| Interviewee Tannas Eleftherios Interviewer Renna Molho Date interview: 2015 June 26 Language Greek Extent 1 digital file : MPEG-4. Credit Line United States Holocaust Memorial Museum Collection, courtesy of the Jeff and Toby Herr Foundation: 15 δεκαετών και μετά 15 δεκαετών. Αυτό είναι το πρώτο φωτογραφείο του Δημήτρη Μακέινγκ. Το όνομα του Κυρίου είναι Νατάν Μπέιρακ. Το όνομα του Κυρίου είναι Λευτέρης Ναπολέων Ναπολέων Τάνας. Ποια χρονιά γεννηθήκατε εγώ κεντήθηκα το 1926 τον Οκτώβριο στο αρχιμαντριό εδώ στα Γιάννενα. Πόσο μακριά είναι αυτή η γειτονιά από εδώ από εδώ είναι η εκκλησία γιατί καθόμασταν εκεί πριν καθόμασταν εκεί προπαρμητικά. Πόσο μακριά είναι. Μακριά από εδώ. Δηλαδή καμιά τριακοσταριά μέτρα. Είπατε ότι ήσασταν εκεί πριν από τον πόλεμο. Εκεί γεννηθήκατε. Πότε ήρθατε εδώ. Είπατε ότι ήσασταν στο αρχιμαντριό πριν από τον πόλεμο. Εκεί γεννηθήκατε. Πότε ήρθατε εδώ. Όχι ήταν διασμένο είχαμε σπίτι εκεί. Εδώ πότε είχαμε. Στο αρχιμαντριό πριν εκεί είχαμε διασμένο σπίτι. Ο μακαρίς πατέρας μου ήταν αχθοφόρος. Και εγώ το 1936 έφυγα από το σχολείο γιατί ήταν φτώχια. Δεν έβγαζε λεφτά ο πατέρας. Και πήγα στο καφηνείο εγώ που ήταν εδώ στο Καπλάνιο και δίπλα ήταν το καφηνείο. Εκεί στο Καπλάνιο ήταν το δικαστήριο. Ευχαριστώ. Και δίπλα εκεί ήταν το καφηνείο. Ο πατέρας μου έγινε εκεί σε αυτή την περιοχή. Ο πατέρας μου εργαζόταν ως καρδιότητας. Ήταν καρδιότητας πράγματα. Ήταν εκεί μέχρι το 1936 όπου πήγα στο σχολείο. Στο σχολείο όταν πήγατε είχε παιδιά εβρεόπαιδα. Είχαμε δυο-τρία. Θυμόσαστε τα ονόματά τους. Πολλά χρόνια. Δεν μάθεις το όνομα. Δεν θυμάμαι το όνομα. Δεν βοηθήσεις νομίζω. Όταν κάναμε προσευχή το πρωί που πήγαμε στο σχολείο. Ήταν οι σκάλιστες. Ανέβαζε ένα παιδιά πάνω και έλεγε την προσευχή. Αυτό δεν έκανε προσευχή. Δεν ήταν υποχρεωτικό. Ανέβαζε ένα παιδιά πάνω και έλεγε την προσευχή. Δεν μάθεις το όνομα. Δεν βοηθήσεις νομίζω. Όταν κάναμε προσευχή το πρωί που πήγαμε στο σχολείο. Ανέβαζε ένα παιδιά πάνω και έλεγε την προσευχή. Όταν κάναμε προσευχή το πρωί που πήγαμε στο σχολείο. Είχατε εβραίους γείτονες. Βεβαίως. Ανάμιχτα ήταν τα σπίτια. Κανένα πρόβλημα με τις εβραίους. Μας είπατε ότι γεννηθήκατε 300 μέτρα από εδώ και ήσασταν εκεί πριν τον πόλεμο. Μετά ήρθατε εδώ. Πότε ήρθατε προς εδώ. Πότε περίπου. Μετά μεγάλωσατε εδώ στο κάστρο. Βεβαίως. Όχι εδώ στο σπίτι. Σε ένα άλλο παλιό είχαμε πιο πέρα από εδώ. Μου είχαν πει ότι εδώ ήταν εβραϊκή γειτονιά. Όχι. Είχαμε προς τα δω. Προς τα δω ήταν δυο. Ήταν ένας εβραίος. Είχα σπίτι. Και προς τα δω ήταν όλα εβραίικα. Προς τα μέσα. Κι ήταν ανάμιχτα τα σπίτια. Στην αριστερή πλευρά υπήρχε ένα εβραϊκό σπίτι. Στην αριστερή πλευρά υπήρχε πολύ περισσότερα εβραϊκά σπίτια. Αλλά, όπως σας είπα, σπίτια μεταξύ εβραϊκών και δεν εβραϊκών ήταν όλοι μαζί. Τι γνώσεις έχετε πριν την αγώνα? Τι αναμνήσεις, τι θυμόσαστε πριν ξεσπάσει ο πόλεμος. Πριν γίνει ο πόλεμος. Αααα. Δηλαδή. Δεν είστε εβραίος. Κανένα πρόβλημα ήταν φίλοι. Μαζί. Μαζί διασκεδάζανε. Μαζί. Μάλιστα είχα εκεί ένας λιγότητα μπύρος. Είχε και μια κοπέλα και μαζά συνομίληκαν. Μη χειμάθηκε να τραγούν. Μαζί τραγουδούσαμε. Μη χειμάθηκε να τραγούν. Σε θέλω να είσαι έξυπνη, καμωμαντού και ωραία. Για να σε παίρνω ταχτικά, να κάνουμε παρέα. Να σε διηγήσω. Να σε διηγήσω. Να σε διηγήσω. Να σε δίηγήσω. Να σε διηγήσω. Η γυναίκα με το ολόιδι. Η γυναίκα με το ολόιδι. Με το ολόιδι. Και μη καλώration. Μην καλώration. Μην καλώration. Μην καλώration. Να τύνες εμποέμικα και σφόρτηκα σε θέλω και μόρτυκα στραβά στραβά να βάλεις το καπέλο. Να τύνες εμποέμικα και σφόρτηκα σε θέλω και μόρτυκα στραβά στραβά να βάλεις το καπέλο. Να τύνες εμποέμικα και σφόρτηκα στραβά στραβά να βάλεις το καπέλο. Να τύνες εμποέμικα και σφόρτηκα στραβά στραβά να βάλεις το καπέλο. Να τύνες εμποέμικα και σφόρτηκα στραβά στραβά να βάλεις το καπέλο. Να τύνες εμποέμικα και σφόρτηκα στραβά στραβά να βάλεις το καπέλο. Υπήρχε ένα θέατρο ονομάζοντας Καραγιόζιτς. Υπήρχε ένα θέατρο με σκοτεινό σκοτεινό θέατρο, γιατί εκείνη τη στιγμή ήταν αυτό που έκαναμε. Υπήρχε ένα θέατρο ονομάζοντας Καραγιόζιτς. Υπήρχε ένα θέατρο ονομάζοντας Καραγιόζιτς. Υπήρχε ένα θέατρο ονομάζοντας Καραγιόζιτς. Μιλώσατε για κανένα τραγούδι που μίλαγε για Εβραίους. Υπήρχε κανένα τραγούδι για τους Εβραίους. Μιλώσατε. Δεν υπήρχε τραγούδι γιατί πράγματα αυτοί οι Εβραίοι. Έτσι ένα τραγούδι που μίλαγε για τους Εβραίους. Όχι. Ήμασταν σαν αδέρφια. μαζί πολεμίσαν. Υπήρχε καμία ένταση, καμιά φασαρία, ανάμεσα στους Εβραίους και στους Έλληνες, ίσως στην περίοδο του Πάσχα, για το Πάσχα, μήπως, για το Πάσχα. Κανένα πρόβλημα. Αφού στη νύχτα, στο σειραγόι που πήγαμε, ήτανε ο δωστός, παράδειγμα, εκεί ψώναγοι στο μαγαζί αυτά, είχαν μενημόσυνο, πηγαίναμε μέσα. Ήτανε έφτα. Πώς το λέγαν αυτόν τον Εβραίο που είπατε στη Συναγωγή. Μπύρος. Είναι ο ίδιος Μπύρος που είπατε πριν ή είναι άλλος. Αυτός είναι ο ίδιος. Ξέρετε, στην Καστοριά, κάποιος μου είπε ότι είχε μιλήσει με τον πατέρα του, μη να πηγαίνει στους Εβραίους, γιατί θα τον κατήσουν και θα τον βάλουν στους ντύπλους. Στην Καστοριά, όταν