| id |
64e2bff3-6c54-4254-a4a4-6f99f4269954
|
| title |
ΣΥΝΑΓΩΓΗ ΜΝΗΜΗΣ – Αφιέρωμα στον Θανάση Παπαζώτο /
|
| spellingShingle |
ΣΥΝΑΓΩΓΗ ΜΝΗΜΗΣ – Αφιέρωμα στον Θανάση Παπαζώτο /
|
| publisher |
Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας
|
| url |
https://www.youtube.com/watch?v=1jSlgQE_okk&list=PLF_TSWFK8X_O_0A8Hmh_04RACYy9nvU7S
|
| publishDate |
2017
|
| language |
el
|
| thumbnail |
http://oava-admin-api.datascouting.com/static/9980/4c40/7242/1aac/51d4/4961/5b72/6f5d/99804c4072421aac51d449615b726f5d.jpg
|
| organizationType_txt |
Βιβλιοθήκες
|
| durationNormalPlayTime_txt |
6488
|
| genre |
Πολιτιστικές εκδηλώσεις
|
| genre_facet |
Πολιτιστικές εκδηλώσεις
|
| asr_txt |
Καλημέρα σας, καλώς ήρθατε, να χαιρετήσω τους ομιλικές, να χαιρετήσω και τους παραστάμινους. Εγώ τώρα έχω την τιμή και την ευθύνη να κάθομαι σε δυαρέκλα που καθότανε ο Τανάσης Παπαλότος, μολανότι προσωπικά δεν τον γνώρισα. Δεν θα σας πω πολλά γιατί ακούσετε πολύ σημαντικά πράγματα, λοιπόν. Θέλω να πω ότι αυτό που ξέρω εγώ, και δεν είναι ο Βυζαντινίος, είναι ότι στη Βέρεια έχουμε δύο εποχές. Η μία είναι πριν τον Παπαζότο και η άλλη είναι μετά τον Παπαζότο. Ό,τι ξέρουμε για την Βυζαντινή Βέρεια ακουμπάει σε αυτόν. Εμείς οι αρχαιολόγοι είμαστε εξικηωμένοι, βέβαια, με τα μνημεία και οι νοίμοι και να συνομιλούμε με νεκρούς, ουσιαστικά. Δηλαδή αυτούς που έκθεσαν τα μνημεία και δεν είναι μαζί μας και ξεχνάμε ότι και εμείς κάποτε θα περάσουμε από τη Βέρεια. Λοιπόν, ο Παπαζότος πέρασε που η Βέρεια είναι πιο ζωντανός από τους Ζωντανούς, είναι μαζί μας στην Βέρεια πάντα, στην έρευνα που συνεχίζεται, είναι στην καρδιά των φίλων του, που θα τους ακούσουμε σήμερα, της γυναίκας του, της αδερφής του. Η εχωρία θεωρεί υποχρέωσή της να τον τιμήσει, θεωρώ ότι και η Βέρεια έχει υποχρέωση να τον τιμήσει. Να σας πω μόνο ότι ξανατιάχνουμε τον Ζανόνα που έμενε ο Παπαζότος και θα πηλοξεύουμε και οι ερευνητές. Αυτό θα είναι ένα ευεριακές πνημόσυνο. Και να καλέσω την κυρία Πέτσα να πει στην ουσία της σημερινής συνάντησης. Κυρία Μουρισταμένη Θεσσαρπάκη, διεφυγή δημόσιας κεντρικής βιοτήκης Βέρειας, κυρίες και κύριοι, καλημέρα κι από μένα. Μέρος της εταιρίας μαρτών ιστορίας και πολιτισμού ηματρίας, η χάρη συντρομίας NEP, θα ήθελα να συγχαρώ την εφορία ότι είχε δημόσια κεντρική βιοθήκη Βέρειας και την όμορφη αυτή την ιδιωτική επιβιώσεις θα να ήμουν στον Τανάς Παπαζότο. Είναι αλήθεια ότι και εγώ σπιτήτρια του ορστοτελίδου του Βουσμού της Αγωνίκης, στις έμβρες, ως σπιτήτρια και στην πορεία της ιστορίας, έπρεπε πάντα σε λιγωερικές αναφορές του Τανάς Παπαζότο και σήμερα νιώθω μικρή και ταπεινή για να προνοηγήσουνε τέτοια εκκλησία. Μέρος πρόεδρος της εταιρίας μαρτών ιστορίας και πολιτισμού είναι Αθίας, η οποία από το 2008 σκοπό έχει την έλευση και την έλευση της ιστορίας, δεν πρέπει να χαιρετήσουμε. Η εταιρία είχε σε επαφή με την κυρία Ανδικοπούλου και μετά από κάποιες συζητήσεις αποφασίστηκε να γίνει χορηγός αυτής της έκδροσης του ανέκτωτου έργου ενός επιστήμου που είναι πολύ σημαντικός, πραγματικά ζει πάντα. Ζει πάντα με την συμβαμόν του, είναι πάντα κοντά μας και αυτή είναι η ιδιωτερότητα. Αυτός είναι ο ρόλος της ψυχής, να συμβάλλει, να βάζει το δικαίωμα του ηλίθου στην έλευση και συγκεκριμένα στην αρχαιολογία. Ευχαριστώ πάρα πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευθυνή του Ιστητού του Ιστορικών Ερευνών, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, καθ. Τίτα Ξεακοκόντα. Σας διαβάζω το χαιρετισμό μου. Λυπάμαι που δεν μπορώ να παραδειχθώ στην εκδήλωση αυτή, η οποία ετοιμάει έναν άξιο επιστήμονα. Εμείς, ως Ιστητού του Ιστορικών Ερευνών, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, αναλάβαμε την έκδοση του τελευταίου βιβλίου του Θανάση Παπαζώτου, που τυτροφόρησε ο ίδιος «Μακεδονικά αποσημιώματα». Τα μεγετήματα αυτά αποτελούν προϊόν πολύχρονης σπουδής και επίπονης ανασχόλησης του συγγραφέα με τον βυζαντινό και με τα βυζαντινό παρελθόν της Μακεδονίας και αποδεικνύον όχι μόνο την βαθιά του γνώση αλλά και τα πραγματικά, ερμηνευτικά, τοπογραφικά, οικονογραφικά και καλλιτακνικά θέματα της Μακεδονίας. Το πόνιμα αυτό δίνει μια σφερική εικόνα για το έργο των ερευνητικών ενδιαφέροντων του επιστήμονα. Αφενός έρχεται να καλύψει κενά στην υπάρχουσα έρευνα, 20 χρόνια μετά τη συγγραφή του, που παραμένουν ακόμα επίκαιρα, και αφετέρου αποτελεί ιστορικραφική μαρτυρία για τα επιτεύματα ενός επιστήμονα, και σύντομο πέρασμά του, στο τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα, άφησε τη σπαγίδα του στην βιβλιογραφία, η οποίος μετά από μακρά ταλεπορία, λόγω υγείας, νεότατος, έπαψε να είναι ανάμεσά μας ενώ βρισκόταν στην άνοδο της επιστημονικής του παραγωγής. Μια έκπληξη που μας επιφύλαξε η έκπληξη αυτή, ήταν το δείγμα από το καλλιτεχνικό έργο του Θανάση Παπαζώτου, η οποία διάγνωστη μέχρι πρώτη νοσημένη της προσωπικότητάς του, η οποία επιβεβαιώνει την αισθητική του αντίληψη για τον κόσμο που μας περιβάλλει. Χαιρετίζω λοιπόν αυτή τη συναγωγή μνήμης προς τη μήνυ του Θανάση Παπαζώτου, και συγχαίρω τους φορείς για την ιδέα και την πραγματοποίηση της εκδήλωσης αυτής, τους συμμετέχοντες ομιλητές, αλλά κυρίως τη σύντροφό τους στη ζωή, η Όλη Τυγκοπούλου, η οποία με αγάπη, με επιμονή, με συνέπεια έφερε εις πέρα στην έκδοση των Μακεδονικών Αποσυνειών. Καλημέρα και από μένα. Καλώς ήρθατε σε αυτή την εκδήλωση. Για τη δημόσια επιβεβαιοθήκη είναι μεγάλη χαρά η σημερινή εκδήλωση. Νομίζω ότι είναι ένα γεγονός που το φύλαμε στον Θανάση Παπαζώτου. Αρχικά η απόπαση του Εποδευτικού Συμβουλίου να δοθεί το όνομά του Τιμί Σένικεν σε μια καρέκλα από τις καρέκλες της αίθουσας, στην οποία κάθεται τώρα η κυρία Τυγκοπούλου. Η σημερινή εκδήλωση νομίζω είναι ένα ελάχιστο αντίδρατο στο έργο που μας έχει αφήσει ο Θανάσης Παπαζώτος. Κύριο χαρακτηριστικό του Θανάση ήταν το πάθος του για τη δουλειά και το ήδος του και η απλότητά του. Ήταν άνθρωπος της συνεργασίας επίσης και αυτό το γνωρίζω και από τη συνεργασία που είχε με τον προηγούμενο προστάμενο της Βιβλιοθήκης του κ. Τροπόκουρο, όσο και τη συνεργασία που είχε με τον πατέρα μου, ο οποίος ήταν εφημέριος του ναού του Αγίου Γεωργίου και είχαν αναμορφώσει όλα τα παρεκκλήσια της ενωρίας. Όσοι τον γνώρισαν τον Θανάση ήταν τυχεροί γιατί βοητεύτηκαν από την προσωπικότητά του, αλλά πολύ περισσότεροι θα τον γνωρίσουν μέσα από το έργο του. Νομίζω ότι το γεγονός είναι ότι έχουν περάσει πάνω από 20 χρόνια από το θάνατο του και συνεχίσουμε να αναφερόμαστε σ' αυτόν και να αποτελεί σημείο αναφοράς που δείχνει ότι ήταν ένας άξιος και παρά το συντομοβιώτο άφησε ένα έργο που είναι δυσανάρογο μεγάλο και νομίζω ότι να φτάσεις μετά το θάνατο σου είναι ένας άξιος, δεν είναι και μικρό πράγμα. Ευχαριστώ πολύ. Καλημέρα και από εμένα σε αυτή τη συναγωγή μου είνης. Ευχαριστώ πάρα πολύ για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Οι δύο συγγυραίες δε διώτησες, με τους γούνινος, γιακάζεις και ταφαγιόλια όπως της περιέγραφε, συμβίωναν με τους αγιών και τον θείο και μπενόβιαναν στο υπαρπατικό και στο αόρατο, στον ύπνο όσο και στο ξύπνο τους, όπως τόσο που έργαζε στον χριστισμό του Καπαζώπου. Ανώμεσα στις εικόνες του κατέγραφε, στο κυνηγονίδι μιας εκκλησίας, του Χριστού Πατοκράτωρα νομίζω, γνώρισα τον Θανάση στις αρχές της δεκαετίας του 1976, όταν καθοδόμπω στη Καστοριά με τη χρυσά του Τσιούμι, επιμελήτρια βυζαντινών αρχαιοτήθων, κάναμε μια στάση στη Βέρια. Ύστερα από σειρά κλοπές εικόνων από ναούς της Βέριας και των Παλαιτητσίων, ο Καπαζώπτος, προπτυχιακός ποιτητής ακόμη, στάθηκε στη Βέρια από την εφορία βυζαντινών αρχαιοτήτων που έδρεψε στη Θεσσαλονίκη, με αποστολή να καταγράψει το σύνολο των κινητών ενδεικτημένων, που βρισκόταν σε ναούς της πόλης. Στην ιδιαιτία 1975-76, κατέγραψε, φωτογράφησε και ταξινόμησε, μεταξύ άλλων περισσότερες από χίλιες εικόνες. Σχεδόν οι μισές συγκεντρώθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσέ της Πόλης και αποτέλεσαν κατόπλιν το πυρήνα της συλλογής του Βυζαντινού Μουσείου της. Τα σειτήματα που έθεταν τα μηνία της Βέριας τον απασχολούσαν και τον καιρό της θητίας τους στην ενάντια εφορία βυζαντινών αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης από το 1979-1984, μολονότι ασχολήθηκε με τον ίδιο συλλόγη και με τα μηνία αυτής της πόλης που είχαν πληγωθεί βαριά από τον σεισμό του 1978. Στην Βέρια, όπου στο μεταξύ, είχε γίνει έντρα της εντέκα της εφορίας βυζαντινών αρχαιοτήτων, ο Παπαζότος επρέσταξε το 1984 ως επιμελητής αρχικά και κατόπλιν ως προστάμενος. Ως το 1988 που έμεινε εδώ, παράλληλα με τη φροντίδα του για τα μηνία της υπόλοιπης θετικής Μακεδονίας, επιδόθηκε στο Τιτάνιο έργο της έρας εναστιάσωσης, συντίσεις και ανάβησης των 48 Βυζαντινών και Ναθαβυζαντινών εκκλησιών που είχαν απομείνει στην πόλη από τις 72 που μαρτυρούνταν στις αρχές του 20ου αιώνα, αφού οι καταδαθύσεις συνεχίζονταν ως το 1975 με τελευταία θύματα στο βομό του κέρδους, το ναό της Παναγίας Κυριώτησας, με θυπογραφίες των αρχών του 13ου αιώνα και του Αγίου Νικολάου Ψηλοτραπτή, κτίσμα του 18ου αιώνα. Στην έρευνα του για τη Βυζαντινή και μεταβυζαντινή Βέρεια, το μεγάλο και άγρα φωτότε κεφάλαιο της ελληνικής βυζαντινολογικής επιστήμης, ο Παπαζόδος βάδισε σε βιβλιογραφικό κενό με μοναδικά τους τερίγματα, τις μελέτες του Γιωργιού Χιονίδη για την ιστορία της Βέρειας και του Στυλιανού Πελεκανίδη για τις θυπογραφίες στο νότου του Χριστού Σωτήρα. Στο μεταξύ, έχοντας ως συνδάλματα τους χαλκέντερους εβραίου φάσηματος αρεκνητές του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, ο Παπαζόδος είχε αποκτήσει βαριές επιστημονικές αποσκευές σε πλήστα όσα παιδεία της βυζαντινής αρχιογνωστικής επιστήμης, ιδίως δεύτων βυζαντινών πηγών. Χάρις σε αυτές τις αποσκευές και αισθητεκτικότητά τους το μήκρο φανές, μπορούσε να φουγραστεί τη φωνή των μνημείων. Επειδή τα μνημεία αυτά, όπως βλέπετε, είναι σχετικά με τη διάρκεια των πρωτοβουλίων, βλέπετε τη φωνή των μνημείων, επειδή τα μνημεία φτέγγονται σε όσους μπορούν να τα ακούσουν. Φτέγγονται με τον τρόπο τους, μέσα από τις μέτρες και τα κονιάματα, τις τυπογραφίες και τα γλυφτά, τις επιγραφές και τα χαράκματα. Με τη διατριβή του για τη Βέργεια και τους νοούς της από τον 19ο ως τον 18ο αιώνα, ο Παπαζόδος ανέστησε το παρελθόν της πόλης που αποκαλεί Βεργίνα του βυζαντινού και μεταβυζαντινού πολιτισμού. Και όμως, σεμνός, όπως μόνο όσοι έχουν βαθιά επίγνωση της σημασίας των εγχειρήματος με το οποίο καταπιάνονται, θεώρησε αυτό το θεμελιακό αριθμό που έβαλε τη Βέργεια στο επιστημονικό προσκήνιο, όχι ως τη λύση των στιγμάτων της μεσονικής πόλης, αλλά ως την απαρχή του διαλόγου γι' αυτά. Έτσι ζητά την ευμένεια του αναγνώστη για όσα του προσάγει στο βιβλίο, ζεούς η καρδία. Με φιλογερή καρδιά δίνονταν άλωστε σε ό,τι έκανε, ίσως γιατί διαστανόταν πως ο χρόνος του ήταν λίγος, γι' αυτό και με τον ποιοιτικό του κλαίμα ρουφούσε τον κόσμο για τη ζωή. Το βιβλίο του για τη Βέργεια, που κυκλοφόρησε το 1994 και βραβεύτηκε από την Ακαδημία Ζινών, είναι βιβλίο χειροποίητο. Ο ίδιος σχεδίασε τις κατόψεις των 48 νόμπ, τα τοπογραφικά διαγράμματα, τα αντίγραφα των 140 εφηγραφών που δημοσιάγονται σε αυτό, όπως δικές του είναι και οι κλήσεις των φωτογραφιών του. Με έμφυτη καλλιεσθησία και ανυφέρυγη τη χάρη, ο παπαζότος ήταν εμπληκτυμένος με χάρης και χαρίσματα. Εκφραζόταν μέσα από τη ζωγραφική και τη γλυπτική, όσο και μέσα από τον επιστημονικό λόγο. Διαβάζοντας τα κείμενά του για τη Βέργεια, ο αναγνώσης δεν χρειάζεται να είναι αρχαιολόγος για να κατανοήσει το περιεχόμενό τους. Γράφει για τα μνημεία και τις ιστορικές πισιογνωμίες της πόλης με το ρέοντα άμεσο και ουσιαστικό λόγο εκείνου, που αναφέρεται στα πατρογωνικά του και σ' ανθρώπους δικούς του. Και στη γνώση και στη βιωματική σχέση του με το τόπο και την ιστορία του, ο Παπαζότος μπόρεσε να αναγνωρίσει δύο ψετεινές εικόνες της Βέργειας, που είχαν κλαπεί στα τέλη της δεκαετίας του 60' και είχαν καταλήξει σε συλλογές του εξωτερικού, μέσα από τα δεδαλώδικα κυκλώματα της ρυθμούς αρχαιοκατλίας, τεχμυριόγοντας με αδειάσιστες μαρτυρίες την κλωπή τους από το ναό του Αγίου Προκοπείου και βρήκοντας με υπομονή στο κουβάρι τον παράνομο διαδρομό του στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ο Παπαζότος προσέφερε στην ελληνική πολιτεία στέρα επιχειρήματα, ώστε πριν λίγα χρόνια να καταστεί δυνατή η ανάπτυση της εικόνας του Αγίου Προκοπείου. Ελπίζουμε πως θα αφουλουθήσει και ο επαναπατρισμός της ασυντουργηματικής εικόνας του Απισθόρου Πέτρου. Η σχέση του Παπαζότου με την Ψαρινή στροφική, ιδιαιτέρος της Βέρειας, ήταν ολαδική. Χάρης την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεσή του, μπόρεσε να την προσεγγίσει με έναν τρόπο που πάει πολύ πέρα από ξερές οικονογραφικές και τεχνοτροφικές περιγραφές, ένα τρόπο στον οποίο ντορμήσαν ψευάσμιες Βεριότισες που αποκαλούσαν τις εικόνες Χάρες. Γράφει ο Παπαζότος για τη γερόντισσα Κατερίνα Χατσιλάμπρου στο βιβλίο του για τις εικόνες της Βέρειας. Από την ίδια έμαθα, η σημαίνει και θαύμα, όπως μπορούσε να το καθορίσει η καθαρότητα της σκέψης μιας σοφής λαϊκής γυναίκας, για την οποία το θαύμα λειτουργούσε μέσα στη διαινή της καθημερινής κληρότητας και έχει την αμεσότητα ανεστράξεις που είχε σχέση με τη γη. Αυτές τις σεβασμιές γερόντισσες, ο Παπαζότος τις λάτρευε με την πρωταρχική σημασία της λέξης. Συμπίπτωναν γι' αυτόν τη νύμη της πόλης, ήταν η φύλα και σάγγιλε το μνήμιο για τις παράδοσές της. Το βιβλίο του για τις εικόνες της Βέρειας είναι ένα υπέροχο πορκύμιο για την ουσία της Βυζαντινής ογραφικής, όπου ο ποιητήμας μιούπηλει, τα της ψυχής τυπούσαντες ύλες πάθη, με την ύλη δηλαδή με τα χρώματα, η ψωγραφική από την πόλη τα πάθη της ψυχής. Αυτός ήταν άλλος το ίδιο ο τίτλος της διάλεξης που έδωσε ο Παπαζότος το 1994 στο ίδρυμα Βολατώη Χόρνα. Τα πάθη της δικής του ψυχής κατασύλλεζε με τη λυπτική και τη ζωγραφική. Έτσι, σμηλεύοντας την πέτρα το 1977, νεοσύλλεκτος στον στρατόβουδο της χωρήντου, σκάλισε στο πίσω μέρος της το επίγραμμα. Υπομένη η γη στα φρικτά, αλλά η ψυχή τα φρικτότερα. Μαζί και ένα βουλάκι που ραμφίζει κυσόφυλλο, καθώς τα παλαιοχριστιανικά τεπιτήμια. Υπομένη η γη στα φρικτά, αλλά η ψυχή τα φρικτότερα. Μαζί και ένα βουλάκι που ραμφίζει κυσόφυλλο, καθώς τα παλαιοχριστιανικά τεπιτήμια. Μαζί και ένα βουλάκι που ραμφίζει κυσόφυλλο, καθώς τα παλαιοχριστιανικά τεπιτήμια. Μαζί και ένα βουλάκι που ραμφίζει κυσόφυλλο, καθώς τα παλαιοχριστιανικά τεπιτήμια. Και μνήμες, μνήμες ζωής που θα του αλείσουν οι παραλυκόμενοι και θα στήσουν μαζί με εκείνους. 21 χρόνια απ' την αναχώρηση του Θανάση και ούτε το έλβο του ξετόρκεσε ούτε οι μνήμες έκανε. Και πρώτα, το τιμιότερο όλο του μορφήτου, αλυσμόλητοι, ταχτισμένοι αρμονικά με το χαρακτήρα του. Λιγερός, ασκητικός, ευχήνητος, με βλέμμα τολμηρών και διαιζητικό που το διαφερνούσε ανάλλωστο σαρκασμός. Ιδιοσυγγρασία χαρισματική, ελεύθερη, αισθαντική, φληθωρική, γενναιόδωρη, επικοινωνιακή, εμπνευσμένη, βρυκισμένη με καλλιτεχνικό και εξαίρετο μουσικό αισθητήριο, εφυεία και αντίληψη. Χαρηγομένος, γερμαστός, εγκάλδιος, δυνατός, παρορμητικός, ενθουσιώνης. Με μία λέξη, καλλιτέχνης. Γίναμε φίλοι από την πρώτη μέρα της γνωριμίας μας, το καλοκαίρι του 1974, όταν έσκαβε φοιτητής ακόμη το κίτλιο στον περίπουλο της Ευρωτόμηνας και εγώ το απέναντι υπόβετο για λογαριασμό της Ευφορίας Κλασσικών Αρχιωτήτων τότε. Με εντυπωσίασαν τα σχέδια και οι απόψεις του. Κουβεντιάζαμε ώρας. Από το 1976 είχαμε τη τύχη να δουλέπουμε μαζί στην Ενάτια Εφορία, εκείνος στη Βέρια, όπου από το 1975 άρχισε τις καταγραφές και εγώ στις οστικές ανασκαφές της Θεσσαλονίκης. Μετά δείχνε της καρτέλας με τις εικόνες της Βέριας και με ρωτούσε και οι καλύτεροι για να δει αν έχουμε αισθητήριο της Βυζαντινής τέχνης. Όσοι περνούσαν τις εξετάσεις μου μεθούσαν περισσότεροι. Ημέρα μας, το γραφιάκι της Βερτώνας, άρχιζε κουβεντιάζοντας θέματα τοπογραφίας Θεσσαλονίκης και Βυζαντινής τέχνης, με τον Εθίσης Πρόορχα, τον Κατήρη Κύσα και τον Βάνο Θεοδαρίδη, συνδροφιά με τον τρίτο πρόγραμμα και τη Ριμιό Παρπαγιγόρα. Τα τρανταχτά μας γέλα και οι επιστημονικές συγκρούσεις μας σκαντάλησαν τον περίγυρο. Ύστερα τρέχαμε στις δουλειές μας. Ο Θανάσης εκεί και ένα σκεφτικό έργο. Έσκαψε και τάφτισε την πρώτη αστρική έβαυλη της Θεσσαλονίκης δίπλα στη Βαγουλιανή, που τη δημοσίαξε στο ειδικό τεύχος του περιεδικού Αρχαιολογία για τη Θεσσαλονίκη. Μετά τον σεισμό του 1998, επόπτευσε τις ανασκαφές του Ανατολικού Τύπου στο Ισραχανέ και ύστερα ανέλαβε τις έρευνες στην Αχειροποίητο, για την οποία υποστήριξε, με βάση δύο λόγους του σεισμού Θεσσαλονίκης, ότι ήταν αφιερωμένοι στον Ευαγγελισμό της Θεοτόφου. Απολούθησαν οι έρευνές τους στον Βυζαντινό Νότους, ο Τύρος, τους ο Τυράστοι που λέμε εμείς, που πετά τη γνώμη του ήταν ταφικό παρεκκλήση δύο σημαντικών Θεσσαλονικέων και τιμόταν προς τιμή της Θεοτόφου. Όταν του 1981, περιμένοντας τη μονημοποίηση μας, μείναμε απλήρωτοι γερμήνες, θαύμασαν τις ανταχές και το κιούματο, αγώριστος και στο έβακρο αξιοκρεπής. Πληρωθήκαμε και με προτροπή του πήγαμε με τον Δημήτρη και τη Δέσποινα στο στανίο και αγοράσαμε ρεπούλικες από Παναμά. Φωτογραφηθήκαμε καπελωμένοι και καμαλωτοί σαν οι τοτοίοι του Κόλπη. Τη δεκαετία του 80, τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα στράφηκαν και σε άλλους φορμείς, όπως τη Θράκη και το Παπίκιο Νόρος, τη Βυλαντινή Γραμματεία και την Ιστορική Τοπογραφία. Από το 1982 άρχισε η περιοδία στην Πιερία, όπου έσκαψε στη Κάτου Μιλιά η βαλωτισκενική βασιλική στη θέση βροντισμένη. Η Πιερία του οφείλει πολλά, αν λάγουμε υπόψη ότι αναγνώρισε πρώτα στις βυζαντινές τυπογραφίες την κίνηση της περίστασης. Παρουσίασε και σχολίασε τις μεταπληκτικές τυπογραφίες της Μονής του Αγίου Γεωργιού Ρητίνης και του Αγίου Αθανασίου Εγινήνα. Εντόπισε ένα σημαντικό μεσοβυζαντινό μνημείο τους Αγίους Αναργύρους στο Λιάσπο Πολόφωσεο, που κατεδαφίστηκε τον επόμενο χρόνο. Επισκέφτηκε και σχεδίασε το κάστρο της Πέτρας και κατέγραψε τις εικόνας και τα κλημμύλια του Κολυνιρού για τα οποία εξέδωσε και βιβλίο. Ανακάλυψε στην εκκλησία κάποιου ποριού, δεν θυμάμαι που, το σημαντικότατο βιβλίο του Μητροπολίτου Παρθενίνου περιγραφή κυρίως ενέα ετοντροποκρατίας της περιφερίας Επισκοπής Κίτρους από το 1903 έως το 1912, τυπωμένο στην Αθήνα το 1918, που συνεδευόταν από κατάλογο των ναών που υπήκαν σε κάθε χωριό της Επισκοπής του. Με το βιβλίο αυτός οδηγό κινηθήκαμε στην Πιερία. Περιηγηθήκαμε μαζί τα μουνά του Κολυνδρού με το χάρτη που χρησιμοποίησε ο Καβριέλ Μιλέο όταν ήρθε στην Ελλάδα, που δεν ξέρω που τον ξετρίπωσε, αναζητώντας στη Γολάδα το μετόφι της Νέας Μονής της Θεσσαλονίκης. Δεν άφησε μνημείο που επισήμανε χωρίς να μας το δείξει. Εμπειρία που να μην τη διηθεί. Ήταν τόσο απλόχερος, ανοιχτός, δεχτικός και γεμάτους αγάπης. Μας μετέφερε παραστατικά συνομιλίες με γέρος τουρικικού σκάπου κοντά στα σφακιά, που του προσέφερα ομοιρικής φιλοξενία. Πρώτο ψωμί και κρασί και ύστερα ρωτούσαν να μάθουν ποιος είναι. Μνήμες από τα ταξίδια του στη Θράκη, Κωνσταντινούπολη, Μικρά Ασία, Καπαδοκία. Την εικόνα του, με βυζαντινή αυτοκρατορική αντιμασία, διέσωσε, ευτυχώς, η τελευταία στιγμή της ταινίας «Τοξόμπους» του 1987. Παθιασμένος, αθώρμητος και ανυπόκριτος, μπορούσε να σε πείσει για τα πάντα. Η φιλία του υπήρξε για μένα ευλογία. Στην Πίδαιναν, όπου ερχόταν τακτικά τα καλοκαίρια που έσκαβε, έφερε να γνωρίσουμε την Ιώλη. «Παντρεύτηκα στο Μουκλιό με πατριαρχική πράξη», μου ανακοίνωσε χαρούμενος. Ύστερα, ήρθε η Αμερική, που συνεδητοποίησε πόσο αβοήθητοι είμαστε οι Έλληνες αρχαιολόγοι, παρά τις δυνατότητές μας, όπως μου έγραψε σε ένα γράμμα. Στην Αμερική, δημοσίευσε στο Ταβάρ τον Όξ, το σημαντικό του άνθρωπου για την κάρτιση του Πρωθήτη Ηλίας Θεσσαλονίκης με τη Μονία Καφμίνου. Η γέννηση του Ρωμανού έδωσε άλλο νόημα στη ζωή του. Δεν