Διάλεξη 11: Σύγκριση και κριτική μεταφράσεων / Διάλεξη 11 / σύντομη περιγραφή
σύντομη περιγραφή: Συνεχίζουμε τα δείγματα μεταφράσεων. Είχαμε δει ένα κείμενο λογοτεχνίας για παιδιά. Είχαμε δει ένα κείμενο ιστορίας λογοτεχνίας. Είχαμε δει ένα κείμενο γλωσσολογίας, ιστορίας ελληνικής. Είχαμε δει ένα κείμενο γλωσσολογίας, ιστορίας ελληνικής. Είχαμε δει ένα κείμενο γλωσσολογίας, ι...
| Κύριος δημιουργός: | |
|---|---|
| Γλώσσα: | el |
| Φορέας: | Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης |
| Είδος: | Ανοικτά μαθήματα |
| Συλλογή: | Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας / Εισαγωγή στις Μεταφραστικές Σπουδές |
| Ημερομηνία έκδοσης: |
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
2015
|
| Θέματα: | |
| Άδεια Χρήσης: | Αναφορά-Παρόμοια Διανομή |
| Διαθέσιμο Online: | https://delos.it.auth.gr/opendelos/videolecture/show?rid=669e549d |
| id |
1b7361ae-f33c-4d26-96b7-24264fc6cf33 |
|---|---|
| title |
Διάλεξη 11: Σύγκριση και κριτική μεταφράσεων / Διάλεξη 11 / σύντομη περιγραφή |
| spellingShingle |
Διάλεξη 11: Σύγκριση και κριτική μεταφράσεων / Διάλεξη 11 / σύντομη περιγραφή Γλώσσα και Λογοτεχνία Κασάπη Ελένη |
| publisher |
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ |
| url |
https://delos.it.auth.gr/opendelos/videolecture/show?rid=669e549d |
| publishDate |
2015 |
| language |
el |
| thumbnail |
http://oava-admin-api.datascouting.com/static/4f95/cb9e/9088/3ff3/dbed/e0d0/dd99/a4fe/4f95cb9e90883ff3dbede0d0dd99a4fe.jpg |
| topic |
Γλώσσα και Λογοτεχνία |
| topic_facet |
Γλώσσα και Λογοτεχνία |
| author |
Κασάπη Ελένη |
| author_facet |
Κασάπη Ελένη |
| hierarchy_parent_title |
Εισαγωγή στις Μεταφραστικές Σπουδές |
| hierarchy_top_title |
Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας |
| rights_txt |
License Type:(CC) v.4.0 |
| rightsExpression_str |
Αναφορά-Παρόμοια Διανομή |
| organizationType_txt |
Πανεπιστήμια |
| hasOrganisationLogo_txt |
http://delos.it.auth.gr/opendelos/resources/logos/auth.png |
| author_role |
Καθηγήτρια |
| author2_role |
Καθηγήτρια |
| relatedlink_txt |
https://delos.it.auth.gr/ |
| durationNormalPlayTime_txt |
00:56:20 |
| genre |
Ανοικτά μαθήματα |
| genre_facet |
Ανοικτά μαθήματα |
| institution |
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης |
| asr_txt |
Συνεχίζουμε τα δείγματα μεταφράσεων. Είχαμε δει ένα κείμενο λογοτεχνίας για παιδιά. Είχαμε δει ένα κείμενο ιστορίας λογοτεχνίας. Είχαμε δει ένα κείμενο γλωσσολογίας, ιστορίας ελληνικής. Είχαμε δει ένα κείμενο γλωσσολογίας, ιστορίας ελληνικής. Είχαμε δει ένα κείμενο γλωσσολογίας, ιστορίας ελληνικής γλώσσας και αντιπαραθετικής ανάλυσης. Κάθε φορά που συνοψίζαμε προσέχαμε ότι όταν μεταφράζουμε ειδικά κείμενα, και είναι σημαντικό όσοι εκπαιδευόμαστε στη μετάφραση να μπορούμε να μεταφράζουμε ειδικά κείμενα, ιδίως ανθρωπιστικών σπουδών, όταν λοιπόν μεταφράζουμε ειδικά κείμενα, θα πρέπει να προσέχουμε τα σημεία που παρουσιάζουν ασημετρίες, η ιταλική και η ελληνική, γιατί συνέχεια γι' αυτές τις γλώσσες συζητούμε. Και είναι σημαντικό να εξικοιωθούμε με τα ζητήματα μετάφρασης κειμένων ανθρωπιστικών σπουδών, γιατί τα συνέδρια που γίνονται στην Αλλάδα, η συνενδριακή διερμηνία ή η συνενδριακή μετάφραση, είναι πάρα πολύ πιο συχνά από άλλες κατηγορίες θεματικές συνενδρίων, που μπορεί εκεί μέσα να βρεθεί σαν γλώσσα εργασίας η ιταλική παράλληλα με την ελληνική. Κάθε φορά που μιλούσαμε για τα προβλήματα που παρουσίαζε η μετάφραση ενός ειδικού κειμένου, μιλούσαμε για συνενδριακή μετάφραση, παύλα, συνενδριακή διερμηνία. Πρέπει να εξηγήσω αμέσως γιατί το λέω αυτό. Υπάρχει μια ιδιοριθμία όταν μεταφράζονται κείμενα για συνενδριακή χρήση. Η ιδιοριθμία έχει ως εξής, τα κείμενα τα οποία ακούγονται σε ένα συνέδριο, φαίνεται να είναι προφορικά κείμενα, αλλά μερικές φορές είναι γραπτά κείμενα. Όταν χρησιμοποιούν οι συνέδροι PowerPoint και ο λόγος είναι προφορικός, ναι τότε είναι προφορικά κείμενα και έχουμε συνενδριακή διερμηνία. Στις περιπτώσεις αυτές που έχουμε συνενδριακή διερμηνία, γιατί όπως θα είδατε από τα παραδείγματα που σας έδωσα, δεν είναι τα κείμενα αυτά όμοια με τα κείμενα γενικής γλώσσας. Πολλές φορές έχουν και λέξεις οι οποίες χρησιμοποιούνται με διαφορετική σημασία από τη γενική γλώσσα. Πολλές φορές έχουν και λέξεις που άλλα σημαίνουν στα ελληνικά με ίδιες μορφές και άλλα σημαίνουν στα ιταλικά. Επομένως, όταν έχουμε να κάνουμε με συνενδριακή διερμηνία, θα πρέπει να τηρούμε τον κανόνα που θέλει μία βδομάδα πριν από το συνέδριο να έχουν παραλάβει οι διερμηνείς πλήρες κείμενο, όχι μόνο το PowerPoint, πλήρες κείμενο, το οποίο να μπορούν να το διαχειριστούν είτε στην καμπίνα είτε με διαδοχική συνενδριακή διερμηνία. Γιατί το λέω αυτό? Γιατί αν παραλάβει ένας διερμηνέας μόνο ένα κείμενο το οποίο είναι γραμμένο σε PPT αρχείο, θα έχει το εξής πρόβλημα. Κάθε φορά που ο συνέδρος αναπτύσσει το πολύ τέσσερις σειρές ένα καλό PPT, θα πρέπει να το βλέπει το ακροατήριο. Για να μπορεί να το βλέπει το ακροατήριο, θέλει μεγάλα γράμματα και δεν θέλει μακροπερίοδο λόγο. Θέλει δηλαδή οι άξονες που σε κάθε PPT αναπτύσσονται, αρχείο και σε κάθε slide, θα πρέπει οι άξονες αυτοί να είναι τρεις, τέσσερις σε κάθε slide. Αυτό τι σημαίνει ότι ο συνέδρος έχει πολλά κομμάτια προφορικού λόγου για να συμπληρώσει την αποικώνηση των αξώνων που κάνει πάνω στο slide. Για να μπορεί λοιπόν ο διερμηνέας ο συνενδριακός να διαχειριστεί υλικό που μπορεί να μην έχει καμία σχέση με την επιστημονική του και την εκπαιδευτική του προετοιμασία και την εγκυκλοπεδική του, θα έλεγα, προετοιμασία. Τι χρειάζει το διερμηνέας. Χρειάζεται οπωσδήποτε να έχει στα χέρια του και αυτό θα το απαιτεί πάντοτε μία βδομάδα νωρίτερα πλήρες κείμενο σαν να είναι ένα κατατεθεί σε πρακτικά. Άλλωστε όπως βλέπουμε όλοι στα πολύ σημαντικά συνέδρια ζητείται το πλήρες κείμενο της ανακοίνωσης για τα πρακτικά πριν να γίνει η υλοποίηση του συνενδρίου. Ένας από τους λόγους που γίνεται αυτό δεν είναι μόνο για να δοθούν τα πρακτικά στους συνέδρους όταν ξεκινάει το συνέδριο, είναι για να μπορούν να προετοιμαστούν καταρχήν οι συνέδροι στο κείμενο για να μπορέσουν να το παρακολουθήσουν καλύτερα να μπορέσουν να κάνουν καλύτερη συζήτηση όταν ανακοινωθούν κάποια αποτελέσματα ή κάποιες θέσεις αλλά αυτό βοηθάει και τους διερμηνείς. Εδώ έχουμε επομένως προφορικό λόγο που μεταφράζεται πάλι σε προφορικό λόγο και εκφαίρεται σε προφορικό λόγο και μιλούμε για ένα καθαρό φαινόμενο γλωσκής μεταφοράς από μια γλώσσα στην άλλη τη συνενδριακή διερμηνία. Έχουμε όμως και άλλες καταστάσεις. Έχουμε έναν σύννεδρο ο οποίος γράφει ένα πλήρες κείμενο σαν γραπτό κείμενο αυτό το παραλαμβάνει ο μεταφραστής διερμηνέας και το αποδίδει για όσους δεν καταλαβαίνουν τη γλώσσα του πρωτότυπου σε προφορικό λόγο που όμως έχει ύφος και δομή γραπτού λόγου. Δηλαδή τα όρια μεταξύ γραπτού και προφορικού λόγου στη συνενδριακή διερμηνία και στη συνενδριακή μετάφραση εναλλάσσονται συνέχεια δεν είναι σταθερά όρια. Τι σημαίνει αυτό όπως είδαμε στο παράδειγμα της ανάλυσης πρόσληψης λογοτεχνίας για παιδιά όπως είδαμε στο παράδειγμα της ανάλυσης κειμένου ιστορίας λογοτεχνίας όπως είδαμε στο παράδειγμα της ανάλυσης ιστορίας γλώσσας λεξικής μορφολογίας που συζητήσαμε την προηγούμενη φορά και όπως σας υποσχέθηκα θα δούμε και σε μια άσκηση που θα κάνουμε ο καθένας μόνος αφού τελειώσει αυτή η παρουσίαση πάνω σε ένα ιατρικό κείμενο όπως θα δούμε για όλα αυτά και για πολλά άλλα που μπορεί να διαρρυνήσουμε μόνοι μας μετά από το μάθημα. Θέλει πάρα πολύ καλή προετοιμασία εγκυκλοπεδική και γνωσιακή πάνω στο υλικό που διαχειριζόμαστε. Θέλει να έχουμε υπόψη μας ότι έχει συγκεκριμένη γραμματική το κάθε κείμενο και συγκεκριμένο ύφος και ότι υπάρχει μια καθολικότητα στις δυσκολίες που θα συναντήσει ο μεταφραστής ανεξαρτήτως της θεματικής του κειμένου που διαχειριζόμαστε στα συνέδρια. Πρέπει να προσέχουμε το ύφος, πρέπει δηλαδή να κοιτάζουμε τα παράλληλα κείμενα που υπάρχουν στη γλώσσα στόχου για να εναρμονίζουμε το ύφος των επιλογών μας με το ύφος που κάνει αποδεκτό κάθε επιστημονικός ή καλλιτεχνικός κλάδος που συμμετέχει σε ένα συνέδριο. Πρέπει να ξέρουμε πολύ καλά όχι μόνο να χρησιμοποιούμε λέξεις που αντλούμε από παράλληλα κείμενα, αλλά να ξέρουμε και το εννοιολογικό τους βάρος και πρέπει τουλάχιστος σε εγκυκλοπεδικό επίπεδο να γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά τη θεωρία που θα χρησιμοποιήσουμε για να κάνουμε μια μετάφραση ή τη μεθοδολογία καλύτερα που θα χρησιμοποιήσουμε. Πάνω στο θέμα τώρα της μεθοδολογίας της μετάφρασης, από τα συναιδριακά κείμενα θα ήθελα να μιμηθώ τον Τούρη και να μιλήσω για τα λογοτεχνικά κείμενα όταν μεταφράζονται. Λέει λοιπόν ο Τζι τον Τούρη ότι ανάμεσα στα ειδικά κείμενα και στα λογοτεχνικά κείμενα υπάρχει μια ομοιότητα, υπάρχει μια χαρακτηριστική ομοιότητα. Και το λογοτεχνικό κείμενο και το ειδικό κείμενο είναι λογοτεχνικά κείμενα. Είναι κείμενα δηλαδή που διάπονονται από υφολογικούς κανόνες και όταν είναι καλή η μετάφραση τότε σημαίνει ότι ξέρουμε πολύ καλά τους κανόνες, κανόνες και για τη σύνταξη αυτών των κειμένων στη γλώσσα στόχο, κανόνες και για τη σύνταξη των κειμένων στο πρωτότυπο και το ίδιο ισχύει και για τη λογοτεχνία. Τα λογοτεχνικά κείμενα για να μεταφραστούνε έχουν πάλι διάπονονται από κανόνες. Τους κανόνες που διέπουν το πρωτότυπο και τους κανόνες που παράλληλα θεματικά και ιστορικά λογοτεχνικά κείμενα διέπουν την ιστορία λογοτεχνίας της γλώσσα στόχου. Αυτό είναι ένα παράδειγμα που αξίζει να το δούμε. Πιστεύω ότι είναι πολύ μεγάλη η παρακαταθήκη που αφήνει στη θεωρία της μετάφρασης με αυτή την κουβέντα του, με αυτή τη θέση του ο Τζίντεο Ντούρι. Δηλαδή είναι πολύ σημαντικό να ξέρουμε ότι είτε μεταφράζουμε λογοτεχνικό κείμενο είτε μεταφράζουμε ειδικό κείμενο είτε μεταφράζουμε τεχνικό κείμενο υπάρχει κάτι που δεν μπορούμε να παραβιάσουμε. Την γραμματική, την καθιερωμένη γραμματική του κειμένου με την έννοια της κειμενογλωσσεολογίας δηλαδή την καθιερωμένη υφομετρικά καθορισμένη γραμματική του κειμένου έτσι όπως απαιτούν οι ισχύοντες κανόνες λογοτεχνικοί κανόνες και γλωσσικοί κανόνες πρόσληψης στη γλώσσα στόχου. Το παράδειγμα που θα χρησιμοποιήσω τώρα το έχουμε ξανασυζηθεί στην αρχή των