| id |
03b8a660-b69c-44be-b6dc-d05b0855a8c9
|
| title |
Ένα βιβλίο ένα ταξίδι (06/02/2018) - Α΄ μέρος /
|
| spellingShingle |
Ένα βιβλίο ένα ταξίδι (06/02/2018) - Α΄ μέρος /
|
| publisher |
Βιβλιοθήκη ΑΠΘ - AUTh Library
|
| url |
https://www.youtube.com/watch?v=1x7iusqmTEM&list=UCtjjHwWtECaXAAMEVyqvxlA
|
| publishDate |
2018
|
| language |
el
|
| thumbnail |
http://oava-admin-api.datascouting.com/static/3065/cfa9/3421/c6b9/55b3/d535/d0d7/bd38/3065cfa93421c6b955b3d535d0d7bd38.webp
|
| organizationType_txt |
Βιβλιοθήκες
|
| durationNormalPlayTime_txt |
1938
|
| genre |
Ανοικτό εκπαιδευτικό υλικό
|
| genre_facet |
Ανοικτό εκπαιδευτικό υλικό
|
| institution |
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
|
| asr_txt |
Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Χαίρετε κυρίες και κύριοι, γεια σας αγαπητοί φίλοι, άλλη μία εκπομπή, ένα βιβλίο, ένα ταξίδι και θα ήθελα να πω στο ξεκίνημα ότι για πρώτη φορά τηλεοπτική εκπομπή θα παρουσιάσει τόσο αναλυτικά έναν υπέρβλητο ιστορικό κειμήλιο, την χάρτα του Ρήγα του Βελεστινλή, η οποία τυπώθηκε το 1797 στη Βιέννη. Πώς όμως τυπώθηκε αυτή η χάρτα, κάτω από ποιους όρους, από ποιες προϋποθέσεις, ποιοι παράγοντες συνετέλεσαν στο να εκδοθεί, θα πούμε πολλά και κυρίως θα επικεντρώσουμε σε τρία σημαντικά πρόσωπα. Στον Ιωάννη Τρικόγλου, ο οποίος κάποια στιγμή χάρισε το αρχείο του στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου, στο Ρήγα Βελεστινλή και στον Άνθιμο Γαζί. Αναρωτιόμουνα καθώς ετοίμαζα αυτή την εκπομπή τι γνωρίζουμε εμείς οι σύγχρονοι νεοέλληνες για αυτά τα τρία σημαντικά πρόσωπα. Αν έχετε ξανακούσει το όνομα Ιωάννη Τρικόγλου, τι γνωρίζετε για τον Ρήγα Βελεστινλή εκτός από τον Θούριο και τι γνωρίζετε για τον Άνθιμο Γαζί. Και όμως, αγαπητοί μου φίλοι, αυτοί οι τρεις αποτελούν την ωραία Ελλάδα. Ήταν και οι τρεις ωραίοι ως Έλληνες. Σήμερα, όμως, φιλοξενώ στο ένα βιβλίο, ένα ταξίδι, δύο εξέχουσες προσωπικότητες από τον πανεπιστημιακό χώρο. Είναι ο κύριος Εβάγγελος Λιβιεράτος, ομότιμος πια καθηγητής της Χαρτογραφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και θα έλεγα ο πρίτανης στον τομέα της Χαρτογραφίας στη χώρα μας. Καλώς ορίστε κύριε Λιβιεράτε. Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση. Και θερμά συγχαρητήρια για την έκδοση του Πανεπιστημίου, για τη χάρτα του Ρήγα, για την οποία θα μιλήσουμε εκτενέστερα στη συνέχεια. Ευχαριτήρια στο Πανεπιστημιό μας. Και ο επόμενος καλεσμένος είναι ο καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας και Επιγραφικής, ο κύριος Ιωάννης Τζιφόπουλος, με τον οποίον έχουμε συνεργαστεί πολλές φορές και στην εκπομπή Στη Γη της Μακεδονίας και μάλιστα βρεθήκαμε και μαζί στην Πιερία για να αναδείξουμε κάποιους άλλους θησαυρούς. Καλώς ορίστε κύριε Τζιφόπουλε. Να είστε καλά και ευχαριστούμε πάρα πολύ για την υποστήριξη της δημοτικής τηλεόρασης στο Πανεπιστημίο και γενικότερα στον πολιτισμό της Μακεδονίας. Και βέβαια εσείς είστε εδώ και με μιαν άλλη ιδιότητα. Είστε πρόεδρος της συγκλιτικής επιτροπής που διευθύνει την Κεντρική Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου. Μια βιβλιοθήκη για την οποία πρέπει να καυχόμεθα, έτσι δεν είναι. Ναι, γιατί είναι η μεγαλύτερη πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη στην Ελλάδα και εξαιτίας της δωρεάς του Ιωάννη Τρικόγλου, η βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου μας μπορώ να πω είναι και μοναδική, δεν είναι συγκρίσιμη δηλαδή με τις άλλες βιβλιοθήκες των άλλων πανεπιστημίων. Πριν να ακούσουμε από σας περισσότερα στοιχεία για το ποιος ήταν αυτός ο ωραίος Έλληνας, όπως είπα ο Ιωάννης Τρικόγλου. Και έχετε δίκιο. Θα δούμε κυρίες και κύριοι ένα σύντομο βίντεο με σπαράγματα, με κειμήλια, με τεκμήρια από τη βιβλιοθήκη του Ιωάννη Τρικόγλου. Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE νομίζω ότι ο χώρος όπου βρισκόμαστε σήμερα, η Θεσσαλονίκη, ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ο άνθρωπος αυτός ενδιαφέρθηκε να διαβάσει και να μάθει και να πληροφορηθεί και να καταλάβει πώς η Ελλάδα από το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σταδιακά κατόρθωσε να φτάσει, να γίνει ένα κράτος. Επισκεπτόμενος το Παρίσι, το Λονδίνο, το Βερολίνο, όλες τις μεγάλες πρωτεύουσες, συχνά πυκνά στην Αθήνα, προσπαθούσε να εντοπίσει τεκμήρια, δηλαδή υλικά, αντικείμενα, είτε βιβλία, είτε λάβαρα, είτε σημαίες, είτε χαλκογραφίες, είτε χάρτες. Οι χάρτες του είναι καταπληκτικοί, γιατί δεν είναι μόνον ο χάρτης αλλά και τα βιβλία τα οποία υποστηρίζουν το τι σημαίνει ένας χάρτης και τι δείχνει ο συγκεκριμένος χάρτης, δηλαδή δείχνει και το υπόβαθρο της κατασκευής του χάρτη, της των πληροφοριών που παρέχει ο χάρτης, τα μάζεψε αυτά και είχε στο μυαλό του, είχε σχεδιάσει να ιδρύσει την Τρικόγλιο Βιβλιοθήκη, όπως την αποκαλούσε ο ίδιος, στο Κάειρο. Τα γεγονότα όμως στην Αίγυπτο και το τι άκουγαν τότε οι Έλληνες ομογενείς της Αιγύπτου, που τα ξέρουμε στις δεκαετία του 50 με τον Νάσερ, άρχισαν να του εμπνέων φόβος προς το τι θα γίνει αυτή η συλλογή και τελικά αποφάσισε σε αυτό η ευγνώμων το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης είναι στον τότε πριν τα νύτου τον Χαράλαμπο Φραγγίστα και σε έναν χιότι πολιτικό τον Μικέμα Βαυρογορδάτο, οι οποίοι οι τρεις αυτή φίλοι από τις συζητήσεις. Το Τρικόγλου είχε επισκεφθεί στη Θεσσαλονίκη, ο Ιωάννης Τρικόγλου να πω εδώ δημόσια, είχε δώσει περίπου 5 εκατομμύρια δραχμές το 1951 για την αποπεράτος του κτιρίου που βρισκόμαστε σήμερα, του κτιρίου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Ήρθε σε ένα διεθνές συνέδριο βυζαντινολογικό στη Θεσσαλονίκη, επισκέφτηκε το Άγιο Όρος. Υποψιάζομαι, δεν είμαι σίγουρος ακόμα, ότι ένιωσε την βόρεια περιοχή της Ελλάδος, που πρόσφατα απελευθερωθήσα, ένα νέο ιδρυμένο