πρόφτασε να χαρεί και ήρθε το αναπάντεχο χτύπημα της αρρώστιας πάνω στον ανθό της ηλικίας και της παραβολικότητάς του, που το αντιμετώπισε με μοναδική γενναιότητα. Παλέγοντας με τον χρόνο αγωνιζόταν άρρωστος να ολοκληρώσει το έργο του. Υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή για τις εκκλησίες της Μαίριας και δημοσίευσε τις εικόνες της. Δύο βιβλία σταθμούς για την πόλη, που δίκαια αποκαλείται πυζαντινή, και προσπαθώντας να μην αφήσει εκραιμότητες τις ανασκαφές που διεξήγαγε στη Βιλοκληκιανούπολη με δικά τους σχέδια και δήμασε τα Μακεδονικά από σημειώματα. «Είχα τόσα να δώσω», εξομολογήθηκε με παράπονο στη μάνα του τις παραμονές του θανάτου του. Έφυγε, αφήνοντάς μας πολύτιμα δώρα που θα μας τον θυμίζουν όσο υπάρχουμε. Βιβλία, κείμενα, ζωγραφιές, γλυπτά, σχέδια, δυο χειροποίητες κούκλες από την Καπαδοκία, ένα πιάτο από τον Τσανάκα, λέει, σταχώσης βιβλίων που φιλοτέχνησε για μας. Παίρνανε φωτοτυπίες από σπουδαία βιβλία και αυτός τα έδινε και έβαζε και κείμενα μπροστά. «Εσταχώθη υπό Αθανασίου του Παζότου, φιλίας χάνει και μνίας, ακούσματα τα καλύτερα δικωτικά τραγούδια» μας έδωσε πάρα πολύ και έναν στίχο από ψαλμό του Δαβδί που ανέφερε συχνά και συνειδητοποιώ κάθε μέρα. «Κατά μόνας είμαι εγώ έως αν θ' αρέσει». Ευχαριστούμε πολύ η κυρία Ματή για το ωραίο ποτέτο του αρχαιολογού και παραδοσιαστή μας κυρία του Μαναπούλου να μας πει τώρα τι συνέχεια. Για το νέο αρχαιολόγο που έρχεται στη Βέρια και ενδιαφέρεται για τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη, η πόλη είναι μια αποκάλυψη. Από τα μημεία της Βέριας, σε εμάς που ήμασταν φοιτητές στη δεκαετία του 90, αυτά που διδάσκονταν ήταν η Παλιά Μητρόπολη στο πλαίσιο της μεσοβυζαντινής αρχιτεκτονικής και η Ανάσταση του Σωτήρου Χριστού του Καλόθετου, όταν σπουδάζαμε τη ζωγραφική στα χρόνια των παλαιολόγων. Όταν πρωτοδιώλεστη ήρθα στη Βέρια το 2006, άρχισα να διαβάζω με προσοχή τα βιβλία του παπαζότου και από τότε δεν σταμάτησα να τα ξαναδιαβάζω και να ανατρέχω σε αυτά. Η διασπιβή του για τους νέους της Βέριας αποτελεί βίβλο για τους μελετητές της πόλης και για εμάς που εργαζόμαστε στην εφορία αρχιωτήτου. Βιβλίο μεστό καταγράφει με συνέπεια τον επικρατικό πλούτο, παραθέτει όλα τα αγοσπάσματα των πηγών που αναφέρονται στη Βέρια, ιδιαίτερα στους μηβυζαντινούς και μεταβυζαντινούς πόλους, λύνοντας οριστικά αυτό το θέμα για τους επόμενους ερευνητές και πλέκει την εσωτερική ιστορία εξέλιξης της ζωγραφικής θεμελίας από τα τέλη του 12ου μέχρι και τις πρώτες δεκαετίας του 18ου αιώνα. Στο κομμάτι αυτό αναδεικνύεται πραγματικά η μεγαλωσύνη, η εξαιρετική αντίληψη περί της τέχνης, το εμπέστητο μάτι που διακρίνει χέρι για ζωγράφων και αναγνωρίζει τα της ψυχής πάθη που υπηρετούν μια τέτοια ζωγραφική. Το βιβλίο του για τις Βυζαντινές εικόνες της Βέριας αποτελεί για εμπός ουσιαστικά πηγή, γιατί ο παπαζόπους καταγράφησε αυτό με σύντομο τρόπο τα εσωτερικά των εκκλησιών, όπως τα είδες τα μέσα της δεκαετίας του 70, σαν να κάνει μια συνολική κινηματογραφική λήψη του εσωτερικού τους. Προσεκίζοντας σε αυτό το βιβλίο με επανεστατικό τρόπο της γεωγραφικής των εικόνων μέσα από τον αισθητικό κώδικα των ανθρώπων που τις παρήγαγαν, νομίζω ότι παρέδωσε σε εμάς το βυζαντινό πλούτο αυτής της πόλης όχι μόνο με τον μεγαλύτερο σεβασμό, αλλά και με την πιο δυνατή αγάπη. Την αγάπη των πρώτων χρόνων και τη σοφία των τελευταίων. Αντιμετωπίζοντας ακόμη μετά ως το έργο του, για το οποίο ο ίδιος πολύ ταπεινά εύχεται να αποτελεί την επιστημονική αφετηρία συζήτησης για τη Βέρια, θα ήθελα να μιλήσω βασιζόμενοι σε διαπιστώσεις, επισημάσεις και εκτιμήσεις διάσπαρτα διαδικομένες στα γραφόμενά του για όσα συνέβησαν μετά το 90. Η αρχική του εκτίμηση για την αδιάλεπτη στροματογραφική συνέχεια των λατρευτικών πυρήνων της Βέριας, κάτι που είχε αρχίσει να διατυπώνει με αφορμή την ανασκαφή μιας μεσοβυζαντινής βασιλικής στα θεμέλια του Ναού της Αγίας Άννας της Αγοράς και επίσης μιας αντίστοιχης στο επίπεδο θεμελίουσης βασιλικής στην υπαπαντή της Κυριότησας, αποτελεί μια βασική διαπίστωση που επιβεβαιώνεται ανασκαφικά από τη δεκαετία του 90 και εξής, με τις μεγάλες κλίμακας ανασκαφές των αρχαιολογικών χώρων του Αγίου Παταπίου και του Αγίου Ιωάννου στην καρδιά της Ρωμαϊκής, Παλοχριστιανικής και σύγχρονης Πιαβέριας. Στον αρχαιολογικό χώρο του Αγίου Παταπίου, η αποκάλυψη του επισκοπικού επισκευστικού κέντρου συγκροτούμενους σύμφωνα μετά μέχρι σήμερα ανασκαφικά δεδομένα από μια τρίκλητη βασιλική μεγάλη σιουκλήτος, ένα μνημιακό βαπτιστήρι, ένα δεστοτικό μέγανο, κατασκευάζει πολύ το χρονολογικό όριο, που ήταν μέχρι το τέλειο της δεκαετίας του 80, όσο για την περιοχή, όσο για τον Άγιο Ιωάννη, το θεωρούμενο μέχρι το 2005 προϋπιστάμενο πτίσμα του 19ου αιώνα έκπληβε μέσα του δύο προγενέστερα μνημία, ένα παλαιοχριστιανικό και ένα μάλλον μεσοπιζαντινό, τον οποίο η έρευνα μέγει ακόμη να αρχίσει. Την αδιάλειπτη βέβαια συνέχεια έχει καταφέρει να συλλάβει όχι μόνο από τις περιορισμένες ανασκαφές των δεκαετειών του 70 και 80, αλλά και από την προσεκτική παρατήρηση των θέσεων των εικόνων στα τέμπλα και τα προσπυλιτάγια των ναών και τη χρονολόγησή τους, όπου διέκρινε αλληλουχίες φάσεων και ανανεώσεών τους. Η διαστρομάτωση αυτή, που διορατικά σχεδόν έχει διακρίνει από τις θέσεις των εικόνων, επιβεβαιώνεται απόλυτα μέσα από τις σωστικές επεμβάσεις μας στους ναούς της πόλης. Όταν το Δεκέμβριο του 2013 ξεκινήσαμε τις πρώτες ταιριατικές εργασίες στο Ναό της Παναγίας της Βαϊτεσινής, ένα ναό στο όριο της ετυμορροπίας, χρονολογημένο από τη σωζόμενη τυχογράφηση του στο 18ο αιώνα, ανακαλύψαμε ένα σπάραγμα τυχογραφίας με την απεικόνιση του προσώπου της Παναγίας προσεκτικά φυλαγμένου στις κτιστές υποδομές του ιερού βήματος, που αποδεικνύει μια προγενέστερη χρονολογικά φάση του μνημείου και επανακροσδιορίζει τα χρονολογικά και τοπογραφικά ζητήματα στη χριστιανική συνοικία της Κυριότησας. Η εξαιρετικά σημανική άποψη του από τον Παπαζότο για τη σημασία της ζωγραφικής της παλιάς μητρόπολης της Βέρειας, γίνεται τώρα ευρύτατα αντιληπτή, χάρη στη συστηματική αποκατάσταση του μνημείου, που παρέδωσε ξανά στην πόλη το κορυφαίο μνημείο της, δίνοντάς την τη θέση που της αξίζει ως σημένους ας και πρώτης μετά τη συμβασιλέωσα Θεσσαλονίκη. Η προσέγγιση του ζωγραφικού διακόσμου της παλιάς μητρόπολης ως κατεξοχήν δείγμα πάλις των αντιτέχνων και η εκτείνηση για την παλοχριστιανικού την κλίμακα του αρχιτεκτονίματος αποτελούν δύο θεμελιώδες διαπιστώσεις του, οι οποίες πλέον γίνεται απόλυτα κατανοητές, όχι μόνο από τον ειδικό επιστήμονα αλλά κυρίως από τον απλό επισκέπτη της αποκατιστημένης παλιάς μητρόπολης. Στον παπαζόπι επίσης οφείλουμε, χάρη στην ενδελυχία από μέρους του διερεύνηση των Βυζαντινών κειμένων, τη σύνδεση του διακόσμου του μνημείου με τα κρίσιμα πολιτικά γεγονότα των πρώτων δεκαετριών του δεκαετειών του 13ου αιώνα, της εποχής των Κορμινευρουκάβων της Ιππύρου και ιδιαίτερα του πρώτου δεσπότου της Θεόδωρου, που μετέτρεψε τη ΒΕΡΙΑ και καθμό κλητήρια για την ανακατάληψη της Θεσσαλονίκης και την τοκοθέτησε έτσι στην αιχμή των πολιτικών εξελίξεων. Πέρα όμως από την σεβαστή επιστημουσύνη του βλέπουμε πόσο αδιάκοπα χροντίζει για την προστασία και τη διαχείριση των μνημείων της ΒΕΡΙΑ στα κείμενά του αγωνιάν και επισημένει την έλλειψη πολιτιστικής πολιτικής που στέρησε από τους νεούς της πόλης τα οργανικά συνδεδεμένα με αυτούς οι παρακολουθήματα, τα σπίτια ή τα κελιά που αγκάλιαζαν τις ενωριακές εκκλησίες, τα οικογενειακά παρεκκλήσια και τα καθολικά των μονών. Ιδιαίτερα έτσι όταν απασχόλησαν επίσης τα θέματα της αρχαιοκαπηλίας και εργάστηκε συστηματικά πάνω στην έρευνα για την διεκδίκηση και την επιστοφή των χαμένων της αφρών της ΒΕΡΙΑ και ιδιαίτερα μέχρι ακόμα, μέχρι σήμερα που δεν έχει γυρίσει, της πιο σημαντικής, γνωστής ως εμάς, εικόνες του Αγίου Πέτρου, που είναι το κόσμιμα της συλλογής τα Μαρτουνόξη. Στο πλαίσιο αυτής της προβληματικής ήταν σωστή η αίσθησή του ότι 540 εικόνες ναών της ΒΕΡΙΑ που είχαν περισυλλεγεί από τα μέσα της δεκαετίας του 60 θα έπρεπε να μείνουν στο Μουσείο, προκειμένου οι επεμβάσεις συντήρησής τους να είναι υβέλτιστες, σύμφωνα με τις σωστότερες μεθόδους συντήρησης. Φιλομετρώντας το αρχείο των νημείων της ΒΕΡΙΑ, βλέπουμε σε έγγραφα της δεύτερης περιόδου στην πόλη στην δεκαετία του 80, ότι ημερινά για τον προγραμματισμό και την ομπάνωση των επεμβάσεων στα βυζαντινά νημεία της με επιμονή στο σχεδιασμό των απαιτούμενων μελετών, γνωρίζοντας ότι αποτελούν τη βάση καν επιστημονικής και συστηματικής προσέγγισης. Μια ακόμη πτυχή της πολύθμορφης προσφοράς του προς την πόλη αποτελούν οι πολλές και ανεκτιμίτες παρακαταθήκες του. Για τη ΒΕΡΙΑ, για παράδειγμα, δεν γνωρίζουμε τόσα πράγματα των αντιστοιχές, όπως ξέρουμε για τη Θεσσαλονίκη. Όμως χάρις το έρωτο του Θανάση Παπαζότου, η εσωτερική εξέλιξη της ιστορίας των μημείων της ΒΕΡΙΑ με μοναδικό μύτο, μόνον αυτά πεθαυτά τα ζωγραφικά, υπηγραφικά και αρχιτεκτονικά παράγματα είναι απολύτως προσδιορισμένη. Το δεδομένο αυτό αποτελεί την πιο ισχυρή παρακαταθήκη και τη βάση για οποιαδήποτε μελλοντική προσπάθεια προστασίας, διαχείρισης και ανάδειξης των βυζαντινών της νημείου. Μια αγωνία του, που συνειδητοποιώ στιγτονιστέρα, θυμούμενι τα λόγια του, ήταν η ίδιος του Βυζαντινού Μουσείου ΒΕΡΙΑΣ, η οποία στην εποχή της υπηρετησής του αποτελούσε επιχειρησιακό στόχο της εντέκα της εφορίας βυζαντινών αρχαιοτήτων και τον οποίο στόχο φρόντισε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Στη μονογραφία του και τις βυζαντινές εικόνες της ΒΕΡΙΑΣ επιλέγει να παρουσιάσει ένα σύνολο εικόνων, που ίσως για την έμπνευμα του συγκέντρουν όλα τα χαρτιστικά της ογγραφικής τέχνης της ΒΕΡΙΑΣ. Όλες, σχεδόν πλιν και μεχίστον, αποτέλεσαν το βασικό καμβά για τη μουσιολογική πλοκή του σημερινού Βυζαντινού Μουσείου ΒΕΡΙΑΣ και έτσι στην ουσία υπήρξε ο κύριος επιμελητής της έκθεσης των εικόνων του Μουσείου. Θα ήθελα να αναφερθώ και σε ένα ακόμη έργο του, το οποίο με την πρώτη ματιά φαίνεται κλαϊκεμμένο, μια και πρόκειται για τον οδηγό του ΤΑΚΠΑ για τα μνημεία της ΒΕΡΙΑΣ με τίτλο «Οδυπορικός στη Βυζαντινή και με τα Βυζαντινή ΒΕΡΙΑ». Στο βιβλίο αυτό χαράζει διαδρομές περιήγησης στην πόλη ανάλογα με τη διασπορά των μνημείων και τα σύνολα που αυτά σχηματίσουν στο σύγχρονο πολυοδοτικό ρεστό. Νομίζω ότι και σε αυτή την περίπτωση υπήρξε αρκετά μπροστά για την εποχή του. Παίρνει τον επισκέπτη από το χέρι και βήμα βήμα τελειώνει σε μια περιπλάνηση όπου η επιστημονική συνέπεια είναι ισότιμη με τις αξίες διατίρησης της ιστορικότητας του τοπίου, συμφέτοντας ενώ πραγματικά απολαυστικό περίπατο. Το σπουδαίο είναι ότι το έργο του αυτό αποτελεί σήμερα πια ζητούμενο ανάπτυξες για τις τοπικές κοινωνίες, μιας και τάνο και εξιακά προγράμματα των δήμων σε συνέργεια με τις εφορίες αρχαιοτήτων στοχεύουν ακριβώς στην δημιουργία διαδρομών ενοποίησης των ιστορικών πυριήνων των πόλεων. Σήμερα στη Βερία, μετά από την πρώτη φάση των εργασιών αναστήλωσης των νημείων της στις δεκαετίες 60 μέχρι και τα μέσα του 90, έχουν ολοκληρωθεί τρία κύρια μεγάλες κλίμακας έργα αποκατάστασης. Η συντήρηση του αρχαιολογικού χώρου του Αγίου Παταπλίου και η αποκατάσταση της παλιάς μητρόπολης της Βερίας. Κατά την εξέλιξη της υλοποίησης αυτών των έργων, η ευφορία αρχαιοτήτων ημαθίας αντιμετώπισε και επέλυσε μίζωνα αναστυλωτικά ζητήματα και θέματα συντήρησης υχογραφικού διαχώσεων, τα οποία θα αποτελέσουν αναμφίγωλα αντικείμενο συζήτησης από την επιστημονική κοινότητα, αλλά έχουν ήδη χαράξει πολύ βασικές αρχές διαχείρισης για τα θέματα της αποκατάστασης και θα αποτελέσουν οδηγό για τη διαχείριση των μνημείων της Βερίας τα επόμενα χρόνια. Καθώς βρισκόμαστε ήδη στη δεύτερη φάση επέμβεσης επί των περιόδικων χριστιανικών μνημείων στη σύγχρονη εποχή, ονειρεύεται κανείς τα μνημεία αποκατεστημένα με σημαντούς τρόπους ως προς την προστασία του κτήλιακού κελίφους και με βάση την αντισταυσιμότητα στη συντήρηση της ζωγραφικής τους. Το βαρύτιστο θα ήταν η διαχείριση τους να παρέχει τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια, ώστε να επιστραφούν στα μνημεία τις εμνήματα και οι χάρες τους. Αν θα μπορέσουμε να αποκαταστήσουμε όχι μόνο τη δομή αλλά και τα εσωτερικά του ναού με τα τέμλα και τις εικόνες τους με βάση την καταγραφή του παπαζότου του 70, τότε θα έχουμε κάνει ένα πολύ μεγάλο βήμα, και αναστηλοπικό και ουσίας, γιατί αποκαταστούμε τη μορφή της κατά προορισμών χρήσεις αυτών των μνημείων, δημιουργώντας όμως παράλληλα ένα μουσιακό πανόραμα εξοσών διεσπαρμένων σε όλη την πόλη. Το εγχείρημα είναι φιλόδοξο και απαιτεί τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων, εφορίας, μητρόπολης και δήμων. Εάν όμως οι προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση τέλες φορήσουν, τότε η Βέρια πραγματικά θα αναδείξει το συγκριτικό της πλεονέκτημα, έναντι των υπόλοιπων πόλεων της Ευσαντινής πολιτιστικής πληρονομιάς, γιατί διατηρεί τα καλύτερα παραδείγματα ζωγραφικής για την εποχή τους, αδιάλεπτα, από τα τέλη του 12ου μέχρι και τα μέσα σχεδόν του 10ου όγουρο, για τα ριστογήματα της κάθε εποχής, αλλά και για το συνολικό χρονολογικό έμπρος της καλλιτεχνικής δημιουργίας, η Βέρια αξίζει μια ξεχωριστή θέση. Ο Παπαζώτος ανέστησε την πόλη ως ήλιο και ανέδειξε τα επιστημονικά της ζητήματα. Στους ανθρώπους που εργάζονται σήμερα στην εφορία αρχαιοτήκα και σ'αυτούς που θα ακολουθήσουν, αναλογεί να εξασφαλίσουν τη σωστή διατήρηση των γνινίων, αλλά και να επικοινωνήσουν τους της αυρούς τους, αποκαθιστώντας την παράδοση που χάθηκε. Είχα την τύχη απλώς να γνωρίσω τη θανάση Παπαζώτος του Παλοκαίρφου 95, τις πρώτες μέρες της εργασίας μας στην αρχαιοδική υπηρεσία. Και δεν θα ξεχάσω τον απόλυτο στετασμό, την ευγένεια και την κατανόησή του προς τους νέους. Παίρνοντας το θάρρος από αυτήν την τόσο σύνδομη γνωρινία, θα ήθελα να του πω ότι στα χρόνια που ταύχνουν θα αναδείξουμε επιστημονικά την Παλακουσκενική θερία, θα δώσουμε στις εκκλησίες πίσω την ατμόσφαιρα και τον περίγυρο που χάθηκε, θα υποστήριξουμε με τις κατάλληλες υποδομές τους βυζαντινούς περίπατους και θα μεταδώσουμε στους επόμενους τα νέα στοιχεία που θα προκύψουν από το έργο της αποκατάστασης των γνιμίων για να προσθέσουμε με τη σειρά μας ένα μικρό μπουτσαλάκι στο ψυχοδοτό της ιστορίας της. Κυρίες και κύριοι, επιτρέψτε μου να προσφωνήσω και τον μέσορα ιστορικό της πόλης, τον κύριο Διωργιονίδη, για τον οποίο μιλάω σήμερα. Ακούστηκαν τόσα πολλά πράγματα για την ιστορικότητα και παρουσία του ενάσκοπα φορά του σε αυτόν τον κόσμο, που είναι ένας κόσμος μνήμης και αγάπης. Αυτά είναι τα συγκινούντα δοχεία που συμπρώνουν τους ανθρώπους του παρόντου και του μέλλοντος και φυσικά τον άνθρωπο που γνωρίσαμε όλοι μας και τον εκτιμήσαμε τόσο πολύ. Το Μτανάς Παπαζότου τον γνώρισα στο Φιλιππί στο Τμήμα Ιστορίας και Αυθολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής της Αλανίκης, σε μια εποχή που περιόδοντας το Τμήμα Φιλολογίας στην αντίστοιχη σχολή του παντοσυνείου Ρανίνου και μη μπορώντας να φύγω στην Αμερική, σε λόγο εθνικού νόμου στρατεύσεως των πτυχιούχων από τη δικτατορία, γράφτηκα στο ορχεολογικό Τμήμα για να συνεχίσω τα σπουδές μου στη Βυζαντινή ιστορία και τέα. Γυρίζοντας από το στρατό το Γενέρι του 74 ο Τανάσης βρισκόταν στο τρίτρα τους και έτσι συμπορεθήκαμε ως το τέλος που μπορώ να πω και στο πτυχίο δίναμε μαζί εξετάσεις τα πτυχιακά διπλήκια. Ήταν ένα ψηλό ξανθό πεδί με αετήσιο βλέμμα. Αυτό το βλέμμα εκτίμησε ο Μανώλης Χατζιδάκης Μαρίης. Βρισκόμαστε στον Άγιο Νικόλαδο να ταυσάει η τρίτη μας. Ο Μανώλης Χατζιδάκης είναι ένας δάσχαρος για μας της Βυζαντινής αισθητήτης, σπουδαιότητος βυζαντινολόγος και ο Θανάσης δίπλα. Και συζητούσαμε και γυρίζει ο Χατζιδάκης και μου λέει κάποια φορά αυτό το παιδί να μου το θυμηθείς θα είναι το μέλλον της Βυζαντινής τέχνης στην Ελλάδα. Δεν το ξεχνώ. Το βλέμμα του διαβνητικό αλλά διστακτικό και μαζεμένου παιδί ήταν στην αρχή. Είχε ένα χαρακτήρα που το επέτρεπε να κερδίζει σιγά σιγά φίλους και να μεγαλώνει τον κύκλο των γνωρινιών του. Πολύ γρήγορα βέθηκε κοντά στον κύκλο μας που πατριζόταν σχεδόν από φορατικούς βυζαντινολάτρες και σε πολύ λίγο χρόνο βέθηκε μαζί μας ως άνθρωπος του σπιτιού μας. Δεν ξεχνώ τις συχνές εξορμήσεις μας στους αρχολογικούς χώρους και τα μημεία της Μακεδονίας ούτε της ατελείωτες ολοήναιρες και ολονίκτηρες συζητήσεις μας γύρω από ζητήματα και προβληματισμούς ποιοί κοινων αθεολογικών και θεμάτων ιστορίας και τέχνης αλλά και τα εκπαιδευτικά παιχνίδια με τα οποία μαγνίτιζε τα παιδιά μου που τον επεραγαπούσαν και τον θεωρούσαν άνθρωπο δικό μας. Η αφιάρος του βιβλίου «Η Παλαιολόγια Συνδρογραφικής» στη Θασσαλονίκη περιλαμβάνει ολόκληρη την οικογένεια. Στον Βασίλη, την Κατερίνα που δόρθαζε, στον Προσπή, τη μικρή και τη μεγάλη αγάπη, αυτή ήταν όλη η οικογένεια μου. Θα μπορούσα να μιλώ ατέλειωτες ώρες για το Θανάση, ένα πολύ προκυσμένο άτομο με εντεριόριστα συγκανότητες, θεωρητικό και πρακτικό προσανατορισμό, αλλά ο τόπος πιο ομύλητος χρόνος, να βιβάζω το λιστό στο θέμα και να παρουσιάσω μια όψη της προσωπικός διτάστος επιστήμονα, την επέλεξα από την αρχή των σπουδών του το Βυζάντιο, όπως κι εγώ και ένα πλήθος φίλων που με δ και της συγκίνησης της βραδιάς που ετοιμάζαμε για να κοιμηθούν οι αρχαιολόγοι μας στον ουρανό. Η Βελτιστική Πρωτεύουσα μια εκδήλωση και εδώ στην Βέργεια έχει μια εκδήλωση από την κίνηση πολιτών, Γιάννη Σοκασαρίδης θα θυμάται αυτή τη βραδιά, την βραδιά αντίληψη του παπαζώτων. Ενώ είχε προηγηθεί αυτή η εκδήλωση εδώ στον τόπο του, στην Βέργεια, λέω στον τόπο του γιατί ο Θανάσης όταν αποχωρήστηκε το χώρο της Βέργειας της Μακιαδονίας και πήγε στην Αθήνα, ουσιαστικά η ψυχή του ήταν εδώ. Ποτέ δεν δέθηκε με την αρχή. Βάλαμε και φτιάξαμε τα ιστορικογεωγραφικά, δεν πήρχε στην Ελλάδα. Δύο-τρεις φίλοι βάλαμε από το στέλνιμά μας τότε το πρώτο τόμο και εμπιντρήσαμε αυτό το περιοδικό, στο οποίο η συνετοχή του ήταν συνέχεια και η έργη του ήταν συνέχεια λίγο στο περιοδικό. Είναι συνεκδότης δηλαδή του περιοδικού ιστορικογεωγραφικά από την αρχή. Τώρα το περιοδικό έχει περίπου 15 τόμους. Απολούθησαν στη συνέχεια και άλλες δημοσιεύσεις για την προσφορά τους στην επιστήμη με απογορύφωνο τη φροδύνη του Μανώλη Μαλαδάκη για το δουλί που θα μας προσιάσει σήμερα, το οποίο το θεωρώ και ένα σημαντικό σταθμό γιατί έχει και το εργογραφικό έργο του Θανάση και είναι πια οριστικοποιημένο εκτός αν ακόμα στα κατάρρυπά του υπάρχει υλικό για να εκτιμήσει κανένας την προσφορά του, η οποία ήταν αραστηριώτατη προσφορά και στον χρόνο της αδόσκησης. Μπορώ να πω ότι τα μισά από τα δημοσιεύματα είναι στον χρόνο της αδόσκησης. Ο τίτλος της ομιλίας μου είναι ο Θανάς Παπαζώτης, ο ιστορικός και φιλόλογος. Το βάρος των ενιών ιστορικός και φιλόλογος στην επιστημονική τους διάσταση, ασφαλώς και απαραπέμπει σε διακριτές ειδικότητες. Μα η θεόριστη μου δεν προβλέπει στο να κατατάξω το έργο του Παπαζώτου στη μια ή στην άλλη επιστημονική κατηγορία. Βασίζεται στην εμπειρία μου ότι ανήκαμε σε μια γενιά που οι επιστημονικές φιλοδοξίες μας δεν χαρακτηριζόταν από το σημερινό κοινήγι της εδίκευσης, αλλά διτισσόταν στα έγκατα της αναζήτησης για το πώς θα γνωρίσουμε σε ολόκλητα τους πολιτισμούς και τη λειτουργία της ανθρώπινης δημιουργίας, πως θα κατανοήσουμε ένα κομμάτι του πολιτισμού της ισχυρίας μας, χωρίς να χάσουμε την επαφή με το παρό και το μέλλον ακόμη αυτού του πολιτισμού στην πορεία του, την πορεία του ανθρώπου που συνέχισε την ιστορία του. Σε αυτό το επίπεδο προβληματισμού οδηγήθηκε ο Θανάσης Παπαζώτος, όπως επίσης και η πρόωρα χαμένη ικανότητη Βυζαντινολόγη σωτήριστής σας και τίτος παπαμαστοράκης που η μοίρα μας έφερε τόσο πολλά στις συναντήσεις, τις αναζητήσεις και τις επιβιώξεις των οραμάτων μας για τον Βυζάντιο και προπαντός τη διατίσταση ότι χωρίς τα γράμματα, χωρίς