| id |
8f9114e9-0dd1-4b12-a7b4-c64d0ba93830
|
| title |
ΝΙΤΣΕ. Η θέση του στο νεώτερο ευρωπαϊκό στοχασμό. /
|
| spellingShingle |
ΝΙΤΣΕ. Η θέση του στο νεώτερο ευρωπαϊκό στοχασμό. /
|
| publisher |
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ
|
| url |
https://www.youtube.com/watch?v=hBXqnCy7iYI&list=PL4ir5o_3uDPsAmtKXeYXIL5dd2Qu-0fdJ
|
| publishDate |
2020
|
| language |
el
|
| thumbnail |
http://oava-admin-api.datascouting.com/static/7e6c/1578/6d3c/4d5f/f2cb/ec06/708c/8395/7e6c15786d3c4d5ff2cbec06708c8395.jpg
|
| organizationType_txt |
Βιβλιοθήκες
|
| durationNormalPlayTime_txt |
6703
|
| genre |
Ανοικτό εκπαιδευτικό υλικό
|
| genre_facet |
Ανοικτό εκπαιδευτικό υλικό
|
| asr_txt |
Ευχαριστώ πολύ. Καλημέριζω όλους τους ακροατές και θεατές, ανάλογα άλλος με αυτιά και άλλος με μάτια. Θα σας μιλήσω σήμερα για τον Νίτσε. Είπα στον κύριο Λεωνίδα να έρθει ο αδερφός μου για το δεύτερο κομμάτι, μια και ο ίδιος έχει ασχοληθεί πολύ περισσότερο από μένα, έχει συνεισφέρει και έχει επιμελητεί τη μετάφραση 4 ήδη τόμων μεγάλων και 2 μικρών για τον Νίτσε, άρα είναι κατεξοχή αρμοδιότερος και από μένα να σας μιλήσει. Εγώ θα εξετάσω για να μπορέσετε να καταλάβετε τον Νίτσε και την ηθική και ζήτησα από τον αδερφό μου να εξετάσει τον Νίτσε και τον αρχαίο κόσμο, τον Νίτσε και τη σοφιστική σκέψη και κυρίως τη σχέση του Νίτσε με την αλλαγή της αξιολόγησης όλων των αξιών. Ο Νίτσε είναι δηλαδή αυτός που πρότεινε την επαναξιολόγηση του αρχαίου κόσμου, έθεσε άλλες αξίες και με άλλο κριτήριο μέτρησε τον αρχαίο κόσμο και είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε και αυτή την άποψη του Νίτσε. Να σας θυμίσω ότι ο Νίτσε σφραγίζει το 19ο αιώνα, δηλαδή στα τέλη του 19ου αιώνα είναι πλέον και αυτός νεκρός και θα έλεγα εγκεφαλικά νεκρός γιατί μία αρρώστια που δεν μπορούμε να ξέρουμε τι ακριβώς ήτανε σε αρκετά νεαρή ηλικία τον καθύλωσε εν τέλει και τα τελευταία 10 τουλάχιστον χρόνια της ζωής του ήταν σε μία κατάσταση περίπου άνοιας. Αυτό το μεγάλο πνεύμα. Πάμε να δούμε λοιπόν, κατ' αρχάς ο Νίτσε σήμερα, θα σας πω ότι είναι από τη μια πλευρά ο πιο παρεξηγημένος φιλόσοφος και από την άλλη είναι ο πιο επιδραστικός. Δηλαδή κανέναν άλλο φιλόσοπο δεν θα σκύψει κανείς να διαβάσει σήμερα παρά τον Νίτσε. Από σας, μα και από το γενικό κοινό που ξέρω και από το κοινό μιας βιβλιοθήκης πολύ σπάνια ένας άνθρωπος θα τραβήξει έναν τόμο που λέει Κάνθ κριτική του καθαρού λόγου, που λέει Χιουμ δοκίμιο για το τάδε θέμα, που λέει έγγελος φιλοσοφία της ιστορίας παρά θα πάνε να διαβάσουν Νίτσε. Ο Νίτσε είναι λοιπόν ο φιλόσοφος αυτός ο οποίος έχει το μεγαλύτερο μερίδιο στο διάβασμα, στο σοβαρό διάβασμα φιλοσοφίας στα χρόνια μας. Και τουλάχιστον το μισό αιώνα το τέλος του 20ου αιώνα. Ωστόσο οι άνθρωποι που διαβάζουν Νίτσε χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Σε αυτούς που μόλις διαβάσουν δέκα σελίδες πετάνε το βιβλίο ή δυνατόν στα σκουπίδια ή και στην πειρά λέγοντας ότι εγώ δεν θέλω να ξαναδιαβάσω τέτοιο βιβλίο, δεν θέλω να υπάρχει στην βιβλιοθήκη και σε ανθρώπους οι οποίοι ομνύουν στο όνομά του λέγοντας ότι εγώ ανακαλύπτω εδώ ιδέες και αλήθειες που ποτέ δεν είχα σκεφτεί ή της είχα σκεφτεί και δεν είχα τολμήσει, δεν είχα το θάρρος να τις εκφράσω. Αυτό ήταν, αν θέλετε, ο σπόρος, πιστεύω, που ο κ. Διαμάτης είπε ότι είναι ο πιο αντιδραστικός και ο πιο παρεξηγημένος. Έχει χωρίζει τον κόσμο στα δυο, δηλαδή άλλοι τον θεωρούν ίσως τον μεγαλύτερο νεότερο φιλόσοφο και άλλοι δεν θέλουν ούτε μία σελίδα να διαβάσουν. Αξίζει λοιπόν μόνο και μόνο γι' αυτό να μπούμε και να δούμε εμείς τι μπορούμε να καρποθούμε. Την άλλη φορά σας μίλησα για ηθική. Προσπαθήσαμε να δούμε την ηθική του John Stuart Mill και των οφελημπιστών και δώσαμε και μια άλλη οπτική, την καντιανή. Δηλαδή δώσαμε δύο διαφορετικές ας το πούμε θεωρίες, εν μέρη και αλληλοσυγκρουόμενες. Πράγματα που για τον Mill θα ήταν απαράδεκτα, για τον Gant είναι απολύτως παράδεκτα. Σας έφερα το παράδειγμα του ενός μικρού δικαιολογίσιμου ψέματος. Για τον Gant δεν υπάρχει αυτή η έννοια. Το ψέμα καταδικάζεται απολύτως. Για τον Mill και τους οφελημπιστές ένα κοινωνικό ψέμα μπορεί να κάνει καλό και να μην πρέπει να πεις την αλήθεια. Ούτε σε πρόσωπο αλλά ούτε και σε κοινωνίες ολόκληρες και το βλέπουμε σήμερα με τη χειραγώγηση των μέσων μαζικής επικοινωνίας που πολλές φορές δεν μας λένε ακριβώς την αλήθεια διότι η αλήθεια δεν θα βοηθήσει το κοινωνικό σύνολο. Κάποιοι λένε όχι εγώ θα ήθελα να μου λένε όλη την αλήθεια, κάποιοι άλλοι καταλαβαίνουν ότι αν πεις όλη την αλήθεια σε μία στιγμή μπορεί ο άλλος να μην είναι έτοιμος να την δεχτεί. Να λοιπόν κάποια διαφορετική θεώρηση. Ο Νίτσε δίνει μία ανάστροφη με το χέρι και σαρώνει όλες τις ηθικές που είχαν διατυπωθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή. Η δικιά του ηθική, μολονότι ο ίδιος πιθανότατα θα με έδερνε αν με άκουγε να τον κατατάσω σε κουτάκια και να σας λέω ο Νίτσε κάνει αυτό και οι άλλοι κάνουν εκείνο και οι παράλληλοι κάνουν εκείνο, ήταν ο άνθρωπος που έλεγε ότι η καθαρή σκέψη δεν μπαίνει σε κουτιά. Και θεωρούσε ότι όλη η σχολαστική φιλοσοφία της Γερμανίας είναι η καταστροφή της φιλοσοφίας και της σκέψης. Έλεγε ότι ο Κάντ είναι ακριβώς ο μεγαλύτερος καταστροφέας γιατί είναι συστηματικός φιλόσοχος. Αρχίζει και λέει άλφα είναι έτσι και είναι αλλιώς και είναι έτσι και ηθική είναι αυτό και ηθική είναι το άλλο και έλεγε αυτά καταστρέφουν την πραγματική σκέψη και την πραγματική φιλοσοφία. Τα βιβλία του Νίτσε δεν είναι, ξεκινάω από την αρχή και τελειώνω στο τέλος, δεν είναι καν δοκίμια. Πολλά από αυτά είναι ποιητικά, δηλαδή έχουν έντονο ποιητισμό σε όλο το λόγο. Είναι με το τάδε έφη Ζαρατούστρα, το κυριότερο βιβλίο του Νίτσε που το βάζει σαν λόγο ενός προφήτη του Ζαρατούστρα, ενός προφήτη της θρησκείας του Μύθρα στην Περσία που πίστευαν στην καθαρή ύπαρξη και στην αρετή και βάζει αυτόν τον Ζαρατούστρα να λέει τους αφορισμούς του. Αυτό είναι όλο το μέγιστο βιβλίο του Νίτσε. Μην περιμένετε δηλαδή ότι θα διαβάσετε κανένα δοκίμιο, λες και είναι δοκίμιο μαθηματικών. Πρόκειται για ένα χυμαρώδι λόγο που λέει τα πράγματα όπως θα νιώθει, κυρίως σε μικρές μικρές παραγράφους. Θα σας διαβάσω αν προλάβω και κάποιες από αυτές, έτσι, για να δείτε λίγο το δικό του ύφος. Η ηθική λοιπόν του Νίτσε που σαρώνει όλα τα άλλα λέει σταματήστε να βλέπετε με ψεύτικο τρόπο το ολόκληρο το χώρο της ηθικής και σας έχει ψευτείσει το μάτι σας κυριότατα η θρησκεία. Όχι αυτά που είπε ο Κακομύρης ο Χριστός αλλά αυτά που λένε οι παπάδες. Αυτά που λέει όλο το σύστημα που στήθηκε πάνω στον Κακομύρη το Χριστό και το σταυρό του. Γιατί αν το καλοσκεφτούμε χωρίς να θέλω να καναθήξω κανέναν από σας ή τα θρησκευτικά αισθήματα ο Χριστός ο Κακομύρης είπε μόνο το αγαπάτε αλλήλους. Δεν κάθισε να πει ούτε για οφθαλμόν αντί οφθαλμού. Ούτε να πει μη κάνεις το ένα και μη κάνεις το άλλο και μη χρησιμοποιείς το όνομα του Κυρίου σου Επιματέο. Δεν μίλησε για τίποτα είπε μόνο αγαπάτε αλλήλους. Και γι' αυτό τον σταύρωσαν τον Κακομύρη και αυτό ήταν που είχε να μας πει. Απέναντι σε αυτό ο Νίτσε δεν έχει να απαντήσει τίποτα ούτε έχει να διαμφισβητήσει κάτι με αυτόν. Έχει όμως με το σύστημα που στήθηκε εκ των ιστέρων πάνω στη χριστιανική θρησκεία και έγινε θρησκεία πια όχι Χριστός, όχι σταυρός, όχι θυσία για μας. Έγινε σύστημα, δόγμα με λειτουργούς οι οποίοι έχουν συγκεκριμένα σκοπούμενα και θέλουν να πετύχουν συγκεκριμένα πράγματα. Ο Χριστός είπε κοιτάξτε την ψυχή σας πως θα γίνει καλύτερη. Οι παπάδες άρχισαν να λένε μετανοείτε, ελάτε να εξομολογηθείτε, θα τιμωρηθείτε στην άλλη ζωή. Γίνονται τα μυστήρια, οφείλετε να παρακολουθείτε την εκκλησία. Τέτοια πράγματα ο Χριστός ο Κακουμύρης τα είπε και αν τα είπε τα είπε πολύ λίγα. Πάμε λοιπόν να δούμε. Ο Νίτσε έρχεται και λέει τα μάτια σας σας τα έχουν αλλειώσει ουσιαστικά οι παπάδες και σας έχουν βαφτίσει το άσπρο μαύρο για δικιά τους και μόνο δικιά τους ωφέλεια. Κακουμύρης ο παπάς ωφέλεια έρχεται ο Νίτσε και λέει το εξής. Μιλάει πάντα με μύθους και με παραβολές. Λέει όπως σε μία ανφιλή αγρίων δίπλα στο μεγάλο αρχηγό που είναι ο πιο δυνατός ο πιο σπουδαίος το κυνήγι αυτός που μπορεί να αποθύσει τους εχθρούς και να σώσει ολόκληρη την ομάδα δίπλα σε αυτόν υπάρχει πάντα και ένας σαμάνος. Σαμάνοι λέγονται οι μάγοι της φυλής. Ο αρχηγός βεβαίως πρέπει να είναι ο πιο δυνατός αλλά πρέπει να πάρει και την έγκριση του σαμάνου. Αν δεν πάρει την έγκριση την ευλογία του πείτε όπως το θέλετε δεν γίνεται αρχηγός. Και αυτός ο σαμάνος δεν εξουσιάζει με τη δύναμη, συνήθως είναι ένα γερόντιο κούχτιο με βγαλμένα δόντια αλλά αυτός ο σαμάνος πουλάει φάρμακα, φάρμακα στις γυναίκες για να κάνουν παιδιά, φάρμακα στους τραυματίες που έρχονται από τον πόλεμο ή που χτυπήθηκαν από ένα βέλος ή από ένα θηρίο διαβάζει ένα ξόρκι. Αυτός λοιπόν εξουσιάζει τις ψυχές λέει ο Νίτσε και βγάζει το ψωμί του στην κυριολεξία, αλλιώς τι ψωμί να φάει ο γέρος θα τον αφήναν να ψωφίσει στην καλύβα του. Βγάζει το ψωμί του πουλώντας γιατρικά, γιατρικά για το σώμα και γιατρικά για τη ψυχή. Τα πιο σημαντικά γιατρικά του μάγου της φυλής είναι τα ξόρκια. Με αυτά φτιάχνει τον γέρο, με αυτά διώχνει τα κακά θηρία, με αυτά πολλαπλασιάζει τη σωδιά, με αυτά φέρνει τα θηρία του κυνηγιού κοντά για να μην τρέχουν οι κυνηγοί πολύ μακριά, με αυτά κάνει τα πάντα. Και λέει λοιπόν ο Νίτσε προσέξτε, ο σαμάνος αυτός, ο μάγος της φυλής, έχει όση δύναμη έχει και το παλικάρι που γίνεται αρχηγός και περισσότεροι ακόμα και βγάζει το ψωμί του κάνοντας, στην κυριολεξία, πουλώντας φόβο. Δηλαδή σου λέει πρόσεχε αν δε σε ευλογήσω εγώ με το ξόρκι μου, το φοβερό θηρίο θα σε πληγώσει στο κοινείο. Πρόσεχε αν δε μου φέρεις εμένα τους καλύτερους πρώτους καρπούς, τα οπρώτα ωραία ροδάκινα, η σωδιά σου θα σαπίσει και θα σκουλικιάσει. Πρόσεχε νύφη αν δεν έρθεις εμένα πρώτος να σε δω εγώ και να σε ευλογήσω να κάνεις παιδιά, δεν θα κάνεις καλά παιδιά, δεν θα είσαι ποθητή γυναίκα, όλα θα περνάνε από μένα. Και έτσι ο μάγος ελέγχει με έναν άλλο τρόπο από εκείνον που ελέγχει η εξουσία. Η εξουσία είναι ο ηγεμόνας, είναι ο αρχηγός της φυλής. Πάμε τώρα να δούμε πώς μεταφέρεται αυτό το πράγμα. Λέει λοιπόν ο Νίτσι ότι πεντακόσα, χίλια, χίλια, πεντακόσα, δύο χιλιάδες χρόνια αυτής της θρησκείας φέρανε πάνω ένα σύστημα ιερέων οι οποίοι ουσιαστικά έκαναν δικιά τους δουλειά να σου πουλήσουν φόβο. Και αφού σου πουλήσαν φόβο γι' αυτό το Θεό, ο Θεός δεν ήταν δίπλα σου, δεν ήταν μόνο αγάπη. Γιατί ο Χριστός μίλησε για αγάπη αν θυμάμαι καλά. Ο Θεός ήταν και τιμωρία, ήταν πρόσεχε τι κάνεις εδώ γιατί θα κριθείς. Και θα βασανιστείς μετά στην κόλαση, στις χρόγες της κολάσεως, κανείς δεν θα μπορεί να σε βοηθήσει. Ο μόνος που είμαι εδώ για να σε βοηθήσει πρόσεχε γιατί είσαι αμαρτωλός, έχεις κάνει πολλές αμαρτίες, είσαι άρρωστος, είσαι αδύναμος, δεν μπορείς μόνος σου να βρεις τη λύση. Και θα στη βρω εγώ. Θα έρθεις εδώ πέρα, θα πεις τρία πάτερ ημών, θα κάνεις μετάνοιες, θα ακολουθήσεις όσα σου λέω εγώ. Και με αυτόν τον τρόπο λοιπόν λέει ο ιερέας χαίρεται να έχει αδύναμες ψυχές. Ψυχές που δεν αντέχουν, που αμαρτάνουν, που δεν αντέχουν στο κρύο, που δεν αντέχουν στις δοκιμασίες της ζωής, αναγκαστικά κάμπτονται και έρχονται στον παπά για να εξομολογηθούν, για να πούν την αμαρτία τους και εκείνος να τους δώσει τη θεραπεία για την άλλη ζωή. Βγάζει λέει ο Νίτσε με χιδαίο τρόπο επίτηδες, βγάζει το ψωμί του πουλώντας τρόμου. Ίσως κάποιοι από εσάς έχετε σκεφτεί ότι και ένας λογιστής σήμερα κάνει το ίδιο πράγμα. Μόλις τολμήσεις και του πεις, δεν θα το δηλώσω τώρα. Άμα μήπως και δεν θα το δηλώσεις, τι λες τώρα αυτή η εφορία, μετά θα έχουμε πρόστιμα 5.000, εγώ δεν μπορώ να το αντιμετωπίσω, πρόσεχε. Ουσιαστικά, τι κάνει, δικαιολογεί το μισθό του. Αλλιότικα, άμα δεν φοβάστε την εφορία, τι το χρειάζεται το λογιστή, θα γράψει το ότι σας κατέβει στο χαρτί και φύγαμε. Μα πουλάει και ο δάσκαλος τρόμου, βέβαια και πουλάω. Λέω σε όλα τα παιδάκια, άμα θα πας αδιάβαστος χωρίς γραμματική στη Πανελλήνιες και θέλεις να μπεις σε εξετάσεις, πώς θα περάσεις χωρίς φυσική, πώς θα περάσεις χωρίς χημεία. Δηλαδή, έλα σε μένα. Δηλαδή, το έχω εμπορευματοποιήσει αυτό που έχω και λέω στον άλλον, πρόσεχε που πας έτσι. Μα και ο γιατρός το κάνει κύριε Αποστολήνδη, και ο γιατρός το κάνει στο σημείο. Καλόπιστα βέβαια, για την επιστήμη του βέβαια. Αμάν, δε μιμή, δεν πάρεις τα βαρμακά σου. Πρόσεχε αυτό, ουσιαστικά κερδίζει. Και σου λέει ο Νίτσε και ο παπάς είναι το ίδιο. Άλλος ένας επαγγελματίας της σωτηρίας. Πάμε να δούμε τώρα την επαναξιολόγηση. Αφού τα βάζει λοιπόν με το παπαδαριό και το θερίζει, μιλάει με λέξεις που δεν θα μπορούσατε να τις ακούσετε εύκολα. Έρχεται και λέει το εξής. Καμία από όλες τις ηθικές που ισχύουν μέχρι τώρα. Ψάξτε να βρείτε ποια είναι η πραγματική αξία των πραγμάτων που κάνετε ή δεν κάνετε. Και λέει το εξής. Ακούστε να δείτε. Η θρησκεία αυτή θέλει αδύναμους. Λέει μακάριοι πτωχοί το πνεύματι, δηλαδή μακάριοι θα πάρουν δηλαδή ότι αυτοί κληρονομήσουν στην βασιλεία των ορανών, οι βλάκες. Οι βλάκες, ναι λέει, οι αφελείς, οι χαζούληδες. Και μα οι χαζούληδες θα είναι οι πιο σημαντικοί και όχι ο Αϊνστάιν. Γιατί δεν λέει οι ισχυροί το πνεύματι, όχι. Δεν θέλει τον ισχυρό. Θέλει τον αδύναμο, θέλει τον άρρωστο. Θέλει να ρίξει τη ματιά του πάνω στον έσχατο αδύνατο. Που βέβαια αναπαύει τις ψυχές, γιατί όλοι σκεφτόμαστε σκέψου να μείνω χωρίς πόδια, σκέψου να είμαι άρρωστος, σκέψου να είμαι αδύναμος. Ποιος θα με λυπηθεί, ούτε η οικογένειά μου δεν θα με θέλει. Ενώ η εκκλησία πάντα θα έχει μια ανοιχτή αγκαλιά για μένα. Αλλά με αυτόν τον τρόπο τι κάνει, ανοίγει τις πύλες στους αδύνατους και κλείνει απ' έξω τους δυνατούς. Και λέει ο Νίτσε και αναρωτιέται, ήρθε ποτέ να μας πει αυτή η θρησκεία μας, τιμήστε πρώτα το δυνατό, τιμήστε τον ισχυρό, τιμήστε αυτόν που λατρεύει και αγαπάει τη ζωή. Όχι, μας είπαν προτεραιότητα στον αδύνατο, βοηθήστε τους αδυνάτους, ελεήστε τους αδυνάτους. Ο υψώνεαυτόν, αυτός που δηλαδή χτυπάει το στήθος του σαν γορίλας και λέει εγώ είμαι δυνατός μέσα στη ζωή, ταπεινωθείσαι, θα τον κατεβάσει ο Θεός αυτόν και ο ταπεινώνεαυτόν υψωθείσαι. Άρα δηλαδή θα ανεβάσει το στραβό, τον κουτσό, τον αδύναμο και θα κατεβάσει το παλικάρι, το γενναίο, το θρασί. Όμως λέει Ιωνίτσε για να το σκεφτούμε, εδώ που ήρθαμε ποιοι μας φέρανε εδώ. Δηλαδή άσ' αναρωτηθεί κανένας από εσάς, μάλλον καθένας από εσάς, το εξής απλό, ξέρεις κάτι για να είμαι εγώ εδώ υπήρχε ένα παλικάρι πατέρας που αγάπησε πραγματικά, ήθελε να κάνει έρωτα με μια γυναίκα και βρήκε μια γυναίκα που έκανε παιδιά, όχι μια γυναίκα που δεν έκανε παιδιά, μια γυναίκα που ήταν ωραία και ήθελε να δείξει την ομορφιά της για να τραβήξει ένα γερό αρσενικό και όχι ένα μισοπεθαμένο αρσενικό και βγάλαν ένα παιδί. Και ακόμα πιο πίσω ο παππούς μου πολέμησε πάνω στα χιόνια τους Ιταλούς και δεν πέθανε, άντεξε, ήτανε γερό παλικάρι και η γιαγιά μου ήτανε επίσης γυναίκα παλικάρι και φτιάξανε τους γονείς μου και ο παππούς μου ενώ θερίζανε σπαθιά τουρκικά ήταν ο ένας ικανός από το χωριό, το πιο παλικάρι, ο πιο ανθεκτικός, ο πιο έξυπνος, ο πιο μορφωμένος ή ο πιο