| : Ο μιλήτης σήμερα θα είναι ο κύριος Μπεν Πίτερ, διδάκτος της νεολογικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το θέμα της ομιλίας είναι «Ενεκλεκτό κυκλό εκδοτικής δραστηριότητας και φιλολογικής ζωής, 1878-1906». Τον ομιλητή θα προλογήσει ο κύριος Αλέξης Πολίτης, ο μότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Καλό τον κύριο Πολίτη στο θέμα. Θα ήθελα όμως να καλωσορίσω τον κύριο Καλοκαιρινό και τον κύριο Σερπετσεδάκη, πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου. Γεια σας. Πρώτα απ' όλα είμαι ο κύριος υπεύθυνος της καθυστέρησης και ζητώ συγγνώμη, αλλά ήρθα... Το κτελευτεί κατά τρία λεφτά, εγώ κατά πέντε τουλάχιστον. Να προλογήσω. Είναι δύο θέματα, βέβαια, να προλογήσει κανένας. Το ένα είναι το θέμα, το θέμα που έχει επιλεγή να αναπτυχθεί σήμερα και το δεύτερο είναι ο ομιλητής του. Το θέμα το ακούσατε για την πνευματική κίνηση από το 1978 μέχρι το 1906 στο Ιράκλιο. Θα έλεγε κανένας ότι, καλά, πέρα από το ενδιαφέρον των ντόπιων, των Ιρακλειωτών, ας πούμε, που ενδιαφέρονται για τα δικά τους πράγματα, μήπως το θέμα είναι μικρό, είναι στενό. Δεν ενδιαφέρει κανέναν εκτός από τους κατοίκους του Ιρακλείου. Και δεύτερον, ότι η σχοιστέκη ήταν χωριστό, είναι αυτόνομη μονάδα που λέμε. Κατά κάποιο τρόπο το Ιράκλειο δεν έχει σχέσεις με τα Χανιά, με την Αθήνα, με τη Σμύρνη, με την Πόλη. Λοιπόν, εγώ νομίζω ότι παρόλο που κάποιος λίγο απόμερα μπορεί να υποστήριζει ότι είναι και μικρό το θέμα και όχι αυτόνομο, νομίζω ότι είναι ουσιαστικό και έχει σωστά όρια. Δηλαδή, το να μελετάμε την πνευματική κίνηση και τα βιβλία, όχι σε πανεθνικό επίπεδο, ή και ευρύτερο ενδεχομένως, αλλά σε τοπικό, με βάση την κοινωνία της πόλης, φτιάχνει μια μονάδα. Είναι ουσιαστικό, γιατί οι επαφές, ακόμα και ανάμεσα στο Ιράκλειο και τα Χανιά, εντάξει, άλλες πόλεις που να έχουν τυπογραφεί εκείνη την εποχή στην Κρήτη δεν υπήρχαν, αλλά την Αθήνα, την Κωνσταντινούπολη και λοιπά. Παρά τις επαφές που υπήρχαν, η πόλη ήταν σε πολύ μεγάλο βαθμό αυτόνομη, με την έννοια του ότι οι αποστάσεις δεν ήταν οι σημερινές, από το έθινο δεν θα έκανα μία ώρα και τρία τέταρτα, θα έκανα πολύ περισσότερο και μάλλον θα ερχόμουν και με πλοίο, γιατί αλλιώς θα ήταν η καλεπωρία πολύ μεγάλη. Τουλάχιστον οι Σουλτάν, οι Πασάδες, όταν μετακόμιζαν τις γυναίκες τους από τα Χανιά στο Ιράκλειο, με πλοίο τις μετακόμιζαν και αλλιώς θα ταλαιπωρούνταν πολύ στο δρόμο. Είναι αυτόνομες δηλαδή. Φτιάχνεται μια κλειστή κοινότητα σημαίνει το αυτόνομες. Φτιάχνεται μια κλειστή κοινότητα. Ένα αυτό. Αλλά κι αν ανοίξουμε λιγάκι το θέμα, για να συλλάβουμε κάπως και ευρύτερα, γιατί βέβαια, ξεκινάμε από την τοπική μας ιστορία, μας ενδιαφέρει πιο πολύ, αλλά τα ερωτήματα που έχουμε για τον κόσμο και για το παρελθόν είναι ευρύτερα. Για να την καταλάβουμε, για να καταλάβουμε καλύτερα, δεν χρειάζεται να αθροίσουμε τη ζωή του Ιρακλείου πλάι στα Χανιά. Μάλλον την πνευματική ζωή του Ιρακλείου μαζί και να προσθέσουμε και τη Χανιώτικη, μετά και την Αυπλειώτικη, μετά και την Πατρινή, μετά και την Αθηναϊκή, μετά και το ένα το άλλο. Θα πνικούμε από το υλικό. Χρειαζόμαστε παραδειγματικές μελέτες. Και μπορούμε να φανταστούμε, αυτός είναι ένας όρος που οι καλοί ιστορικοί, και θα πω ότι ο Μπεν, όχι νομίζω, ξέρω ότι είναι σε αυτή την ιστορία των καλών ιστορικών, η φαντασία είναι όργανο της ιστορίας. Δεν είναι των μυθιστοριμάτων μόνον, αρκεί να είναι φαντασία πιθανή και τεκμηριωμένη. Αλλά το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή λίγο έξω από την έμφουσα ανδρόγειο, μπορώ να το φανταστώ και δεν θα πω ψέματα, αλλά δεν είμαι αυτός της μάρτυρας, αλλά ξέρω από άλλες περιπτώσεις κατ' αναλογία. Λοιπόν, με τη φαντασία, πατώντας σε κάτι το πιο συγκεκριμένο, που μπορεί να είναι πιο αναλυτικό, γιατί είναι μικρότερο το πεδίο, το Ηράκλειο, δεν είναι όλη η Ελλάδα, είναι πιο αναλυτικό, είναι πιο καλά τεκμηριωμένο πάλι γιατί είναι μικρότερο το πεδίο, μπορώ να φανταστώ και να προχωρήσω σε συνθετικότερες σκέψεις, ξεκινώντας παραδειγματικά από το μικρό μου θέμα, είτε είναι το Ηράκλειο σε μια πολύ συγκεκριμένη χρονική περίοδο, κέρια φυσικά μετά το 1978, αλλά οπωσδήποτε πολύ μικρή χρονικά, μου χρειάζεται για να λειτουργεί στο μυαλό μου, γιατί γι' αυτό ασχολούμαστε με τη φιλολογία, με την ιστορία, για να πάει μπρος στο μυαλό μας, μου χρειάζεται να δω τα πράγματα παραδειγματικά. Και τα μικρά θέματα μου το επιτρέπουν και με αναγωγή, με κάποια αναγωγή, όπως κάνει πάντα το ανθρώπινο μυαλό, με αναγωγές δουλεύει, μπορώ να συλλάβω, προσθέτοντας φυσικά στοιχεία και από την Αθήνα, της Μπίνη, την πόλη, αλλά να σκεφτούμε αυτό, θα μπορούσα να μου πει κάποιος, μα τι λέτε, οι διανοούμενοι του Ηρακλείου, είχαν σχέσεις και με την Αθήνα, και με την πόλη, και με τη Σμίωνη, και με το Παρίσι, και με την Οδυσσό, και ανδεχομένως να συνεχίσουμε τα λόγια. Ναι, είχαν, όμως, όχι ένας-ένας χωριστά. Ό,τι εμπειρία είχε κάποιος από το Παρίσι, την συζητούσε με τον άνθρωπο που έβλεπε στο καθρινείο, με τους ανθρώπους που έβλεπε στο καθρινείο, στα σπίτια, και περνούσε από ένα φίλτρο κοινωνικό ηρακλειώτικο. Γι' αυτό νομίζω ότι το θέμα αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να προχωρήσουμε και πέρα από το ίδιο το θέμα, να συλλάβουμε και άλλα πράγματα. Αυτά είναι για το θέμα. Τώρα για τον ίδιο τον ομιλητή, που πάω 28 χρόνια πίσω όταν είχα πρωτοέλθει στην Κρήτη και μπήκα, εντάξει, πρώτη φορά σεπτέμβρη του 1989 ή μπορεί και αρχές Οκτώβρη να ήταν και έκανα ένα μάθημα για το 19ο αιώνα που είναι μπλεγμένα ας πούμε οι υπερβολές της μεγάλης ιδέας, η μεγάλη ιδέα που είχαμε για τον εαυτό μας γενικότερα, όχι για το τι θα θέλαμε να αποκτήσουμε και το μάθημα χρησιμοποιούσα εγώ δηλαδή αρκετά ιρωνικό τόνο, δηλαδή έλεγα είμασταν βέβαια καλύτεροι από όλους τους άλλους Βαλκάνιους και το εννοούσα ιρωνικά γιατί έτσι νομίζαμε, μερικές φορές το νομίζουμε ακόμα και ο μόνος τρόπος να αντιδράσεις σε αυτό είναι να πεις ότι όχι βέβαια δεν είναι έτσι μέσα σε μια αρκετά μεγάλη, μικρή σχετικά έρθουσα αλλά αρκετά γεμάτη, όλοι γράφανε σοβαρά τι είναι και υπήρχε στο βάθος ένας ψηλός ξανθός που κοίτα και χαμογελούσε, ήταν ο Μπεν ο οποίος δεν