| id |
5c9b7323-4bf9-4032-8e5e-8842229ca6c6
|
| title |
Ένα βιβλίο ένα ταξίδι (06/02/2018) - Β΄ μέρος /
|
| spellingShingle |
Ένα βιβλίο ένα ταξίδι (06/02/2018) - Β΄ μέρος /
|
| publisher |
Βιβλιοθήκη ΑΠΘ - AUTh Library
|
| url |
https://www.youtube.com/watch?v=IpqvF_n2bAo&list=UCtjjHwWtECaXAAMEVyqvxlA
|
| publishDate |
2018
|
| language |
el
|
| thumbnail |
http://oava-admin-api.datascouting.com/static/21ba/065d/e75c/6376/8d06/91df/f2a1/65c1/21ba065de75c63768d0691dff2a165c1.webp
|
| organizationType_txt |
Βιβλιοθήκες
|
| durationNormalPlayTime_txt |
1622
|
| genre |
Ανοικτό εκπαιδευτικό υλικό
|
| genre_facet |
Ανοικτό εκπαιδευτικό υλικό
|
| institution |
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
|
| asr_txt |
Είναι, κυρίες και κύριοι, το δεύτερο μέρος της εκπομπής «Ενα βιβλίο, ένα ταξίδι». Πρώτη φορά παρουσιάζεται από ελληνική τηλεοπτική εκπομπή ένα αριστούργημα της Παγκόσμιας Χαρτογραφίας και αυτό το αριστούργημα, αυτό το ανυπέρβλητο μνημείο της χαρτογραφικής μας κληρορρομιάς δεν είναι άλλο από την περίφημη χάρτα του Ρήγα του Βελεστινλή που τυπώθηκε το 1797 στην Αυστριακή Πρωτεύουσα στη Βιέννη σε 1220 αντίτυπα. Πολλά από αυτά, γύρω στα 500 με 600 είχαν μπεί, μόλις τυπώθηκαν σε κυβότια για να ταξιδέψουν και να πάνε σε όλη τη Μικρά Ασία, στη Σμύρνη, ίσως στην Ελλάδα να έρθουν κτλ, αλλά όμως προδόθηκαν από τις μυστικές υπηρεσίες των Αυστριακών οι κινήσεις του Ρήγα του Βελεστινλή. Συνελήφθη ο Ρήγας στην Τεριέστη, κατασχέθηκαν αυτά τα κυβότια και κύριος είδε τι έγιναν, μάλλον παραδόθηκαν στην πυρά, καταστράφηκαν. Όμως τελικά σώθηκε αυτό το μνημιώδες έργο, η χάρτα του Ρήγα του Βελεστινλή και γι' αυτό και εμείς σήμερα συζητάμε με δύο εξέχουσες προσωπικότητες τον πανεψημιακό χώρο, τον κύριο Ιωάννη Τζιφόπουλο, καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας και Επιγραφικής του ΑΠΙΘ και τον κύριο Εβάγγελο Λιβιεράτο, καθηγητή ομότιμο πια της χαρτογραφίας και όπως είπα προηγουμένως και επιμένω σε αυτό είναι ότι καλύτερο έχουμε στον πανεψημιακό χώρο για την χαρτογραφία με την υπογραφή του κυρίου Εβάγγελο Λιβιεράτου. Λοιπόν κύριε Λιβιεράτε να πάμε τώρα στη χάρτα και να καταναλώσουμε το δεύτερο μέρος μόνο αναφερόμενοι στη χάρτα. Θα μπορούσαμε να βάλουμε τίτλους και να πούμε ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά και γιατί εγώ από το ξεκίνημα και μέχρι τώρα το χαρακτηρίζω μνημιώδες σε αυτό το έργο. Ναι. Καταρχήν να πούμε ότι η προδοσία στην τεριέστη του Ρήγα έγινε από Έλληνα. Ε, καλά μην τα λέτε όλες εσείς τώρα και μας πληγώνετε. Όχι, η αυτογνωσία του, η αυτογνωσία είναι πολύ σημαντικό πράγμα τελικά κύριε Λιβιεράτου. Ναι, δείτε το βαζί τι κάνει και τον τρικόγλου. Και μάλιστα ξέρουμε ότι υπήρχαν προσπάθειες αυστριακών να απαλυνθεί η κατηγορία κλπ. Πάντως οι Αυστριακοί τον πίστευαν για γαλόφυλλο. Ναι βέβαια. Έτσι. Όταν πλέον εκδηλώθηκε. Και υπήρχε και συνεργασία των αυστριακών μυστικών υπηρεσιών με τις τουρκικές μυστικές υφερησίες. Βεβαίως, για ανταλλαγές. Εσείς τώρα βέβαια, τι είπατε και αυτό, εντάξει μας πληγώνετε, αλλά... Όχι, και υπήρχε και μία σχέση προς το, πριν φύγει από το Βουκουρέστι, μία πολύ στενή σχέση που δεν είναι πολύ γνωστή του Ρήγα με έναν νεαρό Γάλλο επαναστάτη, διπλωμάτισε εισαγωγικά, τον Εμίλ Γκοντέν, ο οποίος έπαιξε κάποιο ρόλο και τον οποίον οι αυστριακοί τον παρακολουθούσαν, από εκεί προέκυψε δηλαδή όλο αυτό. Τι είναι τα σημαντικότερα στοιχεία, πρώτα απ' όλα είναι το μέγεθος. Θα έλεγα, τις επικεφαλίδες που μου είπατε, είναι το μέγεθος, είναι ένα τεράστιο έργο. Πρόκειται για 12 φύλλα, τα οποία με πολύ μεγάλη γνώση και μαεστρία ο Ρήγα σχεδιάζει έτσι, ώστε όταν ενωθούν αυτά τα 12 φύλλα να αποτελέσουν ένα ενιαίο συνεχές, δύο επί δύο μέτρων, δηλαδή τεσσάρων τετραγωνικών, τεράστια έκταση χάρτη, που δείχνει ότι είχε και στο μυαλό του την ανάρτηση αυτού του συνολικού χάρτη σε... Υπήρχε προγενέστερη περίπτωση τέτοιων διαστάσεων χάρτη. Ναι, έχουμε τέτοιους χάρτες, αλλά από επαγγελματίες, από εργαστήρια χαρτογραφικά. Ο Ρήγας δεν ήταν επαγγελματίας χαρτογράφος και αυτό είναι το μεγαλειώδες. Άρα λοιπόν, το μέγεθός του. Δεύτερον, ο γεωγραφικός χώρος που καλύπτει αυτός ο χάρτης. Για να τον δούμε λοιπόν, έχουμε μια εξαιρετική φωτογραφία και είναι αυτή. Και μάλιστα είναι σε μοντέρνα εκδοσία, είναι πάνω στην Google Earth αυτό. Καλύπτει μια περιοχή, η οποία είναι πάνω από το Δούναδη μέχρι κάτω από την Κρήτη και από την Νότιο Ιταλία από την περιοχή της Καλαβρίας μέχρι τη Δυτική Μικρά Ασία. Είναι ένας μεγάλος γεωγραφικός χώρος όπως βλέπουμε σε αυτή την εικόνα. Όμως, στον καρτούς, στην ταυτότητα αυτού του χάρτη, ας εξακολουθούμε να βλέπουμε το γεωγραφικό παράθυρο όπως το ονομάζουν, στον τόμο της χάρτας, δεν γράφει ο Ρήγας Βελεστινλής η Οθωμανική Αυτοκρατορία, μιλά για χάρτη της Ελλάδος και αυτοί δεν υπάρχουν σύνορα. Και των απεικειών αυτής γράφει. Τώρα βέβαια η λέξη σε εκείνη την εποχή είχε κάποια άλλη σημασία. Δεν αλλάζει όμως πολύ διότι ακολουθεί όπως και όλη η ευρωπαϊκή χαρτογραφία. Αυτό πρέπει να πούμε ότι όλη η ευρωπαϊκή χαρτογραφία μετά τον 15ο αιώνα ακολουθεί ένα ελληνικό πρότυπο και το πρότυπο αυτό είναι η γεωγραφία του Πτολεμαίου. Αυτό δεν είναι ευρύτερα γνωστό. Βέβαια είναι πολύ γνωστό στην παγκόσμια χαρτογραφία αλλά στην Ελλάδα η οποία ιστερεί στον πολιτισμό των χαρτών, αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα, δεν