δηλαδή τις πηγές, χωρίς τη γνώση του ιστορικού γύγνεσθε, χωρίς την ανάγκη να συνδυασθούν οι γνώσεις μας πως μπορεί να καταναρίσουμε τον Βυζαντινό κόσμο. Ενωρίσα αυτή τη ζήμωση στην ανέδειξη του παπαδότου έδωσε τους πρώτους καρπούς. Θα έλεγα ότι πολύ ενορής ο Θανάσης εθρίζησε στην ιστορική μέθοδο χρησιμοποιώντας όλα εκείνα τα εργαλεία που του εξασφάλιζαν τη στέρη έδραση των επιχειρημάτων του. Σήμερα διαθέτουμε όλο το δημοσιευμένο έργο του για να μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο παπαδότος ήταν ένας επιλεκτικός ιστορικός και είχε συνείδηση και ο ίδιος για το έργο του αυτό. Ας ακούσουμε τον ίδιο να ποτιμά αυτή τη διάσταση του ελληνικού προσανατολισμού. Η συγγραφή του βιβλίου μου για τους ναούς της Βέρειας υπήρξε τυχαία. Όχι ότι δεν ήθελα κάποτε να συντάξω ένα τέτοιο έργο. Ήθελα καταρχή να δημοσιευθεί ένα μικρό βιβλίο με τις Βυζαντινές και με τις Βυζαντινές επικραφές της Βέρειας που θα στεκόταν ως συμπλήρωμα μια και η φύση του θα ήταν ιστορική δίπλα στην εργογραφία του κυρίου Χιονίδη. Η Άννα Βραμμέα, καθηγήτρη της Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, όταν της ανέφερα την πρόθεση μου με παρότερη εναισθησία ξενών συνολικότερου έργου για τη Βέρεια με βάση τις επικραφές ώστε να κατατεθεί ως δικατορική διατριβή. Το 1993 πήρα το τίτλο του διδάκτοδος και το 1994 κυκλοφόρησε στο βιβλίο μου για τα μνημεία της πόλης μας. Η διδακτορική διατριβή γραμβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών 28 Ωδόρη 12 του 1995, την ίδια μέρα που κυνήθηκε το ιστορικός της πόλης δώρος Χιονίδης. Είναι μια σύμβολική σύμβολη. Θα ήταν αρκετό το έργο Βέρεια Κυναίτης 18ου αιώνας να στηρίξει την άποψη ότι ο Παπαζότος δεν ανήκει αποκλειστικά στο χώρο της Βουζαντινής, Μουσταντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης. Τον ισχυρισμό επιβεβαιώνει η φύση του θέματος του και η οπτική του ίδια. Αν βέβαια παραβλέψει κανείς το γεγονός ότι η διδακτορική διατριβή δίνει ταυτότητα της επιστημονικής ειδίκευσης, θα συμφωνούσε κανείς μαζί μου, ορίς αμφιβολία, ότι πλάι στην κατεξοχήν ειδικότητα του αρχαιολόγου, ο Παπαζότος διέθεται εξίσου καλά και την ειδικότητα του ιστορικού. Καθρέφτης αυτής της ιδιότητάς του είναι οι 160 πρώτες σελίδες του έργου σε σύγκριση με τις 59 σελίδες που αφαιρώνει στους ναούς, τους οποίους πρέπει να τα χειρίζεται σε άλλο του. Αλλά τα μετρήματα δεν είναι μόνο ποσοτικά. Το κεφάλαιο της ιστορικής μεθόδου, στο κεφάλαιο, η κοινωνία της βέριας και τα μνημεία, όπου συνεξετάζεται το ιστορικό, γίνεστε σε ένα διάλογο με τα μνημεία που συγκροτούν την κοινωνία της πόλης και της μετεξέλιξής της, με το διακαρυστικό βλέμμα του ερευνητή, που δεν συγχαίει τους ρόλους του ως ιστορικού, ως αρχαιολόγου, ως ανθρώπου, που ζει βαθιά το ρόλο της τέχνης στην ανθρώπινη αναγκαιότητα του κοινωνικού περιβάλλοντος του. Δεν είναι μόνο η διδακτορική διατριλή του Παπαζότου για να στηριχθεί η άποψη ότι εκείνος βασιζόταν με το έναν του πόλης στην βάση της ιστορίας και μάλιστα στην πιο μοντέρνα μεθοδολική της κατεύθυνσης. Το μαρτυρούν μια σειρά δημοσιεύματα που αναφέρονται ήδη στην ιστορικογεωγραφική μεθοδολογία είπε σε ελληνικά έντυπα και επιστημονικές εκδόσεις. Παραδείγματος χαρακτηνάω την έκδοση αρθολόγιμου για την πιερία, το περιοδικό κληρονομία, η θρακτική πτήρυδα. Είπε στο ευρύτερο της εμβέρειας έκδοση Γεωγραφία ιστορική του κόσμου της Μεσογείου, που εξέδιλε η αδερφή στο Παρίσι και βέβαια με συνεργάτες, την Ευραμέα, την Αζραχά, με τις οποίες ο Καπαζότος διατηρούσε μια δημιουργική επαφή. Και βέβαια η δύσκολη αγεωρωτική τοπογραφία, η θεματική δηλαδή αυτή, μεταφέρθηκε μέσα στις σελίδες αυτού του περιοδικού. Αλλά και ένα πλήθος μελετών και άρθρων που αφορούν αποκριστικά ιστορικά ζητήματα. Τώρα που έχουμε τον κατάλογο των μελετών, θα μπορούσε κανένας να τα δει από κοντά και τις αντίστοιχες παρακομπές. Ο Ιγνάτου Ρωσκαλώθος, η Παναγίρια Βαλιώτισσα στα Βοδενά, ο Βολερό, ο Μεγάλος Νόμος της Θεοτόκου, της Αχυροποίης, η Άλωση της Βέριας, η Μονή του Πατριάκου Αθανασσίου, η Σκύβη της Βέριας. Μελέτες καθαρά ιστορικές. Τον Παπαζότο τον ασχόλησε η ανοίγνωση της ιστορικής πραγματικότητας των γεγονότων, των προσώπων και των τόχων. Με την οξύνια που διακρίνει ένα σύγχρονο ιστορικό και μάλιστα σε πολύ διάστατο πλέγμα του ιστορικού περιβάλλοντος είτε του στενότερου είτε του ευρύτερου κύκλου. Η συμβολή του σε αυτό το χώρο είναι τεράστια. Θυμάμαι τη μελέτη του για τη Θράκη, την τοπογραφία της Θράκης. Δεν γνωρίζαμε τίποτα για την Ανατολική Θράκη. Τώρα κυκλοφορεί σε ένα τρίτο μάεργο στο μέσο της Αυστριακής Ακαδημίας τα Βουνακέρια Βυζαντίνη που έχουμε πια στα Κέρκομους πολλά. Αλλά την εποχή που ο Παπαζότος έγραφε την πρωτοποριακή μελέτη του για την τοπογραφία της Ανατολικής Θράκης και όταν οι συνθήκες εκεί δεν επέτρεπαν να επισκεφθεί κανείς τα μημεία ή τους χώρους. Ήταν και στρατοτική λεγόμενη περιοχή και θυμάμαι τα ταξίδια που έκαναν με την Ημόλη τότε σε αυτή την περιοχή και μας έδωσε αυτό το υπέροχο δημοσίες μου. Η συμβολή βέβαια είναι τεράστια και σε αυτό το χώρο. Πως προς τα φιλολογικά ενδεφέροντάπτω αφετηρία είναι πάντα το έργο Ιβέρια και Ναίτης όπου εκδηλώνεται η φιλολογική κλήση του προς τα ελάφρια της επειγραφικής και της φωλεογραφίας. Ειδικότητες της φιλολογίας. Αυτή άλλως ήταν και η πρώτη του κλήση όταν ξεκινούσαν τις σταδιοδρομίες από την Ιβέρια. Οι επειγραφές είναι κείμενα που ακριθούν γερή κατάδυση φιλολόγου στο πρωταρχικό στάδιο της μελέτης του υλικού. Στις 150 επειγραφές που περιέχονται στο έργο Παπαζώτους ξεδιπλώνει το ταλένδο του καλού φιλολόγου πέρα από τα ιδιόχερα σχέδια την ισορική και βιβλιογραφική κατάρτιση που είναι άψαγη. Η επειγραφική ήταν στις πρώτε ρώτος του Παπαζώτου και θυμούμαι την επιμονή του να αναφερθεί στην επιγραφή του ταφικού παρετουισίου του Αναγίου Αναγίου της Μονής Ικοσιφηνήσεις, ένας χώρος που μας αφορούσε και μας τέληψε τόσο πολύ. Από το 1969 είχα φωτογραφήσει τις πληθογραφίες τις οποίες κατέστρεψαν στις δρόμες αργότερα και θυμάμαι την εντονότατη συζήτηση που κάναμε την καθαρά Δευτέρα του 1974 στο νέο τότε μητροπολίτη δράμας Διονύσιο και την επιμονή του Ζανάση και Μουρέβερ που είχαμε τα στοιχεία ότι κατέστρεψε πριν τις πληθογραφίες και εξογράφησε άλλες. Οι χριστιανικές επειγραφές της Βακεδονίας, η εκκλητορική επειγραφή της παλαιάς μητρόπολης της Βέρειας, αλλά και η ανάγνωση πολλών επειγραφών στις τυχογραφίες και τις εικόνες υποδειλών τη δινότητα του αρχαιολόγου να διησδή στα μυστικά της γλώσσας των κειμένων με αφομιωμένη την αίσθηση του πλούτου που του παρήχει η καλή κλασική του παιδεία. Η δίψα του προπαζότου για τα γράμματα τον έσπρωχε να ανακοινηθεί και προς άλλες κατευθύνσεις φυλολογικών ενδιαφέροντων όπως παραδείγον της χάρη η μελέτη των αρχείων και των παλαιτήκων διπλίων. Τα παραιότυπα της Βέρειας, το κτιματολόγιο και η βιβλιοθήκη της Μονής Αγίου Διανησίου, τα αναφερόμενα στη φράκη έγγραφα του Βυζαντινού Μουσείου και τα νεότερα αρχεία της ευκαιριστικής φιλακτορικής αδερφότητες Κωνσταντινωπόλης του 19ου αιώνα που ματριμούν τις προσφάσεις που έγιναν για την οργάνωση της παιδείας στη Μακεδονία στα τέλη του 19ου αιώνα συνιστούν ένα νέο κεφάλαιο φιλολογικής συμφωνής του Παπαζώτη, χωρίς να παραβλέπετε η στροφή προς τα Βυζαντινά έγγραφα από όπου αντλεί της πληροφορίας σου για να φωτίσει μέσω των πηγών αυτών τα συγκεχημένα ή σκοτεινά ζητήματα όπως είδαμε παραμούμως κάτω για τον 19ο καλόθετο τη Μονή που μικριώτισαν στα κτήματα της Μονής Λιμώ στην περιοχή της Βέρειας, τη Μονή του Πατριάου Παθανασίου που προαναφέραμε. Τέλος, αναδειχώντας το πλούσιο έργο του, η εμβάθυνση σε καθαρά φιλολογικά κείμενα πηγών όπως οι επιστολές του Θεόδου Βαρσαμόνος προς τον πρώτο και παπικίου όρος. Το παπίκιο όρος χρωστάει την ύπαρξή του στους αρχαιολογικούς όρους σήμερα στο θεάς καπέλο που υπηρετούσε στην Κωμοτινή, όταν σε ένα κύκλο φίλων που τον φιλοξανούσαν του έδειξαν επισκεφή τους χώρους και ήταν ο πρώτος αρχαιολόγος που έδεσε συνέδειστο όνομά του με αυτό τον υπέροχο χώρο που θεωρείται το Άγιον Όρος της Θράκης, έτσι το παπίκιο όρος. Ακόμα η μουσική τριάντα ασμάτων του έργου, η Πέπι Βαρκή δίδισε για την καθαρή ασθητική που είχε για όλα τα θέματα της τεχνικής και για τη μουσική, τριάντα ασμάτων του έργου έλθωσαν αποτελέσματα και πιστοποιούν αυτά τα πράγματα, το έμπρος των ενδιαφερόνων, του παπαδότους, του χώρου των φιλοδογικών σπουδών και τις συμβολίους συζητήματα που ο ίδιος ανακάλυψε και πρόδεισε σημαντικά. Θα μου πείτε, είναι δυνατόν να συναγάγει κανείς υπεράσματα που καθορίζουν τα όρια του των επιστημών, ώστε να χαρακτηρίζει έναν ερευνηκή ως φιλόλογο, ιστορικό, αρχαιολόγο, μελετητή ή γνώσε της αισθητικής. Θα αναφερθώ πάλι στα λόγια του παλετά του Φίλου, έτσι, να χαρακτήριζε. Είμαι ο παλαιότερος Φίλος του βέβαια από την αρχή των σπουδών και στη συνέχεια. Ένα υπέροχο βιβλίο που τα πάται της ψυχής και της Βυζαντινής ζωγραφικής της Μακεδονίας, έκδοση του Υδρύματος Χώρνου, όπως είδατε στη Διαφάνεια αρχικά, γιατί αυτό είναι χαρακτηριστικό του χωρίου, δεν ήξερα ότι θα προβληθεί κιόλας. Και μέσα στον χρόνο της δοκιμασίας του, ο ίδιος καταθέτει τη συνολική απόψη του για την επαφή του με τη Βυζαντινή Γραμματεία, που ξέρω πόσο πολύ αγαπούσε και υπηρέτησε στον ερευνητικό του Βύγιο. Το να ισχυριστώ, μας λέει, ότι ανέγνωσα όλη τη Βυζαντινή Γραμματεία ώστε να παρουσιάσω στη διάρκεια μιας διάλεξης ένα θέμα που θα έχει σχέση και θα αποδεικνύει τη συνάφεια κειμένων και τέχνης, θα ήταν πράγματι μια απάτη. Θα προσπαθήσω, αστόσο, να εκφράσω μερικές απόψεις, στυριγμένες σε όσα κείμενα στάθηκε δυνατό να συλλέξω, για να καταδείξω την αξία που έχει για την έρευνα σήμερα ένας τέτοιου είδους φόβος, ο οποίος κάποτε πρέπει να αρχίσει. Προσέξτε διορατικότητα του ανθρώπου. Δεν πρέπει να ξεχνούμε, συνεχίζει, ότι οι όροι που χρησιμοποιούνται στη Βυζαντινή Γραμματεία και στις συγκαστικές τέχνες είναι όλοι. Όλοι γνωρίζουν τι σημαίνει γραφή, ιστορία, σχήμα, λόγου. Γραφή παράλληλα σημαίνει και ζωγραφιά. Ο ιστοριογράφος ή σχεαγράφος και σχεαγραφή σημαίνει τον ζωγράφο και την τέχνη του. Σχήματα είναι η ζωγραφική τρόπη. Επίσης, οι τεχνικές της ρητορικής, μιας τέχνης του λόγου, πέρασαν από το χώρο της δεξαλίας στη θεολογική γραμματεία και από τη θεολογική γραμματεία στους τύπους των εκκλησιών. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι οι Βυζαντιοί καθητέχνες θεωρούσαν τους εαυτούς τους άλλους τους ρήτορες. Μπορούσαν, ίσως, να μιλούν ικανοποιητικά για την τέχνη τους, χωρίς να γνωρίζουν τις λεπτομέρειες γραμματιακών κανών. Μπορούσαν να ενσωματώνουν ρητορικές τεχνητές στην εργασία τους, χωρίς να θέλουν να γνωρίζουν το όνομα τους ή τις θέσεις τους στον ακαδημαϊκό χώρο. Ο ακαδημαϊκός χώρος θα αντιμετώπιζε την κρίση μου για τη θεολογική ιδιότητα του παπαζότου, απαράλλαχτο, όπως των Βυζαντινών εκείνων δημιουργών που μπορούσαν να ενσωματώνουν ρητορικές τεχνητές στην εργασία τους. Με τη μόνη διαφορά ότι υπάρχουν αντιλήψεις σχετικά με το ερώτημα, τι είναι φιλολογία, τι είναι τεχνική συγκέντρωσης από κατάστασης και κριτικής έκτασης των κειμένων, τι είναι και αυτό. Θέλει, η γραννής αποτελεί τη βάση, το 50% της φιλολογικής επιστήμης. Το άλλο 50% είναι το πρόβλημα της ερμηνείας των κειμένων, στο οποίο μερικές φορές οι φιλόγοι, οι κλασικοί φιλόγοι, όλοι οι φιλολογούντες, δεν το αγγίζουν. Το αγγίζουν οι μορφωμένοι άνθρωποι, οι γιατροί, οι δικηγοροί ή αυτοί που λένε, ας πούμε, θα το προσωπεύουμε ένα πνευματικό περιβάλλον. Όταν ο παπαζόρος θέλει το πρόβλημα της ερμηνείας, τους συσχετισμούς μεταξύ λόγου και τέχνης, τοποθετεί τα πράγματα σε μια πιο προφορημένη σκέψη. Τότε η μελέτη των κειμένων του Μεγάλου Βασιλείου, του Φιλοθέου Κοκκίνου, του Φιλάκου, του Αποκάλεψου του Παύλου, του Κατριάου του Φωτίου, του Μανακού Επιφανίου, του Εγκυφώρου Χούνιου, του Εγκυφώρου Γρηγοράχου, του Γιέλ Ραούλου, των Μοναστηριακών Τυπικών, του Πιτήμανου Λιφιλή, του Σίλβεστρου Συρόκολου, του Γρηγορίου Μελισσινού, του Μεγάλου Βιαγνώστρου Λογοτεχνών του Βυζαντίου, του Αναρωτιέμανου Φιλώνιου Τεξέδρου. Και θυμάμαι την επιμονή του τότε να του ρούμε τα κείμενα του Φιλή από την έκδοση του Μαρτίνη, της παλαιές της έβλεκτης εκτός για να μελετήσει το Φιλή όλου μέχρι την έκδοση την Αναστατική του Μίλλερ. Αυτά όλα αποκτώναν άλλη διάσταση στο χώρο της ερμηνείας από τη φιλοσοφημένη σκέψη του Καπαλώτου. Διαβλέπει κανείς εδώ το ανήσικο κνεύμα του, την ευρύ μάθια, στο πολύ επίπεδο έργο που δεν το εγκατέλειψε ποτέ ως τέλος της ζωής του, τα Μακεδονικά από σημειώματα που το επιβεβαιώνουν. Εδώ οι κατηγορίες των γραφτών του που διακρίνεται, όπως θα μας πει ο Γ. Μαλαδάκης, στα ιστορικό-φιλολογικά, ιστορικό-τοπογραφικά και τα ερμηνευτικά, λάει στο μεγάλο κεφάλαιο της ζωγραφικής, που τόσο αισθανόταν στο καλμό της, και ενισχύουν την άποψη ότι ο καλέτας του φιλολού διέθεται τα χαρήλματα και του ιστορικού και του φιλοδόγου. Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι, συμπληρώθηκαν 21 χρόνια από το θάνατο του Καπαζώτου και η πρωτοβουλία που είχαν οι διοργαντές αυτής της εκδήλωσης να τιμηχεί η μνήμη του, αποτελεί ταυτόχρονα και μια κίνηση διδαχής προς τους νέους, το πόσο μέσα από τις γνήμες μπορεί να αναπτυχθεί ο συνεπτικός δεσμός των ανθρώπων με εκείνους που νόχτισαν για τον πολιτισμό, γι' αυτός που κράτησαν την επαφή των μάτειών τους με το ιστορικό περαθόν και τις ανθρώπινες αξίες που παραμένουν αλλείωτες, όπως ο σεβασμός στα έργα δημιουργίας, η εκλεπτισμένη αισθητική, η αδιάρρηπτη επαφή με την παράδοση του πολιτισμού, με τα οράματα των προγενεστέραν που με την αισθητική τους αντίληψη και τη θεωρία άγγιξαν την ουσία της επιστημονικής ανασχόλησης. Στον Θανάση Παπαζότο, η επιστήμη, η παιδεία και η δίψα του για τη ζωή και την τέχνη δέθηκαν σε ένα πληκισμένο σώμα που άντεξε πνευματικά καθώς η υλική του υπόσταση φάνηκε αδύναμη στην αντοχή του χρόνου. Εμείς σήμερα κρατούμε ζωντανή τη νύμη και το πνεύμα του. Έχω πάντα στο νου μου τη τύχη των εντασμένων ανθρώπων, των δημιουργών των ποιητών και την άδικη μοίρα τους. Ένα πείημα νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Φεδερίκο Γκαθία Νόρκα στις 19 Αυγούστου 1936 μέσα στο χαλτάκι του Καμίνου Τελαφουέντε. Η τέχνη και η πείηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε. Η τέχνη και η πείηση μας βοηθούν να πεθάνουμε. Περιφρόνησης απόλυτη αρμόζει σ' όλους αυτούς τους φορήβους, τις έρευνες, τα σχόλια επισχολείων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν αργόσφαιροι και αματεόδοξοι γραφιάδες γύρω από τις μυστηριώδικες και ασχρές συνθήκες της εκτελέσσεως του Κακορίζη που του Λόρκα είπε των φασιστών. Βέβαια η μοίρα δεν ήταν η θρηκητική των φασιστών στον Θανάση, ήταν η μοίρα, η μοίρα του. Μα επιτέλους, πια ο καθής γνωρίζει πως από καιρό τώρα και προπαντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ήθεσταν να δολοφουνούν τους ποιητές. Η δολοφονία της μοίρας για τον Θανάση ήταν για μας ένας τεράστιος τίμος. Σας ευχαριστώ. Ευχαριστούμε πολύ κύριε Χρυσαρέτη. Τώρα ο κύριος Βουλαγάδης θα μας διεθνήσει για το βιβλίο που είναι η αφορμή της συνεργή σας. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Είναι αλήθεια ότι αισθάνομαι κάπως άντωλα σε αυτή την έκοση γιατί είμαι μάλλον από τους λύπους που γνώριζε τόσο λίγο τον Θανάση Παπαζότο. Δύο ώρες μόνος, ένα βραδινό καφέζι στη Σαμοφάδη το καλοκαίρι του 1994, όπου βρίσκεται για διακοπές με την Ιώλη. Η βραδιά τελειώνει γρήγορα, ο καιρός περνάει, ο Θανάσης σε δύο χρόνια το 1996 πεθαίνει. Μέσα από τα γραφτά του για την ιστορία, την αρχαιολογία και την τέχνη της Μακεδονίας και της Τράκης συνεχίζονται συναντήσεις μας πιο συστηματικές, αλλά φεύ μονόδρομες. Και γνωρίζουμε ξανά με τον Θανάση, όταν η Ιώλη, τον Αέμπρο του 2012, σε Σαλονίκη, μετά από προτροπή της Ευθέργης Μαρκή, μου προτείνε να αναλάβω την ευστημονική επιμέλεια των Μακεδονικών αποσυμμιωμάτων, μια συλλογή σάνθρωπου του Θανάση, που τα έγραψε τους τελευταίους δύσκολους μήνες της ζωής του. Πέφτω από το τελευταίο δοκίμιο των αποσυμμιωμάτων από την Ιώλη, το διαβάζω και συνειδητοποιώ ότι πρόκειται να ξύσω με τα νύχια μου ένα πουνό. Και αυτό γιατί Παπαζότος ήταν από τους καλύτερους γνώστες του Βυζαντινού και μεταβυζαντινού Βόρειο-Λατυφού χώρου, ένας επιστήμονας πολύτροπος, που κοινούνταν με άνεση στην ανάγνωση των κειμένων των μνημείων του τοπίου. Για να το πω με άλλα λόγια, διάβαζε ανάμεσα και πίσω από τις γραμμές των αποτεχνικών και των ιστορικών κειμένων και συνδύαζε ένα πλήθος πληροφοριών που του έδιναν οι εικόνες και οι τόπιοι. Τι ακριβώς όμως είναι τα μακεδονικά από σημειώματα του Θανάση Παπαζότου? Είναι μια συλλογή 45 άρθρων, τούτα περισσότερα σύντομα και μερικά πιο εκτεμή, ένα σώμα κειμένων που χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο μέρος επιγράφεται ιστορικοφιλολογικά και περιλαμβάνει πέντε άρθρα που αξιοποιούν κείμενα δημοσιευμένα και αδημοσιεύτα για να εικονογραφίσουν όψεις της κοσμικής και της εκκλησιαστικής πραγματικότητες της Βυζαντινής και της μεταβυζαντινής Μακεδονίας. Εδώ, όταν έμεινε μπροστά μας ο κόσμος της Παίριας, το αρχοντολόι και η φτωχολογιά των αρχών του 13ου αιώνα, βρίσκεται μέσα από τα κείμενα του Δημήτριου Θωματινού. Επίσης, αναλύεται μια εκκλησιαστική υπόθεση του 17ου αιώνα που οφορούσε τον επίσκοπο Κίτρους Ιάκωγο, αγαπητός του ποινιώτου αλλά μισιτός, κονδύστοκο και άνθικο μητροπολίκης της Θεσσαλονίκης Μεθώδιο, που τον αποκαλούσε Κακοϊάκωγο και ζητούσε την καθέρεση του γιατί δίκαν δεκατέβαλε εκκλησιαστικά σημαντά, δηλαδή χρήνα στη Μητρόχολη της Θεσσαλονίκης. Τέλος, δημοσιεύεται ένα επιστολάριο του 18ου αιώνα, που φυλάσσεται εδώ, στη Δημόσια Κοινωνική Βιλιοθήκη της Βέρειας, δηλαδή ένας οδηγός για το πώς πρέπει να γράφει κανείς επιστολές ανάλογα με τον παραλίπτια. Στο δεύτερο μέρος του διβλίου, που τικλωκορείται «Ιστορικοτοπογραφικά Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παραπάνω, Ιστορικοτοπογραφικά Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παύλα Μημεία», Απομονώνω αυτά, στα οποία ο συγγραφέας πραγματεύεται το πώς ένας ναός αποκτά τον τίτλο του Σταυροπηγίου, μελετώντας την ειδική περίπτωση του Ναού του Χριστού της Βέρειας, το πώς καθιερώνεται ένας ναός με αφορμή ένα χριστόγραμμα ζωγραφισμένο στον Άγιο Βλάσιο, πάλι το στιφέρια, και το πώς συνάπτονται με την παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας μια προσωκοποίηση της ελεημοσύνης στη Μαναγία Χαβιάρα και η απεικόνιση των Δέκα Παρθένων στον Άγιο Γεώργιο του Άθλοντος Γραμματικού. Το τέταρτο και εκτανέστερο μέρος του Βιβλίου αφορά τη ζωγραφική και περιλαμβάνει 24 προσιδειώματα, 4 γενικά, 7 για τηχογραφίες και 13 για εικόνες. Μαθαίνουμε για την περιπέτεια της επιστροφής από το εξωτερικό μιας κλεμένης εικόνας του Αγίου Προκοπείου του 14ου αιώνα από τον ομώνυμο Ναό της Βέρειας, η οποία χάρη στον Θανάση Παπαζώπη και στη σχεδόν αστυνομικού τύπου έρευνά του, εντοπίστηκε, ταυτίστηκε και επέστρεψε από το Βιζανό Μουσείο της Κόλυς εδώ, μέχρι πριν πέντε χρόνια το καλοκαίρι του 2012. Τέλος, δημοσιεύεται εδώ για πρώτη φορά μια εικόνα με τον Ιωάννη Πρόδομο και τον Άγιος Σημεών το Θεοδόχο από τη Μονή Πατωπεδρίου, στην οποία ζευγνίονται με ενδιαφέροντα τρόπο οι αναμύσεις της κομμύνιας τέχνης με την ελαύνουσα παλαιολόγια τεχνοτροπία. Η ολοκλήρωση των υποσημειώσεων που δεν πρόλαβε να αποτελειώσει ο Θανάσης σε αυτό το βιβλίο ήταν ένα έργο δύσκολο. Το ότι αποφασίσαμε με την Ιώλη πως έπρεπε να ενημερώσουμε το έργο με τις πιο σημαντικές δημοσιεύσεις της νεότερης βιβλιογραφίας των τελευταίων ή 20 χρόνων, όμως τις οποίες δεν είναι καθόλου αμελητέως έκανε τη δουλειά ακόμη δυσκολότερη. Η ειπωνογράφηση ήταν μια τρίτη ανηφόρα. Μεγάλο μέρος της ήταν ήδη ετοιμελώς έτοιμο από τον ίδιο τον Θανάση. Έλειπαν όμως αρκετές φωτογραφίες οι οποίες βρίσκονταν στο αρχείο του εις είχε τραβήξει όταν ήταν πολύ νέος