Σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Ι / Διάλεξη 2 / σύντομη περιγραφή

σύντομη περιγραφή: Στο προηγούμενο μάθημα συζητήσαμε τα προβλήματα της διδασκαλίας της λογοτεχνίας, όπως παρουσιάζονται σήμερα στα σχολεία, όπως τα έχετε βιώσει. Κάναμε μια συζήτηση, εσείς μας δίνατε εδώ κάποια σημεία τα οποία πιστεύετε ότι χρειάζονται κριτική, είναι προβληματικά και συζητούσαμε για...

Πλήρης περιγραφή

Λεπτομέρειες βιβλιογραφικής εγγραφής
Κύριος δημιουργός:	Αποστολίδου Βενετία (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια)
Γλώσσα:	el
Φορέας:	Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Είδος:	Ανοικτά μαθήματα
Συλλογή:	Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης / Διδακτική της λογοτεχνίας
Ημερομηνία έκδοσης:	ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2015
Θέματα:	Εκπαίδευση Παιδαγωγική λογοτεχνίας της Διδακτική Ανοικτά μαθήματα
Άδεια Χρήσης:	Αναφορά-Παρόμοια Διανομή
Διαθέσιμο Online:	https://delos.it.auth.gr/opendelos/videolecture/show?rid=54f11453

id	1ba417ec-d4ff-4b80-9218-2e66de87ff00
title	Σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Ι / Διάλεξη 2 / σύντομη περιγραφή
spellingShingle	Σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Ι / Διάλεξη 2 / σύντομη περιγραφή Εκπαίδευση Παιδαγωγική λογοτεχνίας της Διδακτική Αποστολίδου Βενετία
publisher	ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
url	https://delos.it.auth.gr/opendelos/videolecture/show?rid=54f11453
publishDate	2015
language	el
thumbnail	http://oava-admin-api.datascouting.com/static/b5d0/aaf6/b260/539c/30d7/d235/029d/54ef/b5d0aaf6b260539c30d7d235029d54ef.jpg
topic	Εκπαίδευση Παιδαγωγική λογοτεχνίας της Διδακτική
topic_facet	Εκπαίδευση Παιδαγωγική λογοτεχνίας της Διδακτική
author	Αποστολίδου Βενετία
author_facet	Αποστολίδου Βενετία
hierarchy_parent_title	Διδακτική της λογοτεχνίας
hierarchy_top_title	Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης
rights_txt	License Type:(CC) v.4.0
rightsExpression_str	Αναφορά-Παρόμοια Διανομή
organizationType_txt	Πανεπιστήμια
hasOrganisationLogo_txt	http://delos.it.auth.gr/opendelos/resources/logos/auth.png
author_role	Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
author2_role	Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
relatedlink_txt	https://delos.it.auth.gr/
durationNormalPlayTime_txt	01:33:08
genre	Ανοικτά μαθήματα
genre_facet	Ανοικτά μαθήματα
institution	Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
asr_txt	Στο προηγούμενο μάθημα συζητήσαμε τα προβλήματα της διδασκαλίας της λογοτεχνίας, όπως παρουσιάζονται σήμερα στα σχολεία, όπως τα έχετε βιώσει. Κάναμε μια συζήτηση, εσείς μας δίνατε εδώ κάποια σημεία τα οποία πιστεύετε ότι χρειάζονται κριτική, είναι προβληματικά και συζητούσαμε γιατί συμβαίνει αυτό, που οφείλεται κτλ. Και προς το τέλος του προηγούμενου μαθήματος είχαμε γράψει στον πίνακα αυτά τα προβλήματα και είπαμε ότι η διδακτική της λογοτεχνίας στην ουσία προσπαθεί να λύσει αυτά τα προβλήματα. Πρέπει δηλαδή να κάνει μια διάγνωση της κατάστασης, μια διάγνωση των προβλημάτων και με νέα εργαλεία παιδαγωγικά να προσπαθήσει να απαντήσει σε αυτά τα προβλήματα και να δημιουργήσει ένα καινούριο μοντέλο διδασκαλίας. Και πραγματικά αυτός είναι ο σκοπός αυτού του μαθήματος να καταλήξουμε σε ένα μοντέλο διδασκαλίας της λογοτεχνίας για όλες τις βαθμίδες, διότι ακριβώς είπαμε ότι αντιμετωπίζουμε τη διδασκαλία της λογοτεχνίας ως ενιαία. Επίσης εσείς θα ξέρετε γιατί ήδη κάνατε και άλλες διδακτικές ότι κάθε διδακτική αποτελείται από τρία μέρη. Τους σκοπούς του μαθήματος γιατί πρέπει να διδάσκεται αυτό το μάθημα, το περιεχόμενο του μαθήματος τι διδάσκουμε σε αυτό το μάθημα δηλαδή στο μάθημα της λογοτεχνίας και βέβαια τη μεθοδολογία της διδασκαλίας πως διδάσκουμε. Αυτά είναι τα τρία μέρη και αν παρατηρήσετε το διάγραμμα θα δείτε ότι κάποια μαθήματα τα πρώτα μας μαθήματα αφορούν στους σκοπούς, τα μεσαία μας μαθήματα αφορούν στο περιεχόμενο της διδασκαλίας και τα υπόλοιπα αφορούν στη μέθοδο της διδασκαλίας. Είχα πει και την προηγούμενη φορά ότι καταλαβαίνω και από τα λεγόμενά σας και από τις αξιολογήσεις που κάνετε στο τέλος ότι σας ενδιαφέρει περισσότερο από όλα η μέθοδος και θέλετε να πηγαίνουμε πολύ γρήγορα στη μέθοδο. Όμως η μέθοδος δεν μπορεί να κατανοηθεί η μέθοδος δεν είναι συνταγή μαγειρικής για να κατανοήσουμε πραγματικά τη μέθοδο πρέπει να αλλάξουμε τρόπο σκέψης. Η μέθοδος δεν μπορεί να αλλάξει αν δεν αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας και για να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας θα πρέπει ακριβώς να προβληματιστούμε γύρω από κάποιες έννοιες και γύρω από κάποια θεωρητικά ζητήματα. Άρα σε έναν επιστήμονα, σε έναν επιστήμονα παιδαγωγό όπως θέλουμε να είστε εσείς η θεωρία είναι απαραίτητη και η θεωρία στο δικό μας το μάθημα της διδακτικής της λογοτεχνίας προέρχεται από τη θεωρία της λογοτεχνίας, προέρχεται από την παιδαγωγική βέβαια όπως και όλες οι διδακτικές, προέρχεται από τις λεγόμενες πολιτισμικές σπουδές που είναι κάτι που αφορά περισσότερο τη λογοτεχνία και από τις σπουδές γραμματισμού όπως και άλλα μαθήματα όπως το μάθημα της γλώσσας. Άρα επιστημονικά αυτές είναι οι επιστήμες να το πω έτσι, αυτή είναι η επιστημονική χώρη από τους οποίους παίρνουμε κάποια θεωρητικά εργαλεία ή κάποιες θεωρητικές έννοιες. Και συγκεκριμένα παίρνουμε κάποιες λέξεις κλειδιά, έτσι εγώ τις ονομάζω, λέξεις κλειδιά που θα μας βοηθήσουν για να αναπροσδιορίσουμε τους σκοπούς του μαθήματος της λογοτεχνίας. Δεν ξεκινάμε δηλαδή από μια αφετηρία που λέει ότι τους γνωρίζουμε τους σκοπούς, έτσι είναι η σκοπή γνωστή, κάπου είναι γραμμένη, που είναι γραμμένη η σκοπή, πουθενά δεν είναι γραμμένη. Εμείς πρέπει να τους βρούμε τους σκοπούς και για να τους βρούμε τους σκοπούς της διδασκαλίας της λογοτεχνίας θα πρέπει ακριβώς να έχουμε κάποια εργαλεία για να τους βρούμε, κάποια βοηθήματα. Ήδη δηλαδή βλέπετε ότι στο σημερινό μάθημα θα χρησιμοποιήσουμε δύο έννοιες που θα λειτουργήσουν ως κλειδιά, την έννοια του πολιτισμού και την έννοια της δημιουργικότητας, θα δούμε πως θα τις χρησιμοποιήσουμε. Θέλετε να ρωτήσετε κάτι ως εδώ. Θέλω να σας πω ότι έχει μέσα στη βιβλιογραφία εκφραστεί και η άποψη ότι το μάθημα της λογοτεχνίας δεν θα πρέπει να διδάσκεται καθόλου. Υπήρξαν δηλαδή καθηγητές πανεπιστημίου οι οποίοι σοβαρά το υποστήριξαν αυτό. Δεν ήταν πολλοί, ούτε δεν το υποστήριξαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά το έριξαν ως ιδέα ότι είναι τόσο δύσκολο να διδαχτεί η λογοτεχνία, ώστε μήπως δεν πρέπει να διδάσκεται καθόλου. Αντί να την κατακρεουργούμε, αντί να την χαλάμε, αντί να εμποδίζουμε την ελεύθερη σχέση του κάθε ανθρώπου και του κάθε μαθητή με τη λογοτεχνία, μήπως να μην τη διδάσκουμε. Άρα λοιπόν θέλω να πω ότι δεν είναι αυτονόητο ότι πρέπει να διδάσκεται η λογοτεχνία. Ας πούμε τα μαθηματικά είναι σχεδόν αυτονόητο ότι πρέπει να διδάσκονται. Η λογοτεχνία είναι ένα θέμα. Υπήρξαν και απόψε που έλεγα ότι δεν πρέπει να διδάσκεται. Άρα λοιπόν εμείς γι' αυτό ξεκινάμε από μία μηδενική αφετηρία για να δούμε ακριβώς για ποιο λόγο πρέπει να διδάσκεται. Ο βασικός σκοπός της διδασκαλίας της είναι η κρητική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό. Αυτή είναι μία μικρή φράση που όμως θα μας απασχολήσει αρκετά. Και είναι και μία φράση που δεν υπήρχε παλιά έτσι, τουλάχιστον με αυτόν τον τρόπο στα παλιά προγράμματα. Είναι η φράση που έχει επιλέξει το νέο πρόγραμμα σπουδών, αυτό που ακόμα δεν εφαρμόζεται, αυτό που θα χρησιμοποιήσουμε στο μάθημά μας ως ένα πρόγραμμα εργασίας ας πούμε, έτσι, ως ένα πρόγραμμα μοντέλο. Λοιπόν, η κρητική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό. Καταρχάς αυτή η φράση θέλει να τονίσει ότι η έμφασή μας είναι στο παρόν, έτσι, στο σύγχρονο πολιτισμό. Γιατί το λέει αυτό? Η αντίληψη που υπήρχε και που κι εσείς μπορεί να έχετε αποκομίσει από τη δασκαλία της λογοτεχνίας που έχετε δεχτεί σε όλες σας τα μαθητικά χρόνια. Η αντίληψη που είχατε σε σχέση με το χρόνο, δηλαδή το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον, έτσι, ποια ήτανε? Σας φαινότανε ότι το μάθημα της λογοτεχνίας αναφερότανε περισσότερο στο παρόν ή στο μέλλον. Τι λέτε, ορίστε. Γιατί το λέτε αυτό, κυρίως το παρελθόν λέει η συμφιτήτριά σας, γιατί το λέτε. Αρκετά παλιά. Μιλούσατε κυρίως για τα ήθη παλαιωτέρων εποχών, έτσι και για ιστορικά γεγονότα, υποθέτω, παλαιωτέρων εποχών και πολύ λιγότερο για το παρόν. Συμφωνείτε, ορίστε. Επίσης και η γλώσσα στην οποία πολλά κείμενα βασαμένα είναι μια γλώσσα χαρότερη στον κόσμο, τότε μας έδινε η δεύτερη ιδέα. Πολύ σωστά λέει η συμφιτήτριά σας και η γλώσσα στην οποία ήταν γραμμένα τα πιο πολλά κείμενα, ήταν μια γλώσσα που έμοιαζε παλιά γλώσσα, παλαιότερη γλώσσα, ορίστε. Και τα πρώτοι παππού μου που υπήρχανε, δεν θα τους πω, υπήρχαν πολλά της οικογένειας των παππούμες, ήταν αυτό το πρώτο, της πυρνικής οικογένειας. Σήμερα είμαστε όλες μονογονεϊκές, που δεν τίττω το θέμα της μονογονεϊκής οικογένειας στα συνολικά κείμενα. Πολύ ωραία. Η συμφιτήτριά σας πάει στο περιεχόμενο των κειμένων, πάει στα κοινωνικά πρότυπα που υπήρχαν, στις κοινωνικές μορφές οι οποίες αναπαρίσταντο στα λογοτεχνικά κείμενα, που ήταν, μοιάζει με αυτό που είπε και η συνάδελφός σας για τα ίθια και τα έθιμα των παλαιωτέρων εποχών, ήταν κοινωνικές μορφές και έφερε το παράδειγμα της διευρυμένης οικογένειας, που δεν υπάρχουν σήμερα και που αντίθετα σήμερα υπάρχουν πάλι στο παράδειγμα της οικογένειας, νέες μορφές οικογένειας, που δεν τις βρίσκει κανείς στα λογοτεχνικά κείμενα που διδαχθήκατε, ορίστε. Ωστόσο, πολλοί κοινωνικοί κείμενα, τα οποία παράδειγμα που χοροσορίζονταν το παραδεικόντος, ανεποκρινόντουσαν και αντικατοποιήζονταν, στην περιμείρα παραδεικόντων, για παράδειγμα, είναι το καβάφι που κάναμε, έχουμε λυνούσαμε, έχουμε μαγιά, μην άναι και προβλήματα ανθρώπινα που τα έχουμε και τώρα. Βέβαια. Η συμφιτήτριά σας μας θυμίζει πολύ σωστά, ότι όταν ένα λογοτεχνικό κείμενο αναφέρεται ή έχει γραφτεί σε μία παλαιότερη εποχή, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν επιδρά σε μας σήμερα και δεν μας βοηθά στα προβλήματα του παρόντος. Και έφερε το παράδειγμα του καβάφι, όπως μπορεί κανείς να φέρει πολλά παραδείγματα και από την ΠΙΣ και από την Πεζογραφία, που μιλούν για θέματα που φυσικά μας φαίνονται και εμάς σήμερα ακρίσιμα. Άρα λοιπόν σε καμία περίπτωση όταν λέμε ότι η αφετηρία μας είναι το παρόν, δεν σημαίνει ότι διδάσκουμε μόνον σύγχρονα κείμενα. Προσέξτε έτσι. Αυτό δεν απαιτεί σύγχρονα κείμενα αποκλειστικά. Απλώς τι σημαίνει, σημαίνει ότι ξεκινάμε από τα δικά μας προβλήματα, ξεκινάμε από τα δικά μας ενδιαφέροντα και πηγαίνουμε προς το παρελθόν, όπως πηγαίνουμε και στο παρόν προφανώς, αλλά πηγαίνουμε και στο παρελθόν, το παρελθόν ποτέ δεν μπορούμε να το βγάλουμε από τον ορίζοντά μας. Πηγαίνουμε στο παρελθόν και ό,τι και να διαβάζουμε από το παρελθόν προσπαθούμε όμως να το συνδέσουμε με τη δική μας εμπειρία. Άρα λοιπόν στην ουσία ξεκινάμε, η αφετηρία μας είναι τα δικά μας προβλήματα και θέλω αυτό να το τονίσω γιατί οι επιστήμοι τα πάντα λειτουργούν έτσι. Δηλαδή ο ιστορικός ας πούμε, πάρτε έναν επιστήμονα ιστορικό, ο ιστορικός ξεκινάει από το παρόν για να πάει στο παρελθόν να το μελετήσει. Δηλαδή τα ενδιαφέροντα που έχει ο ιστορικός, τα ερωτήματα που θέτει είναι τα ερωτήματα της δικής του εποχής. Γι' αυτό και υπάρχουν διαφορετικές ιστορικές σχολές, γι' αυτό και για το ίδιο ιστορικό θέμα μπορούμε να έχουμε πολύ διαφορετικά ιστορικά βιβλία και ιστορικές μελέτες, που η κάθε μία ξεκινάει από διαφορετικά ερωτήματα. Άρα λοιπόν τα ερωτήματα είναι που κυρίως αφορούν τη ζωή μας και το παρόν μας. Ήδη όμως όπως είδατε χρησιμοποιήσαμε σε αυτή τη φράση τη λέξη πολιτισμός και είδαμε δηλαδή ότι είπαμε ότι σκοπός βασικός της δασκαλίας της λογοτεχνίας είναι η κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό. Και βέβαια το ερώτημα είναι τι είναι πολιτισμός, διότι είναι μία έννοια η οποία δεν είναι βέβαια άγνωστη ούτε δύσκολη, όμως έχει ορισμένες παγίδες, προσέξτε. Καταρχάς γι' αυτό βάζω και την αγγλική λέξη. Όταν λέμε πολιτισμός δεν εννοούμε civilization γιατί στα αγγλικά υπάρχει και αυτή η λέξη, εννοούμε culture. Άρα λοιπόν είναι η έννοια της κουλτούρας που υπάρχει, το λέμε και κουλτούρα στα ελληνικά, όμως χρησιμοποιούμε και την έννοια πολιτισμό ως μετάφραση ακριβώς του culture. Άρα με αυτή την έννοια, μήπως μπορεί κανείς να σκεφτεί ποια είναι η διαφορά του civilization από το culture. Πώς την αντιλαμβάνεστε αυτή τη διαφορά, ορίστε. Συβιλιζέισον είναι μια παλαιότερη λέξη καταρχάς, όταν αντιλαμβανόντουσαν τον πολιτισμό περισσότερο ως το αλφα μόνον. Δηλαδή, παλαιότερα, πολιτισμός ήταν το σύνολο των τεχνών και των γραμμάτων κυρίως. Οπότε, ήταν αυτό που λέτε, το καταλαβαίνω γιατί το είπατε, ήταν αυτό που λένε ο δυτικός πολιτισμός, ο δυτικός πολιτισμός, ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός, που ήταν ένας ανώτερος πολιτισμός, έτσι, όπως η έννοια του πολιτισμού ακριβώς έχει και τη διαβάθμιση. Ανώτερος πολιτισμός, εκπολιτισμός, το εκπολιτίζω, θυμάστε ένα ρήμα που δεν χρησιμοποιείται πια, γιατί ακριβώς δεν θεωρούμε σήμερα ότι εκπολιτίζουμε κανέναν, όλοι σήμερα θεωρούμε ότι έχουμε πολιτισμό, όλοι οι λαοί έχουν πολιτισμό, οι φυλές της Αφρικής και της Αυστραλίας έχουν πολιτισμό και δεν χρειάζεται να εκπολιτιστούν, όπως παλιότερα η Απικοιοκρατία που πήγαινε έτσι στους άγριους εντός της αγωγικών και τους εκπολιτιζε και τους έδινε υποτίθεται τον δυτικό πολιτισμό. Σύμφωνοι από ένα σημείο και μετά με την εξέλιξη ακριβώς των πολιτισμικών σπουδών, σήμερα θεωρούμε ότι ο πολιτισμός πρώτον δεν έχει διαβαθμίσεις, δεν υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι πολιτισμοί, όλοι οι λαοί έχουν πολιτισμό και ο πολιτισμός αυτός δεν είναι μόνο τα γράμματα και οι τέχνες. Είναι και ένα σύστημα αξιών και πρακτικών, δηλαδή αξιών τι σημαίνει, ένα σύστημα του τι πιστεύουμε, του τι πεποιθήσεις έχουμε, τι πεποιθήσεις έχουμε, τι θεωρούμε σωστό, τι θεωρούμε δίκαιο. Άρα λοιπόν είναι ένα σύστημα αξιών και ένα σύστημα πρακτικών. Πρακτικές είναι πως το κάνουμε, πως μαγειρεύουμε, πως κάνουμε τους γάμους μας, πως κάνουμε τις σκηδίες μας. Αυτές είναι οι πρακτικές μας. Άρα είναι ένα σύστημα αξιών και πρακτικών και αφού λοιπόν είναι ένα σύστημα αξιών και πρακτικών, είναι τελικά και ένας τρόπος ζωής. Άρα ο πολιτισμός, η έννοια του πολιτισμού είναι μια έννοια που περιλαμβάνει όλα αυτά τα πράγματα. Και καταλαβαίνετε ότι όταν λέμε τις τέχνες και τα γράμματα, εννοούμε όλες τις τέχνες και όλα τα γράμματα. Δεν κάνουμε εκεί διακρίσεις της υψηλής και της χαμηλής κουλτούρας που έκαναν παλαιότερα. Δηλαδή ότι πολιτισμός ας πούμε είναι ο Μπετόβεν, αλλά δεν είναι η Βανθή. Αυτές είναι διακρίσεις που βρίσκονται μέσα στον πολιτισμό, αλλά ανήκουν όλες οι μορφές στον πολιτισμό. Δεν υπάρχουν μορφές που είναι έξω από τον πολιτισμό, που είναι απολίτιστες ας πούμε. Άρα λοιπόν όλοι οι άνθρωποι μετέχουν και στα