| Διάλεξη 3: Υπόθετω ότι θυμάστε. Δώσαμε τις βασικές αρχές της θεωρίας του Βιγκότσκη. Και νομίζω ότι είχαμε η βασική ιδέα της θεωρίας του Βιγκότσκη, λίγο για να θυμηθείτε αυτά που λέγαμε, είναι ότι η προέλευση της θεωρίας του Βιγκότσκη είναι η πιο σημαντική από αυτά που είπαμε. Αυτό είναι το πρόβλημα της θεωρίας του Βιγκότσκη. Και αυτό είναι το πρόβλημα της θεωρίας του Βιγκότσκη. Και νομίζω ότι είχαμε, η βασική ιδέα της θεωρίας του Βιγκότσκη, λίγο για να θυμηθείτε αυτά που λέγαμε, είναι ότι η προέλευση της γνωστικής ανάπτυξης, θυμάστε, είχαμε πει ότι είναι κοινωνικοπολιτισμική. Ότι η γνωστική ανάπτυξη εδράζεται στο κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται ο οργανισμός, αναπτύσσεται το άτομο. Και είχαμε διαφοροποιήσει αυτήν την κοινωνικοπολιτισμική προέλευση των γνωστικών λειτουργιών του Βιγκότσκη από την απλή επίδραση του περιβάλλοντος, την οποία, ούτως ή άλλως, είχαν ήδη αναδείξει η θεωρητική της συμπεριφοράς. Θα θυμάστε αυτά. Η βασική ιδέα της θεωρίας του Βιγκότσκη, μια από τις κύριες έννοιες της θεωρίας του Βιγκότσκη, είναι η ζώνη της επικείμενης ή δυνητικής ανάπτυξης, The Zone of Proximal Development, την οποία εξηγήσαμε την προηγούμενη φορά αρκετά. Θυμάστε λίγο, έτσι για να συνδεθούμε και να ολοκληρώσουμε σήμερα με το Βιγκότσκη. Έλα, Ροξάνη. Φώνασε λίγο, Ροξάνη, ναι. Αν το καταφέρει να λύσει το πρόβλημα αυτό, σημαίνει ότι κινήθηκε στη ζώνη της επικείμενης ή δυνητικής ανάπτυξης. Άρα λοιπόν, η ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης είναι η περιοχή στην οποία κινείται ένα παιδί ανάμεσα στο τι μπορεί να λύσει μόνος του και τι μπορεί να λύσει με τη βοήθεια ικανότερων συνομιλίκων ή ενηλίκων που θεωρούνται φορείς περισσότερων γνώσεων και δεξιοτήτων. Και μάλιστα ο Βιγκότσκης είχε τονίσει τη μεγάλη αξία της ζώνης της επικείμενης ανάπτυξης, τόσο για την εκπαιδευτική πράξη, γιατί κατά τον ίδιο η εκπαίδευση θα πρέπει να κινείται σε ποιο επίπεδο, στο επίπεδο της αλληλονοητικής παρέμβασης ή στο επίπεδο της ενθονοητικής παρέμβασης για να προκαλέσουμε τη ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης των παιδιών. Ροξάνη, της αλληλονοητικής παρέμβασης, έτσι το τι δηλαδή μπορεί το παιδί να κάνει με τη συνεργασία ικανότερων άλλων συνομιλίκων ή ενηλίκων. Αλλά επίσης είχε τονίσει την αξία της ζώνης της επικείμενης ανάπτυξης και για ποιο άλλο πράγμα, για την αξιολόγηση της νοημοσύνης. Και τι μας είχε πει, ότι εντέλει η μέτρηση της νοημοσύνης του παιδιού, ή μάλλον μπορούμε να έχουμε μια πιο ενδεικτική, μια πιο καλή μέτρηση για τη νοημοσύνη του παιδιού, πότε, κάτω από ποιες συνθήκες. Με άλλα λόγια, δίνοντας απλώς μια ψυχομετρική δοκιμασία που θα τυλίσει μόνο του το παιδί, ή δίνοντάς του μια δοκιμασία στην οποία θα κληθεί να εργαστεί μαζί με κάποιους άλλους. Άρα λοιπόν θεωρεί τη μέτρηση της ζώνης της επικείμενης ανάπτυξης πιο ενδεικτική και για την αξιολόγηση της νοημοσύνης. Εδώ νομίζω ότι είχαμε σταματήσει την προηγούμενη φορά. Ωραία, για να συνεχίσουμε τώρα. Α, Γρηγόρη δεν πήρα το pointer που μου είπες. Τώρα το θυμήθηκα. Κι αυτά τα είχαμε δει. Εδώ είχαμε σταματήσει, θυμάμαι καλά, τα είχαμε πει αυτά. Όχι, δεν τα είχαμε πει και εγώ έτσι θυμάμαι. Λοιπόν, θα περάσουμε τώρα στη σχέση λόγου και σκέψεις. Ή λόγου και σκέπτεστε ή γλώσσας και σκέψεις. Νομίζω και την προηγούμενη φορά είχαμε κάνει μία αρχική συζήτηση για την πολύ μεγάλη αξία που αποδίδει ο Βιγκότσκης η αρχημασία της γλώσσας και μάλιστα όχι της γλώσσας είχαμε πει, ο Βιγκότσκης προτιμάει να μιλάει για λόγο αντί για γλώσσα. Θυμάστε τι είχαμε πει για ποιο λόγο, γιατί το κάνει αυτό ο Βιγκότσκης. Πάρτε υπόψη σας όλη αυτή τη θεωρία που είπαμε ως προς την προέλευση των γνωστικών λειτουργιών. Για σκεφτείτε κι άλλας, δεν είναι δύσκολο να το σκεφτείτε. Έλα Ελένη, φώναζε μόνη μου. Είναι ένας έτοιμος κομμάτς του Βιγκότσκης. Είναι σύστημη της άλλης κοινωνίας. Έχει δει τη θεωρία του Βιγκότσκης και του Βιγκότσκης. Έτσι, λέει η Ελένη, για να παραφράσω, να πω λίγο αυτά τα οποία είπε για να ακουστούν καλύτερα, ότι εξαιτίας της μεγάλης έμφασης που δίνει στον κοινωνικό πολιτισμικό πλαίσιο, όπως για παράδειγμα για τη ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης και τη συνεργασία με τους ικανότερους άλλους, είναι αναμενόμενο να περιμένουμε αυτήν την μεγάλη έμφαση στον κοινωνικό λόγο από πλευράς του Βιγκότσκη. Γιατί ο λόγος είναι αυτός ο οποίος δημιουργεί τις προϋποθέσεις μέσω της αλληλεπίδρασης με τους πιο ικανούς άλλους, για να τραβηχθεί, να ανεβεί η γνωστική ανάπτυξη προς τα πάνω. Συμφωνούμε? Άρα λοιπόν, γι' αυτό προτιμάει τον όρο λόγο, έναντι του όρου γλώσσας, γιατί η γλώσσα ως γνωστική λειτουργία μας παραπέμπει κυρίως σε μια ατομική ενδονοητική, μια εσωτερική ατομική λειτουργία, ενώ ο λόγος μας παραπέμπει κυρίως σε ένα κοινωνικό δρόμο, το οποίο είναι προϊόν της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ατόμων που αλληλεπιδρούν μια δεδομένη χρονική στιγμή. Άρα λοιπόν, ο λόγος, όπως βλέπετε και στη διαφάνεια, δεν είναι η γλώσσα με την έννοια του ατομικού λόγου και με την έννοια της ατομικής εσωτερικής γνωστικής λειτουργίας, αλλά πρόκειται για μια δημόσια και κοινή δραστηριότητα. Είναι ο λόγος ο οποίος λαμβάνει χώρα διαδραματίζεται μεταξύ των αλληλεπιδρώντων ατόμων. Και τα βασικά σημεία της θεωρεί βεβαίως ότι ο λόγος με το σκέπτεστε ή η γλώσσα με τη σκέψη αλληλεπιδρούν. Είναι δύο ισχυρός μεταξύ τους αλληλεπιδρώντας συστήματα. Και τα βασικά σημεία της παραπάνω θέσης είναι ότι στην ανάπτυξή τους στην αρχή το σκέπτεστε και ο λόγος έχουν διαφορετικές ρίζες. Αρχικά υπάρχει ένα προπνευματικό στάδιο για το λόγο και ένα προγλωσσικό στάδιο για τη σκέψη. Λέει ότι ο λόγος και η σκέψη δεν ξεκινούν μαζί. Έχουν διαφορετικές ρίζες. Στην αρχή υπάρχει πάντα ένα προπνευματικό στάδιο για το λόγο. Συμφωνούμε σε αυτό. Τα μικρά παιδιά όταν αρχίζουν και βαβίζουν, ψελίζουν χωρίς σκέψη υποκείμενη είναι ένας προπνευματικός λόγος. Άρα λοιπόν υπάρχει ένα προπνευματικό στάδιο για το λόγο και ένα προγλωσσικό στάδιο για τη σκέψη. Συμφωνούμε και σε αυτό. Υπάρχει σκέψη η οποία μπορεί να μην εκφράζεται, να μην την υποστηρίζει ακόμη η γλώσσα στα μικρά παιδιά. Προφανώς. Άρα λοιπόν υπάρχει ένα προπνευματικό στάδιο για το λόγο και ένα προγλωσσικό στάδιο για τη σκέψη. Στην πορεία τώρα αυτή η κατάσταση αλλάζει. Μέχρι μια ορισμένη ηλικία τα δύο αυτά συστήματα ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους, ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Έχουν διαφορετικές πορείες. Όμως σε ένα συγκεκριμένο χρονικό σημείο της ανάπτυξης οι δυο αυτοί δρόμοι, ο δρόμος δηλαδή του λόγου και ο δρόμος της σκέψης συναντώνται. Οπότε η σκέψη πλέον γίνεται λεκτική. Και τι σημαίνει η σκέψη γίνεται λεκτική. Η κατεξοχή είναι έκφραση. Τη σκέψη είναι μέσω της γλώσσας, μέσω του λόγου και ο λόγος γίνεται ορθολογικός. Ο λόγος όπως τον εκφράζει το αναπτυσσόμενο άτομο αρχίζει να διακρίνεται από τις αρχές της λογικής σκέψης. Δεν είναι παράλογος. Δεν έχει νόημα δηλαδή ο λόγος. Γίνεται ορθολογικός και αρχίζει συνεχώς να γίνεται όλο και πιο λογικός. Αν θέλετε και με τη μία ζεδιανή έννοια ότι είναι όλο και πιο ορθολογική η σκέψη μας. Δεν υποπίπτουμε σε λάθη. Άρα λοιπόν ο λόγος πιο ορθολογικός με την ανάπτυξη και η σκέψη λεκτική και μάλιστα λεκτική η οποία επίσης αναπτύσσεται στην πορεία. Δεν βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο ανάπτυξης η λεκτική σκέψη στην ηλικία των 5 από ό,τι στην ηλικία των 8 ή των 10 ή των 16. Έχουμε μία προοδευτική ανάπτυξη. Κλείνει ο Βιγκότσχης λέγοντας ότι το σκέπτεσθε και ο λόγος. Ποτέ βλέπετε ότι προτιμάει το απαρέμφατο. Το σκέπτεσθε και ο λόγος ακριβώς για να τα διαφοροποιήσει από τη σκέψη και τη γλώσσα ως αμυγός ατομικές λειτουργίες. Το σκέπτεσθε λοιπόν και ο λόγος ποτέ δεν επικαλύπτονται απόλυτα. Γιατί πάντα λέει θα υπάρχει ένα μέρος της σκέψης που θα είναι μη λεκτικό. Άρα λοιπόν πάντα θα υπάρχει μη λεκτική σκέψη και σας έχω εκεί το παράδειγμα των νοητικών εικόνων. Συμφωνούμε σε αυτό. Σκεφτόμαστε μόνο με λόγια, μόνο με λέξεις, τη σκέψη μας πάντα αναπαρίσταται μόνο με τη γλώσσα. Όχι, αποτελεί την κυρίαρχη έκφραση της σκέψης μας, αλλά βεβαίως σκεφτόμαστε πάρα πολύ και με μη λεκτικά σύμβολα όπως είναι οι εικόνες. Και βεβαίως υπάρχει και μη εννοιολογικός λόγος, λόγος δηλαδή ο οποίος δεν έχει σκέψη από πίσω του. Όπως για παράδειγμα η αποστήθηση, το να βάλουμε ένα μικρό παιδί να πει ένα πήμα απ' έξω χωρίς να έχει καταλάβει τίποτε. Δεν αναφέρομαι στους μαθητές μεγαλύτερης ηλικίας που επίσης διαβάζουν, μαθαίνουν αποστήθηση