κρατούσε σημειώσεις και καταλάβαινε ότι ο μιλητής είχε χιούμορ, αυτό τον καλόχαρακτήρισε αμέσως μετά πέρασαν χρόνια, μεταφέρθηκε σε άλλα ημισφέρια, σε άλλες Ιππύρους, ξαναγύρισε και τώρα για τον Ηρακλειό, τον Μπεν δεν θα μιλήσω εγώ, πρέπει να τον ξέρετε καλύτερα αλλά πέρασε και η δακτορική του διατριβή από τα χέρια μου και είναι από τις φορές που ο ΕΠΑΠΤΙΣ αυτός δηλαδή που παρακολουθεί πως προχωράει και μετά ο κύριος εισηγητής όταν γίνεται η κρίση είναι πολύ ευχαριστημένος που έχει τέτοιο υλικό στα χέρια του. Μπεν, με το καλό, σε άσπρο να μιλήσεις. Ευχαριστώ πάρα πολύ τον κύριο πολίτη, ευχαριστώ και την Ηράκλεια Πρωτοβουλία πρώτα από όλα για την πρόσκληση αλλά και τον κύριο πολίτη που έκανε τον κόπο να φύσει λίγο τον πυρετό της αποκριάς και να έρθει από το ρέθυνο. Έχει ένας λόγος να φύσει. Βάση περιπτώσει, θα ήθελα να τον ευχαριστήσω πάρα πολύ και να πω μόνο τούτο ότι ήδη από το τρίτο εξάμενο των σπουδών μου που ήμουνα στο Λονδίνο ακόμα ήταν από τους πρώτους νεοελληνιστές που μπορούσα να διαβάσω κείμενα του και να τα καταλάβω εξ ολοκλήρου. Θα τον πειράξω λίγο λέγοντας ότι θυμάμαι ακόμα και το πρώτο του κείμενο που διάβασα. Ήταν από το βιβλίο «Τα κλέφτηκα» που ίσως είναι ένα κείμενο που έχει αλλάξει λίγο τη στάση του αφέντη στο θέμα. Ήταν μαζί και ο άλλος βέβαια νεοελληνιστής, ήταν ο μεγάλος ο Στυλιανός Αλεξίου. Και μου έχει κάνει πάντα εντύπωση, μου κάνει μέχρι σήμερα το έβληπτο της γραφής τους. Γιατί αυτό είναι και το χαρακτηριστικό του διεξιοτέχνη σε όλα τα πράγματα. Να κάνει το δύσκολο να φαίνεται εύκολο. Και αυτό είναι το μεγάλο χάρισμα των ανθρώπων αυτών, των δύο. Και άλλων πολλών, αλλά για τη δική μου εμπειρία μιλάω τώρα. Πάω σε περίπτωση, τώρα και εγώ θα προσπαθήσω να είμαι όσο γίνεται έβληπτος. Δεν θα στηριχτώ σε κάποιο γραπτό κείμενο γιατί για να το διαβάζω για 40 λεπτά με κουράζει και εμένα, θα σας κουράζει ενδεχομένως κι εσάς ελπίζω. Όχι, αν ξεφύγω λίγο από το θέμα, μπορείτε να με επαναφέρετε στην τάξη. Ξεκινάμε λοιπόν μιλώντας για το Ηράκλειο το 1878. Ξέρουμε ότι έχουμε αυτό το ρώσιμο γιατί είναι η σύμβαση της Χαλέπας που επιτρέπει την ίδρυση τυπογραφείων. Και θα έλεγε και κανείς ότι ξεκινά υπάρχει δυνατότητα έκλωσης εφημερίδων. Αλλά δεν μπορεί φυσικά να πούμε ότι εμφανίστηκε η πνευματική ζωή έτσι από το πουθενά. Υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις. Από αυτές να δούμε, ένας πυρήνας λογίων. Κάποιοι έχουν καταρτήσει ιδιωτικές βιβλιοθήκες, ξέρουμε. Είναι κατά τα χρόνια της διαμόρφωσης κατά την Κάλια Καλιατάκη. Και βλέπουμε παράλληλα κάποια θέματα τα οποία υπάρχουν, κυριαρχούν κάποια όνειρα για τη δημιουργία μίας βάσης. Τρία μεγάλα έργα θα λέγαμε. Ενέγερση του Αγίου Μηνά το 1962. Όλα αυτά γίνονται βέβαια μετά του Χάτυχου Μαγιούν, με την έννοια ότι υπάρχουν τα προνόμια, υπάρχει δυνατότητα να χτιστούν εκκλησίες. Υπάρχει προσπάθεια για την κατάρτιση δημόσιας βιβλιοθήκης. Ξεκινάει το 1963. Στο μεσοδιάστημα αποστέλλονται άνθρωποι στην πόλη για να βρουν βιβλία, γιατί από την Αθήνα δεν υπάρχει μεγάλη ανταπόκριση. Ένα άλλο θέμα είναι το κριτικό γυμνάσιο. Ξέρω ότι τουλάχιστον από το 1862 υπάρχει αυτή η επιθυμία να λειτουργήσει ένα πλήρες γυμνάσιο, το οποίο όμως καθυστερεί αρκετά και γίνεται επιτέλους το 82, και λίγο μετά αναγνωρίζεται το γυμνάσιο ως πλήρες. Προϋποθέσεις για τη διάδοση του γραπτού λόγου και τη χρήση του γραπτού λόγου. Πρώτα απ' όλα υπάρχουν, όπως είπαμε, το Ηράκλειο δεν μπορούμε να το δούμε εντελώς απομονωμένα, συμμετέχει σε ευρύτερα δίκτυα. Άρα λοιπόν και πριν από τις εφημερίδες που βγαίνουν στην Κρήτη, υπάρχουν οι εφημερίδες απ' έξω. Και ξέρουμε ότι έρχονται από την Τεργέστια, από την πόλη, από την Αθήνα. Άρα ο κόσμος ήδη, όποιος θέλει, έχει πρόσβαση σε εφημερίδες. Απλά δεν εκδίδονται μέχρι την ίδρυση των τυπογραφείων φυσικά. Ο πληθυσμός της πόλης τώρα, το 81, για να μιλήσουμε για προϋποθέσεις. Εδώ βλέπετε τους αριθμούς. Η Χριστιανή, δυστυχώς έχει μπερδευτεί λίγο η διαφάνεια, δεν πειράζει, η Χριστιανή είναι 6.361, αλλά εδώ βλέπετε πως είναι αγγράμματι. Είναι περίπου το εντρίτου, κάτι παραπάνω από το εντρίτου. Οι μουσουλμάνοι φυσικά πολύ περισσότεροι και οι αγγράμματοι εκεί είναι 4.000. Εδώ βέβαια μιλάμε μόνο για το θρίσκευμα. Δεν ξέρουμε πόσοι από τους μουσουλμάνους διαβάζουν ελληνικά. Σίγουρα υπάρχουν αρκετοί, γιατί βλέπουμε μετά στις πρώτες εφημερίδες, στις συζητήσεις να συμμετέχουν και μουσουλμάνοι, ενίωτα να δημοσιεύονται και μικρές μεταφράσεις και τα λοιπά. Άρα υπάρχουν κάποιοι μορφωμένοι μουσουλμάνοι που έχουν πρόσβαση στα ελληνικά. Να μιλήσουμε τώρα για τους συλλόγους. Ο πρώτος, όπως ξέρουμε, φυλακπαιδευτικός σύλλογος ιδρύεται το 1875 παράνομα, καταργείται και μετά ξανά ιδρύεται το 1878. Θα γίνει ένας μαζί με το γυμνάσιο και θα έλεγα και την εκκλησία, από τους πυρήνες γύρω από τους οποίους συσπειρώνει το χριστιανικός πληθυσμός. Και μετά βέβαια ιδρύονται σταδιακά περισσότεροι σύλλογοι, βλέπουμε το γαλλικό σύνδεσμο που ίδρυσε ο Ιωάννης Σφαγιαννάκης για να διαδώσει τη γνώση της γαλλικής γλώσσας και του πολιτισμού. Και στη συνέχεια βέβαια φιλόπτωχες επιτροπές, φιλανθρωπικές οργανώσεις, στις οποίες μετέχουν οι εύποροι της πόλης. Και βλέπουμε ότι κάτι ανάλογο συμβαίνει βέβαια με κάποια χρονική διαφορά μικρή στις άλλες πόλεις και οι ονομασίες κάθε φορά είναι σχεδόν ίδιες. Το ενδιαφέρον είναι ότι βλέπω πως στους φιλεκπαιδευτικούς συλλόγους πολλές φορές συμβαίνουν περίπου τα ίδια πράγματα, όχι μόνο από την άποψη της αποστολής τους, αλλά σχετικά με τις διαμάχες. Αυτό θα το δούμε λίγο στη συνέχεια. Τώρα ο φιλεκπαιδευτικός σύλλογος στο Ιράκλειο έχει αυτούς τους στόχους που βλέπουμε εδώ. Φυσικά και με βάση την ονομασία, την ενίσχυση της παιδείας, δίνονται δημόσια μαθήματα για πολλά θέματα, κυρίως ταχύτετα αναπτυσσόμενες επιστήμες και στην αρχαιολογία, στις φυσικές επιστήμες και αυτό θα το δούμε να επηρεάζει και το περιεχόμενο των εφημερίδων. Η παλιά βιβλιοθήκη που είπαμε ότι καταρτίστηκε αρχής και νομής από το 63 δίδεται στο Σύλλογο. Υπάρχει λοιπόν και αναγνωστήριο. Τα θέματα μέσα στην αποστολή του Συλλόγου είναι φυσικά η συλλογή των λαογραφικών και ιστορικών δεδομένων και