πανεπιστήμιο το Αριστοτέλειο, ένιωσε ή του θύμιζε τη δική του ζωή στην Αίγυπτο που είναι το απότετο, θυμηθείτε λίγο τον Κωστή Μοσκοφ και τις σχέσεις που είχε με Θεσσαλονίκη και Αλεξάνδρια και Κάειρο. Έφερε λοιπόν αυτή τη συλλογή και τη δώρισε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, η οποία είναι ένα κόσμιμα. Ανάμεσα λοιπόν στα σπαράγματα και στα τεκμήρια όλων αυτών, μέσα στα κυβώτια δηλαδή του Τρικόγλου, βρήκατε και μια χάρτα του Ρήγα. Βρεθήκαμε σε μια ευτυχή συγκυρία. Ο Πρίτανης πρότεινε, όταν όρισε την Επιτροπή μας, να μπορέσουμε να καταφέρουμε να παρουσιάσουμε παραδείγματα καλής πρακτικής. Τήχη αγαθή γνωρίστηκα περίπου στη συνταξιοδότησή του, ήθελα ένα ή δύο χρόνια να συνταξιοδοτηθεί, με τον κ. Λιβιεράτο τότε, ο οποίος είναι ο ειδικότερος πανευρωπαϊκά για την ιστορία της χαρτογραφίας και τους χάρτες. Και επειδή είδα στα υπόγεια της Βιβλιοθήκης τα οποία έχετε επισκεφθεί και εσείς χάρτες σε διάφορα σημεία, πρότειναν να γίνει μια συνεργασία μεταξύ της Βιβλιοθήκης και του εργαστηρίου χαρτογραφίας του Πανεπιστημίου και να αποτελέσει αυτή η συνεργασία αυτό το παράδειγμα καλής πρακτικής. Έτσι ξεκινήσαμε με τη χάρτα και ο Τρικόγλου είχε για τους Έλληνες τον εμβληματικότερο χάρτη, που συνετέλεσε και στην επανάσταση του 1921 τη χάρτα του Ρήγα. Και αποφασίσαμε αυτό να μην το παρουσιάσουμε με τον γνωστό τρόπο, με τον οποίο το ξέρουν οι Έλληνες. Για το Ρήγα ξέρουμε βασικά τον θούριο και τη χάρτα του. Όλα τα άλλα τα συνήθως, ναι, ή τα παραλείπουμε ή δεν τα δίνουμε σημασία. Και προσπαθήσαμε, γιατί κι εγώ ως επειγραφικός με ενδιαφέρει ο τρόπος που κατασκευάζονται πράγματα. Πώς χαράσσεται ένα κείμενο πάνω σε σκληρή επιφάνεια. Αντίστοιχες, λόγω της έρευνας του εργαστηρίου χαρτογραφίες, ανησυχίες και προβλήματα, παρουσιάζει και η χάρτα. Και έτσι προέκυψε αυτό το βιβλίο, το οποίο προσπαθεί να δώσει το παρασκήνιο τρόποντινα του πώς ο Ρήγας κατάφερε σε πάρα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να σχεδιάσει, σκεφτεί πρώτα στο μυαλό του, μετά σχεδιάσει, δημιουργήσει και τυπώσει αυτό το καταπληκτικό έργο. Έτσι, κυρίες και κύριοι, έχουμε αυτή την έκδοση που βλέπετε τώρα στην οθόνη σας, η χάρτα του Ρήγα. Τα δύο συμπρόσωπα σελίδες 119, μια άλλη ανάγνωση του χάρτη, έκδοση της Τρικόγγλιας Βιβλιοθήκης, της Κεντρικής Βιβλιοθήκης και του Κέντρου Πληροφόρησης του Αριστοτελίου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με την επιμέλεια του κ. Ευαγγέλου Λιβιερά, το ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου. Θα πρέπει να πούμε ακόμα συμπληρωματικά ότι η έκδοση είναι προϊόν συνεργασίας και του Εργαστηρίου Χαρτογραφίας και Γεωγραφικής Ανάλυσης του Πανεπιστημίου, για την αξιοποίηση, όπως είπε και ο κ. Τζιφόπουλος, του χαρτογραφικού πλούτου της Βιβλιοθήκης, με την υποστήριξη της Επιτροπής Ερευνών του Πανεπιστημίου. Τι περιλαμβάνει τώρα κ. Λιβιεράτε, ο τόμος αυτός, τι παρουσιάζει. Ο τόμος αυτός παρουσιάζει τα δύο πρόσωπα που είπατε. Τα δύο πρόσωπα τα οποία έχουν και ένα συν, όπως τονίσατε. Το 2008, ερευνώντας αντίτυπα της χάρτας με ψηφιακή τεχνολογία, αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα, στο οποίο θα άξιζε να επιμείνουμε λίγο, διαπιστώσαμε ότι υπάρχουν αντίτυπα τα οποία διαφέρουν μεταξύ τους στα φύλλα τους. Σε αυτό το σημείο να πω εγώ ότι η χάρτα δεν τυπώθηκε μέσα σε μία μέρα, αλλά τυπώθηκε σε ένα διάρκεια κάποιων μηνών. Πολών μηνών. Πάρα πολλών μηνών. Και στη διάρκεια αυτών των μηνών, καθώς τυπωνότανε κάθε αντίτυπο, ο Ρήγας παράλληλα έκανε και διορθώσεις. Ναι, έτσι πρέπει να είναι. Βέβαια δεν έχουμε τα στοιχεία εκείνα τα οποία ένας ιστορικός χρησιμοποιεί για να είναι σίγουρος για το τι σημαίνει. Εμείς πάμε ανάποδα, πάμε με την αντίστροφη μηχανική, όπως λέγεται, η οποία καμιά φορά έχει και περισσότερους βαθμούς ελευθερίας. Δεν μπορείς να είσαι απολύτως σίγουρος. Βέβαια, εάν γνωρίζεις το πώς γίνονται οι χάρτες, και αυτό είναι ένα θέμα, εμείς είμαστε καθηγητές πολιτεχνικής σχολής, κατασκευάζουμε χάρτες, ξέρουμε πώς γίνονται οι χάρτες και πώς γινόντουσαν. Επομένως το βιβλίο, για να επανέλθω σε αυτό που με ερωτήσατε, εστιάζεται περισσότερο στην ανάδειξη και την τεκμηρίωση αυτών των διαφορετικών τυπολογιών, οι οποίες ήταν άγνωστες για παραπάνω από μερικούς αιώνες, δηλαδή πρώτη φορά εμφανίστηκαν αυτές οι διαφορές στην έρευνα. Το 2008. Το 2008 και μάλιστα τυχαία, όπως πολλά πράγματα στην επιστήμη. Στον τόμο τώρα δίνεται ένα σύντομο βιογραφικό του Ιωάννη Τρικόγλου, μιλάτε για την Τρικόγλιο Βιβλιοθήκη, μιλάτε για την ανάγκη και τους στόχους αυτής της έκδοσης, για το περιβάλλον της χάρτας του Ρήγα, ποιο ήταν το περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννήθηκε αυτή η ιδέα, για την χαρτογραφία της χάρτας, τα δύο συμπρόσωπα της χάρτας και κάνετε και μία σύγκριση, η χάρτα του Ρήγα τυπώθηκε το 1797, το 1800 όμως και αφού εντωμεταξύ είχε δολοφονηθεί στο Βελιγράδη ο Ρήγας Βελεστινλής το 1798, ο Άνθιμος Γαζής, ένας ωραίος άλλος Έλληνας, τύπωσε τον πίνακα της Ελλάδος. Παρουσιάζεται λοιπόν και συγκρίνεται τον πίνακα του Άνθιμου Γαζής και τη χάρτα, χάρτα και πίναξ της Ελλάδος, τη σχέση και υπάρχει και μία σύνοψη στα αγγλικά γιατί φαντάζομαι ότι θα αποσταλεί, ίσως έχει ήδη αποσταλεί και στο εξωτερικό σε βιβλιοθήκες, γιατί πραγματικά αυτό δεν είναι μόνο ένα κειμήλιο του ελληνικού πολιτισμού, αλλά πιστεύω ότι είναι ένα κειμήλιο της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας χαρτογραφίας, έτσι δεν είναι κύριε Λιβιέρα? Ναι, βεβαίως. Και πρέπει εδώ να σας πω ότι ήταν ιδιαίτερη η συγκίνησή μου, επειδή αναφερθήκατε τελικά σε αυτό, ότι η πρεσβεία μας στη Βιέννη, η πρεσβυρά μας εκεί, ενδιαφέρθηκε να πάρει αυτό το βιβλίο. Και καλό θα ήταν να παρουσιαστεί και στη Βιέννη, θα έλεγα. Το συζητάμε αυτό. Την 25η