| Εισαγωγή στους βασικούς όρους: Τώρα, θα σας καλωσορίζω και πάλι στην πρώτη μας συνάντηση, στο μάθημα Φυσική και Φιλοσοφία. Θέλω να πω ότι μπορούμε να αρχίσουμε από τις λέξεις και οι λέξεις Φυσική και Φιλοσοφία μας παραπέμπουν σε δυο τρόπους γνώσης. Που είναι πραγματικά ότι οι δύο τρόποι, όπως είναι ο πρώτος τρόπος μας, δεν είναι παραπέμπτος σε δύο τρόπους γνώσης. μας παραπέμπουν σε δύο τρόπους γνώσης. Μας παραπέμπουν, λοιπόν, στη φυσική και τη φιλοσοφία σαν τους διακριτούς τρόπους γνώσης. Από την άλλη μεριά, το γεγονός ότι βάζουμε εκείνον τον συνδετικό κρίκο φυσική και φιλοσοφία, σημαίνει ότι ψάχνουμε να βρούμε ένα κοινό τόπο, όπου, λοιπόν, θα μπορούσε η φυσική να συνδιαλεχθεί με τη φιλοσοφία. Βέβαια, το κάθε ένα ερώτημα, η κάθε μια πρόταση, θέλεγα, ότι εγγράφεται σε μια χρονική στιγμή και σε ένα κάποιο τόπο. Και μπορούμε, θέλεγα, να δούμε μαζί ότι η πρόταση η φυσική και η φιλοσοφία δεν έχει νόημα, στερείται νοήματος για τον αρχαίο Έλληνα. Δεν έχει νόημα, γιατί από την πρώτη στιγμή, η διερεύνηση της φύσης και η μελέτη της φύσης ήταν κομμάτι της φιλοσοφίας και συνεχώς για τον αρχαίο Έλληνα, η διερεύνηση και η μελέτη της φύσης ήταν ένα από τα θεμέλια της φιλοσοφικής σκέψης. Μπορούμε να θυμηθούμε μαζί, να πάμε πίσω στην αρχή και να θυμηθούμε τους Ιώνες, τους Ιώνες Φιλοσόφους. Είμαστε λοιπόν στον έκτο αιώνα π.Χ. στην Ιωνία και γνωρίζουμε όλοι ότι το κύριο ενδιαφέρον των Ιώνων Φιλοσόφων ήταν στραμμένο προς τη φύση, σωστά, και τους αποκαλούσαν γι' αυτό φυσική φιλόσοφοι. Ακόμα και αν φτάσουμε στον Πλάτωνα, στο θείο Πλάτωνα, που αποστρέφεται τον κόσμο του αισθητού υπέρ του αφηρημένου κόσμου, του κόσμου των ιδέων, μια κάποια στιγμή προς τα γεράματά του αποφασίζει για να στραφεί στο φυσικό κόσμο και μας έχει αφήσει ένα πολύ γνωστό διάλογο, τον Τίμεο, όπου λοιπόν ο Πλάτωνας είναι ο τελευταίος διάλογος ή ο πρώτος τελευταίος διάλογος καταθέτει τις δικές του προτάσεις τι είναι η φύση και τι είναι ο κόσμος. Θα έλεγα ότι αξίζει τον κόπο να ακούσουμε τον ίδιο τον Πλάτωνα πώς σκέφτεται αυτήν την στροφή που κάνει προς τον κόσμο και προς τη φύση. Λέει λοιπόν ο ίδιος ο Πλάτωνας στον Τίμεο «Αν κάποιος θέλοντας να ξαποστάσει, αφήσει προς τη γμή κατά μέρος τους συλλογισμούς περί των αιωνίων όντων και περιοριστεί στις εύλογες, νοερές διαδρομές στον κόσμο του γύγνεστε, αντλώντας από αυτές αθώα ευχαρίστηση θα προσθέσει στη ζωή του ένα μετρημένο και συνετό παιχνίδι». Άρα λοιπόν υπάρχει μια πρόσκληση από τον Πλάτωνα να κάνουμε ένα διάλειμμα. Για μια κάποια στιγμή λοιπόν να αφήσουμε αυτήν την σοβαρή μας ενασχόληση με τον κόσμο των αιωνίων όντων, με τον κόσμο των ιδέων και τι να κάνουμε να στραφούμε προς τον κόσμο του γύγνεστε, να στραφούμε προς τον κόσμο της φθοράς. Να πάμε να δούμε και τα πράγματα που γεννιούνται, κρατάνε για λίγο και μετά χάνονται. Και γιατί αξίζει τον κόπο για να το κάνουμε αυτό, σύμφωνα με τον Πλάτωνα θα είναι μια νοερή διαδρομή στον κόσμο και του γύγνεστε, το οποίο μάλιστα και το χαρακτηρίζει σαν παιχνίδι, ένα μετρημένο και συνετό παιχνίδι και πιθανε και το κέρδος από αυτήν την ενασχόληση να αντλήσουμε μια ευχαρίστηση, μια αθώα ευχαρίστηση. Πώς βλέπετε εσείς την πρόταση του και του Πλάτωνα, δηλαδή αν δώσουμε στην πρόταση του Πλάτωνα μια προσωπική διάσταση και τη θεωρήσουμε πως είναι μια προσωπική πρόσκληση σε εσάς να παίξετε αυτό το παιχνίδι. Θα το αποδεχόσασταν, θα το κουβεντιάζατε, θα το απορρίπατε η ιδέα πως το παίζετε αυτό το παιχνίδι ή είναι κάτι που σας ελκύει είτε από το χώρο της φιλοσοφίας, είτε από το χώρο της φυσικής, είτε από το χώρο των μαθηματικών. Αυτή η ιδέα του να παίξουμε είναι κάτι το οποίο έχει νόημα για εσάς? Είναι κάτι στο οποίο θέλετε για να συμμετάσχετε, ναι? Ναι, είναι ωραίο και μπορούμε και να συνεχίσουμε, να συνεχίσουμε να ακολουθούμε δεύτερα. Να παίξουμε χωρίς να αποκλίνουμε κάτι. Άρα λες πως στον Πλάτωνα υπάρχει μια πονηρή σκέψη ότι την ώρα που θα ασχοληθούμε με τον κόσμο του Γιγνεστέ και με τον κόσμο της Θοράς, ασχολούμενοι με αυτό και το παιχνίδι, ίσως καταφέρουμε και κλέψουμε κάτι από αυτό που ανήκει στον κόσμο των ιδεών. Ή να δημιουργήσουμε έναν κόσμο ιδεών. Άρα ο κόσμος