| : Αγαπητές φίλοι, αγαπητές φίλοι, ευχαριστώ πάρα πολύ για την παρουσία σας εδώ. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα την Βιβλιοθήκη για την τιμή που μου έκανε να βρίσκομαι εδώ σήμερα μαζί σας. Θα μιλήσουμε για ένα σχετικά δύσκολο θέμα που δύσκολα το πιάνεις αλλά δύσκολα το αφήνεις κιόλας. Θα ξεκινούσαμε το ρητό που λέει ότι μία εικόνα είναι χίλιας λέξεις. Αυτό ισχύει για την ανατομία. Η ανατομία είναι μία κατεξοχήν περιγραφική επιστήμη που η κατανόηση και η μελέτη της γίνεται αποκλειστικά με τη χρήση δημιουργίας. Αυτό δημιουργεί με τη χρήση δημιουργίας. Αυτό δημιουργεί με τη χρήση δημιουργίας. Αυτό δημιουργεί με τη χρήση δημιουργίας. Είναι κατεξοχήν περιγραφική επιστήμη που η κατανόηση και η μελέτη της γίνεται αποκλειστικά με τη χρήση της εικόνας. Το ίδιο ισχύει και για τη χειρουργική που προϋποθέτει πιο λεπτομέρη γνώση της ανατομίας. Τα επιτεύματα της χειρουργικής ή της ανατομίας δεν μπορούν να μεταδοθούν να διδαχτούν εάν δεν υπάρχει χρήση της εικόνας. Επομένως, όλες οι εξελίξεις στον τομέα της εικόνας από την εποχή της τυπογραφίας, της φωτογραφίας και των τριών διαστάσεων σήμερα είναι αναπόσπαστα δεμένες με την εξέλιξη της ανατομίας. Στις σχολές ιατρικές οι πρωτοετείς ασχολούνται με το ανθρώπινο σώμα. Μαθαίνουν οι νέοι γιατροί το πώς είναι φτιαγμένο το εξωτερικό και το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος. Μαθαίνουν να αγαπάνε και να σέβονται τον άνθρωπο. Αντίστοιχα στις σχολές όλες, σαφώς δεν εννοείται κάποιος γιατρός ο οποίος δεν ξέρει την ανατομία του ανθρώπινου σώματος. Το ίδιο και στις σχολές καλών ταχνών. Όλοι οι καλλιτέχνες περνάνε από το στάδιο της μελέτης του ανθρώπινου σώματος και δεν υπάρχει κάποιος ο οποίος θεωρείται σημαντικός καλλιτέχνης ο οποίος δεν έχει τη γνώση του ανθρώπινου σώματος. Και οι δύο ασχολούνται με το ίδιο αντικείμενο, με τον άνθρωπο. Ο ένας προσπαθεί να θεραπεύσει το σώμα και οι άλλοι προσπαθούν να θεραπεύσουν την ψυχή τους. Κάπου υπάρχει μια τομή μεταξύ ιατρικής και τέχνης που είναι η καταγραφή της εικόνας. Για αυτό το λόγο θα μιλήσουμε για σήμερα για ένα μεγάλο ταξίδι από το παρελθόν μέχρι σήμερα για το πώς έχει εξελιχθεί η εικονογράφηση και πώς η ανατομία και η ιατρική έχει επηρεάσει την τέχνη και η τέχνη την ιατρική. Γενικά σ' όλους τους πολιτισμούς, μάλλον για να μιλήσουμε για ανατομία θα μιλήσουμε για ανατομές θα μιλήσουμε για νεκροτομές. Σε όλη την ιστορία το θέμα της ανατομής ή της νεκροτομής ήταν κάτι σαν ταμπού, ήταν απαγορευμένο. Δεν επιτρεπόταν για ηθικούς και θρησκευτικούς λόγους να γίνουν ανατομές. Ειδικά οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι επειδή το σώμα είναι δεμένο με την ψυχή, η ψυχή βρίσκεται στην ανάπαυση μόνο όταν γινόταν η ταφή ή η αποτέφρωση του σώματος. Μέχρι τότε ήταν στις όχτες της στιγός και περίμενε τη στιγμή που θα γίνει ο ενταθιασμός. Θα θυμάστε σίγουρα και από την αντιγόνη του Σοφοκλή πως όλα γινόταν για την ταφή του αδερφού της. Είναι λογικό όμως να πιστεύουμε ότι, μάλλον πίστευαν το 19ο αιώνα, ότι οι αρχαίοι Έλληνες για να γνωρίσουν καλά την ιατρική, για να μπορεί ο Υποκράτης να θέσει τις βάσεις της σύγχρονης ιατρικής, ότι τα πράγματα ήταν ανατομές ή νεκροτομές σαν ιδιωλιακό περιβάλλον. Εδώ θα πούμε ότι βλέπουμε έναν αρχαίο δάσκαλο, πιθανά τον Υποκράτη, τον Ασκληπιό, να διδάσκει το πώς είναι το ανθρώπινο σώμα. Αλλά δεν ήταν έτσι, γιατί δεν υπάρχουν στοιχεία που μέχρι τώρα να συνηγορούν στο ότι γινότανε μελέτη του ανθρώπινου σώματος. Πέρα από τα πολεμικά τραύματα που μπορεί να υπήρχαν και ήταν ανοιχτές πληγές και θα μπορούσαν να δουν κάποια στοιχεία του εσωτερικού του ανθρώπινου σώματος ή την αστεολογία, δεν υπάρχουν μαρτυρίες για το για ανατομία. Στην ουσία όμως δεν είναι δυνατόν οι αρχαίοι καλλιτέχνες να ζωγράφωσαν, να κάναν ειδικά στα γλυπτά τέτοιες λεπτομέρειες το ανθρώπινο σώμα χωρίς να γνωρίζουν το πώς είναι φτιαγμένο το ανθρώπινο σώμα. Λογικά θα έπρεπε να υπήρχε μια όχι στοιχειώδηση αλλά πολύ βαθιά γνώση της ανατομίας και αυτό όθισε και την ιατρική στα βήματα που έκανε στην εποχή του Ιπποκράτη και του Αριστοτέλη. Η μεγαλύτερη σαθμή στην αρχαία ελληνική ιατρική είναι ο Ιπποκράτης που έθεσε τις βάσεις της ιατρικής γενικά, της δυτικής ιατρικής. Αλλά εκείνοι που είναι λιγότερο γνωστοί αλλά ο Ιρόφυλος είναι ο πατέρας της ανατομίας και ο πατέρας, ο ερασίστρατος της θυσιολογίας και ο σωρανός ο εφέσιος της γυναικολογίας, ήταν γιατροί οι οποίοι κάνανε την εργασία τους όχι στην αρχαία Ελλάδα καθαρά αλλά στους Αλεξανδρυνούς χρόνους. Η χρυσή εποχή της ιατρικής δεν ήταν μόνο η εποχή ο Χρυσός Όνος του Περικλή αλλά κυρίως η εποχή των πτωλεμαίων στην Αλεξάνδρια της Αιγύπτου. Είναι η πρώτη φορά στα χρονικά που επιτρέπεται να γίνει ανατομή του ανθρώπινου σώματος. Και συνήθως τις ανατομές τις κάνανε σε εγκληματίες ή σε καταδίκους που μέσα από αυτούς, στην ουσία τιμωρώντας τους, μπορούσαν να καταλάβουν το ανθρώπινο σώμα. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία και τα στοιχεία που είχαν συσσορευτεί εκείνη την εποχή, τα οποία το μεγαλύτερο μέρος τους ήταν στην βιβλιοθήκη της Αλεξάνδριας, χάθηκε μαζί με τη μοίρα της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδριας. Εκείνη την εποχή μπορούσαν να δοθούνε οι πρώτες βάσεις για το πώς είναι φτιαγμένο το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος πέρα από την εξωτερική του μορφή. Ο επόμενος μεγάλος Έλληνας γιατρός της αρχαιότητας ήταν ο Γαλλινός. Ο Γαλλινός ήταν η μεγαλύτερη μορφή της δυτικής ιατρικής μετά τον Ιπποκράτη και αυτά που είπε ήταν απόλυτα ήταν κανόνας και για 1500 χρόνια θεωρούνταν η μοναδική αυθεντία στο χώρο της ιατρικής. Δεν χρειαζόταν δηλαδή κάποιος να μελετήσει κάτι, εφόσον το έγραφε ο Γαλλινός αυτό ήταν σωστό. Ήταν γιατρός έξι αυτοκρατόρων της Ρώμης. Εκείνη την εποχή, θα ανοίξω μια μικρή παρέθυση, η γιατρή ήταν το μεγαλύτερο στοιχείο, μάλλον καλύτερη εξαγωγή από την κατακτημένη Ελλάδα. Οι γιατροί Έλληνες είχαν κατακτήσει τους Ρωμαίους. Οι Ρωμαίοι δεν ασχολόταν οι ίδιοι με την ιατρική και πιο πολλοί που ασχολήθηκαν με την ιατρική ήταν Έλληνες. Μάλιστα ο κάτονας αντιπαθούσε ιδιαίτερα τους Έλληνες και ιδιαίτερα τους Έλληνες γιατρούς πιο πολύ και έγραφε ότι οι Έλληνες γιατροί βάλθηκαν να μας εξολοθρέψουν και μάλιστα επαμοιβεί. Οπότε ένας από αυτούς ήταν και ο Γαλινός. Ο Γαλινός έκανε πειράματα για να μάθει τη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος, κυρίως σε ζώα. Ήταν η μόνη πηγή που μπορούσαν να έχουν κάποια στοιχεία και βέβαια αυτά που βλέπαν στα ζώα πολλές φορές θεωρούσαν ότι είναι τα ίδια και στον άνθρωπο. Για παράδειγμα, ο Γαλινός για 1500 χρόνια, αυτό που είχε πει ότι η γνάθος του ανθρώπου αποτελείται από δύο στά, έτσι πίστευαν μέχρι το 1500. Βλέπουμε εδώ στη διαφάνεια, θεωρούνται οι μεγαλύτεροι γιατροί, ο Γαλινός, ο Αβυκένας, ο Άραβας και ο Οικοκράτης. Και χρησιμοποιούσαν πάρα πολύ τα ζώα και τα πρωτεύοντα στους πηθήκους για να κάνουν ανατομία. Έτσι μαθαίνανε το πώς θεωρητικά ήταν και το ανθρώπινο σώμα. Μετά την τόση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όλα αυτά τα στοιχεία ήρθαν στην Ανατολική. Και θεματοφύλακας αυτών των αξιών ή όλης της παιδείας που είχαν στην ιατρική, ήταν η Κωνσταντινούπολη. Από το Γαλινό έως το Βεσσάλιο, δηλαδή μέχρι τα μέσα του 16ου αιώνα, η ιατρική δεν προόδευσε με πολύ μεγάλα και σημαντικά βήματα. Το πιο πολύ που ήταν χαρακτηριστικό εκείνη την εποχή ήταν ότι πίστευαν πρώτα στην αυθεντία του Γαλινού και δεύτερο ήταν ότι πίστευαν στις θρησκευτικές υπεπιθύσεις σχετικά με τη ζωή, με το θάνατο