είχαμε πάει, μας είπε κάποιος ότι οι γονείς του του λέγανε, μην μπας στους Εβραίους, γιατί θα σε πάρουν και θα σε βάλουν στις βελώνες. Έχετε ακούσει κάτι τέτοιο εσείς. Δεν έχω ακούσει κάτι τέτοιο. Κανένα πρόβλημα δεν είχαμε. Θυμόσαστε κάποια τίποτα εβραϊκές γιορτές. Θυμάστε εβραϊκές γιορτές. Αυτοί τα Σάββατα, τα Σάββατα δεν δουλεύουν. Η γιαγιά μου, η γιαγιά μου ήξερε τούτσικα, σπασμένα τα ελληνικά. Και ανάβει φωτιάς, αυτοί δεν μπήραζαν το Σάββατο κλειστά τα μαγαζιά, δεν μπήραζαν. Το ότι είχαμε μαγγάλια με κάρβουνα βάζαν, πήτσα, ανάβει φωτιά και έκανε άλλες δουλειές να πούμε. Αυτοί δεν δουλεύουν. Η γιαγιά μου μιλούσε ένα λίγο τουρκικού και έκανε να φωτιάσουν το σπίτι τους για να μπουν. Αν μιλούσες για την γιαγιά σου, μας είπατε ότι ο μπαμπάς σας ήταν αχθοφόρος. Μπορείτε να μας πείτε λίγο για την μητέρα σας, είχατε αδέρφια, αδελφές. Η μητέρα μου ήταν μέσα στα βάθη της Τουρκίας. Έθιλαν κάτω με μάβρα και φορησιές και έσφαζαν όλους τους χριστιανούς. Είχαν το καλό πρόσωπο, έδειχναν ότι έφυγαν αυτοί, τα χαβουηθούσαν. Όσοι έμειναν που κρύφθηκαν, έμειναν οι δυο για τα γη, όσοι σκότουσαν, σκότουσαν και έρχοναν στα πηγάδια μέσα. Μετά όσοι γλίθουσαν, έτσι ήταν αδικητορία. Η μητέρα μου, όπως σας είπα, ήταν αδικητορία από τη μικρή Ασία, στη βαθιά Τουρκία. Έφυγαν κάτω με μάβρα και φορησιές και έσφαζαν όλους τους χριστιανούς. Δεν νομίζω ότι στην Ισταμβουλή, για παράδειγμα, έδειχναν ένα καλύτερο πρόσωπο και ένα καλύτερο πραγματικό, αλλά πραγματικά ήταν πολύ αδικητορία στη βαθιά Τουρκία. Είχα αδέρφια σας, είχα αδερφούς, αδερφές. Η μάνα μου είχε αδέρφια. Εσείς είχατε αδέρφια. Όχι. Εγώ ήμουν μικρός τότε. Η μάνα ήρθε τότε με 17 χρονών. Εσείς πώς αδέρφια είχατε. Εμείς ήμασταν εφτά. Εφτά αδέρφια. Η μάνα μου ήρθε εδώ όταν είχε 17 χρονών. Είμασταν 7 αδερφούς και αδερφές. Πού είσαι? Εσείς. Στην Τουρκία. Εδώ, εδώ, εσείς. Εδώ, ναι. Και εδώ είχαμε. Τώρα ζουν, είμαι ένας εγώ, η Μαρικά δυο, η Μαρικά δυο, εγώ, η Μαρικά. Τώρα είμαστε τρεις. Τα δύο αδέρφια που είναι ζωντανά, που είναι ζωή. Τα δύο αδέρφια που είναι ζωντανά, που είναι ζωή, ζουν εδώ στα Ιωάννινα. Ναι, ναι. Είναι πιο μεγάλα ή πιο μικρά από εσάς. Μικρά, διαφορά, πιο τρία, τέσσερα χρόνια διαφορά. Ποιος είναι πιο μεγάλος, αυτοί ή εσείς. Είχα άλλων δε ανταδερφών πιο μεγάλους από εμένα, αλλά απ' ατύχημα τους σκότωσαν αυτοί και αυτοί. Αυτοί που ζούνε είναι πιο μεγάλοι ή πιο μικροί από εσάς. Πιο μικροί από εμένα. Αυτοί που είναι εδώ στα Ιωάννινα. Οι άνθρωποι που ζουν εδώ στα Ιωάννινα είναι μικρότεροι από εσάς. Τα δύο. Και οι δύο είναι μικρότεροι από εσάς. Και τα δύο αδέρφια είναι πιο μικρά από εσάς. Και τα δύο είναι μικρά από εσάς. Τι χρόνια γεννήθηκαν αυτά τα δύο αδέρφια που έχετε εδώ στα Ιωάννινα και ποιες χρονιές γεννηθήκαν. Και πώς τα λένε, είπατε, η Μαρύκα και το άλλο αδέρφι. Η Μαρύκα και η Αναστασία. Αναστασία. Πότε γεννηθήκανε. Ποιος αυτή. Ναι η Μαρύκα και η Αναστασία ποιες χρονιές. Αυτή τώρα θα είναι, η Αναστασία είναι το 30. Και η Μαρύκα. Δηλαδή αυτή θα είναι, η Μαρύκα είναι πιο μικρή. Πότε. Θα είναι τέσσερα πέντε χρόνια πιο μικρή. Δηλαδή το 35. Ναι. Η αδερφή μου, η Αναστασία, γεννηθήκανε το 1930 και η αδερφή μου, η Μαρύκα, γεννηθήκανε το 1935. Βλέπω. Καθόλου. Θυμόσαστε τίποτα άλλα τραγούδια από τότε που ήσασταν παιδάκι, μικρό. Ναι, φιβόμαι. Πού θα τα θυμηθείς τώρα, πρέπει να τα, πρέπει να έχω αυτόν πηρεθόριο. Θα σας δώσω λίγο χρόνο να τα θυμηθείτε, θα κάνουμε ένα διαλειμματάκι να θυμηθείτε τα τραγούδια. Ναι, ναι. Ας δώσουμε ένα διαλειμματάκι. Είχαμε ένα χρόνο, έπρεπε να σταματήσουμε για λίγο και τώρα συνεχίζουμε την συζήτηση. Κάραμε ένα μικρό διάλειμμα και συνεχίζουμε. Και πριν είχαμε το χρόνο, σας ρωτήσατε αν θυμηθείτε περισσότερα τραγούδια και μου είπατε ότι χρειαστείτε κάποιο χρόνο να τα θυμηθείτε. Πριν σταματήσουμε τώρα, ρωτήσαμε εάν θυμόσαστε περισσότερα τραγούδια και άλλα τραγούδια. Και άλλα τραγούδια, αλλά τώρα έλαμψα δυο-τρία. Μπορείτε να μας τα διαβάσετε αυτά τα τραγούδια. Ναι. Τα βλέπω και χωρίς γυαλιά. Η Ελένη απ' τη δράμα το είναι ανάγκη μου, γιατί δεν μου στέλνει γράμμα η αγάπη μου. Η Ελένη απ' τη δράμα το είναι ανάγκη μου, γιατί δεν μου στέλνει γράμμα η αγάπη μου. Λέω το όνομα της και από όλη αυτή την πόλη έχω τραγούδια στα μάτια μου. Αλλά μπορείτε να μας το τραγουδείτε αυτό. Όχι. Έτσι, πώς πήγαινε εγώ. Εξαιρετικός είσαστε όπως πριν. Η Ελένη απ' τη δράμα το είναι ανάγκη μου, γιατί δεν μου στέλνει γράμμα η αγάπη μου. Το όνομα της ψιθυρίζω και από τον πόνο μου δακρύζω. Η Ελένη απ' τη δράμα το είναι ανάγκη μου, γιατί δεν μου στέλνει γράμμα η αγάπη μου. Πάρα πολύ ωραίο. Ευχαριστούμε. Ε, και εγώ θα πάρω αυτό τώρα. Πεςτε μας και το άλλο. Η στρελή χαρά γοργά κυλάει ο χρόνος και μένει τώρα πια ο χωρισμός ο πόνος. Το τραγουδικό μου χαρά, το τραγουδικό μου χαρά, πηγαίνει γρήγορα και το χρόνο πηγαίνει γρήγορα και αυτή η στιγμή μεταξύ μας είναι δύσκολη για εμένα. Και όταν το τραγουδείτε, ευχαριστούμε, μην τραγουδείτε με τα πόδια σας στον πόδι. Θα μας το τραγουδίσετε, αλλά μη χτυπάτε τα πόδια. Για τραγουδίστε το να ακούσουμε. Φεύγεις