των ιδεών δεν υπάρχει και το φτιάχνουμε εμείς. Αδιαφέρον. Ότι το χαρακτηρίζει αυτό σαν παιχνίδι, σε προβληματίζει καθόλου και δεν σου λέει, ελάτε να κάνουμε μια σοβαρή μελέτη, να συγκροτήσουμε τη σκέψη μας, να βρούμε τι η θεωρία. Και σε λέει, έλα να παίξουμε. Αυτό σε προβληματίζει, σε βάζει καθόλου σε έγνυση ή λες με τα μεγάλης χαράς, να παίξουμε μαζί με τον πλάτωνα, γιατί όχι. Τι λένε οι υπόλοιποι, ναι. Φράττ, φράττ βάζει την θέση του πραγματικότητα, διότι το ιδριατόμιο βάζει την πραγματικότητα και είναι το τρόπο που δημιουργεί την πραγματικότητα σε ένα ταινί. Θα περάσουμε τον δρόμο στη ζωή μας, θα κάνουμε τον απελευθέρωμα, θα κάνουμε γεγονή ένας χώρος που έμενε υλές ή ταινόιστα είδωνα. Δεν κατάλαβα. Φράττ, φράττ βάζει την θέση του πραγματικότητα, διότι τα ιδριατόμια βάζουν την θέση του πραγματικότητα πιο ψηλά ασιακά από την πραγματικότητα. Οπωσδήποτε. Πότε? Φράττ, φράττ βάζει την θέση του πραγματικότητα. Βέβαια θα μπούμε τώρα σε ένα δύσκολο θέμα, τι συνιστά την πραγματικότητα. Είναι αυτός ο κόσμος που έχουμε μπροστά μας, είναι εκείνες οι ιδέες που τις άφησε να είναι σε ένα άλλο κόσμο και μετά στο τέλος, μου φαίνεται, θα βρεθούμε στο θέμα να ρωτήσουμε ποιος παίζει, με ποιον παίζει, τι παίζει και ποιος παίζει ποιον. Δηλαδή, δεν είναι λίγο παράξενο να έχετε κάποιον σε όλη τη διάρκεια της διδασκαλίας του για να τονίζει ότι αυτό που βλέπουμε δεν έχει καμία αξία, πρέπει να του γυρίσουμε την πλάτη, να στραφούμε προς τα αφηρημένα τον κόσμο των ιδεών και λίγο, λίγο, λίγο πριν να αφήσει αυτό το μάτι, και το κόσμο λέει, ας ξοδέψουμε λίγο χρόνο να ασχοληθούμε με αυτό τον κόσμο του γύγνεστε και να παίξουμε ένα μετρημένο και συνετό παιχνίδι. Η έννοια και του παιχνιδιού έχει αξία για εσάς, παίζετε καθόλου? Όχι. Άρα συμπερένω ότι για εσάς το διάβασμα δεν είναι παιχνίδι. Άλλη ιδέα, αν θα αποδεχθούμε την πρόσκληση και του πλάτωνα, μετρημένο και συνετό παιχνίδι, δεν είναι πάντως ένα αφθέρατο παιχνίδι, δεν πρόκειται για μια παιδιά, είναι μετρημένο και συνετό παιχνίδι. Άρα ακόμα και όταν παίζει ο πλάτων, έχει κάποιους κανόνες, όπως συμβαίνει και με όλα τα παιχνίδια. Κάποια παιχνίδια που θα πέξετε και δεν υπάρχουν κάποιοι κανόνες, είτε είναι το μπάσκετ, είτε το ποδόσφαιρο, είτε το σκάκι, έχει κάποιους κανόνες. Βέβαια ο καθένας θα παίξει με το δικό του το στυλ, αλλά ξαναγυρίζω ξανά και ξανά. Η έννοια και του παιχνιδίου είναι μια νομήμια έννοια, την αποδεχόμαστε σαν φιλόσοφοι, φυσικοί, μαθηματικοί, ή τι θεωρούμε παράτεροι και την λέει ο πλάτων σαν καλή δικαιολογία για να γυρίσει στην πλάτη του σε όλα και τα προηγούμενα που έλεγε. Να ξεκινήσουμε από το σημείο του παιχνίδιου. Δηλαδή, εφόσον κάποιος λέει «ελάτε να παίξουμε», σημαίνει να κάνουμε μια τραστηριότητα η οποία έχει κανόνες, η οποία προσφέρει διασκέδαση. Ίσου πλέον στο τελευταίο καιρό της ζωής του να συνεδητοποιήσει. Ξέρεις τι, στη ζωή πρέπει να κάνουμε κάποια πράγματα σωστά, να τα διασκεδάζουμε και όχι να την αφήνουμε στην άκρη, ψάχνοντας κάτι το άσπρο. Μπράστα. Αποδεχτό θα έλεγα, έχει λίγο νόημα. Άλλο, πριν συνεχίσουμε, αν κάποιος έχει σκαλώσει ακόμα στην πρόσκληση και του πλάτωνα, πάντα τυχαίνει να παίρνετε μια πρόσκληση, «ελάτε να πάμε εκεί, να δούμε το άλλο», και σκέφτεται και λέτε «ναι, θα πάω, όχι, δεν θα πάω, όχι, δεν ξέρω». Θα το σκεφτώ και τα λοιπά. Υπάρχει κάτι να πείτε? Μασικά δεν ξέρω κατά πόσο μιλάει για ένα παιχνίδι που σκοπεί στην ψυχαγωγία μόνο, ή για μια άσκηση της νόησης, πόσο το σημαίνει ο κόσμος στον αισθήσεο για τη δική του φιλοσοφία, είναι κάτι το οποίο δεν μπορούμε ούτε να το συλλάβουμε, αλλάζει συνέχεια. Παιχνίδια τελετρώνουν και αλλάζει συνέχεια. Υπάρχει μεταβολή συνεχόμενη. Ίσως, δηλαδή, απλά να πει, ας πούμε, δεν είναι εντάξει, μπορούμε ωστόσο να κάνουμε προσπάθεια ένα παιχνίδι, ας πούμε να παίξουμε, δηλαδή, με τη νόηση, για να δούμε και σε ώρα και σαν λιγάκι πολλά. Η έννοια της λέξης παιχνίδι είναι σαφώς κατώτερα, αν όχι και η διακρασία από παιδί και για να ξεκίνησουν το κόσμο των ιδεών. Δε δομένονται και οι Έλληνες πίστευαν το κόσμο των ιδεών, ο ουρανός και τα υπερβάρνια επίπεδα λαματικότητα, ήταν πιο παραγωγικά, πολύ περισσότερο