είναι γνωστό. Επομένως ακολουθεί ένα παράθυρο το οποίο ήταν πολύ οικείο στους ευρωπαϊκούς χάρτες εκείνης της εποχής και το οποίο από τον 15ο-16ο αιώνα, ενώ ο Πτολεμαίος δεν το χαρακτηρίζει ως Ελλάδα, ο τίτλος του είναι αριθμητικός, είναι ο δέκατος πίνακας της γεωγραφίας του Πτολεμαίου, απεικονίζει μέσα όμως περιοχές της Ελλάδος χαρακτηριστικές, δηλαδή η Μακεδονία είναι μέσα σ' αυτόν το δέκατο πίνακο. Έχουμε έναν τέτοιο χαρακτηριστικό χάρτη. Ο οποίος ονοματίζεται στις αρχές του 16ου αιώνα συγκεκριμένα ως Γκρέσια ως… Είναι από τη μια πλευρά, συγγνώμη λίγο κύριε Λιβιαράτη, από τη μια πλευρά ο χάρτης του Κλάβιου Πτολεμαίου και από την άλλη η χάρτα του Ρήγα. Ο οποίος χάρτης του Πτολεμαίου έχει επεκταθεί, έχει διευρυνθεί από την ευρωπαϊκή χαρτογραφία. Άρα λοιπόν ακολουθεί αυτό το πρότυπο, το οποίο είναι συγκεκριμένο και μάλιστα μέσα στο βιβλίο έχουμε έναν τέτοιον χάρτη ο οποίος δείχνει στον αρχόν του 1500 δηλαδή, που δείχνει αυτό το γεωγραφικό παράθυρο το οποίο αντιστοιχεί σχεδόν ακριβώς με την επιφάνεια που καλύπτει ο Ρήγας. Αυτό είναι το δεύτερο λοιπόν. Έχουμε τον χάρτη του Κλάβδου Πτολεμαίου. Αυτός είναι ένας διευρυμένος χάρτης του Μάρτιν Βαλτ Ζε Μίλλερ, ενός πολύ μεγάλου χαρτογράφου της εποχής που συνδέει το όνομά του μάλιστα και με την ονομασία της Αμερικής. Και δεξιά βλέπουμε σε χάρτη της Google Earth διαδικτυακό χάρτη μια προσαρμογή της χάρτης του Ρήγα για να καταλάβουμε ποια έκταση καλύπτει και να δούμε και την αντιστοιχία με τα παλιά πρότυπα τα οποία επαναλαμβάνω και επιμένω ήταν εξαιρετικά οικεία στην κουλτούρα των ευρωπαϊκών χωρών από τον 16ο αιώνα και μετά. Επομένως οι φίλοι μας και οι εταίροι μας τουλάχιστον τα μορφωμένα στρώματα γνωρίζουν πάρα πολύ καλά μέσω αυτών των χαρτών πολλά γεωγραφικά στοιχεία τα οποία τα ξεχνάμε προσκολόμενοι στο τελευταίο αιώνα. Την εποχή εκείνη του 1797 κυκλοφορούσαν περισσότερο στρατιωτικοί χάρτες ή πολιτικοί? Οι στρατιωτικοί χάρτες υπήρχαν, ήταν εξαιρετικής ποιότητας αλλά δεν ήταν γνωστοί, δεν κυκλοφορούσαν, ήταν απόλυτοι. Και μάλλον αποκλείεται να ήταν υπόψη του Ρήγα Βελεστιλή. Εγώ το αποκλείω, εγώ το αποκλείω. Υπήρχαν όμως πάρα πολλοί ιστορικοί άτλαντες και πάρα πολλοί χάρτες διασύμων χαρτογράφων οι οποίοι καλύπτουν όλο το φάσμα του 18ου αιώνα που είναι προφανές ότι ο Ρήγας χρησιμοποιεί σαν πρότυπα. Δηλαδή τους γνωρίζουμε αυτούς τους χάρτες, τους ξέρουμε, τους έχουμε αναλύσει επιστημονικά. Είναι γνωστό ότι είχε επαφή δηλαδή με άλλα λόγια ως κοσμοπολίτης και ως περίεργος άνθρωπος, περίεργος με την έννοια της περιέργειας του ερευνητή που ήταν πάρα πολλοί Έλληνες της διασποράς όπως και ο Τρικόγλου άλλωστε. Ακριβώς. Η περίεργεια του Τρικόγλου οδήγησε σε αυτή την υπέροχη βιβλιοθήκη που έχουμε στη Σαλονίκη. Άλλο χαρακτηριστικό της χάρτας από το οποίο να βγάζουμε ένα συμπέρασμα τι είναι αυτό που ήθελε να αναδείξει ο Ρήγας Βελεστίνης με τη χάρτα του. Κοιτάξτε. Γιατί δεν ήταν μόνο τα τοπονίμια, οι θάλασσες, οι λίμνες, τα βουνά. Είναι τα νομίσματα. Ήταν και τα νομίσματα, ήταν και οι πρωτομές κάποιων ηγεμώνων της εποχής. Και όπως έχει πει και ο κ. Τζιφόπουλος θα έπρεπε κάποια στιγμή να γίνει μόνο και φιλολογική ανάλυση της χάρτας του Ρήγα. Ναι κ. Τζιφόπουλος. Φιλολογική. Η χάρτα διότι ο Ρήγας ήταν λογοτέχνης. Έγραψε στο σχολείο τελικά των αιραστών το οποίο η Ελένη Τσαντσάνογλου η συγχωρεμένη βρήκε ότι ήταν από μία από του Μότσαρτ. Το Kozifantouti. Το Kozifantouti. Έτσι κάνουν όλες. Ο Ρήγας ήταν καταβάσιν συγγραφέας, λογοτέχνης, ανήσυχο πνεύμα. Η χάρτα έτσι όπως την βλέπω εγώ είναι και εκπαιδευτικό εργαλείο και εργαλείο αφύπνησης. Γιατί εκτός από τα νομίσματα διάφορες πρωτομές τα τοπονίμια και εδώ μία συνάδελφος έκανε καταπληκτική δουλειά και μπορείτε να δείτε, να δούμε πλέον στη χάρτα ποια μέρη της Ελλάδος ενδιέφεραν ή ήξερε καλύτερα ο Ρήγας. Λάμε για την Αγγελική Τσορλίνη. Για την Αγγελική Τσορλίνη. Διδάκτορ τοπογράφος και μικρογραφός. Σε άλλα σημεία παραδείγματος χάρην στο Άκτιο της Πρέβεζας έχει μία μικρή φρασούλα, μία πρωτασούλα, ότι εδώ ο έρωτας του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας σταμάτησε. Το ανέφερε πάρα πολύ ο Βίκτορ Μελάς αυτό, άρεσε πάρα πολύ στον Βίκτορα Μελά. Εμένα μου άρεσε μια άλλη φράση που έχει στο Καστελόριζο. Για το Καστελόριζο λέει φαίνεται μία καταποντισμένη πόλης. Πόλης, η οποία δεν φαίνεται σε άλλες εκδόσεις της χάρτας. Έτσι. Αυτό είναι ένα από τα σημεία τα οποία αλλού υπάρχει, αλλού δεν υπάρχει. Εντυπωσιακή είναι και η πυκνότητα των τοπονημίων. Βεβαίως. Που από αντίτυπο σε αντίτυπο έχουμε και κάποιες παραλλαγές, αλλαγές. Βεβαίως, η πυκνότητα των τοπονημίων βέβαια ακολούθησε και έχει δάνει από τον Τελίλ, που είναι το βασικό του πρότυπο, είναι ένας διάσημος Γάλλος χαρτογράφος, ακολουθεί δηλαδή την ακτογραμμή του, η οποία είναι το βασικό στοιχείο ενός χάρτη, ακολουθεί το καρτούς, το οποίο είναι δάνειο και αυτό από τον Τελίλ, παραλλαγμένο βέβαια. Μεταφέρει τοπονίμια εξελινισμένα του Τελίλ, ο οποίος με τη σειρά του έχει πάρει δάνεια από τον Πτολεμαίο και έχει προσθέσει δικά του, προσθέτει δικά του ορίγας, με τις ντόπιες εκφορές και γενικά είναι ένας θησαυρός, δηλαδή αν το δει κανείς από χαρτογραφική άποψη της θεματικής χαρτογραφίας, που είναι ένα άλλο εργαλείο, είναι ένας θησαυρός. Η πυκνότητα τώρα που είπατε, εάν αναλυθεί με σύγχρονες μεθόδους χαρτογραφίας, ψηφιακές αναλύσεις κτλ, θα δούμε ότι η