μαθημάτων άρα μπορούμε να το δούμε σε μεγαλύτερο βάθος τώρα. Είναι το παράδειγμα από τη μετάφραση του 26 του τραγουδιού της κόλασης του Δάντη. Έχουμε τρία παραδείγματα μεταφράσεων λογοτεχνίας και μάλιστα όχι απλώς λογοτεχνίας, ποιητικού λόγου και μάλιστα όχι απλώς ποιητικού λόγου, ποιητικού λόγου ο οποίος έχει διαχρονική απόσταση από τις μεταφράσεις που θα σχολιάσουμε. Το 26 του τραγούδι λοιπόν της κόλασης του Δάντη είναι ένα απόσπασμα από τη Θεία Κομοδία του Δάντη. Η Θεία Κομοδία του Δάντη παρουσιάζει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για να μιλήσουμε για τους κανόνες που διέπουν τη μετάφραση λογοτεχνικού κειμένου και έτσι να κατανοήσουμε καλύτερα και τους κανόνες που διέπουν τη μετάφραση ειδικών κειμένων κατά τον Τούρη. Γιατί παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί η Θεία Κομοδία έχει πολλές ολοκληρωμένες και μη ολοκληρωμένες ελληνικές μεταφράσεις. Εμείς δεν θα ασχοληθούμε με πολλές, θα ασχοληθούμε με τρεις. Η μία είναι του Καζαντζάκη, η άλλη είναι του Παπατσώνη και η τρίτη είναι του Βουτσινά. Από τις τρεις αυτές μεταφράσεις, μία ακολουθεί περισσότερο πιστά τους λογοτεχνικούς κανόνες που διέπουν το πρωτότυπο και τους λογοτεχνικούς κανόνες που διέπουν το μετάφρασμα. Γιατί μία από αυτές τις τρεις λαμβάνει υπόψη σε βάθος αλλά και στη γλωσσική επιφάνεια των μεταφραστικών επιλογών την παράλληλη ιστορία με τη Θεία Κομοδία της ελληνικής λογοτεχνίας. Η λόγη τώρα αυτής της επιλογής, δηλαδή πώς καταλήξαμε να διαλέξουμε τον Καζαντζάκη, το αποτέλεσμα αυτό τη λαμβάνει υπόψη τους κανόνες που διέπουν την παράλληλη ιστορικά λογοτεχνική παραγωγή στην ελληνική γλώσσα με τη Θεία Κομοδία, αυτό το διαπιστώσαμε όταν πια το ερευνήσαμε. Η αρχική αιτία για την οποία επιλέξαμε τον Καζαντζάκη ήταν η εξής. Ο Καζαντζάκης θεωρείται ιδιαίτερα δημιουργικός λογοτέχνης. Επίσης, ο Καζαντζάκης μας έδωσε εικόνες πολύ καλής γνώσης της παραγωγής σύνθετων και της επιλογής λεξικών μονάδων στις μεταφράσεις που έκανε με τον Κακριδή στα Ομυρικά Επί. Γι' αυτό και θεωρούμε ότι δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία σε κανέναν, όχι μόνο σε εμάς που κάναμε την έρευνα, ότι ο Καζαντζάκης όντως είναι ένας πολύ δημιουργικός λογοτέχνης και πολύ δημιουργικός μεταφραστής και τουλάχιστον τον έχουμε δει στη μετάφραση των Ομυρικών Ποιημάτων να είναι πάρα πολύ ικανός μεταφραστής σε κείμενα ποιητικά, τα οποία πάλι είχαν το χαρακτηριστικό της διαχρονικής απόστασης από τη μετάφραση. Ο Καζαντζάκης το ξέρει αυτό, το ξέρει πάρα πολύ καλά ότι είναι καλός μεταφραστής γιατί ο ίδιος τι κάνει. Ο ίδιος λέει ότι μεταφράζει καλύτερα από όλους τους σύγχρονους του ποιητές. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Ο Μόρι Σόφερ στην Αμερικανική Μεταφραστική Οικογένεια, όταν γράφει τα εγχειρίδια των μεταφραστών που γίνονται ανάρπαστα, αναφέρει το εξής, ότι στον Αμερικανικό Στρατό που διαλέγουν πολύ καλούς μεταφραστές και ειδικά στη Γεωγραφική Υπηρεσία του Αμερικανικού Στρατού, επιλέγουν μεταφραστές οι οποίοι αποδεικνύουν ότι έχουν επίγνωση των ορίων τους. Επιλέγουν δηλαδή μεταφραστές που δοκιμάζονται στην πράξη για τις ικανότητές τους, αλλά και που αυτό που είναι το μεταφραστικό τους αποτέλεσμα, το γνωρίζουν πριν ακόμα δοκιμαστούν. Ο Καζαντζάκης λοιπόν, πέρα από το ότι είναι ένας δημιουργικός λογοτέχνης και δημιουργικός μεταφραστής, πριν τον ψάξουμε σαν μεταφραστή, πριν τον αναλύσουμε σαν μεταφραστή, στην μετάφραση που έκανε για τη Θεία Κωμοδία, ξέρουμε από άλλες μελέτες μας ότι ήταν ένας πάρα πολύ καλός μεταφραστής στα ομιρικά ποιήματα. Και ήταν πολύ καλός μεταφραστής γιατί είχε την ικανότητα να χειρίζεται πολύ καλά τους κανόνες παραγωγής σύνθετων και τους κανόνες παραγωγής νέων λέξεων και νεολογίας, όταν έπρεπε να μεταφράσει τα ομιρικά ποιήματα και τότε δούλεψε δίπλα στον Κακριδί και δεν έκανε μόνο μία μετάφραση, έκανε τέσσερις και πέντε μεταφράσεις πριν παραδοθούνε για τελική κρίση αυτές οι μεταφράσεις που άφησαν εποχής στην ελληνική γραμματεία. Ο Καζαντζάκης λοιπόν που τέχει όλα αυτά τα ταλέντα έχει και την επίγνωση των ικανότητων του και ο ίδιος λέει μεταφράζω τα καλύτερα από όλους τους σύγχρονους ποιητές της εποχής μου. Γνωρίζει μεσεωνικά δυτικά πρότυπα και από τα πρωτότυπά τους γνωρίζει όμως μεσεωνικά ελληνικά λογοτεχνικά πρότυπα και γιατί γνωρίζει πολύ καλά την κρητική λογοτεχνία. Αυτό ως προς τον Καζαντζάκη, ως προς τον Παπατσόνη τώρα, γιατί επιλέξαμε τον Παπατσόνη. Ο Παπατσόνης έχει μεγάλο αριθμό αναγνωστών, ο Παπατσόνης δηλαδή μπορεί να δημιουργήσει λογοτεχνικά γούστα. Πώς έχει τώρα μεγάλο αριθμό αναγνωστών, από πολλούς δρόμους. Ένας όμως από τους δρόμους που τον κάνει να έχει πάρα πολύ μεγάλο αριθμό αναγνωστών είναι ο δρόμος του σχολικού εγχειρηδίου. Ο Παπατσόνης είναι ποιητής και μεταφραστής, ο οποίος δημοσιεύεται στα αναγνωστικά και στα βιβλία νεοελληνικής λογοτεχνίας που χρησιμοποιούνται στη μέση εκπαίδευση, στο γυμνάσιο και στο λύκειο. Προκειμένως δημιουργεί αναγνωστικές κριτικές συνήθειες η μετάφραση του Παπατσόνη. Ο Παπατσόνης έχει και μια διαφορά σε σχέση με τον Καζαντζάκη. Ο Καζαντζάκης είναι σχεδόν πάντα πολύ φορμαλιστικό στις επιλογές του. Προσέχει αριθμούς στίχων του πρωτότυπου, προσπαθεί να τους στηρίσει στη μετάφραση. Προσέχει ρήμες κλπ. Ο Παπατσόνης είναι υπέρ του ελεύθερου στίχου. Άρα έχουμε έναν μεταφραστή που είναι δημιουργικός στη λογοτεχνική του παραγωγή, χωρίς να λέμε ότι είναι λιγότερο δημιουργικός ο Παπατσόνης, που έχει επίγνωση των μεταφραστικών του ικανότητων ο Καζαντζάκης, φορμαλιστής όμως, πάντα φορμαλιστής, ενώ ο Παπατσόνης είναι ένας μεταφραστής, ο οποίος πάλι είναι λογοτέχνης, πάλι είναι δημιουργικός στα κείμενά του, αλλά από άλλους δρόμους, δηλαδή είναι υπέρ του ελεύθερου στίχου. Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε να συναντήσουμε στη μετάφραση του Παπατσόνη άλλες υφολογικές επιλογές, γιατί θα υπάρχει ελεύθερο στίχος, γιατί θα υπάρχει επομένως και πολύ σαπστητούτσιο στη μετάφραση. Και έχουμε τέλος και την επιλογή του Βουτσινά. Ο Βουτσινάς παρουσιάζει ενδιαφέρον γιατί κάνει μη μετάφραση, non translation, κατά την Σάντρα Χάλβερσον. Non translation, μη μετάφραση. Γιατί? Γιατί κάνει προσαρμογή του ποιητικού κειμένου, του δάντη, σε πεζό λόγο. Ποιο είναι τώρα το χαρακτηριστικό του Καζαντζάκη. Ο Καζαντζάκης, όπως ξέραμε από τις μεταφράσεις του στα ομηρικά κείμενα, μεταφράζει με στρατηγικές επιλογές. Ο Παπατσόνης μεταφράζει χωρίς στρατηγικές επιλογές. Και ο Βουτσινάς, ο οποίος είναι δημοσιογράφος, δεν μεταφράζει, κάνει προσαρμογή του ποιητικού λόγου σε πεζό κείμενο. Το πλαίσιο τώρα στο οποίο θα δούμε πώς εφαρμόζεται η θέση του Τούρι, ότι η μετάφραση λογοτεχνικών κειμένων και η μετάφραση ειδικών κειμένων διέπονται από τις ίδιες αρχές, γιατί διέπονται κυριολεκτικά και κατά προτεραιότητα από την αρχή της υφολογικής προσαρμογής της μετάφρασης στα υφολογικά χαρακτηριστικά του πρωτότυπου. Αυτό όλο θα το δούμε μέσα από την εξέταση των τριών μεταφραστών για τη μετάφραση που κάνανε από το στίχο 90 μέχρι τον στίχο 142 του 26 του τραγουδιού της κόλασης του Δάντη. Αυτή η στίχη το 90 έως 142 είναι η αφήγηση του Οδυσσέα για το τελευταίο ταξίδι του με τους συντρόφους του. Θα πρέπει επομένως να εξετάσουμε προσεκτικά για να καταλάβουμε τι εννοεί ο Τούρη όταν λέει ότι η μετάφραση λογοτεχνίας και η μετάφραση ειδικών κειμένων δεν αφαιρούν σε τίποτα γιατί διάποτε από υφολογικούς κανόνες και γραμματική κειμένου επίγνωση δηλαδή της γραμματικής του κειμένου. Θα εξετάσουμε λοιπόν τους τρεις μεταφραστές μέσα από τον λόγο που επιλέγουν για να αποδώσουν στην ελληνική τις τρεις μεταφράσεις τους με την εξής διαδικασία. Καταρχήν θα ορίσουμε εμείς σαν αναγνώστες του πρωτότυπου τον προσδιορισμό των μεταφραστικών προβλημάτων που ανεξαρτήτως ποιος είναι ο μεταφραστής θα πρέπει να λύσει όταν μεταφράζει τους στίχους 90 έως 142 του 26ου τραγουδίου της κόλασης του Δάντη. Θα πρέπει να περιγράψουμε τις μεταφραστικές δυσκολίες που ηκάζουμε ότι συναντάμε σε αυτούς τους στίχους και που επιβεβαιώνονται ή όχι όταν βλέπουμε τις μεταφράσεις των τριών μεταφραστών. Θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο για να κάνουμε συλλογή πληροφοριών που θα μας δείχνουν τη μεταφραστική διαδικασία των τριών μεταφραστών που ακολουθήθηκε από τους τρεις μεταφραστές και θα πρέπει μετά να ορίσουμε πώς τα μεταφραστικά αφού διαβάσουμε τις μεταφράσεις τους μια περιγραφική αξιολόγηση των στρατηγικών τους σε σχέση με το αποτέλεσμα που μας έχουν φέρει. Για να μπορέσουμε τώρα να κατανοήσουμε ξανά τον Τούρη όταν λέει ότι η μετάφραση λογοτεχνίας δεν διαφέρει από τη μετάφραση ειδικών κειμένων θα πρέπει να σταθούμε στο εξής σημείο της μετάφρασης του 26ου τραγουδιού της κόλασης του Δάντη και ειδικά των στίχων 90 έως 142. Θα πρέπει να πούμε ότι για να μπορέσουμε να λύσουμε τα υφολογικά προβλήματα στη μετάφραση θα πρέπει πρώτα να κάνουμε αξιολογική και υφολογική θεώρηση του πρωτότυπου. Αυτό δηλαδή δεν συμβαίνει όταν κάνουμε μετάφραση ειδικών κειμένων. Βεβαίως και συμβαίνει. Άλλο είναι να μεταφράζουμε ένα κείμενο του Βεζάλιους για τον εγκέφαλο και άλλο είναι να μεταφράζουμε ένα κείμενο του 21ου αιώνα για τον εγκέφαλο. Επομένως, εφόσον άλλες είναι οι γνώσεις κάθε εποχής άλλο είναι το κοσμοθεωρητικό σύστημα κάθε εποχής είναι απολύτως βέβαιο ότι τα πρωτότυπα ανάλογο με τη χρονολογική στιγμή στην οποία γράφτηκαν είτε είναι ειδικά κείμενα είτε είναι τεχνικά κείμενα είτε είναι λογοτεχνικά κείμενα έχουν άλλο ύφος, έχουν άλλες λεξιολογικές επιλογές του αρχικού συγγραφέα και θα πρέπει για να μεταφραστούν πιστά να ακολουθήσουν τις συμπεριφορές ιστορικά παράλληλων και υφολογικά και θεματικά παράλληλων κειμένων στην ελληνική γλώσσα. Επομένως, είναι ολοφάνερο ότι αν δούμε υφολογικά το πρωτότυπο και τα μεταφράσματά του δεν υπάρχει καμία διαφορά είτε κοιτάμε ένα λογοτεχνικό κείμενο είτε κοιτάμε ένα κείμενο ειδικής γλώσσας. Το δεύτερο που μπορούμε να κάνουμε για να κατανοήσουμε τι εννοεί ο Τούρη όταν λέει ότι η μετάφραση λογοτεχνίας και η μετάφραση ειδικών κειμένων δεν έχουν καμία διαφορά στην υφολογική επεξεργασία των κειμένων και στη γραμματική των κειμένων έχει να κάνει με την κριτική που έχουν δεχτεί πολλαπλές μεταφράσεις του ίδιου πρωτότυπου είτε αυτό είναι ένα