προειδοποιημένος που κατάφερε να γλιτώσει από το τουρκικό σπαθί. Αλλιώτικα εκατοντάδες άλλοι κάηκαν, σκοτώθηκαν, άρα εμείς είμαστε η μύτη ενός παγόβουνου ισχυρών προγόνων. Τι λέει σήμερα η βιολογία ότι ουσιαστικά όσοι ζούμε είμαστε τα ισχυρότερα κύταρα της φάρας μας. Τα ασθενέστερα πέθαναν. Πέθαναν, δεν άντεξαν το κρύο, δεν κάναν πολλά παιδιά, δεν πρόσεξαν καλά τα παιδιά τους και τους πέθαναν τα παιδιά, δεν πολέμησαν καλά τα γενναία παλικάρια, οι γενναίοι πατεράδες, οι γενναίοι αδερφοί και έσβησε η οικογένεια. Λέει λοιπόν ο Νίτσε το εξής απλό, μήπως όλη αυτή η θρησκευτική μας αντίληψη μας οδηγεί στον λάθος ακριβώς δρόμο, μας οδηγεί ακριβώς ανάποδα από εκεί που μας οδηγεί η σημερινή βιολογία και η αντίληψη ότι η φύση σώζει μόνο το ισχυρό λιοντάρι. Βασιλιάς είναι το ισχυρό λιοντάρι, δεν είναι το άρρωστο κοντίκι, δεν είναι η άρρωστη καμηλοπάρδαλη, δεν είναι ο κουτσός πήθηκος. Και αν η φύση έχει εφεύρει αυτό το νόμο για να συνεχίζονται και να αυξάνονται τα είδη πάνω σε αυτό το πλανήτη, πώς τρομάς εσύ να αντιστρέφεις κύριε Παπά, γυρνάει και λέει ο Νίτσε, αυτή την ιαραρχία. Και να μου λες ότι πρώτα πρέπει ο ταπεινός, πρώτα πρέπει ο σαραβαλιασμένος, τόπο για το σαραβαλιασμένο, ο πτωχός το πνεύμα τη θα περάσει στην βασιλεία των ουρανών. Και ποια είναι τα θανάσιμα αμαρτήματα κατά τον χριστιανισμό ή κατά τον Παπά περισσότερο, δεν θέλω να του χαρίζω ότι ο κουτσός ο Κακουμύρης επαναλαμβάνω για τέταρτη, για πέμπτη φορά ότι δεν ξέρω τι είπε ακριβώς, αλλά σίγουρα δεν τ' απαφτά. Ο εγωιστής δηλαδή, αυτός που έχει αίσθηση ότι ναι, εγώ είμαι παλικάρη, εγώ είμαι ωραία γυναίκα, είμαι θηλυκό με τα όλα μου. Και είμαι εγωίστρια, είμαι πιο όμορφη απ' τις άλλες. Άρα θα τραβήξω καλύτερα, δυνατότερα, θα κάνω γερότερη οικογένεια, ομορφότερα παιδιά, εξυπνότερα παιδιά. Και εγώ θα είμαι πιο άντρας, πιο παλικάρη, αυτή η γυναίκα μου αξίζει, θα πάρω την καλύτερη. Γιατί αυτοί οι άνθρωποι, οι ισχυροί, τα παλικάρια, οι μαχητές της ζωής, δεν πρέπει να είναι πρώτοι στα ιδανικά και πρέπει να είναι όλοι οι κατεβασμένοι, ταπεινομένοι. Λέει λοιπόν ο Νίτσε με μία κουβέντα, καταλάβατε πιστεύω μέχρι τώρα, ότι όλη αυτή η ηθική είναι λανθασμένη, που λιέται εντός εισαγωγικών η λέξη μόνο και μόνο για το μισθό του παπά και πρέπει ο άνθρωπος να σκεφτεί τη νατουραλιστική ηθική, την ηθική δηλαδή της φύσης, η οποία ήξερε και διάλεγε με το δυνατότερο στοιχείο της, έτσι, να διαιωνήσει αυτό το είδος. Και αυτή που μας έφεραν εδώ, αν είμαστε εδώ πέρα εσείς και εγώ, σημαίνει πως κάποιοι πρόγονοί μας χειριζόντουσαν πολύ καλά το σπαθί και μπόρεσαν να μείνουν ζωντανοί. Οι άλλοι που δεν το χειριζόντουσαν καλά, η αδύναμη από φυσική αδυναμία, από νοητική αδυναμία, από μη πρόβλεψη, δεν με νοιάζει από ποιο λόγο, ήταν αυτοί που τέλειωσε η γενιά μας. Πώς λοιπόν θα πρέπει να μην τιμώ αυτούς. Έρχεται τώρα ο Νίτσε και λέει γυρίστε τα όλα ανάποδα, ό,τι σας είπαν είναι λάθος, ο εγωιστής είναι καλός. Και άρχισε να προχωράει ακόμα παραπέρα, να λέει έλα δω, για να δούμε στα σοβαρά μου, μου λέτε αγάπη, μου λέτε έρωτας και μου λέτε ότι είναι το πιο δωτικό συνέστημα. Ποιος μπορεί να μου το πει αυτό ότι δεν είναι αυτό μας έχουνε μάθει ότι η αγάπη όταν αγαπάς μια γυναίκα, όταν αγαπάει αυτή η γυναίκα τον άντρα της είναι το πιο δωτικό, τα δίνεις όλα για αυτόν. Έρχεται ο Νίτσε η παιδιά και λέει το εξής καταπληκτικό και σκεφτείτε το και συγγνώμη για το παιδιά αλλά σαν να είμαστε όλοι μαζί μια παρέα. Λέει λοιπόν το εξής, τι είπατε δωτικό συνέστημα ο έρωτας, είναι το πιο εγωιστικό συνέστημα. Είναι αυτό το συνέστημα το οποίο λέει ο άντρας και θα με καταλάβετε και οι άντρες και οι γυναίκες, λέει ο άντρας ξέρεις γιατί σε αγαπάω, τι θα πεις σε αγαπάω, θα πει αγαπάω τον εαυτό μου, θεωρώ ότι είμαι αρσενικό α, ποιότητος και θα πάρω το καλύτερο θηλυκό. Δεν το κάνω καθόλου για σένα, για τον εαυτό μου το κάνω, πιστεύω ότι μου αξίζει το καλύτερο θηλυκό που υπάρχει. Και μια όμορφη γυναίκα που αγαπάει τον άντρα της είναι σαν να λέει μέσα της καθόλου δεν είμαι έτοιμη να θυσιαστώ. Αλλά θα θυσιαστώ γιατί μου αξίζει αυτός ο άντρας δίπλα μου και είμαι έτοιμη ακόμα και με τη ζωή μου να τον υπερασπιστώ για να έχω εγώ αυτόν τον άντρα, όχι άλλον, όχι δευτερότερο. Αρχίζει και μας βάζει δηλαδή σε μια πλήρη αναστροφή των αξιών. Προχωράω σε άλλα θέματα που δεν έχουν θέση με τη θυσία, λέει γείτονας. Τι λέμε γείτονας, ο γείτονάς μας, το γειτονικό μας κράτος, το γειτονικό έθνος. Λέει ο γείτονας είναι φορτωμένος με όλες τις κακίες που δεν έχω εγώ. Γείτονα λέμε το διπλανό μας που ακριβώς επειδή τον ορίζουμε και δεν είναι εγώ, είναι το διπλανό πράγμα, του φορτώνουμε όλες τις κακίες. Για μας οι Αλβανοί είναι μπουταλάδες, δαΐδες, απατεώνες, κλέφτες, βρωμιάριδες, απολύττιστοι. Οι Τούρκοι είναι απολύττιστοι, βάρβαροι, εχθροί, μουσουλμάνοι, έχουν ό,τι δεν έχουμε εμείς. Αντιστροφή αξιών. Ο γείτονας είναι ο διπλανός μου μεταμφιεσμένος σε διάβολο. Αν δεν κάνεις αυτό τον ορισμό, τότε δεν είναι γείτονας, είναι εσύ. Ακόμα και στο σπίτι μας λέμε, ξέρεις δίπλα είναι το σπίτι του Μπαρμπαθόδωρου. Ο Μπαρμπαθόδωρος ο γείτονας μας φορτώνεται με ό,τι ακριβώς δεν είμαστε εμείς. Το δικό μου σπίτι είναι πράσινο, του Μπαρμπαθόδωρου είναι κόκκινο, το δικό μου είναι τακτικό, του Μπαρμπαθόδωρου η αυλή είναι σαν παλιατζίδικο. Το δικό μου έχει τόσο ωραία φυτά, του Μπαρμπαθόδωρου δεν έχει τίποτα, είναι ξεραήλα. Το δικό μου το έχω φτιάξει για να μπαίνει αυτοκίνητο, ο Μπαρμπαθόδωρος δεν έχει ούτε αυτοκίνητο τίποτα. Άρα ο Μπαρμπαθόδωρος είναι ο διπλανός εχθρός, όχι φίλος. Μα πολλές φορές έχουμε γείτονες φίλους, δεν έχει σημασία. Κάτι ορίζει τη διαφορετικότητα, τον λέμε γείτονα και είναι ο πλεισιέστερος διαφορετικός από μένα. Αν ήταν και τα δύο σπιτιαόμια τότε θα ήταν ενωμένες οι αυλές και θα ήμασταν ένα. Για να τον λέω γείτονα, του έχω φορτώσει όλες οι ιδιότητες που δεν έχω εγώ. Φοβερή αντιστροφή. Πάμε να δούμε τώρα το εξής που προχωράει ο Νίτσε. Ο Νίτσε εκτός από τη νατουραλιστική ηθική, σου λέει ότι σταμάτα να κοροϊδεύεσαι πως στα σοβαρά ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να πράξει. Μέσα σε αυτή τη ζωή υπάρχουν τόσοι παράγοντες που μας επηρεάζουν ώστε ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος για τις πράξεις. Πολύ σπάνια είναι ελεύθερος. Οι συνθήκες τον επηρεάζουν τόσο πολύ ώστε γίνεται εν τέλει ένα κοινούμενο. Και πρόσεχε πάρα πολύ όταν λες εγώ είμαι υπεύθυνος για αυτή την πράξη διότι ουσιαστικά η πράξη αυτή σχεδόν σε έχει διαλέξει. Αυτό λέγεται δετερμινισμός. Είναι η αιτιοκρατία που σημαίνει αιτιοκρατία όταν βρίσκουμε μια αιτία που το προκάλεσε και θεωρούμε ότι αυτή η αιτία το προσδιόρισε. Αντίθετο ρεύμα είναι η απροσδιοριστία ή εντετερμινισμός. Τετέρμηνο στα λατινικά σημαίνει προσδιορίζω. Ο Νίτσε λοιπόν είναι δετερμινιστής λέει προσοχή οι συνθήκες μας επηρεάζουν τρομακτικά και εμείς πολύ σπάνια μπορούμε να ορθώσουμε τον εαυτό μας. Θα φέρω ένα πολύ απλό παράδειγμα για να κλείσω και να σας διαβάσω μετά μερικά κομμάτια και να σας εμπνεύσω κυρίως να πάτε μόνοι σας να διαβάσετε τον Νίτσε. Όλοι πιστεύετε ότι έχετε διαλέξει κάποια πράγματα. Θα πάω στα πιο απλά. Θα πάω στο ρούχο που φοράτε. Ποιος άλλος το διαλέξει? Αλίμων. Το πολύ πολύ η γυναίκα σας να πείτε κάποιος ότι εγώ ξέρετε δεν το διάλεξα το κάμισο αυτό μου το πήρε η γυναίκα μου. Όλοι άλλοι διαλέγετε πάτε εσείς και παίρνετε το παντελόνι που θέλετε το πουκάμισο, τη φούστα σας, οι κυρίες, τα μαντήλια σας, τη γραβάτα μας εμείς οι άντρες. Και έρχεται και σου λέει ο δετερμινιστής το διάλεξες ή σε διάλεξε το ρούχο. Πολύ με διάλεξε τώρα. Σε παρακαλώ τώρα μη μου λες τα πράγματα. Και έρχομαι εγώ να κάνω το συνήγορο του διαβόλου και να πω το εξής. Δεν μου λες θυμάσαι όταν ήσουνα πέντε ετών παιδάκι που η μάνα σου είπε δεν πάει καφέ με πράσινο. Μη φοράς κόκκινες κάλτσες όταν έχεις φορέσει πράσινο παντελόνι, είσαι σαν καρνάβαλος. Έβγαλες τις κάλτσες άκουσες τη μαμά. Σου έμεινε όμως μέσα. Μια μέρα ξύπνησες και ήσουνα κοριτσάκι και βγήκες αναμαλιασμένο και σου είπε η μαμά σου πού πας έτσι παιδί μου, πού πας φταίνεις το μαλί σου. Μια μέρα βγήκες και ήσουνα αξίριστος που ήσουνα νεαρός και σου είπε κάποιος ρε που είσαι ρε, ρε γύφτο βάλ' και καναξυράφι. Και αποφάσισες ότι πρέπει να είμαστε φτιαγμένοι. Μετά σου είπε η μάνα σου ότι φοράμε αυτές τις κάλτσες. Φοράμε έτσι το πουκάμι σου. Δεν βάζουμε το πουλόβερ μέσα από το παντελόνι. Μετά όταν έγινες 18 χρονών και σου είπε άντε τράβα να ψωνίσεις τώρα, δεν σου είπε τράβα να ψωνίσεις στο βόλο. Σε έστειλε στα μαγαζιά της πόλης σου. Εμένα με έστειλε στην Αθήνα. Και πού έμενε εγώ στην Αθήνα? Στην οδό Πατισίων. Με έστειλε λοιπόν πού θα πήγαινα στην Καληθέα να ψωνίσω. Με έστειλε λοιπόν στην Πατισίων και μου έδωσε και κάποια λεφτά. Μου έδωσε ας λέγαμε σήμερα ας πούμε ένα πενητάρικο. Δεν μου έδωσε 800 ευρώ για να πάρω κάπου κάμισο. Άρα εγώ έπρεπε να διαλέξω ανάμεσα σε 20 μαγαζιά τα οποία ήτανε στην Πατισίων, δεν ήτανε στην Καλή Συνοικία, δεν φέρνανε Gucci ή Louis Vuitton που κάμισαν, φέρνανε που κάμισαν αξιοπρεπή αυτά που φοράει ο κόσμος. Πήκα λοιπόν και εγώ μέσα σε ένα τέτοιο μαγαζί που είχε όλα τα χρώματα. Είχε και MOV, είχε και ρίγες, είχε και πουά, είχε και με το Snoopy που κάμισαν. Ε, όχι, τώρα ο άνθρωπος στην Πατισίο πουλάγε που κάμισαν, περίμενε πέντε ανθρώπους, λίγο πιο νέους, λίγο πιο γέρους και τον παππού μου μαζί. Ε, περίπου ο άνθρωπος διάλεξε κάποια πιο τολμηρά. Άρα εγώ διάλεξα από διαλεγμένα. Και από τα διαλεγμένα του κυρίου Μίτσου του που κάμισαν, εγώ διάλεξα όχι καν αυτό που ήθελα, αλλά αυτό που μου είχε προσδιορίσει το κομπόδεμά μου. Πενήντα ευρώ, αν έκανε εξήντα το που κάμισο, του λέγα κύριε Μίτσο, εγώ δεν μπορώ και διάλεγα αυτό το πενήντα. Και επίσης μου είπε και η μάνα μου, παιδί μου, να είναι και λίγο ζεστό, μην πληρώνουμε κι άλλα λεφτά, πάρ' το να είναι. Α, οοο, και κρισιμότητα. Άρα εν τέλει, σχεδόν το που κάμισο με διάλεξε. Και όταν πήρα αυτό, μου είπε παιδί μου, αυτό είναι σαν τραπεζομάντιλο, γιατί εκεί και δεν το τόλμησα να το ξαναπάρω. Άρα, μήπως όλοι οι συνθήκες διάλεξαν, ο πουκαμισάς διάλεξε για μένα, η γειτονιά μου που έμενα στα Πατήσια και όχι στο Κολονάκι. Η εποχή μου, που δεν ήταν εννοητό το 1980, πρωταγόρασα που κάμισο να έχεις το σνούπι επάνω, ή να έχεις βούλες στο που κάμισο, εντά, εντά, έτσι τα πράγματα. Αυτά θα το βλέπαν κι άλλοι θα σου έκαναν, ρε, τι έγινες ρε, καρνάβαλος είσαι? Τώρα μπορεί να βάλουμε και οτιδήποτε, έχω και μια ωραία γραβάτα με το σνούπι επάνω, για αυτό την θυμήθηκα, και τη βάζω και γελάει όλος ο κόσμος και είναι όλη ευχαριστημένη. Ε, τώρα δεν μπορούσα τώρα το 1980 να βάλω γραβάτα με σνούπι, που σημαίνει λοιπόν ότι με διάλεξε ακόμα και το πουκάμισό μου. Σκεφτείτε λοιπόν πάνω σε αυτό, πόσο είμαστε εμείς υπεύθυνοι των πράξεών μας και πόσο δεν είμαστε. Άρα αν δεχθούμε όμως αυτό να το δώσω, ότι δεν είμαστε εμείς υπεύθυνοι τόσο πολύ όσο μας έλεγε ο κύριος Κάντ να διαλέγουμε, οι πράξεις μας να είναι η πρόθεση πίσω από τις πράξεις μας να ισχύει ως κανόνας για όλους, αυτός ο κανόνας ο Καντιανός ισχύει αν είμαι υπεύθυνος. Αν δεν είμαι και αν δεν είμαι πάλι την ώρα που με φέρνουν υπόδεικο μπροστά στο δικαστή γιατί σκότωσα έναν άνθρωπο, μήπως δεν τον έχω σκοτώσει με απόλυτη ευθύνη μου, μήπως ήταν η κοινωνία που με άφησε να γίνω εγκληματίας, η κοινωνία που με έσπρωξε, η κοινωνία που μου έμαθα ότι έτσι ξεπληρώνεται η τιμή, η κοινωνία που μου έδωσε τα όπλα, η κοινωνία που με έσπρωξε πολλές φορές να κάνω πράγματα ή να πεινάσω ή με άφησε απέξω, μήπως λοιπόν δεν υπάρχει ένοχος γιατί οι συνθήκες τον κάνουν τον ένοχο, θα κρίνουμε το ίδιο ένα παιδί που ας πούμε κλέβει ένα μηχανάκι αφού είναι εγκαταλελειμμένο από τους γονείς του, κοιμάται στα παγκάκια, ουδείς ενδιαφέρεται για αυτόν, δεν βρίσκει δουλειά, πεινάει, και το ίδιο το δικό μου και το δικό σας το παιδί που έχει όλα τα καλά του κόσμου, τους καθηγητές του, το ζεστό σπίτι, το φαγητό του, τη στοργία από μας, το δικό μας το παιδί θα πρέπει να πάρει πολύ βαρύτερα, δεν έχει κανένα ελαφρυντικό και χαρτζιλίκι έπαιρνε και τα πάντα. Το άλλο το παιδί ακαθοδήγητο, πεινασμένο, κρυωμένο, αποθυμένο από όλη την κοινωνία, με πιθανόν και ένα ρατσιστικό από πάνω ένστικτο που να λέει ας πες είσαι τσιγγανάκι, μετά λέμε κοίταξε, οι τσιγγάνοι είναι κληματίες, δεν είναι κληματίες, τους κάνει η κοινωνία σου σε ένα πολύ μεγάλο μέρος. Η αλήθεια λοιπόν είναι κύριε Κάντ, κύριοι υπόλοιποι που μας λέτε για ελευθερία, θα το δούμε πως η ελευθερία υπάρχει. Λοιπόν, θα διαβάσω ένα με δύο κομμάτια για να κάνουμε το διάλειμμα μας ακριβώς τις 9 και 4. Θα διαβάζω από το βιβλίο με τον προκλητικό τίτλο του Νίτσε Αντίχριστος. Λέει, να μη φτιασιδώνουν, να μη συγυρίζουν το χριστιανισμό, αυτός κήρυξε πόλεμο έως θανάτου ενάντια στον ανώτερο τύπο ανθρώπου. Έθεσε υπό απαγόρευση όλα τα θεμελιώδια ενστικτά του, συνθέτοντας έτσι το κακό, το μπονηρό εντός εισαγωγικών και ορίζοντας μαζί το δυνατό ως τον απόβλητο αυτής της κοινωνίας. Δηλαδή είπες τον ισχυρό, κάνω εγώ μια παρένθεση, θέλεις γυναίκα, απαγορεύεται, ντροπεί το σεξ, ντροπεί τέτοια πράγματα, θέλεις να φας πολύ, ντροπεί πρέπει να νηστεύεις, πρέπει με λίγο να ζεις, σε θέλω αδύναμο και εξαρτημένο, δεν θέλω τον άνθρωπο που καταβροχθίζει. Ο χριστιανισμός τάχθηκε με τα αδύναμα, τα ταπεινά και τα αποτυχημένα του κόσμου τούτου. Έχρησε ιδανικό οτιδήποτε εχθρεύεται το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, της δυνατής ζωής. Γιατί θέλω να φάω δηλαδή σου λέει για να είμαι ιερός και δυνατός να αποκρούσω τον εχθρό. Γιατί θέλω μια γυναίκα ή εγώ θέλω έναν άντρα για να κάνουμε παιδιά να είμαι δυνατός να κάνω και άλλα παιδιά στην οικογένεια να πολεμάνε και άλλοι δίπλα στον άντρα. Αυτό πράγμα, μην κοιτάς τις γυναίκες, πρόσεχε, όχι, εγώ μόνο θα ευλογήσω. Και λέει λοιπόν, συνεχίζει, διεύθυρε ως και τις πιο ρωμαλέες φύσεις σφραγίζοντας στο νου τους ότι οι μέγιστες αξίες του πνεύματος είναι τα χααμαρτίες, πλάνες, πειρασμοί. Πρόσεχε, ο διάβολος σου έβαλε τον πειρασμό για αυτή την κοπέλα. Γιατί είναι ωραία, ε. Άλλο κομμάτι. Είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του χριστιανισμού το μίσος κατά των αισθήσεων, κατά της χαράς των αισθήσεων, κατά της χαράς καθεαυτής. Θεωρεί δηλαδή ο Νίτσε, ότι ο χριστιανισμός σκότωσε τη χαρά της ζωής. Ποια είναι η χαρά της ζωής? Ο χορός, το γλέντι, το φαγητό, η γυναίκα. Η χαρά της ζωής, να την πάρω. Όχι, να μην την πάρεις. Τι έκανε ο χριστιανισμός? Έντυσε τα γυμνά σώματα. Να μην είναι ορατά. Γιατί, ρε παιδιά, να μην είναι ορατά. Όχι γιατί είναι πειρασμός. Να μην βλέπεις τα μαλλιά της γυναίκας, να μην βλέπεις τα χέρια της, να μην βλέπεις τα πόδια της και σου πάει το μυαλό σου τικών σε τέτοια πράγματα. Έντυσε και μας τους άντρες. Μας γέμισε με χιλιάδες ενοχές. Γιατί στα σοβαρά την κοίταξε. Γιατί να μην την κοίταξε. Γιατί να μην χαρώ, γιατί να μην χορέψω, γιατί να μην τραγουδήσω, γιατί να μην πάω στο θέατρο. Μα τι λέτε, κύριε Πρωστολίδη, υπόξχευμό στενά να μην πάμε στο θέατρο. Βεβαίως, ήταν αυτός που κατάργησε το θέατρο. Θεώρησε ότι τα θέατρα είναι βρωμερά μέρη και οι θεατροί είναι ουσιαστικά άνθρωποι που λένε