και γράφουν γιατί αυτό είναι αποφευθέο. Αλλά σε ένα μικρό παιδί το να μάθει ένα πήμα και να το πει απ' έξω δεν είναι απαραίτητος και τόσο κακό, αλλά εν πάση περιπτώσει υπάρχουν και παραδείγματα μη εννοιολογικού λόγου όπως είναι η αποστήθηση. Συμφωνούμε μέχρι εδώ? Αυτό το οποίο πρέπει να κρατήσετε, και το είπαμε και την προηγούμενη φορά, τώρα δεν έχουμε χώρο να γράψουμε, είναι ότι σε αυτήν την σύζευξη, σε αυτήν τη σχέση μεταξύ της γλώσσας και της σκέψης, του λόγου και του σκέπτεστε, η προτεραιότητα από το βιγκότσκι είναι σε ποια λειτουργία παιδιά, το είπαμε και την προηγούμενη φορά αυτό. Δυνατά, δυνατά, στο λόγο έτσι, στο λόγο, σε αντιπαραβολή με τον Μπιαζέ που θα ξεκινήσουμε σήμερα, ο οποίος δίνει προτεραιότητα στη σκέψη. Κάτι που θέλετε να ρωτήσετε, να σχολιάσετε, να παρατηρήσετε, μπορούμε να συνεχίσουμε, ωραία. Τώρα, και ουσιαστικά να δούμε τώρα σχηματικά αυτά τα οποία είπαμε νωρίτερα. Για το βιγκότσκι, ας ξεκινήσουμε από το βιγκότσκι, παρά το ότι το σχήμα δείχνει τον Μπιαζέ πρώτα, για το βιγκότσκι λοιπόν και σε συμφωνία με αυτά που λέγαμε νωρίτερα, η αρχή βρίσκεται σε ένα γενικευμένο κοινωνικοποιημένο λόγο. Πού βρίσκεται αυτός ο λόγος, παιδιά, σύμφωνα με αυτά που έχουμε πει μέχρι τώρα, αυτός ο γενικευμένος κοινωνικοποιημένος λόγος. Πού βρίσκεται αυτός, βρίσκεται μέσα στο ίδιο το άτομο ή έξω από το άτομο, στο κοινωνικό πλαίσιο. Έξω, πολύ σωστά, είμαστε στη θεωρία του βιγκότσκια. Άρα λοιπόν, αυτός ο γενικευμένος κοινωνικοποιημένος λόγος βρίσκεται έξω στο κοινωνικό πλαίσιο. Αυτός ο λόγος μέσω της αλληλεπίδρασης του ατόμου στο συγκεκριμένο πλαίσιο θα μετασχηματιστεί σε εγωκεντρικό πάυλα επικοινωνιακό. Εδώ να ανοίξω μία παρένθεση και να σας πω ότι αυτός ο εγωκεντρικός λόγος που λέει εδώ ο Βιγκότσκια είναι διαφορετικός από τον εγωκεντρικό λόγο που λέει ο Πιαζέ παραπάνω. Και αυτός ο μετασχηματιζούμενος κοινωνικοποιημένος λόγος σε εγωκεντρικό επικοινωνιακό θα εσωτερικευθεί και θα καταλήξει στον εσωτερικό λόγο. Η πορεία δηλαδή για το Βιγκότσκι είναι από τον έξω προς τα μέσα και μάλιστα αυτός ο εσωτερικός λόγος στην πραγματικότητα είναι ένας λόγος ορθολογικός δηλαδή είναι λόγος με σκέψη. Αυτός τώρα να έρθω λίγο στον εγωκεντρικό επικοινωνιακό λόγο σε αντιπαραβολή με τον Πιαζέ ο οποίος προτείνει μία διαφορετική φορά στην ανάπτυξη αυτών των πραγμάτων. Μιλάει για έναν προκοινωνικό λόγο ο οποίος προκοινωνικός λόγος που βρίσκεται παιδιά εντός του ατόμου ή εκτός του ατόμου. Εσωτερικά είναι εντός του ατόμου, κάνει προσπάθειες να επικοινωνήσει το μικρό παιδί αλλά με τις δυνατότητες που η ορήμανση του επιτρέπει. Ξεκινάει λοιπόν από μέσα η δυνατότητα που έχει να παράγει λόγο. Αυτός ο λόγος στην πορεία γίνεται εγωκεντρικός. Τι σημαίνει ο εγωκεντρικός λόγος για τον Πιαζέ που το ξέρετε από τα μαθήματα της εξελιπτικής ψυχολογίας στις παιδιά. Όταν λέει ο Πιαζέ ότι στην ηλικία των τριών με πέντε χρόνων η σκέψη του παιδιού είναι εγωκεντρική και ο λόγος του αντίστοιχα εγωκεντρικός. Έλα Νεκταριέ φώναζε μόνο σε παρακαλώ. Πολύ σωστά είναι η δική του οπτική. Θυμάστε ποιο ήταν το κλαισικό πείραμα που έκανε ο Πιαζέ και υποστήριξε την άποψή του για την εγωκεντρική σκέψη. Το πείραμα με τα βουνά όπου βάζοντας μια κούκλα από την άλλη πλευρά δεν μπορούσε το παιδί να αντιληφθεί ότι το βλέπει διαφορετικά και όταν τον ρωτούσε ο ερευνητής τι βλέπει η κούκλα από την απέναντι πλευρά περιέγραφε πάλι την δική του άποψη. Άρα λοιπόν η εγωκεντρική σκέψη και κατεπέκτεση όπως αυτή εκφράζεται στον εγωκεντρικό λόγο δηλώνει την αδυναμία του παιδιού να μπει στην οπτική του άλλου. Αυτό είναι εγωκεντρική γιατί δεν μπορεί να δει το τι μπορεί να σκέφτεται και να εκφράζει ο άλλος. Στην πορεία αναπτύσσεται αυτή η εγωκεντρική σκέψη η οποία εκφράζεται με τον λόγο και γίνεται κοινωνικοποιημένη. Και μετά και στην πορεία επειδή ακριβώς ξεπερνά τον περιορισμό του να μην μπορείς να μπει στην οπτική του άλλου μπορεί και αλληλεπιδρά καλύτερα. Άρα λοιπόν και ο λόγος του είναι πιο κοινωνικοποιημένος και πιο ορθός με ωμέγα. Άρα λοιπόν βλέπουμε ότι η πορεία είναι από μέσα προς τα έξω για τον Πιαζέ ενώ είναι από έξω προς τα μέσα για τον Βιγκότσκι. Ο Βιγκότσκι λέει εδώ, για να διαφοροποιήσουμε τώρα τον εγωκεντρικό λόγο του Βιγκότσκι από τον εγωκεντρικό του Πιαζέ, λέει ότι παρά τους όποιους περιορισμούς της ηλικίας είναι σαφώς επικοινωνιακός ο λόγος του παιδιού προς σχολικής ηλικίας. Ενώ απέναντίες ο Πιαζέ λέει ότι ο εγωκεντρικός λόγος του παιδιού προς σχολικής ηλικίας του περιορίζει, είναι ένας περιορισμός στην επικοινωνία του με τους άλλους. Ενώ ο Βιγκότσκι το βλέπει ως ένα αυαντάζ, ότι προσπαθεί να επικοινωνήσει έστω και με τους περιορισμούς που μπορεί να έχει σκέψει του. Τώρα αυτός, ο εσωτερικός λόγος στον οποίο καταλήγει το αναπτυσσόμενο άτομο σύμφωνο με τον Βιγκότσκι, εξυπηρετεί κατά τον ίδιο μια αυτορυθμιστική λειτουργία. Τι είναι ο εσωτερικός λόγος? Καταρχήν εσείς είμαι σίγουρη έχετε συλλάβει εισαγωγικά τον εαυτό σας σε συνθήκες εσωτερικού λόγου. Πάρα πολλές φορές. Μπορεί να συνεχώς βρισκόμαστε σε μια κατάσταση εσωτερικού λόγου. Και πάρα πολλές φορές αυτός ο εσωτερικός λόγος έχει και αυτορυθμιστικά χαρακτηριστικά. Δηλαδή σύμφωνα με τον εσωτερικό μας λόγο τροποποιούμε τη δράση μας, αλλάζουμε τη σκέψη μας, παίρνουμε διαφορετικές αποφάσεις ως αποτέλεσμα αυτής της εσωτερικής διαργασίας. Ακριβώς γι' αυτό λοιπόν είναι αυτορυθμιστική η λειτουργία του εσωτερικού λόγου και βεβαίως καθορίζει έτσι, επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τη δράση μας και ως προς το σχεδιασμό της και προς την εξέλιξή της. Το πώς σχεδιάζω, καθορίζω, διορθώνω και ρυθμίζω μόνη μου την πορεία μου προς την επίτευξη ενός στόχου. Και βεβαίως τώρα πια ως εσωτερικός λόγος λέει ο Βιγκότσκι, μιλάμε για μια ατομική νοητική λειτουργία. Έχουμε φτάσει ήδη στο ατομικό επίπεδο ξεκινώντας απ' έξω προς τα μέσα, η οποία προέρχεται ωστόσο από τη γνώση και την εσωτερήκευση των κοινωνικών διαργασιών. Άρα λοιπόν και εδώ πάλι μέσα από την πορεία που μας δίνει για το λόγο, ο Βιγκότσκι τονίζει συνεχώς το πώς η προέλευση της γνωστικής ανάπτυξης συμπεριλαμβανομένης και της λεκτικής της έκφρασης είναι πάντα απ' έξω προς τα μέσα. Καμιά ερώτηση μέχρι εδώ. Συμφωνούμε. Σαφή όλα. Τώρα μια τελευταία έννοια πριν περάσουμε στην κριτική της θεωρίας του Βιγκότσκι, που είναι έτσι πολύ συχνή και ελαφρός παρεξηγημένη κιόλας και στην οποία βέβαια Βιγκότσκι έδωσε πολύ μεγάλη σημασία, είναι η έννοια της κουλτούρας για τον Βιγκότσκι. Επειδή ακριβώς η έμφαση είναι πάρα πολύ από τον Βιγκότσκι προς το κοινωνικό πλαίσιο, αναπόφευκτα μιλάει, θυμάστε τι είπαμε και την προηγούμενη φορά, όχι απλώς για επίδραση του περιβάλλοντος, αλλά για μια κοινωνικοπολιτισμική εξέλιξη που λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο και η οποία εσωτερικεύεται στο άτομο. Έτσι, άρα λοιπόν όταν μιλάει για κοινωνικοπολιτισμική εξέλιξη, εκ των πραγμάτων δεν πάει στην έννοια της κουλτούρας και του πολιτισμού, προφανώς. Λοιπόν, και το ερώτημα βέβαια είναι ποιος είναι ο ρόλος της κουλτούρας στη γνωστική ανάπτυξη πάντα στο πλαίσιο της θεωρίας του Βιγκότσκια και σας φέρνουν ένα δικό του πάλι απόσπασμα, παράθεμα. Η κουλτούρα λέει ο Βιγκότσκης δημιουργεί ειδικές μορφές συμπεριφοράς, προσέξτε το δημιουργεί, υπογραμμίστε το δημιουργεί, δηλαδή είναι αιτία. Δημιουργεί ειδικές μορφές συμπεριφοράς, αλλάζει τη λειτουργία του μυαλού, βλέπετε πόσο ισχυρά ρήματα βάζει. Δημιουργεί, αλλάζει τη λειτουργία του μυαλού, συγκροτεί καινούριες ιστορίες στο εξελισσόμενο σύστημα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αυτή βρίσκεται πίσω λοιπόν από τις αλλαγές και από την συνεχή ανάπτυξη. Στην πορεία της ιστορικής εξέλιξης, δεν μιλάει για ατομική ανάπτυξη, πάντα προάγει την ιστορική εξέλιξη μέσα στην οποία, μέρος της οποίας είναι και η ατομική ανάπτυξη. Στην πορεία της ιστορικής εξέλιξης, οι κοινωνικοί άνθρωποι, η ορολογία του είναι πάρα πολύ ενδεικτική έτσι, οι κοινωνικοί άνθρωποι αλλάζουν τρόπους και μέσα συμπεριφοράς, αναμορφώνουν τις φυσικές τους βάσεις συλλογισμών, τις δικές τους δηλαδή σκέψεις και λειτουργίες, επεξεργάζονται και δημιουργούν καινούριες μορφές συμπεριφοράς, ειδικές σε κάθε κουλτούρα. Αυτό το τελευταίο, τσιμπήστε το λίγο, έτσι υπογραμμίστε το, γιατί αυτό το ειδικές σε κάθε κουλτούρα ασκήθηκε κριτική για αυτό το σημείο, γιατί παρανοήθηκε βεβαίως όχι πλήρως αδίκως έτσι. Άρα λοιπόν η κουλτούρα βρίσκεται πίσω ως κοινωνικοπολιτισμική εξέλιξη, βρίσκεται πίσω από τη γνωστική ανάπτυξη. Πώς ορίζει τώρα την κουλτούρα ο Βιγκότσκης, θεωρεί