γίνεται προτροπή και μέσα από τον τύπο και θα δούμε έναν χαρακτηριστικό άνθρωπο που επιδόθηκε με ζήλο στη συλλογή λαογραφικού υλικού. Γίνονται θεατρικές παραστάσεις για δύο λόγους. Πρώτα απ' όλα για να μπορούν να εκφραστούν καλλιτεχνικά αλλά και για να μαζευτούν χρήματα για τους σκοπούς του Συλλόγου. Και κάποιες βραδιές με απαγγελίες ποιησης. Ένας από αυτούς που κλήθηκε να απαγγείλει ποιησί του ήταν ο Ιωάννης Κωνσταντινίδης, ο εθνικός ποιητής. Έχω δώσει κάποιες φοροδημίες εκεί στην είσοδο, δεν ξέρω αν πήρατε κάποιοι. Αλλά σύμφωνα μπορείτε να δείτε εκεί το βιογραφικό του. Ο άνθρωπος είχε φύγει με την επανάσταση του 1966, πήγε στις Κεκλάδες. Συνέχεια έγινε πετυχημένος καπνέμπορας, πήγε στη Καβάλα εγκαταστάθηκε και εκεί στην ιστορία της Καβάλα αναγνωρίστηκε και για την προσφορά του γενικότερα. Έχει μία ποιησία η οποία είναι αφηγημερτική, δημόσια ποιησία. Και η λειτουργία αυτής της ποιησης είναι ότι μπορούμε και σε πολλές περιστάσεις δημόσιας να απαγγείλουμε ένα πείγμα. Έχει κάτι για το Γυμνάσιο, όταν το Γυμνάσιο Ιρακλίου μεταφέρεται στους χώρους που ήταν οι Κεκλάδες. Αυτό γίνεται βέβαια λίγο αργότερα στις αρχές του 20ου αιώνα, δημόσιευει, απαγγέλει ένα πείγμα που λέει ότι να ορίστε εδώ οι στρατώνες των Τούρκων και τώρα γίνεται Γυμνάσιο, γίνεται εκπαιδευτήριο. Τέτοιου είδους πείηση έχει, αφιερώνει ποιήματα πολλές φορές σε πρόσωπα της υψηλής κοινωνίας, τον Αντώνι Βορεάδη, τον Ιωάννη Περδικάρη και σε άλλους. Κατεβαίνοντας λοιπόν στο Ιράκλιο μία φορά, γράφει προς τη γυναίκα του, «Μεταξύ των άλλων τους εύρων οι σκοματισμούς διηρημένους εις δύο στρατόπεδα και η διαφορέτον σκεδόν ως της καβάλας γελίε και αυδηρητικέ». Αυτό το βλέπουμε να γίνεται στους κόλπους αυτών των ανάλογων συλλόγων και στη Θεσσαλονίκη και στην Καβάλα είναι πολύ συνηδισμένο. Και θα το δούμε στη συνέχεια στις εφυβερίδες. Οι διαφωνίες που υπάρχουν στους κόλπους του συλλόγου μεταφέρονται και στον τύπο και κάποτε και με ολέθριες τα έλεγα συνέπειες. Άρα λοιπόν είμαστε έτοιμοι πλέον έχοντας δει το βασικό πλαίσιο, να πάμε να δούμε λίγο τις εφυβερίδες. Εδώ σας έχω τις εφυβερίδες της πόλης, όλες τις εφυβερίδες, μέχρι που κυκλοφόρησαν οι μεγάλες κυκλοφορίες και μεγάλης διάρκειας εφυβερίδες. Και κάποιες από αυτές, θα δείτε τα πρώτα χρόνια, ότι υπάρχουν εφυβερίδες που κρατάνε σχετικά αρκετά χρόνια, δηλαδή σχεδόν μια δεκαετία, αλλά αυτές οι πρώτες εφυβερίδες της πόλης είναι εβδομαδιέες και μόνο το 1906 θα ιδρυθεί ο πρώτος τίτλος που θα έχει διάρκεια και θα έχει συστηματική κομματική υποστήριξη μέχρι το 1941. Συνοπτικά, τώρα βλέπουμε ότι υπάρχουν και κενά εδώ και αυτό θα μας απασχολήσει στη συνέχεια. Κάποια διαστήματα λοιπόν, αυτόν τον πρώτο καιρό που δεν μπορούν λόγω των συνθηκών να βγαίνουν εφυβερίδες. Για αυτή την πρώτη περίοδο, το διάστημα που μας ενδιαφέρει θα έλεγε ότι υπάρχουν τρεις περίοδοι στην ιστορία αυτή του πρώτου τύπου και οι περίοδοι αυτοί αντικατοπτρίζουν την γενικότερη αστάθεια. Πρώτα από το 1881 μέχρι το 1889, οπότε και αποσύρονται τα προνόμια μετά την πολιτική εμπλοκή. Μια δεύτερη φάση από το 1993 μέχρι το 1997 και μια τρίτη από το 1999 μέχρι το 1905. Αυτό λόγω της ανομαλίας και αυτό πρέπει να έχουμε υπόψη μας όταν εξετάζουμε αυτή την πρώτη περίοδο. Οι συνθήκες είναι εξαιρετικά ανομαλές. Η οικογένεια Αλεξίου, και αυτό έχει σημασία γιατί είναι από τους πρώτους τυπογράφους, εκπατρίζεται, σύμφωνα με μαρτυρίες του Λευτέρη, τουλάχιστον τρεις φορές. Το 1989 για δύο χρόνια, το καλοκαίρι του 1996 για τρεις μήνες και το Φλεβάρι του 1997 για δύο χρόνια πάλι. Βάζουμε και μία περιγραφή από τον Στυλιανό Αλεξίου, ο οποίος βέβαια ήταν στην πόλη το 1998. Τα παιδιά του προφανώς και η οικογένεια δεν ήταν, αλλά εκείνος μας άφησε και μία περιγραφή στην εφημερίδα Skrip της σφαγής του 1998, όπου και καταστράφηκε ο εξοπλισμός του τυπογραφείου και οπότε έπρεπε να στιθεί εκ νέου μετά. Πάμε στην πρώτη περίοδο, είναι δύο εφημερίδες, μήνος και νέα εβδομάς. Το χαρακτηριστικό βέβαια της περιόδου αυτής γενικότερα είναι ο έντονος κομματισμός, που το βλέπουμε στις εφημερίδες να φτάνουν μέχρι και καταγγελίες ο ένας για την προσωπική ζωή του, άλλου και πέρα από τα πολιτικά. Υπάρχει από μιας αρχής το πρόβλημα της βιωσιμότητας. Από το φύλλο 30 της εφημερίδας μήνος, τίθεται θέμα απλήρωτων συνδρομών. Υπάρχει και μια σατηρική εφημερίδα, εύπολης, ελάχιστα φύλλα έχουν διασωθεί. Αυτή κράτησε μόλις 6 μήνες, το 1989 μόνο. Τώρα, ως προς το αυτό που με ενδιαφερεμένα στη δική μου μελέτη, να δω τις επιφυλίδες, γιατί ήθελα να δω την εξέλιξη της λογοτεχνίας μέσα από τον τύπο. Αυτή την πρώτη περίοδο δίνεται έμφαση πιο πολύ στις πρακτικές γνώσεις. Σαν αυτά που το περιεχόμενο των διαλέξεων στον Φυλακοπαιδευτικό Σύλλογο. Η λογοτεχνία κάποτε περιγράφεται ως οίκιστα εποφελής. Και ότι πρέπει να δίδεται έμφαση σε πρακτικές γνώσεις στην γεωπονία και σε άλλα θέματα. Όχι ότι λείπει εντελώς η λογοτεχνία, είναι όμως μεταφρασμένη η λογοτεχνία και είναι μεταφρασμένη από τα γαλλικά ακόμα και αν είναι γραμμένη στο πρωτότυπο αγγλικά. Και υποψιάζουμε ότι πρόκειται για αναδημοσίαυση. Δεν νομίζω ότι είναι μεταφράσεις που γίνονται από ανθρώπους της πόλης. Υπάρχουν όμως βέβαια και άλλα αρχαιολογικά θέματα όπως είπαμε. Μεταφράσεις των ώμων της Γόρτινας, από τον Περδικάρη κτλ. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι βέβαια έχουμε την πολιτική εμπλοκή το 89 και το γνώριμο σκηνικό. Οι Μουσουλμάνοι της Ενδοχώρας συρρέουν στις περιτυχισμένες πόλεις και οι Χριστιανοί είτε φεύγουν στα χωριά είτε παίρνουν τον δρόμο της προσφυγιάς. Και εδώ έχουμε μια μαρτυρία του κονδηλάκι. Ότι κάποιος χρέωσε ένας περαστικός έτσι σαν μια αντίληψη την όλη κατάσταση στον τύπο. Φωνάζοντας μέσα στο γενικό χαμό αυτός σας εξεσπίτωσε και έπήρε στο λαιμό του ως κύλος πενήντα χιλιάδες ανθρώπους με την εφημερίδα του. Έχει χρεωθεί λοιπόν αυτή την κατάσταση. Και δεν ξέρω κατά πόσον όντως οι εφημερίδες υποδάβλησαν τα κομματικά πάθη για δικούς τους λόγους ενδεχομένως για να αυξήσουν την κυκλοφορία. Πάντως η ιρωνία είναι ότι αυτό οδήγησε στο να αποσυρθούν τα προνόμια. Πάμε στη δεύτερη περίοδο. Έχουμε την εφημερίδα την πολύ γνωστή το Ηράκλειο που βγάζει ο Βορεάδης, ο Αντώνιος Βορεάδης. Έχει προηγουμένως δουλέψει την εφημερίδα του Κορομιλά ένα διάστημα στην Αθήνα το 1989. Μια εφημερίδα γνωσός που έχει καθεί και η Πρόοδος που θα ήταν φαντάζομαι μια εξαιρετική εφημερίδα αν προλάβαινε να έχει ζωή, διότι είχε στυθεί από τον Περδικάρη με υπεύθυνους συντάκτες τον Στέφανο Ψανθουδίδη και τον Εμμονούιλ Παντελάκη. Δυστυχώς έπεσε ακριβώς πάνω στην επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων, οπότε βγήκε από μόνο ένα φύλλο και μετά έπρεπε να κλείσει. Οι εφημερίδες εδώ είναι λιγότερο πολιτικοποιημένες, στοχεύουν, έχουν σκοπό να γίνουν κέντρα πνευματικής κοινωνίας. Υπάρχει μια πολύ πιο ψύχραιμη στάση απέναντι για παράδειγμα στο γλωσσικό ζήτημα από τον Βορεάδη, ο οποίος εισάγει τη στήλη στην εφημερίδα εντευκτήριων, όπου θέλει να δημοσιεύει ανάμεσα σάλλα και βιβλιοκρισίες, να υπάρχει συμμετοχή των αναγνωστών, είπαμε και των μουσουλμάνων και των χριστιανών, αλλά μια εικόνα της γενικότερης αστάθειας μπορούμε να δούμε από το πρώτο φύλλο και μοναδικό ίσως της εφημερίδας προ... τα δικαστήρια δεν λειτουργούσαν, χωροφυλακή κυρίως υπήν δεν υπάρχει, το ελάχιστο γεγονός σαλέβει επικίνδυνο στην δημοσίαν τάξην, πότε άραγε και πώς θα λήξει η κατάσταση σε αυτή. Και η συνέχεια. Και επίσης δεν προλαβαίνω νομίζω να διαβάσω, αλλά αυτό που γράφει και ο Βορεάδης προς τον Ιωάννη Βαλαωρίτη, τον γιο του ποιητή, όπου λέει, θα διαβάσω μόνο το τέλος, που είναι τον Ιανουάριο του 97, λίγο πριν κλείσει την εφημερίδα. Φανταστείτε τον αγαπητών σας ποιητήν της πινδαρικής οδής, εγκεκλεισμένον εν την οικία του, εν μέσω όπλων και φυσιγγίων, παρασκευάζοντα την υπεράσπιση της γυναικός και των δύο τέκνων του. Ερχόμαστε στην τελευταία περίοδο τώρα, την τρίτη. Εφημερίδες, η νέα ελευθερία, η αλήθεια, η φωνή του λαού, οι εφημερίες του λαού, πολλαπλασιάζονται οι τυχλοί, δεν πετυχαίνουν, αλλά και αυτό είναι ένδειξη ότι τουλάχιστον υπάρχει σκέψη ότι αξίζει κανείς να προσπαθήσει να βγάλει μια εφημερίδα και υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι που είναι σε θέση να το κάνουν. Ξέρουμε από τις μελέτες του Μανώλη Δρακάκη ότι αυτήν την περίοδο, γιατί είμαστε πλέον στην Κρητική Πολιτεία, γίνεται εισαγωγή τυπογραφικού εξοπλισμού με πολύ σημαντικό τρόπο. Η λογοκρισία εξακολουθεί να υπάρχει από τις μεγάλες δυνάμεις. Έχουμε μία μαρτυρία κάποιου Μαρκίδη, ο οποίος ήταν νέος τότε και έγραφε κοινωνική στήλη στην ελευθερία, είχε ασχήσει κρητική στην αγγλική διοίκηση και έφτασαν να τον απειλήσουν με καταναγκαστικά έργα. Του είπαν ότι θα πρέπει να σταματήσει να τα γράφει, δεν γίνεται. Από την άποψη των επιφυλήδων τώρα, βλέπουμε μία μεταβολή. Πρώτα απ' όλα υπάρχουν διηγήματα ελλήνων συγγραφέων, κάποια διηγήματα του Βικέλλα, δημοσιεύεται και λαφρά λογοτεχνία, μεταφρασμένη, και βρίσκουμε αγγελίες για πολλά και ωραία μυθιστορίματα στα γραφεία της εφημερίδας Νέα Ελευθερία. Επίσης έχουμε μεταφράσεις του όρου λογοτεχνίας, αλλά από ανθρώπους της πόλης, γιατί βλέπουμε και τα ονόματά τους. Αυτά για τις εφημερίδες. Ας πάμε λίγο στα περιοδικά και θα πούμε ότι ουσιαστικά περιοδικά δεν υπάρχουν αυτή την περίοδο. Ένα Λεύκομε και ένα εκκλησιαστικό περιοδικό, Πιμίν, προς διδασκαλία κλήρου και λαού, που έβγαινε κάθε 15 μέρες το 1902-03. Δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για λογοτεχνικό περιοδικό. Αν θέλουμε να φύγουμε λίγο από τα όρια του Ηρακλίου, την ίδια περίοδο στα Χανιά βγαίνουν έξι περιοδικά, αλλά εκεί είναι το κέντρο της διοίκησης. Υπάρχουν άνθρωποι που προφανώς έχουν την άνεση και τον τρόπο. Όπως η Λανδράκη που βγάζει το περιοδικό SpinThread το 1902, υπάρχει το περιοδικό Νομική, ειδικά περιοδικά λοιπόν. Αν δούμε τη βιβλιογραφία Ηλίου Πολέμη του 19ου αιώνα προσέχουμε ότι στην αρχή βγαίνουν πολύ περισσότερες εκδόσεις στα Χανιά, αλλά αυτό είναι κυρίως γιατί είναι διοικητικής φύσης. Υπάρχει και η βιβλιογραφία εκεί και γι' αυτό. Αντίστοιχα αυτή την περίοδο η Θεσσαλονίκη έχει ένα περιοδικό, Αριστοτέλης, που βγάζει μία ομάδα εκπαιδευτικών το 1989-1990. Αλλά στο Ιράκλιο δεν έχουμε, έχουμε την επόμενη αμέσως περίοδο και είναι ένας από τους λόγους που εγώ κάνω αυτή την τομή ότι τα πράγματα ουσιαστικά αλλάζουν πολύ περισσότερο μετά την αποχώρηση του πρίγκιπα παρά με την άφιξή του. Δηλαδή εγώ δεν θα έλεγα ότι πρέπει να δούμε ως ενιαία την ιστορία του γραπτού λόγου με βάση τα ιστορικά δεδομένα. Θα έλεγα ότι δεν συμπίπτουν οι μεγάλες αλλαγές με την εγκαθίδρυση της κριτικής πολιτείας, γιατί ακόμα οι σύνθηκες δεν είναι όριμες. Τα πράγματα αλλάζουν περισσότερο από το 1906. Θα το δούμε στη συνέχεια κι αυτό. Βέβαια είπαμε περιοδικά δεν υπάρχουν. Περιοδικά διαβάζει ο κόσμος από πολύ παλιά. Η πρακτόρευση των αθηναϊκών περιοδικών γίνεται από το 1985. Εδώ βλέπουμε μια αγγελία. Και ίσως ένας από τους λόγους που κανθένας δεν θα ήθελε να προσπαθήσει και να βγάλει ένα περιοδικό. Γιατί έρχονται απέξω και τα δύο βιβλιοπωλεία και τυπογραφία δεν έχουν τα περιθώρια. Αφού πουλάνε τα περιοδικά της Αθήνας γιατί να βγάλουν και δικό τους. Αλλά όπως θα δείτε αυτά τα περιοδικά εδώ είναι περιοδικά που βένουν προς το τέλος τους. Είναι στην αλλαγή. Είναι το Αττικό Μουσείο, η Αιστία, οι Ευδομάς δεν έχουν πολύ ζωή ακόμα. Φυσικά εφόσον υπάρχουν περιοδικά όμως που έρχονται απέξω δεν υπάρχει κανένας λόγος ένας ηρακλειώτης που θέλει να φτάσει σε ένα ευρύτερο κοινό να μην προσπαθήσει να δημοσιεύσει σε περιοδικό απέξω. Και αυτό είναι ακριβώς που γίνεται. Εδώ πάλι που τα χάλασε λίγο αλλά βλέπετε τα περιοδικά με τα οποία συνεργάζονται ηρακλειώτες. Και αυτό είναι το θέμα που θέλω λίγο να αναπτύξουμε και ελπίζω να μπορούμε με τη συζήτηση. Ο ηρακλειώτης από μιας αρχής ομορφωμένος που θέλει να πάει λίγο πιο πέρα να επικοινωνήσει με τα ευρύτερα δίκτυα θα στραφεί στα άλλα περιοδικά. Δεν θα θέλει να μείνει μόνο μέσα στο ηρακλειό. Άρα έχουμε συνεργασίες ηρακλειωτών με όλα αυτά τα περιοδικά που βλέπετε εδώ. Είναι βέβαια το πρώτο διάστημα κυρίως συνεργασίες επιστημονικού θα λέγαμε χαρακτήρα. Υπάρχει για παράδειγμα ο Δινάκης που γράφει για τα φιλολογικά στον Ερωτόκριτο. Υπάρχουν αρχαιολογικές δημοσιεύσεις των γνωστών. Υπάρχει μια συνεργασία