τρία. Δηλαδή δεν υπάρχει κανένας άνθρωπος που δεν έχει πολιτισμό, δεν υπάρχει κανένας άνθρωπος που δεν μετέχει σε κάποιες τέχνες μέσα στη ζωή του και μέσα στην κοινωνία αμέσως. Δεν υπάρχει κανένας άνθρωπος που δεν έχει σύστημα αξιών και πρακτικών για να ζει, διότι αλλιώς δεν θα ζούσε. Και ο μαφιόζος έχει ένα σύστημα αξιών και πρακτικών και ζει, πορεύεται με αυτό. Και ο τρομοκράτης έχει κι αυτός ένα δικό του σύστημα αξιών και πρακτικών και πορεύεται με αυτό. Και βέβαια όλοι οι άνθρωποι έχουν τρόπο ζωής. Δεν υπάρχει κανένας που δεν έχει τρόπο ζωής. Ορίστε. Άρα έτσι όπως το λέμε ο τρομοκράτης είναι πολιτισμένος άνθρωπος. Λοιπόν ο τρομοκράτης έχει έναν πολιτισμό, έχει τη δική του κουλτούρα. Όλοι οι άνθρωποι είναι πολιτισμένοι. Δηλαδή δεν υπάρχει άνθρωπος που να ζει εκτός ενός πολιτισμού. Ίσως κάποιος ο οποίος ζει στη ζούγκλα με τα ζώα μόνος του ο Ταρζάν ξέρω εγώ, αυτός αφού δεν ζει μέσα σε μια κοινωνία ενδεχομένως δεν συμμετέχει. Συμμετέχει στην κουλτούρα των ζώων. Γι' αυτό και ο Ταρζάν μιλούσε σαν ζώο και τα λοιπά. Και όταν γύρισε τον πήραν και τον πήγαν σε μια κανονική κοινωνία, θυμάστε αν έχετε δει τις ταινίες του Ταρζάν πόσο δυσκολεύτηκε να προσερμοστεί. Όμως όλοι οι άλλοι άνθρωποι που ζουν στην κοινωνία, η κοινωνία έχει πάρα πολλά στρώματα, έχει και περιθώριο. Ο τρομοκράτης μπορεί να ανήκει σε ένα περιθώριο, σε μια περιθωριακή ομάδα, όμως μέσα σε αυτή την ομάδα έχει σύστημα αξιών και πρακτικών. Δεν συμφωνούμε, δεν έχει σημασία. Έχει τρόπο ζωής διαφορετικό από εμάς αλλά έχει. Και κάποιο τραγούδι θα ακούει κι αυτός ή κάποια ταινία θα βλέπει ή κάποιο βιβλίο θα διαβάζει. Δεν μπορεί να μην ακούει, να μην διαβάζει τίποτα. Άρα σε αυτά τα τρία όλοι οι άνθρωποι τα έχουν. Ορίστε. Νομίζω πως το πρόβλημα συνήθως είναι το πως είναι φωντισμένη η λέξη. Γιατί κάποιες φορές δεν είμαστε φωντισμένοι και είναι σαν να αναφερόμαστε μόνος το κονάτι ενός ανώτερου πολιτισμού. Και γι' αυτό θερρούμε ότι ένας τρομοκράτης δεν είναι φωντισμένος. Επειδή κάνει φόνους έτσι φυσικά ένας φωνιάς δεν τον θεωρούμε. Όμως αυτό που θέλω να επιμείνω είναι ότι αυτή είναι μια παλαιότερη σημασία της έννοιας του πολιτισμού. Όταν ακριβώς μπορούσαν οι επιστήμονες κτλ βλέπανε ακόμα τέτοιου τύπου διαβαθμίσεις. Έτσι όπου σε αυτή τη διαβάθμιση υπήρχε ξαναλέω ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός που ήταν ο ανώτατος και υπήρχαν διάφοροι άλλοι που μετά ήταν σε αυτή την κλίμακα προς τα κάτω. Ας πούμε τα Βαλκάνια, ο βαλκανικός πολιτισμός, οι βαλκανικοί μάλλον πολιτισμοί ήταν σε μια μεσαία κλίμακα ας πούμε. Λέμε Βαλκάνιος λέγανε, Βαλκάνιος. Και βέβαια ξαναλέω οι μυάγριες φυλές της Αφρικής και της Αυστραλίας υποτίθεται ότι ήταν στον πάτο του πολιτισμού τη στιγμή που σήμερα με τις μελέτες που έχουν γίνει ξέρουμε ότι είχαν πολύ σύνθετους πολιτισμούς και αυτοί. Ας πούμε πάρτε ξέρω εγώ τον πολιτισμό των Ασδέκων και τα λοιπά, μιλάμε για πολύ σύνθετους πολιτισμούς αλλά πολύ διαφορετικούς από τον Δυτικό Ευρωπαϊκό. Λοιπόν, οι πολιτισμικές σπουδές ακριβώς έχουν διαφοροποιήσει αυτό το αξιολογικό φορτίο που είπε η συμφιτήτριά σας. Η έννοια του πολιτισμού χρησιμοποιείται σε αυτό το πλαίσιο ουδέτερα. Ουδέτερα. Είναι ούτε καλή ούτε κακή. Είναι ουδέτερη. Ο καθένας ανάλογα με τα δικά του κριτήρια μπορεί βέβαια να έχει και άποψη για τους άλλους πολιτισμούς. Δεν αποκλεί κανείς να έχει κανείς άποψη. Γιατί σύγχρονος αυτό το είπαμε, να μην μείνουμε πολύ σε αυτό, τον πολιτισμό τον αντιλαμβανόμαστε πάντοτε ως ζωντανό. Δεν τον αντιλαμβανόμαστε ως νεκρό. Και ειδικά στη λογοτεχνία. Είναι αυτό που είπε η συνάδελφό σας προηγουμένως όταν διαβάζουμε Καβάφη, δεν τον διαβάζουμε για να γνωρίσουμε τον Καβάφη σαν ο Καβάφης να είναι ένα μνημείο που πρέπει να το γνωρίσουμε, αλλά τον διαβάζουμε τον Καβάφη για να μας βοηθήσει στη ζωή μας. Δηλαδή τον Καβάφη και αν μας αρέσει βέβαια, μπορεί να μην μας αρέσει, αλλά μας αρέσει κάποιος άλλος ποιητής, δεν έχει σημασία. Αλλά ο ποιητής που θα μας αρέσει, το κείμενο που θα μας αρέσει, θα μας αρέσει επειδή τον αντιλαμβανόμαστε ως ζωντανό. Δεν τον αντιλαμβανόμαστε ως ξεπερασμένο. Αν τον αντιληφθούμε ως ξεπερασμένο, ως μνημείο απλός που δεν έχει καμία αξία για μας σήμερα, έτσι δεν θα μας αρέσει και τόσο πολύ. Και ειδικά όταν μιλούμε για παιδιά και εφήβους. Έτσι και δεν μιλούμε για φιλολόγους οι οποίοι φιλόλογοι μελετούν τα πάντα. Οι φιλόλογοι μελετούν όλα τα κείμενα. Πρέπει να τα μελετούν, είναι η δουλειά τους. Όμως οι νέοι και τα παιδιά αυτό το οποίο διαβάζουν το αντιλαμβάνονται ως ζωντανό. Και ο πολιτισμός γενικά είναι ακριβώς η ζωή μας ολόκληρη. Είναι η ζωή μέσα στην οποία βρισκόμαστε και αυτή η ζωή είναι ζωή και δεν είναι παρελθόν. Άρα λοιπόν η παράδοση αυτό που λέγανε παλιότερα θυμάστε πολύ σας το λέγανε στο σχολείο. Ότι μελετούμε τη λογοτεχνία για να μαθαίνουμε την παράδοση. Την πολιτισμική μας παράδοση έτσι ή τη λογοτεχνική μας παράδοση. Αυτή η παράδοση λοιπόν ή θα είναι ζωντανή ή θα την αντιληφθούμε ενώ πάντοτε μέσα στο μάθημα έτσι. Ή θα την αντιληφθούμε ως ζωντανή ή έχουμε αποτύχει αν δεν την αντιληφθούμε ως ζωντανή έτσι. Γιατί είναι πάρα πολύ δύσκολο βέβαια να πείσουμε τα μικρά παιδιά να διαβάσουνε κάτι επειδή είναι παράδοση. Πρέπει να τα πείσουμε να διαβάσουνε κάτι επειδή είναι ζωντανό. Και βέβαια σε αυτό το ζωντανό και μέσα στη λογοτεχνία υπάρχει πάντα και το μέλλον παιδιά μην το ξεχνάμε αυτό ποτέ. Υπάρχει και το μέλλον μαζί με το παρόν. Δηλαδή ένας συγγραφέας ό,τι γράφει το γράφει επειδή έχει και μία άποψη για το μέλλον. Το πως το θέλει, ποιες είναι οι προσδοκίες του, ποια είναι τα οράματά του. Για να μην μιλήσουμε βέβαια για την επιστημονική φαντασία που είναι ένα λογοτεχνικό είδος το οποίο ακριβώς αναφέρεται και στο μέλλον. Πολλές φορές αναφέρεται βάζει τοποθετεί την αφήγηση σε μία μελλοντική εποχή. Άρα λοιπόν μην ξεχνάμε και το μέλλον σε αυτήν λοιπόν τη χρονική τριάδα παρελθόν παρόν μέλλον. Το μάθημα της λογοτεχνίας κυρίως πρέπει να αναφέρεται στο παρόν και στο μέλλον και να αξιοποιεί το παρελθόν αλλά να το αξιοποιεί για το παρόν και το μέλλον. Αυτό είναι μια σημαντική διαφοροποίηση. Λοιπόν έλεγε εκείνη η φράση, υπενθυμίζω, κρητική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό. Είπαμε για τον πολιτισμό, για την κρητική θα πούμε και σε επόμενο μάθημα. Να πούμε και για την αγωγή. Τι είναι αγωγή, εμείς είμαστε και παιδαγωγή, νομίζω ότι όλοι ξέρετε τι είναι αγωγή. Είναι και μεγάλη συζήτηση αυτή, τα συζητάτε και με τον κ. Παυλίδη, συζητάτε δηλαδή για τη φιλοσοφία της παιδείας και τα λοιπά. Εγώ εδώ απλώς για να σας υπενθυμίσω κάποια πράγματα έχω επιλέξει τον ορισμό της αγωγής σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης. Λοιπόν η διαδικασία ανάπτυξης και έκφρασης όλων των δυνατοτήτων ενός ανθρώπου που τις έχουν δοθεί από τη φύση αλλά ενισχύονται και δομούνται από την εκπαίδευση. Η δυναμική έννοια της αγωγής περιλαμβάνει τόσο το αποτέλεσμα ή την κατάσταση στην οποία φτάνει ο άνθρωπος όσο και τη διαδικασία του να γίνει ο εαυτός του. Έτσι η αγωγή είναι και αποτέλεσμα αλλά κυρίως είναι μια διαδικασία κατά την οποία ο μαθητής, ο νέος αλλά και ο ενήλικας όταν περνάει από κάποιες διαδικασίες εκπαίδευσης αναπτύσσει διαρκώς και αποκτά κιόλας γιατί αναπτύσσει κάτι που έχει αλλά μπορεί να αποκτήσει και κάτι που δεν είχε εξαρχής. Αποκτά λοιπόν και αναπτύσσει ικανότητες, γνώσεις που όμως όλες αυτές γιατί τις αποκτά και τις αναπτύσσει για να γίνει ο εαυτός του. Δηλαδή για να γνωρίσει τον εαυτό του, για να φτάσει σε ένα σημείο που θα θεωρήσει ο ίδιος τον εαυτό του ολοκληρωμένο. Είναι δηλαδή μια διαγωγή, είναι μια διαρκής πορεία προς την ολοκλήρωση του εαυτού και βέβαια όταν λέμε ολοκλήρωση του εαυτού θα το δούμε και παρακάτω εννοούμε και δημιουργία ταυτότητας. Ότι δημιουργεί κανείς την ταυτότητά του. Κατά τη διάρκεια λοιπόν αυτής της διαδικασίας οι πνευματικές πολιτισμικές και πρακτικές ικανότητες όσο και οι προσωπικές και κοινωνικές του ιδιότητες αναπτύσσονται και διευρύνονται αδιάκοπα με έναν ολιστικό τρόπο. Αυτό είναι που σήμερα το σχολείο δεν μπορεί να κάνει και αποτυγχάνει. Δηλαδή τι αποτυγχάνει κατά τη γνώμη μου σε αυτόν τον ολιστικό τρόπο. Δηλαδή σήμερα το σχολείο αποσπασματικά κάποια πράγματα τα αναπτύσσει στα παιδιά, στους μαθητές αλλά σίγουρα αυτός ο τρόπος δεν είναι ολιστικός. Δηλαδή υπάρχουν πάρα πολλές άλλες πλευρές ανθρώπινες που έχουν οι μαθητές και που δεν αναπτύσσονται. Αναπτύσσονται τελικά μόνο πολύ λίγες. Αυτό βέβαια ποτέ δεν είναι τελειωμένο, ποτέ δεν μπορεί να φτάσει στο τέλειο. Γι' αυτό και η αγωγή είναι κάτι στο οποίο συνεχώς τύνουμε να το πετύχουμε, προσπαθούμε να το πετύχουμε αυτή την ολοκλήρωση του ανθρώπου και βέβαια ποτέ κανείς δεν μπορεί να πει ότι την πετύχαμε στο 100%. Όπως θα πούμε και σε άλλο μάθημα, το ίδιο συμβαίνει και με το γραμματισμό. Έτσι και στο γραμματισμό κλείνουμε στο γραμματισμό, θέλουμε το γραμματισμό. Δεν υπάρχει ποτέ ολοκλήρωση του γραμματισμού, αλλά αυτό θα το πούμε στο επόμενο μάθημα. Μέχρι τώρα με βάση αυτά που είπαμε μπορούμε να διατυπώσουμε και κάποιους σκοπούς, έτσι πιο συγκεκριμένους, δηλαδή αυτόν τον μεγάλο σκοπό ότι είναι ο σκοπός της δασκαλίας η κρητική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό, αυτόν τον σκοπό μπορούμε μετά να τον εξειδικέψουμε. Έχει πολλούς σκοπούς μικρότερους. Λοιπόν, εδώ βλέπετε δύο από αυτούς. Ο πρώτος είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές ότι η λογοτεχνία σχετίζεται με την ανθρώπινη εμπειρία. Αυτό το είπαμε, αλλά τώρα το λέμε ρητά ότι είναι και σκοπός της διδασκαλίας της λογοτεχνίας, δηλαδή να κατανοήσουν ότι η λογοτεχνία μιλάει για τη ζωή μας. Έτσι η λογοτεχνία μιλάει για τη ζωή μας και μας βοηθάει να κατανοήσουμε τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Άρα, για να επανέλθω όλα συνδέοντες, αυτά που λέγαμε προηγουμένως, δεν μας βοηθάει η λογοτεχνία να γνωρίσουμε μόνο τους παλιούς κόσμους, αλλά κυρίως μας βοηθάει να γνωρίσουμε το δικό μας κόσμο, στον κόσμο στον οποίο ζούμε και βέβαια τον εαυτό μας. Αν αυτό το κρατήσετε ως βάση, θέλω λίγο να σκεφτείτε πάνω στο δεύτερο, δηλαδή στο δεύτερο αυτό θέλω να μου πείτε ποιες λέξεις κάνουν τη διαφορά. Γιατί ο δεύτερος σκοπός μοιάζει με τον πρώτο, αλλά υπάρχουν κάποιες λέξεις που κάνουν τη διαφορά στο νόημα. Ποιες νομίζετε ότι είναι, τι σας κάνει μπαμ, που νομίζετε σε ποιες λέξεις βρίσκεται το νόημα αυτής στη παραγράφη. Ορίστε. Γιατί, επειδή δεν είπαμε τίποτα για την κριτική. Στην κριτική κατανόηση. Άλλος, ναι. Να μείνουμε λοιπόν σε αυτή τη δεύτερη γραμμή. Λοιπόν, στην κριτική κατανόηση. Στην κριτική κατανόηση όμως τι είναι ως πράγματος. Ναι. Ναι. Που το λέει. Άρα πάει σε συ παρακάτω τώρα. Άρα την ανθρώπινη εμπειρία εδώ την εξειδικεύει και την δίνει τα επίθετα κοινωνική, ιστορική και πολιτισμική εμπειρία. Σωστή παρατήρηση έτσι. Η γενικά ανθρώπινη εμπειρία τώρα είναι πιο εξειδικευμένη. Στη δεύτερη γραμμή ξαναλέω. Δεν σας κάνει εντύπωση τίποτα άλλο. Ο τρόπος σας φαίνεται αμεληταίος. Ο τρόπος σας φαίνεται αδιάφορος. Καταλαβαίνετε τι θέλω να πω. Ο τρόπος κάνει τη διαφορά. Δηλαδή συνειδητοποιούμε τη σχέση της εμπειρίας με τη λογοτεχνία. ΟΚ. Αυτό είναι βασικό. Όμως στην ουσία τι κάνουμε. Διερευνούμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε. Τον τρόπο ο τρόπος κάνει τη διαφορά. Είναι το πως αντιλαμβανόμαστε. Είναι με ποιους μηχανισμούς αντιλαμβανόμαστε την κοινωνική και την ιστορική. Ναι βέβαια την αντιλαμβανόμαστε και μάλιστα την αντιλαμβανόμαστε και κριτικά. Πολύ ωραία και θέλουμε κριτικά να την αντιλαμβανόμαστε. Όμως πάμε ένα βήμα και πάμε και παρακάτω ένα βήμα. Αντιλαμβανόμαστε κριτικά τον τρόπο με τον οποίο συμβαίνει όλο αυτό. Δηλαδή αυτή η σύνδεση παιδιά της λογοτεχνίας με τη ζωή και την εμπειρία είναι μια σύνδεση υπαρκτή, όμως γίνεται με πολλούς τρόπους. Αν δεν διερευνήσουμε αυτούς τους τρόπους δεν έχουμε κάνει τίποτα. Δηλαδή μπορεί να έχουμε καταλάβει ναι κάποια σύνδεση υπάρχει, προφανώς. Όμως πως αυτή η σύνδεση γίνεται πράξη, έτσι πως γίνεται κείμενο, πως στο κείμενο γίνεται αυτό το πράγμα, πως στο κείμενο γίνεται αυτή η σύνδεση. Άρα αυτό ακριβώς του τρόπου, αυτός ο τρόπος είναι που μας βοηθάει κιόλας, προσέξτε να είμαστε κριτικοί, να είναι η κατανόησή μας κριτικοί. Η κατανόησή μας μπορεί να είναι κριτικοί στο βαθμό ακριβώς που μπορούμε να κατανοήσουμε τον τρόπο. Αλλιώς μένουμε μόνο στη ρητορία, αλλιώς λέμε ναι, η λογοτεχνία μιλάει για τη ζωή, μπλα μπλα μπλα, μπλα μπλα μπλα, η λογοτεχνία μιλάει για τις εμπειρίες μας. Πως όμως γίνεται αυτό, ακριβώς εκεί είναι το θέμα. Ορίστε. Πως θα μπορούμε να βοηθήσουμε τον δεύτερο τρόπο στον κεφάλι να μπορούμε να κατανοήσουμε το ισόδικο που λέμε τη λέξη αγωγή. Όταν λέτε δεύτερο τρόπο. Α, εννοείται το δεύτερο σκοπό. Με το δεύτερο σκοπό λοιπόν, ναι. Αν μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τη λέξη αγωγή. Βέβαια, βέβαια, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τη λέξη αγωγή γιατί αρχίζουμε και εξειδικεύουμε πως ακριβώς θα αναπτύξουμε τις δεξιότητές μας. Θα τις αναπτύξουμε τις δεξιότητές μας και τον εαυτό μας ακριβώς όταν θα πάμε λίγο περισσότερο σε βάθος. Και θα μπορούμε να αντιληφθούμε τους τρόπους με τους οποίους, έτσι, η κοινωνική, ιστορική και πολιτισμική μας εμπειρία αποκτούν υπόσταση για μας. Και έτσι θα συγκροτήσουμε την ταυτότητά μας. Δηλαδή η λέξη ταυτότητα είναι η πρώτη φορά που την συναντούμε, την είπαμε όμως, τελικά όλα αυτά συμβάλουν στο να φτιάξουμε την ταυτότητά μας. Η λογοτεχνία, παιδιά, βοηθάει πάρα πολύ τον άνθρωπο να φτιάξει την ταυτότητά του. Πείτε ένα παράδειγμα πως τον βοηθάει. Πρακτικά πως τον βοηθάει, όταν διαβάζετε ένα μυθιστόρυμα. Πως σας βοηθάει το μυθιστόρυμα αυτό στο να φτιάξετε την ταυτότητά σας, ορίστε. Θα εμπορίσουμε να συμφωνήσουμε στους δράσους και τους μυθούς. Άρα λοιπόν ακριβώς ταυτιζόμενους με τον ήρωα αναρωτιέται πολλά πράγματα για τον εαυτό του. Αναρωτιέται εγώ θα μπορούσα να το κάνω αυτό. Είναι σωστό αυτό. Εγώ στη θέση του τι θα έκανα. Κοίτα βρε παιδί μου που έμπλεξε αυτός. Εγώ θα μπορούσα να μπλέξω έτσι και αν όχι γιατί. Λοιπόν αυτά όλα που είναι ερωτήματα που παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, μας βοηθούν να τοποθετούμε τον εαυτό μας κάπου, να τον γνωρίζουμε καλύτερα και έτσι να συγκροτούμε την ταυτότητά μας. Λοιπόν ακόμα κάτι και θα κάνουμε το διάλειμμα. Θέλω να δείτε τι ωραία που τα λέει, με πόση σαφήνια λέει ένας μεγάλος θεωρητικός της λογοτεχνίας ο Τσβεντάν τον Τόροφ. Αυτά όλα που συζητούμε μέχρι στιγμής. Κατά γενικό κανόνα λέει ο μη επαγγελματίας αναγνώστης και πάντα μιλάμε για μη επαγγελματίες που είναι όλοι οι μαθητές, οι νέοι, οι πάντες εκτός από τους φιλολόγους που είναι οι επαγγελματίες. Ο μη επαγγελματίας λοιπόν αναγνώστης σήμερα όπως και χθες διαβάζει αυτά τα έργα όχι για να εφαρμόσει καλύτερα μια μέθοδο ανάγνωσης, ούτε για να αντλήσει από αυτά πληροφορίες για την κοινωνία μέσα στην οποία δημιουργήθηκαν, αυτά που κάνατε εσείς στο Λύκειο, έτσι αυτά κάνατε, αλλά λέει ο Τόροφ όχι για να κάνετε αυτά, αλλά για να