τρελή χαρά, γοργά κυλάει ο χρόνος και μένει τώρα πια ο χωρισμός ο πόνος. Ευχαριστούμε πολύ. Τώρα το άλλο. Έχετε και άλλο? Ναι. Έχω ένα τρίτο. Οκ. Για να ακούσουμε. Τα ξενίχτια και όμορφες γυναίκες μου έχουν φάει τη ζωή. Και με ρίξαν λίγο λίγο μέσα στην καταστροφή. Αυτό είναι δραματικό τραγούδι. Όχι. Δραματικό τραγούδι αυτό. Ναι. Πώς πηγαίνε θα μας το πείτε. Ποιο. Αυτό το τραγούδι θα μας το τραγουδίσετε. Τα ξενίχτια και όμορφες γυναίκες μου έχουν φάει τη ζωή και με ρίξαν λίγο λίγο μέσα στην καταστροφή. Ευχαριστούμε πολύ. Παρακαλώ. Μετά τα όμορφα τραγούδια που μας είπατε ας πάμε λίγο πίσω σε εκείνες τις σκοτεινές μέρες του πολέμου. Ξέρετε το ελληνικό-ηταλικό πόλεμο. Μήπως θυμόσαστε τον ελληνο-ηταλικό πόλεμο. Θυμόσαστε. Ναι, φυσικά. Είπατε ότι οι Έλληνες πήγαν μαζί με τον ελληνικό-ηταλικό πόλεμο. Είπατε ότι οι Έλληνες πήγαν μαζί με τον ελληνικό-ηταλικό πόλεμο. Είπατε ότι οι Έλληνες πήγαν μαζί με τους Εβραίους στον πόλεμο. Ναι, αφού οι Έλληνες είναι και αυτοί. Είχατε τίποτα Εβραίους φίλους που πήγαν μαζί στον πόλεμο. Εγώ τότε δεν είχαμε κάνει στη δική μας να πάω στον πόλεμο. Ήταν πιο μικροί. Είχατε γείτονες μεγαλύτερης ηλικίας Εβραίους που πήγαν στον πόλεμο. Θυμόσαστε κανέναν γείτονα Εβραίο που πήγε στον πόλεμο. Μα αδερφή μου, είχα μέσα, πήγαινα μέσα σε επτοκίντα και ήταν ανακατημένο. Ήταν μαζί στρατιώτης. Εσείς δεν είχατε κανέναν γείτονα Εβραίου που πήγε στον πόλεμο. Ήταν μαζί στρατιώτης. Εσείς δεν ξέρετε κανέναν που πήγε στρατιώτης. Δεν ξέρω. Εγώ τότε ήμουν μικρός που θα κατερήγευε κάτω στον πόλεμο. Δεν γνωρίζω κάποιον. Παρ' αυτή τη στιγμή ήμουν 13-14 ετών. Δεν έχω κάποιον. Παρακαλώ, βάζτε το γραμμό του στον πόλεμο, ώστε να μην έχουμε αυτό στο χέρι. Και θυμόσαστε την ιταλική κατοχή εδώ στα Ιωάννινα? Ναι. Τι θυμόσαστε από τους Ιταλούς που είχαν εδώ καταλάβει την Ιωάννινα. Οι Ιταλοί ήταν πιο μαλακοί από τους Γερμανούς. Οι Ιταλοί ήταν πιο μαλακοί από τους Γερμανούς. Οι Ιταλοί ήταν πιο μαλακοί από τους Γερμανούς. Κατά την ιταλική κατοχή, η κατάσταση με τους Ιωάννινους ήταν ανοιχτή. Μπορούσαμε να πάμε εκεί και να έχουμε κάποια αλλαγή. Αλλαγή αλλαγών, όπως το κομμάτι, κ.ο. Και πηγαίναμε φορτωμένοι. Εμείς παίρναμε πράγματα στην Επιτροφή. Έλεγε να κάνουμε συμφωνία με τους Εβραίους. Αυτό το φόρεμα έχει τέσσερα, τέσσερις ρουχάδες καλαμπόκια. Αυτό έχει τρία. Εδώ που ήταν ταξί τώρα, ήταν σε λαϊκή αγορά. Λοιπόν, να συνεχίσω. Ήταν σε λαϊκή αγορά. Εκεί πήγαιναν τα πράγματα όλα. Κι αυτοί, να πούμε, μ' ανάπηδες είχαν πολλά σειρά. Πήγαιναμε και εμείς εκεί, όταν έρχόμασταν, να πούμε, από τα χωριά. Από τα λιόδομα, από τα χώρα. Τα πράγματα εκεί. Έρχονταν, να πούμε, παράδειγμα ο βρυός. Τα πράγματα είχαν επιστραφεί. Τα επιστρέφω, γιατί δεν τραβιώνει. Θα μας δώσει άλλα πράγματα, εντάξει. Δύναμη το καλαμπό και αυτά όλα, εντάξει. Τι δεν είμαστε καλά, πρόβλημα. Ποιοι ήταν οι έμποροι, στους οποίους ανήκε η λαϊκή αυτοκίνηση. Ποιοι ήταν οι έμποροι, στους οποίους ανήκε η λαϊκή αυτοκίνηση. Ποιοι ήταν οι έμποροι, στους οποίους ανήκε η λαϊκή αγορά. Ποιοι είχαν τη λαϊκή αγορά. Τι έμποροι ήταν. Ήταν και εβραίοι, είχα μανάβηκα. Και ποιες άλλες ασχολίες, ποιες άλλες δουλειές κάνανε οι εβραίοι εδώ στα Γιάννενα. Είχαν μαγαζιά, γυαλικά, ρούχα. Ήταν πολύ καλύτεροι. Οι Έλληνες πηγαίναν, οι Χριστιανοί πηγαίναν, προτιμούσαν τους εβραίους. Γιατί οι Χριστιανοί έκανε και παζάρια. Και ξέρετε τι, είχε και τη τσιγάρα. Μόλις κάμπνει, κέρδος το έχουν και τη στάχτει, λέει, την έχω κέρδος, λέει. Αυτό θα τα ξαναδόθηκε πάλι. Είχαμε άλλη γιατρό, Κοφίνας ήγουαταν. Πολύ καλός άνθρωπος, ο Θεός χωρέστηκε. Ό,τι το αδωνείς δεν κοιτάζει, κάπου σε τσέπ, είχε τα ονόματα όλους εδώ στον Κάστρο. Είχε γνωρίσει το όνομα όλων εδώ στο Κάστρο και δεν είχε κοιτάξει το χρήμα. Όποια κομμάτια του έδιναν, το έπαιξε. Είχε γνωρίσει το όνομα όλων εδώ στο Κάστρο και δεν είχε κοιτάξει την οικογένεια του. Και αυτός ήταν οικογενειακός γιατρός, κοιτάζε την οικογένεια σας. Ο Άλτο Κάστρο αυτό δεν έπαιρνε, ήταν φτώχια. Όλο το κομμάτι του Κάστρου ήταν ο ιατρικός νοσοκοπός του. Ήταν ο ιατρικός νοσοκοπός όλων εδώ στο κέντρο, στο Κάστρο. Και μιλήσατε τον όνομα του γιατί ήταν Ιουαίος. Όταν πέθανε αυτός, είχαμε μεγάλη λύπη. Αυτός ήταν Εβραίος. Εβραίος, Κοφίνας λόγω ήταν. Ναι, ο όνομά του ήταν Κοφίνας, ήταν Ιουαίος, και όταν πέθανε είχαμε πολλά σκέψη. Για εμάς ήταν η εθνική απώλεια. Και για εμάς, όταν πέθανε, το σκέφτησαμε ως έναν νοσοκοπός. Και οι γονείς σας πήγαν στον κοφίνα του? Οι γονείς σας είχαν πάει στη κηδεία του Κοφίνα? Ναι, βεβαίως. Στο Συναγωή, ναι, επιτρέπονταν μέσα να πας. Δεν είχαμε κανένα πρόβλημα, σας είπα, κανένα πρόβλημα. Αλλά πήραν και Ιευρέων, και Συνομίων, και τσάγιδες. Βέβαια, βέβαια, τσάγιδες στο ξύλο. Ναι, βέβαια. Οι γονείς μου πήγαν στον κοφίνα του, πήγαν στο Συναγωή. Βέβαια, βέβαια, δημιουργήθηκε για κάποιον να πηγαίνει εκεί. Όπως σας είπα, δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα. Στα δικαστήρια κανένα Ιευρέο δεν έβλεπες, μόνο αυτή και τα χωράφια χωριά της. Εννοείται ότι οι Ιευρέοι δεν ήτανε εγκληματίες, δεν είχανε