κείμενο ειδικό είτε αυτό είναι ένα κείμενο λογοτεχνικό. Για παράδειγμα, όταν στη δεκαετία του 60 μπήκανε γαλλικές μεταφράσεις κειμένων χημείας στο δημοτικό λέγανε ότι δεν είναι αυτά τα κείμενα τόσο εύχριστα στο δημοτικό γιατί δεν έχουν γίνει καλές μεταφράσεις στην ελληνική γλώσσα. Δεν λάβανε υπόψη δηλαδή οι μεταφραστές σε εκείνα τα σχολικά εγχειρίδια τη γλώσσα της χημείας που επικρατούσε στα ελληνικά διδακτικά εγχειρίδια. Το ίδιο πράγμα συμβαίνει και στις μεταφράσεις για το 26ο τραγούδι της Κόλασης του Δάντη. Οι κριτικές οι οποίες έχουν γίνει από διάφορους κριτικούς για τη μετάφραση του Καζαντζάκη, του Παπατσώνη και του Βουτσινά αποτελούν ένα δείγμα του πόσο μετράει η κατανόηση των υφολογικών περιορισμών του πρωτότυπου στην καλύτερη δυνατή εκφορά του μεταφράσματος στην ελληνική γλώσσα. Επομένως ανάμεσα στη λογοτεχνία και στην ελληνική γλώσσα είτε από τον ένα δρόμο της διαχρονικής κριτικής μελέτης των μεταφράσεων είτε από τον άλλο δρόμο της υφολογικής θεώρησης πρωτότυπου και μετάφρασης μας οδηγεί στον επιβεβαιώσουμε το συμπέρασμα του Τούρη. Τι εργαλείο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τώρα για να εξετάσουμε που μοιάζουν και που διαφέρουν οι μεταφράσεις λογοτεχνίας απ' τις μεταφράσεις ειδικών κειμένων. Το κύριο εργαλείο που θα χρησιμοποιήσουμε είναι μόνον τα κειμενικά γεγονότα. Δεν μπορούμε επομένως να μιλήσουμε είτε για μετάφραση ειδικών κειμένων είτε για μετάφραση λογοτεχνικών κειμένων με βάση στα συναισθήματά μας με βάση στο πώς προσλαμβάνουμε τη μετάφραση. Βεβαίως και είναι λόγιοι για να κάνουμε κριτική πάνω σε μια μετάφραση αλλά για να μπορέσουμε να κάνουμε μια αντικειμενικά καθορισμένη κριτική θεώρηση το κύριο εργαλείο μας δεν μπορεί να είναι παρά μόνον η κειμενική επιφάνεια των μεταφρασμάτων σε συνάρτηση με τα πρωτότυπα. Επομένως το κύριο εργαλείο είναι τα κειμενικά γεγονότα. Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τις στρατηγικές που ακολούθησαν οι μεταφραστές είτε μεταφράσανε ένα ειδικό κείμενο είτε μεταφράσανε ένα λογοτεχνικό κείμενο μια πολύ ασφαλής διαδρομή είναι να βρούμε τις διακειμενικές αλυσίδες που ενώσανε το προϊόν του μεταφραστή με άλλα κείμενα της γλωσσικής κοινότητας στόχος. Τι σημαίνει αυτό. Για να έχουμε μία μετάφραση πρέπει να έχουμε ένα πρωτότυπο. Κάθε πρωτότυπο κείμενο γραμμένο σε μία γλώσσα μπορεί να μεταφραστεί σε μία γλωσσική κοινότητα στόχο. Κάθε γλωσσική κοινότητα στόχος στην πραγματικότητα περιέχει εντός της κάθε πρωτότυπο κείμενο που υπάρχει σε άλλη γλώσσα αρκεί πολιτισμικά να υπάρχουν άλλα κείμενα που περιγράφουν παρεμφεροί ή όμια πολιτισμικά αντικείμενα στη γλώσσα στόχο. Αν δηλαδή έχουμε δύο πολιτισμικά συστήματα τα οποία έχουν συμμετρία εάν το ένα είναι το σύστημα Α και το άλλο είναι το σύστημα Β κάθε φορά που υπάρχει στο σύστημα Α ένα κείμενο Α στη γλωσσική κοινότητα Β που είναι ομόλογοι και ισοδύναμοι πολιτισμικά με την Α τότε σε αυτή την κοινότητα Β ακόμα και αν δεν έχει γίνει μια μετάφραση θεωρητικά περιέχεται μέσα στη γλωσσική κοινότητα και περιέχεται ή είναι σε αναμονή να προκύψει αρκεί να υπάρχουν κείμενα παράλληλα στην κοινότητα στόχος τα οποία να είναι θεματικά, υφολογικά και για τη γραμματική του κειμένου τους όμια με αυτό που είναι το original, με αυτό που είναι το πρωτότυπο κείμενο. Αυτή τη σχέση ομόλογων κειμένων αυτή τη σχέση συμμετρικών κειμένων αυτή τη σχέση δηλαδή παράλληλων κειμένων μπορούμε να την ανοιχνεύσουμε μέσα από τις διακειμενικές αλυσίδες που δηλώνονται, που φαίνονται στα κειμενικά γεγονότα της μετάφρασης, στην κειμενική επιφάνεια της μετάφρασης. Η κειμενική επιφάνεια τώρα της μετάφρασης είναι αποτέλεσμα της εργασίας του μεταφραστή. Ο μεταφραστής κάθε φορά που κάνει μια μεταφραστική επιλογή αναπτύσσει την κειμενική του επιφάνεια. Οι επιλογές του κάθε μεταφραστή είτε είναι πραγματικές μεταφραστικές επιλογές, είναι ψευδομεταφραστικές επιλογές είτε είναι μεταφραστικές εφευρέσεις γενικότερα, δηλαδή κάτι αρνητικό για τη μετάφραση, δηλώνουν πάντοτε ποια κείμενα είχε υπόψη το μεταφραστής όταν έκανε τις επιλογές του. Σε κενό κειμένων δεν μπορεί ένας μεταφραστής να κάνει παραγωγή μετάφρασης. Είτε έχει προσλάβει τα κείμενα στη γλωσσική του συνειδητοποίηση, είτε έχει τα κείμενα δίπλα του όταν δουλεύει, πάντως υπάρχουν πίσω από κάθε μετάφραση παράλληλα κείμενα. Και αυτά είναι που δημιουργούν τις διακειμενικές αλυσίδες που μας οδηγούν στο να κατανοήσουμε μέσα από την κειμενική επιφάνεια της μετάφρασης, τις μεταφραστικές επιλογές. Οι διακειμενικές λοιπόν αλυσίδες είναι ένα ζήτημα που πρέπει να το διερευνούμε για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε κατά πόσο είναι πιστεί μια μετάφραση. Είτε αυτή είναι μια μετάφραση ειδικού κειμένου, είτε αυτή είναι μια μετάφραση λογοτεχνικού κειμένου, γιατί σημειωτικά η εξάρτηση που έχει το μετάφρασμα από το πρωτότυπο είναι τόσο ισχυρή όσο ισχυρή είναι και η εξάρτηση που έχει δια των διακειμενικών αλυσίδων με υπαρκτά συμμετρικά κείμενα στη γλώσσα στόχο. Γιατί αν δεν έχει τέτοια εξάρτηση δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή η μετάφραση. Δημιουργεί την αίσθηση του ξενισμού σε αυτόν που προσλαμβάνει τη μετάφραση στη γλώσσα στόχο. Έχουμε μπει σε έναν ευρύτερο κύκλο προβλημάτων της κριτικής των μεταφράσεων που όμως είναι απαραίτητο να τον αντιμετωπίσουμε αυτόν τον κόσμο της κριτικής των μεταφράσεων για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε ότι πράγματι αυτό που λέει ο Τζίντον Τούρι ότι η μετάφραση ειδικής γλώσσας και μετάφραση λογοτεχνικών κειμένων δεν διαφέρει σε τίποτα ως προς τους υφολογικούς περιορισμούς και ως προς τους περιορισμούς γραμματικής του κειμένου. Ως δηλαδή αποτέλεσμα που διέπεται από αισθητικούς κανόνες που πρέπει να γνωρίζει ο μεταφραστής και που έτσι κι αλλιώς θα πρέπει σε αυτούς να ανταποκρίνεται και η αισθητική του αναγνώστη για να κάνει δεκτή τη μετάφραση. Επομένως θα πρέπει να δεχθούμε ότι είναι απολύτως σαφές πως κάθε μεταφραστής αν έχει στρατηγικές για να λύσει ένα μεταφραστικό πρόβλημα ή μια μεταφραστική του δυσκολία αν έχει λοιπόν στρατηγικές έχει υπόψη του και συγκεκριμένα κειμενικά δεδομένα για να μπορέσει να λύσει τις δυσκολίες του. Εδώ πρέπει να γίνει μια διάκριση είτε μιλούμε για ειδικά κείμενα είτε μιλούμε για λογοτεχνικά κείμενα οι μεταφραστικές δυσκολίες έτσι όπως ορίστηκαν από τον Βίλς θα πρέπει να καταλαβαίνουμε ότι είναι ζητήματα υποκειμενικά και έχουν να κάνουν με το πρωτότυπο και τη μετάφραση όπως είπαμε και στα αρχικά μαθήματα έχουν να κάνουν με τον συγγραφέ του αρχικού κειμένου και με τον συγγραφέα της μετάφρασης δηλαδή τον μεταφραστή. Αυτά ως προς τις μεταφραστικές δυσκολίες. Αντιθέτως τα μεταφραστικά προβλήματα είναι καθολικά έχουν να κάνουν με τις γλωσσικές ασημετρίες, με τις μεταφραστικές εντάσεις, με τις διακειμενικές αλυσίδες, με τις σημειωτικές εξαρτήσεις των κειμένων από υπαρκτά κείμενα στη γλώσσα στόχο, από τη γραμματική των κειμένων κλπ. Εδώ θα ήθελα να πω βέβαια και το εξής, ότι καμιά φορά έχουμε πολλαπλές μεταφράσεις, όχι γιατί υπάρχει κάποιο πρόβλημα σε μια μετάφραση αλλά γιατί υπάρχει ένας μεταφραστικός ανταγωνισμός. Δηλαδή υπάρχουν μεταφραστές οι οποίοι ξαναμεταφράζουν ένα πρωτότυπο κείμενο μέσα από μια ανταγωνιστική διάθεση απέναντι σε έναν προηγούμενο μεταφραστή, όχι διαπροσωπική, αλλά μέσα από αυτή τη μάχη που κάνουν οι μεταφραστές όταν παλεύουν είτε με πρωτότυπα κείμενα είτε με την παράδοση που δημιούργουν άλλοι μεταφραστές. Επομένως γίνονται μεταφράσεις μόνο με κίνητρο την υπέρβαση μιας προηγούμενης μεταφράσης. Έτσι μας προέκυψαν όχι τρεις μεταφράσεις της θείας κωμοδίας στην ελληνική, πάρα πολλές μεταφράσεις της θείας κωμοδίας στην ελληνική. Μέσα από αυτόν τον ανταγωνισμό των μεταφραστών, μέσα από οτιδήποτε ατελές κάνει κάποιος μεταφραστής και ένας άλλος παραλαμβάνει ξανά το έργο από την αρχή για να το μεταφράσει μέσα από οι μη τελείς μεταφράσεις που υπήρχαν. Επομένως πάντα υπάρχει ένα κίνητο, οι μεταφραστές να ξαναμεταφράζουν πρωτότυπα κείμενα. Θα πρέπει να γίνει μια διάκριση του τι θα πει η μη μετάφραση, γιατί πριν από λίγο αναφέρθηκα στη μετάφραση του Βουτσινά, λέγοντας ότι η μετάφραση του Βουτσινά είναι μια προσαρμογή του κειμένου σε αποποιητικό, σε πεζό κείμενο. Για τη Σάντρα Χάλβερσον οτιδήποτε δεν ακολουθεί φορμαλιστικά και τυπολογικά την κατηγορία του κειμενικού είδους του πρωτότυπου είναι μη μετάφραση. Βέβαια στη γλώσσα μας έχουν γίνει και για τα ομυρικά πλήματα και για άλλα κείμενα προσαρμογές οι οποίες έχουν φέρει στην επιφάνεια τη μεταφορά ενός ποιητικού κειμένου σε πεζό κείμενο και όταν αυτό υπηρετεί κάποιους σκοπούς που μπορεί να είναι και εκπαιδευτική ακόμα σκοπή δεν είναι κακό να γίνεται αλλά επειδή οι λογοτεχνικοί κανόνες όπως και οι κανόνες των επιστημονικών κειμένων έχουν μια αυστηρότητα και μια αλλητότητα όταν θέλουμε να χρησιμοποιηθεί ένα κείμενο από κατηγορίες αναγνωστών οι οποίοι παρουσιάζουν μια συμμετρία με τις κατηγορίες αναγνωστών για τις οποίες γράφτηκε το πρωτότυπο τότε καλό είναι να αποφεύγουμε τις μη μεταφράσεις ή τις μεταφορές από ποιητικό λόγο σε πεζό κείμενο κάποιων πρωτότυπων. Τα μεταφραστικά προβλήματα τώρα και οι μεταφραστικές δυσκολίες που υπάρχουν είτε σε ένα επιστημονικό κείμενο είτε σε ένα λογοτεχνικό κείμενο μπορούμε να τα ορίσουμε με τα εξής κριτήρια είτε αναφερόμαστε σε ένα κείμενο ιστορίας λογοτεχνίας είτε αναφερόμαστε σε ένα κείμενο γλωσσολογίας είτε αναφερόμαστε σε ένα κείμενο ιατρικής μιλούμε για επιστημονικά κείμενα είτε αναφερόμαστε σε ένα κείμενο νομικής επιστήμης κάθε φορά που μεταφράζουμε από μία γλώσσα προς την ελληνική είτε αναφερόμαστε σε ένα λογοτεχνικό κείμενο κάθε φορά που μεταφράζουμε από μία γλώσσα προς την ελληνική ένα κείμενο από αυτά που προαναφέρθηκαν θα πρέπει πάντοτε να έχουμε υπόψη μας αν είναι μίζονο σημασίας για τον κόσμο μας το πρωτότυπο ή αν είναι λάσονο σημασίας αν προέρχεται από πολιτισμό ο οποίος μας επηρεάζει τότε είναι μίζονο σημασίας το πρωτότυπο είτε είναι λογοτεχνικό κείμενο είτε ιδικό κείμενο και αν είναι μίζονο σημασίας τότε ένα από τα πρώτα μεταφραστικά προβλήματα που υπάρχει είναι αυτή η ασημετρία στο βάρος των πολιτισμών προέλευσης και στόχου των γημένων αυτή η ασημετρία μπορεί να δημιουργήσει δυσκολία στον μεταφραστή