παραγωγικά από οι άνθρωποι και τα υπερβάρνια. Όποιος θέλει να μιλήσει σηκώνει το χέρι, μισό λεπτό, άμα κάποιος θέλει να μιλήσει, επειδή αυτό που κάνουμε είναι όντως και ένα παιχνίδι και σας είπα στην αρχή πως στο παιχνίδι πως έχουμε κανόνες. Σηκώνει το χέρι και του δίνω το λόγο. Ως φυσικός, πάντως, δεν μπορώ να δω ότι είναι ένα παιχνίδι ως κάτι κατώτερο. Αντίθετος, ως φυσική αυτό το παιχνίδι, μάλλον, από ότως έχει κάποια σχέση με το να πάμε να εξερευνήσουμε έναν καινούργιο χώρο ιδεών. Αν δεν υπήρχε αυτή η αίσθηση ότι θα θέλω να παιχνιδίσω έναν καινούργιο χώρο ιδεών, δεν θα είχε προχωρήσει η φυσική από τους άλλους. Μάλιστα. Η κοπέλα πίσω πάνω, τελευταία σειρά. Θα ήθελα να πω, τελείως, ότι ήδη ο Πλάτωνας, είχε καθιερώσει τον κόσμο των ιδεών μέσα και από τα νορμοδικά. Δηλαδή, τα πίστευα σαν θεσκεία. Σωστά. Είχα μέσα στο θέμα το οποίο πίστευα να κράτωνταν ότι υπήρχε, ότι μες στο φτιάχνιμα υπάρχουν ονότητα, αλλά και οι ιδέες μας έχουν μια ονότητα. Μάλιστα. Και αυτό εδώ πέρα, θεωρώ εγώ ότι θα μπορούσαμε να το παραλυθήσουμε, ότι το αντέναψα μέγωνα και στη Γερμανική σχολή, δηλαδή πολύ με δέθηκα. Δηλαδή, μελετώντας τους αυγείους Έλληνες, εμφανίζονταν οι ιδέες, οι φιλόσοφοι και οι μαθηματικοί, δηλαδή, οι δυσαντούξες. Μάλιστα. Ή θα ήθελα να συγκρίνομαι επί της ύπαρξης όλων αυτών των στοκαστικών πράγματων. Όχι τόσο πολύ με την έναιρη παιχνίδιδο, αλλά τόσο πολύ με την ιδέα του στοχασμού, ο οποίος έχει οδότητα. Στοχαστικό πράγμα πάντως πηγαίνει και παραπέμπει σε λίγο, δηλαδή, έχει και τη διάση λίγο και του τυχαίου, ή όχι, ότι μία στοχαστική μεταβλητή, που λέμε εμείς τα μαθηματικά και τη φυσική, έχει μέσα την έννοια ότι δεν είναι κάτι δικαίωτο σταθερό και αλλάζει. Αν εγώ θελήσω να κάνω μια ερώτηση από τη δική μου πλευρά, κυρίως προς τους φοιτητές της φιλοσοφικής. Εκτός από τον Πλάτωνα, υπάρχει κανένας φιλόσοφος, που να τον έχετε ακούσει, που να τον ξέρετε, που να μας έχει κάνει πρόσκληση στο να παίξουμε και να πιστεύει ο ίδιος ότι όλη η φιλοσοφία δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα παιχνίδι. Ναι. Ναι, ναι. Ποιος? Ο Βίτκε Στάιν. Ο Ιράγλιτος. Ο Ιράγλιτος, βέβαια. Ο Ιράγλιτος. Άλλος. Άλλος φιλόσοφος που οπόλοιπτη αντίληψη επικεντρώνεται στην έννοια του παιχνιδιού. Κι είναι Έλληνας. Ζούζει και στο Παρίσι. Καστοριάδης. Καστοριάδης. Όχι, όχι Καστοριάδης, ο άλλος. Ο Αξελός. Ο Αξελός. Άρα λοιπόν, εγώ απλώς να καταθέσω τη δική μου προσωπική γνώμη και να προχωρήσουμε αυτή την ιδέα του παιχνιδιού. Προσωπική μου γνώμη. Θέλω να κάνω λάθος, αλλά αυτό που πρέπει για να γίνει κατανοητό στο μάθημα ότι συζητάμε δεν υπάρχει καμία σίγουρη γνώμη. Δεν κάναμε φυσική, δεν κάναμε μαθηματικά. Είναι κάτι που κουβεντιάζουμε. Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι αυτή την ιδέα του παιχνιδιού μου αρέσει πάρα, πάρα, πάρα πολύ. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάτι στο οποίο μπορεί να δώσει κάποιος μια απόλυτη αξία, μια απόλυτη αλήθεια. Άρα η ιδέα πως παίζω με κάποιους κανόνες και αυτό είναι το μετρημένο συνετό παιχνίδι, είναι μια έννοια που γοητεύει και είναι το αντίδοτο σε όλες αυτές τις αντιλήψεις ότι πιάσαμε τον ταύρο από τα κέρατα, ότι βρήκαμε τη μεγάλη την αλήθεια, τη μεγάλη θεωρία και τα λοιπά. Είναι πολύ πιο γοήμη να πεις, έχω παίξει, έχω ασχοληθεί με κάτι, βρήκα κάτι και αυτό το συμμερίζουμε με το συμπέκτη μου, με τον οποίο παίζω και κουβεντιάζω σε μια αίθουσα, σε μια πλατεία, σε ένα καθενείο κάπου αυτό το παιχνίδι που το συνομολογίσαμε και το παίζουμε μαζί για να βρούμε κάτι. Είναι πολύ πιο αθώο και λιγότερο αυστηρό από αυτή την ενασχόληση είτε της φιλοσοφίας για την αναζήτηση της απόλυτης αλήθειας ή της φυσικής για την κατάκτηση της μίας θεωρίας ή κλπ. Άρα, στα γεράματά του, πιθανόν κάπου για να νιώθει ο ίδιος ο Πλάτωνας, ότι κάπου το παρατράβηξε. Εντάξει, και συνεπώς, λίγο πριν αφήσει το μάταιο κόσμο, είπε ας ασχοληθούμε και με αυτό και υπάρχει λοιπόν αυτή η πρόσκληση στο μετρημένο και συνε... το παιχνίδι. Υπάρχει τίποτα άλλο για την πρόσκληση αυτήν εδώ? Ναι. Σωστά. Το οποίο πρέπει και να υπάρχει και σε σκέψη την ίδια. Νες, δεν είναι. Το άλλο που ξέρουμε για τον Πλάτωνα, μια και