βρεις αυτά ένα νόημα που θα του επιτρέψει να καταλάβει καλύτερα τον άνθρωπο και τον κόσμο, έτσι ένα νόημα ζητάει ο αναγνώστης πάντα, για να ανακαλύψεις αυτά μια ομορφιά που εμπλουτίζει την ύπαρξή του. Και η ομορφιά δηλαδή θέλει να πει ότι δεν είναι μόνο ιδέες, δεν είναι μόνο νοήματα, αυτές οι ιδέες, τα νοήματα κτλ στην ουσία έχουν μια ομορφιά που τη νιώθει ο αναγνώστης, και αυτή η ομορφιά εμπλουτίζει την ύπαρξή του, με αυτόν τον τρόπο καταλαβαίνει καλύτερα τον εαυτό του. Η γνώση της λογοτεχνίας δεν είναι αυτός ο σκοπός, αλλά μία από τις βασιλικές οδούς που οδηγούν στην ολοκλήρωση του καθενός. Δηλαδή δεν διαβάζουμε τη λογοτεχνία για τη λογοτεχνία, ούτε για να γίνουμε μορφωμένοι, ούτε για να κάνουμε τον έξυπνο στα κοινωνικά περιβάλλοντα στα οποία ανήκουμε, αλλά γιατί μας βοηθάει στην ολοκλήρωση του καθενός. Είναι μία από τις βασιλικές οδούς, προσέξτε. Δεν λέει ότι είναι η βασιλική οδός, δηλαδή μόνο από τη λογοτεχνία με τη λογοτεχνία μπορείς να ολοκληρωθείς, αν είναι δυνατόν. Υπάρχουν ολοκληρωμένοι άνθρωποι που δεν έχουν διαβάσει ποτέ λογοτεχνία. Άρα υπάρχουν πολλές οδοί για να ολοκληρωθεί κανείς και πολλά μέσα αγωγής, σύμφωνει, αλλά και η λογοτεχνία είναι μία από τις βασιλικές οδούς, είναι μία από αυτές τις οδούς. Δεν πρέπει παιδιά, αυτό θέλω να τονίσω και με αυτό να τελειώσουμε το πρώτο μισό του μαθήματος μας, δεν πρέπει τη λογοτεχνία ούτε να την υπερτιμούμε, αλλά ούτε και να την υποτιμούμε. Προσέξτε γιατί σήμερα στην εκπαίδευση τα βλέπει κανείς αυτά και τα δύο και δεν βλέπει όμως τη μέση οδό, δηλαδή μία πιο ρεαλιστική οδό. Θα δείτε εκπαιδευτικούς οι οποίοι, ειδικά τώρα που θα πάτε και στα σχολεία στην πρωτοβάθμια, που δεν κάνουν καθόλου λογοτεχνία, που δεν κάνουν ούτε ανθολόγιο, γιατί προφανώς δεν τη θεωρούν αξιόλογοι ως μέσο αγωγής, την υποτιμούν δηλαδή, και θα δείτε εκπαιδευτικούς οι οποίοι λένε κάτι μεγάλα λόγια φοβερά, ότι η λογοτεχνία είναι πάρα πολύ σπουδαίο πράγμα, ότι ναι βέβαια εγώ κάνω πολλή λογοτεχνία, πιστεύω στη λογοτεχνία, μπλα μπλα μπλα μπλα μπλα μπλα μπλα μπλα. Το θέμα δεν είναι ούτε να λέμε τα μεγάλα λόγια και ούτε βέβαια να μην κάνουμε καθόλου λογοτεχνία. Το θέμα είναι να κάνουμε λογοτεχνία με ρεαλιστικούς σκοπούς, δηλαδή να ξέρουμε συγκεκριμένα, τι θέλουμε να πετύχουμε με τη λογοτεχνία και τι μπορούμε να πετύχουμε, ποιες είναι οι δυνατότητες. Από εκεί και πέρα οι μαθητές μας όπως όλοι οι άνθρωποι μπορεί να μην επιλέξουν αυτή την οδό για την ολοκληρωσή τους. Έτσι μπορεί δηλαδή να το πω πιο απλά να μην τους αρέσει, να τους αρέσουν άλλα πράγματα, να επιλέξουν άλλες οδούς. Όμως εμείς έχουμε την υποχρέωση να τους δείξουμε και αυτή την οδό. Όπως έχουμε την υποχρέωση να δείξουμε στους μαθητές μας πολλούς δρόμους για την αγωγή τους και για την ολοκληρωσή τους. Θέλετε κάτι, ορίστε, παρακαλώ. Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ακριβώς η πρωτοβάθμια εκπαίδευση στοχεύει στο να ανοίξει όσο το δυνατόν περισσότερους δρόμους τα παιδιά. Έτσι και με τα γνωστικά αντικείμενα και με τις τέχνες και με τις μεθόδους φυσικά, με όλα. Δηλαδή είναι μια ολιστική εκπαίδευση, η πρωτοβάθμια εκπαίδευση και πρέπει ακριβώς όλα τα αντικείμενα να συνεργάζονται γιατί ποτέ δεν ξέρεις το κάθε παιδί πώς θα ωφεληθεί από ποιο αντικείμενο. Δηλαδή ποιο αντικείμενο και ποιο μάθημα θα γοητεύσει, θα ελκύσει το κάθε παιδί για να βρει το δρόμο ακριβώς της ολοκλήρωσής του. Και το δρόμο του νοήματος, έτσι του νοήματος πάντοτε αυτό είναι, πού βρίσκει κανείς νόημα, πού βρίσκει νόημα για τη ζωή. Άλλο τίποτα έχετε να παρατηρήσετε τώρα, καμιά ερώτηση έχετε άμεσα τώρα, λοιπόν τότε να κάνουμε το διάλειμμα και να συνεχίσουμε σε λίγο. Εδώ βλέπετε τη διατύπωση ενός άλλου σκοπού, τώρα από εκεί και πέρα θα δείτε και στο πρόγραμμα σπουδών ότι διατυπώνονται πολλοί σκοποί. Οι οποίοι είναι εξειδικεύσεις αυτών που είπαμε, έτσι δεν χρειάζεται όλα να τα αναλύουμε ούτε όλους τους σκοπούς να τους εξηγήσουμε εδώ στο μάθημα. Εδώ δίνουμε τα βασικά, τις έννοιες, την προσέγγιση, να καταλάβετε την προσέγγιση και μετά θα διαβάσετε τις διαφορετικές διατυπώσεις. Ας πούμε από αυτόν τον σκοπό που είναι η καλλιέργεια μιας ποικιλίας αναγνωστικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων θέλω να κρατήσετε τη φράση ότι αξιοποιούμε κείμενα από όλο το φάσμα της πολιτισμικής παραγωγής. Δηλαδή αφού είπαμε ότι ο πολιτισμός περιλαμβάνει τα πάντα τότε και τα κείμενά μας θα πρέπει να είναι από όλο το φάσμα της πολιτισμικής παραγωγής. Δηλαδή από τα διαφορετικά είδη της εικονικής, θεατρικής και μαζικής επικοινωνίας. Τι σημαίνει αυτό ότι δεν θα διαβάζουμε μόνο λογοτεχνικά κείμενα ή λογοτεχνικά κείμενα με την αυστηρή έννοια, αλλά θα πρέπει και τα λογοτεχνικά κείμενα να τα συνδέουμε και με κινηματογραφικές ταινίες και με εικόνες άλλου τύπου και με το θέατρο και με τη μαζική επικοινωνία που είναι δηλαδή η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, το διαδίκτυο. Άρα λοιπόν τη λογοτεχνία φυσικά θα την διαβάζουμε εννοείται, όμως τη λογοτεχνία θα την τοποθετούμε μέσα στο πλαίσιο το πολιτισμικό στο οποίο βρίσκεται σήμερα στο σύγχρονο κόσμο. Σήμερα όπως ξέρετε πολύ καλά έχουμε ένα βιβλίο το οποίο γίνεται και ταινία, πάρα πολύ συχνά συμβαίνει, ή έχουμε ένα μυθιστόριμα το οποίο γίνεται και τηλεοπτικό σίριαλ. Θα δούμε το κείμενο φυσικά, αλλά δηλαδή δεν μας ενδιαφέρει και η ταινία που έγινε που βασίστηκε πάνω στο βιβλίο. Πώς είναι δυνατό να μη μας ενδιαφέρει αφού και αυτή είναι μέρος του πολιτισμού μας, είναι μέρος της πολιτισμικής μας επικοινωνίας. Άρα λοιπόν θα πρέπει ακριβώς να δούμε παραδείγματα από όλα τα είδη της πολιτισμικής παραγωγής και αν δούμε ακριβώς αυτά τα παραδείγματα από όλα τα είδη τότε θα καταλάβουμε ότι ο ρόλος της λογοτεχνίας αναδεικνύεται στρατηγικώς. Ότι η λογοτεχνία δηλαδή μέσα στο σύγχρονο πολιτισμό δεν είναι απλώς ένα είδος ανάμεσα στα άλλα. Έχει μια στρατηγική σημασία διότι τα άλλα είδη βασίζονται στη λογοτεχνία. Το καταλαβαίνετε αυτό. Τα άλλα είδη τα οποία χρησιμοποιούν αφήγηση ας πούμε ο κινηματογράφος είναι μια οπτική αφήγηση. Ναι όμως ο κινηματογράφος ήρθε μετά τη λογοτεχνία. Αναπτύχθηκε μετά τη λογοτεχνία. Ήδη η λογοτεχνία είχε αναπτύξει όλους τους τρόπους αφήγησης που μετά τους πήρε ο κινηματογράφος. Άρα λοιπόν η λογοτεχνία έχει αναπτύξει ένα ρεπερτόριο όπως λέμε συμβολικών μορφών, τρόπων, συμβάσεων κτλ που αν τους καταλάβουμε, αν τους γνωρίσουμε μέσα από τη λογοτεχνία θα μπορέσουμε να τους καταλάβουμε πως λειτουργούν και στα άλλα είδη επικοινωνίας και στις άλλες αφηγήσεις. Και αυτό θα μας βοηθήσει συνολικά ακριβώς στην κρητική μας σχέση με το σύγχρονο πολιτισμό. Θα δούμε δηλαδή παραδείγματος χάρη, δεν ξέρω αν έχετε σκεφτεί ποτέ, ένα δελτίο ειδήσεων στην τηλεόραση, ένα δελτίο ειδήσεων. Πως δομείται, έχει μια δομή, η δομή αυτή είναι μια αφηγηματική δομή. Που μοιάζει και με μια άλλη αφήγηση. Έχει μια εισαγωγή, έχει τα επιμέρους θέματα, έχει τα σχόλια στα θέματα. Άρα λοιπόν είναι μια δομή την οποία από κάπου την πήρανε οι άνθρωποι της τηλεόρασης όταν τα φτιάξανε ή όταν τα επινοήσανε αυτά τα πράγματα. Λοιπόν από πού τα πήρανε, τα πήρανε από την βασική αφηγηματική μορφή που είναι η λογοτεχνία, που είναι η μήτρα όλων των αφηγηματικών μορφών. Οι δημοσιογράφοι μεταξύ τους όταν γράφουν ένα άρθρο δεν λένε ο ένας τον άλλον τι άρθρο γράφεις, μήπως ξέρετε πως το λένε αυτό που γράφουν. Πως το έχετε ακούσει ποτέ, όχι είναι λίγο κουλτουριάρικο το κείμενο, το story σου, ποιο είναι το story σου λένε ο ένας τον άλλον. Ποιο είναι το story, ποια είναι η ιστορία σου διότι την ύβηση την αναπτύσσουν ως ιστορία, έτσι ως αφήγηση. Άρα λοιπόν και το πως φτιάχνεται ακριβώς ένα δημοσιογραφικό κομμάτι ακολουθεί και αυτό κάποιους κανόνες που είναι γνωστή κανόνες από τη λογοτεχνία. Άρα με αυτή την έννοια εδώ λέμε ότι το παιδί που δεν τα ξέρει όλα αυτά, έτσι, τι θέλουμε, θέλουμε το παιδί ακριβώς να το εισάγουμε στο σύγχρονο πολιτισμό αλλά για να το εισάγουμε στο σύγχρονο πολιτισμό δεν μπορούμε να του δώσουμε μόνο λογοτεχνία. Πρέπει να του δώσουμε και πολλά άλλα παραδείγματα από πολιτισμικά προϊόντα για να μπορεί και να καταλάβει και να αξιολογήσει τη θέση της λογοτεχνίας μέσα σε όλα αυτά. Τέλος, η λογοτεχνία είναι ο κατεξοχήν διαπολιτισμικός τόπος. Δηλαδή τι σημαίνει αυτό το πράγμα. Εσείς ξέρετε και από άλλα μαθήματα για τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, για τη διαπολιτισμική αγωγή. Ξέρετε ακριβώς πόσο σημαντικό είναι για την εκπαίδευση, πόσο σημαντική είναι για την εκπαίδευση η διαπολιτισμικότητα. Μην τα λέω εγώ αυτά, είναι γνωστά είστε τρίτο έτος. Τι θέλω όμως να πω για τη λογοτεχνία. Θέλω να πω για τη λογοτεχνία ότι η λογοτεχνία είναι ακριβώς ένας προνομιακός τόπος όπου αναπτύσσεται αυτή η διαπολιτισμικότητα. Δηλαδή ότι μέσα σε ένα λογοτεχνικό κείμενο έχουμε έναν διάλογο πολιτισμών. Και όταν λέμε διάλογο πολιτισμών δεν εννοούμε μόνο εθνικών πολιτισμών, φυσικά και εθνικών πολιτισμών μπορεί να έχουμε. Αλλά έχουμε διάλογο πολιτισμών και διαφορετικών πολιτισμών μέσα στην ίδια κοινωνία, διαφορετικών κοινωνικών νοοτροπιών. Δηλαδή τελικά η λογοτεχνία είναι παιδιά το βασίλειο της εταιρότητας. Στην λογοτεχνία πάντοτε υπάρχει ο άλλος, υπάρχει και ένας και περισσότεροι άλλοι. Πρώτα πρώτα ο κάθε χαρακτήρας για μας τον αναγνώστη είναι ένας άλλος. Τα θέματα, οι συγκρούσεις, η λογοτεχνία όπως και το θέατρο βασίζεται στις συγκρούσεις. Οι χαρακτήρες συγκρούονται. Αυτές οι συγκρούσεις σημαίνουν ότι συγκρούονται διαφορετικοί άνθρωποι, διαφορετικές στάσεις ζωής, διαφορετικές νοοτροπίες. Δεν υπάρχει λογοτεχνία που να μην υπάρχει μέσα της η διαπολιτισμικότητα και η εταιρότητα. Άρα λοιπόν όσο περισσότερη λογοτεχνία διαβάζουμε τόσο περισσότερο μπορούμε ακριβώς να εξικοιωνόμαστε με τον άλλον με την εταιρότητα. Και επίσης γι' αυτό το λόγο έχει σημασία να διαβάζουμε κείμενα από πολλές διαφορετικές εθνικές λογοτεχνίες. Κάτι το οποίο λείπει πολύ από την εκπαίδευσή μας σήμερα. Συμφωνείται δηλαδή σήμερα και το μάθημα λέγεται μόνο ας πούμε ειδικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση λέγεται μάθημα νεοελληνικής λογοτεχνίας. Και η νεοελληνική είναι το 90% Βέβαια σε αυτό δεν διαφέρουν και οι άλλες χώρες και οι άλλες χώρες δίνουν έμφαση στην εθνική τους λογοτεχνία και σε άλλο μάθημα θα μιλήσουμε γι' αυτό και θα πούμε και για την εθνική λογοτεχνία και τα λοιπά. Όμως σκεφτείτε τον αναγνώστη, τον απλό αναγνώστη. Εσείς όταν πηγαίνετε σε ένα βιβλιοπωλείο να διαλέξετε ένα βιβλίο να διαβάστε που να σας αρέσει θα κοιτάξετε αν ο συγγραφέας είναι Έλληνας ή ξένος. Δεν είναι το πρώτο αυτό που θα κοιτάξετε. Θα κοιτάξετε αν σας ενδιαφέρει το θέμα, έτσι θα ανοίξετε ίσως κάπως να διαβάσετε δυο τρεις γραμμές και όλα τα υπόλοιπα κριτήρια που έχει ο αναγνώστης δεν διαλέγει με βάση την εθνικότητα του συγγραφέα και πολύ καλά κάνει γιατί ακριβώς η λογοτεχνία έτσι έχει κάτι το οικουμενικό. Μπορεί να μας αρέσει περισσότερο ένας ξένος συγγραφέας παρά ένας Έλληνας. Και μέσα από ένα κείμενο μιας ξένης λογοτεχνίας να καταλάβουμε πολλά πράγματα που να μας ενδιαφέρουν και για την ξένη χώρα για τον ξένο αυτό λαό αλλά και για τον δικό μας και για τη δική μας μέσα ακριβώς από τη σύγκριση. Άρα λοιπόν η λογοτεχνία συνεχώς μεταφράζεται έτσι και σήμερα στην εποχή μας έχουμε πάρα πολλές μεταφράσεις. Μεταφράζεται διασκευάζεται αλλά και επανερμηνεύεται και αυτό η συνεχής επανερμηνεία είναι μία άσκηση στην εταιρότητα. Σκεφτείτε διαβάζουμε ένα κείμενο ο ένας μαθητής το βλέπει έτσι ο άλλος το βλέπει αλλιώς το ερμηνεύει έτσι ο άλλος το ερμηνεύει αλλιώς. Αυτό ακριβώς δεν είναι η διαφορετικότητα είναι διαφορετικοί άνθρωποι διαφορετικές προτεραιότητες και εμπειρίες πιθανών διαφορετικές ερμηνίες. Τι κάνει η τάξη που έχει αυτές τις διαφορετικές ερμηνίες δεν ασκείται ακριβώς στον διάλογο των διαφορετικών ερμηνιών. Άρα λοιπόν και επειδή η ίδια η λογοτεχνία είναι ο τόπος της διαπολιτισμικότητας αλλά και επειδή το μάθημα της λογοτεχνίας αντιμετωπίζει διαρκώς το θέμα του εις διαφορετικότητας. Για αυτό ακριβώς η λογοτεχνία είναι πάντοτε ένα από τα βασικά όπλα της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και όλα τα προγράμματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στη λογοτεχνία. Λοιπόν και πάμε τώρα στη δημιουργικότητα. Είναι η δεύτερη μας έννοια που θέλω έτσι λίγο να την δούμε από κοντά και την συναντούμε σε αυτό το σκοπό που λέει ότι σκοπός της δασκαλίας είναι η ανάπτυξη της κριτικής και ταυτόχρονα δημιουργικής σχέσης των μαθητών με το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον και τα λοιπά και τα λοιπά. Μάλλον όχι και τα λοιπά και η συμβολική ενδυνάμωση της υποκειμενικότητας όλων των μαθητών έτσι ώστε να γίνουν ενεργητικοί πολίτες και παραγωγή πολιτισμού. Δηλαδή να είναι δημιουργικοί πολίτες άμα είσαι ενεργητικός και είσαι και παραγωγός πολιτισμού είσαι δηλαδή δημιουργικός. Άρα λοιπόν είπαμε ότι θέλουμε κριτική σχέση και τα λοιπά αυτά τα είπαμε όμως θέλουμε και δημιουργική σχέση. Θέλουμε δηλαδή να κάνουμε τους μαθητές δημιουργούς πολιτισμού και αυτή η λέξη δεν είναι αγνωστή προφανώς την ξέρετε όμως λίγο να την δούμε από κοντά. Δηλαδή τι είναι η δημιουργικότητα. Τι είναι η δημιουργικότητα. Λέμε αυτός είναι δημιουργικός άνθρωπος κτλ. Συνήθως τη δημιουργικότητα την συνδέουμε με τις έννοιες της πρωτοτυπίας της φαντασίας του ταλέντου της επινοητικότητας. Δηλαδή ποιοι έχουν αυτές τις ιδιότητες συνήθως. Ποιοι είναι εκείνοι που συνήθως λέμε ότι είναι πρωτότυποι, ότι έχουν ταλέντο, ότι έχουν φαντασία. Ποιοι είναι οι καλλιτέχνες. Δηλαδή αν πούμε ποιοι είναι, αν ρωτήσουμε τον οποιοδήποτε, έτσι εσάς όλο τον κόσμο, ρωτήσουμε ποιοι είναι οι πιο δημιουργικοί άνθρωποι, δεν θα πει κανείς οι καθαρίστριες, θα πει οι καλλιτέχνες. Γιατί στην δική μας, στην ευρωπαϊκή, στη δυτική τελος πάντων κουλτούρα, η τέχνη είναι το βασίλειο της δημιουργικότητας. Η τέχνη είναι το βασίλειο της δημιουργικότητας. Νομίζουμε, μέχρι τώρα τουλάχιστον, νομίζαμε ότι η τέχνη είναι το βασίλειο της δημιουργικότητας. Όμως η τέχνη είναι κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερο και το οποίο δεν είναι η πραγματικότητα. Δηλαδή η τέχνη με την πραγματικότητα, έτσι όπως την αντιλαμβάνει το περισσότερο κόσμος, είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Δεν συμφωνείτε? Έτσι νομίζουμε τουλάχιστον. Και αυτό φαίνεται πολύ και στον τρόπο που ανατρέφουμε τα παιδιά. Θα σας πω ένα πολύ απλό παράδειγμα. Όλοι οι γονείς θέλουνε τα παιδιά τους να έχουν κάποια σχέση με την τέχνη. Ειδικά στην εποχή μας, έτσι, οι μοντέρνοι γονείς. Τα στέλνουν σε οδεία, σε εργαστήρια ζωγραφικής, σε μπαλέτα. Σου λέει βέβαια κάποια τέχνη χρειάζεται, κάποια σχέση με την τέχνη χρειάζεται. Όχι όμως και να γίνουν καλλιτέχνες. Α, όλα και όλα. Το πιο σπουδαίο είναι οι γνώσεις, δεν είναι οι τέχνες. Το πιο σπουδαίο είναι να πάρουν τα πτυχία τους, να αποκτήσουν ένα επάγγελμα. Η τέχνη δεν σε βοηθάει να ζήσεις, δεν σου δίνει ψωμί. Όλοι οι γονείς θέλουν να διαβάζει ένα παιδί λογοτεχνία ας πούμε. Αλλά όχι και πάρα πολύ, διότι