με την αισθία του Ιωάννη Σφακιαννάκη, του γιατρού. Και αυτό είναι κάτι που θα το δούμε όλα τα επόμενα χρόνια. Όποιος έχει φιλοδοξίες θέλει να πάει παραπέρα. Φυσικά με την Πινακοθήκη που είναι το περιοδικό με το οποίο συνεργάζονται μεταξύ άλλων οι νέοι, η επόμενη γενιά, τα πράγματα αλλάζουν. Εκεί αρχίζουμε να έχουμε τακτικά λογοτεχνικές συνεργασίες από το Ηράκλειο. Αυτό που σας είπα μπορούμε να το δούμε για την επικοινωνία με ευρύτερα κέντρα, μπορούμε να το δούμε με τον Αντώνιο Βορεάδη. Ο Βορεάδης φυσικά με τη μόρφωση που διαθέτει και με την αγάπη που έχει για την καλλιέργεια του γραπτού λόγου γενικότερα, είναι χωρίς αμφιβολία ο πιο ικανός λογοτέχνης αυτής της περιόδου και όταν θέλει να εκδώσει την Ολυμπιακή Οδή με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες φυσικά δεν θα το εκδώσει στο Ηράκλειο, θα πάει και θα το εκδώσει στην Αθήνα, όπως και κάνει. Και όλο το επόμενο διάστημα και μέχρι που πέθανε ένα έργο εξέδωσε στο Ηράκλειο, ήταν η Κρήτη Παλέουσα, αλλά υποψιάζομαι ότι αυτό το έκανε διότι προορίζεται για χρήση και στα σχολεία. Οπότε είναι εύκολο να το τυπώσει και κατευθείαν να δοθεί εδώ για χρήση στα σχολεία. Αφήνουμε λοιπόν πίσω τις εφημερίδες και θα πάμε στα βιβλία της αυτοτελής εκδόσεις. Εδώ βλέπετε όλες τις αυτοτελής εκδόσεις που βγήκαν στο Ηράκλειο από το 1879, που είναι η πρώτη, μέχρι το 1940. Και βλέπετε ότι υπάρχουν κάποιες αυξομοιώσεις. Υπάρχει μία κορυφή το 1985, όταν το επιτρέπουν οι συνθήκες. Οι αριθμοί, οπωσδήποτε, αυτή την περίοδο είναι περιορισμένοι, είναι μικροί. Πάμε να δούμε λίγο τι εκδόθηκε. Έχουμε 42 τίτλους συνολικά. Αλλά όπως και με τις εφημερίδες, όταν διακόπηκε η λειτουργία των τυπογραφείων, δεν υπήρχε περίπτωση να βγει κάτι. Άρα δεν είναι εύκολο να κάνουμε αριθμητικές συγκρίσεις με άλλες πόλεις, όπου είναι πιο ομαλές οι συνθήκες. 42 τίτλοι συνολικά. Τα 10 από αυτά αφορούν τα εκκλησιαστικά και τα θεολογικά. Λόγοι, αρχιερέων, κάποιες ακολουθίες και η ακολουθία του Αγίου Μηνά είναι νομίζω και η πρώτη έκδοση, που γίνεται και στο Ιράκλειο και στο Ρέθυμνο το 79. Η εκκλησία διαθέτει φυσικά τους πόρους και τον τρόπο να εκδόσει τα κείμενα, τους λόγους των αρχιερέων, που μπορούν και χρησιμοποιούνται και σήμερα για τη διαφώτιση διαφόρων τείχων της τάσης της εκκλησίας. Πρόσφατα είχαμε ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο από τη Ντενίζα Λεβίζου, όπου χρησιμοποιεί τους λόγους εκκλησίας των αρχιερέων για να διαφωτίσει την εκκλησιαστική τέχνη της περιόδου. Τα λογοτεχνικά. Τα λογοτεχνικά υπάρχουν, είναι όμως λίγα. Νέα λογοτεχνικά βιβλία και είναι κάπως τα περισσότερα ανήκουν σε ιδιόμορφους ανθρώπους. Θα το δούμε ιδιοριθμούς ανθρώπους. Θα το δούμε στη συνέχεια. Τρία φιλολογικά, μπορούμε την ευρύτρια έννοια, πάλι και αυτά έργο ενός πολύ ιδιοριθμού ανθρώπου. Και τρία καταστατικά συλλόγων. Να δούμε μερικά έτσι ενδεικτικά από τα εκκλησιαστικά. Εδώ είναι από τον πρώτο χρόνο των εκδόσειων το 79. Ανάμεσα στους τίτλους οπωσδήποτε ο πιο φιλόδοξος, είναι κείμενο που δεν κατάφερα να εντοπίσω και να διαβάσω, αλλά από τον τίτλο δεν ξέρω, μου κάνει εντύπωση, «Πέρι της συντελείας του κόσμου, της απολίας του αστερώ εντός ουρανού και της αναστάσεως των νεκρών υποθεολογικήν, αστρονομικήν και φυσικήν έποψη». Τι κείμενο θα είναι αυτό? Έχουμε, είπαμε, τα κείμενα, τα καταστατικά των συλλόγων και τα σχετικά με τις δραστηριωτές τους. Εδώ βλέπουμε τον κατάλογο αρχαιοτήτων του Φιλεκπαιδευτικού Συλόγου. Δίνεται έτσι μια ευκαιρία να εκδοθεί και ένα επιστημονικό κείμενο, μια περιγραφή του Σπηλαίου στην Αμνησό από τον Ιωσήφ Χατζιδάκη, ο οποίος Χατζιδάκης, βέβαια, επικοινωνεί με ευρύτερα περιοδικά και όχι μόνο στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Πρόσφατα βρήκα μια έκκληση σε Φιλολογικό Σύλλογο της Αμερικής για συγκέντρωση χρημάτων για να διασωθεί η επίγραφή της γόρτινας. Μιλώντας τώρα για τα λογοτεχνικά ή φιλολογικά, μπορούμε να το πούμε, και βένοντας προς το τέλος, έχω διαλέξει δύο ανθρώπους να σας παρουσιάσω. Δεν είναι τα μεγάλα ονόματα, γιατί την ιστορία δεν την μαθαίνουμε μόνο βλέποντας τους ονομαστούς, άλλωστε διοργανώνονται κατά καιρούς συνέδρια προς τιμήν τους. Εκείνη ένα συνέδριο θυμάμαι για τον Ιωάννη Σφακιανάκη, ασφαλώς για τον Ξανθουδίδη, ξέρουμε και για τα έργα τους, μελετώνται εντατικά. Θα σας παρουσιάσω δύο ανθρώπους που θεωρώ ότι μπορούν να μας δώσουν κάποια στοιχεία για την εποχή. Ίσως, για τον παλμό της εποχής. Εδώ βλέπω, ο πρώτος είναι ο Ιωάννης Ζωγραφάκης. Ήταν ένας δημοδιδάσκαλος, ο οποίος κατάφερε νομίζω να τελειώσει με την τρίτη τάξη του κυμνασίου. Ήταν βραβευμένος συλλέκτης λαογραφικού υλικού και συνέλεγε από παντού. Γιατί κάποια στιγμή εξορίστηκε από την Κρήτη, πήγε στον Μαραθώνα και άρχισε να μαζεύει από τους Αρβανίτες υλικό και να στέλνει συνεργασίες στην εφημερίδα των παιδών και αλλού. Οι τρεις φιλολογικές εκδόσεις είναι αυτούνου και εκδίδονται όσο υπερετεί στη Ρωδιά, στο χωριό της Ρωδιάς. Επίσης διασκεύασε σε κριτική διάλεκτο και με ενδιαφέροντα τρόπο την Οδύσια. Είχε στείλει ένα κομμάτι αυτής της μετάφρασης στον Βορειάδη. Στην εφημερίδα Ηράκλιο δημοσιεύεται και με θετικά σχόλια του Βορειάδη. Το φύλο αυτό το συγκεκριμένο της εφημερίδας βρίσκεται στην Αθήνα όταν κατεβαίνει ο Ψυχάρης να δώσει την περίφημη διάλεξη. Το φιλεί, διαβάζει τη συνεργασία, ενθουσιάζεται με αυτή τη μετάφραση και γράφει και αρχίζει μια επικοινωνία με το Βορειάδη. Και λέει ότι η μόνη ελπίδα είναι να γυρίσουμε σε αυτή τη γλώσσα και οι Κριτικοί μπορούν να μας δείξουν τον δρόμο διότι έχουν λογοτεχνία γραμμένη με αυτόν τον τρόπο. Και αυτό το βλέπουμε συνεχώς να επανέρχεται σαν θέμα, ότι οι Κριτικοί έχουν αυτή την υπέροχη λογοτεχνία και μπορούν να μας δείξουν τον δρόμο. Ο ζωγραφάκης όμως είναι ένας καχύποπτος θα έλεγα άνθρωπος, συμμετέχει σε λαογραφικούς διαγωνισμούς και αλληλογραφεί τακτικά με τον Νικόλαο Πολίτη. Αλλά η γενική εντύπωση που βγαίνει είναι η εξής, ότι μαζεύει υλικό αξιολόγο αλλά στην ερμηνεία τα παρακάνει. Και εδώ βλέπουμε μια κρίση από συμμετοχή του σε λαογραφικό διαγωνισμό. Είναι ένας καχύποπτος άνθρωπος, δεν είμαστε ψυχαναλιτές, αλλά μπορούμε νομίζω να μας δείξουμε