και με την ασθένεια. Εκείνη την εποχή πίστευαν ότι εφόσον ο Θεός είναι Πανάγαθος, Πάνσοφος και σε όλα είναι Άρτιος, η ασθένεια είναι μια μορφή αμαρτίας. Οπότε προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τις ασθένειες του σώματος με την προσευχή, με τη νηστεία ή με κάποιες άλλους τύπους ενέργειες. Πίστευαν ακράβοντας, ας πούμε, ότι ο άνθρωπος επιράζεται από τους πλανήτες. Οπότε κάθε μέλος του σώματος του είχε το δικό του ζώδιο και μέσα αυτού μπορούσε να βρει ή όχι τη θεραπεία, με λήθους και κάποιες δυσδαιμονίες που σε εμάς μας φαίνονται αστεία, αλλά τότε ήταν το μέσο μόνο που μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις ασθένειες. Δεν υπήρχε γνώση ούτε της παθογένειας κάποιων καταστάσεων, ούτε των μικροβιακών αιτιών για κάθε ασθένεια. Ο Αριστοτέλης και ο Υποκράτης είχαν θέσει την θεωρία των τεσσάρων χειμών του σώματος. Ήταν η μαύρη χωλή, η ξανθή χωλή, το φλέγμα και το αίμα. Ο συνδυασμός αυτών των τεσσάρων έδινε την υγεία όταν ήταν σαρμονία. Όποτε υπήρχε ασθένεια, υπήρχε μια διασαρμονία μεταξύ των τεσσάρων αυτών στοιχείων. Δεν τους ενδιαφέρει στην ουσία πώς είναι το ανθρώπινο σώμα ή ποια είναι η παθολογία των εσωτερικών οργάνων. Αυτό που τους ενδιαφέρει μόνο ήταν πώς θα μπορούσαν με κάποιος τρόπος να ισορροπήσουν τις τέσσερις βασικές αρχές του ανθρώπινου σώματος. Εκείνη την εποχή, προφανώς, πάλι επαγωρευόταν οι ανατομές και τα πιο πολλά ιατρικά συγγράμματα είχαν τον άνθρωπο στις βασικές ολειτουργίες σε αυτή τη στάση εν ήδη βατράχου, είτε είναι στα αραβικά κείμενα είτε είναι στα μεσεωνικά της Δύσης. Όπως σας είπα, ένα από τις κλασικές εικονογραφίες είναι πάντα το ανθρώπινο σώμα σε σχέση με τα ζώδια. Ήταν πολύ συχνό σε όλα τα βιβλία της ιατρικής εκείνης της εποχής. Μην ξεχνάμε ότι εκείνη την εποχή ήταν επίσης και όλα χειρόγραφα. Για να μπορέσεις να κάνεις τα επιτεύγματα σου γνωστά, πρέπει να κάνεις εικόνες. Τα χειρόγραφα αποτελούσαν ένα μεγάλο περιορισμό και η κατοχή τους ήταν κάτι ιδιαίτερα πολύτιμο για κάθε βιβλιοθήκη που τα είχε. Λίγες ιατρικές σχολές τότε στην Ευρώπη είχαν βάλει τις βάσεις για μια όχι τόσο εμπειρική ιατρική και κυρίως όλες στη Βόρεια Ιταλία. Σαλέρνο, Πάδοβα και από τις λίγες οικονογραφήσεις που μας έχουν μείνει στα χρόνια είναι αυτή η Βυζαντινή οικογράφηση που έχουμε σε σχέση με τους επιδέσμους. Είναι πολύ σπάνιο γιατί είναι από τις λίγες φορές που μπορούμε να μιλήσουμε για την ιατρική, η οποία είναι στην Ανατολή. Γνωρίζουμε πολλά για την ιατρική στη Δύση αλλά αυτά όλα, τον τρόπο που ήταν δομημένα, τα νοσοκομεία, οι οφθαλμολογικές κλινικές, τα μευθύρια στην Κωνσταντινούπολη και σε όλες τις πόλεις της μεγάλες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας δεν μας είναι γνωστά. Προφανώς για να εκτελούν λεπτές χειρουργικές επεμβάσεις στο μάτι θα έπρεπε να έχουν και την ανάλογη οικονογράφηση για να μπορεί ο ένας να διδάξει ο άλλος. Ένα από τα λίγα χειρόγραφα που μας έχουν μείνει εκείνη την περίοδο και δείχνει, είναι μια μεγάλη σειρά, πώς γίνονται περιδέσεις και ταυτόχρονα πώς γίνονται κάποιες φυσιοθεραπείες, όπως βλέπουμε σε αυτήν εδώ. Μετά την πτώση του Βυζαντίου αυτά σίγουρα βρίσκονται ή είναι στη βιβλιοθήκη της Βολώνια, όλα τα χειρόγραφα ή είναι στα μοναστήρια κάπου καταχωνιασμένα ή στις βιβλιοθήκες της Δύσης. Η τέχνη εκείνης εποχής, κυρίως επειδή, όπως σας είπα, υπήρχε αυτή η θρησκευτική πεποίθηση για τη ζωή να αρχί και το τέλος του ανθρώπου, ήταν κυρίως με τον θάνατο σαν ένα κεντρικό πρωταγωνιστής όλη τη ζωή. Ο θάνατος δεν ήταν συνηφασμένος απόλυτα με τον γύραση, ήταν συνηφασμένος με κάθε μορφή της ανθρώπινης ζωής. Ήταν και νιώτα ένα παιδί που μπορεί να κατέληγε ή η μητέρα του. Ο θάνατος ήταν το κεντρικό στοιχείο γύρω από το οποίο ήταν φτιαγμένη η ζωή των μισέων. Τα πιο πολλά έργα εκείνης της εποχής ήταν πιο πολύ θρησκευτικά έργα, στα οποία έδειχναν τον θρύβο του θανάτου σε σχέση με τον πλούτο, πώς είναι μάταια όλα, πώς οι βασιλείς προσκυνάνε τον θάνατο ή ο χορός του θανάτου είναι πολύ συνηθισμένο θέμα, όπου ο θάνατος με τη μορφή σκελετού ή αποστεωμένου σώματος χορεύει με την όμορφη ή με τους ιερείς. Αυτά δεν ήταν τυχαία τότε, γιατί οι μεγαλύτερες καταστροφές που γίνανε στην ανθρωπότητα εκείνου τον καιρό δεν είχαν σχέση με τους πολέμους. Οι μεγαλύτερες καταστροφές ήταν οι επιδημίες. Μια επιδημία την εποχή του Ιωστινιανού είχε ξεκληρίσει όλη την Κωνσταντινούπολη, αλλά η μεγαλύτερη κατάρα που πέρασε ο δυτικός πολιτισμός ήταν η έλευση της Μαύρης Πανούκλας το 1347. Οι Γενοβέζοι ναυτικοί από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας μαζί με τα δώρα για τις συζύγους τους φέρανε και ποντίκια με ψύλους που αφάνισταν το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης. Υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός της Ευρώπης ήταν γύρω στα 75 εκατομμύρια και από αυτά 25 εκατομμύρια κατέληξαν την εποχή της Βουβονικής Πανόλας. Είναι λογικό ότι και τα έργα εκείνης της εποχής κυρίως αναφέρονται για τη ματαιότητα της ανθρώπινης ζωής. Εδώ βλέπουμε σε έναν πίνακα του Μπρίαγγελ τον στρατηγό θάνατο με τις ορδές του να φανίζει όλο τον κόσμο. Οι άνθρωποι τότε είχαν βιώσει κάτι το οποίο ίσως σήμερα θα μπορούσαμε να το φανταστούμε μόνο σε ταινίες. Λέγεται ότι το πρωί τρώγανε με την οικογένειά τους και το βράδυ δυπνούσαν με τους προγόνους τους. Ήταν ταχύτατη η ασθένεια και ταχύτατη η κατάληξη. Αυτό επηρέασε βαθιά την τέχνη και στην ουσία ο πληθυσμός που μειώθηκε άλλαξε πολλές ισορροπίες. Άρχισε να γίνεται πιο αναγκαίο το να υπάρχουν εξειδικευμένα χέρια για να κάνουν κάποιες εργασίες και άρχισε πια να μπαίνει η επιστημονική βάση πολλών βραγμάτων. Τότε πιστεύαν ότι την πανόλη την έφερνε ο αέρας και έτσι κάποιοι καρδινάλοι βάζανε κεριά ας πούμε γύρω τους για να μην περάσει ο μολυσμένος αέρας. Και έλεγαν και αυτοί. Οι γιατροί εκείνης της εποχής... Εδώ είναι ένα καταπληκτικό και έρηνο ομοίωμα από τον Κατάνο Ζούμπα που δείχνει πάλι τη φρύκη της πανόλης. Με εξαιρετική λεπτομέρεια. Αυτό είναι σχετικά με μινιατούρα. Είναι μια γνωστή εικόνα αυτή που... Η φρικιαστική είναι εικόνα το τι φορούσαν οι γιατροί στη Βανετία εκείνη την περίοδο για να μετοπίσουν την πανόλη. Σε αυτό το προσωπείο που ήταν δερμάτινο, είχαν διάφορα βότανα για να μην περάσει το μικρόβιο κατά κάποιον τρόπο ο μολυσμένος αέρας. Παρ' όλα αυτά, στη Βανετία αναφέρεται ότι 11 στους 14 γιατρούς που ήταν κατέληξαν από... Δεν σώθηκαν. Δεν ξέρανε τότε την αιτία. Επίσης άλλοι λέγανε στη Γαλλία, επίσημο το Πανεκστήμιο είχε βγάλει συμπέρασμα ότι η συγκυρία των πλανητών φταίει γι' αυτό. Όμως όλα αυτά οδήγησαν σε κάτι εκπληκτικό που είναι η αναγέννηση. Η αλλαγή αυτής της Ευρωπείας και η αναβίωση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, της επιστήμης που μέσω της Κωνσταντινούπολης που έπεσε μεταδόθηκε στη Δύση, από τους Άραβες επίσης είχαμε μια τροφοδότηση, ειδικά στη Γόρια Ιταλία, που έφεραν την εποχή της αναγέννησης, όπου μεγαλύτερος και πιο γνωστός, ίσως, εκπρόσωπός, είναι ο Leonardo da Vinci, ο άνθρωπος που ήταν εφευρέτης, ήταν μουσικός, ήταν μηχανικός, αλλά αυτό που, ζωγράφος εννοείται, γλύπτης, όμως αυτό που είναι λιγότερο γνωστό, είναι ότι ο Leonardo da Vinci ήταν ένας εκπληκτικός ανατόμος. Για κόρεστη επιθυμία του, για να γνωρίσει το πώς είναι φτιαγμένο το ανθρώπινο σώμα, τον οδήγησε στα τέλη της ζωής του, έως πάνω τα τελευταία ή 20 χρόνια της ζωής του, να εκτελέσει πάνω από 30 ανατομές. Στην ουσία, μόνος του έπαιρνε ανθρώπινα σώματα από κάποια νοσοκομεία, θα έλεγα ότι εκείνη την περίοδο ήταν η πρώτη φορά που αφήνουν να