και πολλές από αυτές δεν τις υπομνημάτησαν. Όταν είσαι 20 και 25 χρονών, θυμάσαι ότι φωτογραφίζεις και φυσικά νομίζεις ότι δεν θα πεθανείς ποτέ. Μου έλεγε όλοι όταν δουλεύαμε στο σπίτι της Θεαφήνα ή στο σπίτι μου της Θεσσαλονίκη για την επιλογή φωτογραφικού υλικού. Προσπαθήσαμε λοιπόν να περάσουμε τόσους κοπέλους, επικαλισθήκαμε την βοήθεια φίλων και συναδέλφων του Θανάση, της Αγγελικής Κοταρίδη και της Μαρίλης Χιμωνοπούλου, του Αντώνη Γαλίτσιου, της Αναστασίας Τούρτη και της Εφεύρης Μαρκή, του Γιάννη Κανονίδη και της Λίνα Στρατή. Πριν καταπηθεί στο τυπογραφείο, το τελικό δοκίμιο διάβασαν ο ταξιάρχης Κόριας, ο Τριαντάχουλος Κλαβενίτης και η Εργενία Τρακοπούλου. Η γραφίστρια Βάσου Αντωνίου και η πημελήτρια Στέλλα Τσάμουνα και φυσικά ο γιος του εικαστικός Ρωμανός Μαπαζότος και ο αρχιτέκτος μας, Ιώργος Πασχαλίδης, είχαν φουσιαστική συμβολή στην ολοκλήρωση του εγγλίου, καταθέττοντας ο καθένας γνώσης και γούστο. Όλους μας, ασφαλώς, μας συντώνησε αν έβγαινε και διακριτικότητα ή ο Ιώργος Πασχαλίδης που γνώριζε φυσικά καλύτερα τον Θανάση και ήξερε τι θα του άρεσε και τι όχι. Επειδή η έγκωση ενός επιστημονικού έρωμαντα το θάνατο του ψιγγραφέα του είναι και μια μαρτυρία για την ιστοραιογραφία του πλάτου και επειδή ο Παπαζόδος ομολογουμένως φράγησε τις Βυζαντινές σπουδές του τελευταίου τέτατου του 20ου αιώνα στην Ελλάδα, θεωρήσαμε ότι το βίο θα έπρεπε να κλείνει με ένα βιογραφικό του σημείωμα και με αναλυτικό κατάλογο της εργογραφίας του. Προσθέσαμε όμως και κάτι εξίσου σημαντικό, ένα παράδειγμα εικόν με δικές κοκαλιτεχνικές δημιουργίες, πέρα από αυτές το κοσμούν τα εξόπιλα και είναι γλυπτά σε πέτρα, ξύλο και πυλό, ψωγραφική σαργοτέμπερα και ψηφιδοτό. Ανήντυπα του βιβλίου έχουν ήδη σταλεί για βιβλιοκρισία σε δύο μεγάλα επιστημονικά-βυζενεολογικά περιοδικά στο Παρίσι και στη Διέννη και αναμένουμε την υποδοχή και την κρίση των ξένων συναδέλκων. Τα μακεδονικά του σημειώματα του Θανάση Καπαζότου είναι ένα έργο βαθύ και πλακύ, όπως ήταν και τα προηγούμενα έργα του και όπως εν τέλει είναι τα έργα των σπουδαίων και επιστημών. Διαλαμβάνει θέματα ιστορικής τοπογραφίας, προσοχογραφίας, θεολογικά και νυνευτικά και φυσικά ζητήματα αρχαιολογίας και τέχνης. Θα επιμείνει όμως, ειδικά στη συμβολή του, στη μελέτη της Βυζαντινής και μεταβυζαντινής σογραφικής, ένα τομέα της τέχνης που είναι και η μεγάλη του αγάπη. Σε αυτά τα κείμενα μας προσκαλεί να αναστοχαστούν κριτικά το ρόλο και τη λειτουργία της εικονογραφίας και της τεχνητροπίας. Εκκαταφέρνει αυτό, εξετάζοντας με ετοιμονή και υπομονή, τα ζωγραφικά έργα από κοντά και από ψηλά, στις λεπτομέλειές τους και ως σύνολα. Με γρήγορη αντίληψη, εμφισβητεί, καταρρίπτει ασθήρεικτες βεβαιότητες, διατυπώνει ερωτήματα και προτείνει απαντήσεις ή απλώς κάνει υποθέσεις εργασίας, δίνοντας έναυσμα και περιετέρου επιστημονική συζήτηση. Και όλα αυτά με γλώσσα ρέουσα, παραπλή, χωρίς επιτείνευση και φιορυτούρες. Κλείνοντας, υπερθυμίζω το αυτονόητο, ότι αν είχε τη δυνατότητα να ολοκληρώσει ο ίδιος ο συγγραφέας το δικό του έργο, θα το έκανε πιο επιτυχημένα, πιο έξοδο, αλλά και πιο αποτελεσματικά. Παρ' όλα αυτά, σας καλώ να διαβάσετε τα μαγεμονικά από σημειώματα, γιατί διατηρούν η απίστευτη φρεσκάρα στις ιδέες και στη πλώσσα, παρά τα 20 χρόνια που πέρασαν από τη συγγραφή τους, και το κυριότερο μπορούν να διαβαστούν και αποδικούς επιστήμονες και αυτοπαρκείς φυλάχιους αναγνώστες, που θα αναγνωρίζουν αμέσως τις εξωτερικές και τις εσωτερικές πλευρές του θημαίου. Ευχαριστώ. Ευχαριστούμε πολύ για την πολύ σαφή και καλή παρουσίαση. Και η ώρα είναι η ώρα, νομίζω, να φύγει η Βέρεια για τον Σανασί Παπαζότο, ο κύριος Κεσσαρίδης. Καλημέρα σας. Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση. Καλημέρα σας. Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση. Ιδιαίτερο στείλε όλοι για την πρόταση. Αγίων Επιστοφήνων. Ο κλεμμένος Άγιος Παλοκόπιος από τον ομώνυμο Νεό της Βέρειας, μια εξαιρετική Βυζαντινή εικόνα του 15ου αιώνα, θα φέρει πίσω και τον Άγιο Πέτρο, κλεμμένος κι αυτός, από τον ίδιο Νεό. Ο Άγιος Παλοκόπιος, που εμπικονίζεται με στρατιωτικό ένδυμα, κρατώντας παρέτρα και υψωμένο ξύφος, εφανίστηκε το 1980 σε δημοσίευση υπό το τίτλο «Icons and East Christian Works of Art», χωρίς τις επιζωγραφήσεις της. Παρατάωτα, ο αλληνεύστος αρχαιολόγος Θανάσης Παπαζώτος την αναγνώρισε και την τάφτισε με την κλεμένη εικόνα της Βέρειας. Είχε αφαιρεθεί από το ναό μεταξύ των ετών 1968-1985. Το ξύλο πεθαίνει μόνο όταν καεί. Η εικόνα, τοποθετημένη δεξιά της ωραίας πύλης ως προσπεκκλησίασμα, την πήραν για συντήρηση. Ο συντηρητής λειτουργεί ότι υπάρχει κι άλλη εικόνα από πίσω. Σιγά-σιγά την έφερε στο φως. Σκέφτρωμα ελαφρύ τρομοίδησε. Καρφωμένο πιχάκι κάτω από το δεξί της μάτι. Ελαφρύ μαλάκωμα με μετέξ. Έσκαψε με τον ιστέρι το μύχι τριών εκατοστών. Ξύλινο σπορέας, δυσκολία, σκορπάει το καρφί. Χειρότερο το μηχανικό. Βγαίνει δυσκολότερα, γιατί είναι ίδιας διατομής. Βοηθάει η οξύγνωση. Χριστός Παντοκράτο. Στον διακονικό δίπλα την έβαλα μετά τη συντήρηση. Την κάθισαν πάνω σε βαμβάκια, σκεπασμένη. Ήρθε ο αρχαιολόγος. Λυμή δεν είναι αρχαιολόγος, αναρωτιούνται δυο αεγάτες. Την ξεσκεπάζουν, μολύς την είδε, έμεινε κόκαλο. Άρχισε να κλαίει, έπεσε κάτω. Βρε μην κάνεις έτσι, όλα θα περάσουν, να του λένε αεγάτες, νομίζοντας ότι κάτι δικό του θυμήθηκε και έπαθε. Άνοιξη η τελευταία. Λίγο πριν το μεσημέρι. Παλαιά Μητρόπολη της Πόλης. Μέσα στη τεράστια μη επισκέψη με εκκλησία μου. Η υγρασία, η μύφος. Στο πάτωμα μαγμάρινα θράσματα. Το μήμιο κυνηγήνευσε πρόσφατα με καή μου. Σε ένα σημείο του αριστερού κλήτους, πάνω σε μια ψιλή σκάλα, ένας φωτογράφος φωτογραφίζει τις υπέροχες φωτογραφίες, βάσει των υπολήξεων του αρχαιολόγου Θηταλπί, ο οποίος βρίσκεται στη βάση της σκάλας από την οποία κρατιέται. Διπλωμένος, πιάνει τη δυλειά του. Βίχλει με υποφέρει. Δυο-τρεις αργάτες. Κάποιος από αυτούς αρχίζει μπροστά στον αρχαιολόγο με ένα γεμάτο καρότσικο. Αρχαιολόγος. Ελέγχει το υλικό στον καρότσικο. Όχι αυτόν. Αναδεικνύει μέσα από τον σωρό ένα μπουκάλι σε σχήμα ανθρωπίνου σώματος. Το μπουκάλι φέρει στο λαιμό του μια τρύπα, ένα σπάσιμο. Φωτογράφος. Μη μου πεις ότι κι αυτόν αρχαιολόγος, κοιτάζοντάς τον, είναι τουλάχιστον εκατό πετών σιωπή. Ανήκει στα ευδρύματα της νεότερης περίοδος του μημείου. Το 1617 οι δυνάμεις της Αντάν κατέλησαν μες στο μημείο. Άκουγονται από τον παρακείμενο πλάτενο οι κάργιες με τα κουδουνάκια στο λαιμό. Φωτογράφος. Δρομοπούλια. Δεν ησύχασαν. Αρχαιολόγος. Ίσως χαριτολόγοντας. Α, έχουν δικαιώματα. Εδώ το βρήκαμε. Τι θα είναι όταν εμείς θα έχουμε τα ίδια. Έχουν πλέον αρχαιολογική αξία. Γελάει. Φωτογράφος. Μην μου πεις τώρα ότι και οι κάργιες. Αρχαιολόγος. Με έμφαση. Και τα κουδουνάκια. Ο αρχαιολόγος, θείτα πει, σφίγγει στη χόφτα του το μπουκάι και συνεχίζει τη φωτογράφηση καθοδηγώντας το φωτογράφωπο όλοι και περισσότερο δύστροποι. Όμως ο αρχαιολόγος, σαν να συμμέτεχε σε μία μεταμόρφωση ψυχική, σαν να προσπαθεί να μετοσιλευθεί περισσότερο παρέμου μεταμορφωθεί, βρίσκεται ήδη αλλού. Ακούγονται και πάει οι κάργιες και τα κουδουνάκια. Στον Θανάση Παπαζωτό χρωστάω την έκδοση του πρώτου μου βιβλίου. Στο τέλος της αφιερωμένης τον ίδιο και το έργο του εκδήλωσης στην πληροθήκη στο παλαιότερο εκτίλειο αυτής και διπλωμένο στα δύο, όπως όταν το συνάντησα η τελευταία φορά μέσα στην Παλαιή Μετρόπολη, ζήτησε να διαβάσει ολόκληρο το κείμενο μου «Δρόμος με κεραμίδια», μέρος του οποίου είχε ακουστεί προηγουμένως. Σε λίγο καιρό με ειδοποίησαν από τον εκδοτικό εικόνα. Εάν δεν υπήρχε ο Θανάσης, δεν νομίζω ότι θα είχε καταφέρει και ο Κατάν. Δεν μπορούσε να δει την έκδοση. Ο «Δρόμος με κεραμίδια» αφιερώθηκε στην ΕΜΕΤΟ. Το 1998, στην εκπομπή του Βασίλου Βασιλικού, παρουσιάσουμε μαζί με την Ιόλη το δικό μου βιβλίο διπλά στα δικά του. Άργοτερα αναγνώσαμε με κεντρικό μιλητή τον Βασίλη Κατσαρώ, ως κίνηση πολιτών για την αισθητική και αρχαιολογική προστασία της Κυριότησας, εκδήλωση στην μνήμη του μέσα στην Κυριότησο. Ο Θανάσης Παπαζότος, εγκαυστικός, φλεγόμενος, υπέρπηρος, εμπύρετος, δουλειάπηρος, δουλεύοντας πυρετοδόστα τριστιάστατα εργοχειρά του, σαν παιδί που βλέπει τον κόσμο σε πρωί πρώτη φορά, προτείνει με το έργο του και με τη στάση ζωής του μια ιδιόγραφη υποχρέωση παύλα Διαθήκη, αχ να μαι, επικυρωμένη με το αποτύπωμα της ίδιας του της ζωής να αντισταθούμε στο θέατρο της εξαφάνισης και στην υποκρισία που μας κυκλώνει. Εμείς, μάρτυρες μιας ιστορίας του παραλόγου, καλούμαστε από το παράδειγμα του να αναστοχαστούμε την ιστορία σε μια εξαιρετικά κρισιμή καμπύτης. Πώς μπορεί να ξαναδώσει κάποιος νόημα στη ζωή του? Πώς μπορούμε να φωτίσουμε σήμερα την πόλη, μια πόλη που γρέμισε αμέσως με τα τελεπιλευθέρωση της τα μισά της βνημία, που μέχρι το 1975 κατεγράφησε εκκλησίες, που παρέδωσε στοιχειοδερότητα την ιδιαίτερη τέα περιοχή της Κυριότησας, περιοχή μοναδικής ιστορικής και αρχαιολογικής σημασίας, χρήζουσα ιδιαίτερης προστασίας, καθιστώντας τις εκκλησίες της μπαρεκκλήσια. Περιοχή που θα μπορούσε να αποτελέσει ζωντανό σημείο αναφοράς και ανασυγκρότησης της ιδιωτικής μνήμης και μάλιστα χαρακτηριστική περίπτωση αναζήτησης της έννοιας του ιερού στη πόλη, ένα ταξίδι στον τόπο της μνήμης, υποδοφός της ιστορίας και της σκιάς του μύθου. Μια πόλη που προπυλακίζει και προσβάλλει τους αρχαιολόγους της, όταν δηλώνουν ότι θέλουν να προστατεύσουν αποτελευματικότερα αρχαιολογικά και αισθητικά τα μνημεία της και την ίδια. Θα μπορούσε σήμερα με καλλιεργηθεί η συλλογική μνήμη να αναδειχθεί η αδιάσπαστη συνέχεια και η οργανική ενότητα ενός τόπου, έχοντας πάντοτε όμως, και αυτό είναι το σημαντικότερο, στο κέντρο του ενδιαφέροντας μας το σεβασμό προς τον άνθρωπο, προς ομάδον σήμερα, που το αίσθημα της συλλογικότητας έχει καταστραφεί και αντικατασταθεί με το μοναχικό κυνήγι του κέρδους. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να καλλιεργήσουμε σήμερα στην πόλη, γύρω μας, την ιερότητα του βλέμματος, με όλον αυτόν τον ουρήμα εδώ, που μας περιβάλλει και μας διαλύει, πώς θα καλλιεργηθεί η δυστυχία της δυστυχίας της εποτερικότερες πτυχίας του είναι, των πραγμάτων και όχι η κωλακία του θα είμαστε. Πώς θα καταφέρω να παρατηρώ μέσα στην πορεία πράγματα γύρω μου, να διαστέλονται και να συστέλονται και ακολουθώντας τη μυστική τους ζωή, να βρίσκω και να εφευρίσκω την ουσία τους και τα εραθείματά τους, την αρχαίγονη ιερότητά τους, με τη βοήθεια του ονείρου και της φαντασίας. Με ποιον τρόπο δοχιδέο και πανιστόριτο θα πάψουν και οι αρχογέροντες μας. Αυτό είναι ίσως το κύριο έτοιμα των καιρών μας, τουλάχιστον για πόλεις σαν τη δική μας, με τόσο βαρύ φορτί ο παραθόντος, και το οποίο όμως δεν νιώθει κανείς. Κατά τον Heidegger, ακόμα και οι γνωστές έννοιες έχουν ένα επιπλέον νόημα, που μας διαφεύγει και συνιστά, το πυρήνα της έννοιας του ιερού, που πάει πέρα από τις αισθήσεις, στην περιοχή της πίεσης, της τέχνης, που προσπαθεί να σφυλάγει το άφατο και να δώσει στις λέξεις ένα νόημα, που δεν θα το βρεις στον λεξικό. Το ιερό, με άλλα λόγια, δεν είναι μεταφυσική, αλλά ποιητική έννοια. Είναι υπάρχει στον κόσμο και δεν βρίσκεται έξω από αυτό. Κατά μία άλλη εκδοχή, βέβαια, το ιερό δηλώνει την παρουσία του θεϊκού στον κόσμο. Ο Heidegger, ωστόσο, επημένει ότι το ιερό θα ιερώνεται κυρίως με την προσπάθεια των ποιητών. Αρχάγγελος σε βίζουν. Όσο αρχάγγελος του μυλισμού δηλαγκινείται, εξέρχεται και στέκει σε βίζουν πάνω από την πόλη μου. Δεν έχει εξέλθει από τότε. Το έμπρος έρχεται στον κύκλο μας. Το βοήθει σε αυτό η ανάγκη της ηγόλης, η ρημή του πανικώσμου, νιώθει προστασία, δημιουργία, η ρημή του πανικώσμου νιώθει προστασία σήμερα. Γλιστράει μέσα από τα δοκάλια και την πρόπετρα. Θέλω να τον τιμήσω που χρόνια ολοκληρα επίμελως φρόντισε την πόλη, την μνήμη της. Κρατάει, γιατί τώρα επειδή ο νόδι, τεντάσσεται κι αυτός μέσα μας, συλλειδουργό στοιχείο. Και έρχεται από μακριά, πρίγκιπας, στην τυχογραφία της άνοιξης, στη στήρα στα κρωτήρια. Λυνώ με πρωτογεωμετρικά μοτίβα πάνω στην τέδρα επιφάνους νεκρού από το λευκαντί. Ήφασμα, χρυσοίθαντο, σε λανάκα χρυσή, γυναίκας στον τάφο του φιλίκο. Πορτάεται το φαγιό μου, χειρόγραφο πρωτοχριστιανικός, με κελάγιστο σινά, εγκαυστικής τεχνικής, σοδεωμένη εικόνα του Χριστού. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Άγγελος σαρκωθείς, μεγάλς σεισμός, καθώς ιωμένος. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Καλησπέρα. Καλημέρα όλοι. Σε εμένα έρχεται να κλείσω αυτήν την εξαιρετική εκδήλωση από πλευράς ιδέας, οργάνωσης, μαξιόλογους και αξιωράπητους, ομιλητές και παρελθυσκόμενους. Δεν έχω μένει πάρα να υποτεί μία και μόνο λέξη. Ένα γνήσιο ευχαριστώ. Πάντα περιχρόω απέναντι σε όλο αυτό που ξεβιβλώθηκε σήμερα εδώ. Ευχαριστώ εκ βαθέων την Αγγελική Κοταρίδη για τη θέρη με την οποία μου μίλησε μήνες πριν. Και πριν την έκδοση του βιβλίου, να καταθέσει έναν φόρο τιμής στην προκατοκότης, στη θέση αυτή του υπευθύνου των αρχαιολογικών στην Βέρεια και στην ευλύτερη περιοχή και να ελοποιήσει εφάνταστα όπως πάντα της γεύσης της. Ευχαριστώ εκ βαθέων για την άνοιξη της πόλης, άνοιξε τις εκκλησίες, τα λιμνία για τα παιδιά, για τους κατοίκους, για τους περαστικούς, για τους επισκέπτες. Άνοιξε τη Βυζαντινή Βέρεια στον κόσμο και στα θυρανίξια αυτά, αν πιτρέψουν την έκφραση, βηματίζει και εκείνη και η άξιη συνεγράφης της στον ίδιο αστερισμό με το όραμα του Θανάης Παπαζότου. Να αποκαλυφθεί στα μάτια του κόσμου ο βυζαντινός και ανταβυζαντινός πλούτος της πόλης. Οι μεσαιωνικές αιγές της συμμαθίας. Δε θα πω τίποτα άλλο γιατί θα ηχήσει πολύ λαογραφικό. Και τα έυσημα του κόσμου αγγελική ήδη σε κοσμούν, οπότε τα λόγια οχρούν. Ευχαριστώ το ίδιο θερμά τον Αντώνη Γαλίτσιο για την υποστήριξη και την άμεση πολλών μικρών εμποδίων στην πορεία της έκπτωσης και για όλα τα άλλα που με πρωτοβουλία του αφιέρωσαν στον Εκκληππόντα αλλά και την άψογη φιλοξενία σε αυτόν τον πολίτιμο για τη Βέρεια Χώρου. Ευχαριστούμε τον κύριο Ξινάδα και την κυρία Μπέτσα εκπροσώπους της Εταιρείας Μελτών Ιστορίας και Πολιτισμού Νομού η Μαρθίας για την ευγενική χορηγία χωρίς την οποία έτσι εφτύφθηκαν αδύνατοι. Ευχαριστώ την κυρία Πολατίδου η οποία ανέλαβε την άχρη διαδικασία της γραμματικής υποστήριξης και την μετέχριψε σαν υπόμονο παλμό. Ευχαριστώ όλους τους μιλυτές που δέχτηκαν ανασύρων νύμνες, ποιόντα αλλά κυρίως τους επιστημονικούς θησαυρούς που μας κλεοδότησε ο Θανάσης και να τα κοινοποιήσουν όλους μας. Ένα με έναν ξεχωριστά. Ευχαριστώ την Τασσούλα Τούρτα η οποία παρ' όλες τις ευθύνες και την άοπνη της δραστηλότητα κατέθεσε με το μεστό της λόγο τη συμβολή του Θανάση Παπαζότου όπου συνδυάστηκαν πολύχρωνος μόκθος, επιστημονική συνέπεια αλλά και προσωτική αισθησία στην αναζήτηση του ιστολικού παρελθόντος της Βέρειας και όχι μόνο. Ευχαριστώ την Μέπι Μαρκί η οποία μας μετέφερε με τρόπο αισθαντικό αυτό που για όσους το γνώριζαν ήταν και απ' τα πιο ουσιαστικά για εκείνο. Μια αδιάλειπτη θερμή συνοδυπορία όπου η καθημερινότητα υψώνονταν σε μοναδικότητα και το σπάνιο και ιδιαίτερο της ζωής σε διαχρονική αξία. Ευχαριστώ την Μαρία Χιμωνοπούλου η οποία δυναμικά και υπεύθυνα παραλαμβάνει τη σκητάρι για το μακρύ και πάντοτε δύσκολο έργο της έρευνας και δημιουργικής δράσης σε αυτό το τεράστιο τοπίο που ονομάζεται Βυζάντιος στην Μαθία. Ευχαριστώ τον Βασίλη Κατσαρό για τον τρόπο που μας θύμησε πως ο Θανάης Παπαζώτος κατάφερε με την άριστη επιστημονική του κατάρτιση και σε συνδυασμό το έμφυτο καλλιτεχνικό του ισθητήριο να αφοσιωθεί με πολύ αγάπη πάντα, με επιστημονική ακρίβεια πάντα, με πολύ προγραμμόνα πάντα και πάντα με τη συνέστηση του μέτρου να παρέχει στους μελετητές ένα ριπίδιο προβληματισμών και παντήσων. Ευχαριστώ τον Βαγγέλη Μαλαδάκη από την πρώτη στιγμή στάθηκε σαν να ήταν φίλος παλιός και πάνω από όλα για την εξαιρετική ερευνητική συνέπεια, το επιστημονικό ήθος και τις ατέλειωτες ώρες ευχάρις της πάνω της συνεργασίας μας και έφερε σπέρα στο έργο που του ανατέθηκε της άξιος συνεχιστής ενός αρχαιολόγου ερευνητή απαιτητικού διαμερτρήματος. Ευχαριστώ τον Γιάνν Κεσαρίδη που κατορθώνει πάντα με το γραπτό του λόγο, να αντλεί από τις ιστορικές μνήμες αλλά και τις ανθρώπινες ταπεινές θυμίσεις και να τις εκτοξέλγει στην αιωνιότητα, υψωμένες σε ρύς σε λάβαρα, όπου η κάθε αναθυμιά γίνεται αξία ή αρετή. Ευχαριστώ τον κύριο Χιονίδη που στάθηκε κατεξοχήν ο κουλιορκητικός κρυός στην έρευνα για την ιστορία της Βέρειας, αλλά και το ότι στάθηκε πάντα δάδα φωτεινή στον βρόνο του Θανάση. Εποκλεινόμαστε στη θερμή αυτή προσένευση όλων σας σήμερα αγαπητών που ήρθατε από το κοντά και από το πιο εκεί, από το κοντά εκεί που βημάτισε αναλογιζόμενος τα της Βέρειας, στην πόλη που αγάπησε περισσότερο και από πατρίδα. Σε εσείς που ήρθατε από μακριά πάντα και από μακριά ο Θανάης Παχαζότος σας μιλούσε πάθιαζη για τη Βέρειά του. Τώρα είστε εδώ εσείς σήμερα γιατί σήμερα η Βέρεια μιλάει για τον Θανάης Παχαζότο και σας ευχαριστούμε συγκινημένοι για την παρουσία σας. Ίσως εδώ σήμερα θα πρέπει να σας πω ότι εκτός από τα τρία πονήματα, βιβλία που βρήκαμε στα κατά λοιπά του και παραδώσαμε στο επιστημονικό και στο ευρύ κοινό, υπάρχει ακόμα το πολύ πλούσιο αρχείο του. Με προσχέδια έρευνας, απόγραφα, φωτογραφίες, αρνητικά, φιλ, αποτυπώσεις, συνιώσεις και άλλη συλλογή δικού στα θέματα που τον αποσχολούσαν. Και θα πρέπει το αρχείο αυτό να αξιοποιηθεί από τους ειδικούς για να συμπληρωθεί τεράστιε φοσφορά του στον χώρο της Ψαδινής και Μεταλζερνής Αρχεολογίας και Τέχνης. Ο Θανάης μου έλεγε συχνά, εγώ στη ζωή μου θέλω να γράφω άρθρα και να κάνω γλυπτά, να γράφω βιβλία και να σχογραφίζω. Ίσως γιατί πίστευε πως η άφθορη ωραιότητα δεν μπορεί να αναπαρασταθεί παρά μόνο με τη λεπτότητα του λόγου και το χρώμα. Αργίσαμε, αλλά καταθέσαμε μικρό δείγμα της καλλιτεχνικής του δημιουργής που τόσο γεννόδωρα χάριζε σε συγκινείς φίλους και συνεργάτες. Πολυσχυρής, ευαίσθητος, φιλοδίκαιος, ονειροπόλος. Ναι, είχε χαρίσματα και βαγιντούσε το περιβάλλον του. Ναι, ίσως το σώμα μακεδνός και με μυζαντινή ψυχή κατέθεσε με τη γραφίδα του τα δέο ντάβια της σκέψη και με το χρωστήρα του έναν απαβγασμό από τον παφλασμό της ψυχής του. Ίσως σημαντικό όρος της σκέψης του μανούει η φιλή πως η ζωγραφική έχει ωστόχο την έκφραση των παθών της ψυχής με χρώματα. Τα ψυχής τυπούσαντες ύλες πάλι. Ταπεινή επιθυμία μας, του γιού μας Ρωμανού και δικιά μου να μπορέσουμε να έχουμε σε φωτογραφικό αρχείο ακόμα και κάθε του μικρό καλλιτέχνημα που από τότε το χαίρονται όλοι όσοι έγιναν αποδέχτες ενός τέτοιου δόλου. Μικρή έκκληση λοιπόν προς όλους να μας επιτρέψει από τη φωτογράφηση των έργων του και, ποιος ξέρει, ίσως βελθεί και κάποιος χορηγός να χαρούμε και μια χαλαίσθητη απλή έκδοση με το σύνολο των ελλειτεχνημάτων του, καθώς η τέχνη αποτελεί άλλη μία πρωτοφόρο διέξοδο της ψυχής. Λένε πως οι αναμνήσεις είναι μια μέθοδος να ξεχάσεις. Αλλά πιστεύω απλά πως οι μνήμες δεν ξεχνούνται, απλά ενδέχονται. Για το ότι μας πληροδότησες δύο βασικές στάσεις ζωής. Τη μοίμια πάλι για το καλό και τα ιδανικά μας, χωρίς αυθινοφοβίες και ροσκοπισμούς και ραθυμίες και τη στάση ζωής που συμπυκνώνεται σε μία λέξη, για νεοδωρία. Για το ότι αγάψες με πάθος το μνημείο και το ζωγράφημα και τη γλυφή, τη μουσική, το χώμα, το φυτό, τον άνεμο και τον γέλιο. Έμπλε ως αγάπης για τη ζωή, για την αρετή και το δίκαιο. Για το ότι το χαρισματικό πνεύμα, η ποιότητα των πράξεων, η απλότητα, η αισθαντικότητα και το ήθος, όλα αυτά που μας κάνουν πιο πλούσιους και ομορφένουν τη ζωή μας, είναι πάντα παρόντα και φωτεινά, όταν είναι γνήσια και τίμια, όπως ήταν σε σένα. Για το ότι η καρδιά σου εκκοιμήθη, αλλά η ψυχή σου αδρυπνή. Και για το ότι μας άφησες υπέροχους φίλους και το ότι έμεινες μαζί μας, εσύ πάντα νέος. Πονεμένος από την αρρώστια, αλλά αληθινής και αληθινός. Να γεμίζεις πάντα την ψυχή μας και τη ζωή μας. Ανάση, σε ευχαριστούμε.