πυκνότητα αντιστοιχεί και στα ενδιαφέροντά του τα γεωγραφικά. Οι περιοχές που τον ενδιαφέραν περισσότερο, έχουν μεγαλύτερη πυκνότητα τοπωνημίων. Τοπικά κάποια τοπωνημία που αντιστοιχούν σε ιστορικούς χώρους, παραδείγματος χάρη, η πυκνότητα τοπωνημίων γύρω από την Αλικαρνασσό. Το βλέπουμε εδώ σε μια χαρακτηριστική φωτογραφία. Ακριβώς αυτός είναι ένα σύγχρονος χάρτης, ο οποίος ερμηνεύει τα τοπωνημία της χάρτας. Το βλέπουμε κάτω δεξιά είναι η Αλικαρνασσός, η πατρίδα του Ηροδότου το αναφέρει, ή πάνω αριστερά ένα μεμονωμένο σκούρο καφέ, όπως βλέπετε, έχει πολλά τοπωνημία γιατί σε εκείνη την περιοχή να βάγισε ο Απόστολος Παύλος. Ή δεξιά στην είσοδο δηλαδή στα Δαρδανέλια υπάρχει πυκνότητα διότι υπάρχουν κάποια αρχαία ελληνικά μνημεία. Η Βλαχία όπως βλέπετε είναι πιο σκούρα, η Θεσσαλία και η περιοχή της, η περιοχή του Βελεστίνου το απόλυτο σκούρο. Επομένως υπάρχει μια σημειολογία, μια πολύ σημαντική ερμηνευτική δηλαδή που μπορεί να κάνει κανείς στη χάρτα. Πέρα από τα άλλα, πέρα δηλαδή από την ερμηνεία της ως ενδεχομένως ένα πολιτικό εργαλείο. Εγώ πιστεύω ότι ήταν και μια προσπάθεια να αναρτηθεί σε χώρους να τον βλέπουν οι Έλληνες. Έχουμε ξέρετε μια πολύ ωραία μαρτυρία του Τιμό ενός Γάλλου λόγιου που διετέλεσε και Διευθυντής της Γαλλικής Σχολής Αθηνών ο οποίος σε μια περιήγηση που έκανε στη Ρωμιλία βλέπει μέσα σε κάποιο χώρο Ελλήνων τη χάρτα, την οποία βέβαια ως Γάλλος με παιδεία χαρτογραφική αξιολογεί ως όχι και τόσο τέλειο έργο χαρτογραφικά, παρόλα αυτά ως ένα αντικείμενο περιφάνειας και συγκίνησης των Ελλήνων που την έχουν αναρτημένη εκεί. Πολλές αναγνώσεις. Αναγνώσεις μπορεί να κάνει κανείς στο μνημείο αυτό και να πάμε τώρα και στα γρόσια, δηλαδή να δούμε και τη φωτογραφία με τα γρόσια. Τι είναι αυτό που τον κάνει, είναι μια πολύ εξυπνη ιδέα, δηλαδή βλέποντας κανείς ένα χάρτη του 1797 να βλέπει και ποια νομίσματα καλύπτει αυτό το γεωγραφικό παράθυρο του χάρτη. Σε αυτό το θέμα των νομισμάτων, ξέρετε είναι ίδιο θέμα, αυτό αποτελεί πεδίο έρευνας. Ο Λάιος έχει ασχοληθεί πάρα πολύ το 1960 στη μονογραφία του με τα νομίσματα σχεδόν τα εξαντλή και η κυρία Πένα έχει γράψει γι' αυτό. Καλύπτουν όλη τη χάρτα, είναι όλα υπαρκτά, τα έχει εντοπίσει όλα στο νομισματικό μουσείο της Βιέννης, έχουμε μαρτυρία του Λάιου, καλή περιγραφή γι' αυτό και υπάρχουν διάφορες ερμηνείες γιατί επειδή δεν έχουμε συγκεκριμένες πηγές και συγκεκριμένα στοιχεία, ξέρετε πολλές φορές δουλεύει και η φαντασία, η ερμηνεία, είναι ωραίο πράγμα αυτό να ερμηνεύεις κάτι. Εδώ λοιπόν υπάρχει μια ερμηνεία ότι το τέχνασμα ή το εύρημα των νομισμάτων δίνει το νήμα της ανάγνωσης της ιστορίας των Ελλήνων που ξεκινάει από την αρχαιότητα και φτάνει μέχρι την Οθωμανική κατάκτηση. Εγώ πιστεύω ότι απεικονίζει και ένα ενδιαφέρον που είχαν οι Έλληνες της Διασποράς, σας το είπα άλλωστε πριν, για το ευζύν, για το επιχειρήν, το οποίο το βλέπουμε σε πάρα πολλές περιπτώσεις. Έχουμε το περίφημο για τα Γιάννινα, πρώτοι στα γράμματα στα αγρώσια και στα άρματα, πώς το λένε οι πυρότες, και το βλέπουμε να επαναλαμβάνεται και στον άνθιμο Γαζί με έναν καταπληκτικό τρόπο. Πρέπει να σας πω εδώ… Στη γραμματική του άνθιμου Γαζί, στο συντακτικό που εκδίδει το 1804-5. Και όλη αυτή του Γαζί η προσπάθεια ήταν για να ιδρυθεί πανεπστήμιο ή ανώτερη σχολή στις Μιλιάς. Στέλνει υδρόγιες σφαίρες, στέλνει εποπτικό… Και δείτε κάτι άλλο το οποίο είναι χαρακτηριστικό της περιόδου. Γιατί μην ξεχνάμε ότι είμαστε στον 18ο αιώνα, τον αιώνα της εικόνας, της τεχνολογίας, της αλλαγής δηλαδή από τα απόλυτα γράμματα, ας το πούμε έτσι, σε μια άλλη αντιμετώπιση της γνώσης και της εμπειρίας της ζωής, που είναι εικόνες, είναι τεχνολογία κτλ. Και έτσι εξηγεί και την επίδοση των ελλήνων λογίων, των διδασκάλων του γένους που θα λέγαμε και στη γεωγραφία και στην αποικόνιση. Έχουμε πάρα πολλούς τέτοιους λογίους που γράφουν και διβλία στη Δενετία και στη Διέννη. Επομένως το θέμα των νομισμάτων στη χάρτα μπορεί να είναι και μια αποικόνιση αυτού του ενδιαφέροντος και ένα μήνυμα ότι κοιτάξτε δεν πάμε μόνο να φτιάξουμε μια χώρα, μας ενδιαφέρει και να περνάμε καλά, να έχουμε μια ευημερία. Μηνύματα για το επιχειρήν τα οποία είναι τόσο επίκαιρα αν τα σκεφτούμε δηλαδή σήμερα. Δηλαδή ξέρετε υπάρχει και μια δαιμονοποίηση του επιχειρήν. Δηλαδή αυτό που χαρακτηρίζει τον ελληνισμό που τους ξέραμε τους Έλληνες, τους ξέραμε ως εμπόρους ακόμα και σήμερα. Εσείς είπαμε ότι είστε καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας και Επιγραφικής, πηγαίνετε στην Κεντρική Βιβλιοθήκη εκεί με κάποια καθήκοντα του Πανεπιστημίου και κάποια στιγμή βλέπετε μπροστά σας αυτό το αριστούργημα, αυτό το μνημείο, το κρατάτε στα χέρια σας. Κρατάτε στα χέρια σας τη χάρτα του Ρήγα του 1797. Τι νιώθετε, τι σκέψεις κάνετε. Α, δεν είναι μόνον αυτό. Το συνταρακτικό με το υπόγειο χώρο της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης είναι αυτή η τρικόγλυρος Βιβλιοθήκη. Η χάρτα του Ρήγα είναι ένα, αλλά σε λίγο καιρό θα βγει άλλο ένα το οποίο δεν το ξέρει κανένας παγκοσμίως, είναι μοναδικό και ο άνθρωπος αυτός κατάφερε και το αγόρασε μυστική χάρτες του Λουδοβίκου το 14ο για τις Κυκλάδες και βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη. Πιστεύω ότι ο τρικόγλου όπως και σήμερα άλλωστε όλη η ομογένεια η ελληνική, σε όποιες χώρες και να είναι ενδιαφέρεται ακριβώς τον τρικόγλου τον ενδιαφέρει ο ελληνισμός