γίνεται μία στοιχειώδης, ανατομική έρευνα και ο ίδιος άρχισε να κάνει τις ανατομές σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες, γιατί μπορούμε να φανταστούμε ότι το ανθρώπινο σώμα, επειδή δεν υπήρχε καμία μέθοδος διατήρησης τότε, είχε μια ταχύη αποδόμηση. Οπότε, όλα αυτά έπρεπε να γίνουν ταχύτατα, να τα καθαρίσει, να εντοπίσει το συστήμα που θέλει και να τα σχεδιάσει. Ο Νταβίνς είναι ο πρώτος ο οποίος έκανε αυτό το σύστημα, εισογράφιζε κάθε παρασκεύασμα από τέσσερις διαφορετικές γωνίες, για να μας δείχνει ταυτόχρονα, να μας δίνει την αίσθηση της κίνησης. Οι λεπτομέρειες του και οι ιστοί που απεκάλυψε ονοματίστηκαν πολλά χρόνια μετά. Στην περίπτωση εδώ, βλέπουμε το υγμόριο. Το υγμόριο το ονομάτισε κάποιος Άγγλος γιατρός Χέιμωρ μετά από δύο αιώνες. Αλλά στα σχέδιά του υπήρχαν. Αυτό, ο μεγάλος στόχος του Νταβίνση, να και εδώ το γενειακό τρίμα, είναι πολύ ιδιαίτερο, γιατί είναι η πρώτη φορά που γίνονται στα οστά το ΜΕΣ και μέσα από αυτό μπορεί να καταλάβει κάποιες τριζιάστατοι ανατομεία. Μας φαίνονται τώρα πολύ προσήτα, αλλά όταν έγιναν δεν υπήρχε κάτι προηγούμενος αυτό. Βλέπουμε το ακόραιστο του πάθους να μάθει το πώς είναι φτιαγμένο το ανθρώπινο σώμα, το αντιμετώπιζε σαν μηχανή. Και οι ανατόμοι εκείνης της περίοδος, δεν ψάχναν μόνο να δουν πώς λειτουργεί το σώμα, ψάχναν να βρουν πού εδράζεται η ψυχή του ανθρώπου. Για πολλούς η βάση της ψυχής ήταν ένα πλέγμα κάτω από τον εγκέφαλο. Βέβαια δεν μπορέσαν ποτέ να το βρουν, όπως επίσης και το πώς μεταδίδεται η ζωή. Για αυτούς δεν ήταν γνωστό πώς ακριβώς με ποιον τρόπο γίνεται η αναπαραγωγή του ανθρώπου και πίστευαν ότι η ζωή περνάει μέσα από το νοτιέο μυελό, από τα γενετικά όργανα και έτσι μεταδιδόταν από τον άντρα στη γυναίκα. Είναι οι πρώτες φορές που τζογραφίστηκαν, που σχεδιάστηκαν εύρια. Θα ήταν κάτι εκπληκτικό να μπορούσαν να έχουν τον τρόπο αυτά τα σχέδια να βγουν σε βιβλιοανατομείες γιατί θα είχαν αλλάξει την ροή της ιατρικής πέντε αιώνες πριν. Δύο-τρία χρόνια πριν στο Διβούργο έγινε μια έκθεση που ήταν πολύ ενδιαφέρουσα στην οποία υπήρχε αντιπαραβολή των στοιχείων που έκανε ο Νταβίνσιν με μαγνητικές, μαξονικές και με σύγχρονες επικονιστικές μεθόδους. Και είναι θαυμαστή ακρίβεια με το οποίο σχεδίαζε το ανθρώπινο σώμα. Δεν έχει αφήσει καμιά λεπτομέρεια. Ακόμα και στην καρδιά τα ανατομικά της στοιχεία είναι ζωγραφισμένα ακριβώς όπως είναι στην πραγματικότητα. Το ίδιο και ο Μιχαήλ Άγγελος. Ο Μιχαήλ Άγγελος βέβαια δεν ενδιαφερόταν τόσο για το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος αλλά ενδιαφερόταν κυρίως για την εξωτερική του μορφολογία. Οι καλλιτέχνες εκείνης της εποχής πίστευαν ότι για να ζωγραφίσαι έναν ανθρώπινο σώμα πρέπει πρώτα να θέσεις τα ωστά στη συνέχεια να έρχεσαι στους μης πάνω από τα ωστά, μετά να μπει το δέρμα και μετά τα ημάτια. Και εδώ ας πούμε στη Σπουδήτη σε Λίβια Σίβυλλας το βλέπουμε. Θα δούμε ότι έτσι όπως είναι στην πλάτη διαγράφεται κάτω από το ύφασμα και μας δίνει τις τρεις διαστάσεις γιατί πρώτα ζωγραφίστηκε το σώμα και μετά από πάνω μπήκαν τα ημάτια. Δεν γινόταν να ζωγραφιστούν αυτά χωρίς να έχει και ο ίδιος τη γνώση της ανατομίας. Έκανε και ο ίδιος ανατομές και μας έδωσε πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τα επόμενα χρόνια. Ένα συγκεκριμένο στοιχείο που είναι εκπληκτικό είναι αυτή η Σπουδήτη του Μιχαήλα Άγγελου για τη ΓΑΜΠΑ. Μας φαίνεται περίεργο αλλά στα βιβλία της ανατομίας στους επόμενους δύο-τρεις αιώνες η ΓΑΜΠΑ είναι η ίδια με αυτή που ζωγράφησε ο Μιχαήλα Άγγελος. Ο ένας αντέγραφε τον άλλο γιατί τα στοιχεία δεν ήταν διαθέσιμα όπως σήμερα στα γουβλίες στο διαδίκτυο. Όσοι θέλαναν να κάνουν κάποιο σοβαρό βιβλίο, ανατομίες ή οτιδήποτε, κάναμε μια επίσκεψη στην Καπέλα στη Στήνα και βλέπαν, αν τους δίναμε την άδεια, δεν ήταν τουριστικό μέρος ασφαλώς, και εκεί βλέπαν το πώς ήταν φτιαγμένα τα σχέδια του Μιχαήλα Άγγελου και οι ίδιοι κάναν την αναπαραγωγή. Βλέπουμε ότι έτσι οι Ζωγράφοι οι ίδιοι δίδαξαν τους γιατρούς το πώς είναι το ανθρώπινο σώμα, όχι οι γιατροί τους ζωγράφους. Λοιπόν, ας δούμε τον ρόλο των γιατρούς στην εποχή εκείνη, πριν την αναγέννησε. Θα μας φανεί αστείο, αλλά ο γιατρός θεωρείται ο Λέκτορας, αυτός που έχει το απόλυτο κύρος, είναι αυτός που είναι ο μαθητής του υποκράτη, του Γαλινού και όλων των αρχαίων σωφών, είναι στην έδρα, είναι πολύ οραντιμένος, μας κοιτάζει με μεγάλη σιγουριά και στο χέρι του κρατάει ένα βιβλίο, προφανώς του Γαλινού. Διαβάζει μέσα από αυτό και στο κάτω επίπεδο βλέπουμε αυτόν που δείχνει τον δαιμοστρέιτο και κάτω τον χειρουργό. Η χειρουργική από την εποχή των Ασυρίων μέχρι και το Μεσαίωνα θεωρούνταν κάτι δευτερεύοντο. Δεν ήταν ο γιατρός, ήταν αυτός που ήξερα, αυτός που διάβαζε, αυτός που γνώριζε τους αρχαίους. Δεν ακουμπούσε ποτέ τον ασένειο. Ο χειρουργός ήταν κάτι πιο βρώμικο και ήταν κάτι χειρονακτικό. Θα δούμε εδώ ότι είναι ταπεινά δημένος, έχει σηκώσει τα μανίκια και είναι έτοιμος να κάνει την ανατομή. Και κάτω εδώ υπάρχει ένα καλά θέμα για τα υπολήματα. Βλέπουμε ότι υπάρχει αντιδιαστολή μεταξύ της θεωρίας και της φράξης. Θεωρείται κεφαλαίο γιατρός και χέρι ο χειρουργός. Είναι η τέχνη της ιατρικής και η τεχνική της χειρουργικής. Μέχρι τότε, θεωρητικά, ο χειρουργός ήταν αυτός που θα ακολουθούσε μόνο τις εντολές που θα δώσει ο γιατρός. Δεν ήταν αυτός που θα έχει την αυτόνομη γνώση. Αυτό άλλαξε μέσα στην περίοδο της αναγέννησης με το μνημιώδες έργο του Ανδρέα Βεσάλους. Για πολλούς δεν λέει τίποτα το όνομα, όμως είναι ο μεγαλύτερος γιατρός θα έλεγα εγώ όλων των εποχών γιατί αυτός έδινε τόση τη βάση όλων και την αρχή για την ανατομία και για τη σύγχρονη ιατρική. Ο Βεσάλειος γεννήθηκε το 1514 στις Βρυξέλλες. 21 ετών πήγε στο Παρίσι που ήταν το κέντρο της ανατομίας και της ιατρικής εκείνης της περιοχής, της περιόδου και μετά μετακινήθηκε στην Πάδοβα όπου στα 23 του ορίστηκε καθηγητής ανατομίας. Στα 28 εξέδωσε το μεγαλύτερο έργο της δυτικής ιατρικής που είναι το Εκκλημάνης Κόρπορης Φάμπρικα για τη μηχανή του ανθρώπινου σώματος το 1543, όπου εκεί ανατρέπει όλη την ιατρική του Γαλινού, αλλάζει κάποια πράγματα σε σχέση με το πώς πίστευαν ότι είναι το ανθρώπινο σώμα και ταυτόχρονα θέλει τις βάσεις της νέας αντίληψης για τον γιατρό και για το πώς πρέπει να λειτουργεί σε σχέση με τον χειρουργό και πώς πρέπει η ανατομία να διδάσκεται και να φαίνεται. Επειδή ήταν ένας άνθρωπος ο οποίος ήξερε πόσο τα τεχνολογικά επιτέρματα μπορούν να βοηθήσουν όλο αυτό το εγχείρημα, απευθύθηκε στον καλύτερο ζωγράφο εκείνης της εποχής που ήταν ο Τιτσιάνο. Στην Βενετία ήρθε σε επαφή μαζί του, τελικά δεν κατάφερε να εικονογραφηθεί το έργο του από τον ίδιο, μόνο το εξόφυλλο από την φάμπρικα, αλλά τα σχέδιά του γίναν από το εργαστήριο του Τιτσιάνο. Το βιβλίο είναι πάνω από 650 μεγάλου μεγέθους σελίδες και πάνω από 300 σχέδια τα οποία έγιναν με μοναδικό τρόπο, γιατί δεν υπήρχε κάτι προηγούμενο στην ιστορία της ιατρικής. Εδώ ανατρέπεται το τρίπτυχο που είδαμε την προηγούμενη φορά με τον γιατρό να είναι η αυθεντία και των χειρουργών να είναι το χέρι και όχι το μυαλό. Ο ίδιος ο Μπεθάλιος βρίσκεται στο κέντρο της σύνθεσης, αυτό είναι το εξόφυλλο της φάμπρικα, της πρώτης έκδοσης, είναι στο κέντρο και ο ίδιος ποιά είναι το ανθρώπινο σώμα. Αυτός που βλέπει, αυτός μπορεί, έχει το δικαίωμα να μιλήσει. Το άλλο του χέρι είναι στραμμένο προς τα πάνω, που είναι ξοσκελετό, στην ουσία θεωρεί την οστεολογία τη βάση από όλη την ανατομία. Σαφώς και το ανθρώπινο σώμα έχει έναν βασικό ρόλο στην περιγραφική ανατομική. Τέλος, στα πειράματα στα ζώα, γιατί