αν διαβάζει πάρα πολύ μετά του λένε πετάς τα σύννεφα. Διάβασε και τίποτα άλλο, διάβασε και τα μαθήματά σου, διάβασε και ένα βιβλίο γνώσεων, να πάρεις γνώσεις. Η λογοτεχνία δεν είναι γνώσεις, η τέχνη δεν είναι γνώσεις, είναι κάτι άλλο. Βλέπετε παντού και πολύ παλιά κιόλας, απαγορεύανε στα παιδιά να διαβάζουν λογοτεχνία, διότι θεωρούνταν ακριβώς κάτι τελείως μη πραγματικό, ότι θα πάρουν τα μυαλά τους αέρα, ότι θα τους βλάψει, γιατί είναι μόνο φαντασία. Αυτό νόμιζε κάποτε ο κόσμος. Ως φαντασία καλό είναι σε μικρές δώσεις, όμως όχι σε μεγάλες δώσεις. Βλέπετε ότι οι άνθρωποι μέσα στη κουλτούρα μας είναι αυτά τα πράγματα, έχουν μία αμφίθυμη σχέση με αυτό που ονομάζεται τέχνη. Έχουν μία αμφίθυμη σχέση και η αμφίθυμη σχέση ακριβώς προέρχεται από αυτήν την διάκριση που νομίζουν ότι υπάρχει, που όλοι μάθαμε να βλέπουμε ότι άλλο η πραγματικότητα, δηλαδή η πραγματική ζωή, πώς βγάζεις το ψωμί σου και όλα αυτά, και άλλο είναι η τέχνη. Λένε πολλές φορές πώς θα γίνει το έργο, έτσι είναι. Στο έργο, δηλαδή στον κινηματογραφικό έργο αλλά και στον λογοτεχνικό έργο, μπορεί να συμβούν πράγματα που στη ζωή δεν συμβαίνουν, αλλά βέβαια στο έργο έτσι πρέπει να συμβούν για να γίνει το έργο. Αυτή η φράση ακριβώς αυτό το πράγμα δείχνει. Αυτή όμως η διάκριση, αυτή η αντίθεση μάλλον ανάμεσα στην πραγματικότητα και την τέχνη, δημιουργεί πάρα πολλά προβλήματα παιδιά. Διότι, όπως είπα, δεν δίνουμε στα παιδιά ένα μήνυμα το οποίο να είναι, πώς να το πούμε, λογικό, ένα μήνυμα το οποίο να μπορούν να το συλλαβουν. Κάτι πρέπει να κάνουμε εδώ πέρα, κάπως πρέπει να αλλάξουμε αυτό το μήνυμα, να το κάνουμε λίγο πιο ρεαλιστικό και πιο βοηθητικό για τα παιδιά. Άρα λοιπόν θα πρέπει την έννοια της δημιουργικότητας να την δούμε λίγο διαφορετικά. Δηλαδή, δημιουργικότητα δεν είναι μόνο, δεν έχουν μόνο οι καλλιτέχνες, δημιουργικότητα δεν είναι μόνο οι τέχνοι. Η δημιουργική δραστηριότητα, να το πούμε έτσι πιο πρακτικά, είναι η ίδια η διαδικασία της επικοινωνίας. Δηλαδή, η δημιουργικότητα δεν είναι να φτιάχνεις μόνο έναν πολύ ωραίο πίνακα ζωγραφικής, δεν είναι να γράφεις ένα πολύ ωραίο μυθιστόριμα ή ένα πείημα, δεν είναι να φτιάχνεις ένα γλυπτό ή να συνθέτεις μία καταπληκτική όπερα ή μία συμφωνία. Όλα αυτά είναι πολύ σπουδαία πράγματα, όμως και αυτά δεν είναι παρά ένα πολύ υψηλό επίπεδο της επικοινωνίας. Ο καλλιτέχνης δηλαδή που φτιάχνει αυτό το έργο τέχνης, το φτιάχνει για να επικοινωνήσει, για να εκφραστεί προφανώς, αλλά εκφραζόμενος για να επικοινωνήσει. Όλοι εμείς οι υπόλοιποι που μπορεί να μην είμαστε καλλιτέχνες, δεν σημαίνει ότι δεν δημιουργούμε και εμείς κάτι, ορίστε. Ας πούμε και κάποιος θα φτιάξει ένα ωραίο γλυπτό, για παράδειγμα, ή κάποιος θα φτιάξει την βρύση του μπάνιο του χάλαση, χωρίς να έχει βάση αυτό. Δηλαδή μιλάμε ότι είναι μια τέχνη. Είναι δημιουργικός, δεν είναι μια τέχνη το να φτιάχνεις την βρύση, όμως είναι δημιουργικός διότι με τη δουλειά του βοηθάει τη ζωή να συνεχίζεται. Για τη βρύση το λέω αυτό, για το γλυκό και για τη μαγειρική, φυσικά με τη δουλειά μας, με το μαγείρεμα, έτσι πρώτον ζούμε, είναι εντελώς απαραίτητο να συνεχιστεί η ζωή, αλλά δεύτερον και να ομορφύνει αυτή η ζωή. Αν ήτανε να ζούμε απλώς θα τρώγαμε ομά τα πράγματα, ή κάποτε μπορεί να βρεθούν χάπια που να τα παίρνεις και να ζεις, να παίρνεις τις ουσίες που πρέπει να πάρεις. Όμως η καλή μαγειρική, το καλό γλυκό, το όμορφο σπίτι κάνει τη ζωή μας ομορφότερη και ο άνθρωπος για να συνεχίσει τη ζωή χρειάζεται και την ομορφιά στο περιβάλλον σε όλες τις μορφές και όχι μόνο στις μορφές της υψηλής τέχνης. Για να το καταλάβετε καλύτερα, το εξηγεί εδώ πέρα, ο άνθρωπος λέει ζει και εργάζεται δημιουργώντας εικόνες και σχήματα προσπαθώντας να οργανώσει την εμπειρία του, να δώσει στην εμπειρία του μια μορφή. Να την κάνει επικοινωνίσιμη, να την μεταγγίσει στους άλλους με αποτελεσματικό τρόπο για να μπορέσουν να συνενοηθούν, να επικοινωνήσουν, να συγκινηθούν αν θέλετε μαζί και αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με την τέχνη. Η τέχνη συγκίνηση είναι ξαναλέω σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο, όμως ο κάθε άνθρωπος όταν επικοινωνεί με τους γύρω του, θέλει να τους συγκινήσει, επιδιώκει να τους συγκινήσει. Δεν εννοώ να τους κάνει να κλαίνε, αννοώ να τους, να επιδράσει επάνω τους, να τους κάνει να αισθανθούν κάποια πράγματα. Όταν προσπαθείς να εξηγήσεις στον αγαπημένο σου, στην αγαπημένη σου, σε έναν φίλο σου, προσπαθείς να εξηγήσεις ή να δείξεις τα συναισθήματά σου, εκείνη την ώρα είσαι ένας δημιουργός. Διότι την εμπειρία σου προσπαθείς να την μεταδώσεις στον άλλον, έτσι ώστε να την κατανοήσει αλλά και ταυτόχρονα να συμπάσχει και να συγκινηθεί. Και μπορεί αυτό να το κάνεις με τα λόγια, με τη γλώσσα, να το κάνεις με τη γλώσσα του σώματος, να το κάνεις με ένα γράμμα, με ένα email, με οτιδήποτε γράφεις ή φτιάχνεις ή να το κάνεις και με ένα φαγητό. Το φαγητό όταν το προσέχεις και το φροντίζεις να το φτιάξεις ωραίο είναι μια κίνηση αγάπης και εκδήλωσης συναισθημάτων. Άρα λοιπόν όλα αυτά είναι μέσα ακριβώς στη ζωή μας, η δημιουργία είναι μέσα στη ζωή μας και δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο της τέχνης. Έτσι η δημιουργικότητα είναι δηλαδή ουσιαστικό μέρος όπως λέει της γενικής ανθρώπινης διαδικασίας ανακάλυψης και επικοινωνίας. Θα σας πω ένα άλλο παράδειγμα. Πως δουλεύει ο καλλιτέχνης. Ο καλλιτέχνης όπως ξέρουμε όλοι παίρνει ορισμένα ερεθίσματα από το περιβάλλον του, τα επεξεργάζεται στη σκέψη του, στο καβαλέτο του, στο χαρτί του, με την κάμερα του αν είναι σκηνοθέτης και τα λοιπά, τα επεξεργάζεται και φτιάχνει ένα έργο το οποίο ξαναγυρνάει στο περιβάλλον του γιατί αν το φτιάξει το έργο και το έχει στο σιρτάρι του δεν έχει συντελεστεί το φαινόμενο της τέχνης, το φαινόμενο της τέχνης συντελείται από τη στιγμή που αυτό το έργο μπορεί να φανεί να έχει μια επίδραση στο κοινό. Άρα λοιπόν ξαναγυρνάει στο περιβάλλον του και με το έργο που έχει φτιάξει προσπαθεί να επιδράσει στο περιβάλλον του. Αυτή είναι η λειτουργία, έτσι λειτουργεί ο καλλιτέχνης, όμως έτσι λειτουργούμε και οι άνθρωποι, οι περισσότεροι άνθρωποι όχι βέβαια σε όλες τις δραστηριότητές μας, προσέξτε μην το κάνουμε τελείως γενικό ότι όλες οι δραστηριότητες του ανθρώπου είναι δημιουργικές, διότι δεν είναι όλες. Δημιουργικές είναι όταν υπάρχει αυτή η διεπίδραση με το περιβάλλον. Η αγροτική εργασία είναι δημιουργική, η καλλιέργεια της γης είναι δημιουργική. Μην ξεχνάτε ότι η λέξη κουλτούρα στα λατινικά τι σημαίνει. Το θυμάστε από τα λατινικά όσοι κάνατε λατινικά. Τι σημαίνει κουλτούρα, ναι. Καλλιέργεια της γης. Της γης σημαίνει. Και από την καλλιέργεια της γης πήγε μετά στους επόμενους αιώνες, στη νεότερη εποχή να σημαίνει καλλιέργεια του πνεύματος, των γραμμάτων και των τεχνών και όλα αυτά. Λοιπόν, η καλλιέργεια της γης είναι μια απόλυτα δημιουργική εργασία, διότι ο άνθρωπος με τη φύση επικοινωνεί. Κοιτάζει τον καιρό, το χώμα, τα φυτά, λέει τι θα κάνω, πως θα κάνω, πότε θα σπείρω, πότε θα οργώσω, τι θα κάνω για να έχω προϊόν να φάω. Βλέπετε αυτή η επίδραση. Η ανατροφή των παιδιών και η εκπαίδευση είναι μια πολύ δημιουργική διαδικασία. Κοιτάς τα παιδιά, παρακολουθείς τα παιδιά τις ανάγκες τους, τις αντιδράσεις τους και κάνεις και εσύ κάποια πράγματα και έτσι επιδράσεις τα παιδιά και τα παιδιά ανατρέφονται, μεγαλώνουν, μαθαίνουν, αναπτύσσονται. Και πολλές άλλες εργασίες βέβαια, αλλά όχι όλες ξαναλέω. Όταν δεν υπάρχει αυτή η επίδραση, γι' αυτό μιλούμε και για την αλλοτρίωση της εργασίας. Έτσι την αλλοτρίωση της εργασίας όταν ο άνθρωπος εργάζεται χωρίς να δημιουργεί, όταν είναι αυτό το γρανάζι έτσι σε ένα μεγάλο εργοστάσιο που δεν ξέρει τι παράγει κτλ κτλ έτσι εκεί έρχεται και ο μαρξισμός, τώρα να μην επεκταθούμε. Όμως σε πάρα πολλές, ξαναλέω, δραστηριότητες του ανθρώπου υπάρχει δημιουργικότητα. Τώρα γιατί τα λέμε όλα αυτά που θέλουμε να καταλήξουμε σε σχέση με το μάθημα της λογοτεχνίας. Θέλουμε να θέσουμε το ερώτημα πότε το μάθημα της λογοτεχνίας είναι δημιουργικό. Τι λέτε λοιπόν εσείς τώρα μετά από όλα αυτά που είπαμε πως θα το απαντούσατε αυτό. Υπάρχει καμία κανένας να δοκιμάσει μια απάντηση. Οι εκπαιδευτικοί πως το απαντάνε συνήθως αυτό. Λένε ορίστε. Μέσα στο μάθημα όταν κινητοποιούνται οι μαθητές από κάποια ρεθύσματα που τους δίνουν τα κείμενα. Ωραία. Αυτή την κινητοποίηση τους πως τη δείχνουν. Εκδηλώνουν ενδιαφέρον. Εκδηλώνουν συναισθήματα, χαράς. Ωραία. Σωστά είναι αυτά. Εκδηλώνουν συναισθήματα, συμμετέχουν. Όμως αυτά όλα δεν είναι επικοινωνία. Έτσι δεν τα εκδηλώνει ο καθένας μόνος του αλλά τα εκδηλώνουν επειδή θέλουν να επικοινωνήσουν. Επειδή επικοινωνούν τα εκδηλώνουν και επικοινωνούν προσέξτε με δύο τρόπους. Δηλαδή επικοινωνία στο μάθημα της λογοτεχνίας υπάρχει ανάμεσα σε ποιον και ποιον. Τι λέτε, κανένας άλλος ορίστε. Ανάμεσα στο λογοτεχνίδι, το κείμενο και τον αναγνώστη δεν θα μπορούν να ακούν για να τους συναντάσουν. Μπράβο, πολύ ωραία. Ανάμεσα στο κείμενο, προτιμούμε να λέμε το κείμενο και όχι το συγγραφέα, ανάμεσα στο κείμενο και τον αναγνώστη είναι η πρώτη μορφή επικοινωνίας. Πολύ ωραία, βλέπετε τώρα το εξειδικεύουμε περισσότερο αυτό που είπε η συνάδελφό σας. Και η δεύτερη μορφή επικοινωνίας, που συγχρόνως βέβαια υπάρχει και αυτή, είναι η επικοινωνία ανάμεσα στους μαθητές, ανάμεσα δηλαδή στους αναγνώστες, με αφορμή το κείμενο. Άρα λοιπόν όταν συμβαίνουν αυτές οι δύο μορφές επικοινωνίας, τότε η τάξη παρουσιάζει την εικόνα που περιέγραψε η συνάδελφό σας. Μια εικόνα δηλαδή όπου τα παιδιά συμμετέχουν, εκδηλώνουν συναισθήματα, εκφράζουν μάλιστα ερμηνείες και άρα επικοινωνούν. Και τότε είναι δημιουργικό το μάθημα. Ορίστε. Ναι λόγω μια δυσκολία του προλογού για να μας το δάσκαλε και το μάθημα. Πολύ σωστά αυτή είναι πάγια. Είναι σε όλα τα μαθήματα. Έτσι σε όλα τα μαθήματα πρέπει να είναι και βέβαια και στο μάθημα της λογοτεχνίας. Ορίστε. Επίσης και για να υπάρξει και η δικαιομία που είπαμε μεταξύ να μεστώμαστε και τα κείμενα να είναι πολύ πίτελα, να προέρχονται τις συμβείες των παιδιών έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν πάνω σε αυτό το κείμενο να έρχονται, γιατί όταν συμβείσουν θα ανατήσουν υπόψεις. Για να συμβεί λέει η συνάδελφό σας αυτή η επικοινωνία και για να είναι το μάθημα δημιουργικό μεγάλο ρόλο θα παίξουν τα κείμενα. Πολύ σωστά και αυτό θα το πούμε και σε πολλά άλλα μαθήματα με άλλες αφορμές. Ότι ποια θα είναι αυτά τα κείμενα να προσθέσω εγώ και πως θα τα προσεγγίσουμε θα παίξει μεγάλο ρόλο στο να πετύχουμε αυτή την επικοινωνία ανάμεσα σε όλους αυτούς. Λοιπόν χαίρομαι για τις απαντήσεις που δώσατε διότι δεν ήταν αυτονόητο ότι θα τις δίνατε αυτές τις απαντήσεις. Τι θέλω να πω, τις δώσατε αυτές τις απαντήσεις επειδή ακριβώς συζητήσαμε όλα τα προηγούμενα σήμερα και έρχεται αυτό τώρα το τελευταίο ζήτημα ως επιστέγασμα μιας μεγάλης συζήτησης που κάναμε σήμερα. Το λέω αυτό διότι σε πολλές επιμορφώσεις και τα λοιπά όταν ρωτούμε τους εκπαιδευτικούς πότε ένα μάθημα λογοτεχνίας είναι δημιουργικό ή και χωρίς να τους ρωτήσεις και όταν συζητάνε μεταξύ τους συνδέουν τη δημιουργικότητα με την παραγωγή κειμένων. Δηλαδή λένε θα το ακούσατε ίσως και εσείς ή θα το ακούσετε. Ήταν πολύ δημιουργικό το μάθημά μου σήμερα διότι τα παιδιά γράψανε πείμματα. Το έχετε ακούσει. Δηλαδή όταν γράφουν τα παιδιά αυτό που λένε δημιουργική γραφή έτσι βλέπετε και τον όρο. Δημιουργική γραφή είναι το να γράφεις λογοτεχνικού τύπου λογοτεχνικά κείμενα. Το να γράφεις ας πούμε ξέρω εγώ ένα άρθρο εφημερίδας για τη σχολική εφημερίδα δεν είναι δημιουργική γραφή είναι συγγραφή κειμένου αλλά όχι δημιουργική γραφή. Λοιπόν άρα γιατί το λέω αυτό διότι ακόμα και σε αυτή την ίδια την έννοια της δημιουργικής γραφής εν υπάρχει αυτή η διάκριση που λέγαμε προηγουμένως ότι δημιουργικό είναι μόνο κάτι το οποίο είναι καλλιτεχνικό είναι δηλαδή μυθοπλαστικό κείμενο. Λοιπόν εν πάση περιπτώσει ας αφήσουμε αυτή τη συζήτηση για τη δημιουργική γραφή δεν είναι λοιπόν όμως μόνο το μάθημα δημιουργικό μόνο όταν τα παιδιά παράγουν αυτά τα πολύ ωραία κείμενα. Δηλαδή τα πήματα τα παραμύθια γράφουν παραμύθια επινοούν παραμύθια και τα λοιπά γράφουν ένα θεατρικό και το ανεβάζουν όλα αυτά είναι πολύ ωραία τα θέλουμε φυσικά τα θέλουμε. Όμως δεν είναι μόνο τότε το μάθημα δημιουργικό. Σύμφωνα με όσα είπαμε το μάθημα είναι δημιουργικό μπορεί να μην γράψουν τα παιδιά ούτε πήματα ούτε παραμύθια ούτε τίποτα. Αυτό δεν σημαίνει δεν θα έχουμε και τότε ένα μάθημα δημιουργικό όταν έχουμε διαρκώς δηλαδή όταν καλλιεργεί διαρκώς τις επικοινωνιακές ικανότητες των μαθητών έτσι ώστε να επικοινωνούν ουσιαστικότερα με τον κόσμο του κειμένου και μεταξύ τους μέσα από το κείμενο. Μέσα από το κείμενο και η μεγάλη μου ηδική μου επιμονή είναι στο ότι δεν μπορείς να γράφεις χωρίς να διαβάζεις. Πρώτα θα διαβάζεις και μετά θα γράφεις. Κανένας δεν γράφει δημιουργική γραφή δηλαδή δεν παράγει κείμενα χωρίς να διαβάζει. Άρα λοιπόν ωραία είναι η δημιουργία μυθοπλαστικών κειμεν ποιημάτων και όλα αυτά τα πράγματα από τα παιδιά όμως δεν πάμε κατευθείαν εκεί. Δεν τρέχουμε να πάμε εκεί. Θα φτάσουμε και εκεί αλλά προηγείται αυτό που θα ονομάζαμε δημιουργική ανάγνωση. Άρα πριν από τη δημιουργική γραφή είναι η δημιουργική ανάγνωση. Να διαβάσουμε να επικοινωνήσουμε να ανταλλάξουμε και αν θέλουμε κάποιοι αν θέλουνε να γράψουνε φυσικά θα τους βοηθήσουμε θα τους διευκολύνουμε να γράψουνε και τα παιδιά θέλουνε να γράφουνε. Όμως δεν εξαρτάται όλη η επιτυχία του μαθήματος από την παραγωγή δημιουργικών εντός εγωγικών κειμένων ή λογοτεχνικών κειμένων ή όπως θέλετε πείτε το. Ο βασικός μας σκοπός δεν είναι να κάνουμε τα παιδιά μικρούς καλλιτέχνες. Δεν είναι αυτός ο σκοπός μας. Δεν θα το βρείτε αυτό πουθενά γραμμένο. Ο βασικός μας σκοπός είναι να διαβάζουμε και μέσα από την δημιουργική ανάγνωση και την ανταλλαγή και την επικοινωνία μέσα από το κείμενο και το κείμενο ακριβώς ως μέσον επικοινωνίας. Και αυτή είναι μια βασική λειτουργία παιδιά της λογοτεχνίας όπως είναι και όλες τις τέχνης. Είναι πολύ ωραίο να βλέπεις μια ταινία αλλά είναι δυό φορές ωραίο να τη βλέπεις με το φίλο σου δίπλα την ταινία. Είναι πολύ ωραίο να πηγαίνεις σε μια συναυλία αλλά είναι δυό φορές ωραίο να πηγαίνεις στη συναυλία με την παρέα σου και να διασκεδάζετε μαζί. Έτσι δεν είναι. Γιατί θέλουμε να πηγαίνουμε στις διάφορες τέχνες με παρέα. Διότι είναι θαυμάσιο να μοιράζεσαι αυτή την καλλιτεχνική εμπειρία με άλλους. Άρα λοιπόν εκεί είναι που δίνουμε το βάρος μέσα στη σχολική τάξη έτσι στο να μοιραστούμε την ανάγνωσή μας με τους άλλους. Και αυτό είναι πάρα πολύ δημιουργικό. Θέλετε να ρωτήσει κάτι ως προς όλα αυτά. Λοιπόν ξαναλέω για να τελειώνω ότι θα διαβάσετε και στο πρόγραμμα σπουδών διάφορους σκοπούς. Αλλά όλοι οι σκοποί αρκετοί μάλλον από τους σκοπούς βασίζονται σε αυτές τις δύο έννοιες. Έτσι που συζητήσαμε σήμερα την έννοια του πολιτισμού και της δημιουργικότητας. Και στο επόμενο μάθημα θα χρησιμοποιήσουμε δύο άλλες έννοιες για να συζητήσουμε και τους υπόλοιπους σκοπούς. Σας ευχαριστώ πολύ.