κολλήσαμε για λίγο στον Πλάτωνα και είναι αυτό που πανέφερε η κοπέλα στο βάθος, γνωρίζουμε για τον Πλάτωνα ότι ο Πλάτωνα αγαπάει τα μαθηματικά. Το ξέρουμε αυτό από πολλαπλέ συγκυρίες. Όταν ο Πλάτωνας έχασε τον μεγάλο του δάσκαλο, όταν έχασε την απώλεια του Σοκράτη, ο Πλάτωνας για να ξεπεράσει το σοκ πήγε στα Μέγαρα. Ποιον συνάντουσε στα Μέγαρα? Ποιος ήταν στα Μέγαρα, παιδιά, ναι? Ο Ευκλήδης. Ο Ευκλήδης. Άρα, λοιπόν, ο Πλάτωνας κουβέντεζε με τον Ευκλήδη και τι κουβέντεζε! Μεομετρία, προφανώς, τι άλλο. Ο Ευκλήδης, γεωμά του Θεού. Άρα, λοιπόν, ο Πλάτωνας είχε μία τρομερή έντονη σχέση με τα μαθηματικά και για να ξεπεράσει, λοιπόν, το σοκ της απώλειας πήγε στα Μέγαρα, όπου εκεί μιλούσε συνεχώς με τον Ευκλήδη. Σε μια άλλη συγκυρία τον Πλάτωνα τον συναντάμε κάπου μακριά. Τον συναντάμε πού? Στις Συρακούσες. Πάτε κανένας τι πήγε να κάνει αυτός ο άνθρωπος στις Συρακούσες. Ναι. Πήγε να διβάξει σαν φιλοσοφείο στον θείο του Διονύσιου. Διονύσιο τον Δεύτερο. Και τι άλλο θέλησε να κάνει ο θείος Πλάτων εκεί. Ποιέτανε η φιλοδοξία του Πλάτωνα στις Συρακούσες, ναι. Να εφαρμόσει την πολιτικία του. Σωστά. Άρα, λοιπόν, είχε αυτή την ευγενή φιλοδοξία να παντρέψει την πολιτική με τη φιλοσοφία και να έχει τον φιλόσοφο βασιλιά. Από ό,τι ξέρουμε, ήταν το Φιάσκο. Απέτυχε πλήρως. Μήπως ξέρετε κανέναν άλλο φιλόσοφο που να κατάφερε να συνδυάζει τη φιλοσοφία με την πολιτική και να... που να κατάφερε, που να πρότεινε και να κατάφερε κάτι. Υποταθύριαμε το θέμα. Ποιον συναντούσε στη Σικελία ο Πλάτων από τη μαθηματική πλευρά. Ποιους μαθηματικούς μπορούσε να κουβεντιάει στη Σικελία, ναι. Τους Πιθαγόριους. Τους Πιθαγόριους. Άρα, ο Πλάτων, όντως φιλόσοφος, κουβέντιαζε με τον Ευκλήδη, με τους Πιθαγόριους και είχε, λοιπόν, μια έντονη αίσθηση και αγάπη προς τα μαθηματικά. Βέβαια, είναι γνωστό εκείνο ότι στην ακαδημία που είχε φτιάξει, πάλι μετά από την απώλεια του δασκάλου, στην ακαδημία που είχε γράψει, είχε βάλει εκεί μία επίγραφη στην ακαδημία, στην είσοδο της ακαδημίας, που απέτρεπε τους αγεωμέτρητους να εισέρθουν. Πώς τη βλέπετε αυτή την επιταγή ότι ένας αγεωμέτρητος δεν μπορεί να κουβεντιάζει η φιλοσοφία με τον Πλάτωνα. Η ακαδημία ήταν προσαρμοσμένη στον πρωτογραφικό σύστημα. Υπήρχε το συγκεκριμένο σύστημα ότι κάποιος ο οποίος ήταν αγεωμέτρητος δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να καταλάβει αυτή τη γεωμέτρηση στο χαλιόγωταμα μέσα στην ακαδημία. Νομίζω είναι ένα αντίστοιχο, όπως λέμε, σύμφωνα μορφωμένος. Είναι η γεωμετρία σχηματισμένος, σαν προσωπικότητα. Δεν νομίζω ότι εννοούσε γεωμετρία, εννοούσε τη γεωμετρία του Ευκλήρδη. Αυτή η γεωμετρία δεν ήταν μια κάποια μεταφορά, ήταν η γεωμετρία. Πώς το αξιολογείται αυτό? Νομίζω ότι η σύμφωνα του Πλάτωνα για να μπορέσει κάποιος να περάσει στον μελέτη της φιλοσοφίας, ήταν ένα εποδελτικό σχαλί να περάσει στον μελέτη των φιλοσοφικών. Ναι. Και πάνω? Ίσως έτρεπε ένα σχεδισμό ανάμεσα στην γεωμετρία. Ε, βέβαια. Για έναν άνθρωπο, ο οποίος πίστευε στον κόσμο των ιδεών και ο οποίος κουβέντιαζε με τους μαθηματικούς, που του μετέφεραν τι? Τις απόλυτες ιδέες της γεωμετρίας του χώρου για τις ευθείες, πόσο ρίστηκε και κάνουν, τα μαθηματικά. Είναι το καλύτερο παράδειγμα που ο Πλάτωνας ο ίδιος μπορούσε για να σκεφτεί, σαν τον κόσμο των ιδεών που υπάρχει πέρα από τον κόσμο που νιώθουμε. Άρα, τα μαθηματικά και η φιλοσοφία του Πλάτωνα, ειδικά, πήγαιναν πακέτο γιατί και τα δύο κάνουν την επίκληση στο αφυρημένο. Συμφωνεί? Άρα, υπάρχει μια κάποια σύγκληση ανάμεσα στις αφυρημένες ιδέες της γεωμετρίας, στα μαθηματικά από τους Πιθαγόριους και στον αφυρημένο κόσμο των ιδεών του Πλάτωνα. Τι λέτε να αλλάξουμε την επίγραφή που είναι πάνω από την είσοδο της φιλοσοφικής σχολής και να βάλουμε την πλατωνική επίγραφή? Ναι. Θα μιλήσουνε για δραστησμό. Ποιοι? Του οποίους δεν μπορείτε να διαβάζετε. Δεν κατάλαβα. Του οποίους δεν μπορείτε να διαβάζετε. Αν κάποιος διαβάζει κάτι τέτοιο ότι όποιος δεν ξέρει γεωμετρία, δεν θέλουν να μιλήσουνε για δραστησμό. Ναι. Ο ρατσισμός έχει να κάνει με τη φιλή. Εμείς λέμε για κάποιον ο οποίος θέλει να διαβάσει γεωμετρία ή όχι. Έχει περισταθεί σε πολλά πράγματα σήμερα. Άστα να πας