ότι είναι ένας καχύποπτος άνθρωπος. Είναι ένας περίεργος άνθρωπος, ένας καχύποπτος άνθρωπος, δεν είμαστε ψυχαναλιτές, αλλά μπορούμε νομίζω να δούμε πολλά μέσα από τα όνειρά του, γιατί ήταν κατέγραφη και συστηματικά το όνειρά του, με μανία κάθε πρωί σε ένα βιβλίο. Είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα. Ένα βράδυ βλέπει τη μητέρα του με τη μορφή της Παναγίας και γυρίζει και τη ρωτάει πότε θα πεθάνω. Η απάντησή της είναι ότι ούτε οι άνδρες δεν αποθυσκούσαν. Να τον αφήσουμε λίγο λοιπόν αυτόν και να πάμε στον άλλον, το λόγο τέχνη. Κωνσταντίνο Σιφάικη είναι ο πρώτος τυπογράφος της πόλης, τυπογράφος και παντοπόλης, εκδότης της εφημερίδας «Κνωσός», βραχίδια εφημερίδα κι αυτή, αλλά εξέδωσε συνολικά τουλάχιστον 7 έμετρα έργα, στο διάστημα που μας ενδιαφέρει, από το 1885 μέχρι το 1806. Έχει διασκευάσει με δύο διαφορετικούς τρόπους και μία φορά με αναφορά στην επανάσταση του 1866 τον ερωτόκριτο και η Ναταλία Δελιγανάκη έχει σχολιάσει αυτές τις εκδόσεις. Φαίνεται όμως ότι τότε είχε περιορισμένη επίχηση στην πόλη. Ο Στυλιανός Αλεξίου, θυμάμαι, μου είπε ότι ο Ξανθουδίδης δεν τον αναφέρει καθόλου ή θα τον θεώρησε εντελώς περιθωριακό και κατά τον Ιωάννη Μουρέλο, ο θάνατος του συμπίπτει το 1913 με τη μετάβαση της τέχνης της πόλεως μας από την πρωτόγονων ή στην προοδευμένη και την μάλλον προσυκειωμένη με το γούστο μας. Μπορούμε να δούμε, σας έχω στα παραθέματα την αναγγελία έκδοσης του Καπετάν Φαγγιά αυτό έργο του 1985 που έχει να κάνει με μία μορφή τον επαναστάσιο και εδώ ένα άλλο κείμενο το οποίο ήξερα ότι υπάρχει στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και τώρα μόλις πριν από λίγο ξαναμπήκα να το δω και χαρά μου το βρήκα ψηφιοποιημένο, οπότε μπορούμε πλέον να το διαβάσουμε αυτό είναι στην βιβλιοθήκη Νικολάου Πολίτη και τουλάχιστον να πω ότι μπορώ να καταλάβω εκεί βιβλιογραφικά δεν έχει αποδοθεί στο συγκεκριμένο δηλαδή δεν υπάρχει καμία αμβιβολία την ειδικό του κείμενο ΚΣ και το θέμα είναι ένα μεγάλο έργο δύο χιλιάδες δίστηχα με θέμα την επιστροφή στην πατρογονική θρησκεία είναι δύο ξαδέλφια που είναι μουσουλμάνοι και αγαπιούνται και ο ένας ο οποίος είναι ο Καρμέρ επιτέλους καταφέρνει να πείσει τους γονείς της κοπέλας ότι ναι να παντρευτούμε αλλά μετά λέει δεν μπορώ να σε παντρευτώ και να σε έχω στο χαρέμι πρέπει να γίνουμε χριστιανοί λοιπόν στη Μονή Γοργολαΐνη και η συνέχεια μου είναι άγνωστη γιατί διάβασα μόνο το εν τρίτο περίπου του έργου, κουράστηκα μετά βάζει περίπτωση έχει κάποια στοιχεία ενδιαφέρονται για το θέμα αυτό της επιστροφής όπως λέει στην πατρογονική θρησκεία και για τις ταυτότητες βλέπω ότι φτάνουμε στα 40 λεπτά να κλείνουμε σιγά σιγά θα κλείσουμε με την τομή του 1906 γιατί είναι τομή πρώτα από όλα γιατί έχουμε μια τυπική για πρώτη φορά τυπική άρση της λογοκρισίας στο νέο σύνταγμα του 7 έκαστος δύναται να δημοσιεύει προφορικός εγγράφος και δια του τύπου του στοχασμούς του τηρών τους νόμους της πολιτείας εδώ είναι η παγίδα βέβαια ο τύπος είναι ελεύθερος και μετά έχουμε την ίδρυση μακρόβιων εφημερίδων εφημερίδες που ήδη θα φτάσει όπως είπαμε μέχρι την κατοχή έχουμε τα πρώτα λογοτεχνικά περιοδικά την Κρητική ΥΟΣ το 1906 έχουμε την Κρητική ΣΤΟΑ το 1908 νέα γενιά νέα λογοτεχνία να γυρίσουμε τώρα στην ιδέα του κύκλου ο Βορεάδης βέβαια με την πολυτέλεια του φτασμένου φιλολόγου κάποτε παίρνει μία κάπως ιρωνική στάση απέναντι στο όλο ζήτημα της φιλολογίας λέει και εδώ παίρνω τον τίτλο πόσο ευχάριστο θα είτο όντι και αυτό είναι στο δεύτερο φύλλο της εφημερίδας Ιράκη εάν δεν είμεθα υποχρεωμένοι να φροντίζομαι καθεκά στην δία των επιούσιων άρτων αλλά απαλλαγμένοι πάσεις προς τούτος στενοχωρίας εκαθήμεθα εν εκλεκτό κύκλο φιλολογούνταις και συζητούνταις ανευθύνως περί των καλωνών και των αρετών των κλασικών ποιητών και πεζογράφων αλλά δυστυχώς ολίγι ολίγιστη είναι εξημών οι ευρισκόμενοι εις την ευχάριστον ταύτην θέση λοιπόν ο άνθρωπος υποτίθεται όμως ότι σύμφωνα με τη μία βιογράφω του ότι ήθελε άμα επέρνει σύνταξη να εκδώσει τα απαντά του εγώ είμαι σχεδόν βέβαιος ότι αν το έκανε θα το έκανε στην Αθήνα και όχι στο Ιράκλιο και εδώ ερχόμαστε στο τέλος της περιόδου τώρα και άλλη μία μαρτυρία για τα λογοτεχνικά αυτή τη φορά όμως από εκπρόσωπο της νέας γενιάς από τη Γαλάρτια Καζαντζάκη αφού λοιπόν κάνει μία μάλλον δυσμενή κρίση για την πόλη λέει πως συνέβηκε και ξεκόψαμε από το μουντό κοπάδι τον άλλο πως επιθυμίσαμε να βγούμε από το βάλτο που ήτανε βουλιαγμένοι οι αποδέληποι ποιος ξέρει ξαφνικά κάποιος από μας έγραψε ένα τραγούδι αυτό ήτανε και το σάλπισμα της εξόρμησης ξεσήκωσε τις καρδιές μας σε λίγο επικοινωνούσαμε με τους ποιητές της Αθήνας της Κέρκυρας λαβαίναμε γράμματα από παντού μας έστελναν τα βιβλία τους νέοι πρωτόβγαλτι σαν και μας και άλλοι φτασμένοι και το 1906 βγαίνει αυτό που θα ονομαστεί τα επόμενα χρόνια το κόκκινο βιβλίο το κόκκινο βιβλίο τόση ώρα μιλήσαμε για την λογοτεχνία στο Ιράκλειο και δεν είπαμε το όνομα του μεγάλου Καζαντζάκη ορίστε θα το κάνουμε τώρα είναι το βιβλίο του το 1906 και που το εκδίδει στην Αθήνα φυσικά αυτά έχω να σας πω ευχαριστώ πολύ θα γίνει κάποια συζήτηση τώρα, δεν θέλει κάποιος να κάνει να ξεκινήσει με μία ερώτηση για το πώς το γίνεται υπάρχει κάποια ερώτηση σας ακούμε ο κ. Αντώνης Καρτσάκης εκ των ομιλητών της σειράς αυτής ευχαριστώ πολύ, δεν έχω άλλα μια και δεν υπάρχει άλλα να εκμεταλλευτούμε τον ομιλητή ευχαριστούμε τον Γ. Πολίτη που ήρθε από τον ρέθυμον, εκτός από καλός συγγραφέας ξέρουμε καλά ότι είναι και γοητευτικός ομιλητής, συνεργαστικός θα έλεγα ευχαριστούμε τον Μπεν για τα πολύ ωραία στοιχεία, αν υπομονούμε να δούμε την έκδοση του βιβλίου περιμένουμε πολύ μεγάλη επιθυμία, δεν έχω ως ενουσιακή ερώτηση, θέλω να μας πεις να διατριβίσουμε τα έντυπα, αν τα έντυπα αυτά πριν το 1906 έχουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτήρα ενός προς την ταυτότητά τους, την ιδεολογική ας το πω στενεύοντας τον όρο με δεδομένου ότι μετά το 1922 στο Μέσο Πόλεμο έχουμε την γνωστή διαμάχεια βέβαια αλλάζουν οι όροι εντελώς, ιδεαλισμού, μαρξισμού και έχουμε έντονη ιδιπολικότητα επίσης ένα μικρότερο ερώτημα, αν περνάνε οι κινήσεις αυτές στην