δεν μπορούν τα συμπεράσματα που έχουν είτε στους πειθήκους εδώ είτε σε άλλα τετράποδα να αναχθούν στο πώς είναι φτιαγμένος ο άνθρωπος. Βέβαια πολλοί από τους παλαιότερους ή τους κληρικούς ακόμα πιστεύουν ότι πρέπει να διαβάζουμε το βιβλίο και δείχνει εδώ κάποιος άνθρωπο να διαβάζει ένα βιβλίο προφανώς αυτά που έλεγε ο Γαλινός. Όλα τα σχέδια είναι αυτό που λέμε με μεν το μόρι, δηλαδή στην ουσία η θνητότητα του ανθρώπου και να αναλογιστούμε ότι είμαστε θνητοί. Όπως ήταν όλα τα έργα που κυρίως γινόταν εκείνη την εποχή στο Μεσαίωνα και την αναγέννηση. Πιο πολύ δεν είναι τόσο της ανατομίας με την έννοια να δείξουν την ιατρική ή οτιδήποτε θέλουν πάνω στην ανατομία. Είναι περισσότερο φιλοσοφικού περιεχομένου. Πιο πολύ για τη ματαιότητα των πραγμάτων. Στο συγκεκριμένο βλέπουμε ένα σκελετό να κρατάει στο χέρι του... Ένα κρανίο σε ένα μνήμα μπροστά που γράφει ότι όλα είναι θνητά και μόνο η διάνοια επιζή. Το ίδιο είναι και αυτά τα εκπληκτικά σχέδια που έκανε ο Κάλταρ, που ήταν ο μαθητής του Τιτσιάνου, που δείχνει τους Muscle men, που είναι ζωντανοί, μοιάζουν ζωντανούς, να περιφέρονται σε έναν κόσμο ο οποίος είναι νεκρός. Το βλέμμα είναι στραμμένο προς τον ουρανό, στο δημιουργό και το χέρι, ενώ το δεξί χέρι δείχνει τον κόσμο των νεκρών. Όλα είναι φορτισμένα, μια είσοδο για τον κάτω κόσμο. Όλα είναι φορτισμένα με μεγάλη συναισθηματική ένταση, ακόμα και ο τρόπος που εζογραφίστηκαν δείχνει την προοπτική του θεατήν από κάτω και έτσι ακοκτούν μειώδες διαστάσεις αυτά τα σχέδια, όπως αυτό που πάει σαν ζωντανό ένα ανθρώπινο σώμα, ενώ ένα ποτάμι χωρίζει τον κόσμο των ζωντανών από τον κόσμο των νεκρών. Στη μία εικόνα βλέπουμε το σώμα να προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του και να κρέμεται από ένα σχοινί. Αυτό το σχοινί ίσως είναι ένα συμβολισμός έμεσος σε σχέση με το πώς προμηθευόταν τα πτώματα εκείνη την εποχή για να κάνουν την ανατομία. Ο Βερσάλιος ήταν πάρα πολύ φίλος με τον τοπικό δικαστή, οπότε είχαν αποφασίσει την ώρα που θα γινόταν οι εκτελέσεις ώστε να μπορεί να έχει έτοιμο υλικό που δεν θα είχε αποδομηθεί για να κάνει τη μελέτη του. Ο Βεσάλιος 28 ετών τελείωσε όλο του το έργο και τότε διορίστηκε προσωπικός γιατρός στο αυτοκράτορα. Αυτό τον οδήγησε μέσα στα χρόνια να σταματήσει τις έρευνές του. Σταμάτησε σε πολύ νεαρά ηλικία και η μόνη τιμή που έχουμε εμείς σε σχέση με τον Βεσάλιος σαν Έλληνα είναι ότι στην Ελλάδα, στη Ζάκινθο, εκεί πέθανε το 1540 και το 2014 έγινε ένα μεγάλο συνέδριο προς τιμήν του και ταποκαλυπτήρια ενός αγάλωματος προτιμήν του Βεσάλιου. Ο Βεσάλιος δημιούργησε μια σχολή πολύ σημαντική από πολλούς ανατόμους που κυρίως ήταν στην περιοχή της Βόρειας Ιταλίας όπως στην Πάντοβα. Όλοι παίρναν ένα όνομα λιγάκι έτσι εκλαθηνισμένο, Κασέριους, Αλμπίνιους που θα δούμε ή Βεσάλιους, γιατί επίσημη η γλώσσα όλων των κειμένων ήταν η λατινική. Ιδιαίτερα οι κανοί καλλιτέχνες φιλοτέχνησαν εκείνη την εποχή τα εξώφυλλα ή έκανε όλες τις οικονογραφήσεις των βιβλίων, αλλά πιο πολύ υπήρχε συναστηματική ένταση ας πούμε στην περίπτωση αυτή, όχι τόσο στην επέμβαση που ήθελε να περιγράψει ο γιατρός, αλλά στον άνθρωπο που πέφερε κάτω από τον ιστέρι. Εδώ θα δούμε ότι στο εξώφυλλο του Κασέριους έχουμε σκελετούς που βρίσκονται σε μια περίπτυξη θα λέγαμε, αγκαλιάζουν με γυναίκα έναν άντρα. Και εδώ έχουμε κάποια χερουβή, τους σκελετούς τους και διάφορα ζωάκια. Γενικά εκείνη την εποχή ο καλλιτέχνης, ο ζωγράφος, που αναλάβανε να κάνει την οικονογράφηση έδεξε το δικό του στοιχείο ή ήθελε να κάνει πιο ευχάριστο αυτό από χθες θέανα. Και εδώ βλέπουμε ας πούμε ότι πιο πολύ έχουν ευχαριτωμένες πόζες παρά επικεντρώνουμε την εικόνα στην ανατομία που θα μας παρέχει, την εικόνα στην ανατομία που θα μας παρουσιάζουν. Πολλά εξόφυλλα εκείνης εποχής είχαν και μία αναφορά στα ελληνικά δεδομένα ή στο τι καινούργιο ελληνικό δεδομένο, όταν ήταν η αρχαία ελληνική σκέψη. Εδώ έχει σαν μότο «οφεύγουν πόνος, φεύγουν τιμάς». Όποιος αποφεύγει τους σκόπους δεν μπορεί να έχει τις τιμές. Βλέπουμε ότι σαν πάνω από τους πέντε μεγάλους ανατόμους είναι η υδρόγειο σφαίρα με την Αμερική. Κάτι καινούργιο, γιατί κάτι καινούργιο κομίζουνε με την νέα ιατρική αρχή. Κάθε φορά όσοι ανατόμοι θέλαναν να κάνουν ένα αξιόλογο βουλίο θα πήγαιναν προφανώς τους καλύτερους καλλιτέχνες εκείνης εποχής. Σε περίπτωση εδώ ο Βιντ Λου, ο Λανδός, θέλησε να κάνει και αυτό στο δικό του βουλείο και πήγε στον καλύτερο ζωγράφο εκείνης εποχής, που θεωρητικά ήταν διαθέσιμος, ήταν ο Ζεράρντ Δε Λερές. Τα έργα του υπάρχουν στο Λούβρο. Εξαιρετικός ζωγράφος, αλλά στην ανατομία λίγο επίμονος σε σχέση με το πώς θα παρουσιάσει τα δικά του, πιστεύω και όχι τα πιστεύω, του ανατόμου. Βλέπουμε και στο πρώτο και στο δεύτερο ειδικά, ότι περισσότερο το μάτι μας δεν θα πάει στο φαρασκεύας με το πώς είναι φτιαγμένη η πλάτη, αλλά θα αισθανθούμε λύπη και συμπόνια για το άτυχο σώμα, το οποίο παρουσιάζεται σαν ζωντανό και ταυτόχρονα δεμένο. Το σχόλιο, όπως και σε αυτή την περίπτωση, το μάτι δεν πηγαίνει, δεν επικεντρώνεται σε εσωτερικά όργανα, αλλά περισσότερο επικεντρώνεται στα περίτεχνα ζωγραφισμένα ημάτια. Ενώ το σχόλιο του ζωγράφου είναι σε αυτή την εικόνα, όπου βλέπουμε ένα μαύρο σημαδάκι, το οποίο είναι μια μήγα. Προφανώς δεν του άρεσε καθόλου η έργαση αυτός του χώρος και το σχολίασε έμεσα αφήνοντας σε όλη την ιστορία μια μήγα στο ανατομικό παρασκεύασμα. Αντίθετα, ο Αλμπίνιους ήθελε απόλυτο έλεγχο σε αυτό που κάνε. Δεν άφηνε τον ζωγράφο να παρεκλίνει καθόλου από αυτό που θεωρούσε ο ίδιος ιδονικό πτώμα. Έτσι, έβρισκε σκελετούς με τις ιδανικές διαστάσεις. Εδώ βλέπουμε πια ότι έχει γίνει πιο λεπτομερή η καταγραφή της εικόνας, γιατί έχουμε ξεφύγει από τις ξυλοτυπίες και είναι οξυγραφία, είναι χελχογραφία. Βλέπουμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε πιο λεπτές αποχρώσεις και ισχυές, να είναι πιο ακριβής. Στην περίπτωση του Αλμπίνιους, για να ζωγραφιστεί ούν τα ανθρώπινα σώματα, μπαίνανε ο σκελετός σε τετραγωνάκια και με την βοήθεια τηλασκοπίου, όχι τηλασκοπίου θα λέγαμε, μπορούσε να κάνει με την ακρίβεια κάθε τετραγωνάκια και να φέρει ακριβώς αυτό που θέλει. Δεν άφηνε το ελεύθερο σχέδιο στο ζωγράφο. Παρ' όλα αυτά, στο βιβλίο υπάρχει μια περίεργη εικόνα, για εμάς που δεν ξέρουμε. Είναι ένα σκελετός και πίσω υπάρχει ένας ρινόκελος. Αλλά δεν είναι τυχαίο ο ρινόκελος, είναι η Κλάρα ο ρινόκελος. Είναι ένα πολύ γνωστό ζώο, το οποίο εκείνη την εποχή είχε ζωγραφιστεί πάρα πολλές φορές. Η ιστορία του ξεκίνησε από τότε και έχει βγει και ένα βιβλίο τελευταία, τα ταξίδια με την Κλάρα, ένα παιδικό βιβλίο. Αυτό όσο ζούσε έκανε μια περιοδεία στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Δεν το δείχνω τόσο γιατί μας ενδιαφέρει η Κλάρα. Μας ενδιαφέρει ότι όλα αυτά τα στοιχεία που βλέπουμε, η ζωγραφική, η τέχνη, είναι κάποια κοινή ευρωπαϊκή παράδοση. Δυστυχώς, εμείς τη στερηθήκαμε γιατί κόπηκε απότομα όλη η συνέχεια της αρχαιότητας του Βυζαντίου μετά την πτώση της Κασσαντινούπολης. Έτσι δεν θα δούμε κανέναν εκπρόσωπο της ελληνικής ιατρικής ή της βυζαντινής σε αυτή τη συνέχεια που δείχνουμε με τους γιατρούς και την ανατομία. Αυτά τα σχέδια, αυτές οι εικόνες είναι εκπληκτικές. Η αρχαία όταν την πρωτοείδα δεν μου άρεσε γιατί δεν είχαν την λεπτομέρεια ή την ακρίβεια που είχαν οι προηγούμενες. Εδώ δεν είναι ο ανατόμος αυτός που την έκανε, αυτά το έκανε ένας ο οποίος ήταν τυπογράφος. Είναι η πρώτη φορά, ίσως από τις πρώτες προσπάθειες που έγινε τετραχρωμία σε χαλκογραφία. Είναι πολύ δύσκολο να γίνει και δίνει εικόνες οι οποίες μπορεί