Μαρτίου, για παράδειγμα. Στην παρουσίαση εδώ που κάναμε στην έκθεση, είχε προσκληθεί ο συνάδελφος από το Πολιτεχνείο της Βιέννης. Ναι, ο καθηγητής Γέωρκ Γκάρτνερ, ο οποίος είναι καθηγητής της Χαρτογραφίας στο Πολιτεχνείο της Βιέννης, το οποίο, το Πολιτεχνείο της Βιέννης είναι δωρεά του ΣΥΝΑ και γιορτάστηκαν επίσης και οι επέτειοι στη Βιέννη και ήταν ο πρόεδρος της Παγκοσμίου Ενώσεως Χαρτογραφίας. Λοιπόν, επιμένογος αυτό ότι πρέπει αυτός ο τόμος και η χάρτα να ταξιδέψει και να κυκλοφορήσει και να γίνει μια εκδήλωση στη Βιέννη, ώστε και εκεί ευρισκόμενοι να επιστρέψετε πίσω στο 1797, όπου εκεί τυπώθηκε σε 1220 αντίτυπα η χάρτα του Ρήγα. Χαράκτης του χάρτη ήταν ο Φρανσουά Μίλλερ, όνομα μεγάλο της εποχής εκείνης, χρηματοδότησε την προσπάθεια του Ρήγα ο ευστράτιος Αργέντης με 1.100 φιορίνια, εκτυπώθηκε, όπως το είπαμε, τμηματικά, διατέθηκε ολοκληρωμένη στο εμπόριο αρχές Μαΐου του 1797. Από ό,τι λέτε εσείς μέσα στο τόμο που έχω διαβάσει έγιναν τουλάχιστον δύο εκδόσεις της χάρτας και κάθε φύλλο της χάρτας, δηλαδή τυπώθηκαν 12 φύλλα, πολλούνταν προς δύο φιορίνια και επειδή κάνουμε λόγο και για γρόσια, δεν εννοούμε τα τουρκικά γρόσια, εννοούμε την υποδιέρεση του αυστριακού σελινίου. Λοιπόν, πείτε μας όμως και δυο λόγια για τον Ρήγα, ποιος ήταν αυτός ο άνθρωπος ο οποίος το 1797 και τόσα χρόνια πριν το 1821 έκανε αυτό το μνημείο, το εργαλείο, όπως το λέτε εσείς, το τεχνικό έργο, όπως μου το είπατε, σε μια συζήτησή μας. Το τεχνικό έργο το οποίο έχει και λογοτεχνικές διαστάσεις κύριε Λουκά. Λοιπόν, Ρήγας Βελεστινλής, τον βλέπουμε στη φωτογραφία, μερικοί τον ονομάζουν και Φεραίο, αυτό όμως εμείς να πούμε που τα λέμε όλα ότι είναι μια ονομασία νεότερων λογίων, όχι επειδή κυρίες και κύριοι καταγόταν ο Ρήγας Φεραίος κάπου από τις φέρες του Εύρου, μην μπερδεύετε αυτό το πράγμα. Απλώς θα τα το Βελεστίνω στην αρχαιότητα ονομαζόταν Φερά ή Φέρα, έτσι. Φεραίος, και γι'αυτό οι λόγοι μεταγενέστεροι του έδωσαν την προσωνημία Φεραίος. Τώρα βέβαια αν σας ρωτήσω ποιος ήταν ο Αντώνιος ο Κυριαζής θα μου πείτε δεν τον γνωρίζουμε. Ναι, αλλά ο Αντώνιος ο Κυριαζής ήταν ο Ρήγας ο Βελεστινλής, Κυριαζής ή Κυριατζής ονομαζόταν ο πατέρας. Ναι, υπάρχουν βέβαια ερμηνίες και τοποθετήσεις τορικών πάνω σε αυτά τα θέματα. Εμείς αναφέρουμε τα πιο δεδομένα, έτσι. Ο Ρήγας υπέγραφε ως Ρήγας Βελεστινλής και πολύ σωστά το να αναφέρετε Ρήγας Βελεστινλής. Και Θεταλός κάποια φορά, ναι. Και αυτό χρησιμοποιούμε εμείς. Εμείς, ναι. Λοιπόν, έζησε κυρίως στην Κωνσταντινούπολη, εγώ να πω, το Βουκουρέστη και τη Βιέννη. Η συγκριτική γεωγραφία, πράγμα το οποίο φαντάζομαι εσάς ως και χαρτογράφος σας ενθουσιάζει, ήταν η μεγάλη του αγάπη. Να πούμε ακόμη ότι, με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, 29 Εβδόμου του 1997, του Έλληνα Υπουργού Πολιτισμού, όλα τα ευρισκόμενα, με νελάδια αντίτυπα της χάρτας, κηρύθηκαν ιστορικά διατηρητέ αμνημία. Ας πάμε όμως στο Ρήγα αυτό το τελεστήριο. Και μια επιπλέον επέτειωση 20 χρόνια από το 1997, την οποία επίσης αναφέραμε. Και τιμήσαμε. Κοιτάξτε, όπως είπατε κι εσείς, δεν είμαστε ιστορικοί. Έχουν ελεχθεί πολλά, έχουν γραφτεί πολλά και έχουν συζητηθεί πάρα πολλά για την ιστορική διάσταση της χάρτας του Ρήγα. Εμείς ως χαρτογράφοι αυτό το οποίο μας ενδιέφερε να καταλάβουμε το ιστορικό πλαίσιο με τους όρους τους δικούς μας. Δηλαδή να φτιάξουμε έναν κατάλογο, ένα χρονολόγιο πρώτα, για να καταλάβουμε ποια ήταν η χρόνη, ποια ήταν η ενδιάμεση χρόνη. Παίζει πάρα πολύ μεγάλο ρόλο για να καταλάβεις το έργο ενός ανθρώπου, να καταλάβεις τους χρόνους. Αυτό είναι ένα τεχνικό θέμα. Καταστρώνοντας λοιπόν το χρονολόγιο, είδαμε ότι οι διάρκειες των εμπειριών του Ρήγα ήταν μικρές. Δηλαδή έχουμε εφτά χρόνια στην Κωνσταντινούπολη, έχουμε αντίστοιχα χρόνια και μια δεκαετία συνολικά στο Βουκουρέστη και έχουμε λίγους μήνες στη Βιέννη. Έχουμε δύο φορές στη Βιέννη, ένα εξάμενο και δεκατέσσερις, δεκαπέντε μήνες στη δεύτερη φορά, που ήταν και η τελειωτική του έξοδος, ας την πούμε έτσι. Επομένως, ζούσε σε ένα ιστορικό περιβάλλον, ξεκινώντας δεκαεφτά χρονών περίπου, εάν η χρόνη, και αυτό δεν είναι σίγουρο, εάν η χρόνη είναι σωστή, έφυγε δεκαεφτά χρονών από τη Θεσσαλία, πήγε στη Κωνσταντινούπολη, στο περιβάλλον των Ψηλάντιδων, των Φαναριωτών, είχε φιλορροσικές απόψεις εκείνη την εποχή, γνωρίστηκε με πάρα πολύ σημαντικούς κύκλους διπλωματικούς στη Κωνσταντινούπολη, γνωρίζουμε δηλαδή ότι γνωρίστηκε με τον Σουασέλ Κουφχέ, έναν διάσημο πρέσβη της Γαλλίας εκεί, και έναν διάσημο χαρτογράφο του ελληνικού χώρου. Εκεί συνάντησε, κατά πάσα βεβαιότητα, τον Παρτελεμή, ο οποίος είχε γράψει τον Ανάχαρση, διότι δάνεια του βιβλίου, το οποίο οικονογράφησε ο Μπαρμπιαντι Μποκάζ, ένας άλλος σπουδαίος χαρτογράφος που ασχολήθηκε τον ελληνικό χώρο, από σπάσματά του έχει στις επιπεδογραφίες του Ορίγας, άρα λοιπόν, είχε μια αίσθηση των χαρτών της εποχής και έναν διάλογο με τους χαρτογράφους, από τι φαίνεται. Και στο πέρασμά του στο Βουκουρέστη, συνέχισε τις επιχειρηματικές του δραστηριώτες, ο Ορίγας ήταν εύπορος, είχε επιχειρηματικές δραστηριώτες, τον ενδιέφεραν τα γρόσια, όπως είπατε κι εσείς, όπως και όλους τους Έλληνες της Διασποράς, αναφερθήκαμε πριν στον Τρικόγλου, στους Αιγυπτιώτες, οι Έλληνες της Διασποράς, δεν ήταν μόνο τα γράμματα και το ενδιαφέρον για τον αγώνα μετά, ήταν και το ευζύν, ήταν και το επιχειρήν. Κάποια στιγμή όμως ο Ορίγας Βελεστινλής άρχισε να βλέπει λίγο και προς την πλευρά της Γαλλίας, πριν, πιστεύοντας ότι την ελευθερία του γένους ίσως την προσφέρει ο Βοναπάρτης, ο Ναπολέων. Αλλά και πάλι όμως, οι επιλογές του Ναπολέων τα Βοναπάρτη, πηγαίνοντας προς την Αίγυπτο, ήταν διαφορετικές, παρέκαμψε την Ελλάδα, η Ελλάδα παρέμεινε υπό τον τουρκικό ζημό, οι προσδοκίες για την ελευθερία του γένους