παρεδόσει. Καθόλου, οι καλύτεροι άδραβοι. Είπατε ότι εσείς πηγαίνατε στη Συναγωγή. Ναι, άμα είχες φίλος, φίλος που ψώνα και ευρυσία και αυτά. Είδατε επίσης Ευρέους που πηγαίνανε στην εκκλησία, υπήρχαν? Είχαμε έναν, έναν, ο οποίος έχει παντρευτεί, πήρε χριστιανή. Αλλά έκαναν να πούμε, πήρε χριστιανή και έκανε τα χριστιανικά και έκανε και τα ιβρέικα. Καλά πράγματα είχαν. Υπήρχε έναν, ο οποίος πήρε χριστιανή και έκανε τα χριστιανικά και έκανε και τα ιβρέικα. Και αυτός ήταν ο μόνος. Αυτός ήταν ο μοναδικός. Ο μοναδικός, ναι. Και ήταν γκιάλ παλί. Ήταν ένας μπάμπις λίγο. Αλλά υπήρχαν κάποιοι άλλοι άνθρωποι. Ένας, ο όνομάς του ήταν Μπάμπις. Έχε πάει και αυτός μια ιβρέα, μια αγάπη. Ήταν ένας ελληνικός άνθρωπος, ο οποίος γνωρίζονταν σε μια ελληνική γυναίκα. Αγάπη ήταν ο όνομάς του. Θυμόσαστε καθόλου την αρχή της γερμανικής κατοχής. Τι άλλαξε εδώ στα Γιάννενα όταν μπήκαν οι Γερμανοί. Οι Γερμανοί ήταν, οι Τσιταλούς τότε, εδώ που λειτουργούσαν τον Ιρό τώρα, στη πλατεία εκεί. Ήταν, να πούμε, τα λιωφορεία μέσα. Πηγαίναν πρέμβυζα, λέλοβα, γάρτα. Τι έγινε λοιπόν όταν μπήκαν οι Γερμανοί. Όταν ήρθαν οι Γερμανοί, ήρθαν οι Τσιταλούς να παραδοσθούν οι Ιταλίοι. Ήρθαν οι Γερμανοί. Ναι. Ήταν σχετικά με την μηχανή του Πρεβεζάντου Άρτα, αλλά όταν ήρθαν οι Γερμανοί, ήρθαν οι Ιταλίοι να παραδοσθούν. Ναι. Εκεί που είναι τώρα, ήταν τα λιωφορεία εκεί. Ήταν Άρτα, Πρέμβυζαντ, Απομίεφτα. Όταν πήγαμε στα χωριά μας για να κάνουμε Ιταπομίεφτα. Ήταν άλλη λιωφορεία παπαδιώσης. Ήταν με καρβούνα. Είχε καρβούνα και κόκκινο το αυτό. Και όταν την κανέτα γυρίζαμε, δεν πρέπει πάντα να γυρνάμε όλοι και το σπρώχναμε να αντιμετωπίσουμε την κανέτα. Και θυμάμαι ότι όταν πήγαμε από τα χωριά μας για αυτήν την αλλαγή, θυμάμαι ότι υπήρχε ένα μπασ με κάποιον όνομα παπαδιώσης. Και στον δρόμο σε ένα μέρος ονομάζεται Κανέτα, ήρθαμε να πιέσουμε το μπασ. Με καρβούνα ήταν. Κόκκινο το βαρέλι. Ήταν φωτιά. Ήταν και η Αύγουστος και φέραμε τη ζέτα. Κόκκινο το βαρέλι ήταν και η Αύγουστος και φέραμε τη ζέτα. Κόκκινο το βαρέλι ήταν και η Αύγουστος και φέραμε τη ζέτα. Για πείτε μας λίγο για τους Γερμανούς. Τι άλλαξε στα Γιάννενα όταν μπήκαν οι Γερμανοί. Όταν είπαν οι Ιταλοί και είπαν να παραωθούν. Είχα βάλει το κανόν, είχα βάλει το κανόν εκεί που είναι ο στρατηγιός τώρα οι Γερμανοί. Και εκεί που πληρώνε με το νερό τώρα ήταν οι Ιταλοί. Είχα βάλει και αυτό το κανόν απέναντι. Οι Ιταλοί ζητήθηκαν να παραωθούν και είχαν βάλει ένα κανόν. Στο μέρος που θα πάμε να παραωθούμε το νερό τώρα. Και από το αντίο πλευράς οι Γερμανοί βάλανε ένα άλλο κανόν. Και ο Βίδης Καταΐ, ο Βίδης είχαν Ιταλία και όπλα Καταΐ. Περίμεναν από την Ιταλία να έρθουν ή να παραωθούν ή να πολεμήσουν. Εγώ τότε είχα διάβολος μακριά από εδώ. Και πήγαινα να πω έφυγε να γύρω και να μου πει μάνα μην πας πουθενά κάτσε. Εγώ έφυγε να είχα και εδώ. Ή θα παραδόθηκαν οι Ιταλίοι ή ήρθε η σήμα να παραωθούν. Τους πήραν οι Γερμανοί και τους έκαναν μάβη τη ζωή. Είχαν υδροφόροι αλλά κάναν διάλογα και μας έφυγαν να τραβάσουν παιδί. Τους Ιταλούς. Πώς, πόσο άλλαξε όταν ήρθαν εδώ οι Γερμανοί. Άλλαξε η ζωή σας όταν μπήκαν εδώ οι Γερμανοί. Οι Γερμανοί φοβήθηκαμε, φοβηθήκατε. Φοβηθήκαμε και μαζευθήκαμε στα σπίτια εκεί. Φοβόμασταν να βγουμε έξω. Αν πήγαμε έξω, παράδειγμα, δεν ξέραμε να βαδίσουμε γιατί πήγαιναν μεξιά και κατέβαιναν αριστερά. Δεν ξέραμε και πηγαίναμε εκεί πριν. Κατά κεφαλές. Μετά, αφού πάγω αξιό, πάθαμε μετά και πηγαίναμε έτσι, πηγαίναμε στην άλλη. Οι Εβραίοι, οι Αθήναίοι, οι Γερμανοί, μ' άκουγαν Εβραίους, σ' έπιαν μια ώρα. Ποια ήταν η πρώτη φορά που καταλάβατε ότι κάτι κακό θα συνέβαινε στους Εβραίους. Πότε καταλάβατε. Σας είχαν πάρει στο σταυράκι. Είπατε αυτοί όλοι στο σταυράκι. Στο σταυράκι αφού είχαν σαν γιορτή. Είχαν και έναν Έλληνα με ένα μουστάκι μεγάλο, με ένα γυρόνι άντρα, δυο μέτρα. Και αυτός έκουβε τα κρέατα και τις σιρμπύριζε. Μας είχαν καλές στους σταυράκι. Αυτός ο Έλληνας ποιον σέρβηρε κρέας αυτός ο Έλληνας. Αυτός ο Έλληνας είχα γιορτή κρέατα έκουβε αυτός. Και σε ποιον τα έδινε. Αυτός τα μοίραζε. Σε ποιον. Αυτός ο Έλληνας τον είχαν σαν μαγειρά. Ήταν η Γερμανή. Και έκουβε τα κρέατα. Και έκουβε τα κρέατα. Άρα σας καλέσανε σε αυτή τη γιορτή στο σταυράκι. Πήγαν εμείς τώρα εκεί. Ήταν αυτή η χαμηλά. Και εμείς ήταν έτσι. Είπαμε να βάλουμε και να μας καθαρίσουν, είπα. Τι έκαναν εμείς. Αφού μας είπαν και στο σπίτι να καθόμασταν, θα μας σκουτώναν. Και έτσι θα πάμε. Τι είπαμε. Καθίσαμε εκεί πέρα. Θα μας καθαρίσουν. Ήταν εμφανισμένοι εκεί. Ήταν πάνω σε ένα σημείο, ας πούμε, χωριό ή πάνω. Ήταν πάνω. Ήταν διαφορετικό. Και είπαμε, τώρα θα βάλουν γάντια και θα μας σκοτώσουν όλοι. Αλλά, φυσικά, ακόμα και αν μείναμε σπίτι, θα μας σκοτώσουν. Και είπαμε, εντάξει, μόλις πρέπει να πάμε, ας πάμε εκεί. Όταν λέγατε, εμείς πήγαμε εκεί, ποιοι είμαστε εμείς. Όταν λέγατε, θα μας καθαρίσουν, ποιους εννοούσατε, ποιους θα καθαρίζανε. Είπατε, θα μας σκοτώσουν. Ποιους θα σκοτώσουνε. Οι εμάς τους Έλληνες. Εσάς τους Έλληνες. Οι Γερμανοί. Ναι, σημαίνω ότι οι Γερμανοί θα μας σκοτώσουν, οι Ελληνες. Οι Ελληνες. Μόνο