|
| _version_ |
1782816183300390912
|
| description |
: Καλημέρα σας, καλώς ήρθατε, να χαιρετήσω τους ομιλικές, να χαιρετήσω και τους παραστάμινους. Εγώ τώρα έχω την τιμή και την ευθύνη να κάθομαι σε δυαρέκλα που καθότανε ο Τανάσης Παπαλότος, μολανότι προσωπικά δεν τον γνώρισα. Δεν θα σας πω πολλά γιατί ακούσετε πολύ σημαντικά πράγματα, λοιπόν. Θέλω να πω ότι αυτό που ξέρω εγώ, και δεν είναι ο Βυζαντινίος, είναι ότι στη Βέρεια έχουμε δύο εποχές. Η μία είναι πριν τον Παπαζότο και η άλλη είναι μετά τον Παπαζότο. Ό,τι ξέρουμε για την Βυζαντινή Βέρεια ακουμπάει σε αυτόν. Εμείς οι αρχαιολόγοι είμαστε εξικηωμένοι, βέβαια, με τα μνημεία και οι νοίμοι και να συνομιλούμε με νεκρούς, ουσιαστικά. Δηλαδή αυτούς που έκθεσαν τα μνημεία και δεν είναι μαζί μας και ξεχνάμε ότι και εμείς κάποτε θα περάσουμε από τη Βέρεια. Λοιπόν, ο Παπαζότος πέρασε που η Βέρεια είναι πιο ζωντανός από τους Ζωντανούς, είναι μαζί μας στην Βέρεια πάντα, στην έρευνα που συνεχίζεται, είναι στην καρδιά των φίλων του, που θα τους ακούσουμε σήμερα, της γυναίκας του, της αδερφής του. Η εχωρία θεωρεί υποχρέωσή της να τον τιμήσει, θεωρώ ότι και η Βέρεια έχει υποχρέωση να τον τιμήσει. Να σας πω μόνο ότι ξανατιάχνουμε τον Ζανόνα που έμενε ο Παπαζότος και θα πηλοξεύουμε και οι ερευνητές. Αυτό θα είναι ένα ευεριακές πνημόσυνο. Και να καλέσω την κυρία Πέτσα να πει στην ουσία της σημερινής συνάντησης. Κυρία Μουρισταμένη Θεσσαρπάκη, διεφυγή δημόσιας κεντρικής βιοτήκης Βέρειας, κυρίες και κύριοι, καλημέρα κι από μένα. Μέρος της εταιρίας μαρτών ιστορίας και πολιτισμού ηματρίας, η χάρη συντρομίας NEP, θα ήθελα να συγχαρώ την εφορία ότι είχε δημόσια κεντρική βιοθήκη Βέρειας και την όμορφη αυτή την ιδιωτική επιβιώσεις θα να ήμουν στον Τανάς Παπαζότο. Είναι αλήθεια ότι και εγώ σπιτήτρια του ορστοτελίδου του Βουσμού της Αγωνίκης, στις έμβρες, ως σπιτήτρια και στην πορεία της ιστορίας, έπρεπε πάντα σε λιγωερικές αναφορές του Τανάς Παπαζότο και σήμερα νιώθω μικρή και ταπεινή για να προνοηγήσουνε τέτοια εκκλησία. Μέρος πρόεδρος της εταιρίας μαρτών ιστορίας και πολιτισμού είναι Αθίας, η οποία από το 2008 σκοπό έχει την έλευση και την έλευση της ιστορίας, δεν πρέπει να χαιρετήσουμε. Η εταιρία είχε σε επαφή με την κυρία Ανδικοπούλου και μετά από κάποιες συζητήσεις αποφασίστηκε να γίνει χορηγός αυτής της έκδροσης του ανέκτωτου έργου ενός επιστήμου που είναι πολύ σημαντικός, πραγματικά ζει πάντα. Ζει πάντα με την συμβαμόν του, είναι πάντα κοντά μας και αυτή είναι η ιδιωτερότητα. Αυτός είναι ο ρόλος της ψυχής, να συμβάλλει, να βάζει το δικαίωμα του ηλίθου στην έλευση και συγκεκριμένα στην αρχαιολογία. Ευχαριστώ πάρα πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευθυνή του Ιστητού του Ιστορικών Ερευνών, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, καθ. Τίτα Ξεακοκόντα. Σας διαβάζω το χαιρετισμό μου. Λυπάμαι που δεν μπορώ να παραδειχθώ στην εκδήλωση αυτή, η οποία ετοιμάει έναν άξιο επιστήμονα. Εμείς, ως Ιστητού του Ιστορικών Ερευνών, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, αναλάβαμε την έκδοση του τελευταίου βιβλίου του Θανάση Παπαζώτου, που τυτροφόρησε ο ίδιος «Μακεδονικά αποσημιώματα». Τα μεγετήματα αυτά αποτελούν προϊόν πολύχρονης σπουδής και επίπονης ανασχόλησης του συγγραφέα με τον βυζαντινό και με τα βυζαντινό παρελθόν της Μακεδονίας και αποδεικνύον όχι μόνο την βαθιά του γνώση αλλά και τα πραγματικά, ερμηνευτικά, τοπογραφικά, οικονογραφικά και καλλιτακνικά θέματα της Μακεδονίας. Το πόνιμα αυτό δίνει μια σφερική εικόνα για το έργο των ερευνητικών ενδιαφέροντων του επιστήμονα. Αφενός έρχεται να καλύψει κενά στην υπάρχουσα έρευνα, 20 χρόνια μετά τη συγγραφή του, που παραμένουν ακόμα επίκαιρα, και αφετέρου αποτελεί ιστορικραφική μαρτυρία για τα επιτεύματα ενός επιστήμονα, και σύντομο πέρασμά του, στο τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα, άφησε τη σπαγίδα του στην βιβλιογραφία, η οποίος μετά από μακρά ταλεπορία, λόγω υγείας, νεότατος, έπαψε να είναι ανάμεσά μας ενώ βρισκόταν στην άνοδο της επιστημονικής του παραγωγής. Μια έκπληξη που μας επιφύλαξε η έκπληξη αυτή, ήταν το δείγμα από το καλλιτεχνικό έργο του Θανάση Παπαζώτου, η οποία διάγνωστη μέχρι πρώτη νοσημένη της προσωπικότητάς του, η οποία επιβεβαιώνει την αισθητική του αντίληψη για τον κόσμο που μας περιβάλλει. Χαιρετίζω λοιπόν αυτή τη συναγωγή μνήμης προς τη μήνυ του Θανάση Παπαζώτου, και συγχαίρω τους φορείς για την ιδέα και την πραγματοποίηση της εκδήλωσης αυτής, τους συμμετέχοντες ομιλητές, αλλά κυρίως τη σύντροφό τους στη ζωή, η Όλη Τυγκοπούλου, η οποία με αγάπη, με επιμονή, με συνέπεια έφερε εις πέρα στην έκδοση των Μακεδονικών Αποσυνειών. Καλημέρα και από μένα. Καλώς ήρθατε σε αυτή την εκδήλωση. Για τη δημόσια επιβεβαιοθήκη είναι μεγάλη χαρά η σημερινή εκδήλωση. Νομίζω ότι είναι ένα γεγονός που το φύλαμε στον Θανάση Παπαζώτου. Αρχικά η απόπαση του Εποδευτικού Συμβουλίου να δοθεί το όνομά του Τιμί Σένικεν σε μια καρέκλα από τις καρέκλες της αίθουσας, στην οποία κάθεται τώρα η κυρία Τυγκοπούλου. Η σημερινή εκδήλωση νομίζω είναι ένα ελάχιστο αντίδρατο στο έργο που μας έχει αφήσει ο Θανάσης Παπαζώτος. Κύριο χαρακτηριστικό του Θανάση ήταν το πάθος του για τη δουλειά και το ήδος του και η απλότητά του. Ήταν άνθρωπος της συνεργασίας επίσης και αυτό το γνωρίζω και από τη συνεργασία που είχε με τον προηγούμενο προστάμενο της Βιβλιοθήκης του κ. Τροπόκουρο, όσο και τη συνεργασία που είχε με τον πατέρα μου, ο οποίος ήταν εφημέριος του ναού του Αγίου Γεωργίου και είχαν αναμορφώσει όλα τα παρεκκλήσια της ενωρίας. Όσοι τον γνώρισαν τον Θανάση ήταν τυχεροί γιατί βοητεύτηκαν από την προσωπικότητά του, αλλά πολύ περισσότεροι θα τον γνωρίσουν μέσα από το έργο του. Νομίζω ότι το γεγονός είναι ότι έχουν περάσει πάνω από 20 χρόνια από το θάνατο του και συνεχίσουμε να αναφερόμαστε σ' αυτόν και να αποτελεί σημείο αναφοράς που δείχνει ότι ήταν ένας άξιος και παρά το συντομοβιώτο άφησε ένα έργο που είναι δυσανάρογο μεγάλο και νομίζω ότι να φτάσεις μετά το θάνατο σου είναι ένας άξιος, δεν είναι και μικρό πράγμα. Ευχαριστώ πολύ. Καλημέρα και από εμένα σε αυτή τη συναγωγή μου είνης. Ευχαριστώ πάρα πολύ για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου, για τη συναγωγή μου. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ πολύ. Οι δύο συγγυραίες δε διώτησες, με τους γούνινος, γιακάζεις και ταφαγιόλια όπως της περιέγραφε, συμβίωναν με τους αγιών και τον θείο και μπενόβιαναν στο υπαρπατικό και στο αόρατο, στον ύπνο όσο και στο ξύπνο τους, όπως τόσο που έργαζε στον χριστισμό του Καπαζώπου. Ανώμεσα στις εικόνες του κατέγραφε, στο κυνηγονίδι μιας εκκλησίας, του Χριστού Πατοκράτωρα νομίζω, γνώρισα τον Θανάση στις αρχές της δεκαετίας του 1976, όταν καθοδόμπω στη Καστοριά με τη χρυσά του Τσιούμι, επιμελήτρια βυζαντινών αρχαιοτήθων, κάναμε μια στάση στη Βέρια. Ύστερα από σειρά κλοπές εικόνων από ναούς της Βέριας και των Παλαιτητσίων, ο Καπαζώπτος, προπτυχιακός ποιτητής ακόμη, στάθηκε στη Βέρια από την εφορία βυζαντινών αρχαιοτήτων που έδρεψε στη Θεσσαλονίκη, με αποστολή να καταγράψει το σύνολο των κινητών ενδεικτημένων, που βρισκόταν σε ναούς της πόλης. Στην ιδιαιτία 1975-76, κατέγραψε, φωτογράφησε και ταξινόμησε, μεταξύ άλλων περισσότερες από χίλιες εικόνες. Σχεδόν οι μισές συγκεντρώθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσέ της Πόλης και αποτέλεσαν κατόπλιν το πυρήνα της συλλογής του Βυζαντινού Μουσείου της. Τα σειτήματα που έθεταν τα μηνία της Βέριας τον απασχολούσαν και τον καιρό της θητίας τους στην ενάντια εφορία βυζαντινών αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης από το 1979-1984, μολονότι ασχολήθηκε με τον ίδιο συλλόγη και με τα μηνία αυτής της πόλης που είχαν πληγωθεί βαριά από τον σεισμό του 1978. Στην Βέρια, όπου στο μεταξύ, είχε γίνει έντρα της εντέκα της εφορίας βυζαντινών αρχαιοτήτων, ο Παπαζότος επρέσταξε το 1984 ως επιμελητής αρχικά και κατόπλιν ως προστάμενος. Ως το 1988 που έμεινε εδώ, παράλληλα με τη φροντίδα του για τα μηνία της υπόλοιπης θετικής Μακεδονίας, επιδόθηκε στο Τιτάνιο έργο της έρας εναστιάσωσης, συντίσεις και ανάβησης των 48 Βυζαντινών και Ναθαβυζαντινών εκκλησιών που είχαν απομείνει στην πόλη από τις 72 που μαρτυρούνταν στις αρχές του 20ου αιώνα, αφού οι καταδαθύσεις συνεχίζονταν ως το 1975 με τελευταία θύματα στο βομό του κέρδους, το ναό της Παναγίας Κυριώτησας, με θυπογραφίες των αρχών του 13ου αιώνα και του Αγίου Νικολάου Ψηλοτραπτή, κτίσμα του 18ου αιώνα. Στην έρευνα του για τη Βυζαντινή και μεταβυζαντινή Βέρεια, το μεγάλο και άγρα φωτότε κεφάλαιο της ελληνικής βυζαντινολογικής επιστήμης, ο Παπαζόδος βάδισε σε βιβλιογραφικό κενό με μοναδικά τους τερίγματα, τις μελέτες του Γιωργιού Χιονίδη για την ιστορία της Βέρειας και του Στυλιανού Πελεκανίδη για τις θυπογραφίες στο νότου του Χριστού Σωτήρα. Στο μεταξύ, έχοντας ως συνδάλματα τους χαλκέντερους εβραίου φάσηματος αρεκνητές του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, ο Παπαζόδος είχε αποκτήσει βαριές επιστημονικές αποσκευές σε πλήστα όσα παιδεία της βυζαντινής αρχιογνωστικής επιστήμης, ιδίως δεύτων βυζαντινών πηγών. Χάρις σε αυτές τις αποσκευές και αισθητεκτικότητά τους το μήκρο φανές, μπορούσε να φουγραστεί τη φωνή των μνημείων. Επειδή τα μνημεία αυτά, όπως βλέπετε, είναι σχετικά με τη διάρκεια των πρωτοβουλίων, βλέπετε τη φωνή των μνημείων, επειδή τα μνημεία φτέγγονται σε όσους μπορούν να τα ακούσουν. Φτέγγονται με τον τρόπο τους, μέσα από τις μέτρες και τα κονιάματα, τις τυπογραφίες και τα γλυφτά, τις επιγραφές και τα χαράκματα. Με τη διατριβή του για τη Βέργεια και τους νοούς της από τον 19ο ως τον 18ο αιώνα, ο Παπαζόδος ανέστησε το παρελθόν της πόλης που αποκαλεί Βεργίνα του βυζαντινού και μεταβυζαντινού πολιτισμού. Και όμως, σεμνός, όπως μόνο όσοι έχουν βαθιά επίγνωση της σημασίας των εγχειρήματος με το οποίο καταπιάνονται, θεώρησε αυτό το θεμελιακό αριθμό που έβαλε τη Βέργεια στο επιστημονικό προσκήνιο, όχι ως τη λύση των στιγμάτων της μεσονικής πόλης, αλλά ως την απαρχή του διαλόγου γι' αυτά. Έτσι ζητά την ευμένεια του αναγνώστη για όσα του προσάγει στο βιβλίο, ζεούς η καρδία. Με φιλογερή καρδιά δίνονταν άλωστε σε ό,τι έκανε, ίσως γιατί διαστανόταν πως ο χρόνος του ήταν λίγος, γι' αυτό και με τον ποιοιτικό του κλαίμα ρουφούσε τον κόσμο για τη ζωή. Το βιβλίο του για τη Βέργεια, που κυκλοφόρησε το 1994 και βραβεύτηκε από την Ακαδημία Ζινών, είναι βιβλίο χειροποίητο. Ο ίδιος σχεδίασε τις κατόψεις των 48 νόμπ, τα τοπογραφικά διαγράμματα, τα αντίγραφα των 140 εφηγραφών που δημοσιάγονται σε αυτό, όπως δικές του είναι και οι κλήσεις των φωτογραφιών του. Με έμφυτη καλλιεσθησία και ανυφέρυγη τη χάρη, ο παπαζότος ήταν εμπληκτυμένος με χάρης και χαρίσματα. Εκφραζόταν μέσα από τη ζωγραφική και τη γλυπτική, όσο και μέσα από τον επιστημονικό λόγο. Διαβάζοντας τα κείμενά του για τη Βέργεια, ο αναγνώσης δεν χρειάζεται να είναι αρχαιολόγος για να κατανοήσει το περιεχόμενό τους. Γράφει για τα μνημεία και τις ιστορικές πισιογνωμίες της πόλης με το ρέοντα άμεσο και ουσιαστικό λόγο εκείνου, που αναφέρεται στα πατρογωνικά του και σ' ανθρώπους δικούς του. Και στη γνώση και στη βιωματική σχέση του με το τόπο και την ιστορία του, ο Παπαζότος μπόρεσε να αναγνωρίσει δύο ψετεινές εικόνες της Βέργειας, που είχαν κλαπεί στα τέλη της δεκαετίας του 60' και είχαν καταλήξει σε συλλογές του εξωτερικού, μέσα από τα δεδαλώδικα κυκλώματα της ρυθμούς αρχαιοκατλίας, τεχμυριόγοντας με αδειάσιστες μαρτυρίες την κλωπή τους από το ναό του Αγίου Προκοπείου και βρήκοντας με υπομονή στο κουβάρι τον παράνομο διαδρομό του στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ο Παπαζότος προσέφερε στην ελληνική πολιτεία στέρα επιχειρήματα, ώστε πριν λίγα χρόνια να καταστεί δυνατή η ανάπτυση της εικόνας του Αγίου Προκοπείου. Ελπίζουμε πως θα αφουλουθήσει και ο επαναπατρισμός της ασυντουργηματικής εικόνας του Απισθόρου Πέτρου. Η σχέση του Παπαζότου με την Ψαρινή στροφική, ιδιαιτέρος της Βέρειας, ήταν ολαδική. Χάρης την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεσή του, μπόρεσε να την προσεγγίσει με έναν τρόπο που πάει πολύ πέρα από ξερές οικονογραφικές και τεχνοτροφικές περιγραφές, ένα τρόπο στον οποίο ντορμήσαν ψευάσμιες Βεριότισες που αποκαλούσαν τις εικόνες Χάρες. Γράφει ο Παπαζότος για τη γερόντισσα Κατερίνα Χατσιλάμπρου στο βιβλίο του για τις εικόνες της Βέρειας. Από την ίδια έμαθα, η σημαίνει και θαύμα, όπως μπορούσε να το καθορίσει η καθαρότητα της σκέψης μιας σοφής λαϊκής γυναίκας, για την οποία το θαύμα λειτουργούσε μέσα στη διαινή της καθημερινής κληρότητας και έχει την αμεσότητα ανεστράξεις που είχε σχέση με τη γη. Αυτές τις σεβασμιές γερόντισσες, ο Παπαζότος τις λάτρευε με την πρωταρχική σημασία της λέξης. Συμπίπτωναν γι' αυτόν τη νύμη της πόλης, ήταν η φύλα και σάγγιλε το μνήμιο για τις παράδοσές της. Το βιβλίο του για τις εικόνες της Βέρειας είναι ένα υπέροχο πορκύμιο για την ουσία της Βυζαντινής ογραφικής, όπου ο ποιητήμας μιούπηλει, τα της ψυχής τυπούσαντες ύλες πάθη, με την ύλη δηλαδή με τα χρώματα, η ψωγραφική από την πόλη τα πάθη της ψυχής. Αυτός ήταν άλλος το ίδιο ο τίτλος της διάλεξης που έδωσε ο Παπαζότος το 1994 στο ίδρυμα Βολατώη Χόρνα. Τα πάθη της δικής του ψυχής κατασύλλεζε με τη λυπτική και τη ζωγραφική. Έτσι, σμηλεύοντας την πέτρα το 1977, νεοσύλλεκτος στον στρατόβουδο της χωρήντου, σκάλισε στο πίσω μέρος της το επίγραμμα. Υπομένη η γη στα φρικτά, αλλά η ψυχή τα φρικτότερα. Μαζί και ένα βουλάκι που ραμφίζει κυσόφυλλο, καθώς τα παλαιοχριστιανικά τεπιτήμια. Υπομένη η γη στα φρικτά, αλλά η ψυχή τα φρικτότερα. Μαζί και ένα βουλάκι που ραμφίζει κυσόφυλλο, καθώς τα παλαιοχριστιανικά τεπιτήμια. Μαζί και ένα βουλάκι που ραμφίζει κυσόφυλλο, καθώς τα παλαιοχριστιανικά τεπιτήμια. Μαζί και ένα βουλάκι που ραμφίζει κυσόφυλλο, καθώς τα παλαιοχριστιανικά τεπιτήμια. Και μνήμες, μνήμες ζωής που θα του αλείσουν οι παραλυκόμενοι και θα στήσουν μαζί με εκείνους. 21 χρόνια απ' την αναχώρηση του Θανάση και ούτε το έλβο του ξετόρκεσε ούτε οι μνήμες έκανε. Και πρώτα, το τιμιότερο όλο του μορφήτου, αλυσμόλητοι, ταχτισμένοι αρμονικά με το χαρακτήρα του. Λιγερός, ασκητικός, ευχήνητος, με βλέμμα τολμηρών και διαιζητικό που το διαφερνούσε ανάλλωστο σαρκασμός. Ιδιοσυγγρασία χαρισματική, ελεύθερη, αισθαντική, φληθωρική, γενναιόδωρη, επικοινωνιακή, εμπνευσμένη, βρυκισμένη με καλλιτεχνικό και εξαίρετο μουσικό αισθητήριο, εφυεία και αντίληψη. Χαρηγομένος, γερμαστός, εγκάλδιος, δυνατός, παρορμητικός, ενθουσιώνης. Με μία λέξη, καλλιτέχνης. Γίναμε φίλοι από την πρώτη μέρα της γνωριμίας μας, το καλοκαίρι του 1974, όταν έσκαβε φοιτητής ακόμη το κίτλιο στον περίπουλο της Ευρωτόμηνας και εγώ το απέναντι υπόβετο για λογαριασμό της Ευφορίας Κλασσικών Αρχιωτήτων τότε. Με εντυπωσίασαν τα σχέδια και οι απόψεις του. Κουβεντιάζαμε ώρας. Από το 1976 είχαμε τη τύχη να δουλέπουμε μαζί στην Ενάτια Εφορία, εκείνος στη Βέρια, όπου από το 1975 άρχισε τις καταγραφές και εγώ στις οστικές ανασκαφές της Θεσσαλονίκης. Μετά δείχνε της καρτέλας με τις εικόνες της Βέριας και με ρωτούσε και οι καλύτεροι για να δει αν έχουμε αισθητήριο της Βυζαντινής τέχνης. Όσοι περνούσαν τις εξετάσεις μου μεθούσαν περισσότεροι. Ημέρα μας, το γραφιάκι της Βερτώνας, άρχιζε κουβεντιάζοντας θέματα τοπογραφίας Θεσσαλονίκης και Βυζαντινής τέχνης, με τον Εθίσης Πρόορχα, τον Κατήρη Κύσα και τον Βάνο Θεοδαρίδη, συνδροφιά με τον τρίτο πρόγραμμα και τη Ριμιό Παρπαγιγόρα. Τα τρανταχτά μας γέλα και οι επιστημονικές συγκρούσεις μας σκαντάλησαν τον περίγυρο. Ύστερα τρέχαμε στις δουλειές μας. Ο Θανάσης εκεί και ένα σκεφτικό έργο. Έσκαψε και τάφτισε την πρώτη αστρική έβαυλη της Θεσσαλονίκης δίπλα στη Βαγουλιανή, που τη δημοσίαξε στο ειδικό τεύχος του περιεδικού Αρχαιολογία για τη Θεσσαλονίκη. Μετά τον σεισμό του 1998, επόπτευσε τις ανασκαφές του Ανατολικού Τύπου στο Ισραχανέ και ύστερα ανέλαβε τις έρευνες στην Αχειροποίητο, για την οποία υποστήριξε, με βάση δύο λόγους του σεισμού Θεσσαλονίκης, ότι ήταν αφιερωμένοι στον Ευαγγελισμό της Θεοτόφου. Απολούθησαν οι έρευνές τους στον Βυζαντινό Νότους, ο Τύρος, τους ο Τυράστοι που λέμε εμείς, που πετά τη γνώμη του ήταν ταφικό παρεκκλήση δύο σημαντικών Θεσσαλονικέων και τιμόταν προς τιμή της Θεοτόφου. Όταν του 1981, περιμένοντας τη μονημοποίηση μας, μείναμε απλήρωτοι γερμήνες, θαύμασαν τις ανταχές και το κιούματο, αγώριστος και στο έβακρο αξιοκρεπής. Πληρωθήκαμε και με προτροπή του πήγαμε με τον Δημήτρη και τη Δέσποινα στο στανίο και αγοράσαμε ρεπούλικες από Παναμά. Φωτογραφηθήκαμε καπελωμένοι και καμαλωτοί σαν οι τοτοίοι του Κόλπη. Τη δεκαετία του 80, τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα στράφηκαν και σε άλλους φορμείς, όπως τη Θράκη και το Παπίκιο Νόρος, τη Βυλαντινή Γραμματεία και την Ιστορική Τοπογραφία. Από το 1982 άρχισε η περιοδία στην Πιερία, όπου έσκαψε στη Κάτου Μιλιά η βαλωτισκενική βασιλική στη θέση βροντισμένη. Η Πιερία του οφείλει πολλά, αν λάγουμε υπόψη ότι αναγνώρισε πρώτα στις βυζαντινές τυπογραφίες την κίνηση της περίστασης. Παρουσίασε και σχολίασε τις μεταπληκτικές τυπογραφίες της Μονής του Αγίου Γεωργιού Ρητίνης και του Αγίου Αθανασίου Εγινήνα. Εντόπισε ένα σημαντικό μεσοβυζαντινό μνημείο τους Αγίους Αναργύρους στο Λιάσπο Πολόφωσεο, που κατεδαφίστηκε τον επόμενο χρόνο. Επισκέφτηκε και σχεδίασε το κάστρο της Πέτρας και κατέγραψε τις εικόνας και τα κλημμύλια του Κολυνιρού για τα οποία εξέδωσε και βιβλίο. Ανακάλυψε στην εκκλησία κάποιου ποριού, δεν θυμάμαι που, το σημαντικότατο βιβλίο του Μητροπολίτου Παρθενίνου περιγραφή κυρίως ενέα ετοντροποκρατίας της περιφερίας Επισκοπής Κίτρους από το 1903 έως το 1912, τυπωμένο στην Αθήνα το 1918, που συνεδευόταν από κατάλογο των ναών που υπήκαν σε κάθε χωριό της Επισκοπής του. Με το βιβλίο αυτός οδηγό κινηθήκαμε στην Πιερία. Περιηγηθήκαμε μαζί τα μουνά του Κολυνδρού με το χάρτη που χρησιμοποίησε ο Καβριέλ Μιλέο όταν ήρθε στην Ελλάδα, που δεν ξέρω που τον ξετρίπωσε, αναζητώντας στη Γολάδα το μετόφι της Νέας Μονής της Θεσσαλονίκης. Δεν άφησε μνημείο που επισήμανε χωρίς να μας το δείξει. Εμπειρία που να μην τη διηθεί. Ήταν τόσο απλόχερος, ανοιχτός, δεχτικός και γεμάτους αγάπης. Μας μετέφερε παραστατικά συνομιλίες με γέρος τουρικικού σκάπου κοντά στα σφακιά, που του προσέφερα ομοιρικής φιλοξενία. Πρώτο ψωμί και κρασί και ύστερα ρωτούσαν να μάθουν ποιος είναι. Μνήμες από τα ταξίδια του στη Θράκη, Κωνσταντινούπολη, Μικρά Ασία, Καπαδοκία. Την εικόνα του, με βυζαντινή αυτοκρατορική αντιμασία, διέσωσε, ευτυχώς, η τελευταία στιγμή της ταινίας «Τοξόμπους» του 1987. Παθιασμένος, αθώρμητος και ανυπόκριτος, μπορούσε να σε πείσει για τα πάντα. Η φιλία του υπήρξε για μένα ευλογία. Στην Πίδαιναν, όπου ερχόταν τακτικά τα καλοκαίρια που έσκαβε, έφερε να γνωρίσουμε την Ιώλη. «Παντρεύτηκα στο Μουκλιό με πατριαρχική πράξη», μου ανακοίνωσε χαρούμενος. Ύστερα, ήρθε η Αμερική, που συνεδητοποίησε πόσο αβοήθητοι είμαστε οι Έλληνες αρχαιολόγοι, παρά τις δυνατότητές μας, όπως μου έγραψε σε ένα γράμμα. Στην Αμερική, δημοσίευσε στο Ταβάρ τον Όξ, το σημαντικό του άνθρωπου για την κάρτιση του Πρωθήτη Ηλίας Θεσσαλονίκης με τη Μονία Καφμίνου. Η γέννηση του Ρωμανού έδωσε άλλο νόημα στη ζωή του. Δεν πρόφτασε να χαρεί και ήρθε το αναπάντεχο χτύπημα της αρρώστιας πάνω στον ανθό της ηλικίας και της παραβολικότητάς του, που το αντιμετώπισε με μοναδική γενναιότητα. Παλέγοντας με τον χρόνο αγωνιζόταν άρρωστος να ολοκληρώσει το έργο του. Υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή για τις εκκλησίες της Μαίριας και δημοσίευσε τις εικόνες της. Δύο βιβλία σταθμούς για την πόλη, που δίκαια αποκαλείται πυζαντινή, και προσπαθώντας να μην