διαψεύστηκαν του Ρήκα του Βελεστινλή, όμως είχε μπει ήδη στο μάτι των αυστριακών μυστικών υπηρεσιών. Ναι, πριν όμως συνδύει αυτό που λέτε, που είναι το τελείωμα πλέον, είναι το τέλος, υπάρχει μια πάρα πολύ ενδιαφέρουσα περίοδος, η οποία δεν είναι τόσο πολύ γνωστή, τουλάχιστον μπορεί να με διάφερα και εμένα, της στροφής των Ελλήνων της περιοχής εκείνης προς την Αυστρία. Διότι προηγείται η πολεμική περιπέτεια, ας το πούμε έτσι, πολύ σημαντική των Ρώσων και των Αυστριακών αντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την οποία τη ζήσαν οι Έλληνες περιοχής, οι Αυστριακοί μπήκαν στο Βουκουρέστι, κατέλαβαν το Βουκουρέστι, έγιναν δεκτοί ως απελευθερωτές και εκεί επενδύθηκε μία ελπίδα, μετά τα ορλωφικά, μία δεύτερη ελπίδα, η οποία δεν είναι πάρα πολύ γνωστή, διότι οι Έλληνες πιστέψαν ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία τελείωνε όπως κατέρρεε ο Οθωμανικός στρατός στα πεδία των μαχών εκεί. Επομένως υπήρξε μια στροφή του ρήγα στην Αυστρία πριν περάσει στη γαλλική επιρροή. Αυτό διαψεύστηκε διότι οι Αυστριακοί και οι Ρώσοι σήρθηκαν σε ειρήνη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, με την επέμβαση των Άγγλων και των Γερμανών, οι οποίοι δεν βλέπανε τους Αυστριακούς να καλωμάκει. Η ιστορία κύκλους κάνει. Ακριβώς, όπως το λέτε. Και μετά από αυτό έρχεται πλέον η στροφή, μετά από αυτή την απογοήτευση, έρχεται η στροφή προς τη Γαλλία. Τι έδωσαν τον Ρήγα Βελεστινλής τους Τούρκους. Κοιτάξτε, αυτό είναι μια μεγάλη συζήτηση. Οι ιστορικοί έχουν το πρώτο λόγο να μας πούν. Η νοικιά μου η αίσθηση είναι ότι εγκαταλείφθηκε ο Ρήγας. Από όλες τις διάδρασεις. Εγκαταλείφθηκε από όλους. Κι εγώ αυτήν την αίσθηση έχω αντιληθεί. Όπως γίνεται σήμερα με κάποιον λαό που εγκαταλείπεται από όλους και σφαλιάζεται. Λοιπόν, σε κάποιο κεφάλαιο, πολύ σημαντικό, κάνετε μια συγκριτική αναφορά. Είπαμε ότι η χάρτα του Ρήγα τυπώθηκε το 1797. 1798 δολοφονείται στο Βελιγράδι από τους Τούρκους. Το 1800 παρουσιάζεται ένας άλλος ωραίος Έλληνας, ο Άνθιμος Γαζής και τυπώνει τον πινακά του. Ποιος όμως ήταν ο Άνθιμος Γαζής, τον οποίον βλέπουμε τώρα στη φωτογραφία. Θα πω δύο μονολόγια. Ο Άνθιμος Γαζής καταγόταν από τις Μιλαισπηλίου. Έζησε από το 1758 και πέθανε στη Σύρο 28 Νοεμβρίου του 1828. Έλληνας κληρικός, συγγραφέας, χαρτογράφος από τους σημαντικότερους διαφωτιστές. Αγωνίστηκε για τη διάδοση των ευρωπαϊκών ιδεών στην Ελλάδα. Το πραγματικό του όνομα ήταν Αναστάσιος Γκαζαλής. Έργα τώρα του Άνθιμου Γαζής, πεντάτομη ελληνική βιβλιοθήκη με βιογραφίες αρχαίων ελλήνων συγγραφέων, ένα τρίτομο λεξικό της αρχαίας ελληνικής και βέβαια ο γνωστός, με ερωτηματικό, πίναξ γεωγραφικός της Ελλάδος, Βιέννη 1800. Θεωρείται, κύριε Λιβιεράτε, ως μια νέα έκδοση της χάρτας του Ρήγα, μικρότερων διαστάσεων. Ένας από τους σπανιότερους ελληνικούς χάρτες. Σώζονται μόνο έξι αντίτυπα στο εξωτερικό. Είναι όμως αντίτυπο της χάρτας του Ρήγα? Όχι, δεν είναι αντίτυπο της χάρτας του Ρήγα, ούτε είναι σμίκριση της χάρτας του Ρήγα, όπως έχει γραφτεί. Ο χάρτης του Άνθιμου Γαζή είναι ένα εξάρτητο έργο. Ένα αυτόνομο έργο. Ένα αυτόνομο έργο. Στέκεται χαρτογραφικά από μόνο του. Έχει πολύ μεγάλες διαφορές. Πατοδοτεί και απεικονίζει, θα έλεγα, τη στροφή του Άνθιμου Γαζή προς τις παραμέτρους του αγώνα πια. Διότι είναι γνωστό ότι ο Άνθιμος ήταν πολύ σκεπτικός απέναντι στην περιπέτεια στην οποία έμπαινε η διανόηση της εποχής στα μέρη που εκινεί το. Αναφέρουμε στη Φιλική Εταιρεία κτλ. Είναι γνωστές ιστορίες. Οι ιστορικοί μας τα έχουν πει αυτά. Οι διαφορές είναι μεγάλες, όχι μόνο στο μέγεθος, γιατί είναι μικρότερος της χάρτας του Ρήγα, αλλά και σε τεχνικά ζητήματα. Δηλαδή, έχει κάνει διορθώσεις της χάρτας, το εμβληματικό, το καρτούς, όπως λέγεται, δηλαδή, η ταυτότητα, το εμβληματικό υπόμνημα είναι διαφορετικό. Μοιάζει εκ πρώτης όψη ως ίδιο, αλλά υπάρχουν σημεία τα οποία είναι διαφορετικά. Και εκεί φαίνεται με ένα σχόλιο, το οποίο ερμήνευσε ο συνάδελφος Τζιφόπουλος με ένα δικό του τρόπο, φαίνεται ότι υπάρχει και μια προετοιμασία διανοητική και μορφωτική του Ανθίμου, πάρα πολύ σημαντική. Ποιο σχόλιο ερμήνεύσατε, κύριε Τζιφόπουλε? Στο υπόμνημα αυτό του χάρτη, υπάρχει μια γυναίκα η οποία είναι ενθρονή, εμβληματική και ιστορική, ερίζουν αν πρόκειται περί της Ελλάδος, της Αθηνάς κλπ. Στο αριστερό της κάτω πόδι υπάρχει έναν ανοιχτό βιβλίο. Εκεί ο Ρήγας έχει έναν στίχο από τον Όμυρο για τον Οδυσσέα και έρχεται ο Άνθιμος Γάζης, τον οποίο με αφορμή αυτήν την έκθεση, κύριε Λουκά, άρχισα να εκτιμώ βαθύτατα και περισσότερο και αλλάζει αυτόν τον στίχο από τον Όμυρο, κρατά το πρόσωπο του Οδυσσέα, η Ελλάδα περνάει, ταξιδεύει όπως ο Οδυσσέας, αλλά παίρνει έναν στίχο από την εισαγωγή του έαντα του Σοφοκλήπ και αυτό βάζει, χαράσει σε αυτό το βιβλίο ο Άνθιμος, ο οποίος λέει για το μέλλον επαφύε με στο δικό σου το χέρι, της γυναίκας αυτής που είναι ένθρονη, είναι Ελλάδα, είναι ο Θεός, είναι η Θεά Αθηνά, η Θεά της Σοφίας δηλαδή, που σημαίνει γνώση, γιατί και ο Άνθιμος ενδιαφερόταν για το επιχειρήν. Όχι, το άλλο. Μόνο που ο Άνθιμος είχε από πίσω του αυτό που λέμε τη φαναριώτικη παιδεία, αυτή τη βαθιά γνώση, ακόμα και σήμερα μερικές φορές θαυμάζω το Πατριαρχείο με την άποψη με την οποία αν έχει. Έρχεται όμως το Πατριαρχείο σήμερα, έχει πίσω όλη αυτή την ιστορία αυτό που λέμε βαθιά παιδεία, αυτό δεν προέρχεται από πτυχία και μεταπτυχιακά και διδακτορικά και βιβλία τόσο πολύ, όσο η αίσθηση που αποκτάς από την μόρφωση και την καλλιέργεια και την συνεχή τριβή με αυτά τα θέματα. Το αντίστοιχο επίπεδο ήταν και ο κύριος Τρικόγουλ, ο Γιάνγκος Τρικόγουλ και η Τρικόγλιος του Βιβλιοθήκη. Κυρίες και κύριοι θα κάνουμε στο σημείο αυτό ένα διακομιστικό διάλειμμα και αμέσως μετά θα πούμε πολλά περισσότερα για την χάρτα του Ρήγα του Βελεστινλή.