_version_	1782818310188957696
description	σύντομη περιγραφή: Στο προηγούμενο μάθημα συζητήσαμε τα προβλήματα της διδασκαλίας της λογοτεχνίας, όπως παρουσιάζονται σήμερα στα σχολεία, όπως τα έχετε βιώσει. Κάναμε μια συζήτηση, εσείς μας δίνατε εδώ κάποια σημεία τα οποία πιστεύετε ότι χρειάζονται κριτική, είναι προβληματικά και συζητούσαμε γιατί συμβαίνει αυτό, που οφείλεται κτλ. Και προς το τέλος του προηγούμενου μαθήματος είχαμε γράψει στον πίνακα αυτά τα προβλήματα και είπαμε ότι η διδακτική της λογοτεχνίας στην ουσία προσπαθεί να λύσει αυτά τα προβλήματα. Πρέπει δηλαδή να κάνει μια διάγνωση της κατάστασης, μια διάγνωση των προβλημάτων και με νέα εργαλεία παιδαγωγικά να προσπαθήσει να απαντήσει σε αυτά τα προβλήματα και να δημιουργήσει ένα καινούριο μοντέλο διδασκαλίας. Και πραγματικά αυτός είναι ο σκοπός αυτού του μαθήματος να καταλήξουμε σε ένα μοντέλο διδασκαλίας της λογοτεχνίας για όλες τις βαθμίδες, διότι ακριβώς είπαμε ότι αντιμετωπίζουμε τη διδασκαλία της λογοτεχνίας ως ενιαία. Επίσης εσείς θα ξέρετε γιατί ήδη κάνατε και άλλες διδακτικές ότι κάθε διδακτική αποτελείται από τρία μέρη. Τους σκοπούς του μαθήματος γιατί πρέπει να διδάσκεται αυτό το μάθημα, το περιεχόμενο του μαθήματος τι διδάσκουμε σε αυτό το μάθημα δηλαδή στο μάθημα της λογοτεχνίας και βέβαια τη μεθοδολογία της διδασκαλίας πως διδάσκουμε. Αυτά είναι τα τρία μέρη και αν παρατηρήσετε το διάγραμμα θα δείτε ότι κάποια μαθήματα τα πρώτα μας μαθήματα αφορούν στους σκοπούς, τα μεσαία μας μαθήματα αφορούν στο περιεχόμενο της διδασκαλίας και τα υπόλοιπα αφορούν στη μέθοδο της διδασκαλίας. Είχα πει και την προηγούμενη φορά ότι καταλαβαίνω και από τα λεγόμενά σας και από τις αξιολογήσεις που κάνετε στο τέλος ότι σας ενδιαφέρει περισσότερο από όλα η μέθοδος και θέλετε να πηγαίνουμε πολύ γρήγορα στη μέθοδο. Όμως η μέθοδος δεν μπορεί να κατανοηθεί η μέθοδος δεν είναι συνταγή μαγειρικής για να κατανοήσουμε πραγματικά τη μέθοδο πρέπει να αλλάξουμε τρόπο σκέψης. Η μέθοδος δεν μπορεί να αλλάξει αν δεν αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας και για να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας θα πρέπει ακριβώς να προβληματιστούμε γύρω από κάποιες έννοιες και γύρω από κάποια θεωρητικά ζητήματα. Άρα σε έναν επιστήμονα, σε έναν επιστήμονα παιδαγωγό όπως θέλουμε να είστε εσείς η θεωρία είναι απαραίτητη και η θεωρία στο δικό μας το μάθημα της διδακτικής της λογοτεχνίας προέρχεται από τη θεωρία της λογοτεχνίας, προέρχεται από την παιδαγωγική βέβαια όπως και όλες οι διδακτικές, προέρχεται από τις λεγόμενες πολιτισμικές σπουδές που είναι κάτι που αφορά περισσότερο τη λογοτεχνία και από τις σπουδές γραμματισμού όπως και άλλα μαθήματα όπως το μάθημα της γλώσσας. Άρα επιστημονικά αυτές είναι οι επιστήμες να το πω έτσι, αυτή είναι η επιστημονική χώρη από τους οποίους παίρνουμε κάποια θεωρητικά εργαλεία ή κάποιες θεωρητικές έννοιες. Και συγκεκριμένα παίρνουμε κάποιες λέξεις κλειδιά, έτσι εγώ τις ονομάζω, λέξεις κλειδιά που θα μας βοηθήσουν για να αναπροσδιορίσουμε τους σκοπούς του μαθήματος της λογοτεχνίας. Δεν ξεκινάμε δηλαδή από μια αφετηρία που λέει ότι τους γνωρίζουμε τους σκοπούς, έτσι είναι η σκοπή γνωστή, κάπου είναι γραμμένη, που είναι γραμμένη η σκοπή, πουθενά δεν είναι γραμμένη. Εμείς πρέπει να τους βρούμε τους σκοπούς και για να τους βρούμε τους σκοπούς της διδασκαλίας της λογοτεχνίας θα πρέπει ακριβώς να έχουμε κάποια εργαλεία για να τους βρούμε, κάποια βοηθήματα. Ήδη δηλαδή βλέπετε ότι στο σημερινό μάθημα θα χρησιμοποιήσουμε δύο έννοιες που θα λειτουργήσουν ως κλειδιά, την έννοια του πολιτισμού και την έννοια της δημιουργικότητας, θα δούμε πως θα τις χρησιμοποιήσουμε. Θέλετε να ρωτήσετε κάτι ως εδώ. Θέλω να σας πω ότι έχει μέσα στη βιβλιογραφία εκφραστεί και η άποψη ότι το μάθημα της λογοτεχνίας δεν θα πρέπει να διδάσκεται καθόλου. Υπήρξαν δηλαδή καθηγητές πανεπιστημίου οι οποίοι σοβαρά το υποστήριξαν αυτό. Δεν ήταν πολλοί, ούτε δεν το υποστήριξαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά το έριξαν ως ιδέα ότι είναι τόσο δύσκολο να διδαχτεί η λογοτεχνία, ώστε μήπως δεν πρέπει να διδάσκεται καθόλου. Αντί να την κατακρεουργούμε, αντί να την χαλάμε, αντί να εμποδίζουμε την ελεύθερη σχέση του κάθε ανθρώπου και του κάθε μαθητή με τη λογοτεχνία, μήπως να μην τη διδάσκουμε. Άρα λοιπόν θέλω να πω ότι δεν είναι αυτονόητο ότι πρέπει να διδάσκεται η λογοτεχνία. Ας πούμε τα μαθηματικά είναι σχεδόν αυτονόητο ότι πρέπει να διδάσκονται. Η λογοτεχνία είναι ένα θέμα. Υπήρξαν και απόψε που έλεγα ότι δεν πρέπει να διδάσκεται. Άρα λοιπόν εμείς γι' αυτό ξεκινάμε από μία μηδενική αφετηρία για να δούμε ακριβώς για ποιο λόγο πρέπει να διδάσκεται. Ο βασικός σκοπός της διδασκαλίας της είναι η κρητική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό. Αυτή είναι μία μικρή φράση που όμως θα μας απασχολήσει αρκετά. Και είναι και μία φράση που δεν υπήρχε παλιά έτσι, τουλάχιστον με αυτόν τον τρόπο στα παλιά προγράμματα. Είναι η φράση που έχει επιλέξει το νέο πρόγραμμα σπουδών, αυτό που ακόμα δεν εφαρμόζεται, αυτό που θα χρησιμοποιήσουμε στο μάθημά μας ως ένα πρόγραμμα εργασίας ας πούμε, έτσι, ως ένα πρόγραμμα μοντέλο. Λοιπόν, η κρητική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό. Καταρχάς αυτή η φράση θέλει να τονίσει ότι η έμφασή μας είναι στο παρόν, έτσι, στο σύγχρονο πολιτισμό. Γιατί το λέει αυτό? Η αντίληψη που υπήρχε και που κι εσείς μπορεί να έχετε αποκομίσει από τη δασκαλία της λογοτεχνίας που έχετε δεχτεί σε όλες σας τα μαθητικά χρόνια. Η αντίληψη που είχατε σε σχέση με το χρόνο, δηλαδή το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον, έτσι, ποια ήτανε? Σας φαινότανε ότι το μάθημα της λογοτεχνίας αναφερότανε περισσότερο στο παρόν ή στο μέλλον. Τι λέτε, ορίστε. Γιατί το λέτε αυτό, κυρίως το παρελθόν λέει η συμφιτήτριά σας, γιατί το λέτε. Αρκετά παλιά. Μιλούσατε κυρίως για τα ήθη παλαιωτέρων εποχών, έτσι και για ιστορικά γεγονότα, υποθέτω, παλαιωτέρων εποχών και πολύ λιγότερο για το παρόν. Συμφωνείτε, ορίστε. Επίσης και η γλώσσα στην οποία πολλά κείμενα βασαμένα είναι μια γλώσσα χαρότερη στον κόσμο, τότε μας έδινε η δεύτερη ιδέα. Πολύ σωστά λέει η συμφιτήτριά σας και η γλώσσα στην οποία ήταν γραμμένα τα πιο πολλά κείμενα, ήταν μια γλώσσα που έμοιαζε παλιά γλώσσα, παλαιότερη γλώσσα, ορίστε. Και τα πρώτοι παππού μου που υπήρχανε, δεν θα τους πω, υπήρχαν πολλά της οικογένειας των παππούμες, ήταν αυτό το πρώτο, της πυρνικής οικογένειας. Σήμερα είμαστε όλες μονογονεϊκές, που δεν τίττω το θέμα της μονογονεϊκής οικογένειας στα συνολικά κείμενα. Πολύ ωραία. Η συμφιτήτριά σας πάει στο περιεχόμενο των κειμένων, πάει στα κοινωνικά πρότυπα που υπήρχαν, στις κοινωνικές μορφές οι οποίες αναπαρίσταντο στα λογοτεχνικά κείμενα, που ήταν, μοιάζει με αυτό που είπε και η συνάδελφός σας για τα ίθια και τα έθιμα των παλαιωτέρων εποχών, ήταν κοινωνικές μορφές και έφερε το παράδειγμα της διευρυμένης οικογένειας, που δεν υπάρχουν σήμερα και που αντίθετα σήμερα υπάρχουν πάλι στο παράδειγμα της οικογένειας, νέες μορφές οικογένειας, που δεν τις βρίσκει κανείς στα λογοτεχνικά κείμενα που διδαχθήκατε, ορίστε. Ωστόσο, πολλοί κοινωνικοί κείμενα, τα οποία παράδειγμα που χοροσορίζονταν το παραδεικόντος, ανεποκρινόντουσαν και αντικατοποιήζονταν, στην περιμείρα παραδεικόντων, για παράδειγμα, είναι το καβάφι που κάναμε, έχουμε λυνούσαμε, έχουμε μαγιά, μην άναι και προβλήματα ανθρώπινα που τα έχουμε και τώρα. Βέβαια. Η συμφιτήτριά σας μας θυμίζει πολύ σωστά, ότι όταν ένα λογοτεχνικό κείμενο αναφέρεται ή έχει γραφτεί σε μία παλαιότερη εποχή, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν επιδρά σε μας σήμερα και δεν μας βοηθά στα προβλήματα του παρόντος. Και έφερε το παράδειγμα του καβάφι, όπως μπορεί κανείς να φέρει πολλά παραδείγματα και από την ΠΙΣ και από την Πεζογραφία, που μιλούν για θέματα που φυσικά μας φαίνονται και εμάς σήμερα ακρίσιμα. Άρα λοιπόν σε καμία περίπτωση όταν λέμε ότι η αφετηρία μας είναι το παρόν, δεν σημαίνει ότι διδάσκουμε μόνον σύγχρονα κείμενα. Προσέξτε έτσι. Αυτό δεν απαιτεί σύγχρονα κείμενα αποκλειστικά. Απλώς τι σημαίνει, σημαίνει ότι ξεκινάμε από τα δικά μας προβλήματα, ξεκινάμε από τα δικά μας ενδιαφέροντα και πηγαίνουμε προς το παρελθόν, όπως πηγαίνουμε και στο παρόν προφανώς, αλλά πηγαίνουμε και στο παρελθόν, το παρελθόν ποτέ δεν μπορούμε να το βγάλουμε από τον ορίζοντά μας. Πηγαίνουμε στο παρελθόν και ό,τι και να διαβάζουμε από το παρελθόν προσπαθούμε όμως να το συνδέσουμε με τη δική μας εμπειρία. Άρα λοιπόν στην ουσία ξεκινάμε, η αφετηρία μας είναι τα δικά μας προβλήματα και θέλω αυτό να το τονίσω γιατί οι επιστήμοι τα πάντα λειτουργούν έτσι. Δηλαδή ο ιστορικός ας πούμε, πάρτε έναν επιστήμονα ιστορικό, ο ιστορικός ξεκινάει από το παρόν για να πάει στο παρελθόν να το μελετήσει. Δηλαδή τα ενδιαφέροντα που έχει ο ιστορικός, τα ερωτήματα που θέτει είναι τα ερωτήματα της δικής του εποχής. Γι' αυτό και υπάρχουν διαφορετικές ιστορικές σχολές, γι' αυτό και για το ίδιο ιστορικό θέμα μπορούμε να έχουμε πολύ διαφορετικά ιστορικά βιβλία και ιστορικές μελέτες, που η κάθε μία ξεκινάει από διαφορετικά ερωτήματα. Άρα λοιπόν τα ερωτήματα είναι που κυρίως αφορούν τη ζωή μας και το παρόν μας. Ήδη όμως όπως είδατε χρησιμοποιήσαμε σε αυτή τη φράση τη λέξη πολιτισμός και είδαμε δηλαδή ότι είπαμε ότι σκοπός βασικός της δασκαλίας της λογοτεχνίας είναι η κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό. Και βέβαια το ερώτημα είναι τι είναι πολιτισμός, διότι είναι μία έννοια η οποία δεν είναι βέβαια άγνωστη ούτε δύσκολη, όμως έχει ορισμένες παγίδες, προσέξτε. Καταρχάς γι' αυτό βάζω και την αγγλική λέξη. Όταν λέμε πολιτισμός δεν εννοούμε civilization γιατί στα αγγλικά υπάρχει και αυτή η λέξη, εννοούμε culture. Άρα λοιπόν είναι η έννοια της κουλτούρας που υπάρχει, το λέμε και κουλτούρα στα ελληνικά, όμως χρησιμοποιούμε και την έννοια πολιτισμό ως μετάφραση ακριβώς του culture. Άρα με αυτή την έννοια, μήπως μπορεί κανείς να σκεφτεί ποια είναι η διαφορά του civilization από το culture. Πώς την αντιλαμβάνεστε αυτή τη διαφορά, ορίστε. Συβιλιζέισον είναι μια παλαιότερη λέξη καταρχάς, όταν αντιλαμβανόντουσαν τον πολιτισμό περισσότερο ως το αλφα μόνον. Δηλαδή, παλαιότερα, πολιτισμός ήταν το σύνολο των τεχνών και των γραμμάτων κυρίως. Οπότε, ήταν αυτό που λέτε, το καταλαβαίνω γιατί το είπατε, ήταν αυτό που λένε ο δυτικός πολιτισμός, ο δυτικός πολιτισμός, ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός, που ήταν ένας ανώτερος πολιτισμός, έτσι, όπως η έννοια του πολιτισμού ακριβώς έχει και τη διαβάθμιση. Ανώτερος πολιτισμός, εκπολιτισμός, το εκπολιτίζω, θυμάστε ένα ρήμα που δεν χρησιμοποιείται πια, γιατί ακριβώς δεν θεωρούμε σήμερα ότι εκπολιτίζουμε κανέναν, όλοι σήμερα θεωρούμε ότι έχουμε πολιτισμό, όλοι οι λαοί έχουν πολιτισμό, οι φυλές της Αφρικής και της Αυστραλίας έχουν πολιτισμό και δεν χρειάζεται να εκπολιτιστούν, όπως παλιότερα η Απικοιοκρατία που πήγαινε έτσι στους άγριους εντός της αγωγικών και τους εκπολιτιζε και τους έδινε υποτίθεται τον δυτικό πολιτισμό. Σύμφωνοι από ένα σημείο και μετά με την εξέλιξη ακριβώς των πολιτισμικών σπουδών, σήμερα θεωρούμε ότι ο πολιτισμός πρώτον δεν έχει διαβαθμίσεις, δεν υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι πολιτισμοί, όλοι οι λαοί έχουν πολιτισμό και ο πολιτισμός αυτός δεν είναι μόνο τα γράμματα και οι τέχνες. Είναι και ένα σύστημα αξιών και πρακτικών, δηλαδή αξιών τι σημαίνει, ένα σύστημα του τι πιστεύουμε, του τι πεποιθήσεις έχουμε, τι πεποιθήσεις έχουμε, τι θεωρούμε σωστό, τι θεωρούμε δίκαιο. Άρα λοιπόν είναι ένα σύστημα αξιών και ένα σύστημα πρακτικών. Πρακτικές είναι πως το κάνουμε, πως μαγειρεύουμε, πως κάνουμε τους γάμους μας, πως κάνουμε τις σκηδίες μας. Αυτές είναι οι πρακτικές μας. Άρα είναι ένα σύστημα αξιών και πρακτικών και αφού λοιπόν είναι ένα σύστημα αξιών και πρακτικών, είναι τελικά και ένας τρόπος ζωής. Άρα ο πολιτισμός, η έννοια του πολιτισμού είναι μια έννοια που περιλαμβάνει όλα αυτά τα πράγματα. Και καταλαβαίνετε ότι όταν λέμε τις τέχνες και τα γράμματα, εννοούμε όλες τις τέχνες και όλα τα γράμματα. Δεν κάνουμε εκεί διακρίσεις της υψηλής και της χαμηλής κουλτούρας που έκαναν παλαιότερα. Δηλαδή ότι πολιτισμός ας πούμε είναι ο Μπετόβεν, αλλά δεν είναι η Βανθή. Αυτές είναι διακρίσεις που βρίσκονται μέσα στον πολιτισμό, αλλά ανήκουν όλες οι μορφές στον πολιτισμό. Δεν υπάρχουν μορφές που είναι έξω από τον πολιτισμό, που είναι απολίτιστες ας πούμε. Άρα λοιπόν όλοι οι άνθρωποι μετέχουν και στα τρία. Δηλαδή δεν υπάρχει κανένας άνθρωπος που δεν έχει πολιτισμό, δεν υπάρχει κανένας άνθρωπος που δεν μετέχει σε κάποιες τέχνες μέσα στη ζωή του και μέσα στην κοινωνία αμέσως. Δεν υπάρχει κανένας άνθρωπος που δεν έχει σύστημα αξιών και πρακτικών για να ζει, διότι αλλιώς δεν θα ζούσε. Και ο μαφιόζος έχει ένα σύστημα αξιών και πρακτικών και ζει, πορεύεται με αυτό. Και ο τρομοκράτης έχει κι αυτός ένα δικό του σύστημα αξιών και πρακτικών και πορεύεται με αυτό. Και βέβαια όλοι οι άνθρωποι έχουν τρόπο ζωής. Δεν υπάρχει κανένας που δεν έχει τρόπο ζωής. Ορίστε. Άρα έτσι όπως το λέμε ο τρομοκράτης είναι πολιτισμένος άνθρωπος. Λοιπόν ο τρομοκράτης έχει έναν πολιτισμό, έχει τη δική του κουλτούρα. Όλοι οι άνθρωποι είναι πολιτισμένοι. Δηλαδή δεν υπάρχει άνθρωπος που να ζει εκτός ενός πολιτισμού. Ίσως κάποιος ο οποίος ζει στη ζούγκλα με τα ζώα μόνος του ο Ταρζάν ξέρω εγώ, αυτός αφού δεν ζει μέσα σε μια κοινωνία ενδεχομένως δεν συμμετέχει. Συμμετέχει στην κουλτούρα των ζώων. Γι' αυτό και ο Ταρζάν μιλούσε σαν ζώο και τα λοιπά. Και όταν γύρισε τον πήραν και τον πήγαν σε μια κανονική κοινωνία, θυμάστε αν έχετε δει τις ταινίες του Ταρζάν πόσο δυσκολεύτηκε να προσερμοστεί. Όμως όλοι οι άλλοι άνθρωποι που ζουν στην κοινωνία, η κοινωνία έχει πάρα πολλά στρώματα, έχει και περιθώριο. Ο τρομοκράτης μπορεί να ανήκει σε ένα περιθώριο, σε μια περιθωριακή ομάδα, όμως μέσα σε αυτή την ομάδα έχει σύστημα αξιών και πρακτικών. Δεν συμφωνούμε, δεν έχει σημασία. Έχει τρόπο ζωής διαφορετικό από εμάς αλλά έχει. Και κάποιο τραγούδι θα ακούει κι αυτός ή κάποια ταινία θα βλέπει ή κάποιο βιβλίο θα διαβάζει. Δεν μπορεί να μην ακούει, να μην διαβάζει τίποτα. Άρα σε αυτά τα τρία όλοι οι άνθρωποι τα έχουν. Ορίστε. Νομίζω πως το πρόβλημα συνήθως είναι το πως είναι φωντισμένη η λέξη. Γιατί κάποιες φορές δεν είμαστε φωντισμένοι και είναι σαν να αναφερόμαστε μόνος το κονάτι ενός ανώτερου πολιτισμού. Και γι' αυτό θερρούμε ότι