πως καταφέρνει μετά το 1400, τον ενδιαφέρει πάρα πολύ το Βυζάντιο και η συνέχεια γιατί είναι ελληνισμός, είναι ρωμιοσύνη, ρωμαίοι είμαστε σύμφωνα με τη Δύση, απόγονη, όχι συνέχεια του ρωμαϊκού κράτους, της ανατολικής. Σας λείπει κύριε Τζιφόπουλε που αυτό το μνημείο της πνευματικής μας, χαρτογραφικής μας κληρονομιάς είναι άγνωστο στους περισσότερους Έλληνες. Δεν θα έπρεπε να υπάρχει σε κάθε σχολική έθουσα και να γίνονται μαθήματα επιμαθημάτων πάνω στον χάρτη του Ρήγα του Βελεθύνη. Το στόχος πιστεύω, ένας από τους στόχους του Ρήγα ήταν και αυτός, αυτό να είναι αναρτημένο σε μόνιμη βάση όπως μια χαρά το περιγράφει ο διευθυντής γαλλικής αρχαιολογικής σχολής στην Αθήνα το 19ο αιώνα που το είδε και είδε εκπαιδευτική διαδικασία. Κάποιος που δεν έχει τύχειο, που δεν έχει τελειώσει 2-3 τάξεις του δημοτικού ας πούμε κάθεται μπροστά και μαθαίνει μπροστά στη χάρτα τόπους, νομίσματα, φράσεις, μικρές ιστορίες παράδειγμα τους χάρη για το Άκτιο, παράδειγμα τους χάρη για τον Απόστολο Παύλο, παράδειγμα τους χάρη για το Καστελόριζο και ούτω κάθε εξής. Όλα αυτά όμως δεν θα μπορούσαμε να τα καταφέρουμε αν δεν είχαμε την ψηφιακή τεχνολογία. Και νομίζω ότι το μέλλον και το δικό μας ως δασκάλων και φιλολόγων και ιστορικών και όλων των θεωρητικών επιστημών είναι πως θα μπορέσουμε τα επιστημονικά παιδεία να αρχίσουμε να συνομιλούμε το ένα με το άλλο. Να προσφέρει το πολιτεχνείο στην φιλοσοφική, η φιλοσοφική στην ιατρική και στη βιολογία και ούτω κάθε εξής. Αλλιώς δεν θα εμπλουτιστεί και η γνώση μας. Τα περισσότερα πράγματα που βγήκαν από την έκθεση του RICA βγήκαν εξαιτίας ενός τέτοιου είδους αραβώνα. Στο εξωτερικό είδη το λένε και το διδάσκουν ως digital humanity. Ένας τελευταίος λόγος από τον κ. Λιβιαράτο. Το καταπληκτικό ακούγοντας τον συνάδελφο είναι ότι αυτά προέρχονται από καθηγητοί της φιλολογίας και όχι από καθηγητοί του πολιτεχνείου. Αυτό δείχνει τη μεγάλη όσμοση που μπορεί να έχει κανείς μέσα σε ένα μεγάλο πανεπιστήμιο όπως είναι το Αριστοτέλειο. Συγγνώμη λίγο, αν μπορούμε Νίκο να κλείσουμε με τον Πρίτανη. Με τη δήλωση του Πρίτανη. Ναι, ναι συνεχίστε. Και αυτό δείχνει ότι αρχίζει να δημιουργείται αυτό το κλίμα για τις ψηφιακές τεχνολογίες στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Οι Κύπριοι το κατάλαβαν και το Πανεπιστήμιο Κύπρου διαθέτει την πρώτη έδρα τη σχετική και πιστεύουμε ότι εφόσον έχουμε αποστόλους στη Φιλοσοφική Σχολή για την ψηφιακή τεχνολογία, για να μην λένε ότι εμείς ως επαγγελματικά και επιστημονικά στενότεροι το εκμεταλλευόμαστε, είναι ένα καλό δείγμα. Κύριε Τζιφόπουλε και κύριε Λιβιεράτε, εμείς από την εκπομπή μας παρακαλούμε τους τηλεθεατές να επισκεφθούν την Κεντρική Βιβλιοθήκη του Αριστοτελίου Πανεπιστημίου. Εκεί συμβαίνουν ξέρετε και πνευματικά θαύματα. Δεν είναι μόνο αυτά που ακούτε από άλλα μέσα ενημέρωσης για το Πανεπιστήμιο. Το Αριστοτέλιο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης είναι ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Σας παρακαλώ λοιπόν να επισκεφτείτε την Κεντρική Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου να ζητήσετε ένα αντίτυπο από τη χάρτα του Ρήγα και από την έκδοση τα δύο συμπρόσωπα μια άλλη ανάγνωση του χάρτη. Ξέρετε γιατί κάναμε σήμερα την εκπομπή ο κύριος Λιβιεράτες, ο κύριος Τζιφόπουλος και εγώ. Γιατί υπάρχει ένα στίχος του Σεφέρη, ελπίζω να τον καταλάβετε και τι εννοώ. Τον ξένο τον εχθρό τον είδαμε στον καθρέφτη. Θα ήθελα να κλείσουμε την εκπομπή μας με τις δηλώσεις του πρίτανη του Αριστοτελίου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του κυρίου Περικλή Μίτκα. Ευχαριστούμε που μας παρακολουθήσατε. Γεια σας. Το Αριστοτελείο Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης διαθέτει, όπως νομίζω το γνωρίζει ο κόσμος, μια εξαιρετική βιβλιοθήκη. Η Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη είναι η μεγαλύτερη της χώρας και διαθέτει εξαιρετικούς δισσαυρούς, δισσαυρούς που ακόμη τους ανακαλύπτουμε. Ένας τέτοιος δισσαυρός είναι η συλλογή του Τρικόγλου, η Τρικόγλιος Βιβλιοθήκη, σαν υποσύνολο της Πανεπιστημιακής, η οποία περιέχει όχι μόνο βιβλία, αλλά και άλλου είδους τεκμήρια, όπως χάρτες, είδη οικοσκευής, αλλά και γραβούρες, είδη τέχνης, έργα τέχνης, ανεκθήμητα. Ο Τρικόγλου την δώρισε πριν από δεκαετίες στο Αριστοτέλειο, φυσικά την έχουμε καταλαβαραμένη, αλλά όσο την ερευνούν εξειδικευμένοι ερευνητές, όπως οι δικοί της χαρτογραφίας, ανακαλύπτουν και νέους μικρούς θησαυρούς. Ξέραμε βέβαια από την πρώτη στιγμή ότι περιλαμβάνει και ένα αντίτυπο της χάρτας του Riga, ένα αυθεντικό από τα 1200 περίπου που τυπώθηκαν εκείνη την εποχή, στα καλύτερα τυπογραφία της Βιέννης. Έτσι μετά από έρευνες που έκανε ο Βαγγέλης Ολιβιαράττος, δικός μας καθηγητής, αποφασίσαμε να εκθέσουμε την χάρτα, αλλά μαζί και με άλλα αντίτυπα που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια. Σε μια εξαιρετική έκθεση στο Τελόγλιο Ίδρυμα Τεχνών, που θα είναι νομίζω ανοιχτή μέχρι μέσα Φεβρουαρίου, εκτίθενται έξι αντίγραφα της χάρτας μαζί με το δικό μας και έχουν το καθένα το δικό του ενδιαφέρον. Είναι μέρος αυτό μιας προσπάθειας να αναδείξουμε τους εισαυρούς της βιβλιοθήκης, να φέρουμε κι άλλους ερευνητές, να ψηφιοποιήσουμε το υλικό και να το κάνουμε διαθέσιμο σε όλο τον κόσμο, γιατί έτσι πιστεύουμε ότι προάγουμε όχι μόνο την επιστήμη αλλά την τέχνη, την ιστορία αυτού του τόπου. Σας ευχαριστούμε.