οι Ελληνες. Μόνο τους Έλληνες. Μόνο χριστιανούς. Να πείτε, είναι μόνο χριστιανοί. Δεν υπήρχαν Εβραίοι σε αυτό το στιγιορτή στο Σταυράκι. Όχι. Όχι. Ήταν μόνο οι χριστιανοί θα έρθουν. Όχι, γιατί οι Γερμανοί είπαν ότι όλοι οι χριστιανοί θα έρθουν. Πώς κάλεσαν οι Γερμανοί τους χριστιανοί να πάνε στο Σταυράκι. Είχαν χωροφύλακες και... Έλληνες χωροφύλακες. Είχαν και Δερβενέα. Δερβενέα ήταν, δερβενέας τικηγόρ. Ήξανε μερικά γερμανικά και σχοινιόταν. Πήγαιναν οι χωροφύλακες. Τι ήταν οι χωροφύλακες, Έλληνες ή... Έλληνες. Υπήρχαν κάποιοι γρήγοροι πολίτες και κάποιοι ειδικοί που ήσουν λογούς, κλπ. Δοπίζει η αστυνομία ότι θα πάτη στο Σταυράκι. Η αστυνομία δηλαδή, να πάνε στο Σταυράκι. Δηλαδή στον δρόμο, σαν κολαούζει, στον δρόμο φωνάζανε, ελάτε στο Σταυράκι. Η αστυνομία φωνάζει στον δρόμο. Να πάτε εκεί, ναι, με Γερμανή, ναι. Ναι, στον δρόμο. Η αστυνομία φωνάζει, ο Γερμανός είπε ότι πρέπει να πάτε στο Σταυράκι. Και τι συνέβη στο Σταυράκι. Τι συνέβη στο Σταυράκι εκεί. Τι έγινε στο Σταυράκι. Εκεί μας χάλησαν, είχαν σαν γιορτή αυτή εκεί. Και εμείς αυτή ήταν χαμηλά και μας είχαν έτσι. Έτσι πραγματικά, να πω με, ετσιρά. Και είπα τώρα θα μας καθαρίσουν το αεριβά. Και τι έγινε μετά. Και μας είπαν ότι θα σας κάνουμε ένα δώρο, μας είπαν. Τι δώρο είναι αυτό, έλεγε, κανένα πολυβόλο θα μας κάνει, ρε Ζούλα. Θα σας κάνουμε ένα δώρο. Λοιπόν, θα βάλετε όλοι οι χριστιανοί ένα σταυρό στην πόρτα. Στα σπίτια σας. Στα σπίτια. Στα σπίτια. Στα σπίτια. Είπαν σε εμάς, θα σας δώσουμε ένα δώρο, θα σας δώσουμε ένα παράδειγμα. Και εγώ σκέφτηκα, ποιο τρόπο παράδειγμα. Μασίνικαν. Αλλά είπαν σε εμάς, που ήταν οι χριστιανοί, θα βάλετε ένα δώρο στο σπίτι σας, στα σπίτια σας. Και? Και πήγαμε, μας είπα να κάνουμε ένα σταυρό. Να ζωγραφίστε ένα σταυρό. Πάσαμε στις πόρτες μας, κάναμε μια σβέστ, δεν είχαμε και μπουλιές. Όλοι άφησαν και πήγαμε στις πόρτες μας και έχουμε σκέφτηκα ένα σπίτι. Θυμάστε ποια χρονιά έγινε αυτό με τους σταυρούς. Ποια χρονιά σας είπα να βάλετε ένα σταυρό. Ήταν το 1943 νομίζω. Έτσι λοιπόν όλοι οι χριστιανοί εδώ στο κάστρο, βάλανε ένα σταυρό έξω από το σπίτι. Όλοι οι χριστιανοί. Ναι, όλα τα σπίτια. Yes, all the christians, all the christian houses had a cross. Try not to talk together with him because then he is not recorded. And what happened later? Και τι έγινε μετά? Μετά ένα βράδυ, ήταν τα πέντε ώρα, πέντε ώρα χειμώνας ήταν. Ήταν χειμώνας ένα κρύο φοβερό. Και εμείς καθόμασταν, δεν καθόμασταν εδώ, σε ένα άλλο σπίτι, εκεί μέσα στο κάστρο. Και οι Ιταλοί μας είχαν κλείσει την πόρτα, την έχτισαν με πέτρες. Και εμείς από το υπόγειο εκεί, ανοίξαμε μια τρύπα στα πόρτα και βγαίναμε σε ένα άλλο μέρος. Σε ένα εβραίικο σπίτι και περνάγαμε από εκεί. Λοιπόν, θυμάμαι ότι ήταν πέντε ώρα σπίτι. Ήταν χειμώνας και υπήρχε ένα τεράστιμο χειμώνα. Είμαστε, όχι σε αυτό το σπίτι, σε ένα άλλο σπίτι, σε αυτό το ίδιο σπίτι, στο κάστρο. Και οι Ιταλοί μας είχαν κλείσει την πόρτα με πέτρες. Και εμείς καθόμασταν να ανοίξουμε μια τρύπα από ένα άλλο μέρος, μετά από εκεί, σε ένα εβραίικο σπίτι. Και περνάγαμε από εκεί, σε εβραίος. Ήταν πέντε ώρα, δηλαδή μόλις χάραζε. Πέντε μικρά παιδιά σε πιανή να κλαίνουν. Ήταν τα αυτοκίνητα, όλα μικρά, τα τζέμς γερμανικά, και τη φόρτω αναλική. Ήταν πέντε ώρα, από αυτά τα αυτοκίνητα, περνούσαν και τα μικρά παιδιά. Και υπήρχαν κάποια τρύπα να περνούν. Ποιοι περνούσαν από αυτήν την τρύπα που είπατε τα μικρά παιδιά. Τι ήταν αυτήν. Μαθαίξαν τα ποδίκια μέσα. Και εμείς είχαμε ένα υπόγειο, και ανοίξαμε μια πόρτα, και σε ένα εβραίικο σπίτι περνάγαμε από εκεί. Εσείς δηλαδή, η οικογένειά σας. Ναι, επειδή, όπως είπατε, έχουν κλείσει την πόρτα μας με μπρίξ. Και πέντε το πρωί μέσα από αυτήν την τρύπα που είχατε φτιάξει, κάποιοι περνάγαν πέντε το πρωί. Παίρναγαν τα παιδιά τους Εβραίους. Περνούσαν από εκεί από το στινό, έτσι. Και εμείς είχαμε τα παράθυρα και χτάζαμε τα παράθυρα και μας έπιανε. Περνούσαν τους Εβραίους από εκεί. Ναι, από τη γετονιά, τους άλλους, τους έδιωξαν όλους. Και είχαν τα Ιταλία μέσα. Αλλά εμάς δεν μας έδειξαν. Μας έκθεξαν την πόρτα στους τραπούδις και μέσα. Και εμείς ανοίξαμε από εκεί να βγαίνουμε. Ναι. Ναι. So they have, again, he says that they have built up the door with bricks, so we were obliged to open another way to get out. And then he said also that they were taking children and we were in our windows looking to the children that they were taking. And who were those children? Αυτά τα παιδιά τι ήτανε που είπατε που τα πέρανε? Εβραίοι. Εβραίοι, they were Jewish children. Μόλις χάραζε. Σε πια δεν ήλα τα παιδιά τα μικρά να κλαίνει. It was just during dawn. And we were looking on these children that they were taken and we were sad. Και λοιπόν τα παιδιά τους έβαζαν μέσα τα τζέμς που ήταν γεμάτοι και τα φόρτλαν. Σε πια δεν ήλα τι να σου πω. They were taking them to the trucks, loading them on the trucks and we were very sad. What can I tell you? Did you see only children being taken or also adults? Εσείς είδατε μόνο να παίρνουν παιδιά ή και μεγάλους? Μεγάλοι και μικροί, δεν είχε, δεν