|
| _version_ |
1782816180563607552
|
| description |
: Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Χαίρετε κυρίες και κύριοι, γεια σας αγαπητοί φίλοι, άλλη μία εκπομπή, ένα βιβλίο, ένα ταξίδι και θα ήθελα να πω στο ξεκίνημα ότι για πρώτη φορά τηλεοπτική εκπομπή θα παρουσιάσει τόσο αναλυτικά έναν υπέρβλητο ιστορικό κειμήλιο, την χάρτα του Ρήγα του Βελεστινλή, η οποία τυπώθηκε το 1797 στη Βιέννη. Πώς όμως τυπώθηκε αυτή η χάρτα, κάτω από ποιους όρους, από ποιες προϋποθέσεις, ποιοι παράγοντες συνετέλεσαν στο να εκδοθεί, θα πούμε πολλά και κυρίως θα επικεντρώσουμε σε τρία σημαντικά πρόσωπα. Στον Ιωάννη Τρικόγλου, ο οποίος κάποια στιγμή χάρισε το αρχείο του στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου, στο Ρήγα Βελεστινλή και στον Άνθιμο Γαζί. Αναρωτιόμουνα καθώς ετοίμαζα αυτή την εκπομπή τι γνωρίζουμε εμείς οι σύγχρονοι νεοέλληνες για αυτά τα τρία σημαντικά πρόσωπα. Αν έχετε ξανακούσει το όνομα Ιωάννη Τρικόγλου, τι γνωρίζετε για τον Ρήγα Βελεστινλή εκτός από τον Θούριο και τι γνωρίζετε για τον Άνθιμο Γαζί. Και όμως, αγαπητοί μου φίλοι, αυτοί οι τρεις αποτελούν την ωραία Ελλάδα. Ήταν και οι τρεις ωραίοι ως Έλληνες. Σήμερα, όμως, φιλοξενώ στο ένα βιβλίο, ένα ταξίδι, δύο εξέχουσες προσωπικότητες από τον πανεπιστημιακό χώρο. Είναι ο κύριος Εβάγγελος Λιβιεράτος, ομότιμος πια καθηγητής της Χαρτογραφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και θα έλεγα ο πρίτανης στον τομέα της Χαρτογραφίας στη χώρα μας. Καλώς ορίστε κύριε Λιβιεράτε. Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση. Και θερμά συγχαρητήρια για την έκδοση του Πανεπιστημίου, για τη χάρτα του Ρήγα, για την οποία θα μιλήσουμε εκτενέστερα στη συνέχεια. Ευχαριτήρια στο Πανεπιστημιό μας. Και ο επόμενος καλεσμένος είναι ο καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας και Επιγραφικής, ο κύριος Ιωάννης Τζιφόπουλος, με τον οποίον έχουμε συνεργαστεί πολλές φορές και στην εκπομπή Στη Γη της Μακεδονίας και μάλιστα βρεθήκαμε και μαζί στην Πιερία για να αναδείξουμε κάποιους άλλους θησαυρούς. Καλώς ορίστε κύριε Τζιφόπουλε. Να είστε καλά και ευχαριστούμε πάρα πολύ για την υποστήριξη της δημοτικής τηλεόρασης στο Πανεπιστημίο και γενικότερα στον πολιτισμό της Μακεδονίας. Και βέβαια εσείς είστε εδώ και με μιαν άλλη ιδιότητα. Είστε πρόεδρος της συγκλιτικής επιτροπής που διευθύνει την Κεντρική Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου. Μια βιβλιοθήκη για την οποία πρέπει να καυχόμεθα, έτσι δεν είναι. Ναι, γιατί είναι η μεγαλύτερη πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη στην Ελλάδα και εξαιτίας της δωρεάς του Ιωάννη Τρικόγλου, η βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου μας μπορώ να πω είναι και μοναδική, δεν είναι συγκρίσιμη δηλαδή με τις άλλες βιβλιοθήκες των άλλων πανεπιστημίων. Πριν να ακούσουμε από σας περισσότερα στοιχεία για το ποιος ήταν αυτός ο ωραίος Έλληνας, όπως είπα ο Ιωάννης Τρικόγλου. Και έχετε δίκιο. Θα δούμε κυρίες και κύριοι ένα σύντομο βίντεο με σπαράγματα, με κειμήλια, με τεκμήρια από τη βιβλιοθήκη του Ιωάννη Τρικόγλου. Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE Μουσική Υπότιτλοι AUTHORWAVE νομίζω ότι ο χώρος όπου βρισκόμαστε σήμερα, η Θεσσαλονίκη, ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ο άνθρωπος αυτός ενδιαφέρθηκε να διαβάσει και να μάθει και να πληροφορηθεί και να καταλάβει πώς η Ελλάδα από το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σταδιακά κατόρθωσε να φτάσει, να γίνει ένα κράτος. Επισκεπτόμενος το Παρίσι, το Λονδίνο, το Βερολίνο, όλες τις μεγάλες πρωτεύουσες, συχνά πυκνά στην Αθήνα, προσπαθούσε να εντοπίσει τεκμήρια, δηλαδή υλικά, αντικείμενα, είτε βιβλία, είτε λάβαρα, είτε σημαίες, είτε χαλκογραφίες, είτε χάρτες. Οι χάρτες του είναι καταπληκτικοί, γιατί δεν είναι μόνον ο χάρτης αλλά και τα βιβλία τα οποία υποστηρίζουν το τι σημαίνει ένας χάρτης και τι δείχνει ο συγκεκριμένος χάρτης, δηλαδή δείχνει και το υπόβαθρο της κατασκευής του χάρτη, της των πληροφοριών που παρέχει ο χάρτης, τα μάζεψε αυτά και είχε στο μυαλό του, είχε σχεδιάσει να ιδρύσει την Τρικόγλιο Βιβλιοθήκη, όπως την αποκαλούσε ο ίδιος, στο Κάειρο. Τα γεγονότα όμως στην Αίγυπτο και το τι άκουγαν τότε οι Έλληνες ομογενείς της Αιγύπτου, που τα ξέρουμε στις δεκαετία του 50 με τον Νάσερ, άρχισαν να του εμπνέων φόβος προς το τι θα γίνει αυτή η συλλογή και τελικά αποφάσισε σε αυτό η ευγνώμων το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης είναι στον τότε πριν τα νύτου τον Χαράλαμπο Φραγγίστα και σε έναν χιότι πολιτικό τον Μικέμα Βαυρογορδάτο, οι οποίοι οι τρεις αυτή φίλοι από τις συζητήσεις. Το Τρικόγλου είχε επισκεφθεί στη Θεσσαλονίκη, ο Ιωάννης Τρικόγλου να πω εδώ δημόσια, είχε δώσει περίπου 5 εκατομμύρια δραχμές το 1951 για την αποπεράτος του κτιρίου που βρισκόμαστε σήμερα, του κτιρίου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Ήρθε σε ένα διεθνές συνέδριο βυζαντινολογικό στη Θεσσαλονίκη, επισκέφτηκε το Άγιο Όρος. Υποψιάζομαι, δεν είμαι σίγουρος ακόμα, ότι ένιωσε την βόρεια περιοχή της Ελλάδος, που πρόσφατα απελευθερωθήσα, ένα νέο ιδρυμένο πανεπιστήμιο το Αριστοτέλειο, ένιωσε ή του θύμιζε τη δική του ζωή στην Αίγυπτο που είναι το απότετο, θυμηθείτε λίγο τον Κωστή Μοσκοφ και τις σχέσεις που είχε με Θεσσαλονίκη και Αλεξάνδρια και Κάειρο. Έφερε λοιπόν αυτή τη συλλογή και τη δώρισε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, η οποία είναι ένα κόσμιμα. Ανάμεσα λοιπόν στα σπαράγματα και στα τεκμήρια όλων αυτών, μέσα στα κυβώτια δηλαδή του Τρικόγλου, βρήκατε και μια χάρτα του Ρήγα. Βρεθήκαμε σε μια ευτυχή συγκυρία. Ο