που θα εκφραστούν με ξενισμούς ένα κείμενο δηλαδή που προέρχεται το πιο εύκολο παράδειγμα είναι της λογοτεχνίας και συζητώ την τοποθέτηση του Τούρη ότι τα ιδικά κείμενα και τα λογοτεχνικά κείμενα διάπονται από τις ίδιες αρχές όταν μεταφράζονται Εδώ θα ήθελα να τονίσω ότι όταν μεταφράζουμε ένα κείμενο και θεωρούμε ότι είναι μίζονος σημασίας το πρωτότυπο μπορεί να κάνουμε πηχή ιταλισμού στη μετάφρασή μας Αυτό θα ήταν μια δυσκολία μας που θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να την ξεπεράσουμε θα πρέπει συνέχεια να θυμόμαστε ότι το κείμενο παρά το γεγονός ότι θα μας παρουσιάσει αυτή τη δυσκολία εμείς πρέπει να το διαγυριστούμε με βάση γραμματική και ύφος παράλληλων κειμένων στην ελληνική γλώσσα γιατί θα το διαβάσουν τελικά ως μετάφρασμα Έλληνες αναγνώστες Το δεύτερο μεταφραστικό πρόβλημα που υπάρχει έχει να κάνει με την ανακύκλωση δυτικών προτύπων κυρίως στα λογοτεχνικά κείμενα δηλαδή πολλά πράγματα στη λογοτεχνία μας τη σύγχρονη λογοτεχνία μας έρχονται από δυτικά πρότυπα όταν έρχονται από δυτικά πρότυπα το ίδιο συμβαίνει και με τα ειδικά κείμενα έρχονται από δυτικά κειμενικά πρότυπα και από δυτικά μεθοδολογικά πρότυπα αυτό σημαίνει ότι θα υπάρξουν πολλές δυσκολίες εάν δεν μπορέσουμε να ταξινομήσουμε τυπολογικά σωστά που ανήκει το πρωτότυπο λογοτεχνικό ή ειδικό κείμενο τότε δεν θα μπορέσουμε σωστά να επιλέξουμε το παράλληλο ελληνικό κείμενο από το οποίο θα αντλήσουμε τις διακειμενικές αλυσίδες που θα γεφυρώσουν το πρωτότυπο με το μετάφρασμα που θα ετοιμάσουμε το άλλο πρόβλημα που θα συναντήσουμε είναι αν υπάρχουν πολλές μεταφορές ενός πρωτότυπου λογοτεχνικού κειμένου ή ενός πρωτότυπου ειδικού κειμένου στην ελληνική γλώσσα αν υπάρχουν πολλές μεταφορές τότε θα υπάρχουν και πολλές μεταφραστικές επιλογές που ήδη θα έχουν καθιερωθεί ή θα τύνουν να καθιερωθούν και τότε γίνεται ακόμα δυσκολότερο το έργο των δικών μας επιλογών Το μεταφραστικό πρόβλημα που κάθε φορά θα υπάρχει όταν μεταφράζουμε ένα ειδικό κείμενο ή ένα λογοτεχνικό κείμενο θα εντοπίζεται στο πώς θα μπορέσουμε να οδηγήσουμε τον Έλληνα αναγνώστη εμείς ως διαμεσολαβητές στο να προσλάβει μέσω της μεταφρασίας μας όλων των πολιτισμικών στοιχείων, όλων των πολιτισμικών στοιχείων μέσω της μεταφρασίας μας όλων των πολιτισμικών στοιχείων που δομούν το πρωτότυπο Εδώ θα έχουμε πάρα πολλές δυσκολίες για να μπορέσουμε να λύσουμε αυτό το πρόβλημα αν το κείμενο είναι ειδικό θα πρέπει να έχουμε γνώση της επιστήμης στην οποία εντάσσεται, αν το κείμενο είναι λογοτεχνικό θα πρέπει να έχουμε γνώση ιστορίας λογοτεχνίας Εδώ επίσης θα πρέπει να γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά τον εξογλωσικό κόσμο στον οποίο ανήκει το πρωτότυπο για να μπορέσουμε να το εντάξουμε στον παράλληλο εξογλωσικό κόσμο στον οποίο θα οικοδομηθεί η μεταφρασία μας Η εξογλωσική κόσμη τι σημαίνει, γνώση ιστορίας πολιτισμού και γνώση κοινωνικής ιστορίας και για το πρωτότυπο πλαίσιο και για το πλαίσιο της μετάφρασης Η εξογλωσική τώρα κόσμη πώς εκφράζονται στα κείμενα δυστυχώς γλωσσικά ή ευτυχώς γλωσσικά αφού λοιπόν εκφράζονται γλωσσικά θα πρέπει να μπορέσουμε να μειώσουμε τις μεταφραστικές απώλειες στο πέρασμα πολιτισμικών αντικειμένων από το πρωτότυπο στη μετάφραση Μέχρι τώρα σίγουρα έχουμε διαβάσει όλοι ότι για να μπορέσουμε να κάνουμε μια μετάφραση είτε λογοτεχνικού κειμένου είτε ειδικού κειμένου θα πρέπει να είμαστε διαγλωσσικά και οντολογικά καταρτισμένοι στην περιοχή στην οποία εντάσσεται το πρωτότυπο διαγλωσσικά και οντολογικά δηλαδή θα πρέπει να ξέρουμε πολύ καλά στο γλώσσο του πρωτότυπου και στην ελληνική γλώσσα τι στοιχεία γλωσσικά θα χρησιμοποιήσουμε για να ξαναδομίσουμε το πρωτότυπο σε άλλη γλώσσα αλλά εάν δεν μπορέσουμε να κάνουμε το συναισθηματικό ταξίδι είτε το κείμενο είναι ειδικό είτε το κείμενο είναι λογοτεχνικό από το πρωτότυπο στη μετάφραση το τελικό μεταφραστικό αποτέλεσμα δεν θα είναι αποδεκτό από τον Έλληνα αναγνώστη μας τι θα πει αυτό δεν αρκεί ο μεταφραστής να αφερθεί διαγλωσσικά ούτε διγλωσσικά δηλαδή στη διαχείριση των δύο γλωσσικών συστημάτων δεν αρκεί ο μεταφραστής να αφερθεί διαπολιτισμικά ούτε διπολιτισμικά δηλαδή στη διαχείριση των δύο πολιτισμικών συστημάτων ο μεταφραστής που ποτέ δεν είναι συμμετρικές οι δύο γλώσσες, η ιταλική και η ελληνική θα πρέπει να μπορεί να κάνει στο ειδικό κείμενο ή στο λογοτεχνικό κείμενο ένα βιωματικό συνεσθηματικό ταξίδι θα πρέπει δηλαδή να μπορεί να βιώσει συνεσθηματικά το πρωτότυπο για να μπορέσει να κάνει στις διακειμενικές αλυσίδες βιωματικές επιλογές στην γλώσσα στόχο και να δώσει ένα γνήσιο επαναστήσιμο επανικοδόμημα αναδημιουργία του πρωτότυπου σε άλλη γλώσσα συνεσθηματικό λοιπόν ταξίδι διαγλωσσικό και διαπολιτισμικό συνεσθηματικό ταξίδι διγλωσσικό και διπολιτισμικό αλλά πάντα συνεσθηματικό και πάντα ιστορικό ταξίδι είτε έχουμε να κάνουμε με λογοτεχνικό κείμενο είτε έχουμε να κάνουμε με ειδικό κείμενο Για να δούμε λίγο πως μπορούμε να συνηθίσουμε και είναι πολύ πιο εύκολο να συνηθίσουμε τις διακειμενικές αλυσίδες ακολουθώντας τον τούρι μέσα από ένα λογοτεχνικό κείμενο και πως μεταφράστηκε παρά μέσα από ένα ειδικό κείμενο δεν έχουμε όλες τις ίδιες ειδικές γνώσεις για όλες τις επιστημονικές περιοχές Αν όμως μάθουμε να διαχειριζόμαστε τις διακειμενικές αλυσίδες σε ένα λογοτεχνικό κείμενο και τη μετάφρασή του τότε θα μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε την ίδια στρατηγική και στη μετάφραση ειδικών κειμένων Επομένως έχει γίνει κατανοητό ότι για να μπορέσουμε να κάνουμε μια μετάφραση είτε γενικού κειμένου είτε ειδικού κειμένου είτε λογοτεχνικού κειμένου θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αποφύγουμε τις μεταφραστικές απώλειες δηλαδή θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι δίγλωσικα, δίπολτισμικά και συναισθηματικά να μπορέσουμε με βιωματικό τρόπο να ανακαλέσουμε μέσα από διακειμενικές αλυσίδες υπάρχοντα παράλληλα θεματικά κείμενα στη γλώσσα μας για να γίνει μια μετάφραση αποδεκτή από τους αναγνώστες μας και χωρίς μεταφραστικές απώλειες. Για να μπορέσουμε λοιπόν είτε μεταφράζουμε ειδικά κείμενα είτε μεταφράζουμε λογοτεχνικά κείμενα να μην φτάσουμε σε μεταφραστικές απώλειες θα πρέπει να κάνουμε κάποιες προμεταφραστικές διαδικασίες στο πρωτότυπο καταρχήν για να κάνουμε αυτές τις προμεταφραστικές διαδικασίες εδώ σας έχω ένα κείμενο θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε τι συμβαίνει στο πρωτότυπο που δεσμεύει ή θα έπρεπε να δεσμεύει τον Καζαντζάκη, τον Παπατσώνη και τον Βουτσινά και οποιοδήποτε άλλο μεταφραστή του παραδείγματος μας. Το κείμενο γράφτηκε από το δάντη και το κείμενο έχει ως αφηγητή τον Οδυσσέα. Ο δάντης λοιπόν είναι αφηγητής και αφηγείται σαν να είναι Οδυσσέας. Τα πρόσωπα τώρα του έργου που έχουμε είναι ο Οδυσσέας και η Κύρκη σε αυτό το κείμενο μια ομάδα σχέσεων μια άλλη ομάδα σχέσεων ορίζεται από τον Οδυσσέα και τους οικείους του Πινελόπη, γιος, πατέρας του Οδυσσέα μια άλλη ομάδα προσώπων ορίζεται από τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του έχουμε τον Οδυσσέα και έχουμε και αναφορά στον άλλον ο άλλος Αλτρούη αυτά λοιπόν είναι τα πρόσωπα ανεξάρτητα με το ποιος μεταφράζει το κείμενο Ο Οδυσσέας λοιπόν εκτός από τα πρόσωπα ο Οδυσσέας γίνεται και ο δεσμός ο κειμενικός με τους τόπους οι οποίοι αναφέρονται στο κείμενο και ποιοι είναι αυτοί οι τόποι το νησί της Κύρκης η Ιθάκη το ταξίδι η σταθμή δηλαδή του ταξιδιού του Οδυσσέα το τέλος του ταξιδιού αυτοί είναι οι τόποι μέχρι τώρα το είδαμε κάθετα αυτό το σχήμα οριζόντια τώρα ο Οδυσσέας και η Κύρκη ορίζουν έναν τόπο το νησί της Κύρκης ο Οδυσσέας και η Κύρκη του ορίζουν έναν άλλον τόπο την Ιθάκη ο Οδυσσέας και η Σύντροφή του ορίζουν έναν άλλον τόπο το ταξίδι αυτό το τελευταίο ταξίδι ο Οδυσσέας μόνος του ορίζει πάλι έναν τόπο το ταξίδι το τελευταίο ταξίδι αυτή τη διαδρομή ο άλλος τι ορίζει το τέλος του ταξιδιού αν πάμε πιο κάθετα όπως είδατε στο σχήμα και το βλέπετε και τώρα έχουμε πάλι τον Δάντη όλα αυτά τα πράγματα όλα αυτά τα πρόσωπα όλοι αυτοί οι τόποι ορίστηκαν από τον Δάντη πότε τον Μεσαίωνα και συνεχίζουμε τώρα μετά τα πρόσωπα μετά τους τόπους τι έχουμε έχουμε ένα γνωστικό σύστημα της εποχής έχουμε έννοιες έτσι όπως ακριβώς τις όριζαν οι σύγχρονοι του Δάντης τον Μεσαίωνα και ποιες είναι οι έννοιες ο έρωτας επιστροφή πάλι Οδυσσέας Κύρκη και το νησί της Κύρκης η αγάπη Οδυσσέας Πινελόπη γιος πατέρας και Ιθάκη η συντροφικότητα Οδυσσέας η σύντροφη το ταξίδι το τελευταίο περιέργεια ο Οδυσσέας και το ταξίδι μυρολατρία και θεολογία είμαστε στο Μεσαίωνα ο άλλος και το τέλος του ταξιδιού συνεχίζουμε τώρα αυτό το είδαμε και κάθετα και οριζόντια και έχουμε τώρα καταστάσεις Οδυσσέας και η Κύρκη στον τόπο στο νησί της Κύρκης που έχουν ερωτευτεί ο ένας τον άλλον σε ποια κατάσταση τους συναντούμε όταν περιγράφει ο Οδυσσέας το τελευταίο ταξίδι όταν ο Δάντης περιγράφει το τελευταίο ταξίδι του Οδυσσέα της αντιπαλότητας ο Οδυσσέας και η οικείη του στην Ιθάκη πώς τους περιγράφει με το νηρογικό σύστημα της εποχής ο Δάντης τους ενώνει η αγάπη ποια κατάσταση τους ενώνει η συναγωνιστικότητα κάποιες φορές και η ανταγωνιστικότητα κάποιες άλλες ο Οδυσσέας και η συντροφή του με τόπο το ταξίδι τη διαδρομή στο γνωστικό σύστημα της εποχής τι ήταν αυτή η σύντροφη μεσαίωνας ποιες καταστάσεις τους ενώνουν η συναγωνιστικότητα ο Οδυσσέας ως πρόσωπο πώς προχωράει με το ταξίδι με περίεργεια καμία κατάσταση εδώ δεν φαίνεται ο άλλος που φέρνει το τέλος του ταξιδιού στο γνωστικό σύστημα της εποχής είναι θεολογική έννοια και μυρολατρικά καθορισμένη και προσδιορισμένη τι είναι σε σχέση με τον Οδυσσέα ως κατάσταση ανταγωνιστικός, ανταγωνιστικότητα λοιπόν η κατάσταση όλα αυτά που είδαμε οριζόντια και κάθετα στο σχήμα μας όλα αυτά αν δεν μπορέσει να τα δύο μεταφραστείς υφολογικά και στη γραμματική του κειμένου πώς εκφράζονται δεν θα μπορέσει ποτέ να επιλέξει στη μετάφραση πώς ακριβώς θα τα δώσει για να ξαναγυρίσει τον τελικό αναγνώστη ιδία της μετάφρασης πίσω στο δάντη, πίσω στο μεσαίωνα πίσω στους τόπους του κειμένου, πίσω στις καταστάσεις που υπάρχουν στο κείμενο επομένως όλα αυτά πρέπει να συμβούνε πριν από τη μετάφραση θα σας δώσω σε ασκήσεις να δείτε τι κάνει ο Καζαντζάκης, ο Βουτσινάς και ο Παπατσώνης σε αυτό τον τόσο ελκυστικό μεταφραστικά κόσμο του 26ου τραγουδιού της κόλασης και στο τελευταίο ταξίδι θα ήθελα να ξαναβείτε έναν πίνακα Σε αυτόν τον πίνακα θα δουλέψουμε μαζί για το στίχο 90, 91, 92, 94, 95, 97, 100, 101, 106, 107, 108, 110, 111, 13, 15, 19, 22, 25, 28, 29, 30, 32, 33, 34, 37, 38, 39 και 142 του πρωτότυπου Θα ήθελα να προσέξουμε το εξής, τη διαχρονική απόσταση του πρωτότυπου από τις μεταφράσεις Ο Δάντης το έγραψε αυτό το κείμενο μεταξύ 1306 και 1310 Ο Καζαντζάκης μετέφρασε αυτό το απόσπασμα αναφοράς το 1934 Ο Βουτσινάς μαζί με τον Σταυρόπουλο μετέφρασαν αυτό το απόσπασμα αναφοράς το 1895 Ο Παπατσώνης μετέφρασε αυτό το απόσπασμα αναφοράς το 1965 Η απόσταση λοιπόν που έχουνε είναι περίπου 40 χρόνια ανάμεσα στον Βουτσινά και στον Καζαντζάκη, η απόσταση που υπάρχει ανάμεσα στον Καζαντζάκη και στον Παπατσώνη είναι 30 χρόνια Έχουμε και λέμε τώρα Οι στρατηγικές που χρησιμοποίησε ο Καζαντζάκης, ψάξτε τις λέξεις που υπάρχουν στον πίνακα που σας έδειξα και θα δείτε ότι είναι στρατηγικές που αντλούνται διακυμενικά από την κριτική πίηση Κανείς άλλος δεν το κάνει αυτό και θέλω πάνω σε αυτό να ασκηθείτε |