έκανε ξέρεις. Όλοι, και τα παιδιά, όπως και οι αδερφές, δεν είχαν κανένας δικαίωμα. Μπορείτε να γνωρίσετε κανένας από τους Ιησούς που ήταν εκεί? Εσείς αναγνωρίσατε μερικούς από τους Εβραίους που τους πηγαίνανε? Μας άφησαν, δεν κοτάγαμε, κρυφά κοιτάζαμε, γιατί θα μας έβαζαν, να μας καθάριζαν. Αναγνωρίσατε κανέναν? Όταν είχα δει, μόλις έφυγαν και ήταν ακόμα σκοτεινά. Δεν μπορούσαμε να γνωρίσουμε κανέναν από τους Εβραίους. Ποιοι ήταν αυτοί που παίρνανε τους Εβραίους, ποιοι τους παίρνανε? Ήταν οι Γερμανοί, είχαν κάτι βραχιόλια εδώ, τα SS. Εσείς τους είδατε αυτούς τους Γερμανούς εκείνο το πρωινό, εκείνο το χάραμα. Τι βλέπαμε από κρυφά τα παράθυρα. Είχαν μια αλυσίδα εδώ και ένα αυτό εδώ έτσι. Και ένα βραχιόλιο εδώ έτσι, κόκκινο. Τι έκαναν αυτοί οι Γερμανοί στους Εβραίους. Μέχρι το πήραν στην Γερμανία και είπαν, αν θα μας πειράξουν οι αντάδεισσες θα τα διάλυσσουμε, θα τα κάνουμε, θα τα δινάξουμε στον αέρα, δεν θα υπάρχει γιάννε. Εκείνο το πρωινό που είδατε τους Γερμανούς να παίρνουν τους Εβραίους, πως τους συμπεριφερόντουσαν οι Γερμανοί, τι τους κάναν, πως τους είχαν. They were rude, they were violent, in what way, δηλαδή τι τους κάνανε. Τους πήραν στην Αφρική, τους πήραν στην Γερμανία, πως τους πήραν δεν ξέρω. Εσείς είδατε τα φορτηγά, τα είδατε, και είδατε πως φόρτωναν τους Εβραίους πάνω στα φορτηγά. Ναι. In what distance, let him say. Όταν ξημέρωσε, είχαμε έξω εμείς και ήταν τα αυτοκίντα που είναι η Αγιανάριε σήμερα, από εκεί μέχρι κάτω, 200 μέτρα, είχαν όλα αυτοκίντα. When the day was over, we went out and we have seen cars from Αγιανάριε, it was a convoy, a line of about 200 meters, I can tell there were about 100 to 150 trucks. And when you saw this, all the trucks were still parking. Όταν το είδατε αυτό, τα φορτηγά ήτανε παρκανισμένα, ήτανε σταματημένα. Ταματημένα. Yes, they were parked. And the Jews were already loaded on them. Οι Εβραίοι ήτανε ήδη πάνω στα φορτηγά, ήταν μέσα στα φορτηγά. Ναι, ήταν μέσα. Ήταν ήδη μέσα. Ήταν μισήρα, πρώτο, δεύτερο, τίποτα. And after the other, first, second, etc., the Jews were on, loaded on the trucks. What was the name of the place from which he was watching this? From Αγιανάριε. This is where they were gathered up, he says. They were gathered in Αγιανάριε. When you saw the 100 or 150 trucks parking, the Jews were still being loaded? Και στη διάρκεια που βλέπατε αυτά τα 100, 150 φορτηγά που μας είπατε, οι Εβραίοι ήτανε μέσα σ' αυτά, ήταν πάνω σ' αυτά. Μέσα, μέσα, ναι. Yes, the Jews were in, on the trucks. No, he didn't answer my question. I want to know if he saw them still being loaded or the trucks were already full with Jews. She says one by one they were being loaded. So they still were being loaded. And how long did you stay there watching how the Jews were loaded on the trucks? Περίπου πώς στον καιρό, πόσην ώρα καθίσατε να δείτε τους Εβραίους που φορτώνονταν πάνω σ' αυτά. Από μακριά, από 100 μέτρα. Για πόσην ώρα καθόσασταν και βλέπατε? Αυτοί αργήσανε εμείς, δεν μπορούσα να κάτσω πολλές ώρες, γιατί άμα πιέπιανε... Ήταν σε μια δυσκολία από περίπου 100 μέτρα, αλλά φυσικά δεν μπορούσατε να μείνετε για πολύ λίγο, γιατί μπορούσατε να είστε ασφαλισμένοι. Και μείνετε μέχρι που τα φορτιγά αρχίσαν να φεύγουν, σε εκείνης να φεύγουν. Όχι, όταν ήμουν εκεί, τα φορτιγά δεν ξεκίνησαν να φεύγουν. Και είδατε αν υπήρχαν άλλοι άνθρωποι που συνεργάζονταν με τους Γερμανούς? Όχι, όχι. Θα θέλαμε να γνωρίσουμε το πρώτο πρωί, όταν ακούσατε κάποιο ήχο που οι άνθρωποι περπατήθηκαν στους δρόμους. Για πάμε να δούμε εκείνο το χάραμα που μας είπατε που ακούσατε θόρυβο τον κόσμο που περπατούσε στον δρόμο. Ακούσαμε κλάματα εκεί, τα παιδιά μικρά και αυτά, και μας έκανε υπηρέγια να δούμε, κοιτάζαμε κρυφά από τα παράθυρα. Είχαμε ακούσει κάποιους παιδιάς κρυφάς και αυτό ήταν αστονιστικό, οπότε πήγαμε κοντά στους δρόμους να δούμε τι συνέβαινε. Μπορείτε να ακούσετε πώς οι Ιούδοι έκανε έξω από τα σπίτια τους? Όχι, είχαν και χορφύλακες, τους είχαν οι Γερμανοί, τους έπρεπαν να μας δείξουν τι λέει, ποια είναι τα σπίτια, να ξέρουμε. Οι Γερμανοί έκανε από την πόλη να μας δείξουν τα σπίτια των Ιουδών για να τους δούμε. Αυτό έγινε εκείνο το χάραμα, εκείνο το πρωινό? Ναι. Άρα οι χορφύλακες οδηγούσανε τους Γερμανούς στα Εβραίικα τα σπίτια? Τους έλεγαν γιατί θα μας ανοίξουν τα σπίτια, ποια είναι τα Εβραίικα και έλεγαν γιατί αλλιώς θα τσετρωεί, θα τσετρωεί, θα σκοτάβει αυτούς. Άρα οι χορφύλακες εκείνο το χάραμα δείξανε στους Γερμανούς τα Εβραϊκά σπίτια ή άλλη φορά? Τους έπαιρναν οι Γερμανοί στους χορφύλακες και υποστήριζαν τους χορφύλακες οι Γερμανοί και είχαν πίσω σκην. Εκείνο το πρωινό δείξανε οι χορφύλακες στα Εβραϊκά σπίτια στους Γερμανούς ή άλλη φορά? Δεν πρέπει να εκείναν οι χορφύλακες και έδειχνε τα σπίτια τα χριστιανικά, αλλά είχαν σταυρούς και έτσι καταλαβαίναν. Οι Γερμανοί στους χορφύλακες πιστεύονταν στους χορφύλακες και τους έδειχαν στους χορφύλακες να δείξουν τα γερμανικά σπίτια. Βέβαια, τα άλλα σπίτια είχαν σπίτια, αλλά τους έδειχαν στους χορφύλακες να τους