|
| _version_ |
1782816180430438400
|
| description |
: Είναι, κυρίες και κύριοι, το δεύτερο μέρος της εκπομπής «Ενα βιβλίο, ένα ταξίδι». Πρώτη φορά παρουσιάζεται από ελληνική τηλεοπτική εκπομπή ένα αριστούργημα της Παγκόσμιας Χαρτογραφίας και αυτό το αριστούργημα, αυτό το ανυπέρβλητο μνημείο της χαρτογραφικής μας κληρορρομιάς δεν είναι άλλο από την περίφημη χάρτα του Ρήγα του Βελεστινλή που τυπώθηκε το 1797 στην Αυστριακή Πρωτεύουσα στη Βιέννη σε 1220 αντίτυπα. Πολλά από αυτά, γύρω στα 500 με 600 είχαν μπεί, μόλις τυπώθηκαν σε κυβότια για να ταξιδέψουν και να πάνε σε όλη τη Μικρά Ασία, στη Σμύρνη, ίσως στην Ελλάδα να έρθουν κτλ, αλλά όμως προδόθηκαν από τις μυστικές υπηρεσίες των Αυστριακών οι κινήσεις του Ρήγα του Βελεστινλή. Συνελήφθη ο Ρήγας στην Τεριέστη, κατασχέθηκαν αυτά τα κυβότια και κύριος είδε τι έγιναν, μάλλον παραδόθηκαν στην πυρά, καταστράφηκαν. Όμως τελικά σώθηκε αυτό το μνημιώδες έργο, η χάρτα του Ρήγα του Βελεστινλή και γι' αυτό και εμείς σήμερα συζητάμε με δύο εξέχουσες προσωπικότητες τον πανεψημιακό χώρο, τον κύριο Ιωάννη Τζιφόπουλο, καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας και Επιγραφικής του ΑΠΙΘ και τον κύριο Εβάγγελο Λιβιεράτο, καθηγητή ομότιμο πια της χαρτογραφίας και όπως είπα προηγουμένως και επιμένω σε αυτό είναι ότι καλύτερο έχουμε στον πανεψημιακό χώρο για την χαρτογραφία με την υπογραφή του κυρίου Εβάγγελο Λιβιεράτου. Λοιπόν κύριε Λιβιεράτε να πάμε τώρα στη χάρτα και να καταναλώσουμε το δεύτερο μέρος μόνο αναφερόμενοι στη χάρτα. Θα μπορούσαμε να βάλουμε τίτλους και να πούμε ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά και γιατί εγώ από το ξεκίνημα και μέχρι τώρα το χαρακτηρίζω μνημιώδες σε αυτό το έργο. Ναι. Καταρχήν να πούμε ότι η προδοσία στην τεριέστη του Ρήγα έγινε από Έλληνα. Ε, καλά μην τα λέτε όλες εσείς τώρα και μας πληγώνετε. Όχι, η αυτογνωσία του, η αυτογνωσία είναι πολύ σημαντικό πράγμα τελικά κύριε Λιβιεράτου. Ναι, δείτε το βαζί τι κάνει και τον τρικόγλου. Και μάλιστα ξέρουμε ότι υπήρχαν προσπάθειες αυστριακών να απαλυνθεί η κατηγορία κλπ. Πάντως οι Αυστριακοί τον πίστευαν για γαλόφυλλο. Ναι βέβαια. Έτσι. Όταν πλέον εκδηλώθηκε. Και υπήρχε και συνεργασία των αυστριακών μυστικών υπηρεσιών με τις τουρκικές μυστικές υφερησίες. Βεβαίως, για ανταλλαγές. Εσείς τώρα βέβαια, τι είπατε και αυτό, εντάξει μας πληγώνετε, αλλά... Όχι, και υπήρχε και μία σχέση προς το, πριν φύγει από το Βουκουρέστι, μία πολύ στενή σχέση που δεν είναι πολύ γνωστή του Ρήγα με έναν νεαρό Γάλλο επαναστάτη, διπλωμάτισε εισαγωγικά, τον Εμίλ Γκοντέν, ο οποίος έπαιξε κάποιο ρόλο και τον οποίον οι αυστριακοί τον παρακολουθούσαν, από εκεί προέκυψε δηλαδή όλο αυτό. Τι είναι τα σημαντικότερα στοιχεία, πρώτα απ' όλα είναι το μέγεθος. Θα έλεγα, τις επικεφαλίδες που μου είπατε, είναι το μέγεθος, είναι ένα τεράστιο έργο. Πρόκειται για 12 φύλλα, τα οποία με πολύ μεγάλη γνώση και μαεστρία ο Ρήγα σχεδιάζει έτσι, ώστε όταν ενωθούν αυτά τα 12 φύλλα να αποτελέσουν ένα ενιαίο συνεχές, δύο επί δύο μέτρων, δηλαδή τεσσάρων τετραγωνικών, τεράστια έκταση χάρτη, που δείχνει ότι είχε και στο μυαλό του την ανάρτηση αυτού του συνολικού χάρτη σε... Υπήρχε προγενέστερη περίπτωση τέτοιων διαστάσεων χάρτη. Ναι, έχουμε τέτοιους χάρτες, αλλά από επαγγελματίες, από εργαστήρια χαρτογραφικά. Ο Ρήγας δεν ήταν επαγγελματίας χαρτογράφος και αυτό είναι το μεγαλειώδες. Άρα λοιπόν, το μέγεθός του. Δεύτερον, ο γεωγραφικός χώρος που καλύπτει αυτός ο χάρτης. Για να τον δούμε λοιπόν, έχουμε μια εξαιρετική φωτογραφία και είναι αυτή. Και μάλιστα είναι σε μοντέρνα εκδοσία, είναι πάνω στην Google Earth αυτό. Καλύπτει μια περιοχή, η οποία είναι πάνω από το Δούναδη μέχρι κάτω από την Κρήτη και από την Νότιο Ιταλία από την περιοχή της Καλαβρίας μέχρι τη Δυτική Μικρά Ασία. Είναι ένας μεγάλος γεωγραφικός χώρος όπως βλέπουμε σε αυτή την εικόνα. Όμως, στον καρτούς, στην ταυτότητα αυτού του χάρτη, ας εξακολουθούμε να βλέπουμε το γεωγραφικό παράθυρο όπως το ονομάζουν, στον τόμο της χάρτας, δεν γράφει ο Ρήγας Βελεστινλής η Οθωμανική Αυτοκρατορία, μιλά για χάρτη της Ελλάδος και αυτοί δεν υπάρχουν σύνορα. Και των απεικειών αυτής γράφει. Τώρα βέβαια η λέξη σε εκείνη την εποχή είχε κάποια άλλη σημασία. Δεν αλλάζει όμως πολύ διότι ακολουθεί όπως και όλη η ευρωπαϊκή χαρτογραφία. Αυτό πρέπει να πούμε ότι όλη η ευρωπαϊκή χαρτογραφία μετά τον 15ο αιώνα ακολουθεί ένα ελληνικό πρότυπο και το πρότυπο αυτό είναι η γεωγραφία του Πτολεμαίου. Αυτό δεν είναι ευρύτερα γνωστό. Βέβαια είναι πολύ γνωστό στην παγκόσμια χαρτογραφία αλλά στην Ελλάδα η οποία ιστερεί στον πολιτισμό των χαρτών, αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα, δεν είναι γνωστό. Επομένως ακολουθεί ένα παράθυρο το οποίο ήταν πολύ οικείο στους ευρωπαϊκούς χάρτες εκείνης της εποχής και το οποίο από τον 15ο-16ο αιώνα, ενώ ο Πτολεμαίος δεν το χαρακτηρίζει ως Ελλάδα, ο τίτλος του είναι αριθμητικός, είναι ο δέκατος πίνακας της γεωγραφίας του Πτολεμαίου, απεικονίζει μέσα όμως περιοχές της Ελλάδος χαρακτηριστικές, δηλαδή η Μακεδονία είναι μέσα σ' αυτόν το δέκατο πίνακο. Έχουμε έναν τέτοιο χαρακτηριστικό χάρτη. Ο οποίος ονοματίζεται στις αρχές του 16ου αιώνα συγκεκριμένα ως