| _version_ |
1782818021331435520 |
| description |
σύντομη περιγραφή: Συνεχίζουμε τα δείγματα μεταφράσεων. Είχαμε δει ένα κείμενο λογοτεχνίας για παιδιά. Είχαμε δει ένα κείμενο ιστορίας λογοτεχνίας. Είχαμε δει ένα κείμενο γλωσσολογίας, ιστορίας ελληνικής. Είχαμε δει ένα κείμενο γλωσσολογίας, ιστορίας ελληνικής. Είχαμε δει ένα κείμενο γλωσσολογίας, ιστορίας ελληνικής γλώσσας και αντιπαραθετικής ανάλυσης. Κάθε φορά που συνοψίζαμε προσέχαμε ότι όταν μεταφράζουμε ειδικά κείμενα, και είναι σημαντικό όσοι εκπαιδευόμαστε στη μετάφραση να μπορούμε να μεταφράζουμε ειδικά κείμενα, ιδίως ανθρωπιστικών σπουδών, όταν λοιπόν μεταφράζουμε ειδικά κείμενα, θα πρέπει να προσέχουμε τα σημεία που παρουσιάζουν ασημετρίες, η ιταλική και η ελληνική, γιατί συνέχεια γι' αυτές τις γλώσσες συζητούμε. Και είναι σημαντικό να εξικοιωθούμε με τα ζητήματα μετάφρασης κειμένων ανθρωπιστικών σπουδών, γιατί τα συνέδρια που γίνονται στην Αλλάδα, η συνενδριακή διερμηνία ή η συνενδριακή μετάφραση, είναι πάρα πολύ πιο συχνά από άλλες κατηγορίες θεματικές συνενδρίων, που μπορεί εκεί μέσα να βρεθεί σαν γλώσσα εργασίας η ιταλική παράλληλα με την ελληνική. Κάθε φορά που μιλούσαμε για τα προβλήματα που παρουσίαζε η μετάφραση ενός ειδικού κειμένου, μιλούσαμε για συνενδριακή μετάφραση, παύλα, συνενδριακή διερμηνία. Πρέπει να εξηγήσω αμέσως γιατί το λέω αυτό. Υπάρχει μια ιδιοριθμία όταν μεταφράζονται κείμενα για συνενδριακή χρήση. Η ιδιοριθμία έχει ως εξής, τα κείμενα τα οποία ακούγονται σε ένα συνέδριο, φαίνεται να είναι προφορικά κείμενα, αλλά μερικές φορές είναι γραπτά κείμενα. Όταν χρησιμοποιούν οι συνέδροι PowerPoint και ο λόγος είναι προφορικός, ναι τότε είναι προφορικά κείμενα και έχουμε συνενδριακή διερμηνία. Στις περιπτώσεις αυτές που έχουμε συνενδριακή διερμηνία, γιατί όπως θα είδατε από τα παραδείγματα που σας έδωσα, δεν είναι τα κείμενα αυτά όμοια με τα κείμενα γενικής γλώσσας. Πολλές φορές έχουν και λέξεις οι οποίες χρησιμοποιούνται με διαφορετική σημασία από τη γενική γλώσσα. Πολλές φορές έχουν και λέξεις που άλλα σημαίνουν στα ελληνικά με ίδιες μορφές και άλλα σημαίνουν στα ιταλικά. Επομένως, όταν έχουμε να κάνουμε με συνενδριακή διερμηνία, θα πρέπει να τηρούμε τον κανόνα που θέλει μία βδομάδα πριν από το συνέδριο να έχουν παραλάβει οι διερμηνείς πλήρες κείμενο, όχι μόνο το PowerPoint, πλήρες κείμενο, το οποίο να μπορούν να το διαχειριστούν είτε στην καμπίνα είτε με διαδοχική συνενδριακή διερμηνία. Γιατί το λέω αυτό? Γιατί αν παραλάβει ένας διερμηνέας μόνο ένα κείμενο το οποίο είναι γραμμένο σε PPT αρχείο, θα έχει το εξής πρόβλημα. Κάθε φορά που ο συνέδρος αναπτύσσει το πολύ τέσσερις σειρές ένα καλό PPT, θα πρέπει να το βλέπει το ακροατήριο. Για να μπορεί να το βλέπει το ακροατήριο, θέλει μεγάλα γράμματα και δεν θέλει μακροπερίοδο λόγο. Θέλει δηλαδή οι άξονες που σε κάθε PPT αναπτύσσονται, αρχείο και σε κάθε slide, θα πρέπει οι άξονες αυτοί να είναι τρεις, τέσσερις σε κάθε slide. Αυτό τι σημαίνει ότι ο συνέδρος έχει πολλά κομμάτια προφορικού λόγου για να συμπληρώσει την αποικώνηση των αξώνων που κάνει πάνω στο slide. Για να μπορεί λοιπόν ο διερμηνέας ο συνενδριακός να διαχειριστεί υλικό που μπορεί να μην έχει καμία σχέση με την επιστημονική του και την εκπαιδευτική του προετοιμασία και την εγκυκλοπεδική του, θα έλεγα, προετοιμασία. Τι χρειάζει το διερμηνέας. Χρειάζεται οπωσδήποτε να έχει στα χέρια του και αυτό θα το απαιτεί πάντοτε μία βδομάδα νωρίτερα πλήρες κείμενο σαν να είναι ένα κατατεθεί σε πρακτικά. Άλλωστε όπως βλέπουμε όλοι στα πολύ σημαντικά συνέδρια ζητείται το πλήρες κείμενο της ανακοίνωσης για τα πρακτικά πριν να γίνει η υλοποίηση του συνενδρίου. Ένας από τους λόγους που γίνεται αυτό δεν είναι μόνο για να δοθούν τα πρακτικά στους συνέδρους όταν ξεκινάει το συνέδριο, είναι για να μπορούν να προετοιμαστούν καταρχήν οι συνέδροι στο κείμενο για να μπορέσουν να το παρακολουθήσουν καλύτερα να μπορέσουν να κάνουν καλύτερη συζήτηση όταν ανακοινωθούν κάποια αποτελέσματα ή κάποιες θέσεις αλλά αυτό βοηθάει και τους διερμηνείς. Εδώ έχουμε επομένως προφορικό λόγο που μεταφράζεται πάλι σε προφορικό λόγο και εκφαίρεται σε προφορικό λόγο και μιλούμε για ένα καθαρό φαινόμενο γλωσκής μεταφοράς από μια γλώσσα στην άλλη τη συνενδριακή διερμηνία. Έχουμε όμως και άλλες καταστάσεις. Έχουμε έναν σύννεδρο ο οποίος γράφει ένα πλήρες κείμενο σαν γραπτό κείμενο αυτό το παραλαμβάνει ο μεταφραστής διερμηνέας και το αποδίδει για όσους δεν καταλαβαίνουν τη γλώσσα του πρωτότυπου σε προφορικό λόγο που όμως έχει ύφος και δομή γραπτού λόγου. Δηλαδή τα όρια μεταξύ γραπτού και προφορικού λόγου στη συνενδριακή διερμηνία και στη συνενδριακή μετάφραση εναλλάσσονται συνέχεια δεν είναι σταθερά όρια. Τι σημαίνει αυτό όπως είδαμε στο παράδειγμα της ανάλυσης πρόσληψης λογοτεχνίας για παιδιά όπως είδαμε στο παράδειγμα της ανάλυσης κειμένου ιστορίας λογοτεχνίας όπως είδαμε στο παράδειγμα της ανάλυσης ιστορίας γλώσσας λεξικής μορφολογίας που συζητήσαμε την προηγούμενη φορά και όπως σας υποσχέθηκα θα δούμε και σε μια άσκηση που θα κάνουμε ο καθένας μόνος αφού τελειώσει αυτή η παρουσίαση πάνω σε ένα ιατρικό κείμενο όπως θα δούμε για όλα αυτά και για πολλά άλλα που μπορεί να διαρρυνήσουμε μόνοι μας μετά από το μάθημα. Θέλει πάρα πολύ καλή προετοιμασία εγκυκλοπεδική και γνωσιακή πάνω στο υλικό που διαχειριζόμαστε. Θέλει να έχουμε υπόψη μας ότι έχει συγκεκριμένη γραμματική το κάθε κείμενο και συγκεκριμένο ύφος και ότι υπάρχει μια καθολικότητα στις δυσκολίες που θα συναντήσει ο μεταφραστής ανεξαρτήτως της θεματικής του κειμένου που διαχειριζόμαστε στα συνέδρια. Πρέπει να προσέχουμε το ύφος, πρέπει δηλαδή να κοιτάζουμε τα παράλληλα κείμενα που υπάρχουν στη γλώσσα στόχου για να εναρμονίζουμε το ύφος των επιλογών μας με το ύφος που κάνει αποδεκτό κάθε επιστημονικός ή καλλιτεχνικός κλάδος που συμμετέχει σε ένα συνέδριο. Πρέπει να ξέρουμε πολύ καλά όχι μόνο να χρησιμοποιούμε λέξεις που αντλούμε από παράλληλα κείμενα, αλλά να ξέρουμε και το εννοιολογικό τους βάρος και πρέπει τουλάχιστος σε εγκυκλοπεδικό επίπεδο να γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά τη θεωρία που θα χρησιμοποιήσουμε για να κάνουμε μια μετάφραση ή τη μεθοδολογία καλύτερα που θα χρησιμοποιήσουμε. Πάνω στο θέμα τώρα της μεθοδολογίας της μετάφρασης, από τα συναιδριακά κείμενα θα ήθελα να μιμηθώ τον Τούρη και να μιλήσω για τα λογοτεχνικά κείμενα όταν μεταφράζονται. Λέει λοιπόν ο Τζι τον Τούρη ότι ανάμεσα στα ειδικά κείμενα και στα λογοτεχνικά κείμενα υπάρχει μια ομοιότητα, υπάρχει μια χαρακτηριστική ομοιότητα. Και το λογοτεχνικό κείμενο και το ειδικό κείμενο είναι λογοτεχνικά κείμενα. Είναι κείμενα δηλαδή που διάπονονται από υφολογικούς κανόνες και όταν είναι καλή η μετάφραση τότε σημαίνει ότι ξέρουμε πολύ καλά τους κανόνες, κανόνες και για τη σύνταξη αυτών των κειμένων στη γλώσσα στόχο, κανόνες και για τη σύνταξη των κειμένων στο πρωτότυπο και το ίδιο ισχύει και για τη λογοτεχνία. Τα λογοτεχνικά κείμενα για να μεταφραστούνε έχουν πάλι διάπονονται από κανόνες. Τους κανόνες που διέπουν το πρωτότυπο και τους κανόνες που παράλληλα θεματικά και ιστορικά λογοτεχνικά κείμενα διέπουν την ιστορία λογοτεχνίας της γλώσσα στόχου. Αυτό είναι ένα παράδειγμα που αξίζει να το δούμε. Πιστεύω ότι είναι πολύ μεγάλη η παρακαταθήκη που αφήνει στη θεωρία της μετάφρασης με αυτή την κουβέντα του, με αυτή τη θέση του ο Τζίντεο Ντούρι. Δηλαδή είναι πολύ σημαντικό να ξέρουμε ότι είτε μεταφράζουμε λογοτεχνικό κείμενο είτε μεταφράζουμε ειδικό κείμενο είτε μεταφράζουμε τεχνικό κείμενο υπάρχει κάτι που δεν μπορούμε να παραβιάσουμε. Την γραμματική, την καθιερωμένη γραμματική του κειμένου με την έννοια της κειμενογλωσσεολογίας δηλαδή την καθιερωμένη υφομετρικά καθορισμένη γραμματική του κειμένου έτσι όπως απαιτούν οι ισχύοντες κανόνες λογοτεχνικοί κανόνες και γλωσσικοί κανόνες πρόσληψης στη γλώσσα στόχου. Το παράδειγμα που θα χρησιμοποιήσω τώρα το έχουμε ξανασυζηθεί στην αρχή των μαθημάτων άρα μπορούμε να το δούμε σε μεγαλύτερο βάθος τώρα. Είναι το παράδειγμα από τη μετάφραση του 26 του τραγουδιού της κόλασης του Δάντη. Έχουμε τρία παραδείγματα μεταφράσεων λογοτεχνίας και μάλιστα όχι απλώς λογοτεχνίας, ποιητικού λόγου και μάλιστα όχι απλώς ποιητικού λόγου, ποιητικού λόγου ο οποίος έχει διαχρονική απόσταση από τις μεταφράσεις που θα σχολιάσουμε. Το 26 του τραγούδι λοιπόν της κόλασης του Δάντη είναι ένα απόσπασμα από τη Θεία Κομοδία του Δάντη. Η Θεία Κομοδία του Δάντη παρουσιάζει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για να μιλήσουμε για τους κανόνες που διέπουν τη μετάφραση λογοτεχνικού κειμένου και έτσι να κατανοήσουμε καλύτερα και τους κανόνες που διέπουν τη μετάφραση ειδικών κειμένων κατά τον Τούρη. Γιατί παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί η Θεία Κομοδία έχει πολλές ολοκληρωμένες και μη ολοκληρωμένες ελληνικές μεταφράσεις. Εμείς δεν θα ασχοληθούμε με πολλές, θα ασχοληθούμε με τρεις. Η μία είναι του Καζαντζάκη, η άλλη είναι του Παπατσώνη και η τρίτη είναι του Βουτσινά. Από τις τρεις αυτές μεταφράσεις, μία ακολουθεί περισσότερο πιστά τους λογοτεχνικούς κανόνες που διέπουν το πρωτότυπο και τους λογοτεχνικούς κανόνες που διέπουν το μετάφρασμα. Γιατί μία από αυτές τις τρεις λαμβάνει υπόψη σε βάθος αλλά και στη γλωσσική επιφάνεια των μεταφραστικών επιλογών την παράλληλη ιστορία με τη Θεία Κομοδία της ελληνικής λογοτεχνίας. Η λόγη τώρα αυτής της επιλογής, δηλαδή πώς καταλήξαμε να διαλέξουμε τον Καζαντζάκη, το αποτέλεσμα αυτό τη λαμβάνει υπόψη τους κανόνες που διέπουν την παράλληλη ιστορικά λογοτεχνική παραγωγή στην ελληνική γλώσσα με τη Θεία Κομοδία, αυτό το διαπιστώσαμε όταν πια το ερευνήσαμε. Η αρχική αιτία για την οποία επιλέξαμε τον Καζαντζάκη ήταν η εξής. Ο Καζαντζάκης θεωρείται ιδιαίτερα δημιουργικός λογοτέχνης. Επίσης, ο Καζαντζάκης μας έδωσε εικόνες πολύ καλής γνώσης της παραγωγής σύνθετων και της επιλογής λεξικών μονάδων στις μεταφράσεις που έκανε με τον Κακριδή στα Ομυρικά Επί. Γι' αυτό και θεωρούμε ότι δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία σε κανέναν, όχι μόνο σε εμάς που κάναμε την έρευνα, ότι ο Καζαντζάκης όντως είναι ένας πολύ δημιουργικός λογοτέχνης και πολύ δημιουργικός μεταφραστής και τουλάχιστον τον έχουμε δει στη μετάφραση των Ομυρικών Ποιημάτων να είναι πάρα πολύ ικανός μεταφραστής σε κείμενα ποιητικά, τα οποία πάλι είχαν το χαρακτηριστικό της διαχρονικής απόστασης από τη μετάφραση. Ο Καζαντζάκης το ξέρει αυτό, το ξέρει πάρα πολύ καλά ότι είναι καλός μεταφραστής γιατί ο ίδιος τι κάνει. Ο ίδιος λέει ότι μεταφράζει καλύτερα από όλους τους σύγχρονους του ποιητές. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Ο Μόρι Σόφερ στην Αμερικανική Μεταφραστική Οικογένεια, όταν γράφει τα εγχειρίδια των μεταφραστών που γίνονται ανάρπαστα, αναφέρει το εξής, ότι στον Αμερικανικό Στρατό που διαλέγουν πολύ καλούς μεταφραστές και ειδικά στη Γεωγραφική Υπηρεσία του Αμερικανικού Στρατού, επιλέγουν μεταφραστές οι οποίοι αποδεικνύουν ότι έχουν επίγνωση των ορίων τους. Επιλέγουν δηλαδή μεταφραστές που δοκιμάζονται στην πράξη για τις ικανότητές τους, αλλά και που αυτό που είναι το μεταφραστικό τους αποτέλεσμα, το γνωρίζουν πριν ακόμα δοκιμαστούν. Ο Καζαντζάκης λοιπόν, πέρα από το ότι είναι ένας δημιουργικός λογοτέχνης και δημιουργικός μεταφραστής, πριν τον ψάξουμε σαν μεταφραστή, πριν τον αναλύσουμε σαν μεταφραστή, στην μετάφραση που έκανε για τη Θεία Κωμοδία, ξέρουμε από άλλες μελέτες μας ότι ήταν ένας πάρα πολύ καλός μεταφραστής στα ομιρικά ποιήματα. Και ήταν πολύ καλός μεταφραστής γιατί είχε την ικανότητα να χειρίζεται πολύ καλά τους κανόνες παραγωγής σύνθετων και τους κανόνες παραγωγής νέων λέξεων και νεολογίας, όταν έπρεπε να μεταφράσει τα ομιρικά ποιήματα και τότε δούλεψε δίπλα στον Κακριδί και δεν έκανε μόνο μία μετάφραση, έκανε τέσσερις και πέντε μεταφράσεις πριν παραδοθούνε για τελική κρίση αυτές οι μεταφράσεις που άφησαν εποχής στην ελληνική γραμματεία. Ο Καζαντζάκης λοιπόν που τέχει όλα αυτά τα ταλέντα έχει και την επίγνωση των ικανότητων του και ο ίδιος λέει μεταφράζω τα καλύτερα από όλους τους σύγχρονους ποιητές της εποχής μου. Γνωρίζει μεσεωνικά δυτικά πρότυπα και από τα πρωτότυπά τους γνωρίζει όμως μεσεωνικά ελληνικά λογοτεχνικά πρότυπα και γιατί γνωρίζει πολύ καλά την κρητική λογοτεχνία. Αυτό ως προς τον Καζαντζάκη, ως προς τον Παπατσόνη τώρα, γιατί επιλέξαμε τον Παπατσόνη. Ο Παπατσόνης έχει μεγάλο αριθμό αναγνωστών, ο Παπατσόνης δηλαδή μπορεί να δημιουργήσει λογοτεχνικά γούστα. Πώς έχει τώρα μεγάλο αριθμό αναγνωστών, από πολλούς δρόμους. Ένας όμως από τους δρόμους που τον κάνει να έχει πάρα πολύ μεγάλο αριθμό αναγνωστών είναι ο δρόμος του σχολικού εγχειρηδίου. Ο Παπατσόνης είναι ποιητής και μεταφραστής, ο οποίος δημοσιεύεται στα αναγνωστικά και στα βιβλία νεοελληνικής λογοτεχνίας που χρησιμοποιούνται στη μέση εκπαίδευση, στο γυμνάσιο και στο λύκειο. Προκειμένως δημιουργεί αναγνωστικές κριτικές συνήθειες η μετάφραση του Παπατσόνη. Ο Παπατσόνης έχει και μια διαφορά σε σχέση με τον Καζαντζάκη. Ο Καζαντζάκης είναι σχεδόν πάντα πολύ φορμαλιστικό στις επιλογές του. Προσέχει αριθμούς στίχων του πρωτότυπου, προσπαθεί να τους στηρίσει στη μετάφραση. Προσέχει ρήμες κλπ. Ο Παπατσόνης είναι υπέρ του ελεύθερου στίχου. Άρα έχουμε έναν μεταφραστή που είναι δημιουργικός στη λογοτεχνική του παραγωγή, χωρίς να λέμε ότι είναι λιγότερο δημιουργικός ο Παπατσόνης, που έχει επίγνωση των μεταφραστικών του ικανότητων ο Καζαντζάκης, φορμαλιστής όμως, πάντα φορμαλιστής, ενώ ο Παπατσόνης είναι ένας μεταφραστής, ο οποίος πάλι είναι λογοτέχνης, πάλι είναι δημιουργικός στα κείμενά του, αλλά από άλλους δρόμους, δηλαδή είναι υπέρ του ελεύθερου στίχου. Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε να συναντήσουμε στη μετάφραση του Παπατσόνη άλλες υφολογικές επιλογές, γιατί θα υπάρχει ελεύθερο στίχος, γιατί θα υπάρχει επομένως και πολύ σαπστητούτσιο στη μετάφραση. Και έχουμε τέλος και την επιλογή του Βουτσινά. Ο Βουτσινάς παρουσιάζει ενδιαφέρον γιατί κάνει μη μετάφραση, non translation, κατά την Σάντρα Χάλβερσον. Non translation, μη μετάφραση. Γιατί? Γιατί κάνει προσαρμογή του ποιητικού κειμένου, του δάντη, σε πεζό λόγο. Ποιο είναι τώρα το χαρακτηριστικό του Καζαντζάκη. Ο Καζαντζάκης, όπως ξέραμε από τις μεταφράσεις του στα ομηρικά κείμενα, μεταφράζει με στρατηγικές επιλογές. Ο Παπατσόνης μεταφράζει χωρίς στρατηγικές επιλογές. Και ο Βουτσινάς, ο οποίος είναι δημοσιογράφος, δεν μεταφράζει, κάνει προσαρμογή του ποιητικού λόγου σε πεζό κείμενο. Το πλαίσιο τώρα στο οποίο θα δούμε πώς εφαρμόζεται η θέση του Τούρι, ότι η μετάφραση λογοτεχνικών κειμένων και η μετάφραση ειδικών κειμένων διέπονται από τις ίδιες αρχές, γιατί διέπονται κυριολεκτικά και κατά προτεραιότητα από την αρχή της υφολογικής προσαρμογής της μετάφρασης στα υφολογικά χαρακτηριστικά του πρωτότυπου. Αυτό όλο θα το δούμε μέσα από την εξέταση των τριών μεταφραστών για τη μετάφραση που κάνανε από το στίχο 90 μέχρι τον στίχο 142 του 26 του τραγουδιού της κόλασης του Δάντη. Αυτή η στίχη το 90 έως 142 είναι η αφήγηση του Οδυσσέα για το τελευταίο ταξίδι του με τους συντρόφους του. Θα πρέπει επομένως να εξετάσουμε προσεκτικά για να καταλάβουμε τι εννοεί ο Τούρη όταν λέει ότι η μετάφραση λογοτεχνίας και η μετάφραση ειδικών κειμένων δεν αφαιρούν σε τίποτα γιατί διάποτε από υφολογικούς κανόνες και γραμματική κειμένου επίγνωση δηλαδή της γραμματικής του κειμένου. Θα εξετάσουμε λοιπόν τους τρεις μεταφραστές μέσα από τον λόγο που επιλέγουν για να αποδώσουν στην ελληνική τις τρεις μεταφράσεις τους με την εξής διαδικασία. Καταρχήν θα ορίσουμε εμείς σαν αναγνώστες του πρωτότυπου τον προσδιορισμό των μεταφραστικών προβλημάτων που ανεξαρτήτως ποιος είναι ο μεταφραστής θα πρέπει να λύσει όταν μεταφράζει τους στίχους 90 έως 142 του 26ου τραγουδίου της κόλασης του Δάντη. Θα πρέπει να περιγράψουμε τις μεταφραστικές δυσκολίες που ηκάζουμε ότι συναντάμε σε αυτούς τους στίχους και που επιβεβαιώνονται ή όχι όταν βλέπουμε τις μεταφράσεις των τριών μεταφραστών. Θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο για να κάνουμε συλλογή πληροφοριών που θα μας δείχνουν τη μεταφραστική διαδικασία των τριών μεταφραστών που ακολουθήθηκε από τους τρεις μεταφραστές και θα πρέπει μετά να ορίσουμε πώς τα μεταφραστικά αφού διαβάσουμε τις μεταφράσεις τους μια περιγραφική αξιολόγηση των στρατηγικών τους σε σχέση με το αποτέλεσμα που μας έχουν φέρει. Για να μπορέσουμε τώρα να κατανοήσουμε ξανά τον Τούρη όταν λέει ότι η μετάφραση λογοτεχνίας δεν διαφέρει από τη μετάφραση ειδικών κειμένων θα πρέπει να σταθούμε στο εξής σημείο της μετάφρασης του 26ου τραγουδιού της κόλασης του Δάντη και ειδικά των στίχων 90 έως 142. Θα πρέπει να πούμε ότι για να μπορέσουμε να λύσουμε τα υφολογικά προβλήματα στη μετάφραση θα πρέπει πρώτα να κάνουμε αξιολογική και υφολογική θεώρηση του πρωτότυπου. Αυτό δηλαδή δεν συμβαίνει όταν κάνουμε μετάφραση ειδικών κειμένων. Βεβαίως και συμβαίνει. Άλλο είναι να μεταφράζουμε ένα κείμενο του Βεζάλιους για τον εγκέφαλο και άλλο είναι να μεταφράζουμε ένα κείμενο του 21ου αιώνα για τον εγκέφαλο. Επομένως, εφόσον άλλες είναι οι γνώσεις κάθε εποχής άλλο είναι το κοσμοθεωρητικό σύστημα κάθε εποχής είναι απολύτως βέβαιο ότι τα πρωτότυπα ανάλογο με τη χρονολογική στιγμή στην οποία γράφτηκαν είτε είναι ειδικά κείμενα είτε είναι τεχνικά κείμενα είτε είναι λογοτεχνικά κείμενα έχουν άλλο ύφος, έχουν άλλες λεξιολογικές επιλογές του αρχικού συγγραφέα και θα πρέπει για να μεταφραστούν πιστά να ακολουθήσουν τις συμπεριφορές ιστορικά παράλληλων και υφολογικά και θεματικά παράλληλων κειμένων στην ελληνική γλώσσα. Επομένως, είναι ολοφάνερο ότι αν δούμε υφολογικά το πρωτότυπο και τα μεταφράσματά του δεν υπάρχει καμία διαφορά είτε κοιτάμε ένα λογοτεχνικό κείμενο είτε κοιτάμε ένα κείμενο ειδικής γλώσσας. Το δεύτερο που μπορούμε να κάνουμε για να κατανοήσουμε τι εννοεί ο Τούρη όταν λέει ότι η μετάφραση λογοτεχνίας και η μετάφραση ειδικών κειμένων δεν έχουν καμία διαφορά στην υφολογική επεξεργασία των κειμένων και στη γραμματική των κειμένων έχει να κάνει με την κριτική που έχουν δεχτεί πολλαπλές μεταφράσεις του ίδιου πρωτότυπου είτε αυτό είναι ένα κείμενο ειδικό είτε αυτό είναι ένα κείμενο λογοτεχνικό. Για παράδειγμα, όταν στη δεκαετία του 60 μπήκανε γαλλικές μεταφράσεις κειμένων χημείας στο δημοτικό λέγανε ότι δεν είναι αυτά τα κείμενα τόσο εύχριστα στο δημοτικό γιατί δεν έχουν γίνει καλές μεταφράσεις στην ελληνική γλώσσα. Δεν λάβανε υπόψη δηλαδή οι μεταφραστές σε εκείνα τα σχολικά εγχειρίδια τη γλώσσα της χημείας που επικρατούσε στα ελληνικά διδακτικά εγχειρίδια. Το ίδιο πράγμα συμβαίνει και στις μεταφράσεις για το 26ο τραγούδι της Κόλασης του Δάντη. Οι κριτικές οι οποίες έχουν γίνει από διάφορους κριτικούς για τη μετάφραση του Καζαντζάκη, του Παπατσώνη και του Βουτσινά αποτελούν ένα δείγμα του πόσο μετράει η κατανόηση των υφολογικών περιορισμών του πρωτότυπου στην καλύτερη δυνατή εκφορά του μεταφράσματος στην ελληνική γλώσσα. Επομένως ανάμεσα στη λογοτεχνία και στην ελληνική γλώσσα είτε από τον ένα δρόμο της διαχρονικής κριτικής μελέτης των μεταφράσεων είτε από τον άλλο δρόμο της υφολογικής θεώρησης πρωτότυπου και μετάφρασης μας οδηγεί στον επιβεβαιώσουμε το συμπέρασμα του Τούρη. Τι εργαλείο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τώρα για να εξετάσουμε που μοιάζουν και που διαφέρουν οι μεταφράσεις λογοτεχνίας απ' τις μεταφράσεις ειδικών κειμένων. Το κύριο εργαλείο που θα χρησιμοποιήσουμε είναι μόνον τα κειμενικά γεγονότα. Δεν μπορούμε επομένως να μιλήσουμε είτε για μετάφραση ειδικών κειμένων είτε για μετάφραση λογοτεχνικών κειμένων με βάση στα συναισθήματά μας με βάση στο πώς προσλαμβάνουμε τη μετάφραση. Βεβαίως και είναι λόγιοι για να κάνουμε κριτική πάνω σε μια μετάφραση αλλά για να μπορέσουμε να κάνουμε μια αντικειμενικά καθορισμένη κριτική θεώρηση το κύριο εργαλείο μας δεν μπορεί να είναι παρά μόνον η κειμενική επιφάνεια των μεταφρασμάτων σε συνάρτηση με τα πρωτότυπα. Επομένως το κύριο εργαλείο είναι τα κειμενικά γεγονότα. Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τις στρατηγικές που ακολούθησαν οι μεταφραστές είτε μεταφράσανε ένα ειδικό κείμενο είτε μεταφράσανε ένα λογοτεχνικό κείμενο μια πολύ ασφαλής διαδρομή είναι να βρούμε τις διακειμενικές αλυσίδες που ενώσανε το προϊόν του μεταφραστή με άλλα κείμενα της γλωσσικής κοινότητας στόχος. Τι σημαίνει αυτό. Για να έχουμε μία μετάφραση πρέπει να έχουμε ένα πρωτότυπο. Κάθε πρωτότυπο κείμενο γραμμένο σε μία γλώσσα μπορεί να μεταφραστεί σε μία γλωσσική κοινότητα στόχο. Κάθε γλωσσική κοινότητα στόχος στην πραγματικότητα περιέχει εντός της κάθε πρωτότυπο κείμενο που υπάρχει σε άλλη γλώσσα αρκεί πολιτισμικά να υπάρχουν άλλα κείμενα που περιγράφουν παρεμφεροί ή όμια πολιτισμικά αντικείμενα στη γλώσσα στόχο. Αν δηλαδή έχουμε δύο πολιτισμικά συστήματα τα οποία έχουν συμμετρία εάν το ένα είναι το σύστημα Α και το άλλο είναι το σύστημα Β κάθε φορά που υπάρχει στο σύστημα Α ένα κείμενο Α στη γλωσσική κοινότητα Β που είναι ομόλογοι και ισοδύναμοι πολιτισμικά με την Α τότε σε αυτή την κοινότητα Β ακόμα και αν δεν έχει γίνει μια μετάφραση θεωρητικά περιέχεται μέσα στη γλωσσική κοινότητα και περιέχεται ή είναι σε αναμονή να προκύψει αρκεί να υπάρχουν κείμενα παράλληλα στην κοινότητα στόχος τα οποία να είναι θεματικά, υφολογικά και για τη γραμματική του κειμένου τους όμια με αυτό που είναι το original, με αυτό που είναι το πρωτότυπο κείμενο. Αυτή τη σχέση ομόλογων κειμένων αυτή τη σχέση συμμετρικών κειμένων αυτή τη σχέση δηλαδή παράλληλων κειμένων μπορούμε να την ανοιχνεύσουμε μέσα από τις διακειμενικές αλυσίδες που δηλώνονται, που φαίνονται στα κειμενικά γεγονότα της μετάφρασης, στην κειμενική επιφάνεια της μετάφρασης. Η κειμενική επιφάνεια τώρα της μετάφρασης είναι αποτέλεσμα της εργασίας του μεταφραστή. Ο μεταφραστής κάθε φορά που κάνει μια μεταφραστική επιλογή αναπτύσσει την κειμενική του επιφάνεια. Οι επιλογές του κάθε μεταφραστή είτε είναι πραγματικές μεταφραστικές επιλογές, είναι ψευδομεταφραστικές επιλογές είτε είναι μεταφραστικές εφευρέσεις γενικότερα, δηλαδή κάτι αρνητικό για τη μετάφραση, δηλώνουν πάντοτε ποια κείμενα είχε υπόψη το μεταφραστής όταν έκανε τις επιλογές του. Σε κενό κειμένων δεν μπορεί ένας μεταφραστής να κάνει παραγωγή μετάφρασης. Είτε έχει προσλάβει τα κείμενα στη γλωσσική του συνειδητοποίηση, είτε έχει τα κείμενα δίπλα του όταν δουλεύει, πάντως υπάρχουν πίσω από κάθε μετάφραση παράλληλα κείμενα. Και αυτά είναι που δημιουργούν τις διακειμενικές αλυσίδες που μας οδηγούν στο να κατανοήσουμε μέσα από την κειμενική επιφάνεια της μετάφρασης, τις μεταφραστικές επιλογές. Οι διακειμενικές λοιπόν αλυσίδες είναι ένα ζήτημα που πρέπει να το διερευνούμε για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε κατά πόσο είναι πιστεί μια μετάφραση. Είτε αυτή είναι μια μετάφραση ειδικού κειμένου, είτε αυτή είναι μια μετάφραση λογοτεχνικού κειμένου, γιατί σημειωτικά η εξάρτηση που έχει το μετάφρασμα από το πρωτότυπο είναι τόσο ισχυρή όσο ισχυρή είναι και η εξάρτηση που έχει δια των διακειμενικών αλυσίδων με υπαρκτά συμμετρικά κείμενα στη γλώσσα στόχο. Γιατί αν δεν έχει τέτοια εξάρτηση δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή η μετάφραση. Δημιουργεί την αίσθηση του ξενισμού σε αυτόν που προσλαμβάνει τη μετάφραση στη γλώσσα στόχο. Έχουμε μπει σε έναν ευρύτερο κύκλο προβλημάτων της κριτικής των μεταφράσεων που όμως είναι απαραίτητο να τον αντιμετωπίσουμε αυτόν τον κόσμο της κριτικής των μεταφράσεων για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε ότι πράγματι αυτό που λέει ο Τζίντον Τούρι ότι η μετάφραση ειδικής γλώσσας και μετάφραση λογοτεχνικών κειμένων δεν διαφέρει σε τίποτα ως προς τους υφολογικούς περιορισμούς και ως προς τους περιορισμούς γραμματικής του κειμένου. Ως δηλαδή αποτέλεσμα που διέπεται από αισθητικούς κανόνες που πρέπει να γνωρίζει ο μεταφραστής και που έτσι κι αλλιώς θα πρέπει σε αυτούς να ανταποκρίνεται και η αισθητική του αναγνώστη για να κάνει δεκτή τη μετάφραση. Επομένως θα πρέπει να δεχθούμε ότι είναι απολύτως σαφές πως κάθε μεταφραστής αν έχει στρατηγικές για να λύσει ένα μεταφραστικό πρόβλημα ή μια μεταφραστική του δυσκολία αν έχει λοιπόν στρατηγικές έχει υπόψη του και συγκεκριμένα κειμενικά δεδομένα για να μπορέσει να λύσει τις δυσκολίες του. Εδώ πρέπει να γίνει μια διάκριση είτε μιλούμε για ειδικά κείμενα είτε μιλούμε για λογοτεχνικά κείμενα οι μεταφραστικές δυσκολίες έτσι όπως ορίστηκαν από τον Βίλς θα πρέπει να καταλαβαίνουμε ότι είναι ζητήματα υποκειμενικά και έχουν να κάνουν με το πρωτότυπο και τη μετάφραση όπως είπαμε και στα αρχικά μαθήματα έχουν να κάνουν με τον συγγραφέ του αρχικού κειμένου και με τον συγγραφέα της μετάφρασης δηλαδή τον μεταφραστή. Αυτά ως προς τις μεταφραστικές δυσκολίες. Αντιθέτως τα μεταφραστικά προβλήματα είναι καθολικά έχουν να κάνουν με τις γλωσσικές ασημετρίες, με τις μεταφραστικές εντάσεις, με τις διακειμενικές αλυσίδες, με τις σημειωτικές εξαρτήσεις των κειμένων από υπαρκτά κείμενα στη γλώσσα στόχο, από τη γραμματική των κειμένων κλπ. Εδώ θα ήθελα να πω βέβαια και το εξής, ότι καμιά φορά έχουμε πολλαπλές μεταφράσεις, όχι γιατί υπάρχει κάποιο πρόβλημα σε μια μετάφραση αλλά γιατί υπάρχει ένας μεταφραστικός ανταγωνισμός. Δηλαδή υπάρχουν μεταφραστές οι οποίοι ξαναμεταφράζουν ένα πρωτότυπο κείμενο μέσα από μια ανταγωνιστική διάθεση απέναντι σε έναν προηγούμενο μεταφραστή, όχι διαπροσωπική, αλλά μέσα από αυτή τη μάχη που κάνουν οι μεταφραστές όταν παλεύουν είτε με πρωτότυπα κείμενα είτε με την παράδοση που δημιούργουν άλλοι μεταφραστές. Επομένως γίνονται μεταφράσεις μόνο με κίνητρο την υπέρβαση μιας προηγούμενης μεταφράσης. Έτσι μας προέκυψαν όχι τρεις μεταφράσεις της θείας κωμοδίας στην ελληνική, πάρα πολλές μεταφράσεις της θείας κωμοδίας στην ελληνική. Μέσα από αυτόν τον ανταγωνισμό των μεταφραστών, μέσα από οτιδήποτε ατελές κάνει κάποιος μεταφραστής και ένας άλλος παραλαμβάνει ξανά το έργο από την αρχή για να το μεταφράσει μέσα από οι μη τελείς μεταφράσεις που υπήρχαν. Επομένως πάντα υπάρχει ένα κίνητο, οι μεταφραστές να ξαναμεταφράζουν πρωτότυπα κείμενα. Θα πρέπει να γίνει μια διάκριση του τι θα πει η μη μετάφραση, γιατί πριν από λίγο αναφέρθηκα στη μετάφραση του Βουτσινά, λέγοντας ότι η μετάφραση του Βουτσινά είναι μια προσαρμογή του κειμένου σε αποποιητικό, σε πεζό κείμενο. Για τη Σάντρα Χάλβερσον οτιδήποτε δεν ακολουθεί φορμαλιστικά και τυπολογικά την κατηγορία του κειμενικού είδους του πρωτότυπου είναι μη μετάφραση. Βέβαια στη γλώσσα μας έχουν γίνει και για τα ομυρικά πλήματα και για άλλα κείμενα προσαρμογές οι οποίες έχουν φέρει στην επιφάνεια τη μεταφορά ενός ποιητικού κειμένου σε πεζό κείμενο και όταν αυτό υπηρετεί κάποιους σκοπούς που μπορεί να είναι και εκπαιδευτική ακόμα σκοπή δεν είναι κακό να γίνεται αλλά επειδή οι λογοτεχνικοί κανόνες όπως και οι κανόνες των επιστημονικών κειμένων έχουν μια αυστηρότητα και μια αλλητότητα όταν θέλουμε να χρησιμοποιηθεί ένα κείμενο από κατηγορίες αναγνωστών οι οποίοι παρουσιάζουν μια συμμετρία με τις κατηγορίες αναγνωστών για τις οποίες γράφτηκε το πρωτότυπο τότε καλό είναι να αποφεύγουμε τις μη μεταφράσεις ή τις μεταφορές από ποιητικό λόγο σε πεζό κείμενο κάποιων πρωτότυπων. Τα μεταφραστικά προβλήματα τώρα και οι μεταφραστικές δυσκολίες που υπάρχουν είτε σε ένα επιστημονικό κείμενο είτε σε ένα λογοτεχνικό κείμενο μπορούμε να τα ορίσουμε με τα εξής κριτήρια είτε αναφερόμαστε σε ένα κείμενο ιστορίας λογοτεχνίας είτε αναφερόμαστε σε ένα κείμενο γλωσσολογίας είτε αναφερόμαστε σε ένα κείμενο ιατρικής μιλούμε για επιστημονικά κείμενα είτε αναφερόμαστε σε ένα κείμενο νομικής επιστήμης κάθε φορά που μεταφράζουμε από μία γλώσσα προς την ελληνική είτε αναφερόμαστε σε ένα λογοτεχνικό κείμενο κάθε φορά που μεταφράζουμε από μία γλώσσα προς την ελληνική ένα κείμενο από αυτά που προαναφέρθηκαν θα πρέπει πάντοτε να έχουμε υπόψη μας αν είναι μίζονο σημασίας για τον κόσμο μας το πρωτότυπο ή αν είναι λάσονο σημασίας αν προέρχεται από πολιτισμό ο οποίος μας επηρεάζει τότε είναι μίζονο σημασίας το πρωτότυπο είτε είναι λογοτεχνικό κείμενο είτε ιδικό κείμενο και αν είναι μίζονο σημασίας τότε ένα από τα πρώτα μεταφραστικά προβλήματα που υπάρχει είναι αυτή η ασημετρία στο βάρος των πολιτισμών προέλευσης και στόχου των γημένων αυτή η ασημετρία μπορεί να δημιουργήσει δυσκολία στον μεταφραστή που θα εκφραστούν με ξενισμούς ένα κείμενο δηλαδή που προέρχεται το πιο εύκολο παράδειγμα είναι της λογοτεχνίας και συζητώ την τοποθέτηση του Τούρη ότι τα ιδικά κείμενα και τα λογοτεχνικά κείμενα διάπονται από τις ίδιες αρχές όταν μεταφράζονται Εδώ θα ήθελα να τονίσω ότι όταν μεταφράζουμε ένα κείμενο και θεωρούμε ότι είναι μίζονος σημασίας το πρωτότυπο μπορεί να κάνουμε πηχή ιταλισμού στη μετάφρασή μας Αυτό θα ήταν μια δυσκολία μας που θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να την ξεπεράσουμε θα πρέπει συνέχεια να θυμόμαστε ότι το κείμενο παρά το γεγονός ότι θα μας παρουσιάσει αυτή τη δυσκολία εμείς πρέπει να το διαγυριστούμε με βάση γραμματική και ύφος παράλληλων κειμένων στην ελληνική γλώσσα γιατί θα το διαβάσουν τελικά ως μετάφρασμα Έλληνες αναγνώστες Το δεύτερο μεταφραστικό πρόβλημα που υπάρχει έχει να κάνει με την ανακύκλωση δυτικών προτύπων κυρίως στα λογοτεχνικά κείμενα δηλαδή πολλά πράγματα στη λογοτεχνία μας τη σύγχρονη λογοτεχνία μας έρχονται από δυτικά πρότυπα όταν έρχονται από δυτικά πρότυπα το ίδιο συμβαίνει και με τα ειδικά κείμενα έρχονται από δυτικά κειμενικά