αν έχεις δίκιο. Λοιπόν, προφανώς δεν είναι για αύριο να γίνει αυτό, αλλά μια κάποια στιγμή δεν νιώθω την ανάγκη μεταξύ μας. Δεν είναι στην ανάγκη μια κάποια γνώση για να συγκροτείτε. Και το ενδιαφέρον, το φιλοσοφικό, να είναι στραμμένο προς το χώρο, το χρόνο, τη γεωμετρία και συνεπώς να προσπαθείς να δώσεις μια συνολική προσέγγιση στο τι συμβαίνει. Το αφήνουμε το ερώτημα. Όπως και ανάποδα, ένας φυσικός δεν θα έπρεπε να έχει κάνει, ας πούμε, στη δευτέρα ηλικίου, στη τρίτη ηλικίου, να έχει κάνει τον τίμεο για να σκεφτεί, ας πούμε, πόσο πλάτωνας μπορέσε να προσυγγίσει το θέμα της φύσης. Άρα λοιπόν, για να το συνοψήσω, το θέμα φυσική και φιλοσοφία δεν μπαίνει για έναν αρχαιοέλληνα. Το κομμάτι αυτό που λέμε φύση, ήταν κομμάτι της αρχαίας ελληνικής σκέψης, της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Αν περάσουμε στον Μεσαίωνα και ειδικότερα στην καθημάς Ανατολή, άρα λοιπόν να σταθούμε στην Ορθόδοξη παράδοση και στο Βυζάντιο, θα δούμε ότι στο Βυζάντιο και στη δική μας την παράδοση, την Ορθόδοξη παράδοση, υπάρχει μια συμβίωση. Υπάρχει μια συμβίωση ανάμεσα στην εξαποκαλύψεως σοφία και την θύραθεν σοφία. Εξαποκαλύψεως σοφία είναι η σοφία εκείνη που μας δίνεται, που μας προσφέρεται, που μας αποκαλύπτεται. Και αφορά τι? Αφορά το επέκυνα και το μεταφυσικό, το θείο. Ενώ η θύραθεν σοφία λοιπόν είναι εκείνη που ασχολείται με τον κόσμο που έχουμε μπροστά μας και συνεπώς είναι η γνώση που αποκτούμε μέσα στον κόσμο. Και αυτό που είναι πάρα πολύ σημαντικό είναι ότι οι δύο αυτές σοφίες, είναι δύο σοφίες που συμβιώνουν και κανένας ποτέ δεν σκέφτηκε τουλάχιστον εκείνα τα χρόνια, ότι είναι δυνατόν να αποτελέσουν τι? Ένα πεδίο σύγκρουσις. Άρα και στο Βυζάντιο θα έλεγα, υπάρχει μια συμβίωση ανάμεσα στην θεολογική σκέψη, που πιθανώς έχει το πάνω χέρι απέναντι στη φιλοσοπική σκέψη, κάτι που θα χαρακτήριζε κάποιος την ενασχόληση με τη φύση και με τον κόσμο, με όλη αυτή τη γνώση που ασχολείται με τα επίγεια. Βέβαια, την ιστορία την ξέρουμε όλοι πάρα πολύ καλά. Αν πάμε λίγο αργότερα, βλέπουμε τη διάσταση, να θέλετε και τη ρήξη, ανάμεσα στον επιστημονικό και το φιλοσοφικό λόγο. Πάνω απ' όλα υπάρχει το ιστορικό γεωνός της σύγκρουσις, ανάμεσα στον Γαλιλαίο και την Καθολική Εκκλησία, όπου η Καθολική Εκκλησία εμφανίζεται ως οφορέας της μίας μοναδικής και απόλυτης αλήθειας. Και συνεφώς δεν μπορεί να αποδεχθεί ότι υπάρχει κάτι άλλο, έξω και πέρα από την αλήθεια την οποία ισχυρίζεται ότι κατέχει. Αν θέλετε πάλι να κάνετε τη σύγκρυση ανάμεσα στο Βυζάντιο, όπου έχουμε τις δύο σοφίες και τη Δύση, όπου υπάρχει αυτή η έκφραση της μίας μοναδικής και απόλυτης αλήθειας. Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί, κοίταξε, ήταν θέμα παρεξήγησης, ότι έτυχε αυτός ο Πάπας που ήταν τότε να μην το σκέφτηκε πάρα πολύ καλά, και αν είχε έναν άλλο σύμβουλο, πιθανόν για να ταύλωσαν με τον Γαλιλαίο και τα λοιπά και τα λοιπά, αλλά σίγουρα το θέμα είναι πολύ ευρύτερο και μπορούμε να πούμε ότι σχετίζεται με τη νεοτερικότητα, ότι δηλαδή από το 17ο αιώνα και μετά, να τελειώσω λίγο, από το 17ο αιώνα και μετά, έχουμε την αυτονομία της επιστημονικής σκέψης. Έχουμε την κατάκτηση από την επιστήμη μιας δικιάς της γλώσσας και έχει τη δική της μέθοδο για πρόσβαση στα φυσικά φαινόμενα. Άρα λοιπόν, η φυσική και η επιστήμη γενικότερα, έχοντας φτιάξει και τη δική της γλώσσα μέσα από τη θεωρία και το πείραμα και τα μαθηματικά και έχοντας το προηγούμενο με τον Γαλιλαίο, κάθε αναφορά ή επίκληση μιας φιλοσοφικής ή θεολογικής πρότασης, από τους επιστήμονες, θεωρείται ως καλυμμένη απόπειρα επιβολής της φιλοσοφίας και σαν μια προσπάθεια για νόθευση της καθαρότητας της επιστήμης. Βέβαια, από την άλλη πλευρά, αν περάσουμε το φράκτη, γιατί ήδη αρχίζει και διαφαίνεται πως υπάρχει ένας φράκτης, αν πάμε λοιπόν από τον άλλο φράκτη και σταθούμε λοιπόν στο χώρο της φιλοσοφίας, βλέπουμε ότι στα χρόνια της νεοτερικότητας ο ορίζοντας της φιλοσοφίας κάπως δεν έβει και το πιο σημαντικό θέμα της φιλοσοφίας, πια, είναι το πρόβλημα της ύπαρξης. Είναι λίγοι οι φιλόσοφοι που ασχολούνται με το θέμα της φύσης, της συνιστά και τον κόσμο και αυτό που παρατηρούμε ακόμα σε όλους