Γκρέσια ως… Είναι από τη μια πλευρά, συγγνώμη λίγο κύριε Λιβιαράτη, από τη μια πλευρά ο χάρτης του Κλάβιου Πτολεμαίου και από την άλλη η χάρτα του Ρήγα. Ο οποίος χάρτης του Πτολεμαίου έχει επεκταθεί, έχει διευρυνθεί από την ευρωπαϊκή χαρτογραφία. Άρα λοιπόν ακολουθεί αυτό το πρότυπο, το οποίο είναι συγκεκριμένο και μάλιστα μέσα στο βιβλίο έχουμε έναν τέτοιον χάρτη ο οποίος δείχνει στον αρχόν του 1500 δηλαδή, που δείχνει αυτό το γεωγραφικό παράθυρο το οποίο αντιστοιχεί σχεδόν ακριβώς με την επιφάνεια που καλύπτει ο Ρήγας. Αυτό είναι το δεύτερο λοιπόν. Έχουμε τον χάρτη του Κλάβδου Πτολεμαίου. Αυτός είναι ένας διευρυμένος χάρτης του Μάρτιν Βαλτ Ζε Μίλλερ, ενός πολύ μεγάλου χαρτογράφου της εποχής που συνδέει το όνομά του μάλιστα και με την ονομασία της Αμερικής. Και δεξιά βλέπουμε σε χάρτη της Google Earth διαδικτυακό χάρτη μια προσαρμογή της χάρτης του Ρήγα για να καταλάβουμε ποια έκταση καλύπτει και να δούμε και την αντιστοιχία με τα παλιά πρότυπα τα οποία επαναλαμβάνω και επιμένω ήταν εξαιρετικά οικεία στην κουλτούρα των ευρωπαϊκών χωρών από τον 16ο αιώνα και μετά. Επομένως οι φίλοι μας και οι εταίροι μας τουλάχιστον τα μορφωμένα στρώματα γνωρίζουν πάρα πολύ καλά μέσω αυτών των χαρτών πολλά γεωγραφικά στοιχεία τα οποία τα ξεχνάμε προσκολόμενοι στο τελευταίο αιώνα. Την εποχή εκείνη του 1797 κυκλοφορούσαν περισσότερο στρατιωτικοί χάρτες ή πολιτικοί? Οι στρατιωτικοί χάρτες υπήρχαν, ήταν εξαιρετικής ποιότητας αλλά δεν ήταν γνωστοί, δεν κυκλοφορούσαν, ήταν απόλυτοι. Και μάλλον αποκλείεται να ήταν υπόψη του Ρήγα Βελεστιλή. Εγώ το αποκλείω, εγώ το αποκλείω. Υπήρχαν όμως πάρα πολλοί ιστορικοί άτλαντες και πάρα πολλοί χάρτες διασύμων χαρτογράφων οι οποίοι καλύπτουν όλο το φάσμα του 18ου αιώνα που είναι προφανές ότι ο Ρήγας χρησιμοποιεί σαν πρότυπα. Δηλαδή τους γνωρίζουμε αυτούς τους χάρτες, τους ξέρουμε, τους έχουμε αναλύσει επιστημονικά. Είναι γνωστό ότι είχε επαφή δηλαδή με άλλα λόγια ως κοσμοπολίτης και ως περίεργος άνθρωπος, περίεργος με την έννοια της περιέργειας του ερευνητή που ήταν πάρα πολλοί Έλληνες της διασποράς όπως και ο Τρικόγλου άλλωστε. Ακριβώς. Η περίεργεια του Τρικόγλου οδήγησε σε αυτή την υπέροχη βιβλιοθήκη που έχουμε στη Σαλονίκη. Άλλο χαρακτηριστικό της χάρτας από το οποίο να βγάζουμε ένα συμπέρασμα τι είναι αυτό που ήθελε να αναδείξει ο Ρήγας Βελεστίνης με τη χάρτα του. Κοιτάξτε. Γιατί δεν ήταν μόνο τα τοπονίμια, οι θάλασσες, οι λίμνες, τα βουνά. Είναι τα νομίσματα. Ήταν και τα νομίσματα, ήταν και οι πρωτομές κάποιων ηγεμώνων της εποχής. Και όπως έχει πει και ο κ. Τζιφόπουλος θα έπρεπε κάποια στιγμή να γίνει μόνο και φιλολογική ανάλυση της χάρτας του Ρήγα. Ναι κ. Τζιφόπουλος. Φιλολογική. Η χάρτα διότι ο Ρήγας ήταν λογοτέχνης. Έγραψε στο σχολείο τελικά των αιραστών το οποίο η Ελένη Τσαντσάνογλου η συγχωρεμένη βρήκε ότι ήταν από μία από του Μότσαρτ. Το Kozifantouti. Το Kozifantouti. Έτσι κάνουν όλες. Ο Ρήγας ήταν καταβάσιν συγγραφέας, λογοτέχνης, ανήσυχο πνεύμα. Η χάρτα έτσι όπως την βλέπω εγώ είναι και εκπαιδευτικό εργαλείο και εργαλείο αφύπνησης. Γιατί εκτός από τα νομίσματα διάφορες πρωτομές τα τοπονίμια και εδώ μία συνάδελφος έκανε καταπληκτική δουλειά και μπορείτε να δείτε, να δούμε πλέον στη χάρτα ποια μέρη της Ελλάδος ενδιέφεραν ή ήξερε καλύτερα ο Ρήγας. Λάμε για την Αγγελική Τσορλίνη. Για την Αγγελική Τσορλίνη. Διδάκτορ τοπογράφος και μικρογραφός. Σε άλλα σημεία παραδείγματος χάρην στο Άκτιο της Πρέβεζας έχει μία μικρή φρασούλα, μία πρωτασούλα, ότι εδώ ο έρωτας του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας σταμάτησε. Το ανέφερε πάρα πολύ ο Βίκτορ Μελάς αυτό, άρεσε πάρα πολύ στον Βίκτορα Μελά. Εμένα μου άρεσε μια άλλη φράση που έχει στο Καστελόριζο. Για το Καστελόριζο λέει φαίνεται μία καταποντισμένη πόλης. Πόλης, η οποία δεν φαίνεται σε άλλες εκδόσεις της χάρτας. Έτσι. Αυτό είναι ένα από τα σημεία τα οποία αλλού υπάρχει, αλλού δεν υπάρχει. Εντυπωσιακή είναι και η πυκνότητα των τοπονημίων. Βεβαίως. Που από αντίτυπο σε αντίτυπο έχουμε και κάποιες παραλλαγές, αλλαγές. Βεβαίως, η πυκνότητα των τοπονημίων βέβαια ακολούθησε και έχει δάνει από τον Τελίλ, που είναι το βασικό του πρότυπο, είναι ένας διάσημος Γάλλος χαρτογράφος, ακολουθεί δηλαδή την ακτογραμμή του, η οποία είναι το βασικό στοιχείο ενός χάρτη, ακολουθεί το καρτούς, το οποίο είναι δάνειο και αυτό από τον Τελίλ, παραλλαγμένο βέβαια. Μεταφέρει τοπονίμια εξελινισμένα του Τελίλ, ο οποίος με τη σειρά του έχει πάρει δάνεια από τον Πτολεμαίο και έχει προσθέσει δικά του, προσθέτει δικά του ορίγας, με τις ντόπιες εκφορές και γενικά είναι ένας θησαυρός, δηλαδή αν το δει κανείς από χαρτογραφική άποψη της θεματικής χαρτογραφίας, που είναι ένα άλλο εργαλείο, είναι ένας θησαυρός. Η πυκνότητα τώρα που είπατε, εάν αναλυθεί με σύγχρονες μεθόδους χαρτογραφίας, ψηφιακές αναλύσεις κτλ, θα δούμε ότι η πυκνότητα αντιστοιχεί και στα ενδιαφέροντά του τα γεωγραφικά. Οι περιοχές που τον ενδιαφέραν περισσότερο, έχουν μεγαλύτερη πυκνότητα τοπωνημίων. Τοπικά κάποια τοπωνημία που αντιστοιχούν σε ιστορικούς χώρους, παραδείγματος χάρη, η πυκνότητα τοπωνημίων γύρω από την Αλικαρνασσό. Το βλέπουμε εδώ σε μια χαρακτηριστική φωτογραφία. Ακριβώς αυτός