Πρίτανης πρότεινε, όταν όρισε την Επιτροπή μας, να μπορέσουμε να καταφέρουμε να παρουσιάσουμε παραδείγματα καλής πρακτικής. Τήχη αγαθή γνωρίστηκα περίπου στη συνταξιοδότησή του, ήθελα ένα ή δύο χρόνια να συνταξιοδοτηθεί, με τον κ. Λιβιεράτο τότε, ο οποίος είναι ο ειδικότερος πανευρωπαϊκά για την ιστορία της χαρτογραφίας και τους χάρτες. Και επειδή είδα στα υπόγεια της Βιβλιοθήκης τα οποία έχετε επισκεφθεί και εσείς χάρτες σε διάφορα σημεία, πρότειναν να γίνει μια συνεργασία μεταξύ της Βιβλιοθήκης και του εργαστηρίου χαρτογραφίας του Πανεπιστημίου και να αποτελέσει αυτή η συνεργασία αυτό το παράδειγμα καλής πρακτικής. Έτσι ξεκινήσαμε με τη χάρτα και ο Τρικόγλου είχε για τους Έλληνες τον εμβληματικότερο χάρτη, που συνετέλεσε και στην επανάσταση του 1921 τη χάρτα του Ρήγα. Και αποφασίσαμε αυτό να μην το παρουσιάσουμε με τον γνωστό τρόπο, με τον οποίο το ξέρουν οι Έλληνες. Για το Ρήγα ξέρουμε βασικά τον θούριο και τη χάρτα του. Όλα τα άλλα τα συνήθως, ναι, ή τα παραλείπουμε ή δεν τα δίνουμε σημασία. Και προσπαθήσαμε, γιατί κι εγώ ως επειγραφικός με ενδιαφέρει ο τρόπος που κατασκευάζονται πράγματα. Πώς χαράσσεται ένα κείμενο πάνω σε σκληρή επιφάνεια. Αντίστοιχες, λόγω της έρευνας του εργαστηρίου χαρτογραφίες, ανησυχίες και προβλήματα, παρουσιάζει και η χάρτα. Και έτσι προέκυψε αυτό το βιβλίο, το οποίο προσπαθεί να δώσει το παρασκήνιο τρόποντινα του πώς ο Ρήγας κατάφερε σε πάρα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να σχεδιάσει, σκεφτεί πρώτα στο μυαλό του, μετά σχεδιάσει, δημιουργήσει και τυπώσει αυτό το καταπληκτικό έργο. Έτσι, κυρίες και κύριοι, έχουμε αυτή την έκδοση που βλέπετε τώρα στην οθόνη σας, η χάρτα του Ρήγα. Τα δύο συμπρόσωπα σελίδες 119, μια άλλη ανάγνωση του χάρτη, έκδοση της Τρικόγγλιας Βιβλιοθήκης, της Κεντρικής Βιβλιοθήκης και του Κέντρου Πληροφόρησης του Αριστοτελίου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με την επιμέλεια του κ. Ευαγγέλου Λιβιερά, το ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου. Θα πρέπει να πούμε ακόμα συμπληρωματικά ότι η έκδοση είναι προϊόν συνεργασίας και του Εργαστηρίου Χαρτογραφίας και Γεωγραφικής Ανάλυσης του Πανεπιστημίου, για την αξιοποίηση, όπως είπε και ο κ. Τζιφόπουλος, του χαρτογραφικού πλούτου της Βιβλιοθήκης, με την υποστήριξη της Επιτροπής Ερευνών του Πανεπιστημίου. Τι περιλαμβάνει τώρα κ. Λιβιεράτε, ο τόμος αυτός, τι παρουσιάζει. Ο τόμος αυτός παρουσιάζει τα δύο πρόσωπα που είπατε. Τα δύο πρόσωπα τα οποία έχουν και ένα συν, όπως τονίσατε. Το 2008, ερευνώντας αντίτυπα της χάρτας με ψηφιακή τεχνολογία, αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα, στο οποίο θα άξιζε να επιμείνουμε λίγο, διαπιστώσαμε ότι υπάρχουν αντίτυπα τα οποία διαφέρουν μεταξύ τους στα φύλλα τους. Σε αυτό το σημείο να πω εγώ ότι η χάρτα δεν τυπώθηκε μέσα σε μία μέρα, αλλά τυπώθηκε σε ένα διάρκεια κάποιων μηνών. Πολών μηνών. Πάρα πολλών μηνών. Και στη διάρκεια αυτών των μηνών, καθώς τυπωνότανε κάθε αντίτυπο, ο Ρήγας παράλληλα έκανε και διορθώσεις. Ναι, έτσι πρέπει να είναι. Βέβαια δεν έχουμε τα στοιχεία εκείνα τα οποία ένας ιστορικός χρησιμοποιεί για να είναι σίγουρος για το τι σημαίνει. Εμείς πάμε ανάποδα, πάμε με την αντίστροφη μηχανική, όπως λέγεται, η οποία καμιά φορά έχει και περισσότερους βαθμούς ελευθερίας. Δεν μπορείς να είσαι απολύτως σίγουρος. Βέβαια, εάν γνωρίζεις το πώς γίνονται οι χάρτες, και αυτό είναι ένα θέμα, εμείς είμαστε καθηγητές πολιτεχνικής σχολής, κατασκευάζουμε χάρτες, ξέρουμε πώς γίνονται οι χάρτες και πώς γινόντουσαν. Επομένως το βιβλίο, για να επανέλθω σε αυτό που με ερωτήσατε, εστιάζεται περισσότερο στην ανάδειξη και την τεκμηρίωση αυτών των διαφορετικών τυπολογιών, οι οποίες ήταν άγνωστες για παραπάνω από μερικούς αιώνες, δηλαδή πρώτη φορά εμφανίστηκαν αυτές οι διαφορές στην έρευνα. Το 2008. Το 2008 και μάλιστα τυχαία, όπως πολλά πράγματα στην επιστήμη. Στον τόμο τώρα δίνεται ένα σύντομο βιογραφικό του Ιωάννη Τρικόγλου, μιλάτε για την Τρικόγλιο Βιβλιοθήκη, μιλάτε για την ανάγκη και τους στόχους αυτής της έκδοσης, για το περιβάλλον της χάρτας του Ρήγα, ποιο ήταν το περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννήθηκε αυτή η ιδέα, για την χαρτογραφία της χάρτας, τα δύο συμπρόσωπα της χάρτας και κάνετε και μία σύγκριση, η χάρτα του Ρήγα τυπώθηκε το 1797, το 1800 όμως και αφού εντωμεταξύ είχε δολοφονηθεί στο Βελιγράδη ο Ρήγας Βελεστινλής το 1798, ο Άνθιμος Γαζής, ένας ωραίος άλλος Έλληνας, τύπωσε τον πίνακα της Ελλάδος. Παρουσιάζεται λοιπόν και συγκρίνεται τον πίνακα του Άνθιμου Γαζής και τη χάρτα, χάρτα και πίναξ της Ελλάδος, τη σχέση και υπάρχει και μία σύνοψη στα αγγλικά γιατί φαντάζομαι ότι θα αποσταλεί, ίσως έχει ήδη αποσταλεί και στο εξωτερικό σε βιβλιοθήκες, γιατί πραγματικά αυτό δεν είναι μόνο ένα κειμήλιο του ελληνικού πολιτισμού, αλλά πιστεύω ότι είναι ένα κειμήλιο της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας χαρτογραφίας, έτσι δεν είναι κύριε Λιβιέρα? Ναι, βεβαίως. Και πρέπει εδώ να σας πω ότι ήταν ιδιαίτερη η συγκίνησή μου, επειδή αναφερθήκατε τελικά σε αυτό, ότι η πρεσβεία μας στη Βιέννη, η πρεσβυρά μας εκεί, ενδιαφέρθηκε να πάρει αυτό το βιβλίο. Και καλό θα ήταν να παρουσιαστεί και στη Βιέννη, θα έλεγα. Το συζητάμε αυτό. Την 25η Μαρτίου, για παράδειγμα. Στην παρουσίαση εδώ που κάναμε στην έκθεση, είχε προσκληθεί ο συνάδελφος από το Πολιτεχνείο της Βιέννης. Ναι, ο καθηγητής Γέωρκ Γκάρτνερ, ο οποίος είναι καθηγητής της Χαρτογραφίας στο Πολιτεχνείο της Βιέννης, το οποίο, το Πολιτεχνείο της Βιέννης είναι δωρεά του ΣΥΝΑ και γιορτάστηκαν επίσης και οι επέτειοι