ψέματα. Κατάργησε τους αγώνες τους αθλητικούς. Γιατί να τους καταργήσει. Γιατί δεν θέλει γερά σώματα. Δεν θέλει συναγωνισμό σε ταχύτητα, σε δύναμη, σε γνώση. Όλα αυτά δεν τον ενδιαφέρουν. Με το ζόρι τα ανέχετε. Όχι, δεν θέλω. Δεν θέλω να βγάζετε τα ωραία σώματα να διαγωνίζονται έξω. Και λέει Ιωνίτσε, γιατί δεν το κάνεις. Γιατί εκθρέβεσαι τη χαρά της ζωής. Γιατί οι ιερείς είναι με μαύρα συνέχεια. Γιατί θρηνούν. Γιατί δεν χαίρονται τη ζωή και θρηνούν το θάνατο. Θα μας οδηγήσουν, σαν κοινωνία ολόκληρη, λέει Ιωνίτσε, ουσιαστικά στη μελαγχολία. Στην αυτο-τυραννία. Ένα τελευταίο. Όταν κανείς μετατοπίζει το κέντρο βάρους της ζωής στο επέκεινα, στο τίποτα, αφήνει τούτη τη ζωή ανερμάτιστη. Δηλαδή όταν λέει στους ανθρώπους ότι όχι σε αυτή τη ζωή, μην ασχολείστε με τα πράγματα αυτής της ζωής, είναι η άλλη ζωή, τότε αυτή εδώ είναι ανερμάτιστη. Δεν έχει καμιά ανάξια. Στερείς από αυτή τη ζωή που είναι η μόνη που θα ζήσουμε, στερεί στην αξία από αυτή τη ζωή πουλώντας στον άλλον κάποια μελλοντική ανταμοιβή. Και λέει, το μέγα ψέμα της αθανασίας καταστρέφει κάθε λογική, κάθε φυσικότητα στα έστιπτα. Ότι κάνει καλό, ότι τονώνει, ότι εγγυάται πως η ζωή θα συνεχίσει, προκαλεί στο εξής δυσπιστία. Ζήσε έτσι ώστε να μην υπάρχει κανένα νόημα στη ζωή. Αυτό τώρα γίνεται νόημα της ζωής με τον Θεό λόγο, λέει ο Νίτσε. Δηλαδή ότι σε βάζει να ζήσεις έτσι που να μην έχει νόημα η ζωή, μη όχι θα νηστέψεις, όχι μην πας με γυναίκα, όχι μην κάνεις αυτό, όχι μην κάνεις το άλλο, όχι αμαρτία και το παράλλο, όχι μη βγάλεις λεφτά, όχι μη χτίσεις πλούσιο σπίτι. Γιατί? Διότι θα σώσει την ψυχή σου στην άλλη ζωή. Άρα να καταστρέψω αυτή τη ζωή. Μα αυτή η ζωή τη μόνη που παράγει πράγματα που τα βλέπω, πώς μπορώ να την απαξιώνω? Φυσικά, κλείνω εδώ, πολλοί από εσάς θα έρθετε και θα έχετε χιλιάδες ενστάσεις. Θα αφήσω λοιπόν μετά το δεκάλεπτο διάλειμμα που θα κάνουμε, τον αδερφό μου να βγάλει τα κάρβουνα απ' τη φωτιά, αν και περισσότερο θα σας μιλήσει για μια εντελώς άλλη διάσταση του Νίτσε. Θα σας μιλήσει για τον Νίτσε Φιλόλογο. Αυτό μου θυμίζει τη συνθήκη, ενώ αυτή μου θυμίζει ένα λόγο του Κεκέρονα που κάναμε στο Πανεπιστήμιο, ο οποίος ήταν το πρώ μιλώνε υπέρ του μίλωνος. Ο Κεκέρονας εκεί άρχισε να απολογείται στους δικαστές γιατί ακριβώς θα χάσει τη δίκη, περίπου. Γιατί, γιατί ήταν προκατειλημένο όλο το ακροατήριο και περίπου και οι δικαστές προκατειλημένοι. Άρα λοιπόν βρισκόταν σε συνθήκες άσχημες γι' αυτόν. Και τώρα λοιπόν βρίσκω ότι υπάρχει μια αναλογία, είναι οι συνθήκες του καιρού άσχημες, αλλά το θεωρώ σαν μια προσωμίωση μιας μελλοντικής κοινωνίας, που δυστυχώς οι άνθρωποι αρέσκονται στο να μπαίνουν στις φωλιές τους μέσα και να μην υπάρχουν, ίσως και γιατί δεν έχουν και τόσα να πούν. Με βρίσκεται αντίθετο η αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης, χωρίς να απεσβητόμαι ότι υπάρχει ένα ζήτημα ιατρικό. Εν πάση περιπτώσει ας φύγουμε από αυτό το δυσάρεστο, να πάμε σε άλλα πράγματα που ίσως είναι απελευθερωτικά. Ο μαντρεφός μου μου είπε να μιλήσω ακόμα και για το θέμα των κατηγοριών απέναντι στο Νίτσε, ότι ήταν πρόδρομος του Ναζισμού. Παρ' ότι μια τέτοια θυματολογία με βρίσκεται αντίθετο, θα μπορούσα να ξεκινήσω ως εξής να σας πω. Μια ανωρθόδοξη απάντηση να δώσουμε. Όλοι έχουμε στο μυαλό μας τον υπεράνθρωπο του Νίτσε. Μόλις ακούει κάποιος για υπεράνθρωπο αρχίζει και σκέφτεται ότι αυτός ο οποίος μίλησε για υπεράνθρωπο είναι ένας υπερφύελος ο οποίος θέλει περίπου να μας πει ότι εμείς είμαστε κατώτεροι και τα λοιπά. Άρα δημιουργείται ένας αριστοκρατισμός στη σκέψη. Άρα υπάρχει κάτι διαφορετικό. Θέλει να φύγει από τα γύηνα προβλήματα και να περιφρονήσει τους ανθρώπους. Και κάποιος τους φέρνει στην αντίπερα όχθη. Κοιτάξτε πόσο δεν αληθέπει αυτό. Ο υπεράνθρωπος, δηλαδή το κλασικό σύμβολο του Νίτσε, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μετάφραση του γερμανικού über mens. Για όποιους ξέρουν στοιχειώδη γερμανικά ή και για όποιους ξέρουν αγγλικά ακόμα. Το mens είναι το men το αγγλικό, άρα είναι ο άνθρωπος. Και το über δεν είναι τίποτε άλλο παρά το ελληνικό υπέρ. Οι ελληνικοί και οι γερμανικοί είναι γλώσσες της ίδιας οικογένειας και το über είναι ακριβώς το υπέρ. Αλλά το υπέρ έχει μια συγκεκριμένη έννοια στα αρχαία ελληνικά. Στα νέα ελληνικά το υπέρ είναι το πέρα. Το απλό πέρα. Μετέφραζε κάποιος ότι ο über mens δεν είναι ο υπεράνθρωπος γιατί εμείς έχουμε την έννοια του σούπερμαν. Σούπερμαν το μεταφράζουν και στα αγγλικά φυσικά. Αλλά όχι ο υπεράνθρωπος, έχουμε ταινίες στο μυαλό μας. Με υπεράνθρωπους, με ρομπότ, με υπερδύναμους, με γορίλες, με ό,τι άλλο θέλουμε. Και αυτό μας φέρνει κάποια αναπόθετηση. Ο υπερμένς τον οποίον προτείνει ο Νίτσε, τον οποίον λέει ότι εκεί πρέπει να φτάσουμε, είναι ο πέρα απ' τον άνθρωπο. Δηλαδή, όχι αυτός ο άνθρωπος που ξέρετε σήμερα. Ένας πέρα από αυτόν τον άνθρωπο. Απλά και μόνον πέρα απ' τον άνθρωπο. Ο πέρα απ' τον άνθρωπο. Έχω σκεφτεί πολλές φορές να μετέφραζα κιόλας, γιατί τώρα επαξεργάζομαι το TADF Ζαρατούστρας, μαζί με τον φίλο μου τον Βαγγέλη Ποδουβαλέρη, είναι μια δουλειά που βέβαια θα κάνει χρόνια για να εκδοθεί, τρία, τέσσερα οπωσδήποτε. Θα υπήρχε μια περίπτωση να εμφανιστεί, δεν έχω καταλήξει ακόμα, ο πέρα απ' τον άνθρωπο. Σας προτείνω τον πέρα απ' τον άνθρωπο. Σκεφτείτε λοιπόν τι έχει γίνει για 100 χρόνια από τότε που πρωτομετέφρασε ο Κασαντζάκης ο υπεράνθρωπος, χωρίς να αντιλαμβάνεται ίσως κιόλας τις συνέπειες αυτής της μετάφρασης, άρχισαν να λένε και ποιος είσαι εσύ που θα μας μιλήσεις για τον υπεράνθρωπο και εμείς τι είμαστε, δηλαδή μυρμήγγια. Να πώς δημιουργούνται οι παρεξηγήσεις. Μια παρεξηγήση είναι αυτή, μια άλλη παρεξηγήση βέβαια έχει δημιουργηθεί ανά τον κόσμο, δεν μιλάμε για την Ελλάδα, λόγω των βλακοδών ιδεών της αδερφής του η οποία ήτανε βλαμμένη στην κυριολεξία, ήτανε ρατσίστρια, είχε έναν άντρα ρατσιστή και θέλησε να προβάλει ένα πρόσωπο όχι το πραγματικό του αδερφού της και αυτό το έκανε με πολλούς τρόπους, ένας από τους τρόπους ήταν και εσχρός, πλαστούργησε τα κείμενά του πολλές φορές. Οι εκδόσεις, οι πρώτες του Νίτσε, οι οποίες είχανε τη δική της έγκριση, είχανε σβησίματα, κοψίματα και ραψίματα για να εμφανίσει έναν άλλο Νίτσε από το πραγματικό, αυτό δεν εφταίγε ο ίδιος όμως, γιατί τότε εάν πούμε ότι εφταίγε ο ίδιος είναι σαν να πούμε ότι εφταίγε ο Χριστός επειδή υπήρχε η ιερά εξέταση ή επειδή τον εμφάνισαν έτσι όπως τον εμφάνισαν όλοι οι παπαρδοί ή μετά Χριστών. Δεν είναι αυτό αλήθεια. Δε φταίει κάποιος για τις παρεξηγήσεις που δημιουργούνται μετά θάνατον του. Αυτά έχω να πω. Τώρα εάν κανείς συνεχίζει και υπάρχουν δυστυχώς άνθρωποι που συνεχίζουν να συνδέουν τον Νίτσε με ιδεολογίες ολοκληρωτικές, έναν άνθρωπο που μόνο την απελευθέρωση ήθελε, είναι εμφεδρό. Και δεν αξίζει τον κόπο να συζητήσει κανείς εάν δεν πείθεται. Εάν δεν πείθεται πρέπει επίσης να διαβάσει τις νέες εκδόσεις που έχουν γίνει από τη δεκαετία του 80, τις κριτικές εκδόσεις, για να δει ότι όλα αυτά τα περιβούλησης για δύναμη και λοιπά δεν υφίστανται στον Νίτσε με τον τρόπο που ήθελε να τα παρουσιάσει η αδερφή του και η πρώτη εκδότηση. Να δούμε όμως ποιος ήταν ο Νίτσε. Ξεκινήσουμε από την αρχή ή να πιάσουμε το νήμα από εκεί που το άφησε ο αδερφός μου. Είναι ο Νίτσε φιλόσοφος, είναι ο Νίτσε ποιητής και είναι ο Νίτσε φιλόλογος. Και βεβαίως είναι ο Νίτσε όλα αυτά και τα τρία αυτά μαζί και πολλά άλλα. Ποιος είναι ο Νίτσε φιλόλογος και τι σημασία έχει και ειδικότερα για τον Έλληνα αναγνώστη και για τον Έλληνα σκεπτόμενο. Ο Νίτσε σπουδάζει φιλόλογους, εκατάγεται από μια οικογένεια πρωτεσταντική, παστόρων κιόλας. Δηλαδή καταλαβαίνετε σε τι κλειστό θρησκευτικό περιβάλλον έχει μεγαλώσει. Σπουδάζει αρχαία ελληνική φιλολογία, είναι άριστος όχι μόνον φοιτητής αλλά είναι πραγματικά διάνοια και γίνεται καθηγητής πάρα πολύ νέος. Στην Βασιλεία, όχι στη Γερμανία, έχει και αυτό τη σημασία του. Δηλαδή η γενέτειρά του δεν τον αξίωσε να γίνει καθηγητής κάποιου γερμανικού πανεπιστημίου, σε εποχές που η κλασική φιλολογία ήταν ακμάζουσα, αλλά έγινε στη Γερμανική Ελβετία, στη Βασιλεία. Γίνεται καθηγητής και ασχολείται, παραδίδει μαθήματα αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, δραματουργίας, μιλάει για τον Σοκράτη, για τον Πλάτωνα, για τους τραγικούς, για τους κωμικούς, για τον Αριστοτέλη. Τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα ο Διογέννης Λαέρτιος, ο οποίος έχει τους βίους των φιλοσόφων και αρχίζει να ασχολείται εντατικά με τους προσοκρατικούς. Οι σπουδές του στα αρχαία ελληνικά ήταν πάρα πολύ καλές και στα λατινικά επίσης. Ήταν γνώστης όλης της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και της λατινικής. Εκτός από τα γερμανικά που είχε πλήρη εικόνα της γερμανικής γραμματείας και γνώση, ήταν θαυμαστής της γαλλικής λογοτεχνίας και της γαλλικής σκέψης και του γαλλικού πνεύματος. Και του αγγλικού και του ιταλικού. Όλους αυτούς τους συγγραφείς τους διάβαζε στο πρωτότυπο. Αντιλαμβάνεστε την ευρύτατη παιδεία που είχε αυτός ο άνθρωπος και την ευρύτατη ανθρωπιστική παιδεία. Πολλές φορές έχω πει ότι θεωρώ ότι ο Νίτσε είναι ο τελευταίος αναγεννησιακός. 300 χρόνια μετά την αναγέννηση ένας αναγεννησιακός είναι ο Νίτσε. Γιατί είναι αναγεννησιακός, τι τον κάνει αναγεννησιακό. Αναγεννησιακό τον κάνει το σκάψιμο πάνω στους χώρους της αρχαίας Ελλάδας. Αρνείται την υπάρχουσα παιδεία και μάλιστα τη γερμανική παιδεία και θέλει να μας ξαναδώσει μια νέα ξαναζωντανεμένη ελληνική παιδεία διαφορετική από αυτή που γνωρίζουμε. Και πού έγινε αυτή η διαφορά. Αυτή η διαφορά έγκειται στην επαναξιολόγηση των θεωρούμενων είσαμε τότε αξιών. Τι επαναξιολόγησε λοιπόν ο Νίτσε. Ο Νίτσε επαναξιολόγησε πρώτα πρώτα τη θέση του Σοκράτη και των Σοφιστών. Τη σχέση μάλλον θα έλεγα αυτή. Δηλαδή τι είχαμε μέχρι τότε και τι συμβαίνει ακόμα μέχρι σήμερα σε πολλούς. Ο Σοκράτης κατήγγειλε τους Σοφιστές. Γιατί τους κατήγγειλε. Ο βασικός λόγος είναι ότι πέρδανε χρήματα λέει οι Σοφιστές. Δεν διδάσκουν επομένως για τον άνθρωπο, για την παιδεία του ανθρώπου, για τα παιδιά. Αλλά κοιτάνε πως να τα οικονομήσουν. Αληθέσμεν αυτό. Αλλά ίσως είναι μια άδικη υπερβολική κρίση εκμείς του Σοκράτη. Και ο γιατρός όταν προσφέρει τις υπηρεσίες δηλαδή να μη ζήσει κι αυτός. Ο γιατρός δεν αμίβεται. Αμίβεται. Δεν προσφέρει υπηρεσίες πολύτιμες τον άνθρωπο. Προσφέρει. Ε ωραία. Και πως θα ζήσει για να συνεχίσει και την επόμενη μέρα. Ο Σοφιστής γιατί θέλει να μην πληρώνανται. Για να μην πληρώνανται ο Σοφιστής πρέπει να είναι πλούσιος. Αν είναι πλούσιος τότε ίσως δεν θα έχει τρυφτεί με τη ζωή. Πως θα γίνει να είσαι πλούσιος δηλαδή είναι δυνατόν να υπάρχει αυτή η συνθήκη. Δεν είσαι πλούσιος και πρέπει να ζήσεις. Άρα πρέπει να πάρεις κάποια αμοιβή. Τώρα αν η αμοιβή αυτή είναι υπερβολική και να έγινε κατάχρηση αυτό είναι νεάριστο. Αλλά σαν αρχή δεν είναι απουπτέα. Δεν είναι κατακριτέα το να πάρεις αμοιβή. Λοιπόν δεν είναι λόγος λοιπόν επαρκής απόρριψης των Σοφιστών. Δεν του άρεσε το πνεύμα τους. Δεν του άρεσε το ότι τους θεωρούσε έξυπνάκιδες. Ότι ήρθατε εσείς εδώ γιατί πολλοί δεν ήταν Αθηναίοι και θα μας πείτε τι θα κάνουμε στην πόλη μας. Ξέρουμε εμείς τι θα κάνουμε. Δεν χρειάζεται τώρα να μας πει ο Πρωταγόρας από τα Άβδυρα και ο Γοργίας από τους Λεωντίνους. Αλλά πάλι κατά τη γνώμη μου δεν είναι επιχειρήματα. Πρέπει να δούμε τους Σοφιστές στα αποσπάσματά τους γιατί δεν μας σώζονται πλήρη έργα. Παράπηρο ελάχιστα. Δεν επαρκούν για να σχηματίσουμε γνώμη. Μας σώζονται όμως μέσω κυρίως του πλατωνικού έργου και του Αριστοτέλη. Έρχεται λοιπόν για πρώτη στην ουσία φορά στο νεότερο κόσμο ο Νίτσελ και λέει σταματήστε αυτό το πράγμα. Σταματήστε την επίκριση κατά των Σοφιστών. Οι Σοφιστές και οι προσοκρατικοί φιλόσοφοι είναι πρώτα από όλους. Πάνω από όλους είναι οι Σοφιστές. Και ο Σοκράτης είναι άλλος ένας Σοφιστής. Και δεν πρέπει να βρίζουμε τους Σοφιστές. Δεν πρέπει να υπάρχει αρνητικό πρόσημο. Όταν μιλάμε για Σοφιστές. Είναι σπουδαία πνεύματα. Είναι σπουδαία πνεύματα αντιρισιολογικά. Ο πρωταγόρας είναι σπουδαίος. Πάντων χρημάτων μέτρων άνθρωπος. Δηλαδή ο άνθρωπος θα κρίνει τα πάντα. Δεν υπάρχει κάτι άλλο. Τον κατηγόρησαν για αθεηστή. Δεν ξέρουμε ακριβώς αν ήταν αθεηστής. Σίγουρα ήταν σκεπτικός. Επίσης και για τον Γοργία. Μεγάλο πνεύμα και ο Γοργίας. Αλλά υπήρχαν και οι μικρότεροι Σοφιστές. Κάποιοι εκ των οποίων δεν μας είναι γνωστοί. Και μας είναι γνωστοί μόνο. Αποκλειστικά από τα πλατωνικά έργα. Σαν συνδυαλεγόμενοι με τον Σοκράτη. Είναι ο Καλικλής και ο Θρασίμαχος. Τις ιδέες του Καλικλή. Τις αποδίδει ο Πλάτων στις ιδέες του Καλικλή και του Θρασίμαχου. Βασίζεται όχι μόνο Νονίτσε. Εμπολής. Αλλά και πριν από αυτό ο Στύρνερ. Μεγάλος αναρχικός. Αν θέλετε κατά κάποιον τρόπο ο εισηγητής του εγωτικού αναρχισμού. Της εγωτικής αναρχίας. Ότι δηλαδή εγώ είμαι που θα κρίνω. Εγώ είμαι που θα πω. Το συμφέρον το δικό μου δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Δεν υπάρχει ποια κοινωνία. Δηλαδή αυτός που γκρεμίζει στις θέμελα τις έννοιες της κοινωνικότητας. Αυτά τα έχουν θέσει ο Θρασίμαχος και ο Καλικλής. Μέσα στο πλατωνικό έργο. Εκεί είναι και η μεγάλη αξία του Πλάτωνα. Που διασώζει ακόμα και τους αντίπαλους του Σοκράτου. Λοιπόν έρχεται ο Νίτσε. Και λέει ότι θα σπάσω τα είδωλα. Στο λικόφος των ιδόλων. Που είναι ένα από τα τελευταία του έργα. Αυτό είναι το αντικείμενό του. Η επαναξιολόγηση όλων των αξιών. Εδώ θα δούμε, θα καθίσουμε, θα διαβάσουμε την αρχαική γραμματεία. Και θα ξαναδούμε ποιοι είναι αυτοί που είναι η οδηγή μας. Και σε τι είναι σπουδαίοι. Γιατί είναι σπουδαίοι. Γιατί μας επηρέασαν. Γιατί πρέπει να μας επηρέασουν. Γιατί πρέπει να τους διαβάσουμε. Τι έχει ένας ένας από αυτούς. Θα με ρωτήσετε. Είχε λοιπόν δίκιο. Έκανε μια κριτική. Μια κριτική της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας. Είχε δίκιο στην κριτική του. Όχι πάντα. Κάθε τέτοια κριτική τόσο αυστηρή, τόσο ισχυρή. Έχει και τις υπερβολές. Έχει και τα ελαττώματα. Κάποιο ζήτημα είχε με τον Ευρυπίδη για παράδειγμα. Τον οποίον τον θεωρούσε πάρα πολύ σοκρατικό. Γιατί η τραγωδία του Ευρυπίδη δεν είναι τίποτα άλλο παρά το πέρασμα του σοκρατισμού στο χώρο της τραγωδίας. Και άρα είναι ο θάνατος της τραγωδίας έλεγε ο Ευρυπίδης. Δεν θα ισχυριστώ ότι δεν εκτιμούσε τον Ευρυπίδη. Ούτε δεν τον θεωρώ τόσο αφελή. Όμως τα έβαζε με τον Ευρυπίδη και έλεγε ο Σοφοκλής είναι πάνω από τον Ευρυπίδη. Δεν θα το έλεγα αυτό. Κάθε πνεύμα μεγάλο προφητικό και ο Νίτσα ήταν ένα προφητικό πνεύμα πρέπει να το αναλύουμε και να παίρνουμε τα καλά του στοιχεία τα θετικά εκεί που έχει κάνει την κριτική και να μην ακούμαστε στη συνθηματολογική πλευρά του έργου του. Υπάρχει και μια συνθηματολογική πλευρά σε κάθε έναν μεγάλο δημιουργό. Όπως αν διαβάσουμε τον Στογεύσκη δεν θα μείνουμε στην θρησκολυψία του Στογεύσκη. Ήταν θρησκόλυπτος, το ξέρω. Θρησκόλυπτος και πανσλαβιστής. Μάλιστα είχε και για τους Έλληνες περίπου μια πολύ περιφρονιτική άποψη. Έλεγε ότι ο πανσλαβισμός, εμείς τώρα τι μας ενδιαφέρει ο πανσλαβισμός. Είναι ένας εθνικισμός. Θα κρατήσουμε από τον Στογεύσκη τον πανσλαβισμό του ή θα κρατήσουμε από τον Νίτσε την δήλωσή του ότι ακόμα και οι μουσουλμάνοι λέγει κάπου είναι καλύτεροι από τους χριστιανούς. Θα έχει τόσο πολύ με τους χριστιανούς, ώστε λέει ότι και ένας μουσουλμάνος είναι καλύτερος. Λέγαμε σήμερα, Νίτσε, ποιος, ένας τζιχαντιστής που σκοτώνει είναι καλύτερος. Αλλά εκείνος δεν είχε τέτοια αντίληψη, δεν υπήρχαν τότε τζιχαντιστές, δεν υπήρχε δολοφονία ανθρώπων εκ μέρους μουσουλμάνων. Οι μουσουλμάνοι ήταν απλοί άνθρωποι. Αυτός τώρα στη Γερμανία τι εικόνα να είχε. Οπότε θεωρητικά τα έβλεπε τα πράγματα και έλεγε ακόμα και ο μουσουλμάνος είναι καλύτερος από τον χριστιανό. Στην ουσία όμως ήθελε να πει και το λέει ότι καλύτερος από τον χριστιανό είναι ο βουδιστής. Θεωρούσε ότι ο βουδισμός είναι μια θρησκεία πιο πνευματική από τον χριστιανισμό. Παρ' όλα αυτά εκτιμούσε και τον Χριστό. Όταν λέω τον Χριστό εννοώ τη διδασκαλία του Χριστού που έχουμε την καλύτερα δοσμένη διδασκαλία του Χριστού. Και εκτιμούσε τον Χριστό σαν προσωπικότητα. Μια προσωπικότητα τραγική όπως τραγική ήταν και ο Σωκράτης. Αυτό που είναι η μεγάλη αξία του Νίτσε είναι ότι στάθηκε ένας συνομιλητής των Αρχαίων Ελλήνων και του Χριστού και των νεότερων φιλοσόφων. Είναι ένας μαθητής του Σοπενάουε. Το ξεπέρασε το Σοπενάουε. Πήρε πολλά από αυτόν. Πήρε όλη την τάση προς την ανατολική φιλοσοφία, την ινδική κυρίως. Ο Σοπενάουε ήταν ισυγητής αυτού του ανοίγματος της φιλοσοφίας προς την ανατολή, προς την ινδική ανατολή. Είχε μελετήσει αρκετά ινδική φιλοσοφία ο Νίτσε. Εκτός από τα άλλα που προανέφερα, είχε μελετήσει και ινδική φιλοσοφία και ιστορία της ινδικής φιλοσοφίας. Βέβαια, είχε μελετήσει και της Ενδαβέστα των Περσών, δηλαδή το ιερό βιβλίο των Περσών. Γι' αυτό και διάλεξε το όνομα του Ζαρατούστρα, δηλαδή του μεγάλου προφήτη των Περσών και του ανανεωτή, του αναμορφωτή της παλαιότερης θρησκείας, που είναι ένα πρόσωπο αντίστοιχο με τον Βούδα στην Ινδία, ο Ζαρατούστρας. Το αν είναι ιστορικό ή όχι δεν το γνωρίζουμε ακριβώς. Πιθανώς, ναι, ήταν ιστορικό πρόσωπο και να του αποδώσαν και πολλά άλλα. Συμβατικά έζησε γύρα στο 600 π.