ότι η κουλτούρα δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα σύστημα συμβόλων. Ένα σύστημα λοιπόν συμβόλων που μορφοποιείται στα πλαίσια των κοινωνικών διαργασιών που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο και οι οποίες κοινωνικές διαργασίες βρίσκονται πίσω από την εμφάνιση των νοητικών διαργασιών. Ουσιαστικά αυτό μας αποδίδει αυτό που λέγαμε το από πόσο πριν πιο τυπικά. Και όταν ο Βιγκότσκης λέει κουλτούρα, σας έχω και ένα άλλο παράθυμα μετά, εννοεί κατεξοχήν τη γλώσσα, πώς εκφράζεται δηλαδή η κουλτούρα, όχι όμως μόνο τη γλώσσα αλλά και άλλα μη λεκτικά σύμβολα, χάρτες, διαγράμματα, έργα, τέχνης, ό,τι συγκροτεί κουλτούρα, ό,τι συγκροτεί πολιτισμό. Πάντα όμως η κουλτούρα πίσω από τις ατομικές νοητικές διαργασίες. Και ουσιαστικά αυτά οι ατομικές νοητικές διαργασίες, η ανθρώπινη νοητική δράση, θεωρεί ο Βιγκότσκης ότι επιτυγχάνεται με τη διαμεσολάβηση των εργαλείων. Αυτά τα εργαλεία τα ονομάζει ο Βιγκότσκης διαμεσολαβητικά πολιτισμικά εργαλεία. Ουσιαστικά την κουλτούρα την αναλύει θα λέγαμε ή θεωρεί ότι η κουλτούρα δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα σύνολο εργαλείων. Λεκτικών και μη λεκτικών. Αυτά τα εργαλεία διαμεσολαβούν στο μετασχηματισμό του κοινωνικού στο ατομικό. Μέσω αυτών των πολιτισμικών εργαλείων γίνεται η εσωτερή κεύση του κοινωνικού σε ατομικό. Α, γι' αυτό και τα ονομάζει διαμεσολαβητικά τα εργαλεία αυτά. Αυτά λοιπόν τα πολιτισμικά εργαλεία, γλώσσα, τέχνη, διαγράμματα, ό,τι υπάρχει σε έναν πολιτισμό, αυτά διαμεσολαβούν και φροντίζουν, έχουν την ευθύνη του μετασχηματισμού του κοινωνικού σε ατομικό. Τι μπορεί λοιπόν να είναι τα εργαλεία αυτά στα οποία δίνει τόσο μεγάλη αξία και θεωρεί ότι αυτοί είναι οι διαμεσολαβητές σε αυτήν την διαδικασία εσωτερή κεύσης. Τα παρακάτω μπορούν να χρησιμεύσουν ως παραδείγματα ψυχολογικών εργαλείων και των περίπλοκων συστημάτων τους. Γλώσσα, αριθμοί, ποικίλα συστήματα μέτρησης σε κάθε πολιτισμό, μνημονικές τεχνικές, αλγευρικά συστήματα συμβόλων, έργα τέχνης, γραφή, ο γραπτός λόγος δηλαδή. Και ο γραπτός λόγος μπορεί να είναι η λογοτεχνία, η πίηση, όλα αυτά, τα κείμενα, τα δοκίμια, η δημοσιογραφία, τα κείμενα που διαβάζουμε, τα σχολικά βιβλία. Η γραφή είναι χίλια πράγματα, ο γραπτός λόγος. Σχήματα, διαγράμματα, χάρτες και μηχανικά σχέδια, κάθε είδους συμβατικά σημεία. Τα περιγράφει εδώ με τη μορφή συμβόλων, αλλά αν σκεφτεί ο καθένας τι βρίσκεται πίσω από κάθε σύμβολο, μπορούμε να καταλάβουμε ότι αναφέρεται στο σύνολο των πολιτισμικών αγαθών. Έτσι δεν είναι. Καταλάβαμε ποια είναι τα εργαλεία αυτά. Τα πάντα, όλα τα πολιτισμικά αγαθά μπορεί να εκφράζονται με εναλλακτικούς τρόπους, αλλά όλα αυτά αποτελούν τους διαμεσολαβητές σε αυτήν τη διαδικασία της γνωστικής ανάπτυξης. Διαμεσολαβούν σε αυτήν τη διαδικασία εσωτερήκευσης από έξω προς τα μέσα από το πλαίσιο προς το άτομο. Και βέβαια, για να το κάνει πιο σαφές, λέει ότι την κουλτούρα κατά συνέπεια δεν θα πρέπει να τη δούμε σε αυτό το επίπεδο των αλληλονοητικών διαργασιών, γιατί στην πραγματικότητα, από τη στιγμή που μετασχηματίζεται και εσωτερικεύεται από έξω προς τα μέσα, είναι παρούσα και στις ατομικές διαργασίες. Άρα λοιπόν, ξεκινάει σαφώς, η κουλτούρα είναι παράγωγο των αλληλονοητικών των κοινωνικών διαργασιών, όμως ακόμη και όταν αυτές μετασχηματίζονται σε ατομικές διαργασίες, η κουλτούρα δεν χάνεται, η κουλτούρα είναι παρούσα. Είναι παρούσα λοιπόν και στις ατομικές νοητικές δραστηριότητες, γιατί στην πραγματικότητα, αυτές έχουν προκύψει με τη διαμεσολάβηση των πολιτισμικών αγαθών και εργαλείων. Άρα λοιπόν, η κουλτούρα υπάρχει στο κοινωνικό πλαίσιο, με όλα αυτά τα σύμβολα, βοηθούν αυτά τα σύμβολα ως εργαλεία να εσωτερικευθεί η κουλτούρα σε ατομικές διαργασίες, αλλά δεν εξαφανίζεται η κουλτούρα. Είναι παρούσα και στις ατομικές νοητικές διαργασίες. Καμιά ερώτηση, έλα Ελένη. Φώναζε λίγο, Ελένη, για να ακούγεσαι. Λοιπόν, κράτε την ερώτησή σου λίγο, θα το δούμε παρακάτω. Λέει, η Ελένη κάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση. Πάρτε την περίπτωση που ένα παιδί μεγαλώνει σε μία οικογένεια, στην οποία η οικογένεια είναι φορέας δύο πολιτισμικών πλαισίων. Για παράδειγμα, οι δύο γονείς είναι από διαφορετικές χώρες και μάλιστα από δύο χώρες με αρκετά διαφορετικές κουλτούρες, από διαφορετικά πλαίσια, οπότε το παιδί αυτό μεγαλώνει σε δύο κουλτούρες. Τι θα γίνει, έτσι, κρατήστε το, είναι στην κριτική λίγο παρακάτω και θα ρθούμε. Καμιά ερώτηση μέχρι εδώ, άλλη, σαφή, ωραία. Λοιπόν, και πάει λίγο παραπέρα ο Βιγκότσκη και αυτό που λέμε τώρα συνδέεται με αυτό που μόλις ρώτησε η συμφτήτριά σας. Ο Βιγκότσκη, επειδή ακριβώς θεωρεί την κουλτούρα ως αιτία της ατομικής γνωστικής ανάπτυξης, ως φορέα αλλαγής, έτσι, ως φορέα πρόκλησης της ατομικής γνωστικής ανάπτυξης, μιλάει και για την εξέλιξη της κουλτούρας και διατυπώνει μια εξελιχτική προσέγγιση της κουλτούρας. Λέει ο ίδιος ότι δυστυχώς ή ευτυχώς όλες οι κουλτούρες δεν είναι ίδιες. Συμφωνούμε σε αυτό, λέει μια μεγάλη αλήθεια. Σαφώς, έτσι. Λοιπόν, κάποιες κουλτούρες, δυστυχώς ή ευτυχώς πάλι, δεν έχουν τόσα πολλά πολιτισμικά εργαλεία, πολιτισμικά αγαθά. Θα μπορούσε κανείς να τις θεωρήσει ότι οι εξορισμοί είναι κατώτερες από κάποιες άλλες και αντίστοιχα κάποιες άλλες κουλτούρες έχουν πλούτο πολιτισμικών αγαθών, άρα λοιπόν περισσότερους διαμεσολαβητές για την ατομική γνωστική ανάπτυξη και κατεπέκταση θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ανώτερες από κάποιες άλλες. Έχει καλά μέχρι εδώ. Συμφωνείτε, καταρχήν, με αυτήν την άποψη. Έτσι είναι. Καλώς ή κακώς, αυτή είναι η κατάσταση. Όμως, λέει ο Βιγκότσκη, οι άνθρωποι είναι σε θέση να εξελιχθούν σε άλλες κουλτούρες. Τι σημαίνει αυτό το πράγμα. Ότι αν μετακομίσει κάποιος από μια πιο φτωχή σε πολιτισμικά αγαθά και διαμεσολαβητικά εργαλεία κουλτούρα σε κάποια άλλη, ανώτερη σε, εισαγωγικά, πιο πλούσια σε πολιτισμικά αγαθά, δεν έχει τους περιορισμούς της κουλτούρας στην οποία προήλθε, αλλά μπορεί να εξελιχθεί. Καταλαβαίνουμε ότι αυτό είναι και λίγο πολύ αυτονόητο, έτσι όπως περιέγραψαμε τη θεωρία του Βιγκότσκη. Έτσι δεν θα έπρεπε να είναι. Διότι, ουσιαστικά, όταν λέω ότι το άτομο βρίσκεται σε διαρκή ελληλεπίδραση με το κοινωνικό πλαίσιο και την κουλτούρα στην οποία ζει και μετασχηματίζονται, εσωτερικεύονται οι κοινωνικές διαργασίες από το πλαίσιο προς το ίδιο το άτομο, έτσι, προφανώς δεν κουβαλάει τους περιορισμούς της κουλτούρας από την οποία έφυγε, αλλά έχει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί στο νέο πλαίσιο στο οποίο βρίσκεται. Συμφωνούμε, ναι. Αχ, δεν θυμάμαι τον. Έλα Διαμανή. Λοιπόν, αυτό είναι ένα ερώτημα. Δεν τόπιεσαι αυτό, έτσι. Αυτό το οποίο όμως βγαίνει είναι ότι εν τέλει το κάθε άτομο αναπτύσσεται σύμφωνα με το πλαίσιο το οποίο ζει. Εάν είναι το κοινωνικό πλαίσιο πλούσιο σε πολιτισμικά αγαθά, έτσι, δημιουργεί διαφορετικές δυνατότητες. Εάν είναι πιο φτωχός σε πολιτισμικά αγαθά και διαμεσολαβητικά εργαλεία, αντιστοίχως, έτσι. Εκεί τείνεται και άλλα ζητήματα που ο ίδιος είπαμε και την προηγούμενη φορά «Λόγο του νεαρού, τις ηλικίες σου δεν κατάφρεται». Τείνεται και ζητήματα κρίσιμων περιόδων στην ανάπτυξη, έτσι. Σκεφτείτε αυτά που κάνετε με τις ιδρυματικές, για τις ιδρυματικές εμπειρίες που σας έχει πει η κυρία Βοριά και λοιπά, έτσι. Τείνεται και άλλα ζητήματα. Οπότε, νομίζω ότι και αυτά τα έχουμε πει λίγο πολύ. Ότι, κατεπέκτευση, οι μορφές της νοητικής δραστηριότητας αποδίδονται όχι σε άτομα ή ομάδες ατόμων, αλλά σε ολόκληρα κοινωνικά σύνολα, σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα. Και αυτό, βεβαίως, είναι αυτονόητο, γιατί εφόσον ένα άτομο ανήκει σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο, έτσι, θα έχει υποχρεωτικά γνωρίσει αυτό το σύνολο των διαμασολαβητικών εργαλείων που το συγκεκριμένο πλαίσιο έχει να του παρέχει, έτσι, και όλες τις νοστιές διαδικασίες στο συγκεκριμένο πλαίσιο. Λίγο πολύ είναι αυτά τα οποία είπαμε νωρίτερα. Αν δεν έχετε κάποια άλλη ερώτηση, να περάσουμε στην κριτική της στη θεωρία του Βιγκότσκη. Κάθε φορά που θα ολοκληρώνουμε μια θεωρητική προσέγγιση, θα κλείνουμε με την κριτική που έχει ασκηθεί στην ίδια. Γενικώς τώρα, όπως βλέπετε και εκεί και φαντάζομαι να συμφωνείτε, η κριτική η οποία ασκήθηκε στην θεωρία του Βιγκότσκη είναι θετική. Και είναι θετική, γιατί έφερε μια διαφορετική οπτική στον τρόπο με τον οποίο μελετούσαμε τη γνωστική ανάπτυξη μέχρι τότε. Είπαμε τους λόγους για τους οποίους δεν είχε διαχυθεί η θεωρία του Βιγκότσκη στις δυτικές εισαγωγικά κοινωνίες. Οπότε, αυτή η