να μην είναι ακριβείς, αλλά είναι εκπληκτικές γιατί είναι φυσικού μεγέθους. Είναι στο μέγεθος του ανθρώπου, δηλαδή είναι ύψερ περίπου δύο μέτρα και έχουν μια ατμόσφαιρα που δίνει αυτή την εικόνα των Μεμέντο Μόρι. Μεμέντο Μόρι, δεν σας είπα από πού θεωρητικά, από πού λένε ότι βγήκε και αυτή η έκφραση. Μεμέντο Μόρι, θυμήσω ότι είσαι εθνητός, έλεγε ένας δούλος όταν οι Ρωμαίοι μετά από το θριαμβό τους επιχειρήσεις, σε κατακτήσεις, μπαίνανε θριαμβευτές στη Ρώμη, υπήρχε ένας σκλάβος που από πίσω έλεγε, θυμήσω ότι είσαι εθνητός, Μεμέντο Μόρι. Και έτσι όλα αυτά που δείχνουνε συνήθως αυτή τη μοίρα του ανθρώπου, ονομάζονται με αυτόν τον τρόπο. Και έτσι αυτή είναι η παράδοση όλων των ανατομικών εικόνων εκείνης της περιόδου, όπως η συγκεκριμένη, που ζητάει να σηκωθούν οι νεκροί για τη θεία δίκη. Βλέπουμε ότι κυρίως τα στοιχεία τότε ήταν πιο πολύ σε σχέση με την εικόνα, όχι σε σχέση με το περιεχόμενο που είναι η ανατομία. Άτλαντες φυσικού μεγέθους, πολύ δίσκριστοι, αλλά με μεγάλη ακρίβεια. Είναι η εποχή που αρχίζει και εξελίσσεται πάλι η τυπογραφία με τον εκπληκτικό Άτλαντε, τον Μπερζερί και τον Ζακώμ, που είναι η πρώτη φορά, είναι 30 έτη δουλειά αυτή, που υπάρχει έχρωμη λιθογραφία. Εδώ πια η ακρίβεια της αναπαράστασης είναι συγκλονιστική. Το έργο είναι μεγαλειώδες και ίσως είναι από τις πιο ωραίες ανατομίες που έχουν γίνει, γιατί πέρα από το απεχθές της εικόνας, οι χρωματισμοί και ακόμα και το πώς είναι το νεκρό σώμα τοποθετημένο, έχουν από πνεύμα μια άλλη αίσθηση, η οποία δεν περιγράφεται εύκολα με λόγια. Αυτό είναι ένα από τα πιο ωραία βιβλία αυτος ο Άτλαντας που σας είπα, του Μπερζερί, και κυκλοφορεί τώρα, ξανακυκλοφόρησε, στις Ερντώσεις Στάσιν, που είναι αρκετά καλή η αναπαραγωγή του. Σταθμός στην ανατομία μετά από τον Βεσάλεο ήταν η ανατομία του Γκρέι. Σίγουρα θα έχετε ακούσει και την ανατομία του Γκρέι, σαν σειρά τηλεοπτήκη, που δανείστηκε το όνομα της από τον μεγάλο ανατόμο. Ο Γκρέι και αυτός, στη μικρή του ζωή, 34 ετών πέθανε, είχε την τύχη να βρεθεί στο πανεπιστήμιο. Ήταν ικανότατος ανατόμος, γόνος πολύ πλούσιας οικογένειας. Βρέθηκε με τον Χένρι Βανδάικ Κάρτερ, επίσης γιατρό, ο οποίος είχε ένα χαρακτηριστικό, το οποίο βοήθησε να γίνει ο Άτλαντας. Ο Κάρτερ ήταν ο ίδιος ζωγράφος. Οπότε, στον Άτλαντα που κυκλοφόρησαν, ο οποίος πια ήταν μικρού μεγέθος, ήταν πιο εύκολος, πιο προσιτός να μετακινηθεί, ο ίδιος ο γιατρός ήταν αυτός που έδειχνε το τι χρειάζεται ακριβώς να επικεντρωθεί ο θεατής. Τα έργα τους δεν είναι πια εκείνα τα μνημιώδη με Μέντο Μόρι, αλλά είναι καθαρά εκπαιδευτικά και έδειξαν τις βάσεις της ιατρικής υπονογράφησης από τότε. Εδώ, ενώ είναι απλές ξυλοτυπίες που μοιάζουν με την τεχνική αυτή που ήταν 4-5 αιώνες πριν του Βεσάλιου, η ακρίβεια τους, η εκπαιδευτική χρησιμοτητά τους είναι εξαιρετική, γιατί επικεντρώνει το θεατή εκεί στα σημεία που πρέπει να δει και που πρέπει να μάθει. Έχουν γίνει από τότε 41 εκδόσεις του Gray. Είναι το πιο διαδεδομένο βιβλίο ανατομίας στη Δυτική Ευρώπη. Και εδώ βλέπουμε την αλλαγή στο πώς στην Αμερική, ειδικά, δημετώπισαν το θέμα της εικονογράφησης. Πια φεύγει σιγά-σιγά από τους ζωγράφους και πηγαίνει στους ιατρικούς εικονογράφους, που μπορούν με ακρίβεια να δείξουν πια την ανατομία, όχι γιατί τους την υπέδειξε κάποιος, αλλά γιατί την έχουν διδαχτεί και οι ίδιοι. Και έτσι, για πρώτη φορά, έχουμε σχολές οι οποίες είναι προσανατολισμένες στην εικόνα την ιατρική, ειδικά στο John Hopkins, που τα τελευταία χρόνια υπάρχουν και μεταπτυχιακές σπουδές. Αυτό, όταν λέμε ιατρική εικονογράφηση, δεν είναι όμως σαφώς τώρα πια μόνο το να ζωγραφεί στις δύο διαστάσεις, αλλά είναι πατρισιάρστατα, οτιδήποτε είναι σε animation, αλλά ταυτόχρονα και η ιατροδικαστική, δηλαδή η αναπαράσταση ενός ανθρώπινου κρανίου ή ενός ανθρώπινου σώματος. Ανατομικά και έρινα προπλάσματα. Όπως σας προανέφερα, το σώμα δεν ήταν δυνατό να διατηρηθεί σε εκείνες τις συνθήκες. Μετά από τη δεύτερη ημέρα άρχισε να εισήψει, οπότε δεν μπορούσε κανένας να το μελετήσει για πολύ μεγάλο χρόνο. Οι ανατομές απαγορευόταν και ταυτόχρονα όταν υπήρχαν για να γίνουν, έπρεπε να γίνουν στις συνθήκες χειμώνα, αφού οι εκτελέσεις πιο πολλές γινόταν το χειμώνα για να έρχουν δείγματα. Για να λύσουν αυτό το θέμα, όλοι προσπάθησαν να κάνουν κυρίως τα τεχνητά, τα κέρυνα προπλάσματα, τα οποία δίναν τη δυνατότητα σε κάποιον να μελετά το ανθρώπινο σώμα, χωρίς να έχει αυτή την απέχθεια του νεκρού σώματος και της ύψης. Αυτό είναι κερί. Δείχνει πολύ άσχημα, αλλά είναι κέρυνο πρόπλασμα. Είναι από τα πρώτα που έχουν γίνει. Είναι ο πρωτοπόρος, είναι ο Γκατάνος Ζούμπο, στο 17ο-18ο αιώνα. Σ' αυτό χρησιμοποιεί κερί, το οποίο είναι εμποτισμένο, έχουν εμποτιστεί, είναι συφάσματος μέσα στο κερί και μας δείχνουν την αίσθηση των μειών. Είναι εκπληκτικά φτιαγμένο, γιατί ακόμα και οι τρίχες είναι φυσικές και είναι τοποθετημένα όλα πάνω σε ένα κρανίο φυσικό. Ακολουθεί στις ίδιες μεθόδες που ακολουθεί η ιατροδικαστική για την αναπαράσταση του ανθρώπινου σώματος. Στην Φλωρενδία, στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Λασπέκολα, έγινε μια τεράστια συλλογή από τέτοια κέρυνα προπλάσματα, πάνω από 2,5 χιλιάδες, τα οποία βοηθούσαν τους γιατρούς όλους στις περιόδες εκείνων να μελετήσουν ανατομία. Πολλά από αυτά, όσο και αν φαίνεται είναι κερή αυτό, είναι εκπληκτική λεπτομέρεια και οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για αυτά πια δεν είναι γνωστές, έχουν χαθεί. Το πιο γνωστό πρόπλασμα είναι η ανατομική αφροδίδη. Για να μειώσει αυτή την απέκτη απέναντι στο νεκρό σώμα, τώρα φτιάχνανε σε φυσικό μέγεθος γλυπτά, τα οποία μπορούσες να τα ανοίξεις, να βγάλεις όλα τα όργανα. Αυτές οι ανατομικές αφροδίδες ήταν ένα από τα κύρια στιγμία που μάθαιναν ανατομία ή ανατόμη. Απευθυνόταν σαφώς μόνο σε άνδρες και όλες οι μεγάλες σχολές εκείνης της εποχής είχαν αντίστοιχα τέτοια δοκίμια. Αυτό είναι ίσως το πιο γνωστό, το οποίο βρίσκεται σε Φλωρεντία. Βλέπουμε βαρίτιμα υφάσματα στο οποίο το κέρινο μίωμα ξαπλώνει. Το κέρι έχει την ικανότητα να δείχνει φυσικό, να δείχνει την αίσθηση του δέρματος. Τα μαλλιά είναι φυσικά και υπάρχει και ένα μαργαριταρένιο κολλέ, το οποίο βοηθάει, δείχνει την ματαιότητα των πραγμάτων σίγουρα, αλλά ταυτόχρονα ήταν το σημείο στο οποίο γινόταν ο διαχωρισμός του στήθους από το υπόλοιπο σώμα. Αφού βγούνα τα κομμάτια που είναι πάνω από 60, στο τέλος φαίνεται ότι η γυναίκα είναι έγκλειος. Τέτοιες μινιατούρες υπήρχαν πάρα πολλές στην εποχή του Μεσαίωνα και της αναγέννησης και σκοπό είχαν να μάθουν οι γυναίκες πώς είναι το ανθρώπινο σώμα. Δεν μπορούσαν να το μάθουν αλλιώς. Και υπήρχαν κάτι μικρά μανεκένις που μπορούσαν να τα λύσουν και να δουν πώς είναι το έμβριο στη μήτρα και πώς οι ίδιες θα γίνουν μητέρες. Βλέπουμε ότι είναι εκπληκτική η τέχνη σε αυτά. Απεχθέσατο το θέμα, αλλά εκπληκτική η τέχνη. Οι τρίχετος ήταν φυσικές. Αυτά τώρα εκείνη την εποχή ήταν ιδιαίτερα ακριβά. Μια μεγάλη παραγγελία είχε κάνει ο αυτοκράτορας Φραντζίσος Ιωσήφ και μεταφέρθηκαν πάνω από 1500 και τέτοια δοκίμεια στη Βιέννη. Είναι στο Josephine Museum και βέβαια η τέχνη τους δεν είναι τόσο μεγάλη όσο είναι της Φλωρεντίας, αλλά παρ' όλα αυτά εξυπηρετούσαν την εκπαίδευση των στρατιωτικών γιατρών της εποχής εκείνης. Τα κέρυνομοιόμετα έχουν μέχρι και σήμερα μια συνέχεια στην γιατρική και κυρίως εκπρόσωποι πια είναι στην Αγγλία. Εδώ θα βλέπουμε, αλλά αυτό το Joseph Town ήταν εκπληκτικό στο κερί, αλλά προσέγγιζε διαφορετικά το θέμα. Ενώ έχουμε φύγει από εκεί την αναγεννησιακή με την ιδανική ομορφιά που είχαν