αυτούς τους αιώνες και πολύ-πολύ περισσότερο στα δικά μας και στα δικά σας και τα χρόνια, είναι ο κατατεμαχισμός της γνώσης και άρα η απέτηση της ενότητας της γνώσης γίνεται συνεχώς σε ένα πράγμα πολύ-πολύ πιο δύσκολο και πολύ-πολύ πιο ανέφυκτο, θα έλεγα. Άρα, τους τελευταίους λοιπόν αιώνες βλέπουμε αυτή την απόσταση ανάμεσα λοιπόν στην επιστήμη που έχει το δικό της βάδισμα, τη δική της γλώσσα και μια φιλοσοφία που συγκροτεί και αυτή και το δικό της τρόπο προσέγγισης και όπου ο διάλογος ανάμεσα στις δύο κλάβες γνώσης δεν είναι τόσο έντονος όσο τουλάχιστον ήταν παλιά. Κάτι θέλατε να πείτε? Ναι, αλλά είναι τώρα πολύ άσχητο. Καλά, το Γαλλίο Άστο έχει να κάνει μία ιστορία, δεν ξέρω τι ακριβώς έγινε απλώς το ανέφερα σαν ένα παράδειγμα σύγκρουσης, βία σύγκρουσης ανάμεσα σε τι, ανάμεσα στη γέννηση της φυσικής. Λοιπόν, μπορούμε να θεωρήσουμε τη δουλειά του Γαλλίου σαν το πιο ωραίο παράδειγμα όπου ξαφνικά έχουμε ένα πείραμα, έχουμε μια θεωρία και γυρίζει στον κόσμο που λέει, ξέρετε, η γη γυρίζει και τον κοιτωματίζει αυτός, τρελός είναι και πάει και το λέει και τον θεωρούν τι? Δεν του λένε ότι είσαι κακός φυσικός. Δεν υπάρχει καν είναι του φυσικού. Του λένε, ανήκει σε αίρεση, γιατί είναι γραμμένο μέσα στη βίβλο. Άρα, λοιπόν, αυτό που χρειαζόμασταν και χρειαζόμαστε πάντα, δεν θα μάθα τώρα, είναι τι? Την αυτονομία ότι στήνω ένα πείραμα, στήνω κάτι, έχω μια θεωρία, συγκρίνω τη θεωρία και με το πείραμα, πηγαίνω στους συναδέλφους μου, το παρουσιάζω αυτό και αυτό είναι μια φυσική πρόταση. Και κάποιος άλλος κάπου αλλού έχει κάτι δικαίωμα να έχει τι? Να έχει μια δική του πρόταση που γίνεται με φιλοσοφικούς κανόνες, με φιλοσοφικές προδιαγραφές και να το κουβεντιάζει. Ναι. Ω, ίσως, ναι. Η πατία είχε σχέση, όμως, και με φυσική? Σηκώ με τα χέρια, ίσως, ναι. Ναι, σωστά, δηλαδή, θα λέγα πως πάντα βγαίνει η συγκρούση, είναι μοιραίο να βγει η συγκρούση και δεν μόνο να χαγογαλιώσει και η πατία, μπορείτε να φανταστείτε χίλιες περιπτώσεις, όταν κάποιος εμφανιστεί και ισχυριστεί, τι? Είμαι ο κάτοχος της αλήθειας και είμαι ο φορέας της μοναδικής σχεχωρίας της αλήθειας. Όλοι οι άλλοι ανήκουν στην έρεση. Η έρεση είναι πολύ ωραία λέξη, σαν ελληνική λέξη, γιατί σημαίνει την επιλογή, εντάξει, ερω. Έχει περάσει, όμως, σε όλες τις άλλες γλώσσες του κόσμου. Η έρεση είναι αυτός που αφήνει το ορθόδοξο και το σωστό και πάει στην πλανεμένη προσέγγιση, συμφωνεί. Άρα, λοιπόν, αυτό που θα μπορούσε να ήταν κάτι σαν ένας διάλογος, που προφανώς υπήρχε στην Αρχαία Ελλάδα, θα μου πείτε, και Σοκράζε την πάτησε, εν πάση περιπτώση μπορούσαν κάπου να μαζευτούν και να κουπεδιάσουν, κάπου αργότερα φάνηκε ότι χάθηκε. Θέλατε κάτι άλλο, ναι? Να ολοκληρώσω το που θέλω να πω, βασικά, το οποίο είπαμε. Ο Γαλιλαίος, που ήταν φίλος με τον Πάμπαξ, συγκωτίζει, τον εφέτρεψε ο Πάμπαξ να την κοφορήσει το βιβλίο του, αυτό το... Ναι. Αντίπαλοι του Πάμπαξ, συγκωτήκαν, και τότε τον κάλεσαν, ξανά σιγεράξε την εξέταση, οπότε ο Γαλιλαίος είπε, το πολύ γνωστό, ότι οι γραφές έχουν δίκιο, η ερμηνεία τους δεν είναι σωστή, επειδή είναι ανθρώπινη. Και φυσικά, μετά τον καταδίκας θα να κρατηθεί σόβλια στο σπιλί του κλεισμένους, εξαιτίας πιέσεων πολιτικο-κοινωνικών πιέσεων, του τελείωσε ο Πάμπαξ. Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι ότι, εντάξει, η θρησκεία, η κάθε θρησκεία, έχουμε δίκιο και υποστηρίζει στα δικά της δόγματος. Όταν κάποιος πει ότι τα δικά σου δάμματα δεν είναι σωστά, η δουλειά αυτόνων που τα υποστηρίζουν είναι να τα υποστηρίξουν. Άρα, δεν μπορούμε να περιμένουμε από ποιαδήποτε θρησκεία να λειτουργήσει σαν φιλόσοπος ή σαν εκτελικός επιστήμονας. Εκείνη η δουλειά τους είναι αυτή. Και, ναι, αυτό βασικά τελείωσε για τον Γαλιλαίος. Α, δεν νομίζω. Δεν νομίζω. Υπάρχουν θρησκείες που ξανήγονται. Δεν μιλάω για μία επίσημη θρησκεία, μιλάω για μία θεολογία η οποία θέλει να ξανιχτεί, ψάχνει, σκαλίζει και προτείνει. Αναφέρομαι σε μία θεολογική σκέψη, η οποία θέλει, μπορεί να ξανιχτεί και να κουβεδιάσει και να συζητήσει. Είμαι σε ισμούς, δηλαδή κάποιες προσεκείες όπως, ας πούμε, τάγμα του παιχνισμού ή μάλλον λίγο σε τέτοιες φιλοσοφικές ομάδες. Επίσημες θρησκείες, εκτός