δείξουν τα σπίτια. Ποιος φώναζε τους Εβραίους να βγουν από τα σπίτια τους, οι αστυνομίες, οι χορφύλακες ή οι ίδιοι οι Γερμανοί? Οι ίδιοι οι Γερμανοί πέρασαν μέσα. Γιατί δεν σήκανε πίσω στις χορφύλακες. Και οι χορφύλακες μπαίνανε στο δρόμο, περιμένοντας. Οι χορφύλακες που ήταν τότε, αφού μπαίνανε οι Γερμανοί στα σπίτια. Εκείνο το χάραμα στις 5 το πρωί, εσείς είδατε χορφύλακες στο δρόμο. Όχι. Τι μέρα ήταν τότε που πιάσανε τους Εβραίους, θυμόσαστε τι μέρα ήτανε. Δεν θυμάμαι τι μέρα ήταν. Δεν θυμάμαι τι μέρα ήταν. Θυμόσαστε πώς ήταν ο καιρός. Ήταν πολύ κρύο. Πάρα πολύ κρύο. Τρομερό κρύο. Πολύ. Πολύ κρύο. Είχαμε χορφύλακες. Δεν είχα μισό μισχύτερ με το χορφύλακες με καρβόνα. Είχαμε χορφύλακες με καρβόνα. Πέντε τα χαράματα συνήθως οι άνθρωποι κοιμούνται. Πώς ξύπνησανε οι Εβραίοι. Ξύπνησαν, έπαιναν μέσα. Οι Γερμανοί άξαχνα. Απ' τα κρυβάτια σκουνόταν οι άνθρωποι. Έπαιναν πρόχειρα. Ό,τι άρπαζαν βία. Πήραν να πάνε φόρξε. Ό,τι έπαιναν. Πώς μπαίνανε οι Γερμανοί μέσα στα σπίτια τους. Απ' ότι δεν είχε σταυρό στη πόρτα. Ήξερα ότι είναι οι Εβραίοι. Και χτυπάγανε ή σπάγανε την πόρτα. Πώς γινότανε. Εσείς ακούσατε θόρυβο πόρτας να σπάει ή πόρτας να τη χτυπούνε. Εμείς ήμασταν μέσα στα σπίτια δεν μπορούσαμε να βρούμε έξω. Είμαστε μέσα στα σπίτια δεν μπορούσαμε να φύγουμε έξω. Είμαστε μέσα στα σπίτια δεν μπορούσαμε να βρούμε έξω. Μας είπατε ότι εκείνο το χάραμα δεν είδατε χωροφύλακες έξω στον δρόμο. Όχι. Ήταν όμως χωροφύλακες. Είδατε χωροφύλακες στους Αγίους Αναργύρους. Μήπως. Καθόλου. Όχι. Δεν είχα κανένας πολίτης. Δεν είχα ακόμα τον Αγιο Αναργύρι. Ποιος κοιτάζε μαζί με εσάς, ποιος έβλεπε μαζί με εσάς τα φορτηγά στους Αγίους Αναργύρους. Ήταν ο κόσμος. Ο κόσμος ήταν, όταν ξημέρον ήταν ελεύθερα, έφυρα γύρω ο κόσμος. Απαγορεύονταν να πειράσουμε από εκεί που έχουν τους Ιμπρέους να πειράσουμε. Ποιος σας σταματούσε να πάτε κοντά από εκεί που ήταν οι Εβραίοι. Οι Γερμανοί ίδιοι. Οι Γερμανοί ίδιοι. Και δεν είχαν και τίποτα να βγάλουν. Τα σιχτειά σου κιόλας. Δεν είχαν για τίποτα. Θα χάσουν μια σφαίρα. Μπορούσαν πολύ εύκολα να τα πειράσουν, αν δεν ήταν ελεύθεροι. Μπορούσαν πολύ εύκολα να τα πειράσουν. Και εκεί, στους Αγίους Αναργύρους, μπορείτε να γνωρίσετε κάποιους Εβραίους που γνωρίσατε, που γνωρίζατε. Εκεί, στους Αγίους Αναργύρους, μπορέσατε να τα αυτοποιήσετε, να δείτε, να διακρίνετε κάποιον Εβραίο που ξέρατε, που γνωρίζατε. Απαγορεύονταν να πειράσεις, να πας κοντά. Από αυτό το σημείο, απαγορεύονταν να πειράσεις από άλλο δρόμο. Από αυτό το σημείο, απαγορεύονταν να πειράσεις από άλλο δρόμο. Και μπορείτε να δείτε τον Μπύρο. Μήπως μπορέσατε να δείτε, να διακρίνετε τον Μπύρο. Τον Μπύρο. Ήταν σαν τάχυρα να βρεις ένα μπιλόνι. Μήπως θυμόσαστε, πώς τη λέγαν τη γόρη του Μπύρου. Ποιον? Τη γόρη του Μπύρου. Πώς τη λέγανε. Δεν ξέρω πώς τη λέγανε. Δεν ξέρω πώς τη λέγανε. Μια βραδιά έτυχε να κράσουμε. Μετά δεν ξανά. Δεν τη ξανάδα. Έτυχε να πω εμείς, αυτός ο Μακαρίσιος Ματέρας, ο Πάνταγιος και αυτός ήταν και οι δυο τεποτεριοί. Και έτσι γήκαμε παρέα. Ξέρετε τι έγινε, ο πατέρας μου αρέσει να πιέζει και ο Μπύρος αρέσει να πιέζει μερικές μπούς. Έτσι έγινε ότι οι δυο πήγαν να πιέζουν μαζί και αυτός ήταν ο λόγος που έγινε ότι την έκανα. Αυτά τα φορτηγά που μας είπατε, που ήταν παρκαρισμένα εκεί που τα είδατε, θυμόσαστε αν από πάνω η καρότσα ήταν κλειστή ή ήταν ανοιχτή, αν ήτανε καλυμμένα ή όχι. Ακάλυπτα ήταν. Ακάλυπτα, όχι, ήταν ανοιχτή. Αλλά μέσα δεν θα πας κοντά, από μακριά, από 100 μέτρα. Κρυφά κοίταζες, αλλιώς, κρυφά κοίταζες. Ήταν πολύ άγριοι οι Γερμανοί. Όταν φύγανε τα φορτηγά και η γειτονιά έμεινε χωρίς Εβραίους, θυμόσαστε τίποτα συνομιλίες, τίποτα συζητήσεις που έγιναν, όταν φύγανε τα φορτηγά. Όταν φύγανε τα φορτηγά και η γειτονιά έμεινε χωρίς Εβραίους, θυμόσαστε τίποτα συνομιλίες, τίποτα συζητήσεις που έγιναν στην οικογένειά σας ή γύρω από αυτό. Τα σπίτια τα κλεισμένα απαγορεύονταν να πάει κανείς. Και τα κλεισμένα τα σπίτια. Στο σπίτι σας μιλήσανε γι' αυτό. Κάνατε κουβέντα στο σπίτι για αυτή την κατάσταση που έγινε, για τους Εβραίους που φύγανε. Όχι, από ξέραν την ιστορία όλοι τι να πέντε. Όμως κανένας δεν μπήκε στα Εβραίοι κατά σπίτια μετά που φύγανε οι Εβραίοι. Μετά ήρθε μια επιτροπή, ο ΠΑΕ, η οποία τα νοίκιαζε, μερικά σπίτια τα νοίκιαζε και πληρώνε δίκιο. Δεν βάζανε χριστιανούς μέσα. Μετά ήρθε μια επιτροπή, ο ΠΑΕ, η οποία τα νοίκιαζε, μερικά σπίτια τα νοίκιαζε και πληρώνε δίκιο. Και τι έγινε με τα πράγματα που είχανε μέσα οι Εβραίοι στα σπίτια τους, δηλαδή με τα πράγματα που ανήκανε στους Εβραίους και ήταν μέσα στο σπίτι τους. Ήτανε οι Γερμανοί που έπαιρναν τα σπίτια τους. Οι Γερμανοί έπαιρναν τα σπίτια τους, λούτυγαν τα σπίτια τους και έπαιρναν ό,τι ήθελαν να κάνουν. Πώς το έκαναν αυτοί οι ίδιοι ή... Ήταν κάτω. Πώς το έκαναν αυτοί οι ίδιοι... Πήγαν σπίτεις, κάμπ, είχα ανοίγει πόρτα, ήταν σαν θηρία παιδί μου, είχα πόρτες, πάταγαν έτσι γερά κουρκού. Ερχόντουσαν με κάποια οχήματα ή ερχόντουσαν για να πάρουν αυτά τα πράγματα μόνοι τους ή φέρνανε και αυτοκίνητα για να τα φορτώσουν. Οι Γερμανοί είχαν