επαρχία δηλαδή στην πόλη του Ηρακλείου, ξέρω ότι ναι υπάρχει ένας χύκλος αστών και από αυτό εκπορεύονται τα πράγματα αυτά τα πολύ ωραία στην Ήπεθρο περνάνε αυτές οι κινήσεις καθόλου, ευχαριστώ πολύ Τα στοιχεία, δεν έχω στοιχεία για την Ήπεθρο για να πω κάποια πράγματα καταγράφει νομίζω ο Καφεντζάκης για όσα γίνονται στην Νεάπολη εγώ δεν έχω ξεκάθρυ εικόνα, εγώ εξέταζα τα πράγματα στην πόλη κυρίως όσο για το τι είναι τα έργα αυτά λοιπόν, στις βιβλιοκρισίες είπαμε, έχουμε μία βιβλιοκρισία ενός βιβλίου που γράφει η κόρη του Στυλιανού Παπαδάκη, η Ελένη που είναι στην Αλεξάνδρια, έχει σταδιοδρομήσει λίγο σαν τον Βορεάδη δηλαδή από εκπαιδευτικός εκστραφής στη δημοσιογραφία η κόρη του υπογράφει αυτό το μυθιστόριμα το οποίο είναι του ίστερου ρομαντισμού, δηλαδή έχει όλα αυτά τα στοιχεία με οργισμένη φύση, με αυτοπτονίες κτλ αυτό το βλέπω εγώ και σε περιορισμένο βαθμό στις πρώτες επιφυλίδες που είναι στην εφημερίδα ήδη ένα διάστημα που είναι στην καθαρέβουσα αυτά θα έλεγα τα άλλα έργα είναι κυρίως εθνικά με την ευρύτερη έννοια, ας πούμε ο Δημήτρης ο Περοδασκαλάκης πρόσφατα όμως κοίταξε από πιο κοντά ένα άλλο κείμενο που δεν είδαμε σήμερα την ευτέρπη του Γιάννη Ιαννικάκη και λέει ότι του κάνει εντύπωση ότι δεν είναι εθνικό αυτό αλλά είναι πάλι θα έλεγα του ίστερου ρομαντισμού με τα ίδια στοιχεία αυτά δεν ξέρω αν σε καλύπτει αυτό Αντώνια κάποιος άλλος κύριος, υπάρχει κάποιος, κάποια ερώτηση, κυρία να κάνω εγώ μια απάντηση, σαν όλη την απάντηση στον Αντώνη σκεφτόμουν ακριβώς ακούγοντάς βέβαια όλα αυτά λίγο πολύ τα έχω παρακολουθήσει όσο έγραφε ο Μπέν τη διατριβή του και μετά στο βιβλίο είναι κατά κάποιο τρόπο βέβαια όχι τυπωμένο κανονικά αλλά από τέτοιο καλό θα ήταν να υπάρξει σε έντυπη μορφή κάποια στιγμή και τιμή για το Ιράκλιο τέλος πάντων κάποιες αναλογίες πάρα πολύ χαρακτηριστικές δηλαδή έναν υπερβολικά εθνικό λόγο ο οποίος στην Κρήτη λιγάκι αντιστοιχεί και στα πράγματα αλλά οι άνθρωποι θέλουν να τον ακούνε πιο πολύ θέλουν να ακούγεται, φουσκώνουν τα λόγια φουσκώνουν ριτορία, λόγια πολύ περισσότερο στην Κρήτη δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τους προγόνους σας εγώ δεν είμαι εκτός αν η γιαγιά του πατέρα μου ήταν από κριτές πρόσφυγες στην Καλαμάτα ίσως δεν ξέρουμε δεν μπορούμε να τους κατηγορούσαμε ότι λέγανε μόνο λόγια δόξα τω Θεώ έτοιμοι να τραβήξουν το μαχαίρι και το πιστόλι ήταν και το τουφέκι, ήταν και οι τουρκοκριτικοί μουσουλμάνοι και οι χριστιανοί τέτοιοι, εύκολα το το κάνανε και πέσανε και τη ζωή τους, κοροναγράμματα πάρα πολλές φορές αλλά πέρα από αυτό και οι άνθρωποι οι οποίοι πιο ήρεμα ζούσαν υπάρχει μια πολύ στενή αναλογία με το κλίμα των Αθηνών παρά τη διαφορά και έχει πολύ ενδιαφέρον αυτό που θα μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε ενδεχομένως αλλά σε πιο μεγάλη χρονική απόσταση στην αρχή το είπες ότι εχώρισαν τα βιβλία από την Κωνσταντινούπολη πιο πολύ παρά... δηλαδή... δεν ανταποκρίθηκαν οι Αθηνέα αυτό έχω διαβάσει, δηλαδή δεν υπήρχε η ίδια σχέση τι θα πει δεν ανταποκρίθηκαν... όταν έγινε κάλεσμα για βιβλία, ήταν πιο εύκολο να... μισό λεπτό, μισό λεπτό... το κάλεσμα για βιβλία υποψιάζομαι, δεν ξέρω την πηγή, είναι κάλεσμα για δωρεάν βιβλία ναι, βέβαια... δεν είναι... λοιπόν... εντάξει... από το 1861 στην Κωνσταντινούπολη υπάρχει ο ΕΕΛΕΝΙΚΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΥΛΟΓΟΓΟΣ ο οποίος έχει και επτανίσιους που έχουν στενή σχέση με την Κρήτη και κριτικούς μέσα φυσικά ο Τανταλίδες είναι κριτικός είναι κριτικής καταγωγή και αυτή είναι η δουλειά του εν Κωνσταντινούπολη δηλαδή να ενισχύει την πνευματική ζωή και τα σχολεία όλης των τουρκοκρατούμενων περιοχών όπου κατοικούν Έλληνες επομένως είναι πολύ φυσικό να στείλουν πιο εύκολα σιγά σιγά όμως και αυτό δείχνει μια σχέση με κέντρα φαντάζομαι και με Σμύρνη θα υπήρχε γιατί περνάει το καράβι και με Αλεξάντρια πάρα πολύ περνάει το καράβι που θα πάει στην Αλεξάντρια θα πιάσει στο Ιουράκλειο κατεβαίνοντας από την πόλη ή από τη Σμύρνη θα πιάσει στο Ιουράκλειο αυτά πράγματα χάνονται σιγά σιγά όταν μπαίνουν τα ατμόπλια βέβαια, βέβαια, ναι, εντάξει αλλά όλοι οι δεσμένο Πατριακείο έμειναν και σήμερα παρόλο που είμαστε σε μια Ελλαδική εκκλησία η Κρήτη δεν είναι αλλά είναι και οι δεσμοί με τα μέσα συγκοινωνίας από τον ΠΙΡΑ δεν ξεκινάει πλοίο για το Ιουράκλειο από τη Σύρο θα πάνε οι Αθηναίοι στο Ιουράκλειο θα πάνε, πρέπει να πάνε Σύρο και από εκεί να πιάσουν ένα καράβι μετά Ιουράκλειο, μετά Αλεξάνδρια, μετά δεν ξέρω εγώ Κύπρο, οτιδήποτε σιγά σιγά όμως και πριν την Ένωση η πρωτεύουσα γίνεται η Αθήνα αυτό Αυτό που είπαμε για τη Σύρο μου κάνει ιδέα δηλαδή κάποιοι από τους πρώτους που μορφωθήκαν το πρώτο σχολείο που μπορούσαν να πάνε σε κοντινή απόσταση ήταν τη Σύρο η Σύρο ήταν το λιμάνι της του Αιγαίου Αυτά τα δίκτυα είναι και τα δίκτυα όπως αλλάζουν και όλας αλλά εκμεταλλεύονται δηλαδή σε διάφορες αφορμές για διάφορα ζητήματα υπάρχει η σχέση δηλαδή μετάξυ τον παιδί Ο κ. Αλέξης Καλοκαιρινός Πρόεδρος της Αιτήρια Συγκριτικών Ιστορικών Μελέτη Ευχαριστώ Νομίζω πράγματι ότι η σχέση με την πόλη κατά προτεραιότητα είναι αρκετά εμφανής και σε ό,τι εφορά το δίκτυο των δημοτικιστών που με έχει λιγάκι επασχολήση το 1909 νομίζω ότι εκεί περίπου βρίσκεται η τομή κοιτάζουμε προς την πόλη παίρνουμε από την πόλη και επικοινωνούμε με την πόλη από το 1909 και μετά και καλά βεβαίως παιδά έχουμε και την Ένωση το ελληνικό βασίλειο αποκτά κρισιμότερη μάζα έχουμε τις πολιτικές αλλαγές έχουμε πλέον την μεταφορά και του κέντρου του δημοτικισμού από την πόλη στην Αθήνα και εκεί την ελλικτική δύναμη της Αθήνας νομίζω ενισχύεται πολύ και βέβαια πρακτικά από ένα σημείο και μετά έχει απορροφήσει και θεσμικά την Κρήτη το ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα το ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα βέβαια αλλά ήδη νομίζω από το 1909 έχουμε την προετοιμασία για αυτήν την τομή από όταν έρχεται κριτικό στην Αθήνα δηλαδή από όταν έρχεται κριτικό στην Αθήνα ακριβώς τότε διαφαθήκαν και οι κριτικοί για την Αθήνα τότε δηλαδή είναι συμπύπτει και με την προετοιμασία της ίδρυσης του εκπαιδευτικού ομίλου έτσι με την