στη Βενετία, εδώ βλέπουμε ότι είναι πιο ομάτα πράγματα και είναι το νεκρό σώμα όπως ήταν, όπως το είδα. Είστε αυτή την περίπτωση. Αλλά πρέπει να μείνουμε στις εκπληκτικές λεπτομέρειες και σε τέχνες οι οποίες πια δεν υπάρχουν. Πολλές φορές τέτοια κέρυνομοιόματα τροφατοτούσαν κάποια μουσία μέσα από τα οποία φαινόταν διάφορα περίεργα πράγματα, ή ήταν προσωπία ηθαγενών, ή ήταν γενικά για να περιοδεύουσες εκθέσεις για να δουν οι περίεργοι εκείνης της εποχής για το πώς είναι φτιαγμένο το ίδιο ανθρώπινο σώμα ή άλλοι λαοί ή τα ζώα. Εδώ λιγάκι είναι σουραλιστική εικόνα που δείχνει μια κεσαρική τομή, τα πόδια δεμένα, ο τρόμος στο πρόσωπο και τέσσερα χέρια χωρίς πήχη να εκτελούν την κεσαρική τομή. Ο τίτλος της ομιλίας ήταν ότι «Νεκροί διδάσκουν τους Ζωντανούς». Όπως είδαμε από την αρχαιότητα μέχρι, θα πούμε και στις μέρες μας, η προέλεξη όλοι οι ατρικοί, όλοι οι γιατροί, όλοι οι ενατόμοι, όλων των εποχών, θέσαν τις βάσεις της γνώσης τους στους ανθρώπους που ήταν στα όρια της ζωής. Δηλαδή στους εγκληματίες, στους ασθενείς που δεν είχε κανένα να τους ζητήσει. Σε καταδίκους, σε εγκληματίες πολέμου. Γι' αυτό το λόγο, είτε ήτανε στα αρχαία χρόνια, είτε ήτανε στη σύγχρονη εποχή, οι καταδίκοι ήταν αυτοί που τροφοδοτούσαν της έθοσας των ανατομίων. Συγκεκριμένα οι Ιταλοί, γενικά όλοι οι νότιοι λαοί, έχουν την πεποίθεση θεσκευτική ότι η ψυχή φεύγει από το σώμα με το θάνατο. Στην Βόρεια Ευρώπη πίστευαν ότι το σώμα διαχωρίζεται από την ψυχή όταν υπάρχει αποδόμηση του σώματος. Αυτό σημαίνει ότι δινόταν περιθώρια για μεταθάνατον τιμωρία του νεκρού. Ειδικά αν ήταν εγκληματίες έπρεπε να τιμωρηθεί όχι μόνο με το θάνατο, αλλά και με την ανατομία, με τη δωρά του σώματος στους ιατρικές σχολές και με τη βία που ασκούσαν πια οι επιστήμονες πάνω του για να μάθουν την ανατομία. Αυτό υπήρχε νομοθετημένο από την Αγγλία, η λεγόμενη Merde Act από το 1751, στην οποία όποιος ήταν εγκληματίας και τον είχαν εκτελέσει πρέπει να παραδειδόταν σε κλεισιέστερη σχολή, την ιατρική, και εκεί το κτώμα τους να δεχόταν ένα δεύτερο θάνατο που ήταν από τους γιατρούς. Ίσα ίσα ήταν ο πιο αποτρεπτικός παράγοντας για τον εγκληματία. Δηλαδή δεν φοβόταν τίποτα όλα, αλλά την διαπόβοση του σώματος μεταθάνατο. Γι' αυτό το λόγο και αυτές οι σκηνές εδώ της λαϊκής οικονογράφησης είναι πολύ συγκεκριμένες. Παίρνεται εδώ πάλι ο γιατρός φάνο, τη φρύκη στο πρόσεπο, το βράσιμο των ωστών και των εντωστίων που καταλήγουν στο σκύλο. Θα μας φανεί περίεργη αυτή η εικόνα που δείχνει κάποια ωστά να βράζουν. Ίσως ακουστεί λίγο μακάβριο, αλλά δεν υπήρχε άλλους τρόπους να διαχωριστεί το σώμα από τους ιστούς, τα κόκκαλα από τους ιστούς. Στην εποχή του Μεσαίωνα μέχρι το 1000 υπήρχε ο λεγόμενος στεφτονικός τρόπος, κατά τον οποίο αν ένας ηγέτης μιας χώρας που έβγαινε σε εκστρατεία θανατονόταν κατά τη διάρκεια της μάχης, έπρεπε με κάποιο τρόπο να μεταφερθεί στην πατρίδα του. Δεν μπορούσε να μεταφερθεί, γιατί το σώμα άρχιζε η σύψη μετά τη δεύτερη μέρα. Οπότε τότε γινόταν ένας ελαφρύς αποκεφαλισμός. Το υπόλοιπο σώμα βραζόταν, βγαίναν τα κόκκαλα και συνοδεύαν την κεφαλή για την ταφή στην πατρίδα. Ο Γουλιέλμος, ο Ριχάρδος Ελλοντόκαλδος έτσι μεταφέρθηκε με αυτόν τον τρόπο στην πατρίδα του στην Αγγλία. Αυτό σταμάτησε μετά από τον 10ο, νομίζω, 10ο αιώνα, όπου πια αυτή η μέθοδος αντικαταστάθηκε από την ταφή. Αλλά να είμαστε σίγουροι ότι κάπου το αναφέρει και ο Ροίδης στην Βάπισσα Ιωάννα, ότι ένα μέρος από κάποια ιερά λείψανα φτάσανε στα χέρια μας με αυτόν τον τρόπο. Λοιπόν, η ανάγκη για γνώση και ανατομία ήταν τεράστια την εποχή εκείνη. Όμως, εφόσον μόνο οι εγκληματίες δινόταν για ανατομία και απαγορευόταν, οι έγγυες να θερατωθούν. Πώς προέκυψαν αυτές οι καταπληκτικές εικόνες, που είναι η πρώτη στις γυναικολογίες του Χάντερ. Εκείνη την εποχή δεν μπορούσες να ζωγραφίσεις νεκρή γυναίκα, ούτε έμβριο. Οπότε όλα αυτά ήταν από την βουρυχία. Ήταν μια πολύ διαδεδομένη πρακτική. Τυμβουρύχοι, body snatchers που τους λέγαν, να ξεθάγουν πτώματα για να τα δώσουν στους γιατρούς για μελέτη. Είναι πάρα πολλά τα σχέδια που δείχνουν αυτές οι εικόνες, αλλά το πιο τρομακτικό ήταν αυτό. Που υπήρχαν ειδικά φαιρέτρας τα οποία απέτρεπαν τους επίδοξους τυμβουρύχους να πάρουν το πτώμα. Και ένα από τα μεγαλύτερα τέρατα της σύγχρονης ιστορίας και της κινηματογραφικής κουλτούρας είναι ο Frankenstein. Γράφτηκε την εποχή που γινόταν παράνομες εκταφές πτώματων για μελέτη. Ειδικά στην Αγγλία. Γράφτηκε το 1818 με 1923. Και ας θυμηθούμε ότι στην ουσία ο Frankenstein συναρμολογήθηκε για να γίνει αυτό που είναι. Και αναστήθηκε με τη βοήθεια του ηλεκτρισμού. Δηλαδή έδινε την επιστήμη και την ιατρική στις νέες της βάσης όπως ήταν το 19ο αιώνα. Ο Χάρις και ο Μπέρικ βρήκαν έναν πιο προσοδοφόρο τρόπο. Ήταν τη βορύχη, βγάζαν πτώματα στον βιβούργο και τα δίναν στον δόκτωρο Νόκς για μελέτη. Αποφάσισαν ότι είναι πιο επικερνές αφού δεν βρίσκουν πτώματα να δημιουργήσουν οι ίδιοι τα δικά τους. Και έτσι άρχισαν να δολοφονούν ανθρώπους και να τους παραδίδουν στους γιατρούς για να κάνουν ανατομία. Και από εκεί, από τον Μπέρικ, που ήταν ο αρχηγός της συμμορίας, βγήκε η λέξη Μπέρκιν, που είναι να δολοφωνεί κάποιον με ασφιξία χωρίς να αφήνεις καθόλου ήχνη ή να αφήνεις αλάχιστα ήχνη. Ο Μπέρικ και ο Χάρις καταδικάστηκαν σε θάνατο. Σύμφωνο με τον αγγλωσσαλξονικό τρόπο, τιμωρήθηκε ο Μπέρικ και με τα θάνατον. Ο σκελετός του ακόμα εκτίθεται στον βιβούργο για να τιμωρηθεί και με τα θάνατον. Είναι χρησιμεύσες σαν ανατομικό παρασκεύασμα για τη διδασκαλία των φοιτητών και ένα μέρος από το δέρμα του έγινε ένα υπέροχο πορτοφόλι. Αυτό οδήγησε σε μια αλλαγή της προσέγγισης στο θέμα το ποιος θα δώσει τροφής, εισαγωγικά, στην ανατομία. Είναι το ανάτομιακτο, που πια δεν είναι μόνο οι εγκληματίες οι οποίοι χάνουν τη ζωή τους, οι οποίοι θα πάνε στις ανατομικές σχολές, αλλά όσοι οι πτώματα είναι αζίτητα, όσοι οι ασθενείς είναι άστεγοι, οτιδήποτε υπήρχε που δεν μπορούσε κάποιος να το ζητήσει για τα φοι, το παίρναν οι ανατομικές σχολές και κάνανε τη μελέτη τους. Αυτό ήσχε συνέχεια και ίσως και τώρα σε κάποιες χώρες. Τώρα τα πράγματα είναι διαφορετικά και ας μεταφερθούμε αμέσως έναν αιώνα μετά, στο 1943. Είναι ο Edward Pencore και η ομάδα του, εκπληκτικοί σχεδιαστές και παρασκευαστές, όπου το 1943 κυκλοφορεί ένας τρομερός, ένας καταπληκτικός άτομα, με τα πιο ωραία σχέδια τα οποία έχουν γίνει από την εποχή της γιατρικής και του Βεσάλιου. Κάποιες δεπτομέρειες, ο Pencore ήταν μέλος του Ναζιστικού κόμματος. Οι σχεδιαστές του, ένας υπέγραφε με το διπλό SS και ο άλλος με μια μικρή σφάστηκε. Τα παρασκευάσματα και τα αυτόματα μοιάζαν πάρα πολύ με πολιτικούς κρατουμένους. Το 1955 έγινε, 53-55 δηλαδή λίγο πριν το θάνατό του, διηγορήθηκε ότι ήταν πολιτικοί κρατούμενοι αυτοί οι οποίοι δοθήκαν για να γίνουν οι μελέτες. Αυτό μας παρουσιάζει μία αλήθεια, ότι εκείνη την εποχή η ιατρική πρόοδεξε πάρα πολύ σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, ειδικά στους Ναζί. Πάνω από 15.000 πτώματα κάθε χρόνο δινόταν, με νόμο, στις πλησιαίστερες ανατομικές σχολές. Δεν μιλάμε για τα πειράματα που μπορεί να γινόταν σε πολιτικούς κρατουμένους τύπου ολοκαυτόματος, αλλά σε ότι όποιον ήταν πολιτικός κρατούμενος υποχρωτικά πήγαινε για μελέτη για την ανατομία. Το ίδιο συμβαίνει και στις μέρες μας, αλλά με άλλο τρόπο. Εδώ υπήρχε γραπτή συνέναιση από έναν τεξανό κατάδικο, ο οποίος πέθανε με θανατηφόρο δόση δηλητηρίου. Αυτός δώρισε το σώμα του στην σχολή και είναι ο πρώτος στην ουσία ψηφιακός άδρανας που έχει γίνει, το 2000, όπου καταψήθηκε