στη Βιέννη και ήταν ο πρόεδρος της Παγκοσμίου Ενώσεως Χαρτογραφίας. Λοιπόν, επιμένογος αυτό ότι πρέπει αυτός ο τόμος και η χάρτα να ταξιδέψει και να κυκλοφορήσει και να γίνει μια εκδήλωση στη Βιέννη, ώστε και εκεί ευρισκόμενοι να επιστρέψετε πίσω στο 1797, όπου εκεί τυπώθηκε σε 1220 αντίτυπα η χάρτα του Ρήγα. Χαράκτης του χάρτη ήταν ο Φρανσουά Μίλλερ, όνομα μεγάλο της εποχής εκείνης, χρηματοδότησε την προσπάθεια του Ρήγα ο ευστράτιος Αργέντης με 1.100 φιορίνια, εκτυπώθηκε, όπως το είπαμε, τμηματικά, διατέθηκε ολοκληρωμένη στο εμπόριο αρχές Μαΐου του 1797. Από ό,τι λέτε εσείς μέσα στο τόμο που έχω διαβάσει έγιναν τουλάχιστον δύο εκδόσεις της χάρτας και κάθε φύλλο της χάρτας, δηλαδή τυπώθηκαν 12 φύλλα, πολλούνταν προς δύο φιορίνια και επειδή κάνουμε λόγο και για γρόσια, δεν εννοούμε τα τουρκικά γρόσια, εννοούμε την υποδιέρεση του αυστριακού σελινίου. Λοιπόν, πείτε μας όμως και δυο λόγια για τον Ρήγα, ποιος ήταν αυτός ο άνθρωπος ο οποίος το 1797 και τόσα χρόνια πριν το 1821 έκανε αυτό το μνημείο, το εργαλείο, όπως το λέτε εσείς, το τεχνικό έργο, όπως μου το είπατε, σε μια συζήτησή μας. Το τεχνικό έργο το οποίο έχει και λογοτεχνικές διαστάσεις κύριε Λουκά. Λοιπόν, Ρήγας Βελεστινλής, τον βλέπουμε στη φωτογραφία, μερικοί τον ονομάζουν και Φεραίο, αυτό όμως εμείς να πούμε που τα λέμε όλα ότι είναι μια ονομασία νεότερων λογίων, όχι επειδή κυρίες και κύριοι καταγόταν ο Ρήγας Φεραίος κάπου από τις φέρες του Εύρου, μην μπερδεύετε αυτό το πράγμα. Απλώς θα τα το Βελεστίνω στην αρχαιότητα ονομαζόταν Φερά ή Φέρα, έτσι. Φεραίος, και γι'αυτό οι λόγοι μεταγενέστεροι του έδωσαν την προσωνημία Φεραίος. Τώρα βέβαια αν σας ρωτήσω ποιος ήταν ο Αντώνιος ο Κυριαζής θα μου πείτε δεν τον γνωρίζουμε. Ναι, αλλά ο Αντώνιος ο Κυριαζής ήταν ο Ρήγας ο Βελεστινλής, Κυριαζής ή Κυριατζής ονομαζόταν ο πατέρας. Ναι, υπάρχουν βέβαια ερμηνίες και τοποθετήσεις τορικών πάνω σε αυτά τα θέματα. Εμείς αναφέρουμε τα πιο δεδομένα, έτσι. Ο Ρήγας υπέγραφε ως Ρήγας Βελεστινλής και πολύ σωστά το να αναφέρετε Ρήγας Βελεστινλής. Και Θεταλός κάποια φορά, ναι. Και αυτό χρησιμοποιούμε εμείς. Εμείς, ναι. Λοιπόν, έζησε κυρίως στην Κωνσταντινούπολη, εγώ να πω, το Βουκουρέστη και τη Βιέννη. Η συγκριτική γεωγραφία, πράγμα το οποίο φαντάζομαι εσάς ως και χαρτογράφος σας ενθουσιάζει, ήταν η μεγάλη του αγάπη. Να πούμε ακόμη ότι, με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, 29 Εβδόμου του 1997, του Έλληνα Υπουργού Πολιτισμού, όλα τα ευρισκόμενα, με νελάδια αντίτυπα της χάρτας, κηρύθηκαν ιστορικά διατηρητέ αμνημία. Ας πάμε όμως στο Ρήγα αυτό το τελεστήριο. Και μια επιπλέον επέτειωση 20 χρόνια από το 1997, την οποία επίσης αναφέραμε. Και τιμήσαμε. Κοιτάξτε, όπως είπατε κι εσείς, δεν είμαστε ιστορικοί. Έχουν ελεχθεί πολλά, έχουν γραφτεί πολλά και έχουν συζητηθεί πάρα πολλά για την ιστορική διάσταση της χάρτας του Ρήγα. Εμείς ως χαρτογράφοι αυτό το οποίο μας ενδιέφερε να καταλάβουμε το ιστορικό πλαίσιο με τους όρους τους δικούς μας. Δηλαδή να φτιάξουμε έναν κατάλογο, ένα χρονολόγιο πρώτα, για να καταλάβουμε ποια ήταν η χρόνη, ποια ήταν η ενδιάμεση χρόνη. Παίζει πάρα πολύ μεγάλο ρόλο για να καταλάβεις το έργο ενός ανθρώπου, να καταλάβεις τους χρόνους. Αυτό είναι ένα τεχνικό θέμα. Καταστρώνοντας λοιπόν το χρονολόγιο, είδαμε ότι οι διάρκειες των εμπειριών του Ρήγα ήταν μικρές. Δηλαδή έχουμε εφτά χρόνια στην Κωνσταντινούπολη, έχουμε αντίστοιχα χρόνια και μια δεκαετία συνολικά στο Βουκουρέστη και έχουμε λίγους μήνες στη Βιέννη. Έχουμε δύο φορές στη Βιέννη, ένα εξάμενο και δεκατέσσερις, δεκαπέντε μήνες στη δεύτερη φορά, που ήταν και η τελειωτική του έξοδος, ας την πούμε έτσι. Επομένως, ζούσε σε ένα ιστορικό περιβάλλον, ξεκινώντας δεκαεφτά χρονών περίπου, εάν η χρόνη, και αυτό δεν είναι σίγουρο, εάν η χρόνη είναι σωστή, έφυγε δεκαεφτά χρονών από τη Θεσσαλία, πήγε στη Κωνσταντινούπολη, στο περιβάλλον των Ψηλάντιδων, των Φαναριωτών, είχε φιλορροσικές απόψεις εκείνη την εποχή, γνωρίστηκε με πάρα πολύ σημαντικούς κύκλους διπλωματικούς στη Κωνσταντινούπολη, γνωρίζουμε δηλαδή ότι γνωρίστηκε με τον Σουασέλ Κουφχέ, έναν διάσημο πρέσβη της Γαλλίας εκεί, και έναν διάσημο χαρτογράφο του ελληνικού χώρου. Εκεί συνάντησε, κατά πάσα βεβαιότητα, τον Παρτελεμή, ο οποίος είχε γράψει τον Ανάχαρση, διότι δάνεια του βιβλίου, το οποίο οικονογράφησε ο Μπαρμπιαντι Μποκάζ, ένας άλλος σπουδαίος χαρτογράφος που ασχολήθηκε τον ελληνικό χώρο, από σπάσματά του έχει στις επιπεδογραφίες του Ορίγας, άρα λοιπόν, είχε μια αίσθηση των χαρτών της εποχής και έναν διάλογο με τους χαρτογράφους, από τι φαίνεται. Και στο πέρασμά του στο Βουκουρέστη, συνέχισε τις επιχειρηματικές του δραστηριώτες, ο Ορίγας ήταν εύπορος, είχε επιχειρηματικές δραστηριώτες, τον ενδιέφεραν τα γρόσια, όπως είπατε κι εσείς, όπως και όλους τους Έλληνες της Διασποράς, αναφερθήκαμε πριν στον Τρικόγλου, στους Αιγυπτιώτες, οι Έλληνες της Διασποράς, δεν ήταν μόνο τα γράμματα και το ενδιαφέρον για τον αγώνα μετά, ήταν και το ευζύν, ήταν και το επιχειρήν. Κάποια στιγμή όμως ο Ορίγας Βελεστινλής άρχισε να βλέπει λίγο και προς την πλευρά της Γαλλίας, πριν, πιστεύοντας ότι την ελευθερία του γένους ίσως την προσφέρει ο Βοναπάρτης, ο Ναπολέων. Αλλά και πάλι όμως, οι επιλογές του Ναπολέων τα Βοναπάρτη, πηγαίνοντας προς την Αίγυπτο, ήταν διαφορετικές, παρέκαμψε την Ελλάδα, η Ελλάδα παρέμεινε υπό τον τουρκικό ζημό, οι προσδοκίες για την ελευθερία του γένους διαψεύστηκαν του Ρήκα του Βελεστινλή, όμως είχε μπει ήδη στο μάτι των αυστριακών μυστικών υπηρεσιών. Ναι, πριν όμως συνδύει αυτό που λέτε, που είναι το τελείωμα