από κάποιες νεοτεριστικές, οι οποίες είναι παραδοχείες, ανοιχτές, οι κλασικές θρησκείες των κομμάτων έχουν σκοπό να υποστήριξουν ο κομμάτων τους. Για αυτό έτσι ορίσουμε. Η κοπέλα πάνω. Εδώ πιστεύω πραγματικά ότι οι κραχάς συγχαίουν με το σώμα της εκκλησίας και τη διάσταση που παίρνει δομικά οι εκκλησίες εσωτερικά, με δημήνια της θρησκείας. Ουσιαστικά η θρησκεία είναι αυτή που θα έπρεπε να οδηγούν την εκκλησία. Σε εκείνα τα χρόνια λοιπόν του Βαλλινέου, που η κατονική εκκλησία ήταν για θρησκεία, ο παπάς και ό,τι να πω, ότι ανοιχτές γέροντας, ανεξαίνευτη θρησκεία, ο μάνας δεν πήρε και κάποια κομμή. Και ο κόσμος ούτε σπουβαζέ, όταν μάθαινε κάτι, αναζητούσε. Ήταν έντος του να αναζητήσει, σαν πόλεις, αλήθεια σου, ουσιάριο. Δεν είχε και άλλη επιλογή γι' αυτό και την υπάρξή του. Μου έλεγε κάτι ο παπάς, πρέπει να μου πεις τέσσερι, γιατί έτσι συγχώρονται οι ομαδίες μου, γιατί έτσι νιώθω καλύτερη, και κάτω σ' άλλους, χειρίζεται την υπευθυνότητα που έπρεπε να δει την οδό, στον εαυτό μου. Θεωρώ ότι είμαστε οδηγίδες δεκατέσσερα, επειδή αυτό θα έπρεπε να είναι κατηγημένο, στη σχέση με το ότι κράβεται, το πως όντως μορφώνεται, αλλά παρόλα αυτά αναζητάει ακόμα πάνηση σαλήθει. Αυτό είναι το ανησυχητικό σου, γιατί τη διατάσεις συχτήκει. Καθαρά, ας το φτιάχνεις και αδουλθυνόμαστε, αλλά ας το πού λειτουργεί το σώμα κάθεσης της θρησκείας, το πώς οργανώνονται. Τη ραπείριση που έχει κατεπέκταση του εκκλησιασμάτου. Λοιπόν, προφανώς δεν πρόκειται να πάμε να ξεανιχθούμε και να πάμε πίσω να δούμε την ιστορία της καθολικής εκκλησίας, τι έκανε και πώς το έκανε. Δεν είναι και το θέμα μας, απλώς να μην σε μια λέξη που μου αρέσει πάρα πολύ, είναι η λέξη σώμα. Το σώμα μας παραπέμπει σε μια ενότητα, γιατί και το σώμα είναι ένα, αλλά αυτό το σώμα μπορούμε να καταλάβουμε όλοι ότι δεν είναι κάτι σαν μια μάζα, δεν είναι κάτι χύμα, έχει χέρια, έχει μάτια, έχει καρδιά, έχει μυαλό, έχει ψυχή και όλα αυτά μαζί συνεργάζονται και συγκροτούν λοιπόν το σώμα που συνιστά λοιπόν την ενότητα. Έχοντας λοιπόν σαν πρόβλημα που νομίζω ότι συμφωνούμε όλοι, ότι υπάρχει μια κάποια ρήξη στα πλαίσια της νεοτερικότητας λόγω της αυτονομίας της επιστήμης από τη μία πλευρά και μιας φιλοσοφίας που περιορίζεται στην ύπαρξη. Από τους φοιτητές της φιλοσοφικής μπορούμε να ακούσουμε σημαντικούς φιλοσόπους που είναι στραμμένοι στο θέμα της ύπαρξης του εγώ, πώς συγκροτεί αυτό και τα λοιπά. Και ο Χάι Ντέγκ από τη γερμανική πλευρά, Λεβινάς και τα λοιπά. Λοιπόν, ελάχιστοι είναι που τους βασανίζει το θέμα της φύσης και του κόσμου. Τώρα, αυτό που θέλω για να τονίσω, και αυτή είναι ουσία και του μαθήματος, δεν θα άλλωσαν απλώς με μένα μέσα στην διαπίστοση ότι κάτι πάει στραβά. Αυτό που θέλω λοιπόν να πω είναι ότι παρόλα αυτά, παρόλα αυτά, και έχοντας δεχθεί την αυτονομία και την εταιρότητα της φυσικής και της φιλοσοφίας, δύο διαφορετικούς τρόπους γνώσης, υπάρχουν σημαντικά θέματα που προσκαλούν σε διάλογο τους δύο τρόπους γνώσης. Για παράδειγμα, εάν πάρουμε τις θεωρίες της φυσικής που αναφέρονται στον κόσμο, που αναφέρονται στη φύση, και θεωρήσουμε αυτό όλο το σώμα της φυσικής σαν ένα σημείο. Ποια είναι η ερμηνεία του σημείου αυτού, σημείου με την έννοια της σημειολογίας, ότι έχω κάτι μπροστά μου, το βλέπω και αναγκάζομαι να το ερμηνεύσω και να πάω, λοιπόν, στο σημενόμενο. Άρα, λοιπόν, αφού τελειώσαμε τη φυσική και αφού έχω λύσει τις εξώδεις και αφού έχω κάνει τις δημοσιεύσεις, αν θελήσω να κρατήσω μια απόσταση από τις θεωρίες της φυσικής και ερωτήσω αυτές οι θεωρίες της φυσικής τι σημαίνουν για εμένα, ποια είναι η εικόνα που αναδιεδεύεται, ποιο είναι, λοιπόν, το θέμα της φύσης σαν σημείο, ποια είναι, λοιπόν, η ερμηνεία του σημείου αυτού. Ένα άλλο θέμα που είναι πάρα, πάρα πολύ παλιό, υπήρχε, υπάρχει και πιθανό για να υπάρχει σίγουρα και στο μέλλον. Μια θεωρία φυσικής, μια θεωρία των μαθηματικών. Αντανακλά την εξωτερική πραγματικότητα που βρίσκεται εκεί έξω ή περισσότερο σχετίζεται με τις δικές μας νοητικές κατασκευές. Γιατί το μυαλό μου δουλεύει κάπως έτσι και επειδή το μυαλό μου δουλεύει κάπως έτσι φτιάχνει αυτή τη θεωρία ή πιο πολύ αυτή η θεωρία έχει να κάνει με την