Χ., αλλά λίγα γι' αυτό μπορούμε να πούμε, αν έζησε, δεν είμαστε διόλου απόλυτα βέβαιοι. Και διάλεξε αυτό το πρόσωπο για να ενσωματώσει στην υποτιθέμενη διδασκαλία του Ζαρατούστρα, ότι εκείνος είχε να πει και τι είναι αυτό που είχε να πει λοιπόν. Είχε να πει ότι τον πέδεψε στη ζωή του πάνω στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία από τον Ηράκλητο. Γιατί μην ξεχνάμε ότι εκτός από τους σοφιστές, αυτό δεν το είπαμε τόσο καλά πριν, και τους προσοκρατικούς φιλοσόφους, τόνισε τη σημασία και αυτών των φιλοσόφων, κυρίως του Ηράκλητου, έθεσε τον Ηράκλητο ως επικεφαλής της αρχαίας φιλοσοφίας. Για τον Ίτσε, ο μεγαλύτερος αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος είναι ο Ηράκλητος. Μόνο σε αποσπάσματα γνωρίζουμε το έργο του, δεν το γνωρίζουμε ολόκληρο. Ο Ηράκλητος, και μετά από αυτόν έρχονται οι Ισοκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης και οι υπόλοιποι. Ο Ηράκλητος θέτει τις μεγάλες βάσεις της αμφισβήτησης και της σκέψης γενικά. Της σκέψης και με την ενία του σκεπτικισμού, ότι δεν είμαστε βέβαιοι για τίποτα. Είναι ένας άνθρωπος που μας βάζει σε κάτι τελείως διαφορετικό και όχι μόνο αυτό. Είναι ένας μεγάλος λογοτέχνης επίσης ο Ηράκλητος. Ο τρόπος με τον οποίο σκέπτεται, αυτός ο μισομυστικιστικός για κάποιους, δίνει και στο Νίτσε την πορεία του πώς θα διαμορφώσει και πώς θα συγκροτήσει το λόγο του. Υπενυκτικά, ενυκτικά αν θέλετε καλύτερα να πούμε. Γι' αυτό και ο λόγος στο Τα Δέφης Ζαρατούστρας που είναι το κυριότερο έργο του Νίτσε, το βασικό που συμποσώνει τα πάντα. Είναι ένα σπουδαίο λογοτεχνικό έργο, σπουδαίο φιλοσοφικό με μεγάλες ιδέες και μέσα έχει ενσωματώσει όλη του τη φιλολογική εμπειρία από τη γνώση του της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Θα με ρωτήσει κανείς, καλά μπορείς να μας πεις με λίγα λόγια τι είναι ο Ζαρατούστρας, τουλάχιστον για μένα. Δυστυχώς δεν είναι εύκολη η απάντηση και δεν υπάρχουν μονολεκτικές απαντήσεις ούτε σύντομες απαντήσεις. Θυμάμαι, ο πατέρας μου έλεγε πολλές φορές, επαναλάμβανε μια φράση του Μπερξόν, του Γαλο-Ειρλανδού στο Χαστί, των αρχών του 20ου αιώνα, όταν τον ρώτησε ένας αντίπαλος του, ο Φελίξ Λεντάν, τεκ στην Ακαδημία Γαλλική, του λέει, κύριε Μπερξόν, θα μπορούσατε να μας δώσετε με συντομία τις θέσεις σας. Και του απάντησε ο Μπερξόν σε τρεις σελίδες νομίζω. Του λέει, αν μπορούσα να τις δώσω σε τρεις σελίδες δεν θα έγραπα πεντακόσχες. Δηλαδή, δεν γίνεται. Δεν γίνεται, γιατί είναι χασάπικη δουλειά να κάθεσαι, να κάνεις μια επιτομή ενός έργου. Γιατί πρώτα απ' όλα το ΤΑΔΕΕΦΗ Ζαρατούστρας είναι ένα ποιητικό βιβλίο. Δεν μπορείς λοιπόν ένα ποιητικό βιβλίο να το δώσεις με λίγα λόγια. Αλλά θα προσπαθήσω να πω το περιεχόμενό του. Το περιεχόμενό του είναι κατά κάποιον τρόπο μια διδασκαλία, μια υπόδειξη, μια έκφραση θελήσεως για το πώς θα έπρεπε να στιθεί ένας νέος κόσμος. Δεν του αρέσει αυτός ο κόσμος που υπάρχει. Δεν του αρέσει αυτός ο κόσμος γιατί τον βρίσκει συμπατικό. Βρίσκει να λένε ψέματα για την αγάπη. Βρίσκει τους κήρυκες της αγάπης, πρώτα πρώτα, τους κήρυκες της αγάπης, ποιοι είναι οι κήρυκες της αγάπης, ας πούμε οι θρησκευτικοί ηγέτες και οι θρησκείες γενικά και οι άνθρωποι που κηρύσουν την αγάπη, τους βρίσκει ψεύτες. Δεν είναι ειλικρινής και γιατί δεν είναι ειλικρινής προσπαθεί να το αναλύσει. Και προσπαθεί να αναλύσει διάφορες κατηγορίες ανθρώπων και νοοτροπιών και μετά να πει να δώσει το κάτι άλλο που αυτός θέλει. Θα σας πω ένα παράδειγμα για την αγάπη. Λέει για την αγάπη της συζυγικής, των ζευγαριών. Γιατί θέλετε να κάνετε ένα παιδί, αλλά για να κάνεις ένα παιδί, πρέπει να θέλεις να κάνεις ένα παιδί. Να ξέρεις τι θέλεις. Να θέλεις να δημιουργήσεις κάτι που να μετέχει και της δικής σου φύσεως και της γυναίκας και αυτό να αξίζει τον κόπο να υπάρξει. Να δώσεις μια ζωή, όχι απλώς γιατί εσύ έκανες μια πλάκα ή γιατί θέλεις να ξαναφέρεις έναν εαυτό σου να τον βλέπεις και να είσαι ευχαριστημένος. Άρα δηλαδή ένα παιχνίδι. Να μην είναι ένα παιχνίδι, να είναι προϊόν αγάπης. Γιατί αγαπάς τη ζωή. Αγαπάς τη ζωή και θέλεις να δώσεις, να εμφυσίσεις μια νέα ζωή η οποία να αξίζει τον κόπο ενός όντως που θα είναι πέρα από τον άνθρωπο. Δεν θέλει να δημιουργήσει ένας άνθρωπος, δύο άνθρωποι, δηλαδή ένας άντρας ή μια γυναίκα, τον υπεράνθρωπο. Αυτό θα ήταν μια τελείως σαχλή ερμηνεία αυτό που θέλει να πει ο Αθήνας. Λέει τον πέρα από τον άνθρωπο. Δηλαδή τον σημαντικότερο από αυτό που έχουμε κάνει τώρα. Όχι, μέχρι τώρα έχουμε κάνει συμβατικά πράγματα. Πρέπει να το περάσουμε αυτό. Γι' αυτό προσπαθεί συνεχώς και ψάχνει τη γέφυρα για τον υπεράνθρωπο. Πρέπει να πάμε στην άλλη όχθη των πραγμάτων. Σε αυτό το το ενορμητικό γράψιμο, γιατί είναι ένα ενορμητικό γράψιμο, προφητικό σχεδόν θα έλεγα πολλές φορές παραλυριματικό γράψιμο. Εάν το μεταφράσει κανείς επιλέξει μπορεί και να μην καταλαβαίνει σε πάρα πολλά σημεία τι θέλει να πει. Πρέπει να εμβαθύνει πολύ και πρέπει, αυτό είναι το σημαντικό για μένα, πρέπει να έχει υπόψη του ο μεταφραστής, ιδίως δε ο Έλληνας έχει αυτή την τύχη να ξέρει να είναι πιο κοντά στα αρχαία ελληνικά κείμενα. Πρέπει να έχει διαβάσει το σύνολο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Βεβαίως θα έλεγα και άλλα κείμενα και τα Ευαγγέλια, γιατί αναφέρεται σε αυτά πολλές φορές αντιστρέφει το Ευαγγέλιο, όπως πρέπει να έχει διαβάσει και Γκέτε βέβαια. Πρέπει για να μπορέσει να αποδώσει αυτούς τους Ηρακλήτιους τόνους που έχει μέσα του και τους μεταφέρει στη γερμανική γλώσσα και να τους ξαναγυρίσει στα αρχαία ελληνικά, δηλαδή όχι στα αρχαία, στα μεταφρασμένα από τα αρχαία ελληνικά. Πρέπει να ξέρει ότι έχει πίσω του τον Εμπεδοκλή, έχει πίσω του το Σοφοκλή, έχει πίσω του το Θουκιδίδη. Υπάρχουν σχεδόν αυτούσιες φράσεις, έννοιες παρμένες από τους αρχαίους Έλληνες, καλά ζυμωμένες, για να δώσει όλες αυτές τις αξίες ενός κόσμου που θα μετέχει του πανευρωπαϊκού πολιτισμού, του βασισμένου στην αρχαία Ελλάδα. Είπα στην αρχή ότι είναι αναγεννησιακός, αλλά είναι ένα πνεύμα περίεργο από την μια μεριά, δύσκολο από την άλλη, δύσκολο να μπορέσεις να τον προσπελάσεις και δύσκολο να τον προσπελάσεις εάν δεν έχεις μια ποιητική προπεδία. Αυτό το καιρό μεταξύ άλλων ασχολούμαι με τη μετάφραση του Ταδέφυζα Τούστρες και δεν μπορεί κανείς να φανταστεί ποιες είναι οι δυσκολίες, είναι ανυπέρβλητες μερικές φορές για να λώσει μια γλώσσα που είναι η γερμανική σύνθετη γλώσσα, ενώ η νεοελληνική είναι πιο αναλυτική, να μπορέσει να αποφύγει την υπερανάλυση της νέας ελληνικής, ξαναενώνοντας το κείμενο με τις αξίες της αρχαίας Ελλάδας, αλλά χωρίς να είναι και αρχαΐζουσαϊμποφή, χωρίς να είναι και να ρέει, να προσπαθεί να δώσει και το αφυγηματικό μέρος, έχει και ένα πάρα πολύ ωραίο αφυγηματικό μέρος και ένα προφητικό μέρος που έχει μια χρειά Ευαγγελίου, μια χρειά Ζενδαβέστα, έχει φοβερές ιδέες μέσα για την αιώνια ανακύκληση, μια τρόμερη ιδέα ότι δηλαδή όλα τα πράγματα θα έρθουν και θα ξανάρθουν μια μέρα, αλλά κοιτάξτε και τι ανθρώπινος είναι εκεί στο τέλος ας πούμε του δευτέρου κεφαλαίου, το οποίο τετροφορείται η Τρεις Μεταμορφώσεις, που ήταν περίπου το τέλος του βιβλίου όπως το σκεφτόταν στην αρχή, μετά το συνέχισε, μιλάει για το μεγάλο μεσημέρι που θα ξανάρθει και θα βρεθούμε ξανά λέει στους μαθητές του, αφού τους έχει πει, τους έχει πει, τους έχει πει ένα σωρό πράγματα, χωρίς να μας δώσει να καταλάβουμε αν αυτοί καταλαβαίνουν κάτι ή τον βαριούνται, σε κάθε περίπτωση αυτοί τον θαυμάζω σε κάθε περίπτωση. Τον έχουν ακολουθήσει και θέλουν να τον ακολουθήσουν και εκείνος πηγαίνει σε ένα σταυροδρόμι κάποια μέρα, ξεκινάει το πρωί να περπατήσει και φτάνει σε ένα σταυροδρόμι λέει και σταματάει στο σταυροδρόμι. Εκεί τους λέει η φωνή του αλλάζει, σαφνικά απάδη να είναι εκείνη που είχαν συνηθίσει, η διδακτική φωνή, λέει ακούστε εγώ τώρα θέλω να συνεχίσω μόνος και θέλω να φύγετε, θέλω να φύγετε, δεν θέλω πιστούς, θέλω μόνος μου να διαλογισθώ, δεν θέλω πιστούς γιατί και οι πιστοί δεν πρόσφεραν ποτέ τίποτε σε όλο τον κόσμο, δεν χρειάζονται οι πιστοί, εσείς να γίνετε ο εαυτός σας. Και αφού τους λέει αυτή τη σκληρή κουβέντα, μετά λέει ίσως μια άλλη μέρα θα ξημερώσει κάποτε που θα έρθει το μεγάλο μεσημέρι, εκεί είναι η αιώνια επιστροφή, η έννοια της αιώνιας επιστροφής που υπάρχει ήδη στην αρχαία φιλοσοφία αλλά και υπάρχει και σε ανατολικές φιλοσοφίες, κάποια στιγμή μπορεί να τα ξαναπούμε αλλά αφού θα έχετε γίνει αυτή σας το μεγάλο εκείνο μεσημέρι, γιατί πάντα στο Νίτσα υπάρχει ο συμπολισμός του ηλίου, ο ήλιος είναι όπως είναι και ο ήλιος για τους Πέρσες το φως, είναι το φως που φωτίζει και το φως που φέρνει την αλήθεια. Έλεει τότε μπορεί να ξαναβρεθούμε, θα τα ξαναπούμε αλλά πρέπει να έχετε γίνει άνθρωποι. Τι σχέση έχει αυτή η τόσο ανθρωπιστική διδασκαλία, αυτά τα τόσο ανθρωπιστικά λόγια με την πλήρη σημασία της λέξης, τι σχέση έχουν με διδάγματα εντός εισαγωγικών αν μπορεί κανείς να τα ονομάσει, διδάγματα αντιανθρωπισμού όπως θέλουν να του αποδίδουν. Γιατί του το απέδωσαν αυτό όμως, όλα αυτά, όλες τις κατηγορίες, γιατί του απέδωσαν πολλές κατηγορίες, διότι κανένας ο οποίος είναι αντιελεύθερος δεν μπορεί να ανεχθεί έναν ελεύθερο, ο οποίος κάνει ανάλυση του τι θα πει ελευθερία και τι είναι η αντιελευθερία. Δεν μπορούν να ανεχθούν έναν επαναστάτη αυτοί που δεν είναι επαναστατημένες συναιδήσεις και αυτοί που θέλουν να υπακούν σε δόγματα. Τα δόγματα είναι πάσης φύσεως, είναι θρησκευτικά τα δόγματα, είναι πολιτικά τα δόγματα, είναι ιδεολογικά τα δόγματα. Ο Νίτσε είναι ο αντιδογματικός, αυτός που σπάει τα δόγματα και τα σπάει τα δόγματα με τη δύναμη της προσωκρατικής φιλοσοφίας, την οποία έχει πάρει μέσα του και την έχει δώσει μετά με τη δική του ορμή και με τη δική του γλώσσα με όλες τις σημασίες. Ενώ και τη γερμανική του γλώσσα με την τρομερή εμπειρία, με την αναδιαμόρφωση που έκανε τη γερμανική γλώσσα, γιατί ο Νίτσε χρησιμοποιεί χιλιάδες νεολογισμούς. Κανονικά δεν μπορείς να τον μεταφράσεις εάν δεν ακολουθήσεις τη δική του γραφή. Η δική του γραφή δεν βρίσκεται στα λεξικά, φτιάχνει δικές του λέξεις, οι οποίες δεν υπάρχουν. Φανταστείτε λοιπόν αν μπορούν αυτές να μεταφραστούν στα ελληνικά. Μην με ρωτήσετε αυτά που έχετε διαβάσει τι είναι. Θα σας δώσω μόνον μία απάντηση και είναι το τέλος από ό,τι βλέπω δυστυχώς εδώ με την ώρα, δεν μπορώ να το δω στα βλέμματά σας. Είναι η προσπάθεια ενός ανθρώπου και μετά ενός άλλου, ενός παράλλου που έχουν ένα κείμενο, γνωρίζουν μία γλώσσα, ανοίγουν το λεξικό και μεταγράφουν κείμενα. Αυτό δεν το έκανε ο Καζαντζάκης, δηλαδή ο Καζαντζάκης προσπάθησε να δώσει έναν ποιητικό τόνο και για το 1913 που πρωτόγενε αυτή η μετάφραση είναι ένας, τολμό να πω άθλος, ενός ανθρώπου που δεν είχε προλάβει να καβαλήσει το καλάμι όπως το καβάλισε μετά και έδωσε τον καλύτερό του εαυτό σε αυτή τη μετάφραση. Και πίστευε σε αυτές τις ιδέες, τότε τουλάχιστον, μετά πίστευε μόνο στον εαυτό του και στην υποτιθέμενη μεγαλοφυεία του που δεν είναι τίποτα βέβαια, είναι απλώς μία γνώση της γραφής αλλά που έλαβε διαστάσεις κωμικοτραγικές κατά τη γνώμη μου αργότερα. Αυτή η μετάφραση είχε για τότε μία ανάξια, σήμερα όμως πια είναι απειρχαιωμένη και δεν είναι και εντελώς ακριβής. Αυτήν πήγε να τη διορθώσει μετά κάποιον τρόπο ο Λέων Τουπούλας, ποιητής, την βελτίωσε σε κάποια σημεία, σε κάποιες προτάσεις έχοντας υπόψη του πάντα τον Καζαντζάκη, σε κάποια άλλα όμως ιστέρησε του Καζαντζάκη, ο οποίος είναι περίπου ισοδύναμη με τα ελαττώματά της και αυτή ένας μεταφραστής άλλοτε αξιοπρεπής και άλλοτε πολύ προχειρολόγος, δηλαδή στον Ίψεν που και κάνει μεταφράσεις είναι πάρα πολύ προχειρολόγος και σε κάνει πολύ γρήγορα. Μετά από αυτό αν απαρεθμίσω το δικτύο, τώρα δεν είχε καμία σχέση με τον Ίτσιελ δικτύος, τα γερμανικά του δεν ήταν επαρκεί, όλα αυτά τα έκανε για να πάρει κάποια χρήματα για να ζήσει και η επόμενη αυτών είναι μια κατάσταση δραματική, πρέπει αυτό να το έχει κάνει η συγκόπισή του. Καλύτερο, αν μπορείτε και αν δεν ξέρετε γερμανικά και σε μια αγγλική μετάφραση, οι μεταφράσεις του Κάουθμαν, του Πάρξ είναι αρκετά καλές, αρκετά απιστές και πολύ καλές γαλλικές και ιταλικές μεταφράσεις υπάρχουν. Ιδάλλως, λίγη υπομονή, δεν κάνω αυτοδιαφήμιση, συγγνώμη. Αν έχετε κάποια ερώτηση, δεν ξέρω πώς θα γίνουν οι ερωτήσεις τώρα που θα σας ακούω εδώ. Μπορείτε πατώντας επάνω δεξιά το photo gallery να βλέπετε ποιοι είναι συνδεδεμένοι αυτή τη στιγμή. Καλή κουβέντα αυτή, αλλά το photo gallery, περιμένετε ένα λεφτό να μπορέσω εγώ να το δε βλέπω. Λοιπόν, zoom, photo gallery, όχι, εγώ δεν το βλέπω αυτό το photo gallery. Δεν φαίνεται, γίνεται το ποντίκι προς τα πάνω δεξιά χωρίς να πατήσετε. Δεν έχω ποντίκι, είμαι στο κινητό τηλέφωνο, πάνω λέει live. Τότε στο κινητό απλά σέρνετε την οθόνη προς τα δεξιά για να βλέπετε ποιοι άλλοι είναι ή προς τα αριστερά. Για κάνε μία. Αριστερά δεξιά την οθόνη του κινητού και θα βλέπετε ποιοι άλλοι είναι online. Α, ναι, τώρα βλέπω, μάλιστα. Ενώ στο laptop θα ήταν πολύ πιο εύκολο να τους βλέπετε όλους μαζί. Εντάξει, εντάξει. Αυτά έκανε ο αδερφός μου για να μη σας βλέπω. Εντάξει, και εγώ δεν μπορώ να τα ξέρω. Εντάξει, εγώ σας αφήνω