αυτοκίνητα, πολλά είχαν, ό,τι σάρια δεν πήραν. Ξέρετε αν είχαν μαζί τους τίποτα βαστάζους να τους βοηθάνε να τα κουβαλήσουν ή τα πέρανε μόνοι τους και φεύγαν οι Γερμανοί. Μόνοις τα πέρανε. Μου έκανε πως τα είχαμε να πλησιάσουμε, τα απ' αυτός του τράμος. Καθόλου, σε έκανε μαύρο το ξύλο, μπήκανε στο σκότο δικιά μας. Ήταν πολύ αυτοί. Εσείς ο ίδιος είδατε Γερμανούς να μπαίνουν και να λεηλατούν σπίτια, να παίρνουν μέσα απ' τα σπίτια πράγματα. Όχι, δεν είδα τέτοια πράγματα, αλλά τα φύλαγαν οι χορφύλακες. Τότε πώς ξέρετε ότι τα πέρανε οι Γερμανοί τα πράγματα. Αυτοί πέρανε μέσα. Αυτό το είδατε τους Γερμανούς να μπαίνουν μέσα στα σπίτια και να βγαίνουν με πράγματα. Όχι, δεν είδα. Πώς το ξέρατε. Το ξέρουμε. Γιατί ήταν μερικά αυτοκίνητα, είχα πράγματα μέσα, τραπέζια. Αυτό τα είδατε, τα αυτοκίνητα με τα τραπέζια. Το αβυκάτσι ήταν ξένο, ήταν δεν ξέρω. Λοιπόν, δεν είχα δει γερμανοί να μπαίνουν μέσα στα σπίτια και να βγαίνουν με πράγματα, ή να βγαίνουν με πράγματα και να βγαίνουν με πράγματα. Αλλά είχα δει αυτοκίνητα με αυτοκίνητα, με τραπέζια. Λοιπόν, ίσως αυτά ήταν τα πράγματα από αυτά τα σπίτια. Πώς ξέρατε ότι αυτά τα αυτοκίνητα ήταν γερμανικά, ανήκαν στους Γερμανούς. Φαίνεται ότι ήταν γερμανικά τα αυτοκίνητα ή ήταν διαφορετικά. Είχα πει να κοίει σ' άλλους, είχα πει τα πιο πηρεπημένα. Τα είχα μέσα στα σαράμωρα. Βλέπατε Γερμανούς να κάθονται μέσα στα αυτά τα αυτοκίνητα. Όχι, ήταν γερμανοί, οδηγοί μόνοι ήταν. Οδηγοί καθόταν τα αυτοκίνητα περιμέναν να φορτώσουν. Αλλά παγωρεύονταν να περάσουμε από κει κοντά. Είχε άλλο δρόμο. Ήρθαν οι ΟΠΑΕ μετά και τα σφάλτ τα σπίτια. Δεν είχαν πει κανένα σπίτι. Ξέρετε αν υπάρχουν άλλα εβραϊκά σπίτια μέχρι και σήμερα εδώ στην περιοχή του κάστρου. Εδώ υπάρχουν, αλλά τα πούλησαν οι ΟΠΑΕ. Τα πούλησαν και τα βράσαν χριστιανοί. Άλλα νοίκιασαν, άλλα έχουν νοίκιας οι ΟΠΑΕ και πάντα είναι νοίκια. Πώς οι Εβραίοι πούλησαν τα σπίτια αυτά στους χριστιανοί, αφού τους Εβραίους τους πήρανε οι Γερμανοί. Οι ΟΠΑΕ τα πούλησε. Εσείς ξέρετε τώρα τίποτα χριστιανοί που κατοικούν εδώ στο κάστρο σε σπίτια που ανήκαν σε Εβραίους. Ναι. Τα νοίκιασαν οι Εβραίοι οι ΟΠΑΕ. Τα νοίκιασαν και πέρα οι νοίκια. Ναι. Αυτοί είναι τα σπίτια που έχουν χρησιμοποιεί ο ΟΠΑΕ και ο ΟΠΑΕ τα χρησιμοποιεί. Δηλαδή οι χριστιανοί που μένουνε τώρα σε αυτά τα σπίτια που ανήκαν στους Εβραίους πληρώνουνε νίκη σήμερα στον ΟΠΑΕ. Δεν ποιος. Το ΟΠΑΕ ανήκει στο δημό. Ο ΟΠΑΕ είναι μια επιτρεπή Εβραίικια. Τα σπίτια τα σπίτια τα Εβραίικια ήταν στη Δημαρχία ήταν γραμμένα το καθένα σε ποιον ανήκει. Ο ΟΠΑΕ είναι μια Ευρωπαϊκή οργανισμή. Τα σπίτια τα σπίτια ήταν εγγραμμένα στη Δημαρχία. Εγγραμμένα σε όλους τους σπίτια που ανήκαν. Άρα είναι η Ευρωπαϊκή κοινότητα που νικιάζει αυτά τα σπίτια. Αυτά τα σπίτια δηλαδή τα νικιάζει η Ευρωπαϊκή κοινότητα. Ναι. Θα θέλα να σας ρωτήσω κάτι για το σταυράκι. Πείτε μου κάτι για το σταυράκι. Τι πιστεύετε ότι μόνο οι Χριστιανοί ήταν εγγραμμένοι και οι Ιουαίοι δεν ήταν εγγραμμένοι. Γιατί πιστεύετε ότι μόνο τους Χριστιανούς καλέσανε στη γιορτή αυτή του σταυράκιου και όχι τους Εβραίους. Νομίζουμε ότι εμείς επειδή είναι αντάρτις, οι δικοί μας πείραζαν. Αυτός λέει αυτοί δεν περάζονται. Λέει οι Εβραίοι δεν περάζουν, οι Γερμανοί. Θα μας καθαρίσουν εμάς είπα. Νομίζω ότι επειδή οι Ιουαίοι δεν παίχνουν, δεν παίχνουν τις Γερμανοί, αλλά εμείς ως εγγραμμένοι, οι Γερμανοί, παίχνουν τις Γερμανοί, και όταν όμως καταλάβατε ότι δεν ήταν αυτός ο λόγος, όταν πήγατε εκεί και σας είπανε εσείς οι Χριστιανοί να βάψετε έναν σταυρό στο σπίτι, τι θεωρήσατε τότε, γιατί σας το ζητήσαν αυτό. Ότι δεν είχαμε ιδέα για τι πράγμα μας είπαν. I didn't know, I couldn't understand why they asked us to do so. And what did your father said about it? Ο πατέρας σας τι είπε για αυτό το πράγμα, να βάψει το σταυρό έξω από το σπίτι. Ο πατέρας, τι να πει ο καημένος, αγράμματος ήταν. My poor father was an illiterate man, he was not able to say anything. Τι μπορούσε να πει, αγράμματος ήταν, χαμάτσι ήταν, που λέει, πητάει ο γάιδρος πητάει. What a poor porter could say, an illiterate porter, whatever he was told to do, he was doing. I would like to thank you very much for this conversation. Θέλω να σας ευχαριστήσω πάρα πάρα πολύ για αυτήν την κουβέντα, ο Νάτα. Ναι, ναι, παρακαλώ. Αυτά που ήταν τα υποξέρα, τα είπα. I told you everything I knew. Think for a moment. If there is something you want to add, we will listen. Σκεφτείτε όμως, θέλετε να προσθέσετε κάτι. Εμείς θα περιμένουμε να μας πείτε αν θέλετε κάτι να προσθέσετε. Ευραίικα σπίτια είναι χριστιανοί. Είναι ένα ευραίικο σπίτι, μεγάλο, παλιό και είναι όλο χριστιανοί μέσα. Πληρώει νίκη όμως. Εδώ κοντοριότ. There is a big Jewish house on Kondrioti street, but Christians are living in it and they are paying a rental. So, once again, sorry for torturing you that long. Συγγνώμη που σας βασανίσαμε τόση πολύ ώρα. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ. It was a necessity for me to say all this. Ευχαριστούμε, να είστε καλά. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ. |