το σώμα, βγήκαν πολλές τομές και μας δείχνει την ανατομία με την άλλη προοπτική, με την προοπτική τη σύγχρονη, με τις τρεις διαστάσεις, με την αξιονική, με τη μαγνητική τομογραφία. Ανατομία και τέχνη. Όπως σας έδειξα, το πώς επηρέασε ο Μιχαήλ Άγγελος, το πώς είναι φτιαγμένο το ανθρώπινο σώμα. Λοιπόν, τώρα στις όλες τις εποχές οι ζωγράφοι εμπνεύστηκαν από την ανατομία και ανατόμη από την τέχνη. Σε αυτό τον πίνακα, θα σας δείξω κάποιους πίνακες που δείχνουν αυτή τη σχέση. Εδώ είναι ένας διάσημος ανατόμος εκείνης της εποχής, ο Φαμπρίτσιους. Ο πίνακας, το οποίος βρίσκεται είναι τυχογραφία, είναι το θαύμα της καρδιάς ο φυλάριο. Κάνει την ανατομία, ψάχνει την καρδιά του, αλλά η καρδιά του δεν είναι εκεί. Και πάλι στην καρδιά του βρίσκεται στο σεντούκι με τα χρήματα εκεί δίπλα. Είναι το θαύμα της καρδιάς ο φυλάριο. Ζωντανή και πάλουσα, ενώ αυτός είναι νεκρός και χλωμός, μέσα στο σεντούκι των θησαυρών. Τέλος πάντων, ο πιο εμβληματικός πίνακας, ο οποίος δένει την ανατομία με την τέχνη, είναι το πάθημα ανατομίως του Ρέβραντ. Στο συγκεκριμένο, ο Δόκορας Τούλπου, που είναι επιφανέστατος ιατρός, δείχνει στη συντεχνία των χειρουργών το πώς είναι το ανθρώπινο σώμα. Όλοι οι κύριοι εδώ δεν θα μας ήταν γνωστοί, αν δεν ήταν γραμμένοι σε αυτό το φύλλο χαρτί. Όλοι αυτοί, και αυτοί που ήταν παρόντες όταν έγινε η ανατομία, πλήρωσαν ένα τεράστιο ποσό για να μπορούν να βρίσκονται εκεί. Και αυτός με τον οποίο το σώμα του γινόταν η μελέτη, ήταν γνωστός εγκληματίας, ο οποίος πάλι εκτελέστηκε σε περίοδο χειμώνα, για να μπορούν να κάνουν τη μελέτη. Εδώ δείχνει ας πούμε και τη θέση του demonstrator. Έχει προηγηθεί η αφέμαξη και αυτός απλά δείχνει τους ιστούς. Δεν μπαίνει στη διαδικασία να κάνει πρώτος την τομείνα, αυτός απλά που δείχνει και διδάσκει τους γιατρούς. Έκτοτε, επειδή το χειρουργικό επάγγελμα άρχισε να ανεβαίνει πάρα πολύ, για να διατηρήσουν το κύρος τους και την αναγνώρισή τους, γίνανε μια μεγάλη σειρά από πίνακες σε σχέση με τα μαθήματα ανατομίας. Από πολλούς ζωγράφους, από πολλούς γιατρούς. Εδώ, ας πούμε, επιδεικνύουν την ανατομία σαν λάφυρο. Εδώ είναι ένας επίσης εκπληκτικός πίνακας, ο Rebrand, που κάηκε, το οποίος δείχνει με τελείως διαφορετική προοπτική την ανατομία. Η στάση που είναι το ανθρώπινο σώμα θυμίζει έναν πίνακα του Μαντένια, που είναι ο Χρυσός και δίνει τροφή μέχρι τις μέρες μας για παροδίες. Τα στρουφάκια κάνουν ανατομία, βλέπουμε εδώ την αντακτομία ενός φιλέτου και αν πατήσετε παροντι του πίνακα του Δόκτωρος Τούλπω βγαίνουν πάρα πολλά τέτοια. Ένας άλλος γνωστός πίνακας, στον οποίο η μελέτηση ανατομίας ήταν απαραίτητη για να πραγματοποιηθεί, ήταν η σχεδία της μέδουσας. Ο Ζερικώ αυτό βρίσκεται στο Λούβρο, είναι εκπληκτικό, είναι μεγάλο διαστάσιο έργο, περίπου το μέγεθος είναι αυτό που βλέπουμε, ίσως και λίγο μεγαλύτερο έτσι στον πίνακα. Ο Ζερικώ για να ζωγραφίσει όλα αυτά έκανε καθημερινές επισκέψεις στο νεκροτομείο για να δει την στάση του ανθρώπινου σώματος και την ανατομία. Δεν το έκανε τυχαία και πολύ θυμίζει τον Μιχαήλ Άγγελο. Οι στάσεις που είναι όλοι στη σχεδία θυμίζουν τον Μιχαήλ Άγγελο. Και στη σύγχρονη εποχή είναι πολλοί ζωγράφοι που ασχολούνται και υπάρχει γενικά, επειδή έχει εξαντληθεί ο τρόπος με τον οποίο θα σοκαριστεί ο θεατής, άρχισαν να ζωγραφίζουν πάρα πολύ οι νέοι καλλιτέχνες στην τελευταία 20 χρόνια και ξανά το ανθρώπινο σώμα και την ανατομία. Έτσι θα δούμε ότι έχουμε διάφορες ανατομίες που παραπέμπουν, κάποιες εικόνες που παραπέμπουν στις αναγεννησιακές ζωγραφιές. Εδώ παρουσιάζει το ανθρώπινο σώμα έτσι όπως ήταν οι πίνακες ανατομίες του 1500. Εδώ είναι στοιχεία που έχει πάρει από άτλαντες του 1800 και εδώ είναι η ανατομία της Κοκκινοσκουφίτσας. Αυτά όλα τα έργα όπως και αυτό περισσότερο πιστεύω ότι δίνουν εντυπωσιασμό. Ενώ όλα αυτά που γινόταν από την εποχή του Μιχαήλα Άγγελα από τον Νταβίντσιμνε ήταν κυρίως διδακτικά. Δηλαδή ο σκοπός της εικόνας ήταν να διδάξει και να μάθει στο θεατή για το πώς είναι το ανθρώπινο σώμα, όχι να εντυπωσιάσει απλά. Θα έλεγα ότι ξεχωρίζουν από τους σύγχρονους ζωγράφους τρεις προσωπικά που μου αρέσουν. Ένας είναι ο Ντίνο Βάλς, είχε γίνει μια έκθεση του στην Αθήνα, καταπληκτική. Ο Ντίνο Βάλς γεννήθηκε το 1959 στη Σαραγώσα. Τελείωσε την ιατρική, τη χειρουργική και την καλόν τεχνών. Οπότε όλο το έργο είναι διάχειτο από την ιστορία της ιατρικής και της ανατομίας. Τώρα στη συγκεκριμένη περίπτωση δείχνει ένα πρόσωπο που τα βέλη καταγράφουν στις ομάδες της μυϊκές στο πρόσωπο. Ίσως η συγκεκριμένη που είναι εικόνες οι οποίες έχουν πάρθει από βιβλία που είναι είτε στοματολογικά είτε είναι ιατρικά. Αυτός είναι ένας εκκλητικός πίνακας. Εδώ είναι πολλά στοιχεία της ιατρικής. Είναι το δάρσημο του σώματος, η ιεκτρορά του σώματος, είναι η ανατομία του χεριού. Έχει και κάτι θρησκευτικό. Το σώμα δεν είναι πια νεκρό, είναι ζωντανό και μας κοιτάζει με κάποια λύπη. Είναι παρατηρητής δικός μας. Δεν είμαστε εμείς παρατηρητές του. Και όλα τα στοιχεία της ανατομίας και όλων αυτών που είπαμε τον Μεμέντο Μόριν μπορούμε να τα δούμε σε αυτόν τον πίνακα. Εδώ είναι αυτά τα μικρά μανεκίνης που είχαν για να βλέπουν την ανατομία στον Μεσαίωνα. Εικόνες από βιβλία, προπλάσματα, βαλσαμωμένα ζώα, διάφορα φάρμακα. Τα ρο με την εικόνα του, με την κάρτα του θανάτου. Η έβδομη σφραγίδα, που είναι η εκπληκτική ταινία του Μπέργμαν, που διαπραγματεύεται το θέμα της ζωής και του θανάτου. Άλλος πολύ ιδιαίτερος καλλιτέχνης είναι ο Δέμιαν Χέρστ, ο οποίος και αυτός εμπνεύστηκε από το θέμα της ανατομίας και της ζωής και του θανάτου. Εδώ είναι η ανατομία της Κέιτ Μόσ. Και δημιουργεί κυρίως σε μεγάλες διαστάσεις, όπως είναι αυτό, ανατομικά προπλάσματα. Αυτό είναι το συγκεκριμένο που είναι ιδιαίτερο. Αυτό είναι ένα πραγματικό κρανίο, το οποίο είναι με πάρα πολλές διαμάνδια. Και έλεγε και αυτό ότι ενώ υπάρχει φυσική απέχθεια απέναντι στο σκελετό, η τοποθέτηση τόσων πολλών πολύτιμων πετρών γύρω του αλλάζει τελείως την αίσθησή μας απέναντί του. Είναι πια ένα πολύτιμο δικείμενο, δεν είναι ένα άψυχο κρανίο. Εδώ η ανατομία ενός Αγγέλου και το τελευταίο του έργο για την ευαισθητοποίηση της μητρότητας είναι σε μια γιγαδιά κατασκευή στην είσοδο μιας κλινικής στο Κατάρ. Και ένας Έλληνας εδώ, Έλληνας Κύπριος, ο Στέλιος Αρκαδίου, ο οποίος έχει άλλη σχέση, δεν αναπαριστά την ανατομία με εικόνα αλλά την εφαρμόζει στο ίδιο του σώμα. Αυτός πιστεύει στο remodeling ότι πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τη μορφή μας αλλάζοντάς μας, αλλάζοντας τον άνθρωπο και βάζοντάς μέσα στοιχεία μηχανής. Εδώ είναι ένα project, ο Τρίτο Αυτοί. Χειρουργικά τοποθετήθηκε ένα ικρίωμα αυτιού στο μπίχι του, το οποίο δημιούργησε έναν Τρίτο Αυτοί. Στη συνέχεια μπήκε ένα συσκευή Wi-Fi, οπότε μιλώντας εδώ μπορεί να τον ακούσουν παντού. Ο Στέλαρκ, ο Στυλενός Αρκαδίου πειραματιζόταν πάρα πολύ με τις αντοχές του ανθρώπινου σώματος, στον εαυτό του, με τις αντοχές του δέρματος σε αυτή την περίπτωση που κρέμεται σε πάρα πολλά σχοινάκια και μετά με επώδυνο τρόπο τοποθετούσε ηλεκτρόδιο ώστε να δώσει ένα Τρίτο Χέρι. Ένονε τη μηχανή με το σώμα του, είναι τα cyborg της νέας εποχής. Αυτός ξεφεύγει λιγάκι από το θέμα της ανατομίας, αλλά είναι κάτι το οποίο δένει όλα αυτά τα πράγματα μαζί. Επαναπροσδιορίζει το τι θα πει ο ανθρώπινος σώμα. Ίσως σας κούρασα και θα τελειώσω με κάτι το οποίο δένει όλα ό,τι έχουμε πει, τη θρησκεία, την αρχαιότητα, την μυθολογία, την ανατομία και τη σύγχρονη τέχνη. Είναι ο μύθος του Μαρσία. Ο Μαρσίας ήταν ένας σιλινός ο οποίος κατά τη μυθολογία ανακάλυψε τον