προσέγγιση του Βιγκότσκη επηρέασε σε πολύ μεγάλο βαθμό τη σύγχρονη ψυχολογία της γνωστικής ανάπτυξης, αλλά όχι μόνον, όπως βλέπετε, επηρέασε πάρα πολύ, ίσως και περισσότερο, θα πρέπει να σας πω, την εκπαιδευτική ψυχολογία. Μπορείτε να σκεφτείτε γιατί. Δεν είναι δύσκολο με όλη τη συζήτηση που κάναμε την προηγούμενη φορά και σήμερα. Δεν θυμάμαι το όνομά σου ή δεν το ξέρω μάλλον, ναι. Α, νόμιζα είδα το χέρι σου, με συγχωρείς. Έλα Κατερίνα, φώναζε. Είπε η Κατερίνα ότι αν λάβουμε υπόψη μας στη ζώνη της εγκύτερης δυνητικής ανάπτυξης, ο εκπαιδευτικός γίνεται κομμάτι της μάθησης και κατεπέκταση της γνωστικής ανάπτυξης. Και την προάγει, διότι στο δίπολο μάθηση-ανάπτυξη για τον Βιγκόσκη, σύμφωνα με αυτά που είπαμε παιδιά, τι προηγείται, η μάθηση ή η ανάπτυξη. Φωνάξτε το. Η μάθηση προηγείται και η μάθηση προκαλεί την ανάπτυξη, οδηγεί στην ανάπτυξη. Άρα λοιπόν η θεωρία του προφανώς έχει πολύ μεγάλη επίδραση στην εκπαιδευτική ψυχολογία, διότι αλλάζει τους όρους της διδασκαλίας και της μάθησης και ότι το σχολείο πια για το Βιγκόσκη γίνεται τι. Γίνεται φορέας, όχι απλώς μετάδοσης γνώσεων και δεξιοτήτων, αλλά φορέας γνωστικής αλλαγής. Είναι το σχολείο αυτό το οποίο θα προκαλέσει τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών και δεν θα πρέπει να είναι το σχολείο αυτό το οποίο θα ακολουθεί τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών, σύμφωνα με τις νόρμες και τη διαδικασία της ορήμανσης. Άρα λοιπόν για το Βιγκόσκη το σχολείο δεν πρέπει να περιμένει την ορήμανση, πότε τα παιδιά είναι όρημα να δεχτούν κάτι, αλλά πρέπει να κινείται στη ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης και μέσα από διαδικασίες συνεργατικές να προκαλεί τη γνωστική ανάπτυξη προς τα πάνω. Συμφωνούμε? Οστόσο, η γενικότερη κριτική είπαμε ότι είναι θετική και το τι αποκομίζει κάποιος διαβάζοντας τη θεωρία του Βιγκόσκη σε σχέση με τις δυνητικές εφαρμογές της και στην εκπαίδευση αλλά και στον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουμε την ανθρώπινη γνωστική ανάπτυξη είναι θετική λοιπόν η αποτίμηση. Ωστόσο, όμως, πάντα υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος. Θεωρήθηκε υπερβολική η έμφαση που έδωσε στη σημασία των κοινωνικοπολιτισμικών παραγόντων στην ανθρώπινη ανάπτυξη και υποτίμησε τις γενετικές ή φυσικές μεταβλητές, τους γενετικούς ή φυσικούς βιολογικούς παράγοντες. Έτσι, ξέρετε, το ερώτημα φύση ή ανατροφή, κληρονομικό είτε ή περιβάλλον είναι ένα κλασικό ερώτημα. Από το πρώτο εξάμινο που ήρθατε φοιτητές εδώ, αυτό το συζητάτε στο πλαίσιο πάρα πολλών μαθημάτων. Εδώ είναι πάλι, σε αυτό ξαναγυρίζουμε και πάλι, γιατί στο ερώτημα φύση ή ανατροφή ο Βιγκότσκης ήταν υπέρ της ανατροφής. Έτσι, και μάλιστα όχι υπέρ της ανατροφής, ήταν υπέρ της ανατροφής η οποία προκαλεί τη φύση. Έτσι, δηλαδή έφτασε σε μια πολύ ισχυρή τοποθέτηση. Οπότε γι' αυτό και θεωρήθηκε υπερβολική αυτή η έμφαση στη σημασία του κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου ως φορέα γνωστικής αλλαγής. Προσέξτε λίγο, κανείς ακόμη και από αυτούς που ασκούν κριτική στη θεωρία του Βιγκότσκη δεν υποτιμούν την αξία του κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου. Απλώς θεωρούν υπερβολική την πολύ μεγάλη έμφαση που έδωσε ως φορέα της γνωστικής ανάπτυξης. Εκεί είναι η διαφωνία τους και η κριτική τους, ότι ναι μεν το κοινωνικό πλαίσιο είναι πάρα πολύ σημαντικό, αλλά είναι λίγο ακραίο και απόλυτο να λέμε ότι αυτό προκαλεί τη γνωστική ανάπτυξη, αυτό δημιουργεί τη γνωστική ανάπτυξη. Γιατί σοβαρό ρόλο, έτσι μεγάλο ρόλο παίζουν και οι γενετικοί βιολογικοί παράγοντες. Και ίσα ίσα σήμερα με όλη την τεχνογνωσία που έχει αναπτυχθεί και με την πρώτα που έχει γίνει στις επιστήμες της μοριακής βιολογίας, της νευροβιολογίας, της νευροψυχολογίας και όλα αυτά που ακούτε στα άλλα ενδιαφέροντα μαθήματα που κάνετε εδώ, καταλαβαίνετε ότι πολύ δύσκολα σήμερα θα μπορούσε κάποιος να γνωίσει τόσο πολύ τους βιολογικούς παράγοντες. Έτσι, οπότε γι' αυτό είναι και το σημείο κριτικής. Επίσης, θεωρήθηκε ότι υποβαθμίζει το ρόλο του ίδιου του ατόμου, την αυθενέργεια δηλαδή, την ενεργητικότητα του ατόμου. Η εξέλιξη θεωρεί ο Βιγκότσκη ότι είναι αποκλειστική λειτουργία του κοινωνικού πλαισίου. Δεν είναι ακριβώς έτσι, γιατί ο Βιγκότσκης δεν υποτίμησε τόσο πολύ την αυθενέργεια του ατόμου. Δεν την τόνισε τόσο πολύ όσο πιαζε. Δεν υπάρχει αμφιβολία σε αυτό, αλλά δεν είπε ότι το άτομο είναι άβουλο, παθητικός δέκτης των επιδράσεων του περιβάλλοντος, όπως είπαν ξεκάθαρα οι συμπεριφορικοί ψυχολόγοι. Δεν έφτασε σε αυτό το σημείο ο Βιγκότσκη. Και αυτό γιατί είπε, το περιβάλλον εμφανίζεται στην εξέλιξη του παιδιού, είναι παρόν στην εξέλιξη του παιδιού, πραγματικά στην εξέλιξη της προσωπικότητας και των ειδικών ανθρώπινων ιδιωτήτων ως πηγή της εξέλιξης. Το έχουμε πει πάρα πολλές φορές μέχρι τώρα. Για αυτό και το περιβάλλον, προσέξτε λίγο, πέζει λέει, στο σημείο αυτό το ρόλο, όχι της κατάστασης μέσα στην οποία λαμβάνει η χώρα η εξέλιξη, αλλά της πηγής της. Είναι η πηγή της εξέλιξης, της γνωστικής ανάπτυξης, είναι η προέλευση. Η προέλευση της γνωστικής ανάπτυξης είναι κοινωνικοπολιτισμικού χαρακτήρα. Άρα λοιπόν, δεν έχει το ρόλο της κατάστασης, όπως πολύ ωραία το λέει, αλλά το ρόλο της πηγής. Αυτό που σας είπα, χωρίς όμως ωστόσο να υποτιμά παντελώς την ενεργητικότητα του ίδιου του ατόμου. Αναπτύσσετε ένας επιστημονικός διάλογος. Εάν κάποιος διαβάζει προσεκτικά τα κείμενα του Βηκότσχη, δεν θα αντιληφθεί ότι η έμφαση στον κοινωνικό πλαίσιο ήταν της έντασης που να καταλήγει στο ότι το άτομο είναι παθητικός δέκτης. Δίνει έμφαση στη διαμεσολαβητική δράση των κοινωνικοπολιτισμικών εργαλείων, τα οποία όμως δεν φτιάχνουν ίδιους ανθρώπους. Δεν φτάνει στο σημείο να πει ο Βηκότσχη αυτό που είχε πει ο Γουάτσον, δώστε μου μια ντουζίνα παιδιά και εγώ σας υπόσχομαι ότι θα τα κάνω ό,τι θέλω. Υπάρχουν τα πολιτισμικά αγαθά, αυτά λειτουργούν διαμεσολαβητικά, αλλά όχι όμως με τον τρόπο που οι συμπεριφορικοί ψυχολόγοι είχαν υποστηρίξει. Βεβαίως φτάνουμε τώρα στο ερώτημα που έθεσε η Ελένη νωρίτερα. Ασκήθηκε κριτική στο Βηκότσχη και για αυτήν την θεώρηση της εξελικτικής προσέγγισης της κουλτούρας και της χρήσης της ώστες μυνευτικού μηχανισμού της ανθρώπινης ανάπτυξης. Γιατί όταν ο Βηκότσχη είπε ότι κάποιες κουλτούρες είναι πιο πλούσιες σε ρεθίσματα και πολιτισμικά αγαθά και κατεπέκτεση διαπολιτισμικά εργαλεία, κάποιες άλλες είναι λιγότερο πλούσιες σε διαμεσολαβητικά εργαλεία, του ασκήθηκε η κριτική ότι ενδεχομένως να οδηγούσε σε ιεραρχήσης πολιτισμικών εργαλείων και σε κατάταξη κοινωνικών πλαισίων. Ότι κάποιες κουλτούρες είναι ανώτερες, κάποιες κουλτούρες είναι κατώτερες. Λοιπόν, αυτό βεβαίως δεν νομίζω ότι διαφωνεί κανείς ότι είναι μία πραγματικότητα, έτσι δεν είναι. Θα διαφωνούσε κανείς. Για να σας ακούσω. Όλα τα κοινωνικά πλαίσια είναι ίδια. Έτσι, αυτό είναι το σημαντικό. Πολύ ωραία, Χρύσα. Λοιπόν, ακριβώς αυτό είναι το ζήτημα, ότι βεβαίως υπάρχουν διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια, τα οποία διαφέρουν ως προς τον πλούτο ή την ένδυα των διαπολιτισμικών εργαλείων, των διαμεσολαβητικών εργαλείων, έτσι των πολιτισμικών αγαθών, αλλά πολύ δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να πει ότι αυτή είναι ανώτερη ή αυτή είναι κατώτερη. Μπορούμε να μιλήσουμε με όρους πολιτισμικών αγαθών, χωρίς όμως ωστόσο να φτάσουμε σε ιεραρχίσεις. Πολύ σωστά, Χρύσα. Συμφωνούμε, παιδιά? Κανείς δεν διαφωνεί ότι διαφέρουν οι κουλτούρες και τα κοινωνικά πλαίσια μεταξύ τους. Το γιατί, όμως, θα έπρεπε κάποιος να χαρακτηρίσει το δυτικό πλαίσιο ανώτερο από το πλαίσιο των σκιμών, που καταφέρουν και τα βγάζουν πέρα σε μια πολύ δύσκολη συνθήκη πάνω στους πόλους, είναι αφθαίρετο, έτσι δεν είναι? Συμφωνούμε? Ωραία. Και να έρθουμε τώρα στο ερώτημα σου, Ελένη, μετά από τη συζήτηση που κάναμε για την κουλτούρα. Να επαναλάβω λίγο το ερώτημα και θέλω τις δικές σας σκέψεις. Ρώτησε η Ελένη, αν ένα παιδί μεγαλώνει σε ένα πλαίσιο, το οποίο είναι φορέας δύο κοινωνικών πλαίσιων, δηλαδή οι γονείς κατάγονται από διαφορετικά κοινωνικοπολιτισμικά πλαίσια, είναι φορείες διαφορετικής κουλτούρας. Τι γίνεται? Για να σας ακούσω. Μυρέλα. Θέλω να ευχαριστήσω το ερώτημα. Σωστά. Συμφωνείτε? Προφανώς θα υιοθετήσει η στοιχεία και από τις δύο κουλτούρες. Κάτι άλλο, Κατερίνα. Θα υπάρχουν πλούσια ερεθίσματα σχετικά με τη μία. Θα υπάρχουν πλούσια ερεθίσματα, γιατί θα είναι εκτεθειμένο σε περισσότερα από τη μία. Αυτά καλύτερα να σας τα λένε άλλοι συνάδελφοι που τα ξέρουν καλύτερα για τον εγκέφαλο. Ναι, το