αφήσει εκραιμότητες τις ανασκαφές που διεξήγαγε στη Βιλοκληκιανούπολη με δικά τους σχέδια και δήμασε τα Μακεδονικά από σημειώματα. «Είχα τόσα να δώσω», εξομολογήθηκε με παράπονο στη μάνα του τις παραμονές του θανάτου του. Έφυγε, αφήνοντάς μας πολύτιμα δώρα που θα μας τον θυμίζουν όσο υπάρχουμε. Βιβλία, κείμενα, ζωγραφιές, γλυπτά, σχέδια, δυο χειροποίητες κούκλες από την Καπαδοκία, ένα πιάτο από τον Τσανάκα, λέει, σταχώσης βιβλίων που φιλοτέχνησε για μας. Παίρνανε φωτοτυπίες από σπουδαία βιβλία και αυτός τα έδινε και έβαζε και κείμενα μπροστά. «Εσταχώθη υπό Αθανασίου του Παζότου, φιλίας χάνει και μνίας, ακούσματα τα καλύτερα δικωτικά τραγούδια» μας έδωσε πάρα πολύ και έναν στίχο από ψαλμό του Δαβδί που ανέφερε συχνά και συνειδητοποιώ κάθε μέρα. «Κατά μόνας είμαι εγώ έως αν θ' αρέσει». Ευχαριστούμε πολύ η κυρία Ματή για το ωραίο ποτέτο του αρχαιολογού και παραδοσιαστή μας κυρία του Μαναπούλου να μας πει τώρα τι συνέχεια. Για το νέο αρχαιολόγο που έρχεται στη Βέρια και ενδιαφέρεται για τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη, η πόλη είναι μια αποκάλυψη. Από τα μημεία της Βέριας, σε εμάς που ήμασταν φοιτητές στη δεκαετία του 90, αυτά που διδάσκονταν ήταν η Παλιά Μητρόπολη στο πλαίσιο της μεσοβυζαντινής αρχιτεκτονικής και η Ανάσταση του Σωτήρου Χριστού του Καλόθετου, όταν σπουδάζαμε τη ζωγραφική στα χρόνια των παλαιολόγων. Όταν πρωτοδιώλεστη ήρθα στη Βέρια το 2006, άρχισα να διαβάζω με προσοχή τα βιβλία του παπαζότου και από τότε δεν σταμάτησα να τα ξαναδιαβάζω και να ανατρέχω σε αυτά. Η διασπιβή του για τους νέους της Βέριας αποτελεί βίβλο για τους μελετητές της πόλης και για εμάς που εργαζόμαστε στην εφορία αρχιωτήτου. Βιβλίο μεστό καταγράφει με συνέπεια τον επικρατικό πλούτο, παραθέτει όλα τα αγοσπάσματα των πηγών που αναφέρονται στη Βέρια, ιδιαίτερα στους μηβυζαντινούς και μεταβυζαντινούς πόλους, λύνοντας οριστικά αυτό το θέμα για τους επόμενους ερευνητές και πλέκει την εσωτερική ιστορία εξέλιξης της ζωγραφικής θεμελίας από τα τέλη του 12ου μέχρι και τις πρώτες δεκαετίας του 18ου αιώνα. Στο κομμάτι αυτό αναδεικνύεται πραγματικά η μεγαλωσύνη, η εξαιρετική αντίληψη περί της τέχνης, το εμπέστητο μάτι που διακρίνει χέρι για ζωγράφων και αναγνωρίζει τα της ψυχής πάθη που υπηρετούν μια τέτοια ζωγραφική. Το βιβλίο του για τις Βυζαντινές εικόνες της Βέριας αποτελεί για εμπός ουσιαστικά πηγή, γιατί ο παπαζόπους καταγράφησε αυτό με σύντομο τρόπο τα εσωτερικά των εκκλησιών, όπως τα είδες τα μέσα της δεκαετίας του 70, σαν να κάνει μια συνολική κινηματογραφική λήψη του εσωτερικού τους. Προσεκίζοντας σε αυτό το βιβλίο με επανεστατικό τρόπο της γεωγραφικής των εικόνων μέσα από τον αισθητικό κώδικα των ανθρώπων που τις παρήγαγαν, νομίζω ότι παρέδωσε σε εμάς το βυζαντινό πλούτο αυτής της πόλης όχι μόνο με τον μεγαλύτερο σεβασμό, αλλά και με την πιο δυνατή αγάπη. Την αγάπη των πρώτων χρόνων και τη σοφία των τελευταίων. Αντιμετωπίζοντας ακόμη μετά ως το έργο του, για το οποίο ο ίδιος πολύ ταπεινά εύχεται να αποτελεί την επιστημονική αφετηρία συζήτησης για τη Βέρια, θα ήθελα να μιλήσω βασιζόμενοι σε διαπιστώσεις, επισημάσεις και εκτιμήσεις διάσπαρτα διαδικομένες στα γραφόμενά του για όσα συνέβησαν μετά το 90. Η αρχική του εκτίμηση για την αδιάλεπτη στροματογραφική συνέχεια των λατρευτικών πυρήνων της Βέριας, κάτι που είχε αρχίσει να διατυπώνει με αφορμή την ανασκαφή μιας μεσοβυζαντινής βασιλικής στα θεμέλια του Ναού της Αγίας Άννας της Αγοράς και επίσης μιας αντίστοιχης στο επίπεδο θεμελίουσης βασιλικής στην υπαπαντή της Κυριότησας, αποτελεί μια βασική διαπίστωση που επιβεβαιώνεται ανασκαφικά από τη δεκαετία του 90 και εξής, με τις μεγάλες κλίμακας ανασκαφές των αρχαιολογικών χώρων του Αγίου Παταπίου και του Αγίου Ιωάννου στην καρδιά της Ρωμαϊκής, Παλοχριστιανικής και σύγχρονης Πιαβέριας. Στον αρχαιολογικό χώρο του Αγίου Παταπίου, η αποκάλυψη του επισκοπικού επισκευστικού κέντρου συγκροτούμενους σύμφωνα μετά μέχρι σήμερα ανασκαφικά δεδομένα από μια τρίκλητη βασιλική μεγάλη σιουκλήτος, ένα μνημιακό βαπτιστήρι, ένα δεστοτικό μέγανο, κατασκευάζει πολύ το χρονολογικό όριο, που ήταν μέχρι το τέλειο της δεκαετίας του 80, όσο για την περιοχή, όσο για τον Άγιο Ιωάννη, το θεωρούμενο μέχρι το 2005 προϋπιστάμενο πτίσμα του 19ου αιώνα έκπληβε μέσα του δύο προγενέστερα μνημία, ένα παλαιοχριστιανικό και ένα μάλλον μεσοπιζαντινό, τον οποίο η έρευνα μέγει ακόμη να αρχίσει. Την αδιάλειπτη βέβαια συνέχεια έχει καταφέρει να συλλάβει όχι μόνο από τις περιορισμένες ανασκαφές των δεκαετειών του 70 και 80, αλλά και από την προσεκτική παρατήρηση των θέσεων των εικόνων στα τέμπλα και τα προσπυλιτάγια των ναών και τη χρονολόγησή τους, όπου διέκρινε αλληλουχίες φάσεων και ανανεώσεών τους. Η διαστρομάτωση αυτή, που διορατικά σχεδόν έχει διακρίνει από τις θέσεις των εικόνων, επιβεβαιώνεται απόλυτα μέσα από τις σωστικές επεμβάσεις μας στους ναούς της πόλης. Όταν το Δεκέμβριο του 2013 ξεκινήσαμε τις πρώτες ταιριατικές εργασίες στο Ναό της Παναγίας της Βαϊτεσινής, ένα ναό στο όριο της ετυμορροπίας, χρονολογημένο από τη σωζόμενη τυχογράφηση του στο 18ο αιώνα, ανακαλύψαμε ένα σπάραγμα τυχογραφίας με την απεικόνιση του προσώπου της Παναγίας προσεκτικά φυλαγμένου στις κτιστές υποδομές του ιερού βήματος, που αποδεικνύει μια προγενέστερη χρονολογικά φάση του μνημείου και επανακροσδιορίζει τα χρονολογικά και τοπογραφικά ζητήματα στη χριστιανική συνοικία της Κυριότησας. Η εξαιρετικά σημανική άποψη του από τον Παπαζότο για τη σημασία της ζωγραφικής της παλιάς μητρόπολης της Βέρειας, γίνεται τώρα ευρύτατα αντιληπτή, χάρη στη συστηματική αποκατάσταση του μνημείου, που παρέδωσε ξανά στην πόλη το κορυφαίο μνημείο της, δίνοντάς την τη θέση που της αξίζει ως σημένους ας και πρώτης μετά τη συμβασιλέωσα Θεσσαλονίκη. Η προσέγγιση του ζωγραφικού διακόσμου της παλιάς μητρόπολης ως κατεξοχήν δείγμα πάλις των αντιτέχνων και η εκτείνηση για την παλοχριστιανικού την κλίμακα του αρχιτεκτονίματος αποτελούν δύο θεμελιώδες διαπιστώσεις του, οι οποίες πλέον γίνεται απόλυτα κατανοητές, όχι μόνο από τον ειδικό επιστήμονα αλλά κυρίως από τον απλό επισκέπτη της αποκατιστημένης παλιάς μητρόπολης. Στον παπαζόπι επίσης οφείλουμε, χάρη στην ενδελυχία από μέρους του διερεύνηση των Βυζαντινών κειμένων, τη σύνδεση του διακόσμου του μνημείου με τα κρίσιμα πολιτικά γεγονότα των πρώτων δεκαετριών του δεκαετειών του 13ου αιώνα, της εποχής των Κορμινευρουκάβων της Ιππύρου και ιδιαίτερα του πρώτου δεσπότου της Θεόδωρου, που μετέτρεψε τη ΒΕΡΙΑ και καθμό κλητήρια για την ανακατάληψη της Θεσσαλονίκης και την τοκοθέτησε έτσι στην αιχμή των πολιτικών εξελίξεων. Πέρα όμως από την σεβαστή επιστημουσύνη του βλέπουμε πόσο αδιάκοπα χροντίζει για την προστασία και τη διαχείριση των μνημείων της ΒΕΡΙΑ στα κείμενά του αγωνιάν και επισημένει την έλλειψη πολιτιστικής πολιτικής που στέρησε από τους νεούς της πόλης τα οργανικά συνδεδεμένα με αυτούς οι παρακολουθήματα, τα σπίτια ή τα κελιά που αγκάλιαζαν τις ενωριακές εκκλησίες, τα οικογενειακά παρεκκλήσια και τα καθολικά των μονών. Ιδιαίτερα έτσι όταν απασχόλησαν επίσης τα θέματα της αρχαιοκαπηλίας και εργάστηκε συστηματικά πάνω στην έρευνα για την διεκδίκηση και την επιστοφή των χαμένων της αφρών της ΒΕΡΙΑ και ιδιαίτερα μέχρι ακόμα, μέχρι σήμερα που δεν έχει γυρίσει, της πιο σημαντικής, γνωστής ως εμάς, εικόνες του Αγίου Πέτρου, που είναι το κόσμιμα της συλλογής τα Μαρτουνόξη. Στο πλαίσιο αυτής της προβληματικής ήταν σωστή η αίσθησή του ότι 540 εικόνες ναών της ΒΕΡΙΑ που είχαν περισυλλεγεί από τα μέσα της δεκαετίας του 60 θα έπρεπε να μείνουν στο Μουσείο, προκειμένου οι επεμβάσεις συντήρησής τους να είναι υβέλτιστες, σύμφωνα με τις σωστότερες μεθόδους συντήρησης. Φιλομετρώντας το αρχείο των νημείων της ΒΕΡΙΑ, βλέπουμε σε έγγραφα της δεύτερης περιόδου στην πόλη στην δεκαετία του 80, ότι ημερινά για τον προγραμματισμό και την ομπάνωση των επεμβάσεων στα βυζαντινά νημεία της με επιμονή στο σχεδιασμό των απαιτούμενων μελετών, γνωρίζοντας ότι αποτελούν τη βάση καν επιστημονικής και συστηματικής προσέγγισης. Μια ακόμη πτυχή της πολύθμορφης προσφοράς του προς την πόλη αποτελούν οι πολλές και ανεκτιμίτες παρακαταθήκες του. Για τη ΒΕΡΙΑ, για παράδειγμα, δεν γνωρίζουμε τόσα πράγματα των αντιστοιχές, όπως ξέρουμε για τη Θεσσαλονίκη. Όμως χάρις το έρωτο του Θανάση Παπαζότου, η εσωτερική εξέλιξη της ιστορίας των μημείων της ΒΕΡΙΑ με μοναδικό μύτο, μόνον αυτά πεθαυτά τα ζωγραφικά, υπηγραφικά και αρχιτεκτονικά παράγματα είναι απολύτως προσδιορισμένη. Το δεδομένο αυτό αποτελεί την πιο ισχυρή παρακαταθήκη και τη βάση για οποιαδήποτε μελλοντική προσπάθεια προστασίας, διαχείρισης και ανάδειξης των βυζαντινών της νημείου. Μια αγωνία του, που συνειδητοποιώ στιγτονιστέρα, θυμούμενι τα λόγια του, ήταν η ίδιος του Βυζαντινού Μουσείου ΒΕΡΙΑΣ, η οποία στην εποχή της υπηρετησής του αποτελούσε επιχειρησιακό στόχο της εντέκα της εφορίας βυζαντινών αρχαιοτήτων και τον οποίο στόχο φρόντισε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Στη μονογραφία του και τις βυζαντινές εικόνες της ΒΕΡΙΑΣ επιλέγει να παρουσιάσει ένα σύνολο εικόνων, που ίσως για την έμπνευμα του συγκέντρουν όλα τα χαρτιστικά της ογγραφικής τέχνης της ΒΕΡΙΑΣ. Όλες, σχεδόν πλιν και μεχίστον, αποτέλεσαν το βασικό καμβά για τη μουσιολογική πλοκή του σημερινού Βυζαντινού Μουσείου ΒΕΡΙΑΣ και έτσι στην ουσία υπήρξε ο κύριος επιμελητής της έκθεσης των εικόνων του Μουσείου. Θα ήθελα να αναφερθώ και σε ένα ακόμη έργο του, το οποίο με την πρώτη ματιά φαίνεται κλαϊκεμμένο, μια και πρόκειται για τον οδηγό του ΤΑΚΠΑ για τα μνημεία της ΒΕΡΙΑΣ με τίτλο «Οδυπορικός στη Βυζαντινή και με τα Βυζαντινή ΒΕΡΙΑ». Στο βιβλίο αυτό χαράζει διαδρομές περιήγησης στην πόλη ανάλογα με τη διασπορά των μνημείων και τα σύνολα που αυτά σχηματίσουν στο σύγχρονο πολυοδοτικό ρεστό. Νομίζω ότι και σε αυτή την περίπτωση υπήρξε αρκετά μπροστά για την εποχή του. Παίρνει τον επισκέπτη από το χέρι και βήμα βήμα τελειώνει σε μια περιπλάνηση όπου η επιστημονική συνέπεια είναι ισότιμη με τις αξίες διατίρησης της ιστορικότητας του τοπίου, συμφέτοντας ενώ πραγματικά απολαυστικό περίπατο. Το σπουδαίο είναι ότι το έργο του αυτό αποτελεί σήμερα πια ζητούμενο ανάπτυξες για τις τοπικές κοινωνίες, μιας και τάνο και εξιακά προγράμματα των δήμων σε συνέργεια με τις εφορίες αρχαιοτήτων στοχεύουν ακριβώς στην δημιουργία διαδρομών ενοποίησης των ιστορικών πυριήνων των πόλεων. Σήμερα στη Βερία, μετά από την πρώτη φάση των εργασιών αναστήλωσης των νημείων της στις δεκαετίες 60 μέχρι και τα μέσα του 90, έχουν ολοκληρωθεί τρία κύρια μεγάλες κλίμακας έργα αποκατάστασης. Η συντήρηση του αρχαιολογικού χώρου του Αγίου Παταπλίου και η αποκατάσταση της παλιάς μητρόπολης της Βερίας. Κατά την εξέλιξη της υλοποίησης αυτών των έργων, η ευφορία αρχαιοτήτων ημαθίας αντιμετώπισε και επέλυσε μίζωνα αναστυλωτικά ζητήματα και θέματα συντήρησης υχογραφικού διαχώσεων, τα οποία θα αποτελέσουν αναμφίγωλα αντικείμενο συζήτησης από την επιστημονική κοινότητα, αλλά έχουν ήδη χαράξει πολύ βασικές αρχές διαχείρισης για τα θέματα της αποκατάστασης και θα αποτελέσουν οδηγό για τη διαχείριση των μνημείων της Βερίας τα επόμενα χρόνια. Καθώς βρισκόμαστε ήδη στη δεύτερη φάση επέμβεσης επί των περιόδικων χριστιανικών μνημείων στη σύγχρονη εποχή, ονειρεύεται κανείς τα μνημεία αποκατεστημένα με σημαντούς τρόπους ως προς την προστασία του κτήλιακού κελίφους και με βάση την αντισταυσιμότητα στη συντήρηση της ζωγραφικής τους. Το βαρύτιστο θα ήταν η διαχείριση τους να παρέχει τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια, ώστε να επιστραφούν στα μνημεία τις εμνήματα και οι χάρες τους. Αν θα μπορέσουμε να αποκαταστήσουμε όχι μόνο τη δομή αλλά και τα εσωτερικά του ναού με τα τέμλα και τις εικόνες τους με βάση την καταγραφή του παπαζότου του 70, τότε θα έχουμε κάνει ένα πολύ μεγάλο βήμα, και αναστηλοπικό και ουσίας, γιατί αποκαταστούμε τη μορφή της κατά προορισμών χρήσεις αυτών των μνημείων, δημιουργώντας όμως παράλληλα ένα μουσιακό πανόραμα εξοσών διεσπαρμένων σε όλη την πόλη. Το εγχείρημα είναι φιλόδοξο και απαιτεί τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων, εφορίας, μητρόπολης και δήμων. Εάν όμως οι προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση τέλες φορήσουν, τότε η Βέρια πραγματικά θα αναδείξει το συγκριτικό της πλεονέκτημα, έναντι των υπόλοιπων πόλεων της Ευσαντινής πολιτιστικής πληρονομιάς, γιατί διατηρεί τα καλύτερα παραδείγματα ζωγραφικής για την εποχή τους, αδιάλεπτα, από τα τέλη του 12ου μέχρι και τα μέσα σχεδόν του 10ου όγουρο, για τα ριστογήματα της κάθε εποχής, αλλά και για το συνολικό χρονολογικό έμπρος της καλλιτεχνικής δημιουργίας, η Βέρια αξίζει μια ξεχωριστή θέση. Ο Παπαζώτος ανέστησε την πόλη ως ήλιο και ανέδειξε τα επιστημονικά της ζητήματα. Στους ανθρώπους που εργάζονται σήμερα στην εφορία αρχαιοτήκα και σ'αυτούς που θα ακολουθήσουν, αναλογεί να εξασφαλίσουν τη σωστή διατήρηση των γνινίων, αλλά και να επικοινωνήσουν τους της αυρούς τους, αποκαθιστώντας την παράδοση που χάθηκε. Είχα την τύχη απλώς να γνωρίσω τη θανάση Παπαζώτος του Παλοκαίρφου 95, τις πρώτες μέρες της εργασίας μας στην αρχαιοδική υπηρεσία. Και δεν θα ξεχάσω τον απόλυτο στετασμό, την ευγένεια και την κατανόησή του προς τους νέους. Παίρνοντας το θάρρος από αυτήν την τόσο σύνδομη γνωρινία, θα ήθελα να του πω ότι στα χρόνια που ταύχνουν θα αναδείξουμε επιστημονικά την Παλακουσκενική θερία, θα δώσουμε στις εκκλησίες πίσω την ατμόσφαιρα και τον περίγυρο που χάθηκε, θα υποστήριξουμε με τις κατάλληλες υποδομές τους βυζαντινούς περίπατους και θα μεταδώσουμε στους επόμενους τα νέα στοιχεία που θα προκύψουν από το έργο της αποκατάστασης των γνιμίων για να προσθέσουμε με τη σειρά μας ένα μικρό μπουτσαλάκι στο ψυχοδοτό της ιστορίας της. Κυρίες και κύριοι, επιτρέψτε μου να προσφωνήσω και τον μέσορα ιστορικό της πόλης, τον κύριο Διωργιονίδη, για τον οποίο μιλάω σήμερα. Ακούστηκαν τόσα πολλά πράγματα για την ιστορικότητα και παρουσία του ενάσκοπα φορά του σε αυτόν τον κόσμο, που είναι ένας κόσμος μνήμης και αγάπης. Αυτά είναι τα συγκινούντα δοχεία που συμπρώνουν τους ανθρώπους του παρόντου και του μέλλοντος και φυσικά τον άνθρωπο που γνωρίσαμε όλοι μας και τον εκτιμήσαμε τόσο πολύ. Το Μτανάς Παπαζότου τον γνώρισα στο Φιλιππί στο Τμήμα Ιστορίας και Αυθολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής της Αλανίκης, σε μια εποχή που περιόδοντας το Τμήμα Φιλολογίας στην αντίστοιχη σχολή του παντοσυνείου Ρανίνου και μη μπορώντας να φύγω στην Αμερική, σε λόγο εθνικού νόμου στρατεύσεως των πτυχιούχων από τη δικτατορία, γράφτηκα στο ορχεολογικό Τμήμα για να συνεχίσω τα σπουδές μου στη Βυζαντινή ιστορία και τέα. Γυρίζοντας από το στρατό το Γενέρι του 74 ο Τανάσης βρισκόταν στο τρίτρα τους και έτσι συμπορεθήκαμε ως το τέλος που μπορώ να πω και στο πτυχίο δίναμε μαζί εξετάσεις τα πτυχιακά διπλήκια. Ήταν ένα ψηλό ξανθό πεδί με αετήσιο βλέμμα. Αυτό το βλέμμα εκτίμησε ο Μανώλης Χατζιδάκης Μαρίης. Βρισκόμαστε στον Άγιο Νικόλαδο να ταυσάει η τρίτη μας. Ο Μανώλης Χατζιδάκης είναι ένας δάσχαρος για μας της Βυζαντινής αισθητήτης, σπουδαιότητος βυζαντινολόγος και ο Θανάσης δίπλα. Και συζητούσαμε και γυρίζει ο Χατζιδάκης και μου λέει κάποια φορά αυτό το παιδί να μου το θυμηθείς θα είναι το μέλλον της Βυζαντινής τέχνης στην Ελλάδα. Δεν το ξεχνώ. Το βλέμμα του διαβνητικό αλλά διστακτικό και μαζεμένου παιδί ήταν στην αρχή. Είχε ένα χαρακτήρα που το επέτρεπε να κερδίζει σιγά σιγά φίλους και να μεγαλώνει τον κύκλο των γνωρινιών του. Πολύ γρήγορα βέθηκε κοντά στον κύκλο μας που πατριζόταν σχεδόν από φορατικούς βυζαντινολάτρες και σε πολύ λίγο χρόνο βέθηκε μαζί μας ως άνθρωπος του σπιτιού μας. Δεν ξεχνώ τις συχνές εξορμήσεις μας στους αρχολογικούς χώρους και τα μημεία της Μακεδονίας ούτε της ατελείωτες ολοήναιρες και ολονίκτηρες συζητήσεις μας γύρω από ζητήματα και προβληματισμούς ποιοί κοινων αθεολογικών και θεμάτων ιστορίας και τέχνης αλλά και τα εκπαιδευτικά παιχνίδια με τα οποία μαγνίτιζε τα παιδιά μου που τον επεραγαπούσαν και τον θεωρούσαν άνθρωπο δικό μας. Η αφιάρος του βιβλίου «Η Παλαιολόγια Συνδρογραφικής» στη Θασσαλονίκη περιλαμβάνει ολόκληρη την οικογένεια. Στον Βασίλη, την Κατερίνα που δόρθαζε, στον Προσπή, τη μικρή και τη μεγάλη αγάπη, αυτή ήταν όλη η οικογένεια μου. Θα μπορούσα να μιλώ ατέλειωτες ώρες για το Θανάση, ένα πολύ προκυσμένο άτομο με εντεριόριστα συγκανότητες, θεωρητικό και πρακτικό προσανατορισμό, αλλά ο τόπος πιο ομύλητος χρόνος, να βιβάζω το λιστό στο θέμα και να παρουσιάσω μια όψη της προσωπικός διτάστος επιστήμονα, την επέλεξα από την αρχή των σπουδών του το Βυζάντιο, όπως κι εγώ και ένα πλήθος φίλων που με δ και της συγκίνησης της βραδιάς που ετοιμάζαμε για να κοιμηθούν οι αρχαιολόγοι μας στον ουρανό. Η Βελτιστική Πρωτεύουσα μια εκδήλωση και εδώ στην Βέργεια έχει μια εκδήλωση από την κίνηση πολιτών, Γιάννη Σοκασαρίδης θα θυμάται αυτή τη βραδιά, την βραδιά αντίληψη του παπαζώτων. Ενώ είχε προηγηθεί αυτή η εκδήλωση εδώ στον τόπο του, στην Βέργεια, λέω στον τόπο του γιατί ο Θανάσης όταν αποχωρήστηκε το χώρο της Βέργειας της Μακιαδονίας και πήγε στην Αθήνα, ουσιαστικά η ψυχή του ήταν εδώ. Ποτέ δεν δέθηκε με την αρχή. Βάλαμε και φτιάξαμε τα ιστορικογεωγραφικά, δεν πήρχε στην Ελλάδα. Δύο-τρεις φίλοι βάλαμε από το στέλνιμά μας τότε το πρώτο τόμο και εμπιντρήσαμε αυτό το περιοδικό, στο οποίο η συνετοχή του ήταν συνέχεια και η έργη του ήταν συνέχεια λίγο στο περιοδικό. Είναι συνεκδότης δηλαδή του περιοδικού ιστορικογεωγραφικά από την αρχή. Τώρα το περιοδικό έχει περίπου 15 τόμους. Απολούθησαν στη συνέχεια και άλλες δημοσιεύσεις για την προσφορά τους στην επιστήμη με απογορύφωνο τη φροδύνη του Μανώλη Μαλαδάκη για το δουλί που θα μας προσιάσει σήμερα, το οποίο το θεωρώ και ένα σημαντικό σταθμό γιατί έχει και το εργογραφικό έργο του Θανάση και είναι πια οριστικοποιημένο εκτός αν ακόμα στα κατάρρυπά του υπάρχει υλικό για να εκτιμήσει κανένας την προσφορά του, η οποία ήταν αραστηριώτατη προσφορά και στον χρόνο της αδόσκησης. Μπορώ να πω ότι τα μισά από τα δημοσιεύματα είναι στον χρόνο της αδόσκησης. Ο τίτλος της ομιλίας μου είναι ο Θανάς Παπαζώτης, ο ιστορικός και φιλόλογος. Το βάρος των ενιών ιστορικός και φιλόλογος στην επιστημονική τους διάσταση, ασφαλώς και απαραπέμπει σε διακριτές ειδικότητες. Μα η θεόριστη μου δεν προβλέπει στο να κατατάξω το έργο του Παπαζώτου στη μια ή στην άλλη επιστημονική κατηγορία. Βασίζεται στην εμπειρία μου ότι ανήκαμε σε μια γενιά που οι επιστημονικές φιλοδοξίες μας δεν χαρακτηριζόταν από το σημερινό κοινήγι της εδίκευσης, αλλά διτισσόταν στα έγκατα της αναζήτησης για το πώς θα γνωρίσουμε σε ολόκλητα τους πολιτισμούς και τη λειτουργία της ανθρώπινης δημιουργίας, πως θα κατανοήσουμε ένα κομμάτι του πολιτισμού της ισχυρίας μας, χωρίς να χάσουμε την επαφή με το παρό και το μέλλον ακόμη αυτού του πολιτισμού στην πορεία του, την πορεία του ανθρώπου που συνέχισε την ιστορία του. Σε αυτό το επίπεδο προβληματισμού οδηγήθηκε ο Θανάσης Παπαζώτος, όπως επίσης και η πρόωρα χαμένη ικανότητη Βυζαντινολόγη σωτήριστής σας και τίτος παπαμαστοράκης που η μοίρα μας έφερε τόσο πολλά στις συναντήσεις, τις αναζητήσεις και τις επιβιώξεις των οραμάτων μας για τον Βυζάντιο και προπαντός τη διατίσταση ότι χωρίς τα γράμματα, χωρίς δηλαδή τις πηγές, χωρίς τη γνώση του ιστορικού γύγνεσθε, χωρίς την ανάγκη να συνδυασθούν οι γνώσεις μας πως μπορεί να καταναρίσουμε τον Βυζαντινό κόσμο. Ενωρίσα αυτή τη ζήμωση στην ανέδειξη του παπαδότου έδωσε τους πρώτους καρπούς. Θα έλεγα ότι πολύ ενορής ο Θανάσης εθρίζησε στην ιστορική μέθοδο χρησιμοποιώντας όλα εκείνα τα εργαλεία