πλέον, είναι το τέλος, υπάρχει μια πάρα πολύ ενδιαφέρουσα περίοδος, η οποία δεν είναι τόσο πολύ γνωστή, τουλάχιστον μπορεί να με διάφερα και εμένα, της στροφής των Ελλήνων της περιοχής εκείνης προς την Αυστρία. Διότι προηγείται η πολεμική περιπέτεια, ας το πούμε έτσι, πολύ σημαντική των Ρώσων και των Αυστριακών αντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την οποία τη ζήσαν οι Έλληνες περιοχής, οι Αυστριακοί μπήκαν στο Βουκουρέστι, κατέλαβαν το Βουκουρέστι, έγιναν δεκτοί ως απελευθερωτές και εκεί επενδύθηκε μία ελπίδα, μετά τα ορλωφικά, μία δεύτερη ελπίδα, η οποία δεν είναι πάρα πολύ γνωστή, διότι οι Έλληνες πιστέψαν ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία τελείωνε όπως κατέρρεε ο Οθωμανικός στρατός στα πεδία των μαχών εκεί. Επομένως υπήρξε μια στροφή του ρήγα στην Αυστρία πριν περάσει στη γαλλική επιρροή. Αυτό διαψεύστηκε διότι οι Αυστριακοί και οι Ρώσοι σήρθηκαν σε ειρήνη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, με την επέμβαση των Άγγλων και των Γερμανών, οι οποίοι δεν βλέπανε τους Αυστριακούς να καλωμάκει. Η ιστορία κύκλους κάνει. Ακριβώς, όπως το λέτε. Και μετά από αυτό έρχεται πλέον η στροφή, μετά από αυτή την απογοήτευση, έρχεται η στροφή προς τη Γαλλία. Τι έδωσαν τον Ρήγα Βελεστινλής τους Τούρκους. Κοιτάξτε, αυτό είναι μια μεγάλη συζήτηση. Οι ιστορικοί έχουν το πρώτο λόγο να μας πούν. Η νοικιά μου η αίσθηση είναι ότι εγκαταλείφθηκε ο Ρήγας. Από όλες τις διάδρασεις. Εγκαταλείφθηκε από όλους. Κι εγώ αυτήν την αίσθηση έχω αντιληθεί. Όπως γίνεται σήμερα με κάποιον λαό που εγκαταλείπεται από όλους και σφαλιάζεται. Λοιπόν, σε κάποιο κεφάλαιο, πολύ σημαντικό, κάνετε μια συγκριτική αναφορά. Είπαμε ότι η χάρτα του Ρήγα τυπώθηκε το 1797. 1798 δολοφονείται στο Βελιγράδι από τους Τούρκους. Το 1800 παρουσιάζεται ένας άλλος ωραίος Έλληνας, ο Άνθιμος Γαζής και τυπώνει τον πινακά του. Ποιος όμως ήταν ο Άνθιμος Γαζής, τον οποίον βλέπουμε τώρα στη φωτογραφία. Θα πω δύο μονολόγια. Ο Άνθιμος Γαζής καταγόταν από τις Μιλαισπηλίου. Έζησε από το 1758 και πέθανε στη Σύρο 28 Νοεμβρίου του 1828. Έλληνας κληρικός, συγγραφέας, χαρτογράφος από τους σημαντικότερους διαφωτιστές. Αγωνίστηκε για τη διάδοση των ευρωπαϊκών ιδεών στην Ελλάδα. Το πραγματικό του όνομα ήταν Αναστάσιος Γκαζαλής. Έργα τώρα του Άνθιμου Γαζής, πεντάτομη ελληνική βιβλιοθήκη με βιογραφίες αρχαίων ελλήνων συγγραφέων, ένα τρίτομο λεξικό της αρχαίας ελληνικής και βέβαια ο γνωστός, με ερωτηματικό, πίναξ γεωγραφικός της Ελλάδος, Βιέννη 1800. Θεωρείται, κύριε Λιβιεράτε, ως μια νέα έκδοση της χάρτας του Ρήγα, μικρότερων διαστάσεων. Ένας από τους σπανιότερους ελληνικούς χάρτες. Σώζονται μόνο έξι αντίτυπα στο εξωτερικό. Είναι όμως αντίτυπο της χάρτας του Ρήγα? Όχι, δεν είναι αντίτυπο της χάρτας του Ρήγα, ούτε είναι σμίκριση της χάρτας του Ρήγα, όπως έχει γραφτεί. Ο χάρτης του Άνθιμου Γαζή είναι ένα εξάρτητο έργο. Ένα αυτόνομο έργο. Ένα αυτόνομο έργο. Στέκεται χαρτογραφικά από μόνο του. Έχει πολύ μεγάλες διαφορές. Πατοδοτεί και απεικονίζει, θα έλεγα, τη στροφή του Άνθιμου Γαζή προς τις παραμέτρους του αγώνα πια. Διότι είναι γνωστό ότι ο Άνθιμος ήταν πολύ σκεπτικός απέναντι στην περιπέτεια στην οποία έμπαινε η διανόηση της εποχής στα μέρη που εκινεί το. Αναφέρουμε στη Φιλική Εταιρεία κτλ. Είναι γνωστές ιστορίες. Οι ιστορικοί μας τα έχουν πει αυτά. Οι διαφορές είναι μεγάλες, όχι μόνο στο μέγεθος, γιατί είναι μικρότερος της χάρτας του Ρήγα, αλλά και σε τεχνικά ζητήματα. Δηλαδή, έχει κάνει διορθώσεις της χάρτας, το εμβληματικό, το καρτούς, όπως λέγεται, δηλαδή, η ταυτότητα, το εμβληματικό υπόμνημα είναι διαφορετικό. Μοιάζει εκ πρώτης όψη ως ίδιο, αλλά υπάρχουν σημεία τα οποία είναι διαφορετικά. Και εκεί φαίνεται με ένα σχόλιο, το οποίο ερμήνευσε ο συνάδελφος Τζιφόπουλος με ένα δικό του τρόπο, φαίνεται ότι υπάρχει και μια προετοιμασία διανοητική και μορφωτική του Ανθίμου, πάρα πολύ σημαντική. Ποιο σχόλιο ερμήνεύσατε, κύριε Τζιφόπουλε? Στο υπόμνημα αυτό του χάρτη, υπάρχει μια γυναίκα η οποία είναι ενθρονή, εμβληματική και ιστορική, ερίζουν αν πρόκειται περί της Ελλάδος, της Αθηνάς κλπ. Στο αριστερό της κάτω πόδι υπάρχει έναν ανοιχτό βιβλίο. Εκεί ο Ρήγας έχει έναν στίχο από τον Όμυρο για τον Οδυσσέα και έρχεται ο Άνθιμος Γάζης, τον οποίο με αφορμή αυτήν την έκθεση, κύριε Λουκά, άρχισα να εκτιμώ βαθύτατα και περισσότερο και αλλάζει αυτόν τον στίχο από τον Όμυρο, κρατά το πρόσωπο του Οδυσσέα, η Ελλάδα περνάει, ταξιδεύει όπως ο Οδυσσέας, αλλά παίρνει έναν στίχο από την εισαγωγή του έαντα του Σοφοκλήπ και αυτό βάζει, χαράσει σε αυτό το βιβλίο ο Άνθιμος, ο οποίος λέει για το μέλλον επαφύε με στο δικό σου το χέρι, της γυναίκας αυτής που είναι ένθρονη, είναι Ελλάδα, είναι ο Θεός, είναι η Θεά Αθηνά, η Θεά της Σοφίας δηλαδή, που σημαίνει γνώση, γιατί και ο Άνθιμος ενδιαφερόταν για το επιχειρήν. Όχι, το άλλο. Μόνο που ο Άνθιμος είχε από πίσω του αυτό που λέμε τη φαναριώτικη παιδεία, αυτή τη βαθιά γνώση, ακόμα και σήμερα μερικές φορές θαυμάζω το Πατριαρχείο με την άποψη με την οποία αν έχει. Έρχεται όμως το Πατριαρχείο σήμερα, έχει πίσω όλη αυτή την ιστορία αυτό που λέμε βαθιά παιδεία, αυτό δεν προέρχεται από πτυχία και μεταπτυχιακά και διδακτορικά και βιβλία τόσο πολύ, όσο η αίσθηση που αποκτάς από την μόρφωση και την καλλιέργεια και την συνεχή τριβή με αυτά τα θέματα. Το αντίστοιχο επίπεδο ήταν και ο κύριος Τρικόγουλ, ο Γιάνγκος Τρικόγουλ και η Τρικόγλιος του Βιβλιοθήκη. Κυρίες και κύριοι θα κάνουμε στο σημείο αυτό ένα διακομιστικό διάλειμμα και αμέσως μετά θα πούμε πολλά περισσότερα για την χάρτα του Ρήγα του Βελεστινλή.
|