πρωτοβουλία του νεαρού τριανταφυλίδη και λοιπά αυτά είναι αντικείμενα άλλης συζήτησης κάτι άλλο που ήθελα να παρατηρήσω είναι ότι είδα στην Ολυμπιακή Οδύ στο εξώφυλλο που παρουσία σας μπαίνω και Old Olympique ήθελα να ρωτήσω είναι διγλωσό το κείμενο πλήρες αυτό έχει ενδιαφέρον αυτό γιατί δείχνει ότι όχι μόνο δημοσιεύουμε στην Αθήνα αλλά δημοσιεύουμε και γαλλικά αμαλάχη και εδώ λαχαίνει βέβαια γιατί και η γλώσσα ιδιαθνής ιδιαίτερα η Ολυμπιακή αλλά ούτως η άλλος ιδιαθνής και της διπλωματίας και ακόμα και της λογοτεχνίας είναι γαλλική μας δείχνει ένα εύρος φιλοδοξίας μεγαλύτερο ακόμα ναι και όχι μόνο αυτό εκδόθηκε τελικά τρία γλώσσα δεν ξέρω γιατί για τα γαλλικά ήταν μετάφραση του ίδιου σίγουρα έβαλε κάποιον άλλον όμως γιατί είναι αρχαία γραμμένη να μεταφράσει στην οδή Πεζά στην Καθαρεύουσα οπότε είναι τρίγλωση έκδοση και την έστειλε παντού σε όλα τα πανεβιστήμια της Ευρώπης και δημοσιεύσε μετά τα σχόλια και υπήρχαν μάλιστα ένας κλασσικού φιλολόγου από το εξωτερικό που έγραψε και απάντηση ποιητική δηλαδή ήθελε να το κάνει και να το προβάλλει και το κάνει μέσα από την εφημερίδα μετά συστηματικά ότι έχει πάει παντού η εφημερίδα υπάρχουν ενδείξεις δεν ξέρω τώρα πως εάν δεν είχε φτάσει στην Αυστραλία ή κάποιος κριτικός στην Αυστραλία ήξερε ότι υπάρχει η εφημερίδα και έγραψε από την Μελβούρνη έχει μια περιγραφή της ολής κατάστασης της Μελβούρνης σε εφημερίδα του Ηρακλήου, καταπληκτικά πράγματα αλλά σίγουρα ήτανε κυκλοφορούς εκεί στην Αθήνα οπωσδήποτε και ευρύτερα η εφημερίδα τώρα για την Οδή θα πήγε αντίστοιχα θα διαδόθηκε και άλλη ερώτηση ο κ. Μαρινάκης ο κ. Μάρκος Μαρινάκης η ομιλία σας ήταν πολύ καταπληκτική ενημερωθήκαμε για πολλά πράγματα τα οποία ήταν πάρα πολύ ενδιαφέροντα θα σας κάνω μια ερώτηση αναφέρεται ότι ο πρώτος φιλεκπαιδευτικός σύλλογος στο Ηράκλειο ιδρύθη το 1888 ρωτώ, ο πρώτος φιλεκπαιδευτικός σύλλογος ο οποίος ιδρύθηκε στην Κρήτη μήπως μπορείτε να μας πείτε ποιος ήταν τώρα γιατί το λέω αυτό γιατί ο παππούς μου ο Μάρκος Μαρινάκης ιδρύσε το 1886 στον Βαφέ Αποκορώνου και έγινε και ο πρώτος πρόεδρος τον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Μόνια μήπως μπορείτε να μας πείτε ποιο μπροστά είναι σε ποια κατηγορία Όχι, ξέρω μόνο ότι ο πρώτος φιλεκπαιδευτικός σύλλογος ιδρύθηκε παράνομα το 1875 και όταν άλλαξε ο διοικητής αν δεν κάνω λάθος κατέβηκε και είπε ότι δεν επιτρέπεται αυτό το πράγμα και το κλείσετε αμέσως και βρίθηκε κανονικά το 1878 βάσει της Σύμβασης της Χαλέπας Επειδή κρατώ όλα αυτά τα σχετικά στην Αθήνα βγήκε ο Σύλλογος Βαφιανών έδωσε ένα ολόκληρο βιβλίο για την Ομώνια, αυτό το Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο του Βαφέ και γι' αυτό ρώτησα είναι μέσα μετά την Σύμβαση της Χαλέπας είναι μετά αρκετά χρόνια Ευχαριστώ Υπάρχει κάποια άλλη ρώτηση? Η κυρία Το μικρόφωνο σας παρακαλώ Μανώλη, κύριε Βασιλάκη Είναι η κυρία Η κυρία Αλένια Καστρινάκη Κυρία Καστρινάκη, λοιπόν Αφού ευχαριστήσω τον Μπεν για την πολύ ωραία μιλία του θέλω να ρωτήσω εάν υπάρχουν μικρές δημοσιεύσεις της Γαλάδιας και του Νίκου Καζαντζάκη που ήταν τότε νέοι, πολύ νέοι στο Ιράκλιο, στην εφημερίδα Ιράκλιο του Βορειάδη Όχι, είναι πολύ νωρίς για να υπάρχει Το πρώτο κείμενο το οποίο έχει αποδοθεί στον Καζαντζάκη είναι ένα πείμα στην εφημερίδα ήδη που έχει σχολιάσει ο Μιχάλης Κοπιδάκης έχει γράψει ένα σύντομο κείμενο που πήρε από τον Νίκο Γενναδάκη και αυτό είναι ένα πείμα στον τρόπο της αθηναϊκής σχολής που απευθύνεται στην Γ σίγμα α που προφανώς είναι η Γαλάδια Αλεξίου αλλά αυτό είναι νομίζω το 1006-07 και είναι ενδιαφέρον όμως μετά βέβαια πάμε για μετά ότι η Γαλάδια σε σχέση με τη δική της παραγωγή δημοσιεύει λίγα πράγματα στο Ιράκλιο και αμέσως μόλις έχει τη δυνατότητα δημοσιεύει κατά προτεραιότητα σε περιοδικά της Αιγύπτου και της Αθήνας αλλά όχι στο Ιράκλιο και επίσης του Καζαντζάκη δηλαδή ξέρουμε ότι προφανώς όσοι βγάζαν περιοδικά στο Ιράκλιο πηγαίνανε και λέγανε είστε οι πιο φτασμένοι, οι πιο αναγνωρισμένοι δώστε μας κάποιο κείμενο στις δικές τους προτεραιότητες όσο μπορώ να καταλάβω. Το εντευτήριο του Βορεάδη, στις εφημερίδες δηλαδή υπάρχει μια στήλη το εντευτήριο, με τι ασχολείται? Είναι με λαογραφικά θέματα έχει κάποια ενήγματα έχει συζητήσεις όπως είπαμε ένα κομμάτι από τη διασκευή της Οδύσιας σε κριτική διάλεκτο που έκανε ο ζωγραφάκης και σχολιάζει η βιβλιοπαρουσίαση που όσο ξέρω είναι η πρώτη βιβλιοκριτική που δημοσιεύτηκε στο Ιράκλιο για το βιβλίο της Παπαδάκη, τέτοια θέματα. Ευχαριστώ πολύ. Ο κ. Μουδατσάκης. Ήθελα να ρωτήσω για τον Κωνσταντινό Σιβάτσι. Ξέρω ότι ήταν ο πρώτος τυπογράφος που είχα για τον Κωνσταντινό Σιβάτσι. Έχετε άλλα βιβλιογραφικά του στοιχεία, ποια ήταν η καταγωγή του, η μόρφωσή του. Όχι, τα πρώτα στοιχεία που είχα για τον Σιβάτσι ήταν το δικό σας βιβλίο, αλλά στη συνέχεια βρήκα κάποια άλλα τα οποία μπορούσα να ταυτοποιήσω δυο τρία κείμενα που ήταν στις ηλεκτρονικούς καταλόγους και μετά βλέποντάς τα μπορούμε να τα αποδώσουμε. Αλλά πολλά στοιχεία δεν ξέρουμε. Δεν βρέθηκαν άλλα στοιχεία, διότι βιογραφικά τους στοιχεία. Εγώ χάρηκα γιατί είδατε, έχετε επιπλέον τρία βιβλία τα οποία δεν γνώριζα. Ναι, μπορούμε να τα δούμε με βάση τα τυπογραφικά στοιχεία νομίζω. Και είναι περίπου γραμμένα με τον ίδιο τρόπο. Αποκλείωνα είναι δεύτερος, να του μοιάζει τόσο πολύ. Αλλά πέρα από αυτά που έχετε και εσείς με αυτήν την περιγραφή του Μουρέλου, που τίπονε τα βιβλία με τον τρόπο που τα τίπονε, καθόταν πάνω στο πιστό. Πολύ πρωτόγονο τρόπο. Όχι, δεν έχω άλλα στοιχεία. Κάποια άλλη ερώτηση, η κυρία πίσω. Κυρία Νίκη του Ελληνού. Όχι αυτήν την περίοδο όσο ξέρω. Καθόλου? Όχι, δεν έχω βρει κάτι. Το ξέρουμε βέβαια από τη στιγμή που θα κυκλοφορήσει το περιοδικό κριτική ΥΟΣ. Κυκλοφορεί το περιοδικό, εκεί υπάρχουν συνδρομητές, υπάρχει επικοινωνία τακτική και με άλλα μέρη της Αιγύπτου. Αλλά εγώ τουλάχιστον δεν μπόρεσα να διακρίνω κάτι σε σχέση με τις εκδόσεις τουλάχιστον. Όχι. Κάποια άλλη ερώτηση υπάρχει? Ευχαριστούμε πολύ τον κύριο Μπέν Πίτερ και τον κύριο Αλέξι Πολιτή για την παρουσίαση, για τον πρόλογο και την υπέροχη ομιλία. Ευχαριστούμε πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. |