ονομάσω. Απλώς δεν θα περιοριστεί να το θέσουμε διαφορετικά, όσο στη διατύπωση. Είναι πολύ σωστά η Νάνση να κάνει τη συγκεκριμένη παρατήρηση, ότι το γεγονός ότι μπορεί μία κουλτούρα να είναι λιγότερο πλούσια ερεθίσματα, αυτό δεν θα αποτελέσει περιοριστικό παράγοντας στο να αξιοποιήσει, έτσι για να το πούμε με θετική διατύπωση. Κάτι άλλο. Σε αυτή την αλληλεπίδραση και από τη σύζευξη, θα λέγαμε, των στοιχεών και από τις δύο κουλτούρες, εκτιμάται ότι η σχέση θα είναι απλώς αφριστική. Να προκαλέσω λίγο τη σκέψη σας. Δηλαδή αφρίζονται αυτά, ας πούμε, τι έχει το ένα πλαίσιο, τι έχει το άλλο πλαίσιο, και τα δυο. Τι λέτε. Έλα Μαρία φώναζε. Συμμεταβάλλονται. Τι σημαίνει Μαρία το συμμετάω, όταν λέει συμμεταβάλλονται. Και πώς θα το εξηγούσατε αυτό. Γιατί θα συμμεταβληθούν ή θα αλληλεπιδράσουν ενδεχομένως και σίγουρα δεν θα είναι απλώς μια αφριστική διαδικασία, όπου το ένα συσσορεύεται στο άλλο. Έλα βάζω. Συμφωνείτε, έλα Μαρία, ναι. Υπάρχουν και οι εσωτερικές διαργασίες λέει η Μαρία εδώ. Και Νεκταρία, πολύ σωστά. Ακριβώς, πολύ σωστά Νεκταρία. Αν ήταν, αν ήμασταν στη θεωρία της συμπεριφοράς και το άτομο ήταν παθητικός δέκτης, θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μια αφριστική σχέση, έτσι. Εδώ όμως ποτέ, όπως είπαμε και νωρίτερα, ο Βιγκότσκης δεν μίλησε για το άτομο ως παθητικό δέκτη ερεθισμών, που απλώς συσσορεύει ερεθίσματα, έτσι. Τα διαμεσολαβητικά εργαλεία λειτουργούν, όπως πολύ σωστά το λέει, ως διαμεσολαβητικά. Τα πολιτισμικά άγαθα λοιπόν διαμεσολαβούν σε αυτήν την διαδικασία του μετασχηματισμού της εσωτερήκευσης από έξω προς τα μέσα, έτσι. Αλλά πρόκειται για μια ενεργητική διαδικασία και όχι μια παθητική διαδικασία. Πολύ ωραία. Έχετε κάτι άλλο να σχολιάσετε, να ρωτήσετε, να διεθυμίσουμε. Τελειώσαμε με τον κύριο Βιγκότσκη. Μπορούμε να συνεχίσουμε. Τώρα, τη θεωρία του Βιγκότσκη δεν θα μπορούσε να την ακολουθήσει καμιά άλλη θεωρία, όχι να την ακολουθήσει, να ακολουθήσει στην παρουσίασή της, έτσι, όχι γεραρχικά, παρά μόνο η θεωρία του Πιαζέ, γιατί στην πραγματικότητα μιλάμε για τις δύο θεωρίες που βρίσκονται στα δύο άκρα. Και οι δυο θεωρίες, θυμάστε τι είπαμε, και έχει σχέση με αυτό που είπαμε μόλις πριν, είναι κοστρουκτιβιστικές, βασίζονται στην αρχή του επικοδομητισμού, στο βαθμό αυτεενέργειας μικρότερο ή μεγαλύτερο από πλευρά στο ατόμου. Απλώς, αν έχουμε έναν άξονα, έτσι, στη μια πλευρά είναι ο γνωστικός, θα λέγαμε, κοστρουκτιβισμός και στην άλλη πλευρά είναι ο κοινωνικός κοστρουκτιβισμός, όπου η αφετηρία για τον γνωστικό κοστρουκτιβισμό, βλέπε Πιαζέ, δηλαδή, βρίσκεται στο άτομο, έτσι, ενώ στην περίπτωση του κοινωνικού κοστρουκτιβισμού, που το λέει και το άτομο, η αρχή, η αφετηρία, βρίσκεται στο κοινωνικό πολιτισμικό πλαίσιο, το οποίο προκαλεί τη γνωστική ανάπτυξη. Είναι πολύ βασικό αυτό στις σκέψεις, γιατί σας διευκολύνει να οργανώσετε τις πληροφορίες, είναι σαφές αυτό που μόλις είπαμε, για όλους, να το ξαναπώ, να το ξαναπώ. Αν βάλουμε έναν άξονα με δύο άκρα, με δύο πόλους, και οι δυο θεωρητικοί, και ο Πιαζέ και ο Βιγκότσκη, περιγράφουν, είναι θεωρίες γνωστικής ανάπτυξης, περιγράφουν και ερμηνεύουν τη γνωστική ανάπτυξη. Και οι δυο θεωρίες βασίζονται στην αρχή του επικοδομητισμού, έτσι, με ελληνικά σε εισαγωγικά είναι κοστροκτιβιστικές, έτσι, επικοδομητικές θεωρίες, γιατί προϋποθέτουν ένα βαθμό ενεργητικότητας αυτεενέργειας του ίδιου του ατόμου, σε διαφορετικό βαθμό ωστόσο οι δυο τους, αλλά και οι δυο όμως το προϋποθέτουν. Γι' αυτό είπαμε και νωρίτερα ότι δεν είναι απλώς αθροιστική η σχέση, άλλωστε, έτσι. Λοιπόν, στη μέλη περίπτωση του Πιαζέ μιλάμε για τον γνωστικό κοστροκτιβισμό. Η αρχή, η αφετηρία βρίσκεται στο ίδιο το άτομο, η ανάπτυξη, δηλαδή η γνωστική, ξεκινάει από μέσα, από το ίδιο το άτομο, το ίδιο το γνωστικό σύστημα, τους μηχανισμούς της ορίμασης και λοιπά. Στην περίπτωση του κοινωνικού κοστροκτιβισμού, έχουμε την αφετηρία στο κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο, το οποίο είναι η πηγή της γνωστικής ανάπτυξης. Το λέει και η λέξη. Γνωστικός κοστροκτιβισμός ένα, πιο μπροστά το Πιαζέ από εκεί, δεν σας τον είχα, δεν πειράζει. Έτσι, λοιπόν, από όπου κι αν είναι, από όποιο χέρι μου κι αν είναι, ο Πιαζέ είναι ο παντός του γνωστικού κοστροκτιβισμού, ο Βιγκότζ και είναι του κοινωνικού κοστροκτιβισμού. Η αφετηρία βρίσκεται στο ίδιο το άτομο, η πηγή της γνωστικής ανάπτυξης βρίσκεται στο ίδιο το άτομο για τον Πιαζέ και τον γνωστικό κοστροκτιβισμό, η πηγή της γνωστικής ανάπτυξης βρίσκεται στο κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο, έξω δηλαδή από το άτομο για τον Βιγκότζ. Σαφή αυτά, αυτά ως εισαγωγικές γραμμές. Βέβαια, θα πρέπει να σας πω ότι εγώ δεν ετοίμασα για τον Πιαζέ όλη την περιγραφή της θεωρίας του, γιατί τη θεωρώ δεδομένη, θεωρώ ότι την ξέρετε, γιατί ακούσατε Πιαζέ και στα δύο μαθήματα, και στην εξελικτική ένα και στην εξελικτική δύο. Είναι έτσι? Οπότε δεν θα σας περιγράψω εγώ αναλυτικά τη θεωρία, θα κάνουμε πιο πολύ μία προσέγγιση σε ένα υψηλότερο επίπεδο αφαίρεσης τέλεια, ποιες είναι οι βασικές αρχές και μια κριτική θεώρηση. Γιατί? Γιατί κυρίως ο Πιαζέ, επειδή άσκησε πολύ μεγάλη επίδραση στην ψυχολογία της γνωστικής ανάπτυξης και όχι μόνο, αποτέλεσε τη βάση για τις σύγχρονες θεωρίες γνωστικής ανάπτυξης, τις περίφημες νεο-Πιαζετιανές, που ναι, μεν εμπνεύστηκαν από τον Πιαζέ, αλλά αναγνώρισαν τους περιορισμούς της θεωρίας και προχώρησαν σε νέες θεωρητικές αρχές. Λοιπόν, σας έχω εδώ τον κύριο Πιαζέ, τον ξέρετε φαντάζομαι και ουσιαστικά το παράθεμα που έχω από την σκέψη του, αναφέρεται ακριβώς στην αυτοενέργεια την οποία ο ίδιος υποστηρίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Τι λέει εδώ παιδιά, ποιος θα το διαβάσει και θα το εξηγήσει. Πότε λέει πραγματικά κατανοούν τα παιδιά. Έλα Ροξάνη φώναζε, φώναζε όμως. Ανακαλύπτουν εδώ. Έτσι, πολύ σωστά. Άρα λοιπόν η βασική ιδέα του Πιαζέ είναι ποια. Ότι στην πραγματικότητα θα πρέπει να αφήνουμε τα παιδιά να ανακαλύπτουν τον κόσμο μόνα τους. Αυτό τώρα δίνει, το ένα μήνυμα που δίνει είναι αυτό της αυτοενέργειας του αναπτυσσόμενου ατόμου, συμφωνούμε. Και τι άλλο βρίσκεται πίσω από αυτήν την ιδέα που λέει ότι εάν εμείς προσπαθήσουμε πολύ γρήγορα να τους διδάξουμε κάτι, είναι σαν να τους κρατάμε από το να το ανακαλύψουν μόνα τους. Τους κρατάμε πίσω και θεωρεί ότι σε αυτή την περίπτωση δεν θα έχουν real understanding, δεν θα έχουν κατανοήσει πλήρως τι συμβαίνει. Άρα λοιπόν, τονίζει από τη μία την ανακαλυπτική δράση του ίδιου του ατόμου ως φορέα γνωστικής αλλαγής, αλλά αυτή η ανακαλυπτική δράση του ατόμου έχει προϋποθέσεις. Ελένε. Πολύ σωστά, πρέπει να το επιτρέπει η ορήμανση, ότι δεν μπορούμε να κινηθούμε πέρα από τους περιορισμούς των βιολογικών μηχανισμών, πέρα από τους περιορισμούς της ορήμανσης. Άρα, ναι μέν στην αυθενέργεια του ίδιου του ατόμου, υπό την προϋπόθεση όμως ότι ο οργανισμός είναι έτοιμος να κινηθεί ανακαλυπτικά και να κατανοήσει κάτι. Το καταλάβαμε? Ωραία. Όπως βλέπετε, ο Πιαζέ, σε αντίθεση με τον Βιγκότσκι, έφυγε πλήρη σημερών. Έτσι, οπότε αυτό έπαιξε και ένα ρόλο στην διαμόρφωση της θεωρίας του, στην πληρότητα της θεωρίας του και στη διάχυση, βεβαίως, της θεωρίας του, γιατί ο Πιαζέ κιόλας έσαι στο κέντρο της Ευρώπης. Ήταν ελβετός, έτσι σε ένα περιβάλλον ακαδημαϊκά πολύ αναβαθμισμένο. Έτσι. Λοιπόν, να περάσουμε τώρα στις βασικές αρχές της θεωρίας του Πιαζέ. Όπως σας είπα, δεν θα δούμε αναλυτικά, δεν θα περιγράψουμε αναλυτικά τη θεωρία, θα δούμε τις βασικές θεωρητικές αρχές της συγκεκριμένης προσέγγισης. Για τον Πιαζέ, το γνωστικό σύστημα συνίσταται στην ύπαρξη μιας γενικής ολικής δομής. Δηλαδή, τι σημαίνει αυτό το πράγμα, αυτό το γενική ολική δομή, πραγματικά, κρατήστε το πολύ καλά στο μυαλό σας. Οι ενέργειες που ο ανθρώπινος νους εκτελεί για να κατανοήσει την πραγματικότητα σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή της ανάπτυξης, είναι οργανωμένες σε μια και μόνον ολική δομή, σε ένα πράγμα, σε μια οντότητα. Με άλλα λόγια, να σας το εξηγήσω εκ του αντιστρόφου. Ο ανθρώπινος νους, το ανθρώπινο γνωστικό σύστημα, δεν είναι ένας σύνολο επιμέρους γνωστικών ικανοτήτων, λεκτική σκέψη, ποσοτική σκέψη, εικονική σκέψη, εξειδικευμένον ως προς ένα πεδίο της πραγματικότητας, αλλά ο νους είναι ένα πράγμα, μια οντότητα. Αυτός δουλεύει και για να λύσουμε προβλήματα που έχουν μαθηματικά προβλήματα και για να λύσουμε λεκτικά προβλήματα και για να προσανατολιστούμε στο χώρο και να αντιληφθούμε τις σχέσεις μας χωροταξικά, των πραγμάτων στο χώρο και το καθεξής. Αυτό εννοεί ο