ένας τρομοκράτης δεν είναι φωντισμένος. Επειδή κάνει φόνους έτσι φυσικά ένας φωνιάς δεν τον θεωρούμε. Όμως αυτό που θέλω να επιμείνω είναι ότι αυτή είναι μια παλαιότερη σημασία της έννοιας του πολιτισμού. Όταν ακριβώς μπορούσαν οι επιστήμονες κτλ βλέπανε ακόμα τέτοιου τύπου διαβαθμίσεις. Έτσι όπου σε αυτή τη διαβάθμιση υπήρχε ξαναλέω ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός που ήταν ο ανώτατος και υπήρχαν διάφοροι άλλοι που μετά ήταν σε αυτή την κλίμακα προς τα κάτω. Ας πούμε τα Βαλκάνια, ο βαλκανικός πολιτισμός, οι βαλκανικοί μάλλον πολιτισμοί ήταν σε μια μεσαία κλίμακα ας πούμε. Λέμε Βαλκάνιος λέγανε, Βαλκάνιος. Και βέβαια ξαναλέω οι μυάγριες φυλές της Αφρικής και της Αυστραλίας υποτίθεται ότι ήταν στον πάτο του πολιτισμού τη στιγμή που σήμερα με τις μελέτες που έχουν γίνει ξέρουμε ότι είχαν πολύ σύνθετους πολιτισμούς και αυτοί. Ας πούμε πάρτε ξέρω εγώ τον πολιτισμό των Ασδέκων και τα λοιπά, μιλάμε για πολύ σύνθετους πολιτισμούς αλλά πολύ διαφορετικούς από τον Δυτικό Ευρωπαϊκό. Λοιπόν, οι πολιτισμικές σπουδές ακριβώς έχουν διαφοροποιήσει αυτό το αξιολογικό φορτίο που είπε η συμφιτήτριά σας. Η έννοια του πολιτισμού χρησιμοποιείται σε αυτό το πλαίσιο ουδέτερα. Ουδέτερα. Είναι ούτε καλή ούτε κακή. Είναι ουδέτερη. Ο καθένας ανάλογα με τα δικά του κριτήρια μπορεί βέβαια να έχει και άποψη για τους άλλους πολιτισμούς. Δεν αποκλεί κανείς να έχει κανείς άποψη. Γιατί σύγχρονος αυτό το είπαμε, να μην μείνουμε πολύ σε αυτό, τον πολιτισμό τον αντιλαμβανόμαστε πάντοτε ως ζωντανό. Δεν τον αντιλαμβανόμαστε ως νεκρό. Και ειδικά στη λογοτεχνία. Είναι αυτό που είπε η συνάδελφό σας προηγουμένως όταν διαβάζουμε Καβάφη, δεν τον διαβάζουμε για να γνωρίσουμε τον Καβάφη σαν ο Καβάφης να είναι ένα μνημείο που πρέπει να το γνωρίσουμε, αλλά τον διαβάζουμε τον Καβάφη για να μας βοηθήσει στη ζωή μας. Δηλαδή τον Καβάφη και αν μας αρέσει βέβαια, μπορεί να μην μας αρέσει, αλλά μας αρέσει κάποιος άλλος ποιητής, δεν έχει σημασία. Αλλά ο ποιητής που θα μας αρέσει, το κείμενο που θα μας αρέσει, θα μας αρέσει επειδή τον αντιλαμβανόμαστε ως ζωντανό. Δεν τον αντιλαμβανόμαστε ως ξεπερασμένο. Αν τον αντιληφθούμε ως ξεπερασμένο, ως μνημείο απλός που δεν έχει καμία αξία για μας σήμερα, έτσι δεν θα μας αρέσει και τόσο πολύ. Και ειδικά όταν μιλούμε για παιδιά και εφήβους. Έτσι και δεν μιλούμε για φιλολόγους οι οποίοι φιλόλογοι μελετούν τα πάντα. Οι φιλόλογοι μελετούν όλα τα κείμενα. Πρέπει να τα μελετούν, είναι η δουλειά τους. Όμως οι νέοι και τα παιδιά αυτό το οποίο διαβάζουν το αντιλαμβάνονται ως ζωντανό. Και ο πολιτισμός γενικά είναι ακριβώς η ζωή μας ολόκληρη. Είναι η ζωή μέσα στην οποία βρισκόμαστε και αυτή η ζωή είναι ζωή και δεν είναι παρελθόν. Άρα λοιπόν η παράδοση αυτό που λέγανε παλιότερα θυμάστε πολύ σας το λέγανε στο σχολείο. Ότι μελετούμε τη λογοτεχνία για να μαθαίνουμε την παράδοση. Την πολιτισμική μας παράδοση έτσι ή τη λογοτεχνική μας παράδοση. Αυτή η παράδοση λοιπόν ή θα είναι ζωντανή ή θα την αντιληφθούμε ενώ πάντοτε μέσα στο μάθημα έτσι. Ή θα την αντιληφθούμε ως ζωντανή ή έχουμε αποτύχει αν δεν την αντιληφθούμε ως ζωντανή έτσι. Γιατί είναι πάρα πολύ δύσκολο βέβαια να πείσουμε τα μικρά παιδιά να διαβάσουνε κάτι επειδή είναι παράδοση. Πρέπει να τα πείσουμε να διαβάσουνε κάτι επειδή είναι ζωντανό. Και βέβαια σε αυτό το ζωντανό και μέσα στη λογοτεχνία υπάρχει πάντα και το μέλλον παιδιά μην το ξεχνάμε αυτό ποτέ. Υπάρχει και το μέλλον μαζί με το παρόν. Δηλαδή ένας συγγραφέας ό,τι γράφει το γράφει επειδή έχει και μία άποψη για το μέλλον. Το πως το θέλει, ποιες είναι οι προσδοκίες του, ποια είναι τα οράματά του. Για να μην μιλήσουμε βέβαια για την επιστημονική φαντασία που είναι ένα λογοτεχνικό είδος το οποίο ακριβώς αναφέρεται και στο μέλλον. Πολλές φορές αναφέρεται βάζει τοποθετεί την αφήγηση σε μία μελλοντική εποχή. Άρα λοιπόν μην ξεχνάμε και το μέλλον σε αυτήν λοιπόν τη χρονική τριάδα παρελθόν παρόν μέλλον. Το μάθημα της λογοτεχνίας κυρίως πρέπει να αναφέρεται στο παρόν και στο μέλλον και να αξιοποιεί το παρελθόν αλλά να το αξιοποιεί για το παρόν και το μέλλον. Αυτό είναι μια σημαντική διαφοροποίηση. Λοιπόν έλεγε εκείνη η φράση, υπενθυμίζω, κρητική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό. Είπαμε για τον πολιτισμό, για την κρητική θα πούμε και σε επόμενο μάθημα. Να πούμε και για την αγωγή. Τι είναι αγωγή, εμείς είμαστε και παιδαγωγή, νομίζω ότι όλοι ξέρετε τι είναι αγωγή. Είναι και μεγάλη συζήτηση αυτή, τα συζητάτε και με τον κ. Παυλίδη, συζητάτε δηλαδή για τη φιλοσοφία της παιδείας και τα λοιπά. Εγώ εδώ απλώς για να σας υπενθυμίσω κάποια πράγματα έχω επιλέξει τον ορισμό της αγωγής σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης. Λοιπόν η διαδικασία ανάπτυξης και έκφρασης όλων των δυνατοτήτων ενός ανθρώπου που τις έχουν δοθεί από τη φύση αλλά ενισχύονται και δομούνται από την εκπαίδευση. Η δυναμική έννοια της αγωγής περιλαμβάνει τόσο το αποτέλεσμα ή την κατάσταση στην οποία φτάνει ο άνθρωπος όσο και τη διαδικασία του να γίνει ο εαυτός του. Έτσι η αγωγή είναι και αποτέλεσμα αλλά κυρίως είναι μια διαδικασία κατά την οποία ο μαθητής, ο νέος αλλά και ο ενήλικας όταν περνάει από κάποιες διαδικασίες εκπαίδευσης αναπτύσσει διαρκώς και αποκτά κιόλας γιατί αναπτύσσει κάτι που έχει αλλά μπορεί να αποκτήσει και κάτι που δεν είχε εξαρχής. Αποκτά λοιπόν και αναπτύσσει ικανότητες, γνώσεις που όμως όλες αυτές γιατί τις αποκτά και τις αναπτύσσει για να γίνει ο εαυτός του. Δηλαδή για να γνωρίσει τον εαυτό του, για να φτάσει σε ένα σημείο που θα θεωρήσει ο ίδιος τον εαυτό του ολοκληρωμένο. Είναι δηλαδή μια διαγωγή, είναι μια διαρκής πορεία προς την ολοκλήρωση του εαυτού και βέβαια όταν λέμε ολοκλήρωση του εαυτού θα το δούμε και παρακάτω εννοούμε και δημιουργία ταυτότητας. Ότι δημιουργεί κανείς την ταυτότητά του. Κατά τη διάρκεια λοιπόν αυτής της διαδικασίας οι πνευματικές πολιτισμικές και πρακτικές ικανότητες όσο και οι προσωπικές και κοινωνικές του ιδιότητες αναπτύσσονται και διευρύνονται αδιάκοπα με έναν ολιστικό τρόπο. Αυτό είναι που σήμερα το σχολείο δεν μπορεί να κάνει και αποτυγχάνει. Δηλαδή τι αποτυγχάνει κατά τη γνώμη μου σε αυτόν τον ολιστικό τρόπο. Δηλαδή σήμερα το σχολείο αποσπασματικά κάποια πράγματα τα αναπτύσσει στα παιδιά, στους μαθητές αλλά σίγουρα αυτός ο τρόπος δεν είναι ολιστικός. Δηλαδή υπάρχουν πάρα πολλές άλλες πλευρές ανθρώπινες που έχουν οι μαθητές και που δεν αναπτύσσονται. Αναπτύσσονται τελικά μόνο πολύ λίγες. Αυτό βέβαια ποτέ δεν είναι τελειωμένο, ποτέ δεν μπορεί να φτάσει στο τέλειο. Γι' αυτό και η αγωγή είναι κάτι στο οποίο συνεχώς τύνουμε να το πετύχουμε, προσπαθούμε να το πετύχουμε αυτή την ολοκλήρωση του ανθρώπου και βέβαια ποτέ κανείς δεν μπορεί να πει ότι την πετύχαμε στο 100%. Όπως θα πούμε και σε άλλο μάθημα, το ίδιο συμβαίνει και με το γραμματισμό. Έτσι και στο γραμματισμό κλείνουμε στο γραμματισμό, θέλουμε το γραμματισμό. Δεν υπάρχει ποτέ ολοκλήρωση του γραμματισμού, αλλά αυτό θα το πούμε στο επόμενο μάθημα. Μέχρι τώρα με βάση αυτά που είπαμε μπορούμε να διατυπώσουμε και κάποιους σκοπούς, έτσι πιο συγκεκριμένους, δηλαδή αυτόν τον μεγάλο σκοπό ότι είναι ο σκοπός της δασκαλίας η κρητική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό, αυτόν τον σκοπό μπορούμε μετά να τον εξειδικέψουμε. Έχει πολλούς σκοπούς μικρότερους. Λοιπόν, εδώ βλέπετε δύο από αυτούς. Ο πρώτος είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές ότι η λογοτεχνία σχετίζεται με την ανθρώπινη εμπειρία. Αυτό το είπαμε, αλλά τώρα το λέμε ρητά ότι είναι και σκοπός της διδασκαλίας της λογοτεχνίας, δηλαδή να κατανοήσουν ότι η λογοτεχνία μιλάει για τη ζωή μας. Έτσι η λογοτεχνία μιλάει για τη ζωή μας και μας βοηθάει να κατανοήσουμε τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Άρα, για να επανέλθω όλα συνδέοντες, αυτά που λέγαμε προηγουμένως, δεν μας βοηθάει η λογοτεχνία να γνωρίσουμε μόνο τους παλιούς κόσμους, αλλά κυρίως μας βοηθάει να γνωρίσουμε το δικό μας κόσμο, στον κόσμο στον οποίο ζούμε και βέβαια τον εαυτό μας. Αν αυτό το κρατήσετε ως βάση, θέλω λίγο να σκεφτείτε πάνω στο δεύτερο, δηλαδή στο δεύτερο αυτό θέλω να μου πείτε ποιες λέξεις κάνουν τη διαφορά. Γιατί ο δεύτερος σκοπός μοιάζει με τον πρώτο, αλλά υπάρχουν κάποιες λέξεις που κάνουν τη διαφορά στο νόημα. Ποιες νομίζετε ότι είναι, τι σας κάνει μπαμ, που νομίζετε σε ποιες λέξεις βρίσκεται το νόημα αυτής στη παραγράφη. Ορίστε. Γιατί, επειδή δεν είπαμε τίποτα για την κριτική. Στην κριτική κατανόηση. Άλλος, ναι. Να μείνουμε λοιπόν σε αυτή τη δεύτερη γραμμή. Λοιπόν, στην κριτική κατανόηση. Στην κριτική κατανόηση όμως τι είναι ως πράγματος. Ναι. Ναι. Που το λέει. Άρα πάει σε συ παρακάτω τώρα. Άρα την ανθρώπινη εμπειρία εδώ την εξειδικεύει και την δίνει τα επίθετα κοινωνική, ιστορική και πολιτισμική εμπειρία. Σωστή παρατήρηση έτσι. Η γενικά ανθρώπινη εμπειρία τώρα είναι πιο εξειδικευμένη. Στη δεύτερη γραμμή ξαναλέω. Δεν σας κάνει εντύπωση τίποτα άλλο. Ο τρόπος σας φαίνεται αμεληταίος. Ο τρόπος σας φαίνεται αδιάφορος. Καταλαβαίνετε τι θέλω να πω. Ο τρόπος κάνει τη διαφορά. Δηλαδή συνειδητοποιούμε τη σχέση της εμπειρίας με τη λογοτεχνία. ΟΚ. Αυτό είναι βασικό. Όμως στην ουσία τι κάνουμε. Διερευνούμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε. Τον τρόπο ο τρόπος κάνει τη διαφορά. Είναι το πως αντιλαμβανόμαστε. Είναι με ποιους μηχανισμούς αντιλαμβανόμαστε την κοινωνική και την ιστορική. Ναι βέβαια την αντιλαμβανόμαστε και μάλιστα την αντιλαμβανόμαστε και κριτικά. Πολύ ωραία και θέλουμε κριτικά να την αντιλαμβανόμαστε. Όμως πάμε ένα βήμα και πάμε και παρακάτω ένα βήμα. Αντιλαμβανόμαστε κριτικά τον τρόπο με τον οποίο συμβαίνει όλο αυτό. Δηλαδή αυτή η σύνδεση παιδιά της λογοτεχνίας με τη ζωή και την εμπειρία είναι μια σύνδεση υπαρκτή, όμως γίνεται με πολλούς τρόπους. Αν δεν διερευνήσουμε αυτούς τους τρόπους δεν έχουμε κάνει τίποτα. Δηλαδή μπορεί να έχουμε καταλάβει ναι κάποια σύνδεση υπάρχει, προφανώς. Όμως πως αυτή η σύνδεση γίνεται πράξη, έτσι πως γίνεται κείμενο, πως στο κείμενο γίνεται αυτό το πράγμα, πως στο κείμενο γίνεται αυτή η σύνδεση. Άρα αυτό ακριβώς του τρόπου, αυτός ο τρόπος είναι που μας βοηθάει κιόλας, προσέξτε να είμαστε κριτικοί, να είναι η κατανόησή μας κριτικοί. Η κατανόησή μας μπορεί να είναι κριτικοί στο βαθμό ακριβώς που μπορούμε να κατανοήσουμε τον τρόπο. Αλλιώς μένουμε μόνο στη ρητορία, αλλιώς λέμε ναι, η λογοτεχνία μιλάει για τη ζωή, μπλα μπλα μπλα, μπλα μπλα μπλα, η λογοτεχνία μιλάει για τις εμπειρίες μας. Πως όμως γίνεται αυτό, ακριβώς εκεί είναι το θέμα. Ορίστε. Πως θα μπορούμε να βοηθήσουμε τον δεύτερο τρόπο στον κεφάλι να μπορούμε να κατανοήσουμε το ισόδικο που λέμε τη λέξη αγωγή. Όταν λέτε δεύτερο τρόπο. Α, εννοείται το δεύτερο σκοπό. Με το δεύτερο σκοπό λοιπόν, ναι. Αν μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τη λέξη αγωγή. Βέβαια, βέβαια, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τη λέξη αγωγή γιατί αρχίζουμε και εξειδικεύουμε πως ακριβώς θα αναπτύξουμε τις δεξιότητές μας. Θα τις αναπτύξουμε τις δεξιότητές μας και τον εαυτό μας ακριβώς όταν θα πάμε λίγο περισσότερο σε βάθος. Και θα μπορούμε να αντιληφθούμε τους τρόπους με τους οποίους, έτσι, η κοινωνική, ιστορική και πολιτισμική μας εμπειρία αποκτούν υπόσταση για μας. Και έτσι θα συγκροτήσουμε την ταυτότητά μας. Δηλαδή η λέξη ταυτότητα είναι η πρώτη φορά που την συναντούμε, την είπαμε όμως, τελικά όλα αυτά συμβάλουν στο να φτιάξουμε την ταυτότητά μας. Η λογοτεχνία, παιδιά, βοηθάει πάρα πολύ τον άνθρωπο να φτιάξει την ταυτότητά του. Πείτε ένα παράδειγμα πως τον βοηθάει. Πρακτικά πως τον βοηθάει, όταν διαβάζετε ένα μυθιστόρυμα. Πως σας βοηθάει το μυθιστόρυμα αυτό στο να φτιάξετε την ταυτότητά σας, ορίστε. Θα εμπορίσουμε να συμφωνήσουμε στους δράσους και τους μυθούς. Άρα λοιπόν ακριβώς ταυτιζόμενους με τον ήρωα αναρωτιέται πολλά πράγματα για τον εαυτό του. Αναρωτιέται εγώ θα μπορούσα να το κάνω αυτό. Είναι σωστό αυτό. Εγώ στη θέση του τι θα έκανα. Κοίτα βρε παιδί μου που έμπλεξε αυτός. Εγώ θα μπορούσα να μπλέξω έτσι και αν όχι γιατί. Λοιπόν αυτά όλα που είναι ερωτήματα που παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, μας βοηθούν να τοποθετούμε τον εαυτό μας κάπου, να τον γνωρίζουμε καλύτερα και έτσι να συγκροτούμε την ταυτότητά μας. Λοιπόν ακόμα κάτι και θα κάνουμε το διάλειμμα. Θέλω να δείτε τι ωραία που τα λέει, με πόση σαφήνια λέει ένας μεγάλος θεωρητικός της λογοτεχνίας ο Τσβεντάν τον Τόροφ. Αυτά όλα που συζητούμε μέχρι στιγμής. Κατά γενικό κανόνα λέει ο μη επαγγελματίας αναγνώστης και πάντα μιλάμε για μη επαγγελματίες που είναι όλοι οι μαθητές, οι νέοι, οι πάντες εκτός από τους φιλολόγους που είναι οι επαγγελματίες. Ο μη επαγγελματίας λοιπόν αναγνώστης σήμερα όπως και χθες διαβάζει αυτά τα έργα όχι για να εφαρμόσει καλύτερα μια μέθοδο ανάγνωσης, ούτε για να αντλήσει από αυτά πληροφορίες για την κοινωνία μέσα στην οποία δημιουργήθηκαν, αυτά που κάνατε εσείς στο Λύκειο, έτσι αυτά κάνατε, αλλά λέει ο Τόροφ όχι για να κάνετε αυτά, αλλά για να βρεις αυτά ένα νόημα που θα του επιτρέψει να καταλάβει καλύτερα τον άνθρωπο και τον κόσμο, έτσι ένα νόημα ζητάει ο αναγνώστης πάντα, για να ανακαλύψεις αυτά μια ομορφιά που εμπλουτίζει την ύπαρξή του. Και η ομορφιά δηλαδή θέλει να πει ότι δεν είναι μόνο ιδέες, δεν είναι μόνο νοήματα, αυτές οι ιδέες, τα νοήματα κτλ στην ουσία έχουν μια ομορφιά που τη νιώθει ο αναγνώστης, και αυτή η ομορφιά εμπλουτίζει την ύπαρξή του, με αυτόν τον τρόπο καταλαβαίνει καλύτερα τον εαυτό του. Η γνώση της λογοτεχνίας δεν είναι αυτός ο σκοπός, αλλά μία από τις βασιλικές οδούς που οδηγούν στην ολοκλήρωση του καθενός. Δηλαδή δεν διαβάζουμε τη λογοτεχνία για τη λογοτεχνία, ούτε για να γίνουμε μορφωμένοι, ούτε για να κάνουμε τον έξυπνο στα κοινωνικά περιβάλλοντα στα οποία ανήκουμε, αλλά γιατί μας βοηθάει στην ολοκλήρωση του καθενός. Είναι μία από τις βασιλικές οδούς, προσέξτε. Δεν λέει ότι είναι η βασιλική οδός, δηλαδή μόνο από τη λογοτεχνία με τη λογοτεχνία μπορείς να ολοκληρωθείς, αν είναι δυνατόν. Υπάρχουν ολοκληρωμένοι άνθρωποι που δεν έχουν διαβάσει ποτέ λογοτεχνία. Άρα υπάρχουν πολλές οδοί για να ολοκληρωθεί κανείς και πολλά μέσα αγωγής, σύμφωνει, αλλά και η λογοτεχνία είναι μία από τις βασιλικές οδούς, είναι μία από αυτές τις οδούς. Δεν πρέπει παιδιά, αυτό θέλω να τονίσω και με αυτό να τελειώσουμε το πρώτο μισό του μαθήματος μας, δεν πρέπει τη λογοτεχνία ούτε να την υπερτιμούμε, αλλά ούτε και να την υποτιμούμε. Προσέξτε γιατί σήμερα στην εκπαίδευση τα βλέπει κανείς αυτά και τα δύο και δεν βλέπει όμως τη μέση οδό, δηλαδή μία πιο ρεαλιστική οδό. Θα δείτε εκπαιδευτικούς οι οποίοι, ειδικά τώρα που θα πάτε και στα σχολεία στην πρωτοβάθμια, που δεν κάνουν καθόλου λογοτεχνία, που δεν κάνουν ούτε ανθολόγιο, γιατί προφανώς δεν τη θεωρούν αξιόλογοι ως μέσο αγωγής, την υποτιμούν δηλαδή, και θα δείτε εκπαιδευτικούς οι οποίοι λένε κάτι μεγάλα λόγια φοβερά, ότι η λογοτεχνία είναι πάρα πολύ σπουδαίο πράγμα, ότι ναι βέβαια εγώ κάνω πολλή λογοτεχνία, πιστεύω στη λογοτεχνία, μπλα μπλα μπλα μπλα μπλα μπλα μπλα μπλα. Το θέμα δεν είναι ούτε να λέμε τα μεγάλα λόγια και ούτε βέβαια να μην κάνουμε καθόλου λογοτεχνία. Το θέμα είναι να κάνουμε λογοτεχνία με ρεαλιστικούς σκοπούς, δηλαδή να ξέρουμε συγκεκριμένα, τι θέλουμε να πετύχουμε με τη λογοτεχνία και τι μπορούμε να πετύχουμε, ποιες είναι οι δυνατότητες. Από εκεί και πέρα οι μαθητές μας όπως όλοι οι άνθρωποι μπορεί να μην επιλέξουν αυτή την οδό για την ολοκληρωσή τους. Έτσι μπορεί δηλαδή να το πω πιο απλά να μην τους αρέσει, να τους αρέσουν άλλα πράγματα, να επιλέξουν άλλες οδούς. Όμως εμείς έχουμε την υποχρέωση να τους δείξουμε και αυτή την οδό. Όπως έχουμε την υποχρέωση να δείξουμε στους μαθητές μας πολλούς δρόμους για την αγωγή τους και για την ολοκληρωσή τους. Θέλετε κάτι, ορίστε, παρακαλώ. Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ακριβώς η πρωτοβάθμια εκπαίδευση στοχεύει στο να ανοίξει όσο το δυνατόν περισσότερους δρόμους τα παιδιά. Έτσι και με τα γνωστικά αντικείμενα και με τις τέχνες και με τις μεθόδους φυσικά, με όλα. Δηλαδή είναι μια ολιστική εκπαίδευση, η πρωτοβάθμια εκπαίδευση και πρέπει ακριβώς όλα τα αντικείμενα να συνεργάζονται γιατί ποτέ δεν ξέρεις το κάθε παιδί πώς θα ωφεληθεί από ποιο αντικείμενο. Δηλαδή ποιο αντικείμενο και ποιο μάθημα θα γοητεύσει, θα ελκύσει το κάθε παιδί για να βρει το δρόμο ακριβώς της ολοκλήρωσής του. Και το δρόμο του νοήματος, έτσι του νοήματος πάντοτε αυτό είναι, πού βρίσκει κανείς νόημα, πού βρίσκει νόημα για τη ζωή. Άλλο τίποτα έχετε να παρατηρήσετε τώρα, καμιά ερώτηση έχετε άμεσα τώρα, λοιπόν τότε να κάνουμε το διάλειμμα και να συνεχίσουμε σε λίγο. Εδώ βλέπετε τη διατύπωση ενός άλλου σκοπού, τώρα από εκεί και πέρα θα δείτε και στο πρόγραμμα σπουδών ότι διατυπώνονται πολλοί σκοποί. Οι οποίοι είναι εξειδικεύσεις αυτών που είπαμε, έτσι δεν χρειάζεται όλα να τα αναλύουμε ούτε όλους τους σκοπούς να τους εξηγήσουμε εδώ στο μάθημα. Εδώ δίνουμε τα βασικά, τις έννοιες, την προσέγγιση, να καταλάβετε την προσέγγιση και μετά θα διαβάσετε τις διαφορετικές διατυπώσεις. Ας πούμε από αυτόν τον σκοπό που είναι η καλλιέργεια μιας ποικιλίας αναγνωστικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων θέλω να κρατήσετε τη φράση ότι αξιοποιούμε κείμενα από όλο το φάσμα της πολιτισμικής παραγωγής. Δηλαδή αφού είπαμε ότι ο πολιτισμός περιλαμβάνει τα πάντα τότε και τα κείμενά μας θα πρέπει να είναι από όλο το φάσμα της πολιτισμικής παραγωγής. Δηλαδή από τα διαφορετικά είδη της εικονικής, θεατρικής και μαζικής επικοινωνίας. Τι σημαίνει αυτό ότι δεν θα διαβάζουμε μόνο λογοτεχνικά κείμενα ή λογοτεχνικά κείμενα με την αυστηρή έννοια, αλλά θα πρέπει και τα λογοτεχνικά κείμενα να τα συνδέουμε και με κινηματογραφικές ταινίες και με εικόνες άλλου τύπου και με το θέατρο και με τη μαζική επικοινωνία που είναι δηλαδή η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, το διαδίκτυο. Άρα λοιπόν τη λογοτεχνία φυσικά θα την διαβάζουμε εννοείται, όμως τη λογοτεχνία θα την τοποθετούμε μέσα στο πλαίσιο το πολιτισμικό στο οποίο βρίσκεται σήμερα στο σύγχρονο κόσμο. Σήμερα όπως ξέρετε πολύ καλά έχουμε ένα βιβλίο το οποίο γίνεται και ταινία, πάρα πολύ συχνά συμβαίνει, ή έχουμε ένα μυθιστόριμα το οποίο γίνεται και τηλεοπτικό σίριαλ. Θα δούμε το κείμενο φυσικά, αλλά δηλαδή δεν μας ενδιαφέρει και η ταινία που έγινε που βασίστηκε πάνω στο βιβλίο. Πώς είναι δυνατό να μη μας ενδιαφέρει αφού και αυτή είναι μέρος του πολιτισμού μας, είναι μέρος της πολιτισμικής μας επικοινωνίας. Άρα λοιπόν θα πρέπει ακριβώς να δούμε παραδείγματα από όλα τα είδη της πολιτισμικής παραγωγής και αν δούμε ακριβώς αυτά τα παραδείγματα από όλα τα είδη τότε θα καταλάβουμε ότι ο ρόλος της λογοτεχνίας αναδεικνύεται στρατηγικώς. Ότι η λογοτεχνία δηλαδή μέσα στο σύγχρονο πολιτισμό δεν είναι απλώς ένα είδος ανάμεσα στα άλλα. Έχει μια στρατηγική σημασία διότι τα άλλα είδη βασίζονται στη λογοτεχνία. Το καταλαβαίνετε αυτό. Τα άλλα είδη τα οποία χρησιμοποιούν αφήγηση ας πούμε ο κινηματογράφος είναι μια οπτική αφήγηση. Ναι όμως ο κινηματογράφος ήρθε μετά τη λογοτεχνία. Αναπτύχθηκε μετά τη λογοτεχνία. Ήδη η λογοτεχνία είχε αναπτύξει όλους τους τρόπους αφήγησης που μετά τους πήρε ο κινηματογράφος. Άρα λοιπόν η λογοτεχνία έχει αναπτύξει ένα ρεπερτόριο όπως λέμε συμβολικών μορφών, τρόπων, συμβάσεων κτλ που αν τους καταλάβουμε, αν τους γνωρίσουμε μέσα από τη λογοτεχνία θα μπορέσουμε να τους καταλάβουμε πως λειτουργούν και στα άλλα είδη επικοινωνίας και στις άλλες αφηγήσεις. Και αυτό θα μας βοηθήσει συνολικά ακριβώς στην κρητική μας σχέση με το σύγχρονο πολιτισμό. Θα δούμε δηλαδή παραδείγματος χάρη, δεν ξέρω αν έχετε σκεφτεί ποτέ, ένα δελτίο ειδήσεων στην τηλεόραση, ένα δελτίο ειδήσεων. Πως δομείται, έχει μια δομή, η δομή αυτή είναι μια αφηγηματική δομή. Που μοιάζει και με μια άλλη αφήγηση. Έχει μια εισαγωγή, έχει τα επιμέρους θέματα, έχει τα σχόλια στα θέματα. Άρα λοιπόν είναι μια δομή την οποία από κάπου την πήρανε οι άνθρωποι της τηλεόρασης όταν τα φτιάξανε ή όταν τα επινοήσανε αυτά τα πράγματα. Λοιπόν από πού τα πήρανε, τα πήρανε από την βασική αφηγηματική μορφή που είναι η λογοτεχνία, που είναι η μήτρα όλων των αφηγηματικών μορφών. Οι δημοσιογράφοι μεταξύ τους όταν γράφουν ένα άρθρο δεν λένε ο ένας τον άλλον τι άρθρο γράφεις, μήπως ξέρετε πως το λένε αυτό που γράφουν. Πως το έχετε ακούσει ποτέ, όχι είναι λίγο κουλτουριάρικο το κείμενο, το story σου, ποιο είναι το story σου λένε ο ένας τον άλλον. Ποιο είναι το story, ποια είναι η ιστορία σου διότι την ύβηση την αναπτύσσουν ως ιστορία, έτσι ως αφήγηση. Άρα λοιπόν και το πως φτιάχνεται ακριβώς ένα δημοσιογραφικό κομμάτι ακολουθεί και αυτό κάποιους κανόνες που είναι γνωστή κανόνες από τη λογοτεχνία. Άρα με αυτή την έννοια εδώ λέμε ότι το παιδί που δεν τα ξέρει όλα αυτά, έτσι, τι θέλουμε, θέλουμε το παιδί ακριβώς να το εισάγουμε στο σύγχρονο πολιτισμό αλλά για να το εισάγουμε στο σύγχρονο πολιτισμό δεν μπορούμε να του δώσουμε μόνο λογοτεχνία. Πρέπει να του δώσουμε και πολλά άλλα παραδείγματα από πολιτισμικά προϊόντα για να μπορεί και να καταλάβει και να αξιολογήσει τη θέση της λογοτεχνίας μέσα σε όλα αυτά. Τέλος, η λογοτεχνία είναι ο κατεξοχήν διαπολιτισμικός τόπος. Δηλαδή τι σημαίνει αυτό το πράγμα. Εσείς ξέρετε και από άλλα μαθήματα για τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, για τη διαπολιτισμική αγωγή. Ξέρετε ακριβώς πόσο σημαντικό είναι για την εκπαίδευση, πόσο σημαντική είναι για την εκπαίδευση η διαπολιτισμικότητα. Μην τα λέω εγώ αυτά, είναι γνωστά είστε τρίτο έτος. Τι θέλω όμως να πω για τη λογοτεχνία. Θέλω να πω για τη λογοτεχνία ότι η λογοτεχνία είναι ακριβώς ένας προνομιακός τόπος όπου αναπτύσσεται αυτή η διαπολιτισμικότητα. Δηλαδή ότι μέσα σε ένα λογοτεχνικό κείμενο έχουμε έναν διάλογο πολιτισμών. Και όταν λέμε διάλογο πολιτισμών δεν εννοούμε μόνο εθνικών πολιτισμών, φυσικά και εθνικών πολιτισμών μπορεί να έχουμε. Αλλά έχουμε διάλογο πολιτισμών και διαφορετικών πολιτισμών μέσα στην ίδια κοινωνία, διαφορετικών κοινωνικών νοοτροπιών. Δηλαδή τελικά η λογοτεχνία είναι παιδιά το βασίλειο της εταιρότητας. Στην λογοτεχνία πάντοτε υπάρχει ο άλλος, υπάρχει και ένας και περισσότεροι άλλοι. Πρώτα πρώτα ο κάθε χαρακτήρας για μας τον αναγνώστη είναι ένας άλλος. Τα θέματα, οι συγκρούσεις, η λογοτεχνία όπως και το θέατρο βασίζεται στις συγκρούσεις. Οι χαρακτήρες συγκρούονται. Αυτές οι συγκρούσεις σημαίνουν ότι συγκρούονται διαφορετικοί άνθρωποι, διαφορετικές στάσεις ζωής, διαφορετικές νοοτροπίες. Δεν υπάρχει λογοτεχνία που να μην υπάρχει μέσα της η διαπολιτισμικότητα και η εταιρότητα. Άρα λοιπόν όσο περισσότερη λογοτεχνία διαβάζουμε τόσο περισσότερο μπορούμε ακριβώς να εξικοιωνόμαστε με τον άλλον με την εταιρότητα. Και επίσης γι' αυτό το λόγο έχει σημασία να διαβάζουμε κείμενα από πολλές διαφορετικές εθνικές λογοτεχνίες. Κάτι το οποίο λείπει πολύ από την εκπαίδευσή μας σήμερα. Συμφωνείται δηλαδή σήμερα και το μάθημα λέγεται μόνο ας πούμε ειδικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση λέγεται μάθημα νεοελληνικής λογοτεχνίας. Και η νεοελληνική είναι το 90% Βέβαια σε αυτό δεν διαφέρουν και οι άλλες χώρες και οι άλλες χώρες δίνουν έμφαση στην εθνική τους λογοτεχνία και σε άλλο μάθημα θα μιλήσουμε γι' αυτό και θα πούμε και για την εθνική λογοτεχνία και τα λοιπά. Όμως σκεφτείτε τον αναγνώστη, τον απλό αναγνώστη. Εσείς όταν πηγαίνετε σε ένα βιβλιοπωλείο να διαλέξετε ένα βιβλίο να διαβάστε που να σας αρέσει θα κοιτάξετε αν ο συγγραφέας είναι Έλληνας ή ξένος. Δεν είναι το πρώτο αυτό που θα κοιτάξετε. Θα κοιτάξετε αν σας ενδιαφέρει το θέμα, έτσι θα ανοίξετε ίσως κάπως να διαβάσετε δυο τρεις γραμμές και όλα τα υπόλοιπα κριτήρια που έχει ο αναγνώστης δεν διαλέγει με βάση την εθνικότητα του συγγραφέα και πολύ καλά κάνει γιατί ακριβώς η λογοτεχνία έτσι έχει κάτι το οικουμενικό. Μπορεί να μας αρέσει περισσότερο ένας ξένος συγγραφέας παρά ένας Έλληνας. Και μέσα από ένα κείμενο μιας ξένης λογοτεχνίας να καταλάβουμε πολλά πράγματα που να μας ενδιαφέρουν και για την ξένη χώρα για τον ξένο αυτό λαό αλλά και για τον δικό μας και για τη δική μας μέσα ακριβώς από τη σύγκριση. Άρα λοιπόν η λογοτεχνία συνεχώς μεταφράζεται έτσι και σήμερα στην εποχή μας έχουμε πάρα πολλές μεταφράσεις. Μεταφράζεται διασκευάζεται αλλά και επανερμηνεύεται και αυτό η συνεχής επανερμηνεία είναι μία άσκηση στην εταιρότητα. Σκεφτείτε διαβάζουμε ένα κείμενο ο ένας μαθητής το βλέπει έτσι ο άλλος το βλέπει αλλιώς το ερμηνεύει έτσι ο άλλος το ερμηνεύει αλλιώς. Αυτό ακριβώς δεν είναι η διαφορετικότητα είναι διαφορετικοί άνθρωποι διαφορετικές προτεραιότητες και εμπειρίες πιθανών διαφορετικές ερμηνίες. Τι κάνει η τάξη που έχει αυτές τις διαφορετικές ερμηνίες δεν ασκείται ακριβώς στον διάλογο των διαφορετικών ερμηνιών. Άρα λοιπόν και επειδή η ίδια η λογοτεχνία είναι ο τόπος της διαπολιτισμικότητας αλλά και επειδή το μάθημα της λογοτεχνίας αντιμετωπίζει διαρκώς το θέμα του εις διαφορετικότητας. Για αυτό ακριβώς η λογοτεχνία είναι πάντοτε ένα από τα βασικά όπλα της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και όλα τα προγράμματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στη λογοτεχνία. Λοιπόν και πάμε τώρα στη δημιουργικότητα. Είναι η δεύτερη μας έννοια που θέλω έτσι λίγο να την δούμε από κοντά και την συναντούμε σε αυτό το σκοπό που λέει ότι σκοπός της δασκαλίας είναι η ανάπτυξη της κριτικής και ταυτόχρονα δημιουργικής σχέσης των μαθητών με το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον και τα λοιπά και τα λοιπά. Μάλλον όχι και τα λοιπά και η συμβολική ενδυνάμωση της υποκειμενικότητας όλων των μαθητών έτσι ώστε να γίνουν ενεργητικοί πολίτες και παραγωγή πολιτισμού. Δηλαδή να είναι δημιουργικοί πολίτες άμα είσαι ενεργητικός και είσαι και παραγωγός πολιτισμού είσαι δηλαδή δημιουργικός. Άρα λοιπόν είπαμε ότι θέλουμε κριτική σχέση και τα λοιπά αυτά τα είπαμε όμως θέλουμε και δημιουργική σχέση. Θέλουμε δηλαδή να κάνουμε τους μαθητές δημιουργούς πολιτισμού και αυτή η λέξη δεν είναι αγνωστή προφανώς την ξέρετε όμως λίγο να την δούμε από κοντά. Δηλαδή τι είναι η δημιουργικότητα. Τι είναι η δημιουργικότητα. Λέμε αυτός είναι δημιουργικός άνθρωπος κτλ. Συνήθως τη δημιουργικότητα την συνδέουμε με τις έννοιες της πρωτοτυπίας της φαντασίας του ταλέντου της επινοητικότητας. Δηλαδή ποιοι έχουν αυτές τις ιδιότητες συνήθως. Ποιοι είναι εκείνοι που συνήθως λέμε ότι είναι πρωτότυποι, ότι έχουν ταλέντο, ότι έχουν φαντασία. Ποιοι είναι οι καλλιτέχνες. Δηλαδή αν πούμε ποιοι είναι, αν ρωτήσουμε τον οποιοδήποτε, έτσι εσάς όλο τον κόσμο, ρωτήσουμε ποιοι είναι οι πιο δημιουργικοί άνθρωποι, δεν θα πει κανείς οι καθαρίστριες, θα πει οι καλλιτέχνες. Γιατί στην δική μας, στην ευρωπαϊκή, στη δυτική τελος πάντων κουλτούρα, η τέχνη είναι το βασίλειο της δημιουργικότητας. Η τέχνη είναι το βασίλειο της δημιουργικότητας. Νομίζουμε, μέχρι τώρα τουλάχιστον, νομίζαμε ότι η τέχνη είναι το βασίλειο της δημιουργικότητας. Όμως η τέχνη είναι κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερο και το οποίο δεν είναι η πραγματικότητα. Δηλαδή η τέχνη με την πραγματικότητα, έτσι όπως την αντιλαμβάνει το περισσότερο κόσμος, είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Δεν συμφωνείτε? Έτσι νομίζουμε τουλάχιστον. Και αυτό φαίνεται πολύ και στον τρόπο που ανατρέφουμε τα παιδιά. Θα σας πω ένα πολύ απλό παράδειγμα. Όλοι οι γονείς θέλουνε τα παιδιά τους να έχουν κάποια σχέση με την τέχνη. Ειδικά στην εποχή μας, έτσι, οι μοντέρνοι γονείς. Τα στέλνουν σε οδεία, σε εργαστήρια ζωγραφικής, σε μπαλέτα. Σου λέει βέβαια κάποια τέχνη χρειάζεται, κάποια σχέση με την τέχνη χρειάζεται. Όχι όμως και να γίνουν καλλιτέχνες. Α, όλα και όλα. Το πιο σπουδαίο είναι οι γνώσεις, δεν είναι οι τέχνες. Το πιο σπουδαίο είναι να πάρουν τα πτυχία τους, να αποκτήσουν ένα επάγγελμα. Η τέχνη δεν σε βοηθάει να ζήσεις, δεν σου δίνει ψωμί. Όλοι οι γονείς θέλουν να διαβάζει ένα παιδί λογοτεχνία ας πούμε. Αλλά όχι και πάρα πολύ, διότι αν διαβάζει πάρα πολύ μετά του λένε πετάς τα σύννεφα. Διάβασε και τίποτα άλλο, διάβασε και τα μαθήματά σου, διάβασε και ένα βιβλίο γνώσεων, να πάρεις γνώσεις. Η λογοτεχνία δεν είναι γνώσεις, η τέχνη δεν είναι γνώσεις, είναι κάτι άλλο. Βλέπετε παντού και πολύ παλιά κιόλας, απαγορεύανε στα παιδιά να διαβάζουν λογοτεχνία, διότι θεωρούνταν ακριβώς κάτι τελείως μη πραγματικό, ότι θα πάρουν τα μυαλά τους αέρα, ότι θα τους βλάψει, γιατί είναι μόνο φαντασία. Αυτό νόμιζε κάποτε ο κόσμος. Ως φαντασία καλό είναι σε μικρές δώσεις, όμως όχι σε μεγάλες δώσεις. Βλέπετε ότι οι άνθρωποι μέσα στη κουλτούρα μας είναι αυτά τα πράγματα, έχουν μία αμφίθυμη σχέση με αυτό που ονομάζεται τέχνη. Έχουν μία αμφίθυμη σχέση και η αμφίθυμη σχέση ακριβώς προέρχεται από αυτήν την διάκριση που νομίζουν ότι υπάρχει, που όλοι μάθαμε να βλέπουμε ότι άλλο η πραγματικότητα, δηλαδή η πραγματική ζωή, πώς βγάζεις το ψωμί σου και όλα αυτά, και άλλο είναι η τέχνη. Λένε πολλές