δίαυλο. Έπαιζε εκπληκτικά, κατά άλλους τον δίαυλο τον ανακάλυψε η Αθηνά, αλλά καθώς έπαιζε και η Ήρα και η Αφροδίτη, την κορόιδευαν γιατί φούσκωναν τα μαγουλάδες καθώς έπαιζε, το πέταξε και σ' ένα από στις νόχτες ενός ποταμού το βρήκε ο Μαρσίας. Ο Μαρσίας έπαιζε υπέροχο. Και έτσι προκάλεσε τον Απόλλωνα σε μια μονομαχία ποιος παίζει καλύτερα. Αν ο Απόλλωνας με τη λύρα είναι πιο ικανός από τον δίαυλο του Μαρσία. Το βραβείο θα ήταν αυτός που θα νικήσει να υποβάλλει τον άλλο σε οτιδήποτε θέλει, θα ζητήσει οτιδήποτε από τον άλλο. Όπως είναι λογικό ο Απόλλωνας νίκησε. Η τιμωρία του Μαρσία ήταν πολύ σκληρή. Κρεμάστηκε από ένα δέντρο και τον έκβα. Στην ουσία οι βοηθοί του Απόλλωνα αφέρασαν όλο του το δέρμα με το συγκεκριμένα μαχαίρι που θα το δούμε και σε άλλες εικόνες. Και ο Απόλλωνας βέβαια μετάνιωσε για αυτή την τιμωρία. Ο Μαρσίας έγινε ένα σύμβολο για την Ήβρη και για την τιμωρία, γιατί δεν μπορούσε να νικήσει τον Θεό. Ο Απόλλωνας τον νίκησε γιατί ο Μαρσίας δεν μπορούσε ταυτόχρον να τραγουδήσει και να παίξει, γιατί είχε τον δίαυλο. Και κριτήσει εδώ, βλέπουμε ότι ήταν ο Μίδας, γιατί ψήφισε υπέρος του Μαρσία. Και έτσι τιμωρήθηκε από τον Απόλλωνα. Σε πάρα πολλά μουσεία της Ελλάδας και της Ευρώπης θα δούμε αγάλματα του Μαρσία. Και το θέμα της εκδοράς του και της τιμωρίας του είναι πάρα πολύ διαδεδομένο στην μεσαιονική και αναγεννησιακή ζωγραφική. Θα δούμε πάρα πολλούς πίνακες, εδώ είναι το Τσιτσιάνο, σε διάφορες τάσεις που είναι η τιμωρία του Μαρσία. Ο Σιλινός Μαρσίας πώς τιμωρήθηκε. Όμως, επειδή πάντα ξέρουμε ότι όπου υπάρχει κάποια ευρεία μυθολογία, η θρησκεία όχι παίρνει το θέμα, όχι ακριβώς το κάποιοι λέμε, αλλά παίρνει στοιχεία και τα εντάσεις στην θρησκευτική παράδοση, θα δούμε ότι το ίδιο η εκδορά ισχύει και για τον Απόστολο Ναθαναήλη Μαρθολομαίου στην Ανατολή, υποτίθεται ότι ο θάνατος του είναι σταυρικός, αλλά στην Δύση γίνεται η εκδορά του κτώματος, η εκδορά του ήταν η τιμωρία του. Οπότε συνήθως αναβαρίσταται φορόντες στο δέρμα του. Εκπληκτικά έργα τέχνης έχουν γίνει με αυτό, στο οποίο βλέπουμε όχι πια τον Μαρσία, αλλά τον Απόστολο Ναθαναήλη Βαρθολομαίου να έχει τιμωρηθεί με την αφαίριση του δέρματος του. Πιο χαρακτηριστικό από όλα αυτά στις εικόνες είναι στην καπέλα σε φθύνα του Μιχαήλ Άγγελου, που είναι η δευτέρα παρουσία. Εδώ είναι ο Άγιος Βαρθολομαίος, ο οποίος κρατά το δέρμα του. Αυτό έχει κάποια στοιχεία σε σχέση με την ιστορία του Βαρθολομαίου με του Μαρσία, γιατί πιστεύεται ότι το πρόσωπο εδώ είναι ο Μιχαήλ Άγγελος. Οπότε, μέσα από το Βαρθολομαίο και την τιμωρία και το Μαρσία, τιμωρείται για την πρόκληση για την ύβρη του να προκαλέσει το θείο με την ζωγραφική του και με την τέχνη του. Ασφαλώς, οι ανατόμοι εκείνης της εποχής πήραν την εικόνα και πήραν σχεδόν αυτούσια πάλι την ανατομία του Μιχαήλ Άγγελου και κάναν τους δικούς άτλαντες. Έτσι, από τη μυθολογία πέρασε στη θρησκεία και από εκεί πέρασε στην βιοσκαλία της ανατομίας. Αυτά είναι κεφαλαία γράμματα από το βιβλίο του Βεσσάλιου και βλέπουμε εδώ, είναι η τιμωρία του Μαρσία, όπως και εδώ είναι το δέρμα του. Αυτά τα γλυπτά στα οποία είχε αφαιρεθεί το ανθρώπινο σώμα, ήταν πολύ διαδεδομένα. Τα εικορσέ στην Δύση και ήταν τα μόνα που επέτρεπε και η Καθολική Εκκλησία. Μέσω από αυτό, επειδή υπήρχε και θρησκευτικό περιεχόμενο, μπορούσαν να δουν την ανθρώπινη ανατομία. Αυτή η ιστορία έρχεται μέχρι και τις μέρες μας, όπου πάλι ο Δέμιαν Χέρις που αναφέραμε κάνει ένα εκπληκτικό άγαλμα τον ανύποτο πόνο που σε ορίχαλπο κάνει τον Άγιο Βαρθολομαίο, μόνο που εκτός από το μαχαίρι που κρατάει, υπάρχει και ένα ψαλίδι που είναι έμμεση αναφορά στην πόπ κουλτούρα του ψαλιδοχέρη του Μπάρτοντ, τον Τζόνι Δέπνο. Εδώ βλέπουμε κάτι το οποίο θα μας κάνει μεγάλη εντύπωση. Γενικά οι τέχνες, είτε οι μουσικοί ή καλές τέχνες, σιγά σιγά από το σχολείο ή από την εκπαίδευση αρχίζουν να φεύγουν γιατί δεν θεωρούνται σε εισαγωγικά χρήσιμες. Όμως τα μεγάλα πανεπιστήμια στην Αμερική, το Χάρβερ, το Γέιλ και το Στάνφορ, έχουν βάλει υποχρεωτικά στα πρώτα έτη μαθήματα τέχνης. Γιατί? Γιατί πιστεύουν ότι ο γιατρός δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τον ασθενή αν δεν γνωρίζει τις βασικές αρχές της τέχνης, αν δεν μπορεί να βιώσει μέσα του την ασυνέσθηση, να νιώσει το τι αυτό εκφράζουν μέσα από την τέχνη τους οι καλλιτέχνες. Όλη η προσπάθεια τώρα στα τελευταία χρόνια στις σχολές του εξωτερικού είναι να βελτιωθεί ο επαγγελματισμός, να φύγει το επαγγελματικό στρέσκο και το άγχος των γιατρών με τη γνώση της τέχνης. Ενώ η τέχνη αποτελούσε γενικά τα τελευταία χρόνια κάτι το οποίο έβγαινε σιγά σιγά και ήταν μια απλή εικόνα, τώρα θεωρείται στις μεγάλες σχολές του κόσμου ότι πρέπει να ξαναμπεί στο πανεπιστήμιο στα σχολεία με το σκοπό να βελτιώσει και να βοηθήσει ειδικά τους γιατρούς να συμπεριφέρονται ως άνθρωποι. Αυτά τα λίγα θα ήθελα να σας πω. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την προσοχή. Είμαι στη διάθεσή σας για... Άσε σε με καμιά πορεία. Παρακαλώ. Πολλά και τα μας καρδίδια, κύριε Μαρτύριο. Κανείτε στιγμή να μπορείτε να γνωρίσετε. Ευχαριστούμε που συγκριάσατε με τις σύνδεκτες δουλειές σας. Ευχαριστώ πολύ. Είχατε την προσοχή σας. Είχατε την προσοχή σας. Είχατε την προσοχή σας. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. που παίρνει σε έναν χρελάρι, όλοι εσάς με ράπη στον κορυφό, αυτό το έργο των Ανοδότων και των Κόρτεγελών. Τα σημεία καταδομένει ότι έχουμε μια εξέλιξη μέσω αυτών των οδηγίων. Όπου πολλά θέματα, παρουσιακόμενα, το αξάχονται, παρουσιακόμενα, αλλά αυτά είναι πολλά. Και ακούγονται, καταράχνουν όλη η ανατοιμίωση του έργου. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Σίγουρα, όλες οι καινούργιες τεχνολογικές εξελίξεις έχουν αλλάξει πάρα πολύ το πώς βλέπουμε το ανθρώπινο σώμα. Αυτό που θα ήθελα πιο πολύ να πω είναι ότι, η ουσία όμως επειδή βρίσκομαστε σε έναν κατακλυσμό πληροφορίας, μέσα από αυτή την πληροφορία χάθηκε η γνώση. Χάθηκε η γνώση γιατί δεν υπάρχει ο τρόπος να φιλτράρεις και να επικεντρωθείς σε αυτό που είναι το ζητώμενο, που είναι η εκπαίδευση. Αυτό που θα ήθελα να πω είναι ότι, η ουσία όμως επειδή βρίσκομαστε σε έναν κατακλυσμό πληροφορίας, μέσα από αυτή την πληροφορία χάθηκε η γνώση. Χάθηκε η γνώση γιατί δεν υπάρχει ο τρόπος να φιλτράρεις και να επικεντρωθείς σε αυτό που είναι το ζητώμενο, που είναι η εκπαίδευση. Χάθηκε η γνώση γιατί δεν υπάρχει ο τρόπος να φιλτράρεις και να επικεντρώσεις σε αυτό που είναι το ζητώμενο, που είναι η εκπαίδευση. Στο Πομπεριέ πρέπει να υπάρχει και έκθεση από Κέρινα, νομίζω. Γιατί είχε παραγγείλωνα από Λάντος και Κέρινα ομοιώματα, τα οποία δεν φτάσανε ποτέ στο Παρέζι και έμειναν στο Παναπιστήμα του Πομπεριέ, στην ιατρική. Πομπεριέ πρέπει να υπάρχει και έκθεση από Λάντος και Κέρινα ομοιώματα, τα οποία δεν φτάσανε ποτέ στο Παρέζι και έμειναν στο Παναπιστήμα του Πομπεριέ, στην ιατρική. Πομπεριέ πρέπει να υπάρχει και έκθεση από Λάντος και Κέρινα ομοιώματα, τα οποία δεν φτάσανε ποτέ στο Παραπιστήμα του Πομπεριέ, στην ιατρική. Πομπεριέ πρέπει να υπάρχει και έκθεση από Λάντος και Κέρινα ομοιώματα, τα οποία δεν φτάσανε ποτέ στο Παραπιστήμα του Πομπεριέ. Πομπεριέ πρέπει να υπάρχει και έκθεση από Λάντος και Κέρινα ομοιώματα, τα οποία δεν φτάσανε ποτέ στο Παραπιστήμα του Πομπεριέ. Πομπεριέ πρέπει να υπάρχει και έκθεση από Λάντος και Κέρινα ομοιώματα, τα οποία δεν φτάσανε ποτέ στο Παραπιστήμα του Πομπεριέ. Πομπεριέ πρέπει να υπάρχει και έκθεση από Λάντος και Κέρινα ομοιώματα, τα οποία δεν φτάσανε ποτέ στο Παραπιστήμα του Πομπεριέ. Σας ευχαριστώ πολύ. |