Πιαζέ, όταν λέει ότι ο ανθρώπινος νους είναι οργανωμένος σε μια γενική ολική δομή. Ένα πράγμα είναι ο ανθρώπινος νους, δεν είναι διακριτός σε επιμέρους εξειδικευμένες ικανότητες που η κάθε μια ενεργοποιείται ανάλογα με το είδος των προβλημάτων. Είναι σαφές αυτό, έτσι. Άρα λοιπόν, οι ενέργειες όπως λέει εκεί που ο ανθρώπινος νους εκτελεί μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή στην αναπτυξιακή του πορεία, στην ηλικία των τεσσάρων, στην ηλικία των οχτώ, των έξι και λοιπά ετών, είναι οργανωμένες όλες μαζί σε μια δομή, από άποψη δομική. Αυτή όμως η δομική αρχή περί μίας οντότητας ενός μιας ολικής γενικής δομής, στην πραγματικότητα μας οδηγεί στο να σκεφτούμε. Από τη στιγμή που είναι ένα πράγμα, μια ενιαία ολική γενική δομή, οι ικανότητες και οι έννοιες σε ένα δεδομένο στάδιο της γνωστικής ανάπτυξης αναπτύσσονται ταυτόχρονα. Μιλάμε δηλαδή για σύγχρονη ανάπτυξη των ικανοτήτων και των ενιών που κατανοεί το άτομο σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Αυτό τι σημαίνει, ότι επειδή έχω μία οντότητα, μία γενική ολική δομή, αυτό σημαίνει και επειδή αυτή ευθύνεται για το επίπεδο κατανόησης της πραγματικότητας γύρω μου, κατεπέκταση στον ίδιο βαθμό που κατανοώ ένα αφηγηματικό κείμενο, που είναι λεκτικά περεθύσματα, στον ίδιο βαθμό, αντίστοιχα, αν μπορούμε να πούμε, αντίστοιχα καλή θα είμαι και στα μαθηματικά και στη χωροταξία και το καθεξής. Δεν υπάρχουν δηλαδή ενδοατομικές διαφορές, επειδή ακριβώς είναι μία η δομή στην οποία οργανώνεται ο ανθρώπινος νους, θεωρητικά το αναπτυσσόμενο άτομο θα πρέπει να είναι εξίσου καλό για τη συγκεκριμένη ηλικία, εξίσου καλό στη διαχείριση με αριθμού, στη διαχείριση με λέξεις, στη διαχείριση με εικόνες και το καθεξής. Ακριβώς γιατί είναι μία η δομή στην οποία συγκροτείται η γνωστική λειτουργία. Βλέπουμε μία δομική άποψη για το πώς είναι οργανωμένος ο ανθρώπινος νους, πώς οδηγεί σε λειτουργική και αναπτυξιακή σε σχέση με τη λειτουργία και την ανάπτυξη του νου. Άρα λοιπόν η θεώρηση που έχουμε για τη δομή, για την οργάνωση του ανθρώπινου νου, επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη λειτουργία και την ανάπτυξη του νου. Άλλωστε η αρχιτεκτονική του νου, αν μιλήσουμε έτσι με αυτούς τους όρους, η δομή δηλαδή, η οργάνωση, η αρχιτεκτονική του νου, είναι στενά συνηφασμένη με τη λειτουργία του, με τον τρόπο που λειτουργεί και με τον τρόπο κατεπέκτεση που αναπτύσσεται. Ερώτηση μέχρι εδώ. Έλα, Ελένα. Φώναζε λίγο. Είσα, είσα, είσα, που προτάσσει τη σκέψη την οργάνωση της σκέψης. Προτάσσει τη σκέψη εναντί της γλώσσας η γλώσσα, εμφανίζεται στο τέλος του δεύτερου έτους. Ο Πιαζέ, όταν λέει σκέψη, εννοεί το νου, ότι ο νους προϋπάρχει της γλώσσας, αυτό εννοεί και το νου το συνδέει πολύ με εγγενός προσδιορισμένους παράγοντες. Εντάξει, ωραία. Μπορούμε να προχωρήσουμε. Νεκταρία, ναι, με συγχωρείς. Αυτό είπαν και οι επόμενοι θεωρητικοί. Δεν μίλησε όμως, ούτε ο Βιγκότσχι μίλησε για επιμέρους ικανότητες κλπ. Κοιτάξτε, οι θεωρίες δεν είναι πάντα αντίστοιχες ως προς τις βασικές τους αρχές. Η Νεκταρία ρώτησε ο Βιγκότσχι τι άποψη είχε γι' αυτό το θέμα και είπα ότι οι θεωρίες όταν διατυπώνονται δεν είναι αναγκαστικά παράλληλες. Έτσι. Μια δεύτερη βασική αρχιά, λοιπόν, κρατήστε στο νου σας. Η πρώτη βασική αρχή είναι ότι ο ανθρώπινος συγκροτείται σε μια ενιαία γνωστική δομή, ολική γενική δομή. Είναι ένα πράγμα, δηλαδή μια οντότητα θα θυμάστε. Η δεύτερη βασική αρχή είναι ότι το γνωστικό σύστημα είναι αυστηρά λογικό, το λογικό σημαντικό. Διέπεται δηλαδή από λογικές διεργασίες και μπορεί να αναπαρασταθεί μέσω της τυπικής λογικής κατά τις διαφορετικές περιόδους της ανάπτυξης. Αυτό τώρα, πώς το καταλαβαίνετε, αν θυμηθείτε εσείς την περιγραφή των σταδίων, παιδιά. Ουσιαστικά, ο Πιαζέ τι λέει, ότι στην περίοδο της τυπικής λογικής σκέψης, η οποία ταυτίζεται με ποια χρονική περίοδο. Δεν άκουσα, πείτε το, το άκουσα κάπου. Είναι το τελευταίο στάδιο της γνωστικής ανάπτυξης για τον Πιαζέ, άρα ταυτίζεται με ποια περίοδο αναπτυξιακή, με την εφηβεία, πολύ σωστά, με την εφηβεία. Θεωρεί λοιπόν, αν θυμηθείτε λίγο, το πώς περιγράφει τα στάδια ανάπτυξης ο Πιαζέ, τα περιγράφει με όρους τυπικούς. Διότι τι λέει ο Πιαζέ, ο Πιαζέ λέει ότι το γνωστικό σύστημα είναι απολύτως λογικό και στην πραγματικότητα, η ολοκλήρωση της γνωστικής ανάπτυξης ταυτίζεται με τη δυνατότητα του ατόμου να εφαρμόζει τους κανόνες της τυπικής λογικής σκέψης, αν παι, τότε κιού και ούτω καθεξής. Διότι ο απότορος στόχος γνωστικής ανάπτυξης για τον Πιαζέ, είναι το να γίνει το αναπτυσσόμενο άτομο να σκέφτεται απολύτως λογικά, με όρος τυπικής λογικής σκέψης. Και μάλιστα τα προηγούμενα στάδια τα ορίζει πολλές φορές ο Πιαζέ, όχι κυρίως με τα επιτεύματά τους, αλλά κυρίως με τους περιορισμούς τους, ως προς την περιορισμένη, την μειωμένη δυνατότητα του συστήματος να σκέφτεται λογικά. Αυτό είναι και ένα άλλο σημείο το οποίο χαρακτηρίζει τη θεωρία του Πιαζέ, επειδή ακριβώς είχε στο νου το ότι η γνωστική ανάπτυξη τύνει να ολοκληρωθεί με την κατάκτηση της τυπικής λογικής σκέψης, όπου δηλαδή κάτω τον Πιαζέ το άτομο περίπου στην ηλικία των 16 χρόνων που θεωρούσε ότι ολοκληρωνόταν η γνωστική ανάπτυξη τότε, γιατί σήμερα τι ξέρουμε, ότι εκεί σταματάει η ανάπτυξη. Όχι, σήμερα ποια είναι η προσέγγιση την οποία έχουμε υιοθετήσει? Τη διαβίου, πολύ σωστά, τη διαβίου ανάπτυξη και η έννοια της αλλαγής έχει τόσο θετικές όσο και ερνητικές αλλαγές. Κλείνει παρένθεση. Λοιπόν, επειδή ακριβώς ο Πιαζέ θεωρούσε ότι περίπου στην ηλικία των 16 ετών το αναπτυσσόμενο άτομο τίνει να αποκτά τη δυνατότητα να σκέφτεται με κανόνες και όρους τυπικής λογικής σκέψης, τα προηγούμενα στάδια πριν από το στάδιο της τυπικής λογικής σκέψης τα όριζε και τα περιέγραφε με αναφορά κυρίως στους περιορισμούς του συστήματος, ως προς το να μην μπορεί να σκέφτεται λογικά. Αντί να δίνει έμφαση στο ποιο είναι τα καινούργια επιτεύματα του κάθε σταδίου, η έμφαση του ήταν στους περιορισμούς το τι δεν μπορεί να κάνει ένα παιδί και όχι τόσο το τι μπορεί να κάνει ένα παιδί. Αυτό θα το δούμε και παρακάτω. Τώρα, αυτό είναι κάτι το οποίο το ξέρετε. Η ανάπτυξη πραγματοποιείται μέσω δύο διαδικασιών. Της αφομίωσης και τη συμμόρφωσης ή προσαρμογής, assimilation και accommodation οι όροι. Αντίθετες δυνάμεις, οι διαδικασίες αυτές συντονίζονται από το μηχανισμό της εξισορρόπησης, προκειμένου το γνωστικό σύστημα να κατανοεί τον κόσμο και να βρίσκεται πάντα σε μια κατάσταση ισορροπίας με αυτά τα οποία συμβαίνουν γύρω του. Θυμάστε τι είναι η αφομίωση και τι είναι η συμμόρφωση ή προσαρμογή, παιδιά. Εξελικτική Ψυχολογία 1. Για να σας ακούσω το όνομά σου. Έλα, Αλεξάνδρα. Τι σημαίνει αυτούσια? Συμφωνείτε? Είμαστε, είπε, λίγο αντίθετα, η Αλεξάνδρα. Ροξάνη. Το αντίθετο. Το λέει και η λέξη αφομίωση. Η αφομίωση είναι η διαδικασία κατά την οποία το άτομο, όταν έχει μία έννοια να κατανοήσει μπροστά του και διαθέτει το σχήμα για να την κατανοήσει, ουσιαστικά την αφομιώνει, δηλαδή την κατανοεί με τα ήδη υπάρχοντα γνωστικά σχήματα που έχει στη διάθεσή του. Και αυτό και μιλάμε για αφομίωση. Ενώ η συμμόρφωση, όταν έχει μία έννοια μπροστά του να κατανοήσει το άτομο, αλλά τα διαθέσιμα γνωστικά σχήματα δεν επαρκούν για να το εντάξει στο πεδίο γνώσεων που έχει και ενειών, οπότε πρέπει να συμμορφωθεί, αλλάζει το γνωστικό σύστημα προκειμένου να κατανοήσει τη συγκεκριμένη έννοια. Και οι λέξεις λίγο θα σας καθοδηγούν. Η αφομιώση, λοιπόν, σημαίνει ότι έχει το γνωστικό σχήμα στη διάθεσή του το άτομο για να κατανοήσει κάτι καινούριο. Στην περίπτωση της συμμόρφωσης ή της προσαρμογής πρέπει να προσαρμοστεί, να συμμορφωθεί στα χαρακτηριστικά της έννοιας που έχει μπροστά του, την οποία δεν μπορεί να την αφομιώσει, άρα επειδή δεν μπορεί να την αφομιώσει πρέπει να αλλάξει. Και αυτά γίνονται, δεν θα σας δώσω και παράδειγμα, εκτός αν έχετε να μου πείτε εσείς κάποιο, γιατί σε κάθε χρονική στιγμή, έστω μια χρονική στιγμή T1, σε κάθε χρονική στιγμή το αναπτυσσόμενο άτομο πρέπει να βρίσκεται σε μια κατάσταση ισορροπίας ή εξισορώπισης με το περιβάλλον γύρω του. Βεβαίως η κατάσταση εξισορώπισης που έχει ένα παιδί ηλικίας 2, 2,5, 3, 16 κλπ είναι διαφορετική όπως καταλαβαίνετε. Άρα λοιπόν το γνωστικό σύστημα σε κάθε χρονική στιγμή πρέπει να βρίσκεται σε μια κατάσταση συνέπειας και ισορροπίας με το περιβάλλον γύρω του. Έχετε κάποιο παράδειγμα αφομίωσης και συμμόρφωσης. Ας αφήσουμε λίγο την παθολογία της συμπεριφοράς, να δώσουμε ένα απλό παράδειγμα στο αναπτυσσόμενο άτομο. Στα μικρά παιδιά. Σωστό, σωστό, σωστό. Όχι το σχελί μπορεί να