στα χέρια του αδερφού μου με την έννοια ότι εκείνος μπορεί να απαντήσει οτιδήποτε καλύτερα από εμένα. Είμαι κι εγώ εδώ, αλλά όπως λέω, εντάξει, του έχω εμπιστοσύνη. Κάτι υπάρχει που από αυτά που είπα εγώ δεν ήταν σαφές ή σας προκάλεσε μια αντίδραση, είμαι εδώ πέρα να τα συζητήσουμε. Ακούω. Σας κάλυψα καταρχάς. Δηλαδή σαν μια εισαγωγή, δε γίνεται να μιλήσω και δέκα φορές θα μιλάγαμε, πάλι θα είχα κάτι να πω και πάλι θα έλειπες, δεν υπάρχει εμφυβολία και οι ερωτήσεις και λογικές είναι και οι απορίες. Εντάξει, σαν ένα γενικό περίγραμμα προσπάθησα να δώσω τι ήταν αυτός ο άνθρωπος, ανεξαρτήτως το αν κανείς συμφωνεί, διαφωνεί με τις ιδέες, τις απόψεις του. Και να δούμε και το υπόβαθρο, το παιδευτικό υπόβαθρο και τις γνώσεις, γιατί πέραν όλων των άλλων, μιλάμε για ένα κολοσογνώσιο. Το να έχεις τόση εξηγείωση με την αρχαία ελληνική, την λατινική γραμματεία και όλες τις ευρωπαϊκές, δεν νομίζω ότι είναι ίδιον του καθενός. Εντάξει, και ο Γιέτε βέβαια είχε αντίστοιχες συγνώσεις κα κάτω ψέματα, αλλά και ο Γιέτε δεν είναι τυχαίος. Σας ακούω. Σας έχω καλύψει στα πάντα, δεν μπορεί κάποια αναπορία να μην έχετε. Πολλές, πολλές. Πολλές απορίες. Αλλά ήταν μια πάρα πολύ καλή παρουσίαση. Ο Δαμιανός ο Μωραίτης είναι. Κύριε Δαμιανέ, εγώ απώρισα πως και δεν μιλήσατε. Τίποτα από μαθηματικά δεν μας φέρατε. Σήμερα ήρθατε αδιάβαστος μαθηματικά. Τι γίνεται? Μη βιάλεσαι, τώρα αρχίσαμε την κουβέντα. Εντάξει, εντάξει. Είχε και σε σένα ερωτήσεις. Μπορεί να τις απαντήσει όλες ο αδερφός αλλά είμαι κι εγώ δίπλα για να πιωκάνετε πολύ. Έχω δυο-τρία πράγματα σε επισημάνσεις βασικά κατά τη γνώμη μου αλλά για να μην μονολογώ κάθε φορά εγώ, αφήνω να μιλήσει κάποιος άλλος οπωσδήποτε. Όλο και κάποιος θα θέλει κάτι να πει. Ωραία. Αν δεν... Ποιος είναι αυτός ο άλλος τώρα? Οπότε βλέπω έρχεται η ώρα σου. Είμαι διαματίσχατης Παναγιώτου. Αν ανοίξω λίγο και την κάμερα να φαίνομαι. Ναι. Ήθελα λίγο την άποψή σας. Δαρβίνος, γιατί κάνατε έναν συσχετισμό. Δαρβίνος και Νίτσε. Ναι, βέβαια. Απόλυτα. Η θεωρία της εξέλιξης των ειδών του Δαρβίνου βοηθάει τον Νίτσε στην ουσία να διατυπώσει ότι μπορεί να γίνει και κάτι πέρα από τον άνθρωπο, που είπα πριν, για να μην κολλήσουμε στον υπεράνθρωπο και μπούμε στη λάθος ερμηνεία. Βεβαίως. Βεβαίως, γιατί αυτή η επιστημοσύνη του Δαρβίνου και η νέα βιολογική θεωρία βρίσκεται σε άμεση σχέση με τον Νίτσε και με εκείνα τα πνεύματα, τα πρωτοποριακά της λογοτεχνίας και της πίεσης και της σκέψης στην Ευρώπη είχαν επηρεαστεί από τον Δαρβίνο. Ασφαλώς. Είναι πολλά παραδείγματα. Να πω εγώ κάτι? Ναι, ναι. Να πω κάτι που μοιάζει με ανέκδοτο. Το λέει ο κοινός μας φίλος ο Νίκος Λαμπρόπουλος. Μπήκε κάποια στιγμή μια κυρία στο μαγαζί και του ζήτησε... Το βιβλιοπόλιν, είλαμε? Ναι, ναι, ναι. Ο Νίκος Λαμπρόπουλος που είχες έρθει και μερουσιασμένος στο Λαμπρόπουλος. Ναι, ναι, ναι. Μπήκε λοιπόν μια κυρία και ζήτησε ένα βιβλίο, λέει ποιο βιβλιο θέλεις, λέει το τάδε. Ποιο τάδε? Λέει το τάδε της Έφυσης Αρατούστρα. Α, της Έφυσης Αρατούστρα. Εγώ ήθελα με αφορμή να συνδέσω δυο τρία πραγματάκια. Το γεγονός ήταν ότι ήταν βιωματικός ο λόγος του και η γραφή του. Ξεκίνα για τα βιώματά του. Και ότι ήταν γιος πάστορα, είναι το δεύτερο. Πράγμα που τον είχε και σε μια οικογένεια, έτσι με αυστηρές αρχές και τα λοιπά. Τι πέρασε? Σε σχέση με τον αντίχριστο, που όπως είχες πει και εσύ όταν έκανες την παρουσιασία εδώ στο Βιβλιοκολείο, είναι ένας λίβελος κατά του χριστιανισμού. Ναι. Ανατομία και λίβελος. Ανατομία πρωτά και λίβελος μετά. Εδώ και την έκανες στη διευκρίνηση, να μην μπερδεύουμε το χριστιανισμό, δηλαδή αυτό που σε εμάς φτάνει ως χριστιανισμός μέσα από την εκκλησία και τα κείμενα και τα λοιπά, με αυτά που είπε ο Χριστός ας πούμε. Δεν πρέπει να τα μπερδεύουμε. Ο Νίτσε τα βάζει με το ιερατείο. Με το ιερατείο, ακριβώς αυτή είναι η καλύτερη... Και μάλιστα με το εβραϊκό ιερατείο κυρίως, αλλά βέβαια και με τον καθολικισμό, διότι είχε να κάνει με καθολικισμό και πρωτεσταντισμό στη Γερμανία. Όχι ότι θα εξερούσε την οθοδοξία, αλλά τα βάζει με το ιερατείο, επομένως με την παρερμηνεία ενός λόγου με λάμδα κεφαλαίο, γενναίου και τραγικού, που είναι ο λόγος του Χριστού. Λέει στο δεύτερο κεφάλαιο, αυτός ο εβραίος πέθανε πολύ νωρίς. Πέθανε πολύ νωρίς και είχε... Γιατί, έτσι το εκλαϊκεύω λίγο και το λέω πρόχειρα, γιατί οι εβραίοι που είχε δίπλα του, δηλαδή ενώ λέει αυτός ο εβραίος πέθανε πολύ νωρίς, γιατί οι εβραίοι δεν μπορούσαν να ανεχθούν ένα τέτοιο πνεύμα. Αυτό ήταν το νόημα. Πέθανε πολύ νωρίς και αυτό ήταν κακό για τον κόσμο και την ανθρωπότητα. Η ανθρωπότητα το πλήρωσε που πέθανε τόσο νωρίς ο Χριστός. Αυτό τη σχέση έχει με το ιερατείο, δηλαδή στον αντίχριστο, όταν βάζει με το ιερατείο, το οποίο λέει ότι δεν κάνει τίποτα άλλο, παρά να φτιάχνει την εθνική υπόσταση των εβραίων, για να γεννάνε παιδιά, να τους λέει ηθικολογίες. Λέξτε, ο γάμος είναι ιερός γιατί είναι ιερός για να κάνετε παιδιά για να έχετε στρατιώτες στο Ισραήλ. Δεν μας παρατάς να πούμε εσύ και οι στρατιώτες σου και το Ισραήλ όλο μαζί. Αυτό είναι αντισημιτισμός. Ε, οχι δά. Δηλαδή θα ράψουμε το στόμα μας επειδή παγορεύεται να μιλήσουμε για τέτοια ζητήματα. Δεν είμαστε στα καλό. Θέλω να πω από τον ουσιαστικό λόγο μέχρι την παρεξήγηση. Βέβαια πολλές φορές υπάρχει καμιά φορά η απόσταση μικρή. Ε, σε σχέση με αυτά που είπε ο αδερφός ουσιαστικά. Ε, θέλω λίγο να σταθείς στο Νίτσε σε σχέση με αυτό που είπε ο Σοκράτης, που αποδίδεται στο Σοκράτη, που είναι ένα συνοθήλευμα ουσιαστικά πράγματα που είπε ο Σοκράτης ας πούμε. Το ουδίσεκον κακός. Σε σχέση με το Νίτσε? Ναι. Ε, και δεν νομίζω ότι ο Νίτσε έχει ασχοληθεί με αυτό το ζήτημα. Ούτε για να το χτυπήσει ούτε για να το δεχθεί. Ε, δεν είναι, δεν τον απασχολεί αυτό το θέμα στην ηθική του Νίτσε γιατί η φιλοσοφία του Νίτσε έχει και στοιχεία ηθικής, της δικής του ηθικής. Έτσι, αλλά δεν θυμάμαι εγώ να έχει ειδικώς ασχοληθεί με αυτό με την έννοια ότι είναι άλλου τύπου τα δικά του λεγόμενα. Εδώ τώρα με τον αδερφό μου έχουμε μία άλλη διαμάχη. Επειδή ναι, επειδή ο Στάντης είπε ότι τελικά ας πούμε όταν κάνω το κακό φταίω ας πούμε. Ναι, το γνωστό ας πούμε. Έτσι μας φέρανε τα πράγματα και έτσι μας διαμορφώσανε και τα λοιπά. Ναι, ναι. Αυτό βέβαια μας πάει αλλού. Δεν είναι τέτοιου είδους ο προβληματισμός του Νίτσε. Το ουδήσει ακόμα κακός να μας πηγαίνει στο αν έχει ευθύνη ο άλλος εφόσον δεν έκανε το κακό εκούσια, εφόσον δεν γνωρίζει, εφόσον δεν έχει την συνείδηση του κακού άρα γιατί να του καταλογίσουμε το κακό, γιατί να τον καταδικάσουμε. Δεν ασχολείται ο Νίτσε με αυτό, γιατί ο Νίτσε λαμβάνει το κακό όμως δεδομένως λέει υπάρχει αυτό το κακό. Πάμε να δούμε εάν μπορεί να κατανικηθεί το κακό. Δεν τον ενδιαφέρει ο καταλογισμός ευθύνη, τον ενδιαφέρει μάλιστα να χτυπήσει και τους δικαστές. Δεν χτυπάει μόνο τους ιεράρχες, δεν χτυπάει την ιεραρχία, δεν χτυπάει το ιερατείο, δεν χτυπάει το κράτος, γιατί τα χτυπάει όλα αυτά, χτυπάει το κράτος, χτυπάει κάθε σύστημα, χτυπάει τους πιστούς, χτυπάει τους δικαστές, γιατί λέει εσείς δεν θέλετε τίποτα άλλο. Έμα θέλετε. Δεν θέλετε να αποδώσετε δικαιοσύνη, απλώς θέλετε έμα. Και για αυτό τους λέει κόκκινοι δικαστές. Ο κόκκινος δικαστής λέει τι θέλει πάλι, έμα θέλει. Θέλει το έμα του για να δείξει πως έκανε τη δουλειά του και για να υπηρετήσει το κράτος. Ο Νίτσε είναι κατά του κράτους, κατά της εξουσίας, κατά της ισχύος, κατά της δύναμης. Δεν είναι όλα αυτά που του απέδωσαν. Αλλά βέβαια εύκολα παρεξηγούνται οι προφητικοί λόγοι γιατί υπάρχει μια ποιητικότητα μέσα και η ποιητικότητα έχει διασταλτικές ερμηνείες. Δεν είναι τόσο εύκολο να δώσεις τη μοναδική ερμηνεία και ο ίδιος δεν ήθελε τη μοναδική ερμηνεία. Λοιπόν, ο λόγος του είναι σαν του Ηράκλητ που ακόμα κι ένας Αριστοτέλης απορούσε, λέει, που θα βάλει τη στήξη. Που θα τη βάλει στη στήξη μου ρε. Εκεί που θέλει μία στήξη υπάρχει ο Αριστοτέλης στον Ηράκλητο, δεν υπάρχει μία στήξη. Επίτηδες είναι ενοικτής ο Ηράκλητος και ο Νίτσε είναι επίτηδες ενοικτής. Λοιπόν, δεν έχει σχέση το Ουδύσεκον κακός με το Νίτσε να την πω διδασκαλία εντός εισαγωγικών. Την ηθική. Την ηθική, όχι. Είναι σε άλλο χώρο, είναι σε άλλα δωμάτια. Είναι σε άλλα δωμάτια. Εγώ δεν είμαι εσωτερικός. Ό,τι και να σας λέει ο δερφός μου, μην περιμένετε από μένα να ακούσετε τέτοια. Σήμερα το πρωί του λέω επειδή τα γραφεία μας τροφεία 30 χρόνια πούσανε, ήτανε απέναντι, από μακρύνθηκαν τα γραφεία, τώρα λέω πρέπει να μαζεύσουμε και τις απόψεις μας. Λίγο να μου λέει γιατί πρέπει να έχουμε τις ίδιες απόψεις υποχρεωτικά. Του λέω υποχρεωτικά, όχι. Αλλά εντάξει, έχουμε διάφορες απόψεις διαμάχες από μακρύνθηκαν τα γραφεία, αλλά δεν είμαστε μάλλον ένα μυαλό σε δύο εγκεφάλους. Καμιά φορά, αν ο ίδιος ο άνθρωπος απομακρύνεται, αλλιώς στα 40, αλλιώς στα 50, αυτή η διαφορά υπάρχει. Θέλει να ξεκινάει από τον Σοκράτη τώρα. Δεν μπορώ να μην επαρέμβω, παρ' ό,τι πρέπει να είμαστε σε διαφορετική οθόνη, όπως μου είπε ο κύριος Λεωνίδας, θα επέμβω για να πω ότι ναι σε διαφορετικά δωμάτια, ουσιαστικά με την ηθική του Σοκράτη, φιλοσοφείο Νίτσε, ένα κοινό που έχουν όμως είναι το θέμα του δετερμινισμού. Δηλαδή όπως και ο Σοκράτης λέει ότι δεν φταίς είναι που δεν γνωρίζεις, είναι και αυτός δετερμινιστής ως προς την ηθική του. Σου λέει δηλαδή ότι δεν φταίς σημαίνει ότι φταίει η άγνοιά σου και η κοινωνία αποτέρος που σε άφησε να μη γνωρίζεις και σε άφησε να κάνεις το κακό και σε οδηγεί μάλιστα. Κατά το σημείο αυτό του δετερμινισμού, δηλαδή της αιτιοκρατίας, είναι και οι δύο αιτιοκράτες. Τού τον έβγαλε στον Νίτσε αιτιοκράτη. Είναι αιτιοκράτης διότι πιστεύει ότι ουσιαστικά πάρα πολύ μεγάλο μερίδιο της ηθικής δεν είναι προσωπική μας επιλογή αλλά είναι όλες οι συνθήκες που μας οδηγούν σε αυτό το σημείο. Αυτή είναι μια δικιά μου υποσημείωση. Είναι η υποσημείωση ότι η θρησκεία σε κατευθύνει εν τέλει. Δεν έχεις εσύ το ελεύθερο. Δυστυχώς η περισσότερη ηθική... Αν ήταν δετερμινισμός δεν προσπαθούσε να αλλάξει. Ναι, προσπαθεί να μην αλλάξει. Διαπιστώνει μια ισχυρή αιτιοκρατία στην ηθική. Ότι δηλαδή με βάση κάποιες διδασκαλίες κινείται όλος ο κόσμος και κινούμαστε περισσότερο σαν... Δεν νομίζω ότι ασχολείται καν με αυτό το σημείο. Το λέει καντου όμως. Το λέει δηλαδή ότι ουσιαστικά η χριστιανική, κακώς νοούμενη χριστιανική όχι αυτό, προσδιορίζει τη ματιά μας. Δεν υπάρχει καλώς νοούμενη χριστιανική. Ναι, ωραία. Προσδιορίζει τη ματιά μας. Υπάρχει ο Χριστός και ο χριστιανός μας. Αν ήμασταν ελεύθεροι θα σου έλεγε γιατί και δεν έχεις εσύ ο καθένας την προσωπική σου γνώμη. Βρίσκει ανθρώπους δεσμευμένους και προσπαθεί να τους απελευθερώνει. Όχι, διαπιστώνει την κατάσταση. Διαπιστώνει. Λέει ότι οι άνθρωποι θέλουν να είναι οπαδοί. Άρα ισχύει αυτό το σχήμα. Ότι οι άνθρωποι άγονται και φέρονται εμβολής από τη συνθήκη. Ναι, αλλά το Σοκράτη είναι ότι δεν έχουν και ευθύνη. Δεν λέει ότι δεν έχουν ευθύνη. Ο Σοκράτης σου λέει, γνώρισε, να έχεις ευθύνη, γνώρισε εσύ ποιο είναι το σωστό και το λάθος και αυτομάτως θα οδηγητεί στην ηθική. Αλλά παρατηρεί και αυτός ότι η αιτιοκρατία πάρα πολύ σημαντικά μας προσδιορίζει. Όχι πως τη θέλει. Δεν είπα ότι θέλει και προπαγανδίζει ο ίδιος του αντίθετο. Ούτε και νοσοί, γιατί όταν λέει αν είναι διδακτή ή αρετή ή όχι, αν είναι διδακτή, τότε δεν υπάρχει αιτιοκρατία. Βεβαίως. Αυτό πιστεύει ο ίδιος ότι είναι διδακτή, αλλά ότι γενικά οι άνθρωποι προσδιορίζονται. Ναι, δεν είναι απόλυτα αιτιοκρατής. Το είπα εξ αρχής ότι ο Νίτσος ο ίδιος θα μας έδαρνε με τις αιτιοκρατές που προσπαθούμε να τις βάλουμε για να σας τον εξηγήσουμε. Δεν μπορείς να πεις ότι δεν είσαι διδακτή. Είναι βαριά κουβέντα. Ο ίδιος είναι ένας πρόδρομος και προφήτης της ελεύθερης γνώμης και της ελεύθερης βούλησης, αλλά ουσιαστικά διαπιστώνει ότι ο κόσμος κινείται δυστυχώς... Είναι ένας κυρήκας της ελευθερίας. Κυρήκας της ελευθερίας πρέπει να βλέπει δούλους ανθρώπους. Αλλιώς θα ήταν ελεύθεροι όλοι. Δεν λέει ότι δεν φταίτε. Δεν το λέει πουθενά. Δε φταίς, δεν φταίς, πρέπει να προχωρήσεις πέρα από τον ανθρώπο. Δεν έχει τέτοιο θέμα. Δεν σου είπα. Είναι ότι βλέπει τα πράγματα και ο ίδιος προσπαθεί να απελευθερώσει. Πάντοτε θα υπάρχει αντίρρηση και διάλογο, στους οποίους νομίζω τροφοδοτής στο κάτω-κάτω. Παρακαλώ να πεις ότι θα ανάψω φωτιές με τον αδερφό σου. Έτσι, έτσι. Το θέμα είναι ότι όλα αυτά έπρεπε να τα λέμε σε ένα τραπέζι με τίποτα κοψίδια. Ε, ναι, έτσι. Ελπίζουμε όμως ότι σύντομα θα γίνει αυτό. Μια ερώτηση ακόμα. Εγώ έχω και άλλο, διότι κάθε Σαββατοκύριακο που πηγαίνω στην Παλαισίνα να πω ότι έχω τα ζωντανά μου και δεν μπορώ να τα ταΐσω τώρα και δεν ξέρω τι κάνουν, έχω άλλο πρόβλημα. Γιατί, αφού επιτρέπεται αυτή η μετάβαση. Γιατί επιτρέπεται. Δεν με επιτρέπεται να πας σε άλλο νομό τώρα για να ταΐσεις τις γκάτες σου. Με ειδική άδελ. Ε, δεν ξέρω. Τα ίση γκάτες και αλεπούδες είναι οι δυο ομάδες που έχουν. Τις αλεπούδες και τις γκάτες. Τώρα δεν ξέρουμε σε ποιον δίνει την προτεραιότητα, αλλά εν πάση περίπτωση. Νίτσε, Επίκουρος, Στάδη και Ήργο. Νίτσε και Επίκουρος. Εντάξει, ξέρουμε ότι είχε... Ναι, εντάξει. Έχει, με τον Επίκουρο έχει. Έχει, γιατί... Είχε σχέση και με τον Ηράκλητο, Επίκουρος. Καλά, τον Ηράκλητο είναι σαν Ηράκλητος. Ο Γερμανός Ηράκλητος. Ναι. Είναι το πνεύμα του Ηράκλητου στη νεότερη εποχή. Για να μην απασχολώ... Υπάρχει φράση του Ηράκλητου που να μην εκπροσωπεί τον ίτσι. Ναι. Για να μην απασχολώ άλλο, ίσως θέλει να μιλήσει και κάποιος άλλος, να επαναφέρω λίγο το ότι ήταν και ποιητής. Εγώ έχω βάλει πολλές φορές σε κάποιες δημοσιεύσεις ένα πείημα που μου έχει κάνει μεγάλη εντύπωση από τα πείηματά του. Ο τίτλος του είναι «Η ευτυχία μου». Από τότε που κουράστηκα να ψάχνω, έμαθα να βρίσκω. Από τότε που ένας άνεμος μου εναντιώθηκε, ταξιδεύω με όλους τους ανέμου. Καλό. Ναι. Το έχει μεταφράσει κάποιος λίγο... Ναι, εντάξει, αλλά ωραία. Η ιδέα είναι καταπληκτική. Όλος ο Ζαρατούστρας είναι να πήγαινε. Όλος ο Ζαρατούστρας είναι ένα έπος. Ένα έπος. Το σπουδαιότερο μάλλον που έχει γραφτεί στα γερμανικά. Εντάξει, ο ίδιος βέβαια θαύμαζε τον Κέτερ και τον Φάουστ, αλλά εν πάση περίπτωση αυτού του επιπέδου. Και δεν ξέρω και αν σήμερα διαβάζει τον Φάουστ έτσι. Κάτω ψέμα. Είναι ένα πείμμα και έχει και σημερινό σύγχρονο προβληματισμό. Μπορώ να ρωτήσω κάτι, ο Διαβατήσιμες. Ναι, ναι. Αναφέρατε προηγουμένως για τον σεβασμό με τον οποίο αντιμετώπιζε τη διδασκαλία του Χριστού ο Νίτσε. Ουσιαστικά κάτι σαν αντικλήρικα λιστήμα στον παρουσιάσατε και όχι τόσο σαν εθρό των ιδεών του χριστιανισμού. Ναι, ναι. Από πού είχε πρόσληψη τη διδασκαλία του Χριστού. Α, είναι από το σπίτι του. Αυτό θέλω να πω ότι η διδασκαλία του Χριστού δεν είναι πουθενά καταγεγραμμένη έτσι όπως διατυπώθηκε ως διδασκαλία του Χριστού. Είναι ένα πράγμα το οποίο έγινε μετά από κάμποσα χρόνια από όλους όσους παρουσίασαν μια εικόνα της διδασκαλίας του Χριστού και μάλιστα βλέποντας τα διάφορα Ευαγγέλια με τις τεράστιες διαφορές. Πρώτον, δεν ξέρουμε τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ τους. Υπάρχουν τα ονομαζόμενα απόκρυφα Ευαγγέλια τα οποία δεν τα έχει αναγνωρίσει ακριβώς η Εκκλησία. Όχι ότι δεν υπάρχουν κομμάτια των απόκρυφων Ευαγγελίων τα οποία