που του εξασφάλιζαν τη στέρη έδραση των επιχειρημάτων του. Σήμερα διαθέτουμε όλο το δημοσιευμένο έργο του για να μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο παπαδότος ήταν ένας επιλεκτικός ιστορικός και είχε συνείδηση και ο ίδιος για το έργο του αυτό. Ας ακούσουμε τον ίδιο να ποτιμά αυτή τη διάσταση του ελληνικού προσανατολισμού. Η συγγραφή του βιβλίου μου για τους ναούς της Βέρειας υπήρξε τυχαία. Όχι ότι δεν ήθελα κάποτε να συντάξω ένα τέτοιο έργο. Ήθελα καταρχή να δημοσιευθεί ένα μικρό βιβλίο με τις Βυζαντινές και με τις Βυζαντινές επικραφές της Βέρειας που θα στεκόταν ως συμπλήρωμα μια και η φύση του θα ήταν ιστορική δίπλα στην εργογραφία του κυρίου Χιονίδη. Η Άννα Βραμμέα, καθηγήτρη της Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, όταν της ανέφερα την πρόθεση μου με παρότερη εναισθησία ξενών συνολικότερου έργου για τη Βέρεια με βάση τις επικραφές ώστε να κατατεθεί ως δικατορική διατριβή. Το 1993 πήρα το τίτλο του διδάκτοδος και το 1994 κυκλοφόρησε στο βιβλίο μου για τα μνημεία της πόλης μας. Η διδακτορική διατριβή γραμβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών 28 Ωδόρη 12 του 1995, την ίδια μέρα που κυνήθηκε το ιστορικός της πόλης δώρος Χιονίδης. Είναι μια σύμβολική σύμβολη. Θα ήταν αρκετό το έργο Βέρεια Κυναίτης 18ου αιώνας να στηρίξει την άποψη ότι ο Παπαζότος δεν ανήκει αποκλειστικά στο χώρο της Βουζαντινής, Μουσταντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης. Τον ισχυρισμό επιβεβαιώνει η φύση του θέματος του και η οπτική του ίδια. Αν βέβαια παραβλέψει κανείς το γεγονός ότι η διδακτορική διατριβή δίνει ταυτότητα της επιστημονικής ειδίκευσης, θα συμφωνούσε κανείς μαζί μου, ορίς αμφιβολία, ότι πλάι στην κατεξοχήν ειδικότητα του αρχαιολόγου, ο Παπαζότος διέθεται εξίσου καλά και την ειδικότητα του ιστορικού. Καθρέφτης αυτής της ιδιότητάς του είναι οι 160 πρώτες σελίδες του έργου σε σύγκριση με τις 59 σελίδες που αφαιρώνει στους ναούς, τους οποίους πρέπει να τα χειρίζεται σε άλλο του. Αλλά τα μετρήματα δεν είναι μόνο ποσοτικά. Το κεφάλαιο της ιστορικής μεθόδου, στο κεφάλαιο, η κοινωνία της βέριας και τα μνημεία, όπου συνεξετάζεται το ιστορικό, γίνεστε σε ένα διάλογο με τα μνημεία που συγκροτούν την κοινωνία της πόλης και της μετεξέλιξής της, με το διακαρυστικό βλέμμα του ερευνητή, που δεν συγχαίει τους ρόλους του ως ιστορικού, ως αρχαιολόγου, ως ανθρώπου, που ζει βαθιά το ρόλο της τέχνης στην ανθρώπινη αναγκαιότητα του κοινωνικού περιβάλλοντος του. Δεν είναι μόνο η διδακτορική διατριλή του Παπαζότου για να στηριχθεί η άποψη ότι εκείνος βασιζόταν με το έναν του πόλης στην βάση της ιστορίας και μάλιστα στην πιο μοντέρνα μεθοδολική της κατεύθυνσης. Το μαρτυρούν μια σειρά δημοσιεύματα που αναφέρονται ήδη στην ιστορικογεωγραφική μεθοδολογία είπε σε ελληνικά έντυπα και επιστημονικές εκδόσεις. Παραδείγματος χαρακτηνάω την έκδοση αρθολόγιμου για την πιερία, το περιοδικό κληρονομία, η θρακτική πτήρυδα. Είπε στο ευρύτερο της εμβέρειας έκδοση Γεωγραφία ιστορική του κόσμου της Μεσογείου, που εξέδιλε η αδερφή στο Παρίσι και βέβαια με συνεργάτες, την Ευραμέα, την Αζραχά, με τις οποίες ο Καπαζότος διατηρούσε μια δημιουργική επαφή. Και βέβαια η δύσκολη αγεωρωτική τοπογραφία, η θεματική δηλαδή αυτή, μεταφέρθηκε μέσα στις σελίδες αυτού του περιοδικού. Αλλά και ένα πλήθος μελετών και άρθρων που αφορούν αποκριστικά ιστορικά ζητήματα. Τώρα που έχουμε τον κατάλογο των μελετών, θα μπορούσε κανένας να τα δει από κοντά και τις αντίστοιχες παρακομπές. Ο Ιγνάτου Ρωσκαλώθος, η Παναγίρια Βαλιώτισσα στα Βοδενά, ο Βολερό, ο Μεγάλος Νόμος της Θεοτόκου, της Αχυροποίης, η Άλωση της Βέριας, η Μονή του Πατριάκου Αθανασσίου, η Σκύβη της Βέριας. Μελέτες καθαρά ιστορικές. Τον Παπαζότο τον ασχόλησε η ανοίγνωση της ιστορικής πραγματικότητας των γεγονότων, των προσώπων και των τόχων. Με την οξύνια που διακρίνει ένα σύγχρονο ιστορικό και μάλιστα σε πολύ διάστατο πλέγμα του ιστορικού περιβάλλοντος είτε του στενότερου είτε του ευρύτερου κύκλου. Η συμβολή του σε αυτό το χώρο είναι τεράστια. Θυμάμαι τη μελέτη του για τη Θράκη, την τοπογραφία της Θράκης. Δεν γνωρίζαμε τίποτα για την Ανατολική Θράκη. Τώρα κυκλοφορεί σε ένα τρίτο μάεργο στο μέσο της Αυστριακής Ακαδημίας τα Βουνακέρια Βυζαντίνη που έχουμε πια στα Κέρκομους πολλά. Αλλά την εποχή που ο Παπαζότος έγραφε την πρωτοποριακή μελέτη του για την τοπογραφία της Ανατολικής Θράκης και όταν οι συνθήκες εκεί δεν επέτρεπαν να επισκεφθεί κανείς τα μημεία ή τους χώρους. Ήταν και στρατοτική λεγόμενη περιοχή και θυμάμαι τα ταξίδια που έκαναν με την Ημόλη τότε σε αυτή την περιοχή και μας έδωσε αυτό το υπέροχο δημοσίες μου. Η συμβολή βέβαια είναι τεράστια και σε αυτό το χώρο. Πως προς τα φιλολογικά ενδεφέροντάπτω αφετηρία είναι πάντα το έργο Ιβέρια και Ναίτης όπου εκδηλώνεται η φιλολογική κλήση του προς τα ελάφρια της επειγραφικής και της φωλεογραφίας. Ειδικότητες της φιλολογίας. Αυτή άλλως ήταν και η πρώτη του κλήση όταν ξεκινούσαν τις σταδιοδρομίες από την Ιβέρια. Οι επειγραφές είναι κείμενα που ακριθούν γερή κατάδυση φιλολόγου στο πρωταρχικό στάδιο της μελέτης του υλικού. Στις 150 επειγραφές που περιέχονται στο έργο Παπαζώτους ξεδιπλώνει το ταλένδο του καλού φιλολόγου πέρα από τα ιδιόχερα σχέδια την ισορική και βιβλιογραφική κατάρτιση που είναι άψαγη. Η επειγραφική ήταν στις πρώτε ρώτος του Παπαζώτου και θυμούμαι την επιμονή του να αναφερθεί στην επιγραφή του ταφικού παρετουισίου του Αναγίου Αναγίου της Μονής Ικοσιφηνήσεις, ένας χώρος που μας αφορούσε και μας τέληψε τόσο πολύ. Από το 1969 είχα φωτογραφήσει τις πληθογραφίες τις οποίες κατέστρεψαν στις δρόμες αργότερα και θυμάμαι την εντονότατη συζήτηση που κάναμε την καθαρά Δευτέρα του 1974 στο νέο τότε μητροπολίτη δράμας Διονύσιο και την επιμονή του Ζανάση και Μουρέβερ που είχαμε τα στοιχεία ότι κατέστρεψε πριν τις πληθογραφίες και εξογράφησε άλλες. Οι χριστιανικές επειγραφές της Βακεδονίας, η εκκλητορική επειγραφή της παλαιάς μητρόπολης της Βέρειας, αλλά και η ανάγνωση πολλών επειγραφών στις τυχογραφίες και τις εικόνες υποδειλών τη δινότητα του αρχαιολόγου να διησδή στα μυστικά της γλώσσας των κειμένων με αφομιωμένη την αίσθηση του πλούτου που του παρήχει η καλή κλασική του παιδεία. Η δίψα του προπαζότου για τα γράμματα τον έσπρωχε να ανακοινηθεί και προς άλλες κατευθύνσεις φυλολογικών ενδιαφέροντων όπως παραδείγον της χάρη η μελέτη των αρχείων και των παλαιτήκων διπλίων. Τα παραιότυπα της Βέρειας, το κτιματολόγιο και η βιβλιοθήκη της Μονής Αγίου Διανησίου, τα αναφερόμενα στη φράκη έγγραφα του Βυζαντινού Μουσείου και τα νεότερα αρχεία της ευκαιριστικής φιλακτορικής αδερφότητες Κωνσταντινωπόλης του 19ου αιώνα που ματριμούν τις προσφάσεις που έγιναν για την οργάνωση της παιδείας στη Μακεδονία στα τέλη του 19ου αιώνα συνιστούν ένα νέο κεφάλαιο φιλολογικής συμφωνής του Παπαζώτη, χωρίς να παραβλέπετε η στροφή προς τα Βυζαντινά έγγραφα από όπου αντλεί της πληροφορίας σου για να φωτίσει μέσω των πηγών αυτών τα συγκεχημένα ή σκοτεινά ζητήματα όπως είδαμε παραμούμως κάτω για τον 19ο καλόθετο τη Μονή που μικριώτισαν στα κτήματα της Μονής Λιμώ στην περιοχή της Βέρειας, τη Μονή του Πατριάου Παθανασίου που προαναφέραμε. Τέλος, αναδειχώντας το πλούσιο έργο του, η εμβάθυνση σε καθαρά φιλολογικά κείμενα πηγών όπως οι επιστολές του Θεόδου Βαρσαμόνος προς τον πρώτο και παπικίου όρος. Το παπίκιο όρος χρωστάει την ύπαρξή του στους αρχαιολογικούς όρους σήμερα στο θεάς καπέλο που υπηρετούσε στην Κωμοτινή, όταν σε ένα κύκλο φίλων που τον φιλοξανούσαν του έδειξαν επισκεφή τους χώρους και ήταν ο πρώτος αρχαιολόγος που έδεσε συνέδειστο όνομά του με αυτό τον υπέροχο χώρο που θεωρείται το Άγιον Όρος της Θράκης, έτσι το παπίκιο όρος. Ακόμα η μουσική τριάντα ασμάτων του έργου, η Πέπι Βαρκή δίδισε για την καθαρή ασθητική που είχε για όλα τα θέματα της τεχνικής και για τη μουσική, τριάντα ασμάτων του έργου έλθωσαν αποτελέσματα και πιστοποιούν αυτά τα πράγματα, το έμπρος των ενδιαφερόνων, του παπαδότους, του χώρου των φιλοδογικών σπουδών και τις συμβολίους συζητήματα που ο ίδιος ανακάλυψε και πρόδεισε σημαντικά. Θα μου πείτε, είναι δυνατόν να συναγάγει κανείς υπεράσματα που καθορίζουν τα όρια του των επιστημών, ώστε να χαρακτηρίζει έναν ερευνηκή ως φιλόλογο, ιστορικό, αρχαιολόγο, μελετητή ή γνώσε της αισθητικής. Θα αναφερθώ πάλι στα λόγια του παλετά του Φίλου, έτσι, να χαρακτήριζε. Είμαι ο παλαιότερος Φίλος του βέβαια από την αρχή των σπουδών και στη συνέχεια. Ένα υπέροχο βιβλίο που τα πάται της ψυχής και της Βυζαντινής ζωγραφικής της Μακεδονίας, έκδοση του Υδρύματος Χώρνου, όπως είδατε στη Διαφάνεια αρχικά, γιατί αυτό είναι χαρακτηριστικό του χωρίου, δεν ήξερα ότι θα προβληθεί κιόλας. Και μέσα στον χρόνο της δοκιμασίας του, ο ίδιος καταθέτει τη συνολική απόψη του για την επαφή του με τη Βυζαντινή Γραμματεία, που ξέρω πόσο πολύ αγαπούσε και υπηρέτησε στον ερευνητικό του Βύγιο. Το να ισχυριστώ, μας λέει, ότι ανέγνωσα όλη τη Βυζαντινή Γραμματεία ώστε να παρουσιάσω στη διάρκεια μιας διάλεξης ένα θέμα που θα έχει σχέση και θα αποδεικνύει τη συνάφεια κειμένων και τέχνης, θα ήταν πράγματι μια απάτη. Θα προσπαθήσω, αστόσο, να εκφράσω μερικές απόψεις, στυριγμένες σε όσα κείμενα στάθηκε δυνατό να συλλέξω, για να καταδείξω την αξία που έχει για την έρευνα σήμερα ένας τέτοιου είδους φόβος, ο οποίος κάποτε πρέπει να αρχίσει. Προσέξτε διορατικότητα του ανθρώπου. Δεν πρέπει να ξεχνούμε, συνεχίζει, ότι οι όροι που χρησιμοποιούνται στη Βυζαντινή Γραμματεία και στις συγκαστικές τέχνες είναι όλοι. Όλοι γνωρίζουν τι σημαίνει γραφή, ιστορία, σχήμα, λόγου. Γραφή παράλληλα σημαίνει και ζωγραφιά. Ο ιστοριογράφος ή σχεαγράφος και σχεαγραφή σημαίνει τον ζωγράφο και την τέχνη του. Σχήματα είναι η ζωγραφική τρόπη. Επίσης, οι τεχνικές της ρητορικής, μιας τέχνης του λόγου, πέρασαν από το χώρο της δεξαλίας στη θεολογική γραμματεία και από τη θεολογική γραμματεία στους τύπους των εκκλησιών. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι οι Βυζαντιοί καθητέχνες θεωρούσαν τους εαυτούς τους άλλους τους ρήτορες. Μπορούσαν, ίσως, να μιλούν ικανοποιητικά για την τέχνη τους, χωρίς να γνωρίζουν τις λεπτομέρειες γραμματιακών κανών. Μπορούσαν να ενσωματώνουν ρητορικές τεχνητές στην εργασία τους, χωρίς να θέλουν να γνωρίζουν το όνομα τους ή τις θέσεις τους στον ακαδημαϊκό χώρο. Ο ακαδημαϊκός χώρος θα αντιμετώπιζε την κρίση μου για τη θεολογική ιδιότητα του παπαζότου, απαράλλαχτο, όπως των Βυζαντινών εκείνων δημιουργών που μπορούσαν να ενσωματώνουν ρητορικές τεχνητές στην εργασία τους. Με τη μόνη διαφορά ότι υπάρχουν αντιλήψεις σχετικά με το ερώτημα, τι είναι φιλολογία, τι είναι τεχνική συγκέντρωσης από κατάστασης και κριτικής έκτασης των κειμένων, τι είναι και αυτό. Θέλει, η γραννής αποτελεί τη βάση, το 50% της φιλολογικής επιστήμης. Το άλλο 50% είναι το πρόβλημα της ερμηνείας των κειμένων, στο οποίο μερικές φορές οι φιλόγοι, οι κλασικοί φιλόγοι, όλοι οι φιλολογούντες, δεν το αγγίζουν. Το αγγίζουν οι μορφωμένοι άνθρωποι, οι γιατροί, οι δικηγοροί ή αυτοί που λένε, ας πούμε, θα το προσωπεύουμε ένα πνευματικό περιβάλλον. Όταν ο παπαζόρος θέλει το πρόβλημα της ερμηνείας, τους συσχετισμούς μεταξύ λόγου και τέχνης, τοποθετεί τα πράγματα σε μια πιο προφορημένη σκέψη. Τότε η μελέτη των κειμένων του Μεγάλου Βασιλείου, του Φιλοθέου Κοκκίνου, του Φιλάκου, του Αποκάλεψου του Παύλου, του Κατριάου του Φωτίου, του Μανακού Επιφανίου, του Εγκυφώρου Χούνιου, του Εγκυφώρου Γρηγοράχου, του Γιέλ Ραούλου, των Μοναστηριακών Τυπικών, του Πιτήμανου Λιφιλή, του Σίλβεστρου Συρόκολου, του Γρηγορίου Μελισσινού, του Μεγάλου Βιαγνώστρου Λογοτεχνών του Βυζαντίου, του Αναρωτιέμανου Φιλώνιου Τεξέδρου. Και θυμάμαι την επιμονή του τότε να του ρούμε τα κείμενα του Φιλή από την έκδοση του Μαρτίνη, της παλαιές της έβλεκτης εκτός για να μελετήσει το Φιλή όλου μέχρι την έκδοση την Αναστατική του Μίλλερ. Αυτά όλα αποκτώναν άλλη διάσταση στο χώρο της ερμηνείας από τη φιλοσοφημένη σκέψη του Καπαλώτου. Διαβλέπει κανείς εδώ το ανήσικο κνεύμα του, την ευρύ μάθια, στο πολύ επίπεδο έργο που δεν το εγκατέλειψε ποτέ ως τέλος της ζωής του, τα Μακεδονικά από σημειώματα που το επιβεβαιώνουν. Εδώ οι κατηγορίες των γραφτών του που διακρίνεται, όπως θα μας πει ο Γ. Μαλαδάκης, στα ιστορικό-φιλολογικά, ιστορικό-τοπογραφικά και τα ερμηνευτικά, λάει στο μεγάλο κεφάλαιο της ζωγραφικής, που τόσο αισθανόταν στο καλμό της, και ενισχύουν την άποψη ότι ο καλέτας του φιλολού διέθεται τα χαρήλματα και του ιστορικού και του φιλοδόγου. Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι, συμπληρώθηκαν 21 χρόνια από το θάνατο του Καπαζώτου και η πρωτοβουλία που είχαν οι διοργαντές αυτής της εκδήλωσης να τιμηχεί η μνήμη του, αποτελεί ταυτόχρονα και μια κίνηση διδαχής προς τους νέους, το πόσο μέσα από τις γνήμες μπορεί να αναπτυχθεί ο συνεπτικός δεσμός των ανθρώπων με εκείνους που νόχτισαν για τον πολιτισμό, γι' αυτός που κράτησαν την επαφή των μάτειών τους με το ιστορικό περαθόν και τις ανθρώπινες αξίες που παραμένουν αλλείωτες, όπως ο σεβασμός στα έργα δημιουργίας, η εκλεπτισμένη αισθητική, η αδιάρρηπτη επαφή με την παράδοση του πολιτισμού, με τα οράματα των προγενεστέραν που με την αισθητική τους αντίληψη και τη θεωρία άγγιξαν την ουσία της επιστημονικής ανασχόλησης. Στον Θανάση Παπαζότο, η επιστήμη, η παιδεία και η δίψα του για τη ζωή και την τέχνη δέθηκαν σε ένα πληκισμένο σώμα που άντεξε πνευματικά καθώς η υλική του υπόσταση φάνηκε αδύναμη στην αντοχή του χρόνου. Εμείς σήμερα κρατούμε ζωντανή τη νύμη και το πνεύμα του. Έχω πάντα στο νου μου τη τύχη των εντασμένων ανθρώπων, των δημιουργών των ποιητών και την άδικη μοίρα τους. Ένα πείημα νέα περί του θανάτου του ισπανού ποιητού Φεδερίκο Γκαθία Νόρκα στις 19 Αυγούστου 1936 μέσα στο χαλτάκι του Καμίνου Τελαφουέντε. Η τέχνη και η πείηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε. Η τέχνη και η πείηση μας βοηθούν να πεθάνουμε. Περιφρόνησης απόλυτη αρμόζει σ' όλους αυτούς τους φορήβους, τις έρευνες, τα σχόλια επισχολείων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν αργόσφαιροι και αματεόδοξοι γραφιάδες γύρω από τις μυστηριώδικες και ασχρές συνθήκες της εκτελέσσεως του Κακορίζη που του Λόρκα είπε των φασιστών. Βέβαια η μοίρα δεν ήταν η θρηκητική των φασιστών στον Θανάση, ήταν η μοίρα, η μοίρα του. Μα επιτέλους, πια ο καθής γνωρίζει πως από καιρό τώρα και προπαντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ήθεσταν να δολοφουνούν τους ποιητές. Η δολοφονία της μοίρας για τον Θανάση ήταν για μας ένας τεράστιος τίμος. Σας ευχαριστώ. Ευχαριστούμε πολύ κύριε Χρυσαρέτη. Τώρα ο κύριος Βουλαγάδης θα μας διεθνήσει για το βιβλίο που είναι η αφορμή της συνεργή σας. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Είναι αλήθεια ότι αισθάνομαι κάπως άντωλα σε αυτή την έκοση γιατί είμαι μάλλον από τους λύπους που γνώριζε τόσο λίγο τον Θανάση Παπαζότο. Δύο ώρες μόνος, ένα βραδινό καφέζι στη Σαμοφάδη το καλοκαίρι του 1994, όπου βρίσκεται για διακοπές με την Ιώλη. Η βραδιά τελειώνει γρήγορα, ο καιρός περνάει, ο Θανάσης σε δύο χρόνια το 1996 πεθαίνει. Μέσα από τα γραφτά του για την ιστορία, την αρχαιολογία και την τέχνη της Μακεδονίας και της Τράκης συνεχίζονται συναντήσεις μας πιο συστηματικές, αλλά φεύ μονόδρομες. Και γνωρίζουμε ξανά με τον Θανάση, όταν η Ιώλη, τον Αέμπρο του 2012, σε Σαλονίκη, μετά από προτροπή της Ευθέργης Μαρκή, μου προτείνε να αναλάβω την ευστημονική επιμέλεια των Μακεδονικών αποσυμμιωμάτων, μια συλλογή σάνθρωπου του Θανάση, που τα έγραψε τους τελευταίους δύσκολους μήνες της ζωής του. Πέφτω από το τελευταίο δοκίμιο των αποσυμμιωμάτων από την Ιώλη, το διαβάζω και συνειδητοποιώ ότι πρόκειται να ξύσω με τα νύχια μου ένα πουνό. Και αυτό γιατί Παπαζότος ήταν από τους καλύτερους γνώστες του Βυζαντινού και μεταβυζαντινού Βόρειο-Λατυφού χώρου, ένας επιστήμονας πολύτροπος, που κοινούνταν με άνεση στην ανάγνωση των κειμένων των μνημείων του τοπίου. Για να το πω με άλλα λόγια, διάβαζε ανάμεσα και πίσω από τις γραμμές των αποτεχνικών και των ιστορικών κειμένων και συνδύαζε ένα πλήθος πληροφοριών που του έδιναν οι εικόνες και οι τόπιοι. Τι ακριβώς όμως είναι τα μακεδονικά από σημειώματα του Θανάση Παπαζότου? Είναι μια συλλογή 45 άρθρων, τούτα περισσότερα σύντομα και μερικά πιο εκτεμή, ένα σώμα κειμένων που χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο μέρος επιγράφεται ιστορικοφιλολογικά και περιλαμβάνει πέντε άρθρα που αξιοποιούν κείμενα δημοσιευμένα και αδημοσιεύτα για να εικονογραφίσουν όψεις της κοσμικής και της εκκλησιαστικής πραγματικότητες της Βυζαντινής και της μεταβυζαντινής Μακεδονίας. Εδώ, όταν έμεινε μπροστά μας ο κόσμος της Παίριας, το αρχοντολόι και η φτωχολογιά των αρχών του 13ου αιώνα, βρίσκεται μέσα από τα κείμενα του Δημήτριου Θωματινού. Επίσης, αναλύεται μια εκκλησιαστική υπόθεση του 17ου αιώνα που οφορούσε τον επίσκοπο Κίτρους Ιάκωγο, αγαπητός του ποινιώτου αλλά μισιτός, κονδύστοκο και άνθικο μητροπολίκης της Θεσσαλονίκης Μεθώδιο, που τον αποκαλούσε Κακοϊάκωγο και ζητούσε την καθέρεση του γιατί δίκαν δεκατέβαλε εκκλησιαστικά σημαντά, δηλαδή χρήνα στη Μητρόχολη της Θεσσαλονίκης. Τέλος, δημοσιεύεται ένα επιστολάριο του 18ου αιώνα, που φυλάσσεται εδώ, στη Δημόσια Κοινωνική Βιλιοθήκη της Βέρειας, δηλαδή ένας οδηγός για το πώς πρέπει να γράφει κανείς επιστολές ανάλογα με τον παραλίπτια. Στο δεύτερο μέρος του διβλίου, που τικλωκορείται «Ιστορικοτοπογραφικά Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παραπάνω, Ιστορικοτοπογραφικά Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παύλα Μημεία», το δεύτερο μέρος του διβλίου, που σημαίνει «Αλληλεγγύη Παύλα Μημεία», Απομονώνω αυτά, στα οποία ο συγγραφέας πραγματεύεται το πώς ένας ναός αποκτά τον τίτλο του Σταυροπηγίου, μελετώντας την ειδική περίπτωση του Ναού του Χριστού της Βέρειας, το πώς καθιερώνεται ένας ναός με αφορμή ένα χριστόγραμμα ζωγραφισμένο στον Άγιο Βλάσιο, πάλι το στιφέρια, και το πώς συνάπτονται με την παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας μια προσωκοποίηση της ελεημοσύνης στη Μαναγία Χαβιάρα και η απεικόνιση των Δέκα Παρθένων στον Άγιο Γεώργιο του Άθλοντος Γραμματικού. Το τέταρτο και εκτανέστερο μέρος του Βιβλίου αφορά τη ζωγραφική και περιλαμβάνει 24 προσιδειώματα, 4 γενικά, 7 για τηχογραφίες και 13 για εικόνες. Μαθαίνουμε για την περιπέτεια της επιστροφής από το εξωτερικό μιας κλεμένης εικόνας του Αγίου Προκοπείου του 14ου αιώνα από τον ομώνυμο Ναό της Βέρειας, η οποία χάρη στον Θανάση Παπαζώπη και στη σχεδόν αστυνομικού τύπου έρευνά του, εντοπίστηκε, ταυτίστηκε και επέστρεψε από το Βιζανό Μουσείο της Κόλυς εδώ, μέχρι πριν πέντε χρόνια το καλοκαίρι του 2012. Τέλος, δημοσιεύεται εδώ για πρώτη φορά μια εικόνα με τον Ιωάννη Πρόδομο και τον Άγιος Σημεών το Θεοδόχο από τη Μονή Πατωπεδρίου, στην οποία ζευγνίονται με ενδιαφέροντα τρόπο οι αναμύσεις της κομμύνιας τέχνης με την ελαύνουσα παλαιολόγια τεχνοτροπία. Η ολοκλήρωση των υποσημειώσεων που δεν πρόλαβε να αποτελειώσει ο Θανάσης σε αυτό το βιβλίο ήταν ένα έργο δύσκολο. Το ότι αποφασίσαμε με την Ιώλη πως έπρεπε να ενημερώσουμε το έργο με τις πιο σημαντικές δημοσιεύσεις της νεότερης βιβλιογραφίας των τελευταίων ή 20 χρόνων, όμως τις οποίες δεν είναι καθόλου αμελητέως έκανε τη δουλειά ακόμη δυσκολότερη. Η ειπωνογράφηση ήταν μια τρίτη ανηφόρα. Μεγάλο μέρος της ήταν ήδη ετοιμελώς έτοιμο από τον ίδιο τον Θανάση. Έλειπαν όμως αρκετές φωτογραφίες οι οποίες βρίσκονταν στο αρχείο του εις είχε τραβήξει όταν ήταν πολύ νέος και πολλές από αυτές δεν τις υπομνημάτησαν. Όταν είσαι 20 και 25 χρονών, θυμάσαι ότι φωτογραφίζεις και φυσικά νομίζεις ότι δεν θα πεθανείς ποτέ. Μου έλεγε όλοι όταν