δει ένα άλλο ελουρωειδές το οποίο να επιχειρήσει να το κατανοήσει με το σχήμα της γάτας αλλά να μην είναι επαρκές στο σχήμα της γάτας και να χρειαστεί να αναπροσαρμώσει να πει ας πούμε ποιά είναι τα άλλα ελουρωειδή. Ας μην πάμε στο τροκτικό ότι είναι τόσο διαφορετικό σε κάτι το οποίο να είναι ελουρωειδές μεν γάτα όχι. Αν ήταν διαφορετικά ήδη γάτας τα ενέτασε με την αφομίωση στο σχήμα της γάτας. Αν είναι πείτε μου καν ένα, οι τίγρες είναι ελουρωειδές δεν είναι έτσι λοιπόν λέμε και οπότε οι τίγρες μοιάζει μεν με γάτα αλλά βεβαίως δεν είναι γάτα θα πρέπει να φτιάξει ένα καινούργιο σχήμα με διαφορετικά χαρακτηριστικά εντάξει. Σας πω και ένα δυο άλλα παράδειγματα για να καταλάβετε. Πάρτε την περίπτωση ενός μικρού παιδιού το οποίο μπουσουλάει και γνωρίζει τον κόσμο γύρω του. Μπορεί να πιάσει ένα ξύλο, μπορεί να πιάσει ένα σφουγγάρι, μπορεί να πιάσει το χαλί, ένα παιχνίδι κλπ και έχει το σχήμα του πιασίματος. Έτσι λοιπόν κάποια στιγμή βρίσκει κάτω μια καρφίτσα, ένα βελόνι κάτω και πάει να το πιάσει με το σχήμα το οποίο είχε στη διάθεσή του. Εάν τσιμπηθεί όμως αυτό τι σημαίνει ότι το σχήμα που είχε στη διάθεσή του για το πως πιάνω τα αντικείμενα ήταν επαρκείς ή έπρεπε να αναπροσαρμοστεί. Εκεί λοιπόν η αφομείωση δεν είναι επαρκής, θα πρέπει να έχουμε μια διαδικασία συμμόρφωσης ή προσαρμογής για να το κατανοήσει. Εντάξει. Πάντα τα παραδείγματα μας διευκολύνωστο να θυμόμαστε έννοιες που είναι σύνθετες. Έτσι και ένα άλλο παράδειγμα που το είχα δει της προάλλας κάπου ότι αν πάρτε την περίπτωση ενός παιδιού το οποίο είναι λίγο αμερικάνικο αλλά δεν πειράζει. Λέει ότι πάρτε την περίπτωση ενός μικρού παιδιού το οποίο συναντάει έναν κύριο ψηλό ο οποίος δεν έχει πολλά μαλλιά, είναι φαλακρός αλλά έχει μαλλιά άσπρα μακριά εδώ χωρίς μαλλιά πάνω αλλά μαλλιά εκεί. Και επειδή το μικρό παιδί από τα πάρτι με τους κλών και λοιπά ξέρει ότι οι κλών γενικώς έχουν τέτοια μαλλιά, βλέπει λοιπόν τον κύριο, ο οποίος βεβαίως δεν είναι κλών και λέει στο μπατο μπαμπά κοίτα έναν κλών. Τι έχει κάνει προς μεγάλη απογοήτευση του πατέρα βέβαια. Τι έχει κάνει το παιδί προσπαθεί με ένα ήδη υπάρχουν σχήμα που έχει το σχήμα του κλών να εντάξει ένα πρόσωπο το οποίος συναντάει μπροστά του και έχει κάποια χαρακτηριστικά. Δεν φτάνει όμως για τα υπόλοιπα στοιχεία, το κουστούμι, τη βαφή κλπ δεν υπάρχουν και θα πρέπει να αναπροσαρμώσει το σχήμα ότι κάθε ένας ο οποίος έχει τέτοια μαλλιά δεν σημαίνει ότι είναι και κλών. Εντάξει. Καταλαβαίνουμε πώς λειτουργούν οι δύο αυτές αντίρροπες διαδικασίες. Ωραία. Λοιπόν, πάμε στην επόμενη αρχή. «Ο Πιαζέ θεωρεί τη γνωστική ανάπτυξη ως μια κατεξοχήν χρονική διαδικασία». Τι σημαίνει ως μια κατεξοχήν χρονική διαδικασία, η οποία λέει μάλιστα καταλήγει σε όλο και πιο προχωρημένα επίπεδα συνθετότητας. Άρα λοιπόν, με άλλα λόγια λέει ο Πιαζέ ότι θα πρέπει να αφήνουμε και το χρόνο να περνάει για να περιμένουμε επιτεύματα. Αυτό λέει. Όταν λέει ότι είναι μια κατεξοχήν χρονική διαδικασία, μπορεί ο ίδιος να τονίζει το βαθμό αυτεενέργειας του ατόμου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι πολύ κοστρουκτιβιστής ο Πιαζέ, αλλά θέλει και το χρόνο όμως από πίσω, θέλει και την ορήμανση από πίσω. Λοιπόν, λέει ότι η γνωστική ανάπτυξη είναι μια κατεξοχήν χρονική διαδικασία και καθώς περνάει ο καιρός, ο νους καταλήγει σε υψηλότερα επίπεδα συνθετότητας, τι σημαίνει αυτό ότι μπορεί να λύνει πιο σύνθετα προβλήματα, μπορεί να κατανοεί πιο σύνθετες έννοιες. Ωστόσο όμως, λέει, σε ορισμένες χρονικές στιγμές λαμβάνουν χώρα στο σύστημα σοβαρές σημαντικές ποιοτικές αλλαγές. Σας θυμίζει κάτι αυτό, όταν στην πορεία της ανάπτυξης λαμβάνουν χώρα σημαντικές ξαφνικές ποιοτικές αλλαγές που σηματοδοτούν ποιοτικά διαφορετικές περιόδους ανάπτυξης. Με άλλα λόγια ο Πιαζέ είναι υπέρ της συνεχούς ή της ασυνεχούς ανάπτυξης, για να θυμηθούμε αυτά που είπαμε στο πρώτο μας μάθημα. Κατερίνα, της ασυνεχούς, γιατί ουσιαστικά τι εισαγάγει τα στάδια. Θεωρεί λοιπόν ότι η ανάπτυξη γνωστική δεν είναι μια συνεχής πορεία, συνεχής πορεία κατά τη διάρκεια της οποίας αφρίζονται μικρές αλλαγές και μικρά επιτεύματα, αλλά η γνωστική ανάπτυξη διακόπτεται από μεγάλες ποιοτικές αλλαγές, οι οποίες αλλαγές μεταφέρουν το γνωστικό σύστημα σε ένα ανώτερο επίπεδο λειτουργίας, σε μια ποιοτικά αναβαθμισμένη κατάσταση λειτουργίας. Ουσιαστικά αυτές οι μεγάλες αλλαγές σηματοδοτούν την αλλαγή στα δύο. Προσέξτε ότι ο Πιαζέ τα στάδια τα θεωρεί ως ποιοτικά διαφορετικές περιόδους ανάπτυξης, δεν τα συνδέει με ποσοτικές αλλαγές, θεωρεί ότι σε εκείνες τις χρονικές στιγμές που αλλάζει στάδιο το αναπτυσσόμενο άτομο, πότε συμβαίνει αυτό παιδιά, το έχουμε στην επόμενη διαφάνεια, σε ποιες χρονικές περιόδους για τον Πιαζέ αλλάζει το άτομο στάδιο, το πρώτο στάδιο πότε ολοκληρώνονται, στην ηλικία των δύο, Ελένη, πολύ σωστά, με την εμφάνιση της συμβολικής λειτουργίας της γλώσσας, στην ηλικία των δύο, μετά στα εφτά ολοκληρώνονται το δεύτερο στάδιο, μετά έντεκα με δώδεκα και τέλος μετά. Σε αυτές τις τρεις λοιπόν χρονικές στιγμές θεωρεί ο Πιαζέ ότι λαμβάνουν χώρα σημαντικές ποιοτικές αλλαγές, που αλλάζουν στην πραγματικότητα τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το γνωστικό σύστημα. Για αυτό μιλάει για ποιοτικά διαφορετικές περιόδους της ανάπτυξης, έτσι. Ουσιαστικά μιλάει για ολικές αναδιοργανώσεις του συστήματος. Αυτές λέει οι αναδιοργανώσεις του συστήματος που είναι ολικές και μπορεί κανείς να μου πει από σας γιατί είναι ολικές αυτές οι αναδιοργανώσεις του συστήματος και δεν είναι επιμέρους. Σκεφτείτε λίγο τι είπαμε νωρίτερα στις βασικές αρχές, Ροξάναι. Πολύ ωραία. Πες το Ροξάνι φωναξέτο. Έτσι. Δεν θα μπορούσε η αναδιοργάνωση αυτή να μην είναι ολική από τη στιγμή που θεωρεί ότι ο νου στον γνωστικό σύστημα είναι μια ενιαία ολική γνωστική δομή. Άρα, ό,τι αλλάζει, αλλάζει όλο μαζί. Και αναδιοργανώνεται το σύστημα, περιέρχεται σε μια νέα αναβαθμισμένη κατάσταση λειτουργίας. Στο νέο στάδιο. Έτσι. Άρα, λοιπόν, δεν την βλέπει την αλλαγή αυτή ως αποτέλεσμα ποσοτικών μεταβολών, αλλά κυρίως ως μια ποιοτική αλλαγή που λαμβάνει η χώρα μάλιστα σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές. Εντάξει, παιδιά. Ωραία. Άρα, υπέρμαχος της ασυνεχούς ανάπτυξης, βεβαίως, όχι μόνο υποστηρίζει τα στάδια ο Βιγκότσκη, ο Συγγρόφι, ο Πιαζέ, αλλά επίσης υποστηρίζει, αυτό θα το κόψεις, Γρηγόριε, όχι μόνο υποστηρίζει τα στάδια ο Πιαζέ, αλλά υποστηρίζει ότι η διαδοχή των σταβίων είναι σταθερή και αμετάβλητη. Αυτό τι σημαίνει, ότι μπορεί ένα παιδί να μεγαλώνει σε ένα πάρα πολύ πλούσιο περιβάλλον, αλλά δεν υπάρχει περίπτωση να υπερπηδήσει ένα στάδιο και εξαιτίας του πλούσιου περιβάλλοντος να περάσει, για παράδειγμα, από το πρώτο στο τρίτο στάδιο ή από το δεύτερο στο τέταρτο. Η σειρά των σταδίων είναι σταθερή και αμετάβλητη. Υποχρεωτικά, το πρώτο στάδιο ακολουθείται από το δεύτερο, το δεύτερο από το τρίτο, το τρίτο από το τέταρτο. Δεν υπάρχει πιθανότητα αλλαγής αυτής της αμετάβλητης διαδοχής των σταδίων. Και μάλιστα, κάθε επόμενο στάδιο περιέχει τα επιτεύματα των προηγούμενων σταδίων, με διαφορετικό όμως τρόπο οργάνωσης. Αυτό συνδέεται με το προηγούμενο που είπαμε. Γιατί το κάθε επόμενο στάδιο δεν έχει προκύψει ως αποτέλεσμα μιας ολικής αναδιοργάνωσης. Άρα λοιπόν τα επιτεύματα των προηγούμενων σταδίων είναι κτήμα του παιδιού, μόνο που αυτή τη φορά τα έχει αναδιοργανώσει με πιο προχωρημένους, με πιο σύνθετους τρόπους. Γιατί βεβαίως έχει αναβαθμιστεί συνολικά το γνωστικό σύστημα ως προς τον τρόπο με τον οποίο κατανοεί την πραγματικόητα γύρω του. Συμφωνούμε? Ωραία. Μην διστάζετε, παιδιά, αν θέλετε κάτι να ρωτήσετε να το ξαναπώ, πολύ ευχαρίστως. Για να δω λίγο. Επίσης, να σχολιάσω κάτι εδώ. Όχι μόνο τα στάδια είναι σταθερά και αμετάβλητα, αλλά είναι και καθολικά. Αυτό υπονοεί εδώ πιαζε. Ότι επειδή ακριβώς η διαδοχή των σταδίων είναι σταθερή και αμετάβλητη, υποστηρίζει ότι είναι και καθολική. Δηλαδή, όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως πολιτισμικού πλαισίου, ανεξαρτήτως κουλτούρας, υποχρεωτικά θα περάσουν από τα τέσσερα αυτά αναπτυξιακά στάδια. Γι' αυτό και η αρχή αυτή είναι η καθολικότητα των σταδιών. Τα στάδια είναι σταθερά και αμετάβλητα και καθολικά σε όλους τους πολιτισμούς και σε όλες τις κοινωνίες. Και αυτό κρατήστε το στο μυαλό σας, γιατί αποτέλεσε και ένα από τα σημεία κριτικής. Ορίστε? Το τελευταίο είπε ότι είναι κυρίως σε αναβαθμισμένες κοινωνίες μπορεί να έλθει. Θεωρεί όμως ότι μπορεί να μην ολοκληρωθεί. Ότι θα περάσει από το τρίτο στο τέταρτο, αλλά τα επιτεύματα της