πραγματικότητα που είναι εκεί έξω. Δεν έχω χρόνο, απλώς θέλω να βάλω και τα ερωτήματα, την άλλη φορά που θα βρεθούμε αύριο, δεν είναι, για να τα κουβεδιάσουμε. Ο χώρος και ο χρόνος. Ξέρετε όλοι ότι τους φυσικούς τους βασανίζει το θέμα του χώρου και του χρόνου. Αλλ' άλλη μεριά δεν είναι οι μόνοι. Μπορεί κάποιος να στραφεί σε ένα φιλόσοφο και να του ρωτήσει στον φιλόσοφο πώς το φαντάζει το χρόνο. Σε ένα θεολόγο. Πάλι η έννοια του χρόνου. Και μπορεί φιλικά να μαζευτούν και να κουβεδιάζουν αυτοί οι τρεις μαζί και με το μαθηματικό ίσως. Οι έννοιες του χρόνου που προσφέρει ο καθένας, πώς σχετίζονται μεταξύ τους. Αν υπάρχει μια κάποια συσχέτιση. Ποια είναι η εικόνα του σύμπαντος όπως αναδείεται από την κοσμολογία. Είναι κάτι το συναρπαστικό. Είχαμε τον Γαλιλαία που μας είπε ότι εκεί κινείται. Εδώ δεν είναι ότι εκεί κινείται. Εδώ μιλάμε ότι το σύμπαντος βρίσκεται σε διαστολή. Τα πάντα αλλάζουν. Αυτό που μάθαμε πριν από λίγα χρόνια είναι πως η διαστολή του σύμπαντος περνάει από επιτάκηση της διαστολής. Υπάρχουν θεωρίες για πολλαπλά σύμπαντα. Υπάρχουν θεωρίες ότι δεν ζούμε σε τρεις διαστάσεις αλλά σε παραπάνω. Άρα αν σταθούμε σ' αυτές τις θεωρίες της κοσμολογίας πάλι πώς τις ερμηνεύουμε σε ένα πιο ευρύτερο πλαίσιο. Τεχνική τεχνολογία. Υποθέτω όλοι σας ότι έχετε κινητά. Όλοι έχετε πρόσβαση σε κομπιούτερ. Όλοι δουλεύετε με αυτά τα πράγματα. Υπάρχουν χώρες που όλη η ενέργεια που έχουν στη διάθεσή τους είναι μέσα από το φαινόμενο της ποινικής σχάσης. Όλοι έχετε ακούσει για το οικολογικό πρόβλημα. Άρα το ερώτημα είναι... να κατευθύνουμε την τεχνολογία ή έχει ξεφύγει από τον έλεγχό μας. Απλώς για να σταθώ σε μια δουλειά του Heidegger, την έχει γράψει το 1954, που μιλάει για εργαλιοποίηση της φύσης και του ανθρώπου. Αν να σταθούμε για λίγο σε εκείνη την αδιάκοπη προσπάθεια στον χώρο της θεωρητικής φυσικής, λισσόδη προσπάθεια, της ενωπής των πάντων, έχουμε τέσσερις δυνάμεις, θέλουμε να τις ενωπίσουμε. Αυτό παραπέμπει κάπου. Δηλαδή, αυτή η επιδείξη της ενόητας, η ανακάλυψη του ενός. Αυτό το ένα. Από πού προέρχεται, είναι μέσα στο βιολογικό μας το DNA, πρόκειται μήπως μία κρυμμένη φιλοσοφική παρακαταθήκη, που δεν την ελέγχουμε αλλά την κουβαλάμε μέσα μας. Είναι μια συμβουλή που μας έρχεται από το χώρο της θεολογίας, της μονοθευστικής θρησκείας και ένα θέμα ατέλειωτο, που αξίζει τον κόπο όμως να αστιάσει κάποιος την προσοχή του, ποια είναι η σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Είμαστε κομμάτι της φύσης, είμαστε μάλλον από μακρύ και μακριά από τη φύση. Σας θυμίζω, μία έντονη διαμάχη, για τον Βολτέρο και τον Ζανζάκ Ρουσσό, ο μεν Βολτέρος να τονίζει τη νοητική κυριαρχία του ανθρώπου με τον Ζανζάκ Ρουσσό, που είναι πιο ρομαντικός και να τονίζει την αγάπη του προς τη φύση. Λοιπόν, όλα αυτά τα ερωτήματα είναι ερωτήματα που προέρχονται από το χώρο της φυσικής και της επιστήμης, αλλά παραπέμπουν σε ένα πλαίσιο ευρύτερο, που ξεπερνά την ίδια τη φυσική και μας οθούν σε μια αναζήτηση της ολότητας, το καθόλων, και συνεχώς σε ένα διάλογο. Σε ένα διάλογο, ίσως, με τη φιλοσοφία ή ίσως και με τη θεολογία. Λοιπόν, αυτά που ανέφρα πάρα πολύ σύντομα, θέλετε, μπορούμε να τα κουβεντιάσουμε και αύριο. Από την κουβέντα που κάναμε... Από την κουβέντα που κάναμε μαζί, μου φαίνεται πως καταλάβατε ότι δεν έχω καμία διάθεση να κάνω μάθημα με παραδοσιακό τρόπο. Είναι πιο πολύ συζήτηση. Αν κάποιος από εσάς έχει διάθεση να κάνει με κάποια εργασία, να στιάζει την προσοχή του σε κάτι και να το φέρει με τη δική του κριτική προσέγγιση, να το κουβεντιάζουμε εδώ, είναι κάτι που το ενθαρρύνω. Αν είναι σημαντική δουλειά, μπορούμε να πούμε ότι είναι σαν να έχει περάσει το μάθημα. Αν απλώς είναι μια τίμια δουλειά, θα πάρει ένα πιο καλό βαθμό στις εξετάσεις που θα έχουμε και στο τέλος. Και συνεχώς αυτό που έχουμε ανάγκη είναι την αυθενέργεια, την συνέργεια και το διάλογο. Ξέρατε ότι αν υπάρχει ένα κάποιο ερώτημα, δεν υπάρχει η μονοσύμμα διαπάντηση, όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, στη φυσική. Συμφεσκηβάζουμε μια άσκηση, υπάρχει μια λύση που είναι σωστή, τα υπόλοιπα είναι λάθος. Εδώ η άφωση είναι πιο πολύ στην συζήτηση. |