είναι ένα σύγχρονος χάρτης, ο οποίος ερμηνεύει τα τοπωνημία της χάρτας. Το βλέπουμε κάτω δεξιά είναι η Αλικαρνασσός, η πατρίδα του Ηροδότου το αναφέρει, ή πάνω αριστερά ένα μεμονωμένο σκούρο καφέ, όπως βλέπετε, έχει πολλά τοπωνημία γιατί σε εκείνη την περιοχή να βάγισε ο Απόστολος Παύλος. Ή δεξιά στην είσοδο δηλαδή στα Δαρδανέλια υπάρχει πυκνότητα διότι υπάρχουν κάποια αρχαία ελληνικά μνημεία. Η Βλαχία όπως βλέπετε είναι πιο σκούρα, η Θεσσαλία και η περιοχή της, η περιοχή του Βελεστίνου το απόλυτο σκούρο. Επομένως υπάρχει μια σημειολογία, μια πολύ σημαντική ερμηνευτική δηλαδή που μπορεί να κάνει κανείς στη χάρτα. Πέρα από τα άλλα, πέρα δηλαδή από την ερμηνεία της ως ενδεχομένως ένα πολιτικό εργαλείο. Εγώ πιστεύω ότι ήταν και μια προσπάθεια να αναρτηθεί σε χώρους να τον βλέπουν οι Έλληνες. Έχουμε ξέρετε μια πολύ ωραία μαρτυρία του Τιμό ενός Γάλλου λόγιου που διετέλεσε και Διευθυντής της Γαλλικής Σχολής Αθηνών ο οποίος σε μια περιήγηση που έκανε στη Ρωμιλία βλέπει μέσα σε κάποιο χώρο Ελλήνων τη χάρτα, την οποία βέβαια ως Γάλλος με παιδεία χαρτογραφική αξιολογεί ως όχι και τόσο τέλειο έργο χαρτογραφικά, παρόλα αυτά ως ένα αντικείμενο περιφάνειας και συγκίνησης των Ελλήνων που την έχουν αναρτημένη εκεί. Πολλές αναγνώσεις. Αναγνώσεις μπορεί να κάνει κανείς στο μνημείο αυτό και να πάμε τώρα και στα γρόσια, δηλαδή να δούμε και τη φωτογραφία με τα γρόσια. Τι είναι αυτό που τον κάνει, είναι μια πολύ εξυπνη ιδέα, δηλαδή βλέποντας κανείς ένα χάρτη του 1797 να βλέπει και ποια νομίσματα καλύπτει αυτό το γεωγραφικό παράθυρο του χάρτη. Σε αυτό το θέμα των νομισμάτων, ξέρετε είναι ίδιο θέμα, αυτό αποτελεί πεδίο έρευνας. Ο Λάιος έχει ασχοληθεί πάρα πολύ το 1960 στη μονογραφία του με τα νομίσματα σχεδόν τα εξαντλή και η κυρία Πένα έχει γράψει γι' αυτό. Καλύπτουν όλη τη χάρτα, είναι όλα υπαρκτά, τα έχει εντοπίσει όλα στο νομισματικό μουσείο της Βιέννης, έχουμε μαρτυρία του Λάιου, καλή περιγραφή γι' αυτό και υπάρχουν διάφορες ερμηνείες γιατί επειδή δεν έχουμε συγκεκριμένες πηγές και συγκεκριμένα στοιχεία, ξέρετε πολλές φορές δουλεύει και η φαντασία, η ερμηνεία, είναι ωραίο πράγμα αυτό να ερμηνεύεις κάτι. Εδώ λοιπόν υπάρχει μια ερμηνεία ότι το τέχνασμα ή το εύρημα των νομισμάτων δίνει το νήμα της ανάγνωσης της ιστορίας των Ελλήνων που ξεκινάει από την αρχαιότητα και φτάνει μέχρι την Οθωμανική κατάκτηση. Εγώ πιστεύω ότι απεικονίζει και ένα ενδιαφέρον που είχαν οι Έλληνες της Διασποράς, σας το είπα άλλωστε πριν, για το ευζύν, για το επιχειρήν, το οποίο το βλέπουμε σε πάρα πολλές περιπτώσεις. Έχουμε το περίφημο για τα Γιάννινα, πρώτοι στα γράμματα στα αγρώσια και στα άρματα, πώς το λένε οι πυρότες, και το βλέπουμε να επαναλαμβάνεται και στον άνθιμο Γαζί με έναν καταπληκτικό τρόπο. Πρέπει να σας πω εδώ… Στη γραμματική του άνθιμου Γαζί, στο συντακτικό που εκδίδει το 1804-5. Και όλη αυτή του Γαζί η προσπάθεια ήταν για να ιδρυθεί πανεπστήμιο ή ανώτερη σχολή στις Μιλιάς. Στέλνει υδρόγιες σφαίρες, στέλνει εποπτικό… Και δείτε κάτι άλλο το οποίο είναι χαρακτηριστικό της περιόδου. Γιατί μην ξεχνάμε ότι είμαστε στον 18ο αιώνα, τον αιώνα της εικόνας, της τεχνολογίας, της αλλαγής δηλαδή από τα απόλυτα γράμματα, ας το πούμε έτσι, σε μια άλλη αντιμετώπιση της γνώσης και της εμπειρίας της ζωής, που είναι εικόνες, είναι τεχνολογία κτλ. Και έτσι εξηγεί και την επίδοση των ελλήνων λογίων, των διδασκάλων του γένους που θα λέγαμε και στη γεωγραφία και στην αποικόνιση. Έχουμε πάρα πολλούς τέτοιους λογίους που γράφουν και διβλία στη Δενετία και στη Διέννη. Επομένως το θέμα των νομισμάτων στη χάρτα μπορεί να είναι και μια αποικόνιση αυτού του ενδιαφέροντος και ένα μήνυμα ότι κοιτάξτε δεν πάμε μόνο να φτιάξουμε μια χώρα, μας ενδιαφέρει και να περνάμε καλά, να έχουμε μια ευημερία. Μηνύματα για το επιχειρήν τα οποία είναι τόσο επίκαιρα αν τα σκεφτούμε δηλαδή σήμερα. Δηλαδή ξέρετε υπάρχει και μια δαιμονοποίηση του επιχειρήν. Δηλαδή αυτό που χαρακτηρίζει τον ελληνισμό που τους ξέραμε τους Έλληνες, τους ξέραμε ως εμπόρους ακόμα και σήμερα. Εσείς είπαμε ότι είστε καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας και Επιγραφικής, πηγαίνετε στην Κεντρική Βιβλιοθήκη εκεί με κάποια καθήκοντα του Πανεπιστημίου και κάποια στιγμή βλέπετε μπροστά σας αυτό το αριστούργημα, αυτό το μνημείο, το κρατάτε στα χέρια σας. Κρατάτε στα χέρια σας τη χάρτα του Ρήγα του 1797. Τι νιώθετε, τι σκέψεις κάνετε. Α, δεν είναι μόνον αυτό. Το συνταρακτικό με το υπόγειο χώρο της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης είναι αυτή η τρικόγλυρος Βιβλιοθήκη. Η χάρτα του Ρήγα είναι ένα, αλλά σε λίγο καιρό θα βγει άλλο ένα το οποίο δεν το ξέρει κανένας παγκοσμίως, είναι μοναδικό και ο άνθρωπος αυτός κατάφερε και το αγόρασε μυστική χάρτες του Λουδοβίκου το 14ο για τις Κυκλάδες και βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη. Πιστεύω ότι ο τρικόγλου όπως και σήμερα άλλωστε όλη η ομογένεια η ελληνική, σε όποιες χώρες και να είναι ενδιαφέρεται ακριβώς τον τρικόγλου τον ενδιαφέρει ο ελληνισμός πως καταφέρνει μετά το 1400, τον ενδιαφέρει πάρα πολύ το Βυζάντιο και η συνέχεια γιατί είναι ελληνισμός, είναι ρωμιοσύνη, ρωμαίοι είμαστε σύμφωνα με τη Δύση, απόγονη, όχι