δουλεύαμε στο σπίτι της Θεαφήνα ή στο σπίτι μου της Θεσσαλονίκη για την επιλογή φωτογραφικού υλικού. Προσπαθήσαμε λοιπόν να περάσουμε τόσους κοπέλους, επικαλισθήκαμε την βοήθεια φίλων και συναδέλφων του Θανάση, της Αγγελικής Κοταρίδη και της Μαρίλης Χιμωνοπούλου, του Αντώνη Γαλίτσιου, της Αναστασίας Τούρτη και της Εφεύρης Μαρκή, του Γιάννη Κανονίδη και της Λίνα Στρατή. Πριν καταπηθεί στο τυπογραφείο, το τελικό δοκίμιο διάβασαν ο ταξιάρχης Κόριας, ο Τριαντάχουλος Κλαβενίτης και η Εργενία Τρακοπούλου. Η γραφίστρια Βάσου Αντωνίου και η πημελήτρια Στέλλα Τσάμουνα και φυσικά ο γιος του εικαστικός Ρωμανός Μαπαζότος και ο αρχιτέκτος μας, Ιώργος Πασχαλίδης, είχαν φουσιαστική συμβολή στην ολοκλήρωση του εγγλίου, καταθέττοντας ο καθένας γνώσης και γούστο. Όλους μας, ασφαλώς, μας συντώνησε αν έβγαινε και διακριτικότητα ή ο Ιώργος Πασχαλίδης που γνώριζε φυσικά καλύτερα τον Θανάση και ήξερε τι θα του άρεσε και τι όχι. Επειδή η έγκωση ενός επιστημονικού έρωμαντα το θάνατο του ψιγγραφέα του είναι και μια μαρτυρία για την ιστοραιογραφία του πλάτου και επειδή ο Παπαζόδος ομολογουμένως φράγησε τις Βυζαντινές σπουδές του τελευταίου τέτατου του 20ου αιώνα στην Ελλάδα, θεωρήσαμε ότι το βίο θα έπρεπε να κλείνει με ένα βιογραφικό του σημείωμα και με αναλυτικό κατάλογο της εργογραφίας του. Προσθέσαμε όμως και κάτι εξίσου σημαντικό, ένα παράδειγμα εικόν με δικές κοκαλιτεχνικές δημιουργίες, πέρα από αυτές το κοσμούν τα εξόπιλα και είναι γλυπτά σε πέτρα, ξύλο και πυλό, ψωγραφική σαργοτέμπερα και ψηφιδοτό. Ανήντυπα του βιβλίου έχουν ήδη σταλεί για βιβλιοκρισία σε δύο μεγάλα επιστημονικά-βυζενεολογικά περιοδικά στο Παρίσι και στη Διέννη και αναμένουμε την υποδοχή και την κρίση των ξένων συναδέλκων. Τα μακεδονικά του σημειώματα του Θανάση Καπαζότου είναι ένα έργο βαθύ και πλακύ, όπως ήταν και τα προηγούμενα έργα του και όπως εν τέλει είναι τα έργα των σπουδαίων και επιστημών. Διαλαμβάνει θέματα ιστορικής τοπογραφίας, προσοχογραφίας, θεολογικά και νυνευτικά και φυσικά ζητήματα αρχαιολογίας και τέχνης. Θα επιμείνει όμως, ειδικά στη συμβολή του, στη μελέτη της Βυζαντινής και μεταβυζαντινής σογραφικής, ένα τομέα της τέχνης που είναι και η μεγάλη του αγάπη. Σε αυτά τα κείμενα μας προσκαλεί να αναστοχαστούν κριτικά το ρόλο και τη λειτουργία της εικονογραφίας και της τεχνητροπίας. Εκκαταφέρνει αυτό, εξετάζοντας με ετοιμονή και υπομονή, τα ζωγραφικά έργα από κοντά και από ψηλά, στις λεπτομέλειές τους και ως σύνολα. Με γρήγορη αντίληψη, εμφισβητεί, καταρρίπτει ασθήρεικτες βεβαιότητες, διατυπώνει ερωτήματα και προτείνει απαντήσεις ή απλώς κάνει υποθέσεις εργασίας, δίνοντας έναυσμα και περιετέρου επιστημονική συζήτηση. Και όλα αυτά με γλώσσα ρέουσα, παραπλή, χωρίς επιτείνευση και φιορυτούρες. Κλείνοντας, υπερθυμίζω το αυτονόητο, ότι αν είχε τη δυνατότητα να ολοκληρώσει ο ίδιος ο συγγραφέας το δικό του έργο, θα το έκανε πιο επιτυχημένα, πιο έξοδο, αλλά και πιο αποτελεσματικά. Παρ' όλα αυτά, σας καλώ να διαβάσετε τα μαγεμονικά από σημειώματα, γιατί διατηρούν η απίστευτη φρεσκάρα στις ιδέες και στη πλώσσα, παρά τα 20 χρόνια που πέρασαν από τη συγγραφή τους, και το κυριότερο μπορούν να διαβαστούν και αποδικούς επιστήμονες και αυτοπαρκείς φυλάχιους αναγνώστες, που θα αναγνωρίζουν αμέσως τις εξωτερικές και τις εσωτερικές πλευρές του θημαίου. Ευχαριστώ. Ευχαριστούμε πολύ για την πολύ σαφή και καλή παρουσίαση. Και η ώρα είναι η ώρα, νομίζω, να φύγει η Βέρεια για τον Σανασί Παπαζότο, ο κύριος Κεσσαρίδης. Καλημέρα σας. Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση. Καλημέρα σας. Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση. Ιδιαίτερο στείλε όλοι για την πρόταση. Αγίων Επιστοφήνων. Ο κλεμμένος Άγιος Παλοκόπιος από τον ομώνυμο Νεό της Βέρειας, μια εξαιρετική Βυζαντινή εικόνα του 15ου αιώνα, θα φέρει πίσω και τον Άγιο Πέτρο, κλεμμένος κι αυτός, από τον ίδιο Νεό. Ο Άγιος Παλοκόπιος, που εμπικονίζεται με στρατιωτικό ένδυμα, κρατώντας παρέτρα και υψωμένο ξύφος, εφανίστηκε το 1980 σε δημοσίευση υπό το τίτλο «Icons and East Christian Works of Art», χωρίς τις επιζωγραφήσεις της. Παρατάωτα, ο αλληνεύστος αρχαιολόγος Θανάσης Παπαζώτος την αναγνώρισε και την τάφτισε με την κλεμένη εικόνα της Βέρειας. Είχε αφαιρεθεί από το ναό μεταξύ των ετών 1968-1985. Το ξύλο πεθαίνει μόνο όταν καεί. Η εικόνα, τοποθετημένη δεξιά της ωραίας πύλης ως προσπεκκλησίασμα, την πήραν για συντήρηση. Ο συντηρητής λειτουργεί ότι υπάρχει κι άλλη εικόνα από πίσω. Σιγά-σιγά την έφερε στο φως. Σκέφτρωμα ελαφρύ τρομοίδησε. Καρφωμένο πιχάκι κάτω από το δεξί της μάτι. Ελαφρύ μαλάκωμα με μετέξ. Έσκαψε με τον ιστέρι το μύχι τριών εκατοστών. Ξύλινο σπορέας, δυσκολία, σκορπάει το καρφί. Χειρότερο το μηχανικό. Βγαίνει δυσκολότερα, γιατί είναι ίδιας διατομής. Βοηθάει η οξύγνωση. Χριστός Παντοκράτο. Στον διακονικό δίπλα την έβαλα μετά τη συντήρηση. Την κάθισαν πάνω σε βαμβάκια, σκεπασμένη. Ήρθε ο αρχαιολόγος. Λυμή δεν είναι αρχαιολόγος, αναρωτιούνται δυο αεγάτες. Την ξεσκεπάζουν, μολύς την είδε, έμεινε κόκαλο. Άρχισε να κλαίει, έπεσε κάτω. Βρε μην κάνεις έτσι, όλα θα περάσουν, να του λένε αεγάτες, νομίζοντας ότι κάτι δικό του θυμήθηκε και έπαθε. Άνοιξη η τελευταία. Λίγο πριν το μεσημέρι. Παλαιά Μητρόπολη της Πόλης. Μέσα στη τεράστια μη επισκέψη με εκκλησία μου. Η υγρασία, η μύφος. Στο πάτωμα μαγμάρινα θράσματα. Το μήμιο κυνηγήνευσε πρόσφατα με καή μου. Σε ένα σημείο του αριστερού κλήτους, πάνω σε μια ψιλή σκάλα, ένας φωτογράφος φωτογραφίζει τις υπέροχες φωτογραφίες, βάσει των υπολήξεων του αρχαιολόγου Θηταλπί, ο οποίος βρίσκεται στη βάση της σκάλας από την οποία κρατιέται. Διπλωμένος, πιάνει τη δυλειά του. Βίχλει με υποφέρει. Δυο-τρεις αργάτες. Κάποιος από αυτούς αρχίζει μπροστά στον αρχαιολόγο με ένα γεμάτο καρότσικο. Αρχαιολόγος. Ελέγχει το υλικό στον καρότσικο. Όχι αυτόν. Αναδεικνύει μέσα από τον σωρό ένα μπουκάλι σε σχήμα ανθρωπίνου σώματος. Το μπουκάλι φέρει στο λαιμό του μια τρύπα, ένα σπάσιμο. Φωτογράφος. Μη μου πεις ότι κι αυτόν αρχαιολόγος, κοιτάζοντάς τον, είναι τουλάχιστον εκατό πετών σιωπή. Ανήκει στα ευδρύματα της νεότερης περίοδος του μημείου. Το 1617 οι δυνάμεις της Αντάν κατέλησαν μες στο μημείο. Άκουγονται από τον παρακείμενο πλάτενο οι κάργιες με τα κουδουνάκια στο λαιμό. Φωτογράφος. Δρομοπούλια. Δεν ησύχασαν. Αρχαιολόγος. Ίσως χαριτολόγοντας. Α, έχουν δικαιώματα. Εδώ το βρήκαμε. Τι θα είναι όταν εμείς θα έχουμε τα ίδια. Έχουν πλέον αρχαιολογική αξία. Γελάει. Φωτογράφος. Μην μου πεις τώρα ότι και οι κάργιες. Αρχαιολόγος. Με έμφαση. Και τα κουδουνάκια. Ο αρχαιολόγος, θείτα πει, σφίγγει στη χόφτα του το μπουκάι και συνεχίζει τη φωτογράφηση καθοδηγώντας το φωτογράφωπο όλοι και περισσότερο δύστροποι. Όμως ο αρχαιολόγος, σαν να συμμέτεχε σε μία μεταμόρφωση ψυχική, σαν να προσπαθεί να μετοσιλευθεί περισσότερο παρέμου μεταμορφωθεί, βρίσκεται ήδη αλλού. Ακούγονται και πάει οι κάργιες και τα κουδουνάκια. Στον Θανάση Παπαζωτό χρωστάω την έκδοση του πρώτου μου βιβλίου. Στο τέλος της αφιερωμένης τον ίδιο και το έργο του εκδήλωσης στην πληροθήκη στο παλαιότερο εκτίλειο αυτής και διπλωμένο στα δύο, όπως όταν το συνάντησα η τελευταία φορά μέσα στην Παλαιή Μετρόπολη, ζήτησε να διαβάσει ολόκληρο το κείμενο μου «Δρόμος με κεραμίδια», μέρος του οποίου είχε ακουστεί προηγουμένως. Σε λίγο καιρό με ειδοποίησαν από τον εκδοτικό εικόνα. Εάν δεν υπήρχε ο Θανάσης, δεν νομίζω ότι θα είχε καταφέρει και ο Κατάν. Δεν μπορούσε να δει την έκδοση. Ο «Δρόμος με κεραμίδια» αφιερώθηκε στην ΕΜΕΤΟ. Το 1998, στην εκπομπή του Βασίλου Βασιλικού, παρουσιάσουμε μαζί με την Ιόλη το δικό μου βιβλίο διπλά στα δικά του. Άργοτερα αναγνώσαμε με κεντρικό μιλητή τον Βασίλη Κατσαρώ, ως κίνηση πολιτών για την αισθητική και αρχαιολογική προστασία της Κυριότησας, εκδήλωση στην μνήμη του μέσα στην Κυριότησο. Ο Θανάσης Παπαζότος, εγκαυστικός, φλεγόμενος, υπέρπηρος, εμπύρετος, δουλειάπηρος, δουλεύοντας πυρετοδόστα τριστιάστατα εργοχειρά του, σαν παιδί που βλέπει τον κόσμο σε πρωί πρώτη φορά, προτείνει με το έργο του και με τη στάση ζωής του μια ιδιόγραφη υποχρέωση παύλα Διαθήκη, αχ να μαι, επικυρωμένη με το αποτύπωμα της ίδιας του της ζωής να αντισταθούμε στο θέατρο της εξαφάνισης και στην υποκρισία που μας κυκλώνει. Εμείς, μάρτυρες μιας ιστορίας του παραλόγου, καλούμαστε από το παράδειγμα του να αναστοχαστούμε την ιστορία σε μια εξαιρετικά κρισιμή καμπύτης. Πώς μπορεί να ξαναδώσει κάποιος νόημα στη ζωή του? Πώς μπορούμε να φωτίσουμε σήμερα την πόλη, μια πόλη που γρέμισε αμέσως με τα τελεπιλευθέρωση της τα μισά της βνημία, που μέχρι το 1975 κατεγράφησε εκκλησίες, που παρέδωσε στοιχειοδερότητα την ιδιαίτερη τέα περιοχή της Κυριότησας, περιοχή μοναδικής ιστορικής και αρχαιολογικής σημασίας, χρήζουσα ιδιαίτερης προστασίας, καθιστώντας τις εκκλησίες της μπαρεκκλήσια. Περιοχή που θα μπορούσε να αποτελέσει ζωντανό σημείο αναφοράς και ανασυγκρότησης της ιδιωτικής μνήμης και μάλιστα χαρακτηριστική περίπτωση αναζήτησης της έννοιας του ιερού στη πόλη, ένα ταξίδι στον τόπο της μνήμης, υποδοφός της ιστορίας και της σκιάς του μύθου. Μια πόλη που προπυλακίζει και προσβάλλει τους αρχαιολόγους της, όταν δηλώνουν ότι θέλουν να προστατεύσουν αποτελευματικότερα αρχαιολογικά και αισθητικά τα μνημεία της και την ίδια. Θα μπορούσε σήμερα με καλλιεργηθεί η συλλογική μνήμη να αναδειχθεί η αδιάσπαστη συνέχεια και η οργανική ενότητα ενός τόπου, έχοντας πάντοτε όμως, και αυτό είναι το σημαντικότερο, στο κέντρο του ενδιαφέροντας μας το σεβασμό προς τον άνθρωπο, προς ομάδον σήμερα, που το αίσθημα της συλλογικότητας έχει καταστραφεί και αντικατασταθεί με το μοναχικό κυνήγι του κέρδους. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να καλλιεργήσουμε σήμερα στην πόλη, γύρω μας, την ιερότητα του βλέμματος, με όλον αυτόν τον ουρήμα εδώ, που μας περιβάλλει και μας διαλύει, πώς θα καλλιεργηθεί η δυστυχία της δυστυχίας της εποτερικότερες πτυχίας του είναι, των πραγμάτων και όχι η κωλακία του θα είμαστε. Πώς θα καταφέρω να παρατηρώ μέσα στην πορεία πράγματα γύρω μου, να διαστέλονται και να συστέλονται και ακολουθώντας τη μυστική τους ζωή, να βρίσκω και να εφευρίσκω την ουσία τους και τα εραθείματά τους, την αρχαίγονη ιερότητά τους, με τη βοήθεια του ονείρου και της φαντασίας. Με ποιον τρόπο δοχιδέο και πανιστόριτο θα πάψουν και οι αρχογέροντες μας. Αυτό είναι ίσως το κύριο έτοιμα των καιρών μας, τουλάχιστον για πόλεις σαν τη δική μας, με τόσο βαρύ φορτί ο παραθόντος, και το οποίο όμως δεν νιώθει κανείς. Κατά τον Heidegger, ακόμα και οι γνωστές έννοιες έχουν ένα επιπλέον νόημα, που μας διαφεύγει και συνιστά, το πυρήνα της έννοιας του ιερού, που πάει πέρα από τις αισθήσεις, στην περιοχή της πίεσης, της τέχνης, που προσπαθεί να σφυλάγει το άφατο και να δώσει στις λέξεις ένα νόημα, που δεν θα το βρεις στον λεξικό. Το ιερό, με άλλα λόγια, δεν είναι μεταφυσική, αλλά ποιητική έννοια. Είναι υπάρχει στον κόσμο και δεν βρίσκεται έξω από αυτό. Κατά μία άλλη εκδοχή, βέβαια, το ιερό δηλώνει την παρουσία του θεϊκού στον κόσμο. Ο Heidegger, ωστόσο, επημένει ότι το ιερό θα ιερώνεται κυρίως με την προσπάθεια των ποιητών. Αρχάγγελος σε βίζουν. Όσο αρχάγγελος του μυλισμού δηλαγκινείται, εξέρχεται και στέκει σε βίζουν πάνω από την πόλη μου. Δεν έχει εξέλθει από τότε. Το έμπρος έρχεται στον κύκλο μας. Το βοήθει σε αυτό η ανάγκη της ηγόλης, η ρημή του πανικώσμου, νιώθει προστασία, δημιουργία, η ρημή του πανικώσμου νιώθει προστασία σήμερα. Γλιστράει μέσα από τα δοκάλια και την πρόπετρα. Θέλω να τον τιμήσω που χρόνια ολοκληρα επίμελως φρόντισε την πόλη, την μνήμη της. Κρατάει, γιατί τώρα επειδή ο νόδι, τεντάσσεται κι αυτός μέσα μας, συλλειδουργό στοιχείο. Και έρχεται από μακριά, πρίγκιπας, στην τυχογραφία της άνοιξης, στη στήρα στα κρωτήρια. Λυνώ με πρωτογεωμετρικά μοτίβα πάνω στην τέδρα επιφάνους νεκρού από το λευκαντί. Ήφασμα, χρυσοίθαντο, σε λανάκα χρυσή, γυναίκας στον τάφο του φιλίκο. Πορτάεται το φαγιό μου, χειρόγραφο πρωτοχριστιανικός, με κελάγιστο σινά, εγκαυστικής τεχνικής, σοδεωμένη εικόνα του Χριστού. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Άγγελος σαρκωθείς, μεγάλς σεισμός, καθώς ιωμένος. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Μέθοδος πρωτοπόρα, αποχωρισμού ζωγραφικών στραμμάτων. Καλησπέρα. Καλημέρα όλοι. Σε εμένα έρχεται να κλείσω αυτήν την εξαιρετική εκδήλωση από πλευράς ιδέας, οργάνωσης, μαξιόλογους και αξιωράπητους, ομιλητές και παρελθυσκόμενους. Δεν έχω μένει πάρα να υποτεί μία και μόνο λέξη. Ένα γνήσιο ευχαριστώ. Πάντα περιχρόω απέναντι σε όλο αυτό που ξεβιβλώθηκε σήμερα εδώ. Ευχαριστώ εκ βαθέων την Αγγελική Κοταρίδη για τη θέρη με την οποία μου μίλησε μήνες πριν. Και πριν την έκδοση του βιβλίου, να καταθέσει έναν φόρο τιμής στην προκατοκότης, στη θέση αυτή του υπευθύνου των αρχαιολογικών στην Βέρεια και στην ευλύτερη περιοχή και να ελοποιήσει εφάνταστα όπως πάντα της γεύσης της. Ευχαριστώ εκ βαθέων για την άνοιξη της πόλης, άνοιξε τις εκκλησίες, τα λιμνία για τα παιδιά, για τους κατοίκους, για τους περαστικούς, για τους επισκέπτες. Άνοιξε τη Βυζαντινή Βέρεια στον κόσμο και στα θυρανίξια αυτά, αν πιτρέψουν την έκφραση, βηματίζει και εκείνη και η άξιη συνεγράφης της στον ίδιο αστερισμό με το όραμα του Θανάης Παπαζότου. Να αποκαλυφθεί στα μάτια του κόσμου ο βυζαντινός και ανταβυζαντινός πλούτος της πόλης. Οι μεσαιωνικές αιγές της συμμαθίας. Δε θα πω τίποτα άλλο γιατί θα ηχήσει πολύ λαογραφικό. Και τα έυσημα του κόσμου αγγελική ήδη σε κοσμούν, οπότε τα λόγια οχρούν. Ευχαριστώ το ίδιο θερμά τον Αντώνη Γαλίτσιο για την υποστήριξη και την άμεση πολλών μικρών εμποδίων στην πορεία της έκπτωσης και για όλα τα άλλα που με πρωτοβουλία του αφιέρωσαν στον Εκκληππόντα αλλά και την άψογη φιλοξενία σε αυτόν τον πολίτιμο για τη Βέρεια Χώρου. Ευχαριστούμε τον κύριο Ξινάδα και την κυρία Μπέτσα εκπροσώπους της Εταιρείας Μελτών Ιστορίας και Πολιτισμού Νομού η Μαρθίας για την ευγενική χορηγία χωρίς την οποία έτσι εφτύφθηκαν αδύνατοι. Ευχαριστώ την κυρία Πολατίδου η οποία ανέλαβε την άχρη διαδικασία της γραμματικής υποστήριξης και την μετέχριψε σαν υπόμονο παλμό. Ευχαριστώ όλους τους μιλυτές που δέχτηκαν ανασύρων νύμνες, ποιόντα αλλά κυρίως τους επιστημονικούς θησαυρούς που μας κλεοδότησε ο Θανάσης και να τα κοινοποιήσουν όλους μας. Ένα με έναν ξεχωριστά. Ευχαριστώ την Τασσούλα Τούρτα η οποία παρ' όλες τις ευθύνες και την άοπνη της δραστηλότητα κατέθεσε με το μεστό της λόγο τη συμβολή του Θανάση Παπαζότου όπου συνδυάστηκαν πολύχρωνος μόκθος, επιστημονική συνέπεια αλλά και προσωτική αισθησία στην αναζήτηση του ιστολικού παρελθόντος της Βέρειας και όχι μόνο. Ευχαριστώ την Μέπι Μαρκί η οποία μας μετέφερε με τρόπο αισθαντικό αυτό που για όσους το γνώριζαν ήταν και απ' τα πιο ουσιαστικά για εκείνο. Μια αδιάλειπτη θερμή συνοδυπορία όπου η καθημερινότητα υψώνονταν σε μοναδικότητα και το σπάνιο και ιδιαίτερο της ζωής σε διαχρονική αξία. Ευχαριστώ την Μαρία Χιμωνοπούλου η οποία δυναμικά και υπεύθυνα παραλαμβάνει τη σκητάρι για το μακρύ και πάντοτε δύσκολο έργο της έρευνας και δημιουργικής δράσης σε αυτό το τεράστιο τοπίο που ονομάζεται Βυζάντιος στην Μαθία. Ευχαριστώ τον Βασίλη Κατσαρό για τον τρόπο που μας θύμησε πως ο Θανάης Παπαζώτος κατάφερε με την άριστη επιστημονική του κατάρτιση και σε συνδυασμό το έμφυτο καλλιτεχνικό του ισθητήριο να αφοσιωθεί με πολύ αγάπη πάντα, με επιστημονική ακρίβεια πάντα, με πολύ προγραμμόνα πάντα και πάντα με τη συνέστηση του μέτρου να παρέχει στους μελετητές ένα ριπίδιο προβληματισμών και παντήσων. Ευχαριστώ τον Βαγγέλη Μαλαδάκη από την πρώτη στιγμή στάθηκε σαν να ήταν φίλος παλιός και πάνω από όλα για την εξαιρετική ερευνητική συνέπεια, το επιστημονικό ήθος και τις ατέλειωτες ώρες ευχάρις της πάνω της συνεργασίας μας και έφερε σπέρα στο έργο που του ανατέθηκε της άξιος συνεχιστής ενός αρχαιολόγου ερευνητή απαιτητικού διαμερτρήματος. Ευχαριστώ τον Γιάνν Κεσαρίδη που κατορθώνει πάντα με το γραπτό του λόγο, να αντλεί από τις ιστορικές μνήμες αλλά και τις ανθρώπινες ταπεινές θυμίσεις και να τις εκτοξέλγει στην αιωνιότητα, υψωμένες σε ρύς σε λάβαρα, όπου η κάθε αναθυμιά γίνεται αξία ή αρετή. Ευχαριστώ τον κύριο Χιονίδη που στάθηκε κατεξοχήν ο κουλιορκητικός κρυός στην έρευνα για την ιστορία της Βέρειας, αλλά και το ότι στάθηκε πάντα δάδα φωτεινή στον βρόνο του Θανάση. Εποκλεινόμαστε στη θερμή αυτή προσένευση όλων σας σήμερα αγαπητών που ήρθατε από το κοντά και από το πιο εκεί, από το κοντά εκεί που βημάτισε αναλογιζόμενος τα της Βέρειας, στην πόλη που αγάπησε περισσότερο και από πατρίδα. Σε εσείς που ήρθατε από μακριά πάντα και από μακριά ο Θανάης Παχαζότος σας μιλούσε πάθιαζη για τη Βέρειά του. Τώρα είστε εδώ εσείς σήμερα γιατί σήμερα η Βέρεια μιλάει για τον Θανάης Παχαζότο και σας ευχαριστούμε συγκινημένοι για την παρουσία σας. Ίσως εδώ σήμερα θα πρέπει να σας πω ότι εκτός από τα τρία πονήματα, βιβλία που βρήκαμε στα κατά λοιπά του και παραδώσαμε στο επιστημονικό και στο ευρύ κοινό, υπάρχει ακόμα το πολύ πλούσιο αρχείο του. Με προσχέδια έρευνας, απόγραφα, φωτογραφίες, αρνητικά, φιλ, αποτυπώσεις, συνιώσεις και άλλη συλλογή δικού στα θέματα που τον αποσχολούσαν. Και θα πρέπει το αρχείο αυτό να αξιοποιηθεί από τους ειδικούς για να συμπληρωθεί τεράστιε φοσφορά του στον χώρο της Ψαδινής και Μεταλζερνής Αρχεολογίας και Τέχνης. Ο Θανάης μου έλεγε συχνά, εγώ στη ζωή μου θέλω να γράφω άρθρα και να κάνω γλυπτά, να γράφω βιβλία και να σχογραφίζω. Ίσως γιατί πίστευε πως η άφθορη ωραιότητα δεν μπορεί να αναπαρασταθεί παρά μόνο με τη λεπτότητα του λόγου και το χρώμα. Αργίσαμε, αλλά καταθέσαμε μικρό δείγμα της καλλιτεχνικής του δημιουργής που τόσο γεννόδωρα χάριζε σε συγκινείς φίλους και συνεργάτες. Πολυσχυρής, ευαίσθητος, φιλοδίκαιος, ονειροπόλος. Ναι, είχε χαρίσματα και βαγιντούσε το περιβάλλον του. Ναι, ίσως το σώμα μακεδνός και με μυζαντινή ψυχή κατέθεσε με τη γραφίδα του τα δέο ντάβια της σκέψη και με το χρωστήρα του έναν απαβγασμό από τον παφλασμό της ψυχής του. Ίσως σημαντικό όρος της σκέψης του μανούει η φιλή πως η ζωγραφική έχει ωστόχο την έκφραση των παθών της ψυχής με χρώματα. Τα ψυχής τυπούσαντες ύλες πάλι. Ταπεινή επιθυμία μας, του γιού μας Ρωμανού και δικιά μου να μπορέσουμε να έχουμε σε φωτογραφικό αρχείο ακόμα και κάθε του μικρό καλλιτέχνημα που από τότε το χαίρονται όλοι όσοι έγιναν αποδέχτες ενός τέτοιου δόλου. Μικρή έκκληση λοιπόν προς όλους να μας επιτρέψει από τη φωτογράφηση των έργων του και, ποιος ξέρει, ίσως βελθεί και κάποιος χορηγός να χαρούμε και μια χαλαίσθητη απλή έκδοση με το σύνολο των ελλειτεχνημάτων του, καθώς η τέχνη αποτελεί άλλη μία πρωτοφόρο διέξοδο της ψυχής. Λένε πως οι αναμνήσεις είναι μια μέθοδος να ξεχάσεις. Αλλά πιστεύω απλά πως οι μνήμες δεν ξεχνούνται, απλά ενδέχονται. Για το ότι μας πληροδότησες δύο βασικές στάσεις ζωής. Τη μοίμια πάλι για το καλό και τα ιδανικά μας, χωρίς αυθινοφοβίες και ροσκοπισμούς και ραθυμίες και τη στάση ζωής που συμπυκνώνεται σε μία λέξη, για νεοδωρία. Για το ότι αγάψες με πάθος το μνημείο και το ζωγράφημα και τη γλυφή, τη μουσική, το χώμα, το φυτό, τον άνεμο και τον γέλιο. Έμπλε ως αγάπης για τη ζωή, για την αρετή και το δίκαιο. Για το ότι το χαρισματικό πνεύμα, η ποιότητα των πράξεων, η απλότητα, η αισθαντικότητα και το ήθος, όλα αυτά που μας κάνουν πιο πλούσιους και ομορφένουν τη ζωή μας, είναι πάντα παρόντα και φωτεινά, όταν είναι γνήσια και τίμια, όπως ήταν σε σένα. Για το ότι η καρδιά σου εκκοιμήθη, αλλά η ψυχή σου αδρυπνή. Και για το ότι μας άφησες υπέροχους φίλους και το ότι έμεινες μαζί μας, εσύ πάντα νέος. Πονεμένος από την αρρώστια, αλλά αληθινής και αληθινός. Να γεμίζεις πάντα την ψυχή μας και τη ζωή μας. Ανάση, σε ευχαριστούμε.
|