τα έχουμε ενσωματώσει στο δεύτερο κομμάτι. Έχουμε την Αγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση. Η μισή Ιερά Παράδοση είναι αυτά ακριβώς τα απόκρυφα Ευαγγέλια τα οποία δεν τα δεχόμαστε. Άρα, θέλω να πω ότι η εικόνα της διδασκαλίας του Χριστού στην οποία αποδίδει αυτόν τον σεβασμό που της αποδίδει είναι μάλλον μια εικόνα που πλάστηκε μεταγενέστερα. Δεν έχει σημασία... Υπάρχουν λόγια του Ιηθίου του Χριστού... Γι' αυτό το κάνουμε. Εντάξει, όταν λέω ότι ο Νίτσε έχει γνώση των Ιερών Γραφών εννοώ ποιά ήταν η διδασκαλία, το πώς δίδαξε, τι είπε όπως δεν ξέρουμε και για τον Σοκράτη ακριβώς έτσι δεν ξέρουμε και για τον Χριστό ακριβώς. Λέγουμε αυτά τα οποία μας παραδίδονται, τα παραδιδόμενα κείμενα όλα είτε αυτά τα αποδέχεται η εκκλησία είτε δεν τα αποδέχεται ο Νίτσε τα γνώριζε απ' έξω κι ανάκατο τα. Δηλαδή αυτό δεν είναι δικό μου συμπέρασμα φαίνεται από φράσεις συγκεκριμένες και από λεκτικά σχήματα γιατί όταν θέλει να αντιστρέψει σχήματα φαίνεται η γνώση του πάνω σε αυτά δηλαδή δεν χρειάζεται να γνωρίζουμε ότι τα ήξερε το καταλαβαίνουμε και από την γραφή του. Επίσης ήθελα να πω το εξής ότι εάν είμαστε έρμεα του περιβάλλοντος μας όλοι όσοι έζησαν μέσα σε μία κακή γειτονιά είχαν γονείς οι οποίοι τους δήρανε ή δεν τους κάνανε ταχατήρια κτλ όλοι αυτοί θα έπρεπε να έχουν γίνει δολοφόνοι θα έπρεπε να έχουν γίνει τζιχαντιστές δηλαδή δεν είναι αυτό το ότι επειδή έζησα μία κακή ζωή μου επιτρέπεται να κάνω τα πάντα και δικαιολογούμε εξαιτίας αυτής της κακής ζωής που έζησα ζήσαν κάμπωση κακές ζωές και εντού της δεν έγιναν ούτε τρομοκράτες, ούτε βομβιστές, ούτε δολοφόνοι. Μπαίνει κάπου δηλαδή... Δεν έγινε βομβιστές... Όχι, μιλάω για την προηγούμενη... Συμφωνώ απολύτως με αυτό που λέτε γιατί βεβαίως προς Θεού... θα είναι αφελής όποιος είναι απόλυτα δετερμινιστής προς Θεού προσπάθησα να σας δώσω την ακραία μορφή ούτως ώστε να καταλάβετε τι ακριβώς πάει. Βεβαιότατα και δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε ακραία μορφή τέτοιας αιτιοκρατίας μεγάλωσης στο κοινωνικό άρα θα γίνεις κλέφτης και κλιματείας προς Θεού. Ωστόσο προσπάθησα να σας δώσω την αντίληψη ότι σε γενικές γραμμές δεν μπορούμε να απαλλάξουμε τα ποικίλα έτια κοινωνικά, φυσικά από το ότι μας προσδιορίζουν. Μη δεχθούμε δηλαδή και από την άλλη με αφέλεια την απόλυτη ελευθερία και ευθύνη των πράξεων μας. Λέμε ότι είμαστε ελεύθεροι και υπεύθυνοι των πράξεων μας σε κάποια μέρη, σε πολλά που καθένας θα βρει τα δικά του επηρεάζεται από τους προηγούμενους, από την κοινωνία, από την εποχή, από τις αντιλήψεις και προσδιορίζεται. Προς θεού αν κάποιος γίνει είτε απόλυτα της απροσδιοριστίας είτε απόλυτα της αιτιοκρατίας. Θα είναι ο πιο χαζός άνθρωπος του κόσμου. Συμφωνώ απόλυτα με την τοποθετησή σας ότι βεβαίως. Αλίμων, όχι. Σε καμία περίπτωση. Και όπως διευκρίνησα για να μην φανεί ότι δεν, θα είπα με την έννοια ότι δεν είπα ακριβώς, δεν είπα ότι ο Νίτζε είπε παιδιά αυτό είναι και τελειώσαμε και έδωσε συγκροχάρτη. Νίτζε δεν έχει πει κάτι τέτοιο. Είπα ένα κοινό σημείο ανάμεσα στον Κράτη και στον Νίτζε ότι και οι δύο αναγνώρισαν την ύπαρξη στοιχείων προσδιοριστικών του ανθρώπου. Το κάτω-κάτω ολόκληρη θρησκεία είναι έναν βασικό προσδιοριστικό της ανθρώπινης περιφοράς. Όμως την αναγνώρισα από τη στιγμή που επετέχει να δείξουμε αυτό. Αυτό είναι η ύπαρξη. Αλλά δεν σου είπε ότι δεν φταίει ο παπάς, γιατί λέει για τους παπάδες σκοτώστε τους. Δεν αναγνωρίζει ο Δήσεκος κακώς, αυτά είναι του Σουκράτη που πέντες. Και είναι φορμαλισμή του Σουκράτη. Είπα είναι σωστό, δέχθηκα ότι είναι σε άλλο δωμάτιο. Λέει, δεν συζητάμε μαζί τους, τους σκοτώνουμε. Ακριά. Καλά, σε μισό λεπτό, δεν μπορεί να το βγάλει ο τετρεμινιστής. Γιατί ο τετρεμινιστής θα λέει και ο Σωκράτη, σου δείσαι κονκακός, άρα και ο παπάς καλώς είναι. Δεν συζητάμε με τους παπάδες, τους σκοτώνουμε. Εντάξει. Δεν μπορεί να μπουν σε κουτιά. Μη φτιάχνουμε σχήματα αισιοκρατίας. Ο Σωκράτης είναι. Αλλά ο Νίτσα δεν είναι. Είναι σε όρια, όχι σε απολιτότητες. Σε κάθε περίπτωση όχι σε απολιτότητες. Δεν δε βλέπω να τελειώνει. Γιατί πρέπει να συμφωνούμε απολύτως. Όχι. Μην δαρθείτε μόλις τελειώσει το μάθημα. Ναι, ναι, υπάρχει πάρα πολύ. Απραγματικά αυτό είναι κάτι το πολύ επικίνδυνο που λέτε τώρα. Δηλαδή πολύ συχνά συμβαίνει. Όχι δεν τα πες σωστά, όχι τα άλλαξες έτσι, μην λες άλλη φορά τέτοια πράγματα. Εγώ νομίζω ότι σας το έχω πει ότι το μεγάλο σημαντικό ήδη από του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, το δώρο, ήταν ο διάλογος και η διαφωνία. Ότι δηλαδή θα προκύψει κάτι, όχι όταν συμφωνούμε όλοι, αλλά όταν ακριβώς διαφωνούμε. Όταν δεν το βρίσκουμε και θα ξαναβρεθούμε την άλλη φορά, πάλι με διαφωνίες, πάλι με διαφορετικές όψεις. Αυτό δηλαδή που γίνεται μέσα στους πλατωνικούς διαλόγους για πρώτη φορά στον κόσμο, να διαφωνούν οι άνθρωποι. Και αυτό να λέγεται φιλοσοφία, σκέψη, αυτό ήταν το μεγάλο δώρο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Ότι είχε τη δυνατότητα να ανοίγει σαβεντάλια προς τις διαφορετικότοτες των απόψεων και να μη σου δίνει μία λύση να την πάρεις, να πας να κοιμηθείς ήσυχος. Αυτό δώσει το άλλος. Και μάλιστα το αρνήθηκε αυτό η ελληνική φιλοσοφία. Έκανε από τον Επίπουρο μέχρι τον Αριστοτέλη. Και από τον Αριστοτέλη μέχρι τους πλατωνικούς. Και από τους πλατωνικούς μέχρι ποιους άλλους. Ακριβώς αυτό κερδίζει η ανθρώπινη συνείδηση. Από το να μη συμφωνούν. Λιώτικα, εντάξει, θα πάρουμε αλλαξίσφαιρα γυλέκα. Νομίζω ότι δεν υπάρχει τέλος αυτές τις συζητήσεις. Προσπαθήσαμε να καλύψουμε ένα μεγάλο πνεύμα μέσα σε ένα μικρό χρόνο. Και θα επαναλάβω αυτό που σας είπα στην αρχή. Ας είναι αφορμή για διάβασμα. Δόξα τωρις Θεώ, είστε όλοι φίλοι βιβλιοθήκης. Άρα, σπεύσατε να δανειστείτε τα βιβλία. Να τα ανοίξετε, να τα ψάξετε. Να φτιάξετε την δική σας προσωπική κρίση. Εντάξει, οι Αποστολίδες βγήκαν εκεί πάνω ότι είναι σημαντική προσωπικότητα ο Νίτσε. Και πρέπει να τον εξάξω. Για να πάω να δω επιτέλους μόνος μου τι μπορώ να βγάλω. Τι μπορώ να στήψω. Και το λέω πραγματικά, διότι είναι ένας φιλόσοφος που αξίζει τον κόπο να πάω και μπορώ να τον πλησιάσω. Πολύ πιο εύκολα από όποιον άλλον συστηματικό φιλόσοφος. Προσοχή στη μετάφραση. Προσοχή στη μετάφραση. Προσοχή στο να μη φοράω εγώ γιαλιά παραμορφωτικά που ξεκινάω από την πρώτη σελίδα με ένσταση αλλά είναι ο φιλόσοφος που κατεξοχήν αξίζει τον κόπο να ξεκινήσει κανείς να προβληματίζεται. Αυτά από μας. Ελπίζω να σας κρατήσαμε και παρέα εκτός της φιλοσοφικής ανάλυσης. Αν ήταν ανάλυτης ή όσο το καταφέραμε. Ελπίζουμε και επόμενο ραντεβού. Ευχαριστούμε πολύ.
|
| _version_ |
1782816284578152448
|
| description |
: Ευχαριστώ πολύ. Καλημέριζω όλους τους ακροατές και θεατές, ανάλογα άλλος με αυτιά και άλλος με μάτια. Θα σας μιλήσω σήμερα για τον Νίτσε. Είπα στον κύριο Λεωνίδα να έρθει ο αδερφός μου για το δεύτερο κομμάτι, μια και ο ίδιος έχει ασχοληθεί πολύ περισσότερο από μένα, έχει συνεισφέρει και έχει επιμελητεί τη μετάφραση 4 ήδη τόμων μεγάλων και 2 μικρών για τον Νίτσε, άρα είναι κατεξοχή αρμοδιότερος και από μένα να σας μιλήσει. Εγώ θα εξετάσω για να μπορέσετε να καταλάβετε τον Νίτσε και την ηθική και ζήτησα από τον αδερφό μου να εξετάσει τον Νίτσε και τον αρχαίο κόσμο, τον Νίτσε και τη σοφιστική σκέψη και κυρίως τη σχέση του Νίτσε με την αλλαγή της αξιολόγησης όλων των αξιών. Ο Νίτσε είναι δηλαδή αυτός που πρότεινε την επαναξιολόγηση του αρχαίου κόσμου, έθεσε άλλες αξίες και με άλλο κριτήριο μέτρησε τον αρχαίο κόσμο και είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε και αυτή την άποψη του Νίτσε. Να σας θυμίσω ότι ο Νίτσε σφραγίζει το 19ο αιώνα, δηλαδή στα τέλη του 19ου αιώνα είναι πλέον και αυτός νεκρός και θα έλεγα εγκεφαλικά νεκρός γιατί μία αρρώστια που δεν μπορούμε να ξέρουμε τι ακριβώς ήτανε σε αρκετά νεαρή ηλικία τον καθύλωσε εν τέλει και τα τελευταία 10 τουλάχιστον χρόνια της ζωής του ήταν σε μία κατάσταση περίπου άνοιας. Αυτό το μεγάλο πνεύμα. Πάμε να δούμε λοιπόν, κατ' αρχάς ο Νίτσε σήμερα, θα σας πω ότι είναι από τη μια πλευρά ο πιο παρεξηγημένος φιλόσοφος και από την άλλη είναι ο πιο επιδραστικός. Δηλαδή κανέναν άλλο φιλόσοπο δεν θα σκύψει κανείς να διαβάσει σήμερα παρά τον Νίτσε. Από σας, μα και από το γενικό κοινό που ξέρω και από το κοινό μιας βιβλιοθήκης πολύ σπάνια ένας άνθρωπος θα τραβήξει έναν τόμο που λέει Κάνθ κριτική του καθαρού λόγου, που λέει Χιουμ δοκίμιο για το τάδε θέμα, που λέει έγγελος φιλοσοφία της ιστορίας παρά θα πάνε να διαβάσουν Νίτσε. Ο Νίτσε είναι λοιπόν ο φιλόσοφος αυτός ο οποίος έχει το μεγαλύτερο μερίδιο στο διάβασμα, στο σοβαρό διάβασμα φιλοσοφίας στα χρόνια μας. Και τουλάχιστον το μισό αιώνα το τέλος του 20ου αιώνα. Ωστόσο οι άνθρωποι που διαβάζουν Νίτσε χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Σε αυτούς που μόλις διαβάσουν δέκα σελίδες πετάνε το βιβλίο ή δυνατόν στα σκουπίδια ή και στην πειρά λέγοντας ότι εγώ δεν θέλω να ξαναδιαβάσω τέτοιο βιβλίο, δεν θέλω να υπάρχει στην βιβλιοθήκη και σε ανθρώπους οι οποίοι ομνύουν στο όνομά του λέγοντας ότι εγώ ανακαλύπτω εδώ ιδέες και αλήθειες που ποτέ δεν είχα σκεφτεί ή της είχα σκεφτεί και δεν είχα τολμήσει, δεν είχα το θάρρος να τις εκφράσω. Αυτό ήταν, αν θέλετε, ο σπόρος, πιστεύω, που ο κ. Διαμάτης είπε ότι είναι ο πιο αντιδραστικός και ο πιο παρεξηγημένος. Έχει χωρίζει τον κόσμο στα δυο, δηλαδή άλλοι τον θεωρούν ίσως τον μεγαλύτερο νεότερο φιλόσοφο και άλλοι δεν θέλουν ούτε μία σελίδα να διαβάσουν. Αξίζει λοιπόν μόνο και μόνο γι' αυτό να μπούμε και να δούμε εμείς τι μπορούμε να καρποθούμε. Την άλλη φορά σας μίλησα για ηθική. Προσπαθήσαμε να δούμε την ηθική του John Stuart Mill και των οφελημπιστών και δώσαμε και μια άλλη οπτική, την καντιανή. Δηλαδή δώσαμε δύο διαφορετικές ας το πούμε θεωρίες, εν μέρη και αλληλοσυγκρουόμενες. Πράγματα που για τον Mill θα ήταν απαράδεκτα, για τον Gant είναι απολύτως παράδεκτα. Σας έφερα το παράδειγμα του ενός μικρού δικαιολογίσιμου ψέματος. Για τον Gant δεν υπάρχει αυτή η έννοια. Το ψέμα καταδικάζεται απολύτως. Για τον Mill και τους οφελημπιστές ένα κοινωνικό ψέμα μπορεί να κάνει καλό και να μην πρέπει να πεις την αλήθεια. Ούτε σε πρόσωπο αλλά ούτε και σε κοινωνίες ολόκληρες και το βλέπουμε σήμερα με τη χειραγώγηση των μέσων μαζικής επικοινωνίας που πολλές φορές δεν μας λένε ακριβώς την αλήθεια διότι η αλήθεια δεν θα βοηθήσει το κοινωνικό σύνολο. Κάποιοι λένε όχι εγώ θα ήθελα να μου λένε όλη την αλήθεια, κάποιοι άλλοι καταλαβαίνουν ότι αν πεις όλη την αλήθεια σε μία στιγμή μπορεί ο άλλος να μην είναι έτοιμος να την δεχτεί. Να λοιπόν κάποια διαφορετική θεώρηση. Ο Νίτσε δίνει μία ανάστροφη με το χέρι και σαρώνει όλες τις ηθικές που είχαν διατυπωθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή. Η δικιά του ηθική, μολονότι ο ίδιος πιθανότατα θα με έδερνε αν με άκουγε να τον κατατάσω σε κουτάκια και να σας λέω ο Νίτσε κάνει αυτό και οι άλλοι κάνουν εκείνο και οι παράλληλοι κάνουν εκείνο, ήταν ο άνθρωπος που έλεγε ότι η καθαρή σκέψη δεν μπαίνει σε κουτιά. Και θεωρούσε ότι όλη η σχολαστική φιλοσοφία της Γερμανίας είναι η καταστροφή της φιλοσοφίας και της σκέψης. Έλεγε ότι ο Κάντ είναι ακριβώς ο μεγαλύτερος καταστροφέας γιατί είναι συστηματικός φιλόσοχος. Αρχίζει και λέει άλφα είναι έτσι και είναι αλλιώς και είναι έτσι και ηθική είναι αυτό και ηθική είναι το άλλο και έλεγε αυτά καταστρέφουν την πραγματική σκέψη και την πραγματική φιλοσοφία. Τα βιβλία του Νίτσε δεν είναι, ξεκινάω από την αρχή και τελειώνω στο τέλος, δεν είναι καν δοκίμια. Πολλά από αυτά είναι ποιητικά, δηλαδή έχουν έντονο ποιητισμό σε όλο το λόγο. Είναι με το τάδε έφη Ζαρατούστρα, το κυριότερο βιβλίο του Νίτσε που το βάζει σαν λόγο ενός προφήτη του Ζαρατούστρα, ενός προφήτη της θρησκείας του Μύθρα στην Περσία που πίστευαν στην καθαρή ύπαρξη και στην αρετή και βάζει αυτόν τον Ζαρατούστρα να λέει τους αφορισμούς του. Αυτό είναι όλο το μέγιστο βιβλίο του Νίτσε. Μην περιμένετε δηλαδή ότι θα διαβάσετε κανένα δοκίμιο, λες και είναι δοκίμιο μαθηματικών. Πρόκειται για ένα χυμαρώδι λόγο που λέει τα πράγματα όπως θα νιώθει, κυρίως σε μικρές μικρές παραγράφους. Θα σας διαβάσω αν προλάβω και κάποιες από αυτές, έτσι, για να δείτε λίγο το δικό του ύφος. Η ηθική λοιπόν του Νίτσε που σαρώνει όλα τα άλλα λέει σταματήστε να βλέπετε με ψεύτικο τρόπο το ολόκληρο το χώρο της ηθικής και σας έχει ψευτείσει το μάτι σας κυριότατα η θρησκεία. Όχι αυτά που είπε ο Κακομύρης ο Χριστός αλλά αυτά που λένε οι παπάδες. Αυτά που λέει όλο το σύστημα που στήθηκε πάνω στον Κακομύρη το Χριστό και το σταυρό του. Γιατί αν το καλοσκεφτούμε χωρίς να θέλω να καναθήξω κανέναν από σας ή τα θρησκευτικά αισθήματα ο Χριστός ο Κακομύρης είπε μόνο το αγαπάτε αλλήλους. Δεν κάθισε να πει ούτε για οφθαλμόν αντί οφθαλμού. Ούτε να πει μη κάνεις το ένα και μη κάνεις το άλλο και μη χρησιμοποιείς το όνομα του Κυρίου σου Επιματέο. Δεν μίλησε για τίποτα είπε μόνο αγαπάτε αλλήλους. Και γι' αυτό τον σταύρωσαν τον Κακομύρη και αυτό ήταν που είχε να μας πει. Απέναντι σε αυτό ο Νίτσε δεν έχει να απαντήσει τίποτα ούτε έχει να διαμφισβητήσει κάτι με αυτόν. Έχει όμως με το σύστημα που στήθηκε εκ των ιστέρων πάνω στη χριστιανική θρησκεία και έγινε θρησκεία πια όχι Χριστός, όχι σταυρός, όχι θυσία για μας. Έγινε σύστημα, δόγμα με λειτουργούς οι οποίοι έχουν συγκεκριμένα σκοπούμενα και θέλουν να πετύχουν συγκεκριμένα πράγματα. Ο Χριστός είπε κοιτάξτε την ψυχή σας πως θα γίνει καλύτερη. Οι παπάδες άρχισαν να λένε μετανοείτε, ελάτε να εξομολογηθείτε, θα τιμωρηθείτε στην άλλη ζωή. Γίνονται τα μυστήρια, οφείλετε να παρακολουθείτε την εκκλησία. Τέτοια πράγματα ο Χριστός ο Κακουμύρης τα είπε και αν τα είπε τα είπε πολύ λίγα. Πάμε λοιπόν να δούμε. Ο Νίτσε έρχεται και λέει τα μάτια σας σας τα έχουν αλλειώσει ουσιαστικά οι παπάδες και σας έχουν βαφτίσει το άσπρο μαύρο για δικιά τους και μόνο δικιά τους ωφέλεια. Κακουμύρης ο παπάς ωφέλεια έρχεται ο Νίτσε και λέει το εξής. Μιλάει πάντα με μύθους και με παραβολές. Λέει όπως σε μία ανφιλή αγρίων δίπλα στο μεγάλο αρχηγό που είναι ο πιο δυνατός ο πιο σπουδαίος το κυνήγι αυτός που μπορεί να αποθύσει τους εχθρούς και να σώσει ολόκληρη την ομάδα δίπλα σε αυτόν υπάρχει πάντα και ένας σαμάνος. Σαμάνοι λέγονται οι μάγοι της φυλής. Ο αρχηγός βεβαίως πρέπει να είναι ο πιο δυνατός αλλά πρέπει να πάρει και την έγκριση του σαμάνου. Αν δεν πάρει την έγκριση την ευλογία του πείτε όπως το θέλετε δεν γίνεται αρχηγός. Και αυτός ο σαμάνος δεν εξουσιάζει με τη δύναμη, συνήθως είναι ένα γερόντιο κούχτιο με βγαλμένα δόντια αλλά αυτός ο σαμάνος πουλάει φάρμακα, φάρμακα στις γυναίκες για να κάνουν παιδιά, φάρμακα στους τραυματίες που έρχονται από τον πόλεμο ή που χτυπήθηκαν από ένα βέλος ή από ένα θηρίο διαβάζει ένα ξόρκι. Αυτός λοιπόν εξουσιάζει τις ψυχές λέει ο Νίτσε και βγάζει το ψωμί του στην κυριολεξία, αλλιώς τι ψωμί να φάει ο γέρος θα τον αφήναν να ψωφίσει στην καλύβα του. Βγάζει το ψωμί του πουλώντας γιατρικά, γιατρικά για το σώμα και γιατρικά για τη ψυχή. Τα πιο σημαντικά γιατρικά του μάγου της φυλής είναι τα ξόρκια. Με αυτά φτιάχνει τον γέρο, με αυτά διώχνει τα κακά θηρία, με αυτά πολλαπλασιάζει