συνέχεια του ρωμαϊκού κράτους, της ανατολικής. Σας λείπει κύριε Τζιφόπουλε που αυτό το μνημείο της πνευματικής μας, χαρτογραφικής μας κληρονομιάς είναι άγνωστο στους περισσότερους Έλληνες. Δεν θα έπρεπε να υπάρχει σε κάθε σχολική έθουσα και να γίνονται μαθήματα επιμαθημάτων πάνω στον χάρτη του Ρήγα του Βελεθύνη. Το στόχος πιστεύω, ένας από τους στόχους του Ρήγα ήταν και αυτός, αυτό να είναι αναρτημένο σε μόνιμη βάση όπως μια χαρά το περιγράφει ο διευθυντής γαλλικής αρχαιολογικής σχολής στην Αθήνα το 19ο αιώνα που το είδε και είδε εκπαιδευτική διαδικασία. Κάποιος που δεν έχει τύχειο, που δεν έχει τελειώσει 2-3 τάξεις του δημοτικού ας πούμε κάθεται μπροστά και μαθαίνει μπροστά στη χάρτα τόπους, νομίσματα, φράσεις, μικρές ιστορίες παράδειγμα τους χάρη για το Άκτιο, παράδειγμα τους χάρη για τον Απόστολο Παύλο, παράδειγμα τους χάρη για το Καστελόριζο και ούτω κάθε εξής. Όλα αυτά όμως δεν θα μπορούσαμε να τα καταφέρουμε αν δεν είχαμε την ψηφιακή τεχνολογία. Και νομίζω ότι το μέλλον και το δικό μας ως δασκάλων και φιλολόγων και ιστορικών και όλων των θεωρητικών επιστημών είναι πως θα μπορέσουμε τα επιστημονικά παιδεία να αρχίσουμε να συνομιλούμε το ένα με το άλλο. Να προσφέρει το πολιτεχνείο στην φιλοσοφική, η φιλοσοφική στην ιατρική και στη βιολογία και ούτω κάθε εξής. Αλλιώς δεν θα εμπλουτιστεί και η γνώση μας. Τα περισσότερα πράγματα που βγήκαν από την έκθεση του RICA βγήκαν εξαιτίας ενός τέτοιου είδους αραβώνα. Στο εξωτερικό είδη το λένε και το διδάσκουν ως digital humanity. Ένας τελευταίος λόγος από τον κ. Λιβιαράτο. Το καταπληκτικό ακούγοντας τον συνάδελφο είναι ότι αυτά προέρχονται από καθηγητοί της φιλολογίας και όχι από καθηγητοί του πολιτεχνείου. Αυτό δείχνει τη μεγάλη όσμοση που μπορεί να έχει κανείς μέσα σε ένα μεγάλο πανεπιστήμιο όπως είναι το Αριστοτέλειο. Συγγνώμη λίγο, αν μπορούμε Νίκο να κλείσουμε με τον Πρίτανη. Με τη δήλωση του Πρίτανη. Ναι, ναι συνεχίστε. Και αυτό δείχνει ότι αρχίζει να δημιουργείται αυτό το κλίμα για τις ψηφιακές τεχνολογίες στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Οι Κύπριοι το κατάλαβαν και το Πανεπιστήμιο Κύπρου διαθέτει την πρώτη έδρα τη σχετική και πιστεύουμε ότι εφόσον έχουμε αποστόλους στη Φιλοσοφική Σχολή για την ψηφιακή τεχνολογία, για να μην λένε ότι εμείς ως επαγγελματικά και επιστημονικά στενότεροι το εκμεταλλευόμαστε, είναι ένα καλό δείγμα. Κύριε Τζιφόπουλε και κύριε Λιβιεράτε, εμείς από την εκπομπή μας παρακαλούμε τους τηλεθεατές να επισκεφθούν την Κεντρική Βιβλιοθήκη του Αριστοτελίου Πανεπιστημίου. Εκεί συμβαίνουν ξέρετε και πνευματικά θαύματα. Δεν είναι μόνο αυτά που ακούτε από άλλα μέσα ενημέρωσης για το Πανεπιστήμιο. Το Αριστοτέλιο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης είναι ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Σας παρακαλώ λοιπόν να επισκεφτείτε την Κεντρική Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου να ζητήσετε ένα αντίτυπο από τη χάρτα του Ρήγα και από την έκδοση τα δύο συμπρόσωπα μια άλλη ανάγνωση του χάρτη. Ξέρετε γιατί κάναμε σήμερα την εκπομπή ο κύριος Λιβιεράτες, ο κύριος Τζιφόπουλος και εγώ. Γιατί υπάρχει ένα στίχος του Σεφέρη, ελπίζω να τον καταλάβετε και τι εννοώ. Τον ξένο τον εχθρό τον είδαμε στον καθρέφτη. Θα ήθελα να κλείσουμε την εκπομπή μας με τις δηλώσεις του πρίτανη του Αριστοτελίου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του κυρίου Περικλή Μίτκα. Ευχαριστούμε που μας παρακολουθήσατε. Γεια σας. Το Αριστοτελείο Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης διαθέτει, όπως νομίζω το γνωρίζει ο κόσμος, μια εξαιρετική βιβλιοθήκη. Η Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη είναι η μεγαλύτερη της χώρας και διαθέτει εξαιρετικούς δισσαυρούς, δισσαυρούς που ακόμη τους ανακαλύπτουμε. Ένας τέτοιος δισσαυρός είναι η συλλογή του Τρικόγλου, η Τρικόγλιος Βιβλιοθήκη, σαν υποσύνολο της Πανεπιστημιακής, η οποία περιέχει όχι μόνο βιβλία, αλλά και άλλου είδους τεκμήρια, όπως χάρτες, είδη οικοσκευής, αλλά και γραβούρες, είδη τέχνης, έργα τέχνης, ανεκθήμητα. Ο Τρικόγλου την δώρισε πριν από δεκαετίες στο Αριστοτέλειο, φυσικά την έχουμε καταλαβαραμένη, αλλά όσο την ερευνούν εξειδικευμένοι ερευνητές, όπως οι δικοί της χαρτογραφίας, ανακαλύπτουν και νέους μικρούς θησαυρούς. Ξέραμε βέβαια από την πρώτη στιγμή ότι περιλαμβάνει και ένα αντίτυπο της χάρτας του Riga, ένα αυθεντικό από τα 1200 περίπου που τυπώθηκαν εκείνη την εποχή, στα καλύτερα τυπογραφία της Βιέννης. Έτσι μετά από έρευνες που έκανε ο Βαγγέλης Ολιβιαράττος, δικός μας καθηγητής, αποφασίσαμε να εκθέσουμε την χάρτα, αλλά μαζί και με άλλα αντίτυπα που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια. Σε μια εξαιρετική έκθεση στο Τελόγλιο Ίδρυμα Τεχνών, που θα είναι νομίζω ανοιχτή μέχρι μέσα Φεβρουαρίου, εκτίθενται έξι αντίγραφα της χάρτας μαζί με το δικό μας και έχουν το καθένα το δικό του ενδιαφέρον. Είναι μέρος αυτό μιας προσπάθειας να αναδείξουμε τους εισαυρούς της βιβλιοθήκης, να φέρουμε κι άλλους ερευνητές, να ψηφιοποιήσουμε το υλικό και να το κάνουμε διαθέσιμο σε όλο τον κόσμο, γιατί έτσι πιστεύουμε ότι προάγουμε όχι μόνο την επιστήμη αλλά την τέχνη, την ιστορία αυτού του τόπου. Σας ευχαριστούμε.
|