φορές πώς θα γίνει το έργο, έτσι είναι. Στο έργο, δηλαδή στον κινηματογραφικό έργο αλλά και στον λογοτεχνικό έργο, μπορεί να συμβούν πράγματα που στη ζωή δεν συμβαίνουν, αλλά βέβαια στο έργο έτσι πρέπει να συμβούν για να γίνει το έργο. Αυτή η φράση ακριβώς αυτό το πράγμα δείχνει. Αυτή όμως η διάκριση, αυτή η αντίθεση μάλλον ανάμεσα στην πραγματικότητα και την τέχνη, δημιουργεί πάρα πολλά προβλήματα παιδιά. Διότι, όπως είπα, δεν δίνουμε στα παιδιά ένα μήνυμα το οποίο να είναι, πώς να το πούμε, λογικό, ένα μήνυμα το οποίο να μπορούν να το συλλαβουν. Κάτι πρέπει να κάνουμε εδώ πέρα, κάπως πρέπει να αλλάξουμε αυτό το μήνυμα, να το κάνουμε λίγο πιο ρεαλιστικό και πιο βοηθητικό για τα παιδιά. Άρα λοιπόν θα πρέπει την έννοια της δημιουργικότητας να την δούμε λίγο διαφορετικά. Δηλαδή, δημιουργικότητα δεν είναι μόνο, δεν έχουν μόνο οι καλλιτέχνες, δημιουργικότητα δεν είναι μόνο οι τέχνοι. Η δημιουργική δραστηριότητα, να το πούμε έτσι πιο πρακτικά, είναι η ίδια η διαδικασία της επικοινωνίας. Δηλαδή, η δημιουργικότητα δεν είναι να φτιάχνεις μόνο έναν πολύ ωραίο πίνακα ζωγραφικής, δεν είναι να γράφεις ένα πολύ ωραίο μυθιστόριμα ή ένα πείημα, δεν είναι να φτιάχνεις ένα γλυπτό ή να συνθέτεις μία καταπληκτική όπερα ή μία συμφωνία. Όλα αυτά είναι πολύ σπουδαία πράγματα, όμως και αυτά δεν είναι παρά ένα πολύ υψηλό επίπεδο της επικοινωνίας. Ο καλλιτέχνης δηλαδή που φτιάχνει αυτό το έργο τέχνης, το φτιάχνει για να επικοινωνήσει, για να εκφραστεί προφανώς, αλλά εκφραζόμενος για να επικοινωνήσει. Όλοι εμείς οι υπόλοιποι που μπορεί να μην είμαστε καλλιτέχνες, δεν σημαίνει ότι δεν δημιουργούμε και εμείς κάτι, ορίστε. Ας πούμε και κάποιος θα φτιάξει ένα ωραίο γλυπτό, για παράδειγμα, ή κάποιος θα φτιάξει την βρύση του μπάνιο του χάλαση, χωρίς να έχει βάση αυτό. Δηλαδή μιλάμε ότι είναι μια τέχνη. Είναι δημιουργικός, δεν είναι μια τέχνη το να φτιάχνεις την βρύση, όμως είναι δημιουργικός διότι με τη δουλειά του βοηθάει τη ζωή να συνεχίζεται. Για τη βρύση το λέω αυτό, για το γλυκό και για τη μαγειρική, φυσικά με τη δουλειά μας, με το μαγείρεμα, έτσι πρώτον ζούμε, είναι εντελώς απαραίτητο να συνεχιστεί η ζωή, αλλά δεύτερον και να ομορφύνει αυτή η ζωή. Αν ήτανε να ζούμε απλώς θα τρώγαμε ομά τα πράγματα, ή κάποτε μπορεί να βρεθούν χάπια που να τα παίρνεις και να ζεις, να παίρνεις τις ουσίες που πρέπει να πάρεις. Όμως η καλή μαγειρική, το καλό γλυκό, το όμορφο σπίτι κάνει τη ζωή μας ομορφότερη και ο άνθρωπος για να συνεχίσει τη ζωή χρειάζεται και την ομορφιά στο περιβάλλον σε όλες τις μορφές και όχι μόνο στις μορφές της υψηλής τέχνης. Για να το καταλάβετε καλύτερα, το εξηγεί εδώ πέρα, ο άνθρωπος λέει ζει και εργάζεται δημιουργώντας εικόνες και σχήματα προσπαθώντας να οργανώσει την εμπειρία του, να δώσει στην εμπειρία του μια μορφή. Να την κάνει επικοινωνίσιμη, να την μεταγγίσει στους άλλους με αποτελεσματικό τρόπο για να μπορέσουν να συνενοηθούν, να επικοινωνήσουν, να συγκινηθούν αν θέλετε μαζί και αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με την τέχνη. Η τέχνη συγκίνηση είναι ξαναλέω σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο, όμως ο κάθε άνθρωπος όταν επικοινωνεί με τους γύρω του, θέλει να τους συγκινήσει, επιδιώκει να τους συγκινήσει. Δεν εννοώ να τους κάνει να κλαίνε, αννοώ να τους, να επιδράσει επάνω τους, να τους κάνει να αισθανθούν κάποια πράγματα. Όταν προσπαθείς να εξηγήσεις στον αγαπημένο σου, στην αγαπημένη σου, σε έναν φίλο σου, προσπαθείς να εξηγήσεις ή να δείξεις τα συναισθήματά σου, εκείνη την ώρα είσαι ένας δημιουργός. Διότι την εμπειρία σου προσπαθείς να την μεταδώσεις στον άλλον, έτσι ώστε να την κατανοήσει αλλά και ταυτόχρονα να συμπάσχει και να συγκινηθεί. Και μπορεί αυτό να το κάνεις με τα λόγια, με τη γλώσσα, να το κάνεις με τη γλώσσα του σώματος, να το κάνεις με ένα γράμμα, με ένα email, με οτιδήποτε γράφεις ή φτιάχνεις ή να το κάνεις και με ένα φαγητό. Το φαγητό όταν το προσέχεις και το φροντίζεις να το φτιάξεις ωραίο είναι μια κίνηση αγάπης και εκδήλωσης συναισθημάτων. Άρα λοιπόν όλα αυτά είναι μέσα ακριβώς στη ζωή μας, η δημιουργία είναι μέσα στη ζωή μας και δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο της τέχνης. Έτσι η δημιουργικότητα είναι δηλαδή ουσιαστικό μέρος όπως λέει της γενικής ανθρώπινης διαδικασίας ανακάλυψης και επικοινωνίας. Θα σας πω ένα άλλο παράδειγμα. Πως δουλεύει ο καλλιτέχνης. Ο καλλιτέχνης όπως ξέρουμε όλοι παίρνει ορισμένα ερεθίσματα από το περιβάλλον του, τα επεξεργάζεται στη σκέψη του, στο καβαλέτο του, στο χαρτί του, με την κάμερα του αν είναι σκηνοθέτης και τα λοιπά, τα επεξεργάζεται και φτιάχνει ένα έργο το οποίο ξαναγυρνάει στο περιβάλλον του γιατί αν το φτιάξει το έργο και το έχει στο σιρτάρι του δεν έχει συντελεστεί το φαινόμενο της τέχνης, το φαινόμενο της τέχνης συντελείται από τη στιγμή που αυτό το έργο μπορεί να φανεί να έχει μια επίδραση στο κοινό. Άρα λοιπόν ξαναγυρνάει στο περιβάλλον του και με το έργο που έχει φτιάξει προσπαθεί να επιδράσει στο περιβάλλον του. Αυτή είναι η λειτουργία, έτσι λειτουργεί ο καλλιτέχνης, όμως έτσι λειτουργούμε και οι άνθρωποι, οι περισσότεροι άνθρωποι όχι βέβαια σε όλες τις δραστηριότητές μας, προσέξτε μην το κάνουμε τελείως γενικό ότι όλες οι δραστηριότητες του ανθρώπου είναι δημιουργικές, διότι δεν είναι όλες. Δημιουργικές είναι όταν υπάρχει αυτή η διεπίδραση με το περιβάλλον. Η αγροτική εργασία είναι δημιουργική, η καλλιέργεια της γης είναι δημιουργική. Μην ξεχνάτε ότι η λέξη κουλτούρα στα λατινικά τι σημαίνει. Το θυμάστε από τα λατινικά όσοι κάνατε λατινικά. Τι σημαίνει κουλτούρα, ναι. Καλλιέργεια της γης. Της γης σημαίνει. Και από την καλλιέργεια της γης πήγε μετά στους επόμενους αιώνες, στη νεότερη εποχή να σημαίνει καλλιέργεια του πνεύματος, των γραμμάτων και των τεχνών και όλα αυτά. Λοιπόν, η καλλιέργεια της γης είναι μια απόλυτα δημιουργική εργασία, διότι ο άνθρωπος με τη φύση επικοινωνεί. Κοιτάζει τον καιρό, το χώμα, τα φυτά, λέει τι θα κάνω, πως θα κάνω, πότε θα σπείρω, πότε θα οργώσω, τι θα κάνω για να έχω προϊόν να φάω. Βλέπετε αυτή η επίδραση. Η ανατροφή των παιδιών και η εκπαίδευση είναι μια πολύ δημιουργική διαδικασία. Κοιτάς τα παιδιά, παρακολουθείς τα παιδιά τις ανάγκες τους, τις αντιδράσεις τους και κάνεις και εσύ κάποια πράγματα και έτσι επιδράσεις τα παιδιά και τα παιδιά ανατρέφονται, μεγαλώνουν, μαθαίνουν, αναπτύσσονται. Και πολλές άλλες εργασίες βέβαια, αλλά όχι όλες ξαναλέω. Όταν δεν υπάρχει αυτή η επίδραση, γι' αυτό μιλούμε και για την αλλοτρίωση της εργασίας. Έτσι την αλλοτρίωση της εργασίας όταν ο άνθρωπος εργάζεται χωρίς να δημιουργεί, όταν είναι αυτό το γρανάζι έτσι σε ένα μεγάλο εργοστάσιο που δεν ξέρει τι παράγει κτλ κτλ έτσι εκεί έρχεται και ο μαρξισμός, τώρα να μην επεκταθούμε. Όμως σε πάρα πολλές, ξαναλέω, δραστηριότητες του ανθρώπου υπάρχει δημιουργικότητα. Τώρα γιατί τα λέμε όλα αυτά που θέλουμε να καταλήξουμε σε σχέση με το μάθημα της λογοτεχνίας. Θέλουμε να θέσουμε το ερώτημα πότε το μάθημα της λογοτεχνίας είναι δημιουργικό. Τι λέτε λοιπόν εσείς τώρα μετά από όλα αυτά που είπαμε πως θα το απαντούσατε αυτό. Υπάρχει καμία κανένας να δοκιμάσει μια απάντηση. Οι εκπαιδευτικοί πως το απαντάνε συνήθως αυτό. Λένε ορίστε. Μέσα στο μάθημα όταν κινητοποιούνται οι μαθητές από κάποια ρεθύσματα που τους δίνουν τα κείμενα. Ωραία. Αυτή την κινητοποίηση τους πως τη δείχνουν. Εκδηλώνουν ενδιαφέρον. Εκδηλώνουν συναισθήματα, χαράς. Ωραία. Σωστά είναι αυτά. Εκδηλώνουν συναισθήματα, συμμετέχουν. Όμως αυτά όλα δεν είναι επικοινωνία. Έτσι δεν τα εκδηλώνει ο καθένας μόνος του αλλά τα εκδηλώνουν επειδή θέλουν να επικοινωνήσουν. Επειδή επικοινωνούν τα εκδηλώνουν και επικοινωνούν προσέξτε με δύο τρόπους. Δηλαδή επικοινωνία στο μάθημα της λογοτεχνίας υπάρχει ανάμεσα σε ποιον και ποιον. Τι λέτε, κανένας άλλος ορίστε. Ανάμεσα στο λογοτεχνίδι, το κείμενο και τον αναγνώστη δεν θα μπορούν να ακούν για να τους συναντάσουν. Μπράβο, πολύ ωραία. Ανάμεσα στο κείμενο, προτιμούμε να λέμε το κείμενο και όχι το συγγραφέα, ανάμεσα στο κείμενο και τον αναγνώστη είναι η πρώτη μορφή επικοινωνίας. Πολύ ωραία, βλέπετε τώρα το εξειδικεύουμε περισσότερο αυτό που είπε η συνάδελφό σας. Και η δεύτερη μορφή επικοινωνίας, που συγχρόνως βέβαια υπάρχει και αυτή, είναι η επικοινωνία ανάμεσα στους μαθητές, ανάμεσα δηλαδή στους αναγνώστες, με αφορμή το κείμενο. Άρα λοιπόν όταν συμβαίνουν αυτές οι δύο μορφές επικοινωνίας, τότε η τάξη παρουσιάζει την εικόνα που περιέγραψε η συνάδελφό σας. Μια εικόνα δηλαδή όπου τα παιδιά συμμετέχουν, εκδηλώνουν συναισθήματα, εκφράζουν μάλιστα ερμηνείες και άρα επικοινωνούν. Και τότε είναι δημιουργικό το μάθημα. Ορίστε. Ναι λόγω μια δυσκολία του προλογού για να μας το δάσκαλε και το μάθημα. Πολύ σωστά αυτή είναι πάγια. Είναι σε όλα τα μαθήματα. Έτσι σε όλα τα μαθήματα πρέπει να είναι και βέβαια και στο μάθημα της λογοτεχνίας. Ορίστε. Επίσης και για να υπάρξει και η δικαιομία που είπαμε μεταξύ να μεστώμαστε και τα κείμενα να είναι πολύ πίτελα, να προέρχονται τις συμβείες των παιδιών έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν πάνω σε αυτό το κείμενο να έρχονται, γιατί όταν συμβείσουν θα ανατήσουν υπόψεις. Για να συμβεί λέει η συνάδελφό σας αυτή η επικοινωνία και για να είναι το μάθημα δημιουργικό μεγάλο ρόλο θα παίξουν τα κείμενα. Πολύ σωστά και αυτό θα το πούμε και σε πολλά άλλα μαθήματα με άλλες αφορμές. Ότι ποια θα είναι αυτά τα κείμενα να προσθέσω εγώ και πως θα τα προσεγγίσουμε θα παίξει μεγάλο ρόλο στο να πετύχουμε αυτή την επικοινωνία ανάμεσα σε όλους αυτούς. Λοιπόν χαίρομαι για τις απαντήσεις που δώσατε διότι δεν ήταν αυτονόητο ότι θα τις δίνατε αυτές τις απαντήσεις. Τι θέλω να πω, τις δώσατε αυτές τις απαντήσεις επειδή ακριβώς συζητήσαμε όλα τα προηγούμενα σήμερα και έρχεται αυτό τώρα το τελευταίο ζήτημα ως επιστέγασμα μιας μεγάλης συζήτησης που κάναμε σήμερα. Το λέω αυτό διότι σε πολλές επιμορφώσεις και τα λοιπά όταν ρωτούμε τους εκπαιδευτικούς πότε ένα μάθημα λογοτεχνίας είναι δημιουργικό ή και χωρίς να τους ρωτήσεις και όταν συζητάνε μεταξύ τους συνδέουν τη δημιουργικότητα με την παραγωγή κειμένων. Δηλαδή λένε θα το ακούσατε ίσως και εσείς ή θα το ακούσετε. Ήταν πολύ δημιουργικό το μάθημά μου σήμερα διότι τα παιδιά γράψανε πείμματα. Το έχετε ακούσει. Δηλαδή όταν γράφουν τα παιδιά αυτό που λένε δημιουργική γραφή έτσι βλέπετε και τον όρο. Δημιουργική γραφή είναι το να γράφεις λογοτεχνικού τύπου λογοτεχνικά κείμενα. Το να γράφεις ας πούμε ξέρω εγώ ένα άρθρο εφημερίδας για τη σχολική εφημερίδα δεν είναι δημιουργική γραφή είναι συγγραφή κειμένου αλλά όχι δημιουργική γραφή. Λοιπόν άρα γιατί το λέω αυτό διότι ακόμα και σε αυτή την ίδια την έννοια της δημιουργικής γραφής εν υπάρχει αυτή η διάκριση που λέγαμε προηγουμένως ότι δημιουργικό είναι μόνο κάτι το οποίο είναι καλλιτεχνικό είναι δηλαδή μυθοπλαστικό κείμενο. Λοιπόν εν πάση περιπτώσει ας αφήσουμε αυτή τη συζήτηση για τη δημιουργική γραφή δεν είναι λοιπόν όμως μόνο το μάθημα δημιουργικό μόνο όταν τα παιδιά παράγουν αυτά τα πολύ ωραία κείμενα. Δηλαδή τα πήματα τα παραμύθια γράφουν παραμύθια επινοούν παραμύθια και τα λοιπά γράφουν ένα θεατρικό και το ανεβάζουν όλα αυτά είναι πολύ ωραία τα θέλουμε φυσικά τα θέλουμε. Όμως δεν είναι μόνο τότε το μάθημα δημιουργικό. Σύμφωνα με όσα είπαμε το μάθημα είναι δημιουργικό μπορεί να μην γράψουν τα παιδιά ούτε πήματα ούτε παραμύθια ούτε τίποτα. Αυτό δεν σημαίνει δεν θα έχουμε και τότε ένα μάθημα δημιουργικό όταν έχουμε διαρκώς δηλαδή όταν καλλιεργεί διαρκώς τις επικοινωνιακές ικανότητες των μαθητών έτσι ώστε να επικοινωνούν ουσιαστικότερα με τον κόσμο του κειμένου και μεταξύ τους μέσα από το κείμενο. Μέσα από το κείμενο και η μεγάλη μου ηδική μου επιμονή είναι στο ότι δεν μπορείς να γράφεις χωρίς να διαβάζεις. Πρώτα θα διαβάζεις και μετά θα γράφεις. Κανένας δεν γράφει δημιουργική γραφή δηλαδή δεν παράγει κείμενα χωρίς να διαβάζει. Άρα λοιπόν ωραία είναι η δημιουργία μυθοπλαστικών κειμεν ποιημάτων και όλα αυτά τα πράγματα από τα παιδιά όμως δεν πάμε κατευθείαν εκεί. Δεν τρέχουμε να πάμε εκεί. Θα φτάσουμε και εκεί αλλά προηγείται αυτό που θα ονομάζαμε δημιουργική ανάγνωση. Άρα πριν από τη δημιουργική γραφή είναι η δημιουργική ανάγνωση. Να διαβάσουμε να επικοινωνήσουμε να ανταλλάξουμε και αν θέλουμε κάποιοι αν θέλουνε να γράψουνε φυσικά θα τους βοηθήσουμε θα τους διευκολύνουμε να γράψουνε και τα παιδιά θέλουνε να γράφουνε. Όμως δεν εξαρτάται όλη η επιτυχία του μαθήματος από την παραγωγή δημιουργικών εντός εγωγικών κειμένων ή λογοτεχνικών κειμένων ή όπως θέλετε πείτε το. Ο βασικός μας σκοπός δεν είναι να κάνουμε τα παιδιά μικρούς καλλιτέχνες. Δεν είναι αυτός ο σκοπός μας. Δεν θα το βρείτε αυτό πουθενά γραμμένο. Ο βασικός μας σκοπός είναι να διαβάζουμε και μέσα από την δημιουργική ανάγνωση και την ανταλλαγή και την επικοινωνία μέσα από το κείμενο και το κείμενο ακριβώς ως μέσον επικοινωνίας. Και αυτή είναι μια βασική λειτουργία παιδιά της λογοτεχνίας όπως είναι και όλες τις τέχνης. Είναι πολύ ωραίο να βλέπεις μια ταινία αλλά είναι δυό φορές ωραίο να τη βλέπεις με το φίλο σου δίπλα την ταινία. Είναι πολύ ωραίο να πηγαίνεις σε μια συναυλία αλλά είναι δυό φορές ωραίο να πηγαίνεις στη συναυλία με την παρέα σου και να διασκεδάζετε μαζί. Έτσι δεν είναι. Γιατί θέλουμε να πηγαίνουμε στις διάφορες τέχνες με παρέα. Διότι είναι θαυμάσιο να μοιράζεσαι αυτή την καλλιτεχνική εμπειρία με άλλους. Άρα λοιπόν εκεί είναι που δίνουμε το βάρος μέσα στη σχολική τάξη έτσι στο να μοιραστούμε την ανάγνωσή μας με τους άλλους. Και αυτό είναι πάρα πολύ δημιουργικό. Θέλετε να ρωτήσει κάτι ως προς όλα αυτά. Λοιπόν ξαναλέω για να τελειώνω ότι θα διαβάσετε και στο πρόγραμμα σπουδών διάφορους σκοπούς. Αλλά όλοι οι σκοποί αρκετοί μάλλον από τους σκοπούς βασίζονται σε αυτές τις δύο έννοιες. Έτσι που συζητήσαμε σήμερα την έννοια του πολιτισμού και της δημιουργικότητας. Και στο επόμενο μάθημα θα χρησιμοποιήσουμε δύο άλλες έννοιες για να συζητήσουμε και τους υπόλοιπους σκοπούς. Σας ευχαριστώ πολύ.

Σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Ι / Διάλεξη 2 / σύντομη περιγραφή

Open Access AudioVisual Archive

Πλατφορμα διάχυσης οπτικοακουστικού υλικού ανοικτής πρόσβασης με χρήση τεχνολογιών αναγνώρισης λόγου

Σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Ι / Διάλεξη 2 / σύντομη περιγραφή

Παρόμοια τεκμήρια

Open Access AudioVisual Archive

Πλατφορμα διάχυσης οπτικοακουστικού υλικού ανοικτής πρόσβασης με χρήση τεχνολογιών αναγνώρισης λόγου