τη σωδιά, με αυτά φέρνει τα θηρία του κυνηγιού κοντά για να μην τρέχουν οι κυνηγοί πολύ μακριά, με αυτά κάνει τα πάντα. Και λέει λοιπόν ο Νίτσε προσέξτε, ο σαμάνος αυτός, ο μάγος της φυλής, έχει όση δύναμη έχει και το παλικάρι που γίνεται αρχηγός και περισσότεροι ακόμα και βγάζει το ψωμί του κάνοντας, στην κυριολεξία, πουλώντας φόβο. Δηλαδή σου λέει πρόσεχε αν δε σε ευλογήσω εγώ με το ξόρκι μου, το φοβερό θηρίο θα σε πληγώσει στο κοινείο. Πρόσεχε αν δε μου φέρεις εμένα τους καλύτερους πρώτους καρπούς, τα οπρώτα ωραία ροδάκινα, η σωδιά σου θα σαπίσει και θα σκουλικιάσει. Πρόσεχε νύφη αν δεν έρθεις εμένα πρώτος να σε δω εγώ και να σε ευλογήσω να κάνεις παιδιά, δεν θα κάνεις καλά παιδιά, δεν θα είσαι ποθητή γυναίκα, όλα θα περνάνε από μένα. Και έτσι ο μάγος ελέγχει με έναν άλλο τρόπο από εκείνον που ελέγχει η εξουσία. Η εξουσία είναι ο ηγεμόνας, είναι ο αρχηγός της φυλής. Πάμε τώρα να δούμε πώς μεταφέρεται αυτό το πράγμα. Λέει λοιπόν ο Νίτσι ότι πεντακόσα, χίλια, χίλια, πεντακόσα, δύο χιλιάδες χρόνια αυτής της θρησκείας φέρανε πάνω ένα σύστημα ιερέων οι οποίοι ουσιαστικά έκαναν δικιά τους δουλειά να σου πουλήσουν φόβο. Και αφού σου πουλήσαν φόβο γι' αυτό το Θεό, ο Θεός δεν ήταν δίπλα σου, δεν ήταν μόνο αγάπη. Γιατί ο Χριστός μίλησε για αγάπη αν θυμάμαι καλά. Ο Θεός ήταν και τιμωρία, ήταν πρόσεχε τι κάνεις εδώ γιατί θα κριθείς. Και θα βασανιστείς μετά στην κόλαση, στις χρόγες της κολάσεως, κανείς δεν θα μπορεί να σε βοηθήσει. Ο μόνος που είμαι εδώ για να σε βοηθήσει πρόσεχε γιατί είσαι αμαρτωλός, έχεις κάνει πολλές αμαρτίες, είσαι άρρωστος, είσαι αδύναμος, δεν μπορείς μόνος σου να βρεις τη λύση. Και θα στη βρω εγώ. Θα έρθεις εδώ πέρα, θα πεις τρία πάτερ ημών, θα κάνεις μετάνοιες, θα ακολουθήσεις όσα σου λέω εγώ. Και με αυτόν τον τρόπο λοιπόν λέει ο ιερέας χαίρεται να έχει αδύναμες ψυχές. Ψυχές που δεν αντέχουν, που αμαρτάνουν, που δεν αντέχουν στο κρύο, που δεν αντέχουν στις δοκιμασίες της ζωής, αναγκαστικά κάμπτονται και έρχονται στον παπά για να εξομολογηθούν, για να πούν την αμαρτία τους και εκείνος να τους δώσει τη θεραπεία για την άλλη ζωή. Βγάζει λέει ο Νίτσε με χιδαίο τρόπο επίτηδες, βγάζει το ψωμί του πουλώντας τρόμου. Ίσως κάποιοι από εσάς έχετε σκεφτεί ότι και ένας λογιστής σήμερα κάνει το ίδιο πράγμα. Μόλις τολμήσεις και του πεις, δεν θα το δηλώσω τώρα. Άμα μήπως και δεν θα το δηλώσεις, τι λες τώρα αυτή η εφορία, μετά θα έχουμε πρόστιμα 5.000, εγώ δεν μπορώ να το αντιμετωπίσω, πρόσεχε. Ουσιαστικά, τι κάνει, δικαιολογεί το μισθό του. Αλλιότικα, άμα δεν φοβάστε την εφορία, τι το χρειάζεται το λογιστή, θα γράψει το ότι σας κατέβει στο χαρτί και φύγαμε. Μα πουλάει και ο δάσκαλος τρόμου, βέβαια και πουλάω. Λέω σε όλα τα παιδάκια, άμα θα πας αδιάβαστος χωρίς γραμματική στη Πανελλήνιες και θέλεις να μπεις σε εξετάσεις, πώς θα περάσεις χωρίς φυσική, πώς θα περάσεις χωρίς χημεία. Δηλαδή, έλα σε μένα. Δηλαδή, το έχω εμπορευματοποιήσει αυτό που έχω και λέω στον άλλον, πρόσεχε που πας έτσι. Μα και ο γιατρός το κάνει κύριε Αποστολήνδη, και ο γιατρός το κάνει στο σημείο. Καλόπιστα βέβαια, για την επιστήμη του βέβαια. Αμάν, δε μιμή, δεν πάρεις τα βαρμακά σου. Πρόσεχε αυτό, ουσιαστικά κερδίζει. Και σου λέει ο Νίτσε και ο παπάς είναι το ίδιο. Άλλος ένας επαγγελματίας της σωτηρίας. Πάμε να δούμε τώρα την επαναξιολόγηση. Αφού τα βάζει λοιπόν με το παπαδαριό και το θερίζει, μιλάει με λέξεις που δεν θα μπορούσατε να τις ακούσετε εύκολα. Έρχεται και λέει το εξής. Καμία από όλες τις ηθικές που ισχύουν μέχρι τώρα. Ψάξτε να βρείτε ποια είναι η πραγματική αξία των πραγμάτων που κάνετε ή δεν κάνετε. Και λέει το εξής. Ακούστε να δείτε. Η θρησκεία αυτή θέλει αδύναμους. Λέει μακάριοι πτωχοί το πνεύματι, δηλαδή μακάριοι θα πάρουν δηλαδή ότι αυτοί κληρονομήσουν στην βασιλεία των ορανών, οι βλάκες. Οι βλάκες, ναι λέει, οι αφελείς, οι χαζούληδες. Και μα οι χαζούληδες θα είναι οι πιο σημαντικοί και όχι ο Αϊνστάιν. Γιατί δεν λέει οι ισχυροί το πνεύματι, όχι. Δεν θέλει τον ισχυρό. Θέλει τον αδύναμο, θέλει τον άρρωστο. Θέλει να ρίξει τη ματιά του πάνω στον έσχατο αδύνατο. Που βέβαια αναπαύει τις ψυχές, γιατί όλοι σκεφτόμαστε σκέψου να μείνω χωρίς πόδια, σκέψου να είμαι άρρωστος, σκέψου να είμαι αδύναμος. Ποιος θα με λυπηθεί, ούτε η οικογένειά μου δεν θα με θέλει. Ενώ η εκκλησία πάντα θα έχει μια ανοιχτή αγκαλιά για μένα. Αλλά με αυτόν τον τρόπο τι κάνει, ανοίγει τις πύλες στους αδύνατους και κλείνει απ' έξω τους δυνατούς. Και λέει ο Νίτσε και αναρωτιέται, ήρθε ποτέ να μας πει αυτή η θρησκεία μας, τιμήστε πρώτα το δυνατό, τιμήστε τον ισχυρό, τιμήστε αυτόν που λατρεύει και αγαπάει τη ζωή. Όχι, μας είπαν προτεραιότητα στον αδύνατο, βοηθήστε τους αδυνάτους, ελεήστε τους αδυνάτους. Ο υψώνεαυτόν, αυτός που δηλαδή χτυπάει το στήθος του σαν γορίλας και λέει εγώ είμαι δυνατός μέσα στη ζωή, ταπεινωθείσαι, θα τον κατεβάσει ο Θεός αυτόν και ο ταπεινώνεαυτόν υψωθείσαι. Άρα δηλαδή θα ανεβάσει το στραβό, τον κουτσό, τον αδύναμο και θα κατεβάσει το παλικάρι, το γενναίο, το θρασί. Όμως λέει Ιωνίτσε για να το σκεφτούμε, εδώ που ήρθαμε ποιοι μας φέρανε εδώ. Δηλαδή άσ' αναρωτηθεί κανένας από εσάς, μάλλον καθένας από εσάς, το εξής απλό, ξέρεις κάτι για να είμαι εγώ εδώ υπήρχε ένα παλικάρι πατέρας που αγάπησε πραγματικά, ήθελε να κάνει έρωτα με μια γυναίκα και βρήκε μια γυναίκα που έκανε παιδιά, όχι μια γυναίκα που δεν έκανε παιδιά, μια γυναίκα που ήταν ωραία και ήθελε να δείξει την ομορφιά της για να τραβήξει ένα γερό αρσενικό και όχι ένα μισοπεθαμένο αρσενικό και βγάλαν ένα παιδί. Και ακόμα πιο πίσω ο παππούς μου πολέμησε πάνω στα χιόνια τους Ιταλούς και δεν πέθανε, άντεξε, ήτανε γερό παλικάρι και η γιαγιά μου ήτανε επίσης γυναίκα παλικάρι και φτιάξανε τους γονείς μου και ο παππούς μου ενώ θερίζανε σπαθιά τουρκικά ήταν ο ένας ικανός από το χωριό, το πιο παλικάρι, ο πιο ανθεκτικός, ο πιο έξυπνος, ο πιο μορφωμένος ή ο πιο προειδοποιημένος που κατάφερε να γλιτώσει από το τουρκικό σπαθί. Αλλιώτικα εκατοντάδες άλλοι κάηκαν, σκοτώθηκαν, άρα εμείς είμαστε η μύτη ενός παγόβουνου ισχυρών προγόνων. Τι λέει σήμερα η βιολογία ότι ουσιαστικά όσοι ζούμε είμαστε τα ισχυρότερα κύταρα της φάρας μας. Τα ασθενέστερα πέθαναν. Πέθαναν, δεν άντεξαν το κρύο, δεν κάναν πολλά παιδιά, δεν πρόσεξαν καλά τα παιδιά τους και τους πέθαναν τα παιδιά, δεν πολέμησαν καλά τα γενναία παλικάρια, οι γενναίοι πατεράδες, οι γενναίοι αδερφοί και έσβησε η οικογένεια. Λέει λοιπόν ο Νίτσε το εξής απλό, μήπως όλη αυτή η θρησκευτική μας αντίληψη μας οδηγεί στον λάθος ακριβώς δρόμο, μας οδηγεί ακριβώς ανάποδα από εκεί που μας οδηγεί η σημερινή βιολογία και η αντίληψη ότι η φύση σώζει μόνο το ισχυρό λιοντάρι. Βασιλιάς είναι το ισχυρό λιοντάρι, δεν είναι το άρρωστο κοντίκι, δεν είναι η άρρωστη καμηλοπάρδαλη, δεν είναι ο κουτσός πήθηκος. Και αν η φύση έχει εφεύρει αυτό το νόμο για να συνεχίζονται και να αυξάνονται τα είδη πάνω σε αυτό το πλανήτη, πώς τρομάς εσύ να αντιστρέφεις κύριε Παπά, γυρνάει και λέει ο Νίτσε, αυτή την ιαραρχία. Και να μου λες ότι πρώτα πρέπει ο ταπεινός, πρώτα πρέπει ο σαραβαλιασμένος, τόπο για το σαραβαλιασμένο, ο πτωχός το πνεύμα τη θα περάσει στην βασιλεία των ουρανών. Και ποια είναι τα θανάσιμα αμαρτήματα κατά τον χριστιανισμό ή κατά τον Παπά περισσότερο, δεν θέλω να του χαρίζω ότι ο κουτσός ο Κακουμύρης επαναλαμβάνω για τέταρτη, για πέμπτη φορά ότι δεν ξέρω τι είπε ακριβώς, αλλά σίγουρα δεν τ' απαφτά. Ο εγωιστής δηλαδή, αυτός που έχει αίσθηση ότι ναι, εγώ είμαι παλικάρη, εγώ είμαι ωραία γυναίκα, είμαι θηλυκό με τα όλα μου. Και είμαι εγωίστρια, είμαι πιο όμορφη απ' τις άλλες. Άρα θα τραβήξω καλύτερα, δυνατότερα, θα κάνω γερότερη οικογένεια, ομορφότερα παιδιά, εξυπνότερα παιδιά. Και εγώ θα είμαι πιο άντρας, πιο παλικάρη, αυτή η γυναίκα μου αξίζει, θα πάρω την καλύτερη. Γιατί αυτοί οι άνθρωποι, οι ισχυροί, τα παλικάρια, οι μαχητές της ζωής, δεν πρέπει να είναι πρώτοι στα ιδανικά και πρέπει να είναι όλοι οι κατεβασμένοι, ταπεινομένοι. Λέει λοιπόν ο Νίτσε με μία κουβέντα, καταλάβατε πιστεύω μέχρι τώρα, ότι όλη αυτή η ηθική είναι λανθασμένη, που λιέται εντός εισαγωγικών η λέξη μόνο και μόνο για το μισθό του παπά και πρέπει ο άνθρωπος να σκεφτεί τη νατουραλιστική ηθική, την ηθική δηλαδή της φύσης, η οποία ήξερε και διάλεγε με το δυνατότερο στοιχείο της, έτσι, να διαιωνήσει αυτό το είδος. Και αυτή που μας έφεραν εδώ, αν είμαστε εδώ πέρα εσείς και εγώ, σημαίνει πως κάποιοι πρόγονοί μας χειριζόντουσαν πολύ καλά το σπαθί και μπόρεσαν να μείνουν ζωντανοί. Οι άλλοι που δεν το χειριζόντουσαν καλά, η αδύναμη από φυσική αδυναμία, από νοητική αδυναμία, από μη πρόβλεψη, δεν με νοιάζει από ποιο λόγο, ήταν αυτοί που τέλειωσε η γενιά μας. Πώς λοιπόν θα πρέπει να μην τιμώ αυτούς. Έρχεται τώρα ο Νίτσε και λέει γυρίστε τα όλα ανάποδα, ό,τι σας είπαν είναι λάθος, ο εγωιστής είναι καλός. Και άρχισε να προχωράει ακόμα παραπέρα, να λέει έλα δω, για να δούμε στα σοβαρά μου, μου λέτε αγάπη, μου λέτε έρωτας και μου λέτε ότι είναι το πιο δωτικό συνέστημα. Ποιος μπορεί να μου το πει αυτό ότι δεν είναι αυτό μας έχουνε μάθει ότι η αγάπη όταν αγαπάς μια γυναίκα, όταν αγαπάει αυτή η γυναίκα τον άντρα της είναι το πιο δωτικό, τα δίνεις όλα για αυτόν. Έρχεται ο Νίτσε η παιδιά και λέει το εξής καταπληκτικό και σκεφτείτε το και συγγνώμη για το παιδιά αλλά σαν να είμαστε όλοι μαζί μια παρέα. Λέει λοιπόν το εξής, τι είπατε δωτικό συνέστημα ο έρωτας, είναι το πιο εγωιστικό συνέστημα. Είναι αυτό το συνέστημα το οποίο λέει ο άντρας και θα με καταλάβετε και οι άντρες και οι γυναίκες, λέει ο άντρας ξέρεις γιατί σε αγαπάω, τι θα πεις σε αγαπάω, θα πει αγαπάω τον εαυτό μου, θεωρώ ότι είμαι αρσενικό α, ποιότητος και θα πάρω το καλύτερο θηλυκό. Δεν το κάνω καθόλου για σένα, για τον εαυτό μου το κάνω, πιστεύω ότι μου αξίζει το καλύτερο θηλυκό που υπάρχει. Και μια όμορφη γυναίκα που αγαπάει τον άντρα της είναι σαν να λέει μέσα της καθόλου δεν είμαι έτοιμη να θυσιαστώ. Αλλά θα θυσιαστώ γιατί μου αξίζει αυτός ο άντρας δίπλα μου και είμαι έτοιμη ακόμα και με τη ζωή μου να τον υπερασπιστώ για να έχω εγώ αυτόν τον άντρα, όχι άλλον, όχι δευτερότερο. Αρχίζει και μας βάζει δηλαδή σε μια πλήρη αναστροφή των αξιών. Προχωράω σε άλλα θέματα που δεν έχουν θέση με τη θυσία, λέει γείτονας. Τι λέμε γείτονας, ο γείτονάς μας, το γειτονικό μας κράτος, το γειτονικό έθνος. Λέει ο γείτονας είναι φορτωμένος με όλες τις κακίες που δεν έχω εγώ. Γείτονα λέμε το διπλανό μας που ακριβώς επειδή τον ορίζουμε και δεν είναι εγώ, είναι το διπλανό πράγμα, του φορτώνουμε όλες τις κακίες. Για μας οι Αλβανοί είναι μπουταλάδες, δαΐδες, απατεώνες, κλέφτες, βρωμιάριδες, απολύττιστοι. Οι Τούρκοι είναι απολύττιστοι, βάρβαροι, εχθροί, μουσουλμάνοι, έχουν ό,τι δεν έχουμε εμείς. Αντιστροφή αξιών. Ο γείτονας είναι ο διπλανός μου μεταμφιεσμένος σε διάβολο. Αν δεν κάνεις αυτό τον ορισμό, τότε δεν είναι γείτονας, είναι εσύ. Ακόμα και στο σπίτι μας λέμε, ξέρεις δίπλα είναι το σπίτι του Μπαρμπαθόδωρου. Ο Μπαρμπαθόδωρος ο γείτονας μας φορτώνεται με ό,τι ακριβώς δεν είμαστε εμείς. Το δικό μου σπίτι είναι πράσινο, του Μπαρμπαθόδωρου είναι κόκκινο, το δικό μου είναι τακτικό, του Μπαρμπαθόδωρου η αυλή είναι σαν παλιατζίδικο. Το δικό μου έχει τόσο ωραία φυτά, του Μπαρμπαθόδωρου δεν έχει τίποτα, είναι ξεραήλα. Το δικό μου το έχω φτιάξει για να μπαίνει αυτοκίνητο, ο Μπαρμπαθόδωρος δεν έχει ούτε αυτοκίνητο τίποτα. Άρα ο Μπαρμπαθόδωρος είναι ο διπλανός εχθρός, όχι φίλος. Μα πολλές φορές έχουμε γείτονες φίλους, δεν έχει σημασία. Κάτι ορίζει τη διαφορετικότητα, τον λέμε γείτονα και είναι ο πλεισιέστερος διαφορετικός από μένα. Αν ήταν και τα δύο σπιτιαόμια τότε θα ήταν ενωμένες οι αυλές και θα ήμασταν ένα. Για να τον λέω γείτονα, του έχω φορτώσει όλες οι ιδιότητες που δεν έχω εγώ. Φοβερή αντιστροφή. Πάμε να δούμε τώρα το εξής που προχωράει ο Νίτσε. Ο Νίτσε εκτός από τη νατουραλιστική ηθική, σου λέει ότι σταμάτα να κοροϊδεύεσαι πως στα σοβαρά ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να πράξει. Μέσα σε αυτή τη ζωή υπάρχουν τόσοι παράγοντες που μας επηρεάζουν ώστε ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος για τις πράξεις. Πολύ σπάνια είναι ελεύθερος. Οι συνθήκες τον επηρεάζουν τόσο πολύ ώστε γίνεται εν τέλει ένα κοινούμενο. Και πρόσεχε πάρα πολύ όταν λες εγώ είμαι υπεύθυνος για αυτή την πράξη διότι ουσιαστικά η πράξη αυτή σχεδόν σε έχει διαλέξει. Αυτό λέγεται δετερμινισμός. Είναι η αιτιοκρατία που σημαίνει αιτιοκρατία όταν βρίσκουμε μια αιτία που το προκάλεσε και θεωρούμε ότι αυτή η αιτία το προσδιόρισε. Αντίθετο ρεύμα είναι η απροσδιοριστία ή εντετερμινισμός. Τετέρμηνο στα λατινικά σημαίνει προσδιορίζω. Ο Νίτσε λοιπόν είναι δετερμινιστής λέει προσοχή οι συνθήκες μας επηρεάζουν τρομακτικά και εμείς πολύ σπάνια μπορούμε να ορθώσουμε τον εαυτό μας. Θα φέρω ένα πολύ απλό παράδειγμα για να κλείσω και να σας διαβάσω μετά μερικά κομμάτια και να σας εμπνεύσω κυρίως να πάτε μόνοι σας να διαβάσετε τον Νίτσε. Όλοι πιστεύετε ότι έχετε διαλέξει κάποια πράγματα. Θα πάω στα πιο απλά. Θα πάω στο ρούχο που φοράτε. Ποιος άλλος το διαλέξει? Αλίμων. Το πολύ πολύ η γυναίκα σας να πείτε κάποιος ότι εγώ ξέρετε δεν το διάλεξα το κάμισο αυτό μου το πήρε η γυναίκα μου. Όλοι άλλοι διαλέγετε πάτε εσείς και παίρνετε το παντελόνι που θέλετε το πουκάμισο, τη φούστα σας, οι κυρίες, τα μαντήλια σας, τη γραβάτα μας εμείς οι άντρες. Και έρχεται και σου λέει ο δετερμινιστής το διάλεξες ή σε διάλεξε το ρούχο. Πολύ με διάλεξε τώρα. Σε παρακαλώ τώρα μη μου λες τα πράγματα. Και έρχομαι εγώ να κάνω το συνήγορο του διαβόλου και να πω το εξής. Δεν μου λες θυμάσαι όταν ήσουνα πέντε ετών παιδάκι που η μάνα σου είπε δεν πάει καφέ με πράσινο. Μη φοράς κόκκινες κάλτσες όταν έχεις φορέσει πράσινο παντελόνι, είσαι σαν καρνάβαλος. Έβγαλες τις κάλτσες άκουσες τη μαμά. Σου έμεινε όμως μέσα. Μια μέρα ξύπνησες και ήσουνα κοριτσάκι και βγήκες αναμαλιασμένο και σου είπε η μαμά σου πού πας έτσι παιδί μου, πού πας φταίνεις το μαλί σου. Μια μέρα βγήκες και ήσουνα αξίριστος που ήσουνα νεαρός και σου είπε κάποιος ρε που είσαι ρε, ρε γύφτο βάλ' και καναξυράφι. Και αποφάσισες ότι πρέπει να είμαστε φτιαγμένοι. Μετά σου είπε η μάνα σου ότι φοράμε αυτές τις κάλτσες. Φοράμε έτσι το πουκάμι σου. Δεν βάζουμε το πουλόβερ μέσα από το παντελόνι. Μετά όταν έγινες 18 χρονών και σου είπε άντε τράβα να ψωνίσεις τώρα, δεν σου είπε τράβα να ψωνίσεις στο βόλο. Σε έστειλε στα μαγαζιά της πόλης σου. Εμένα με έστειλε στην Αθήνα. Και πού έμενε εγώ στην Αθήνα? Στην οδό Πατισίων. Με έστειλε λοιπόν πού θα πήγαινα στην Καληθέα να ψωνίσω. Με έστειλε λοιπόν στην Πατισίων και μου έδωσε και κάποια λεφτά. Μου έδωσε ας λέγαμε σήμερα ας πούμε ένα πενητάρικο. Δεν μου έδωσε 800 ευρώ για να πάρω κάπου κάμισο. Άρα εγώ έπρεπε να διαλέξω ανάμεσα σε 20 μαγαζιά τα οποία ήτανε στην Πατισίων, δεν ήτανε στην Καλή Συνοικία, δεν φέρνανε Gucci ή Louis Vuitton που κάμισαν, φέρνανε που κάμισαν αξιοπρεπή αυτά που φοράει ο κόσμος. Πήκα λοιπόν και εγώ μέσα σε ένα τέτοιο μαγαζί που είχε όλα τα χρώματα. Είχε και MOV, είχε και ρίγες, είχε και πουά, είχε και με το Snoopy που