πρότυπα και από δυτικά μεθοδολογικά πρότυπα αυτό σημαίνει ότι θα υπάρξουν πολλές δυσκολίες εάν δεν μπορέσουμε να ταξινομήσουμε τυπολογικά σωστά που ανήκει το πρωτότυπο λογοτεχνικό ή ειδικό κείμενο τότε δεν θα μπορέσουμε σωστά να επιλέξουμε το παράλληλο ελληνικό κείμενο από το οποίο θα αντλήσουμε τις διακειμενικές αλυσίδες που θα γεφυρώσουν το πρωτότυπο με το μετάφρασμα που θα ετοιμάσουμε το άλλο πρόβλημα που θα συναντήσουμε είναι αν υπάρχουν πολλές μεταφορές ενός πρωτότυπου λογοτεχνικού κειμένου ή ενός πρωτότυπου ειδικού κειμένου στην ελληνική γλώσσα αν υπάρχουν πολλές μεταφορές τότε θα υπάρχουν και πολλές μεταφραστικές επιλογές που ήδη θα έχουν καθιερωθεί ή θα τύνουν να καθιερωθούν και τότε γίνεται ακόμα δυσκολότερο το έργο των δικών μας επιλογών Το μεταφραστικό πρόβλημα που κάθε φορά θα υπάρχει όταν μεταφράζουμε ένα ειδικό κείμενο ή ένα λογοτεχνικό κείμενο θα εντοπίζεται στο πώς θα μπορέσουμε να οδηγήσουμε τον Έλληνα αναγνώστη εμείς ως διαμεσολαβητές στο να προσλάβει μέσω της μεταφρασίας μας όλων των πολιτισμικών στοιχείων, όλων των πολιτισμικών στοιχείων μέσω της μεταφρασίας μας όλων των πολιτισμικών στοιχείων που δομούν το πρωτότυπο Εδώ θα έχουμε πάρα πολλές δυσκολίες για να μπορέσουμε να λύσουμε αυτό το πρόβλημα αν το κείμενο είναι ειδικό θα πρέπει να έχουμε γνώση της επιστήμης στην οποία εντάσσεται, αν το κείμενο είναι λογοτεχνικό θα πρέπει να έχουμε γνώση ιστορίας λογοτεχνίας Εδώ επίσης θα πρέπει να γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά τον εξογλωσικό κόσμο στον οποίο ανήκει το πρωτότυπο για να μπορέσουμε να το εντάξουμε στον παράλληλο εξογλωσικό κόσμο στον οποίο θα οικοδομηθεί η μεταφρασία μας Η εξογλωσική κόσμη τι σημαίνει, γνώση ιστορίας πολιτισμού και γνώση κοινωνικής ιστορίας και για το πρωτότυπο πλαίσιο και για το πλαίσιο της μετάφρασης Η εξογλωσική τώρα κόσμη πώς εκφράζονται στα κείμενα δυστυχώς γλωσσικά ή ευτυχώς γλωσσικά αφού λοιπόν εκφράζονται γλωσσικά θα πρέπει να μπορέσουμε να μειώσουμε τις μεταφραστικές απώλειες στο πέρασμα πολιτισμικών αντικειμένων από το πρωτότυπο στη μετάφραση Μέχρι τώρα σίγουρα έχουμε διαβάσει όλοι ότι για να μπορέσουμε να κάνουμε μια μετάφραση είτε λογοτεχνικού κειμένου είτε ειδικού κειμένου θα πρέπει να είμαστε διαγλωσσικά και οντολογικά καταρτισμένοι στην περιοχή στην οποία εντάσσεται το πρωτότυπο διαγλωσσικά και οντολογικά δηλαδή θα πρέπει να ξέρουμε πολύ καλά στο γλώσσο του πρωτότυπου και στην ελληνική γλώσσα τι στοιχεία γλωσσικά θα χρησιμοποιήσουμε για να ξαναδομίσουμε το πρωτότυπο σε άλλη γλώσσα αλλά εάν δεν μπορέσουμε να κάνουμε το συναισθηματικό ταξίδι είτε το κείμενο είναι ειδικό είτε το κείμενο είναι λογοτεχνικό από το πρωτότυπο στη μετάφραση το τελικό μεταφραστικό αποτέλεσμα δεν θα είναι αποδεκτό από τον Έλληνα αναγνώστη μας τι θα πει αυτό δεν αρκεί ο μεταφραστής να αφερθεί διαγλωσσικά ούτε διγλωσσικά δηλαδή στη διαχείριση των δύο γλωσσικών συστημάτων δεν αρκεί ο μεταφραστής να αφερθεί διαπολιτισμικά ούτε διπολιτισμικά δηλαδή στη διαχείριση των δύο πολιτισμικών συστημάτων ο μεταφραστής που ποτέ δεν είναι συμμετρικές οι δύο γλώσσες, η ιταλική και η ελληνική θα πρέπει να μπορεί να κάνει στο ειδικό κείμενο ή στο λογοτεχνικό κείμενο ένα βιωματικό συνεσθηματικό ταξίδι θα πρέπει δηλαδή να μπορεί να βιώσει συνεσθηματικά το πρωτότυπο για να μπορέσει να κάνει στις διακειμενικές αλυσίδες βιωματικές επιλογές στην γλώσσα στόχο και να δώσει ένα γνήσιο επαναστήσιμο επανικοδόμημα αναδημιουργία του πρωτότυπου σε άλλη γλώσσα συνεσθηματικό λοιπόν ταξίδι διαγλωσσικό και διαπολιτισμικό συνεσθηματικό ταξίδι διγλωσσικό και διπολιτισμικό αλλά πάντα συνεσθηματικό και πάντα ιστορικό ταξίδι είτε έχουμε να κάνουμε με λογοτεχνικό κείμενο είτε έχουμε να κάνουμε με ειδικό κείμενο Για να δούμε λίγο πως μπορούμε να συνηθίσουμε και είναι πολύ πιο εύκολο να συνηθίσουμε τις διακειμενικές αλυσίδες ακολουθώντας τον τούρι μέσα από ένα λογοτεχνικό κείμενο και πως μεταφράστηκε παρά μέσα από ένα ειδικό κείμενο δεν έχουμε όλες τις ίδιες ειδικές γνώσεις για όλες τις επιστημονικές περιοχές Αν όμως μάθουμε να διαχειριζόμαστε τις διακειμενικές αλυσίδες σε ένα λογοτεχνικό κείμενο και τη μετάφρασή του τότε θα μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε την ίδια στρατηγική και στη μετάφραση ειδικών κειμένων Επομένως έχει γίνει κατανοητό ότι για να μπορέσουμε να κάνουμε μια μετάφραση είτε γενικού κειμένου είτε ειδικού κειμένου είτε λογοτεχνικού κειμένου θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αποφύγουμε τις μεταφραστικές απώλειες δηλαδή θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι δίγλωσικα, δίπολτισμικά και συναισθηματικά να μπορέσουμε με βιωματικό τρόπο να ανακαλέσουμε μέσα από διακειμενικές αλυσίδες υπάρχοντα παράλληλα θεματικά κείμενα στη γλώσσα μας για να γίνει μια μετάφραση αποδεκτή από τους αναγνώστες μας και χωρίς μεταφραστικές απώλειες. Για να μπορέσουμε λοιπόν είτε μεταφράζουμε ειδικά κείμενα είτε μεταφράζουμε λογοτεχνικά κείμενα να μην φτάσουμε σε μεταφραστικές απώλειες θα πρέπει να κάνουμε κάποιες προμεταφραστικές διαδικασίες στο πρωτότυπο καταρχήν για να κάνουμε αυτές τις προμεταφραστικές διαδικασίες εδώ σας έχω ένα κείμενο θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε τι συμβαίνει στο πρωτότυπο που δεσμεύει ή θα έπρεπε να δεσμεύει τον Καζαντζάκη, τον Παπατσώνη και τον Βουτσινά και οποιοδήποτε άλλο μεταφραστή του παραδείγματος μας. Το κείμενο γράφτηκε από το δάντη και το κείμενο έχει ως αφηγητή τον Οδυσσέα. Ο δάντης λοιπόν είναι αφηγητής και αφηγείται σαν να είναι Οδυσσέας. Τα πρόσωπα τώρα του έργου που έχουμε είναι ο Οδυσσέας και η Κύρκη σε αυτό το κείμενο μια ομάδα σχέσεων μια άλλη ομάδα σχέσεων ορίζεται από τον Οδυσσέα και τους οικείους του Πινελόπη, γιος, πατέρας του Οδυσσέα μια άλλη ομάδα προσώπων ορίζεται από τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του έχουμε τον Οδυσσέα και έχουμε και αναφορά στον άλλον ο άλλος Αλτρούη αυτά λοιπόν είναι τα πρόσωπα ανεξάρτητα με το ποιος μεταφράζει το κείμενο Ο Οδυσσέας λοιπόν εκτός από τα πρόσωπα ο Οδυσσέας γίνεται και ο δεσμός ο κειμενικός με τους τόπους οι οποίοι αναφέρονται στο κείμενο και ποιοι είναι αυτοί οι τόποι το νησί της Κύρκης η Ιθάκη το ταξίδι η σταθμή δηλαδή του ταξιδιού του Οδυσσέα το τέλος του ταξιδιού αυτοί είναι οι τόποι μέχρι τώρα το είδαμε κάθετα αυτό το σχήμα οριζόντια τώρα ο Οδυσσέας και η Κύρκη ορίζουν έναν τόπο το νησί της Κύρκης ο Οδυσσέας και η Κύρκη του ορίζουν έναν άλλον τόπο την Ιθάκη ο Οδυσσέας και η Σύντροφή του ορίζουν έναν άλλον τόπο το ταξίδι αυτό το τελευταίο ταξίδι ο Οδυσσέας μόνος του ορίζει πάλι έναν τόπο το ταξίδι το τελευταίο ταξίδι αυτή τη διαδρομή ο άλλος τι ορίζει το τέλος του ταξιδιού αν πάμε πιο κάθετα όπως είδατε στο σχήμα και το βλέπετε και τώρα έχουμε πάλι τον Δάντη όλα αυτά τα πράγματα όλα αυτά τα πρόσωπα όλοι αυτοί οι τόποι ορίστηκαν από τον Δάντη πότε τον Μεσαίωνα και συνεχίζουμε τώρα μετά τα πρόσωπα μετά τους τόπους τι έχουμε έχουμε ένα γνωστικό σύστημα της εποχής έχουμε έννοιες έτσι όπως ακριβώς τις όριζαν οι σύγχρονοι του Δάντης τον Μεσαίωνα και ποιες είναι οι έννοιες ο έρωτας επιστροφή πάλι Οδυσσέας Κύρκη και το νησί της Κύρκης η αγάπη Οδυσσέας Πινελόπη γιος πατέρας και Ιθάκη η συντροφικότητα Οδυσσέας η σύντροφη το ταξίδι το τελευταίο περιέργεια ο Οδυσσέας και το ταξίδι μυρολατρία και θεολογία είμαστε στο Μεσαίωνα ο άλλος και το τέλος του ταξιδιού συνεχίζουμε τώρα αυτό το είδαμε και κάθετα και οριζόντια και έχουμε τώρα καταστάσεις Οδυσσέας και η Κύρκη στον τόπο στο νησί της Κύρκης που έχουν ερωτευτεί ο ένας τον άλλον σε ποια κατάσταση τους συναντούμε όταν περιγράφει ο Οδυσσέας το τελευταίο ταξίδι όταν ο Δάντης περιγράφει το τελευταίο ταξίδι του Οδυσσέα της αντιπαλότητας ο Οδυσσέας και η οικείη του στην Ιθάκη πώς τους περιγράφει με το νηρογικό σύστημα της εποχής ο Δάντης τους ενώνει η αγάπη ποια κατάσταση τους ενώνει η συναγωνιστικότητα κάποιες φορές και η ανταγωνιστικότητα κάποιες άλλες ο Οδυσσέας και η συντροφή του με τόπο το ταξίδι τη διαδρομή στο γνωστικό σύστημα της εποχής τι ήταν αυτή η σύντροφη μεσαίωνας ποιες καταστάσεις τους ενώνουν η συναγωνιστικότητα ο Οδυσσέας ως πρόσωπο πώς προχωράει με το ταξίδι με περίεργεια καμία κατάσταση εδώ δεν φαίνεται ο άλλος που φέρνει το τέλος του ταξιδιού στο γνωστικό σύστημα της εποχής είναι θεολογική έννοια και μυρολατρικά καθορισμένη και προσδιορισμένη τι είναι σε σχέση με τον Οδυσσέα ως κατάσταση ανταγωνιστικός, ανταγωνιστικότητα λοιπόν η κατάσταση όλα αυτά που είδαμε οριζόντια και κάθετα στο σχήμα μας όλα αυτά αν δεν μπορέσει να τα δύο μεταφραστείς υφολογικά και στη γραμματική του κειμένου πώς εκφράζονται δεν θα μπορέσει ποτέ να επιλέξει στη μετάφραση πώς ακριβώς θα τα δώσει για να ξαναγυρίσει τον τελικό αναγνώστη ιδία της μετάφρασης πίσω στο δάντη, πίσω στο μεσαίωνα πίσω στους τόπους του κειμένου, πίσω στις καταστάσεις που υπάρχουν στο κείμενο επομένως όλα αυτά πρέπει να συμβούνε πριν από τη μετάφραση θα σας δώσω σε ασκήσεις να δείτε τι κάνει ο Καζαντζάκης, ο Βουτσινάς και ο Παπατσώνης σε αυτό τον τόσο ελκυστικό μεταφραστικά κόσμο του 26ου τραγουδιού της κόλασης και στο τελευταίο ταξίδι θα ήθελα να ξαναβείτε έναν πίνακα Σε αυτόν τον πίνακα θα δουλέψουμε μαζί για το στίχο 90, 91, 92, 94, 95, 97, 100, 101, 106, 107, 108, 110, 111, 13, 15, 19, 22, 25, 28, 29, 30, 32, 33, 34, 37, 38, 39 και 142 του πρωτότυπου Θα ήθελα να προσέξουμε το εξής, τη διαχρονική απόσταση του πρωτότυπου από τις μεταφράσεις Ο Δάντης το έγραψε αυτό το κείμενο μεταξύ 1306 και 1310 Ο Καζαντζάκης μετέφρασε αυτό το απόσπασμα αναφοράς το 1934 Ο Βουτσινάς μαζί με τον Σταυρόπουλο μετέφρασαν αυτό το απόσπασμα αναφοράς το 1895 Ο Παπατσώνης μετέφρασε αυτό το απόσπασμα αναφοράς το 1965 Η απόσταση λοιπόν που έχουνε είναι περίπου 40 χρόνια ανάμεσα στον Βουτσινά και στον Καζαντζάκη, η απόσταση που υπάρχει ανάμεσα στον Καζαντζάκη και στον Παπατσώνη είναι 30 χρόνια Έχουμε και λέμε τώρα Οι στρατηγικές που χρησιμοποίησε ο Καζαντζάκης, ψάξτε τις λέξεις που υπάρχουν στον πίνακα που σας έδειξα και θα δείτε ότι είναι στρατηγικές που αντλούνται διακυμενικά από την κριτική πίηση Κανείς άλλος δεν το κάνει αυτό και θέλω πάνω σε αυτό να ασκηθείτε |