ολοκληρωμένης τυπικής λογικής σκέψης μπορεί να μην τα κατακτήσει ένα παιδί που δεν ζει σε ένα πλαίσιο που είναι έτσι αναβαθμισμένο. Ο Πιαζέ έλεγε ότι μπορεί να υπάρχουν ατομικές διαφορές. Δεν ήταν άνθρωπος ο οποίος έλεγε ότι δεν υπάρχουν ατομικές διαφορές. Αν και κατηγορήθηκε γι' αυτό θα το δούμε. Απλώς θεωρούσε ότι αυτές οι ατομικές διαφορές είναι περιορισμένου εύρους. Δεν είναι τέτοιες οι διαφορές ώστε να μας κάνουν να μην μιλάμε για τον κανόνα. Ότι ο κανόνας είναι αυτός τώρα. Το ξέρουμε κιόλοι. Λέμε ότι η γλώσσα, η συμβολική λειτουργία εμφανίζεται περίπου στο τέλος του δευτέρου έτους, αλλά έχουμε παιδιά τα οποία μπορεί να μιλήσουν από τους 17 και 18 μήνες και παιδιά που να μιλήσουν στους 27 μήνες. Έτσι δεν είναι. Τέτοιου είδους διαφορές έχουμε για διάφορους λόγους. Αλλά αυτές οι ατομικές διαφορές, λέει ο Πιαζέ, δεν είναι αρκετές ώστε να μας πείσουν ότι δεν υπάρχει ένας γενικός κανόνα σε σχέση με τη διαδοχή των σταδίων και το χρόνο εμφάνισης των σταδίων και ότι είναι καθολικά. Τώρα, τα στάδια της ανάπτυξης τα ξέρετε. Εστισιοκινητικό το πρώτο, από τη γέννηση μέχρι περίπου το τέλος του δευτέρου έτους με την εμφάνιση της συμβολικής, όπως είπαμε, λειτουργίας, δηλαδή της γλώσσας. Δεν μιλάει για λόγο, Πιαζέ, αργότερα μιλάει για λόγο, τώρα μιλάει για γλώσσα. Το πρωινιολογικό στάδιο, το οποίο διακρίνεται σε δύο επιμέρους, το πρόλογικό δύο με πέντε χρόνια και το ενωρατικό πέντε με εφτά. Μεταφράσεις, αποδόσεις διαφορετικές μπορεί να έχετε δει στα στάδια, έτσι. Το επόμενο στάδιο που είναι η συγκεκριμένη λογική σκέψη και το τελευταίο για το οποίο ήδη μιλήσαμε, η τυπική λογική σκέψη μετά την ηλικία των 12 χρόνους, με την είσοδο του παιδιού στην εφηβεία και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Για να σας θυμίσω, για μη σας ζητήσω να μου πείτε τι κάνει το κάθε στάδιο, θα δούμε ένα μικρό βιντάκι για να θυμηθείτε λίγο ποιο είναι το κύριο επίτευμα του κάθε στάδιο και να φρεσκάρετε λίγο τη μνήμη σας, έτσι. Και έχουμε και ήχο σήμερα. Κάθε παιδί έχει μια ζωή της μόνης, ακόμα και αν είναι χωρίς σκέψη. Στην αγωγή της Μάιας, οι παιδίς γνωρίζουν να παρακολουθούν το στάδιο, αλλά δεν μπορούν να έχουν όλα τα πράγματα. Ο 10-χρονός Σάμων θα κάνει ένα κλασικό ευκαιρία. Ακόμα και θα μας παρακολουθούσε να βάλει το παιχνίδι κάτω από το λευκό σκέψι, θα μας παρακολουθούσε να το βρει όπου το τελειώθηκε, όχι όπου θα μας παρακολουθούσε να το κρύψει. Κάθε παιδί έχει μια ζωή της Μάιας. Ακόμα και αν είναι χωρίς σκέψη, αφού πιστεύετε ότι αυτός έχει περισσότερα ζωή. Γιατί είναι πιο υψηλό. Είστε έτοιμοι? Εντάξει, αυτός έχει περισσότερα χωρίς σκέψη, αυτός έχει περισσότερα χωρίς σκέψη, ή έχουν το ίδιο. 1, 2, 3, 4, 5. Είναι τα ίδια. 5, 5. Εντάξει, αυτός έχει περισσότερα χωρίς σκέψη, αυτός έχει περισσότερα χωρίς σκέψη, ή έχουν το ίδιο. Αυτός έχει περισσότερα χωρίς σκέψη. Αυτός έχει περισσότερα χωρίς σκέψη. Γιατί αυτός έχει περισσότερα χωρίς σκέψη. Γιατί είναι πιο βαθιά. Είναι πιο βαθιά. Είναι πιο βαθιά από αυτό. Είναι πιο βαθιά από αυτό. Είναι πιο βαθιά από αυτό. Είναι πιο βαθιά από αυτό. Ας δούμε. Μπορώ να το βάλω εδώ. Τώρα είναι βαθιά. Γιατί είναι βαθιά τώρα. Γιατί έχουμε δυο. Μπορείτε να μου πείτε τι βλέπετε όταν βλέπετε αυτό από όπου βλέπετε. Τι είναι κάποια από τα πράγματα που βλέπετε. Ένα παιδί. Ένα παιδί. Ένα τραγούδι. Τώρα θα κάνουμε το ίδιο. Μπορείτε να μου πείτε τι βλέπετε όταν βλέπετε αυτό από όπου βλέπετε. Ένα παιδί. Ένα παιδί. Ένα παιδί. Τι είναι αυτό. Ένα γότο. Ένα γότο. Εντάξει, είναι υπάρχει κάτι άλλο που βλέπετε. Ναι, εκεί. Εκεί, τι είναι αυτό. Ένα τραγούδι. Ένα τραγούδι. Ένα τραγούδι. Μπορείτε να μου πείτε τι βλέπετε όταν βλέπετε αυτό από όπου βλέπετε. Ένα γότο. Ένα γότο. Ένα τραγούδι. Ένα τραγούδι. Πιστεύετε ότι υπάρχει περισσότερο γύρο σε αυτό το λαδι περισσότερο γύρο σε αυτό το λαδι ή πιστεύετε ότι έχει ταυτόχρονα? Ταυτόχρονα. Γιατί πιστεύετε ότι έχει ταυτόχρονα? Αν είναι άτομα, δεν σημαίνει ότι δεν έχει ταυτόχρονα. Έχει ταυτόχρονα γύρο, αλλά αυτό είναι μικρό και αυτό είναι άτομα, και αυτή είναι πιο σκληρή, αλλά έχουν το ίδιο σύμβολο. Εγώ ήξερα αυτό. Εγώ ήξερα αυτό, επίσης. Επίσης. Γιατί η χαμάλα είναι δύσκολη. Αν χτύπησες ένα χαμάλο, το χαμάλο θα χτύπησε. Όχι, δεν θα χτύπησε. Αυτή είναι η δεύτερη πράξη. Αν χτύπησε ένα χαμάλο, το χαμάλο θα χτύπησε. Τι συνέβη στο χαμάλο? Δεν συνέβη. Δεν συνέβη. Γιατί δεν συνέβη κάτι? Γιατί το χαμάλο είναι δύσκολο. Αν χτύπησες ένα χαμάλο, το χαμάλο θα χτύπησε. Και η δεύτερη. Αν χτύπησες ένα χαμάλο, το χαμάλο θα χτύπησε. Τι συνέβη στο χαμάλο? Δεν συνέβη. Και γιατί δεν συνέβη κάτι? Γιατί το χαμάλο είναι δύσκολο. Αν χτύπησες ένα χαμάλο, το χαμάλο θα χτύπησε. Και γιατί δεν συνέβη κάτι? Και γιατί δεν συνέβη κάτι? Γιατί δεν συνέβη κάτι? Με γέννηση μέχρι περίπου στις αρχές του τέταρτου στα δύο. Να σας ακούσω. Στο πρώτο ποιο ήταν η μονημότητα του αντικειμένου. Ξεκίνησε με το γνωστό μας παιχνίδι κουκουτζά, έτσι, το οποίο η μονημότητα του αντικειμένου τι είναι, παιδιά. Φώναζε, φώναζε. Ό,τι δεν υπάρχει, ό,τι δεν υπάρχει στο οπτικό του παιδίου πάβει να υφίσταται, έτσι, και δείχνει διαφορετικές σκηνές όπου, δεν ξέρω τώρα, θυμηθείτε γιατί είδατε τα υπόλοιπα, όπου δεν βρίσκει, δεν πάει κάτω από εκεί που υπάρχει, μάλιστα όταν ο πατέρας ή αυτός που παίζει μαζί του βάζει το αντικείμενο κάτω από το ένα, το βγάζει μπροστά από τα μάτια του, το βάζει κάτω από το δεύτερο πανί, το παιδί ενώ βλέπει, έχει γίνει μπροστά στα μάτια του, τι θα έπρεπε κανονικά να κάνει. Να πάει κάτω στο δεύτερο, απευθείας. Περνάει όμως από την πρώτη διαδικασία, έτσι, γιατί ακόμη δεν έχει κατακτήσει τη μονυμότητα του αντικειμένου, έτσι. Στο επόμενο στάδιο ποιο ήταν για τη διατήρηση της μαζας, τη διατήρηση του αριθμού επίσης, εκεί με τη διατήρηση του αριθμού ήταν εντυπωσιακό, γιατί το κοριτσάκι, είχε κατακτήσει, όταν στην αρχή τα πέντε νομίσματα είχαν ίδια απόσταση στις δύο σειρές, μέτρησε, είχε την στρατηγική της μέτρησης, όταν όμως μετά αρέωσε τη μία σειρά, ενώ έχει μια κεκτημένη στρατηγική, έτσι μια δεξιότητα της μέτρησης, παρασύρεται από τη μεταβλητή της απόστασης και δεν μπαίνει καν στη διαδικασία να τα μετρήσει, βλέπετε, έτσι, διότι δεν μπορεί να λάβει υπόψη του ότι όταν αραιώνει η απόσταση μεταξύ του, έτσι, τη δεύτερη μεταβλητή στην πραγματικότητα, έτσι, και βλέπετε πόσο ενώ ξέρει να μετρά, δεν την χρησιμοποιεί καν αυτήν τη δεξιότητα την οποία έχει κατακτήσει, έτσι. Ήταν λοιπόν η διατήρηση του αριθμού, η διατήρηση της μαζας και μάλιστα με τη διατήρηση των υγρών το είδατε και στο δεύτερο στάδιο και στο τρίτο στάδιο και είδατε πόσο στο τρίτο στάδιο μπορεί να πάρει υπόψη του το παιδί τη μεταβλητή της διαμέτρου, λέει ότι το ένα είναι φαρδύτερο το ποτήρι και το άλλο είναι λεπτότερο, έχει λεπτότερη διάμετρο και είναι πιο ψηλό, αλλά η υποσότητα παραμένει η ίδια. Λοιπόν γιατί παραξινευτήκατε κορίτσια, ποιο ήταν το τελευταίο. Και μετά όταν στο παιδί του τρίτου στάδιου λέει ότι με μια πέτρα μπορούμε να σπάσουμε το τζάμι, με ένα φτερό μπορούμε να το σπάσουμε και του δίνει της... γιατί λέει το παιδί, όχι βέβαια, έτσι. Όμως ο τρόπος που διατυπώνει τις προτάσεις είναι τρόπος επιχειρήματος, λογικού επιχειρήματος. Το χαρακτηριστικό του τρίτου στάδιου της μοναστικής ανάπτυξης, της συγκεκριμένης λογικής σκέψης είναι ποιο παιδιά. Το λέει και η λέξη και ο όρος. Ότι η σκέψη του παιδιού δεσμεύεται από την εξωτερική πραγματικότητα, από το τι βλέπεις. Μα ένα φτερό δεν μπορεί να σπάσει ένα τζάμι, έτσι. Όταν το ίδιο πράγμα το λέει στην έφηβη, τι κάνει η έφηβη. Βγάζει ένα λογικό συμπέρασμα. Έτσι, γι' αυτό παραξενευτήκατε εσείς. Η έφηβη της λέει, πώς το διατύπωσα, ότι ένα φτερό σπάει το τζάμι, έχω ένα φτερό, άρα τι συμβαίνει στο τζάμι, ρωτάει η ερευνήτρια και λέει, αυτοί το τζάμι θα σπάσει. Γιατί τι κάνει, εφαρμόζει ένα λογικό επιχείρημα. Αν α τότε β, συμβαίνει το β ή το α τι είναι. Βλέπετε ότι στην εφηβεία δεν παρασύρεται, δεν δεσμεύεται από την εξωτερική πραγματικότητα, διότι στην πραγματικότητα δεν μπορεί ποτέ ένα φτερό να σπάσει ένα τζάμι, γιατί είναι πάρα πολύ ελαφρύ. Όμως επειδή διατυπώνεται το ερώτημα με τη μορφή λογικού επιχειρήματος, αν α τότε β και λοιπά, αυτομάτως η έφηβη λέει θα σπάσει ανεξαρτήτως, βγάζει ένα λογικό συμπέρασμα, χωρίς να δεσμεύεται από την εξωτερική πραγματικότητα, σύμφωνα με την οποία δεν θα σπάγει ποτέ ένα τζάμι από ένα φτερό. Δεν θα σας κατατάξω στη συγκεκριμένη σκέψη, μην ανησυχείτε. Αυτά για σήμερα θέλετε να πείτε, να σχολιάσετε, να ρωτήσετε κάτι. Θα συνεχίσουμε την επόμενη εβδομάδα. Καλό μεσημέρι παιδιά. |