κάμισαν. Ε, όχι, τώρα ο άνθρωπος στην Πατισίο πουλάγε που κάμισαν, περίμενε πέντε ανθρώπους, λίγο πιο νέους, λίγο πιο γέρους και τον παππού μου μαζί. Ε, περίπου ο άνθρωπος διάλεξε κάποια πιο τολμηρά. Άρα εγώ διάλεξα από διαλεγμένα. Και από τα διαλεγμένα του κυρίου Μίτσου του που κάμισαν, εγώ διάλεξα όχι καν αυτό που ήθελα, αλλά αυτό που μου είχε προσδιορίσει το κομπόδεμά μου. Πενήντα ευρώ, αν έκανε εξήντα το που κάμισο, του λέγα κύριε Μίτσο, εγώ δεν μπορώ και διάλεγα αυτό το πενήντα. Και επίσης μου είπε και η μάνα μου, παιδί μου, να είναι και λίγο ζεστό, μην πληρώνουμε κι άλλα λεφτά, πάρ' το να είναι. Α, οοο, και κρισιμότητα. Άρα εν τέλει, σχεδόν το που κάμισο με διάλεξε. Και όταν πήρα αυτό, μου είπε παιδί μου, αυτό είναι σαν τραπεζομάντιλο, γιατί εκεί και δεν το τόλμησα να το ξαναπάρω. Άρα, μήπως όλοι οι συνθήκες διάλεξαν, ο πουκαμισάς διάλεξε για μένα, η γειτονιά μου που έμενα στα Πατήσια και όχι στο Κολονάκι. Η εποχή μου, που δεν ήταν εννοητό το 1980, πρωταγόρασα που κάμισο να έχεις το σνούπι επάνω, ή να έχεις βούλες στο που κάμισο, εντά, εντά, έτσι τα πράγματα. Αυτά θα το βλέπαν κι άλλοι θα σου έκαναν, ρε, τι έγινες ρε, καρνάβαλος είσαι? Τώρα μπορεί να βάλουμε και οτιδήποτε, έχω και μια ωραία γραβάτα με το σνούπι επάνω, για αυτό την θυμήθηκα, και τη βάζω και γελάει όλος ο κόσμος και είναι όλη ευχαριστημένη. Ε, τώρα δεν μπορούσα τώρα το 1980 να βάλω γραβάτα με σνούπι, που σημαίνει λοιπόν ότι με διάλεξε ακόμα και το πουκάμισό μου. Σκεφτείτε λοιπόν πάνω σε αυτό, πόσο είμαστε εμείς υπεύθυνοι των πράξεών μας και πόσο δεν είμαστε. Άρα αν δεχθούμε όμως αυτό να το δώσω, ότι δεν είμαστε εμείς υπεύθυνοι τόσο πολύ όσο μας έλεγε ο κύριος Κάντ να διαλέγουμε, οι πράξεις μας να είναι η πρόθεση πίσω από τις πράξεις μας να ισχύει ως κανόνας για όλους, αυτός ο κανόνας ο Καντιανός ισχύει αν είμαι υπεύθυνος. Αν δεν είμαι και αν δεν είμαι πάλι την ώρα που με φέρνουν υπόδεικο μπροστά στο δικαστή γιατί σκότωσα έναν άνθρωπο, μήπως δεν τον έχω σκοτώσει με απόλυτη ευθύνη μου, μήπως ήταν η κοινωνία που με άφησε να γίνω εγκληματίας, η κοινωνία που με έσπρωξε, η κοινωνία που μου έμαθα ότι έτσι ξεπληρώνεται η τιμή, η κοινωνία που μου έδωσε τα όπλα, η κοινωνία που με έσπρωξε πολλές φορές να κάνω πράγματα ή να πεινάσω ή με άφησε απέξω, μήπως λοιπόν δεν υπάρχει ένοχος γιατί οι συνθήκες τον κάνουν τον ένοχο, θα κρίνουμε το ίδιο ένα παιδί που ας πούμε κλέβει ένα μηχανάκι αφού είναι εγκαταλελειμμένο από τους γονείς του, κοιμάται στα παγκάκια, ουδείς ενδιαφέρεται για αυτόν, δεν βρίσκει δουλειά, πεινάει, και το ίδιο το δικό μου και το δικό σας το παιδί που έχει όλα τα καλά του κόσμου, τους καθηγητές του, το ζεστό σπίτι, το φαγητό του, τη στοργία από μας, το δικό μας το παιδί θα πρέπει να πάρει πολύ βαρύτερα, δεν έχει κανένα ελαφρυντικό και χαρτζιλίκι έπαιρνε και τα πάντα. Το άλλο το παιδί ακαθοδήγητο, πεινασμένο, κρυωμένο, αποθυμένο από όλη την κοινωνία, με πιθανόν και ένα ρατσιστικό από πάνω ένστικτο που να λέει ας πες είσαι τσιγγανάκι, μετά λέμε κοίταξε, οι τσιγγάνοι είναι κληματίες, δεν είναι κληματίες, τους κάνει η κοινωνία σου σε ένα πολύ μεγάλο μέρος. Η αλήθεια λοιπόν είναι κύριε Κάντ, κύριοι υπόλοιποι που μας λέτε για ελευθερία, θα το δούμε πως η ελευθερία υπάρχει. Λοιπόν, θα διαβάσω ένα με δύο κομμάτια για να κάνουμε το διάλειμμα μας ακριβώς τις 9 και 4. Θα διαβάζω από το βιβλίο με τον προκλητικό τίτλο του Νίτσε Αντίχριστος. Λέει, να μη φτιασιδώνουν, να μη συγυρίζουν το χριστιανισμό, αυτός κήρυξε πόλεμο έως θανάτου ενάντια στον ανώτερο τύπο ανθρώπου. Έθεσε υπό απαγόρευση όλα τα θεμελιώδια ενστικτά του, συνθέτοντας έτσι το κακό, το μπονηρό εντός εισαγωγικών και ορίζοντας μαζί το δυνατό ως τον απόβλητο αυτής της κοινωνίας. Δηλαδή είπες τον ισχυρό, κάνω εγώ μια παρένθεση, θέλεις γυναίκα, απαγορεύεται, ντροπεί το σεξ, ντροπεί τέτοια πράγματα, θέλεις να φας πολύ, ντροπεί πρέπει να νηστεύεις, πρέπει με λίγο να ζεις, σε θέλω αδύναμο και εξαρτημένο, δεν θέλω τον άνθρωπο που καταβροχθίζει. Ο χριστιανισμός τάχθηκε με τα αδύναμα, τα ταπεινά και τα αποτυχημένα του κόσμου τούτου. Έχρησε ιδανικό οτιδήποτε εχθρεύεται το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, της δυνατής ζωής. Γιατί θέλω να φάω δηλαδή σου λέει για να είμαι ιερός και δυνατός να αποκρούσω τον εχθρό. Γιατί θέλω μια γυναίκα ή εγώ θέλω έναν άντρα για να κάνουμε παιδιά να είμαι δυνατός να κάνω και άλλα παιδιά στην οικογένεια να πολεμάνε και άλλοι δίπλα στον άντρα. Αυτό πράγμα, μην κοιτάς τις γυναίκες, πρόσεχε, όχι, εγώ μόνο θα ευλογήσω. Και λέει λοιπόν, συνεχίζει, διεύθυρε ως και τις πιο ρωμαλέες φύσεις σφραγίζοντας στο νου τους ότι οι μέγιστες αξίες του πνεύματος είναι τα χααμαρτίες, πλάνες, πειρασμοί. Πρόσεχε, ο διάβολος σου έβαλε τον πειρασμό για αυτή την κοπέλα. Γιατί είναι ωραία, ε. Άλλο κομμάτι. Είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του χριστιανισμού το μίσος κατά των αισθήσεων, κατά της χαράς των αισθήσεων, κατά της χαράς καθεαυτής. Θεωρεί δηλαδή ο Νίτσε, ότι ο χριστιανισμός σκότωσε τη χαρά της ζωής. Ποια είναι η χαρά της ζωής? Ο χορός, το γλέντι, το φαγητό, η γυναίκα. Η χαρά της ζωής, να την πάρω. Όχι, να μην την πάρεις. Τι έκανε ο χριστιανισμός? Έντυσε τα γυμνά σώματα. Να μην είναι ορατά. Γιατί, ρε παιδιά, να μην είναι ορατά. Όχι γιατί είναι πειρασμός. Να μην βλέπεις τα μαλλιά της γυναίκας, να μην βλέπεις τα χέρια της, να μην βλέπεις τα πόδια της και σου πάει το μυαλό σου τικών σε τέτοια πράγματα. Έντυσε και μας τους άντρες. Μας γέμισε με χιλιάδες ενοχές. Γιατί στα σοβαρά την κοίταξε. Γιατί να μην την κοίταξε. Γιατί να μην χαρώ, γιατί να μην χορέψω, γιατί να μην τραγουδήσω, γιατί να μην πάω στο θέατρο. Μα τι λέτε, κύριε Πρωστολίδη, υπόξχευμό στενά να μην πάμε στο θέατρο. Βεβαίως, ήταν αυτός που κατάργησε το θέατρο. Θεώρησε ότι τα θέατρα είναι βρωμερά μέρη και οι θεατροί είναι ουσιαστικά άνθρωποι που λένε ψέματα. Κατάργησε τους αγώνες τους αθλητικούς. Γιατί να τους καταργήσει. Γιατί δεν θέλει γερά σώματα. Δεν θέλει συναγωνισμό σε ταχύτητα, σε δύναμη, σε γνώση. Όλα αυτά δεν τον ενδιαφέρουν. Με το ζόρι τα ανέχετε. Όχι, δεν θέλω. Δεν θέλω να βγάζετε τα ωραία σώματα να διαγωνίζονται έξω. Και λέει Ιωνίτσε, γιατί δεν το κάνεις. Γιατί εκθρέβεσαι τη χαρά της ζωής. Γιατί οι ιερείς είναι με μαύρα συνέχεια. Γιατί θρηνούν. Γιατί δεν χαίρονται τη ζωή και θρηνούν το θάνατο. Θα μας οδηγήσουν, σαν κοινωνία ολόκληρη, λέει Ιωνίτσε, ουσιαστικά στη μελαγχολία. Στην αυτο-τυραννία. Ένα τελευταίο. Όταν κανείς μετατοπίζει το κέντρο βάρους της ζωής στο επέκεινα, στο τίποτα, αφήνει τούτη τη ζωή ανερμάτιστη. Δηλαδή όταν λέει στους ανθρώπους ότι όχι σε αυτή τη ζωή, μην ασχολείστε με τα πράγματα αυτής της ζωής, είναι η άλλη ζωή, τότε αυτή εδώ είναι ανερμάτιστη. Δεν έχει καμιά ανάξια. Στερείς από αυτή τη ζωή που είναι η μόνη που θα ζήσουμε, στερεί στην αξία από αυτή τη ζωή πουλώντας στον άλλον κάποια μελλοντική ανταμοιβή. Και λέει, το μέγα ψέμα της αθανασίας καταστρέφει κάθε λογική, κάθε φυσικότητα στα έστιπτα. Ότι κάνει καλό, ότι τονώνει, ότι εγγυάται πως η ζωή θα συνεχίσει, προκαλεί στο εξής δυσπιστία. Ζήσε έτσι ώστε να μην υπάρχει κανένα νόημα στη ζωή. Αυτό τώρα γίνεται νόημα της ζωής με τον Θεό λόγο, λέει ο Νίτσε. Δηλαδή ότι σε βάζει να ζήσεις έτσι που να μην έχει νόημα η ζωή, μη όχι θα νηστέψεις, όχι μην πας με γυναίκα, όχι μην κάνεις αυτό, όχι μην κάνεις το άλλο, όχι αμαρτία και το παράλλο, όχι μη βγάλεις λεφτά, όχι μη χτίσεις πλούσιο σπίτι. Γιατί? Διότι θα σώσει την ψυχή σου στην άλλη ζωή. Άρα να καταστρέψω αυτή τη ζωή. Μα αυτή η ζωή τη μόνη που παράγει πράγματα που τα βλέπω, πώς μπορώ να την απαξιώνω? Φυσικά, κλείνω εδώ, πολλοί από εσάς θα έρθετε και θα έχετε χιλιάδες ενστάσεις. Θα αφήσω λοιπόν μετά το δεκάλεπτο διάλειμμα που θα κάνουμε, τον αδερφό μου να βγάλει τα κάρβουνα απ' τη φωτιά, αν και περισσότερο θα σας μιλήσει για μια εντελώς άλλη διάσταση του Νίτσε. Θα σας μιλήσει για τον Νίτσε Φιλόλογο. Αυτό μου θυμίζει τη συνθήκη, ενώ αυτή μου θυμίζει ένα λόγο του Κεκέρονα που κάναμε στο Πανεπιστήμιο, ο οποίος ήταν το πρώ μιλώνε υπέρ του μίλωνος. Ο Κεκέρονας εκεί άρχισε να απολογείται στους δικαστές γιατί ακριβώς θα χάσει τη δίκη, περίπου. Γιατί, γιατί ήταν προκατειλημένο όλο το ακροατήριο και περίπου και οι δικαστές προκατειλημένοι. Άρα λοιπόν βρισκόταν σε συνθήκες άσχημες γι' αυτόν. Και τώρα λοιπόν βρίσκω ότι υπάρχει μια αναλογία, είναι οι συνθήκες του καιρού άσχημες, αλλά το θεωρώ σαν μια προσωμίωση μιας μελλοντικής κοινωνίας, που δυστυχώς οι άνθρωποι αρέσκονται στο να μπαίνουν στις φωλιές τους μέσα και να μην υπάρχουν, ίσως και γιατί δεν έχουν και τόσα να πούν. Με βρίσκεται αντίθετο η αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης, χωρίς να απεσβητόμαι ότι υπάρχει ένα ζήτημα ιατρικό. Εν πάση περιπτώσει ας φύγουμε από αυτό το δυσάρεστο, να πάμε σε άλλα πράγματα που ίσως είναι απελευθερωτικά. Ο μαντρεφός μου μου είπε να μιλήσω ακόμα και για το θέμα των κατηγοριών απέναντι στο Νίτσε, ότι ήταν πρόδρομος του Ναζισμού. Παρ' ότι μια τέτοια θυματολογία με βρίσκεται αντίθετο, θα μπορούσα να ξεκινήσω ως εξής να σας πω. Μια ανωρθόδοξη απάντηση να δώσουμε. Όλοι έχουμε στο μυαλό μας τον υπεράνθρωπο του Νίτσε. Μόλις ακούει κάποιος για υπεράνθρωπο αρχίζει και σκέφτεται ότι αυτός ο οποίος μίλησε για υπεράνθρωπο είναι ένας υπερφύελος ο οποίος θέλει περίπου να μας πει ότι εμείς είμαστε κατώτεροι και τα λοιπά. Άρα δημιουργείται ένας αριστοκρατισμός στη σκέψη. Άρα υπάρχει κάτι διαφορετικό. Θέλει να φύγει από τα γύηνα προβλήματα και να περιφρονήσει τους ανθρώπους. Και κάποιος τους φέρνει στην αντίπερα όχθη. Κοιτάξτε πόσο δεν αληθέπει αυτό. Ο υπεράνθρωπος, δηλαδή το κλασικό σύμβολο του Νίτσε, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μετάφραση του γερμανικού über mens. Για όποιους ξέρουν στοιχειώδη γερμανικά ή και για όποιους ξέρουν αγγλικά ακόμα. Το mens είναι το men το αγγλικό, άρα είναι ο άνθρωπος. Και το über δεν είναι τίποτε άλλο παρά το ελληνικό υπέρ. Οι ελληνικοί και οι γερμανικοί είναι γλώσσες της ίδιας οικογένειας και το über είναι ακριβώς το υπέρ. Αλλά το υπέρ έχει μια συγκεκριμένη έννοια στα αρχαία ελληνικά. Στα νέα ελληνικά το υπέρ είναι το πέρα. Το απλό πέρα. Μετέφραζε κάποιος ότι ο über mens δεν είναι ο υπεράνθρωπος γιατί εμείς έχουμε την έννοια του σούπερμαν. Σούπερμαν το μεταφράζουν και στα αγγλικά φυσικά. Αλλά όχι ο υπεράνθρωπος, έχουμε ταινίες στο μυαλό μας. Με υπεράνθρωπους, με ρομπότ, με υπερδύναμους, με γορίλες, με ό,τι άλλο θέλουμε. Και αυτό μας φέρνει κάποια αναπόθετηση. Ο υπερμένς τον οποίον προτείνει ο Νίτσε, τον οποίον λέει ότι εκεί πρέπει να φτάσουμε, είναι ο πέρα απ' τον άνθρωπο. Δηλαδή, όχι αυτός ο άνθρωπος που ξέρετε σήμερα. Ένας πέρα από αυτόν τον άνθρωπο. Απλά και μόνον πέρα απ' τον άνθρωπο. Ο πέρα απ' τον άνθρωπο. Έχω σκεφτεί πολλές φορές να μετέφραζα κιόλας, γιατί τώρα επαξεργάζομαι το TADF Ζαρατούστρας, μαζί με τον φίλο μου τον Βαγγέλη Ποδουβαλέρη, είναι μια δουλειά που βέβαια θα κάνει χρόνια για να εκδοθεί, τρία, τέσσερα οπωσδήποτε. Θα υπήρχε μια περίπτωση να εμφανιστεί, δεν έχω καταλήξει ακόμα, ο πέρα απ' τον άνθρωπο. Σας προτείνω τον πέρα απ' τον άνθρωπο. Σκεφτείτε λοιπόν τι έχει γίνει για 100 χρόνια από τότε που πρωτομετέφρασε ο Κασαντζάκης ο υπεράνθρωπος, χωρίς να αντιλαμβάνεται ίσως κιόλας τις συνέπειες αυτής της μετάφρασης, άρχισαν να λένε και ποιος είσαι εσύ που θα μας μιλήσεις για τον υπεράνθρωπο και εμείς τι είμαστε, δηλαδή μυρμήγγια. Να πώς δημιουργούνται οι παρεξηγήσεις. Μια παρεξηγήση είναι αυτή, μια άλλη παρεξηγήση βέβαια έχει δημιουργηθεί ανά τον κόσμο, δεν μιλάμε για την Ελλάδα, λόγω των βλακοδών ιδεών της αδερφής του η οποία ήτανε βλαμμένη στην κυριολεξία, ήτανε ρατσίστρια, είχε έναν άντρα ρατσιστή και θέλησε να προβάλει ένα πρόσωπο όχι το πραγματικό του αδερφού της και αυτό το έκανε με πολλούς τρόπους, ένας από τους τρόπους ήταν και εσχρός, πλαστούργησε τα κείμενά του πολλές φορές. Οι εκδόσεις, οι πρώτες του Νίτσε, οι οποίες είχανε τη δική της έγκριση, είχανε σβησίματα, κοψίματα και ραψίματα για να εμφανίσει έναν άλλο Νίτσε από το πραγματικό, αυτό δεν εφταίγε ο ίδιος όμως, γιατί τότε εάν πούμε ότι εφταίγε ο ίδιος είναι σαν να πούμε ότι εφταίγε ο Χριστός επειδή υπήρχε η ιερά εξέταση ή επειδή τον εμφάνισαν έτσι όπως τον εμφάνισαν όλοι οι παπαρδοί ή μετά Χριστών. Δεν είναι αυτό αλήθεια. Δε φταίει κάποιος για τις παρεξηγήσεις που δημιουργούνται μετά θάνατον του. Αυτά έχω να πω. Τώρα εάν κανείς συνεχίζει και υπάρχουν δυστυχώς άνθρωποι που συνεχίζουν να συνδέουν τον Νίτσε με ιδεολογίες ολοκληρωτικές, έναν άνθρωπο που μόνο την απελευθέρωση ήθελε, είναι εμφεδρό. Και δεν αξίζει τον κόπο να συζητήσει κανείς εάν δεν πείθεται. Εάν δεν πείθεται πρέπει επίσης να διαβάσει τις νέες εκδόσεις που έχουν γίνει από τη δεκαετία του 80, τις κριτικές εκδόσεις, για να δει ότι όλα αυτά τα περιβούλησης για δύναμη και λοιπά δεν υφίστανται στον Νίτσε με τον τρόπο που ήθελε να τα παρουσιάσει η αδερφή του και η πρώτη εκδότηση. Να δούμε όμως ποιος ήταν ο Νίτσε. Ξεκινήσουμε από την αρχή ή να πιάσουμε το νήμα από εκεί που το άφησε ο αδερφός μου. Είναι ο Νίτσε φιλόσοφος, είναι ο Νίτσε ποιητής και είναι ο Νίτσε φιλόλογος. Και βεβαίως είναι ο Νίτσε όλα αυτά και τα τρία αυτά μαζί και πολλά άλλα. Ποιος είναι ο Νίτσε φιλόλογος και τι σημασία έχει και ειδικότερα για τον Έλληνα αναγνώστη και για τον Έλληνα σκεπτόμενο. Ο Νίτσε σπουδάζει φιλόλογους, εκατάγεται από μια οικογένεια πρωτεσταντική, παστόρων κιόλας. Δηλαδή καταλαβαίνετε σε τι κλειστό θρησκευτικό περιβάλλον έχει μεγαλώσει. Σπουδάζει αρχαία ελληνική φιλολογία, είναι άριστος όχι μόνον φοιτητής αλλά είναι πραγματικά διάνοια και γίνεται καθηγητής πάρα πολύ νέος. Στην Βασιλεία, όχι στη Γερμανία, έχει και αυτό τη σημασία του. Δηλαδή η γενέτειρά του δεν τον αξίωσε να γίνει καθηγητής κάποιου γερμανικού πανεπιστημίου, σε εποχές που η κλασική φιλολογία ήταν ακμάζουσα, αλλά έγινε στη Γερμανική Ελβετία, στη Βασιλεία. Γίνεται καθηγητής και ασχολείται, παραδίδει μαθήματα αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, δραματουργίας, μιλάει για τον Σοκράτη, για τον Πλάτωνα, για τους τραγικούς, για τους κωμικούς, για τον Αριστοτέλη. Τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα ο Διογέννης Λαέρτιος, ο οποίος έχει τους βίους των φιλοσόφων και αρχίζει να ασχολείται εντατικά με τους προσοκρατικούς. Οι σπουδές του στα αρχαία ελληνικά ήταν πάρα πολύ καλές και στα λατινικά επίσης. Ήταν γνώστης όλης της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και της λατινικής. Εκτός από τα γερμανικά που είχε πλήρη εικόνα της γερμανικής γραμματείας και γνώση, ήταν θαυμαστής της γαλλικής λογοτεχνίας και της γαλλικής σκέψης και του γαλλικού πνεύματος. Και του αγγλικού και του ιταλικού. Όλους αυτούς τους συγγραφείς τους διάβαζε στο πρωτότυπο. Αντιλαμβάνεστε την ευρύτατη παιδεία που είχε αυτός ο άνθρωπος και την ευρύτατη ανθρωπιστική παιδεία. Πολλές φορές έχω πει ότι θεωρώ ότι ο Νίτσε είναι ο τελευταίος αναγεννησιακός. 300 χρόνια μετά την αναγέννηση ένας αναγεννησιακός είναι ο Νίτσε. Γιατί είναι αναγεννησιακός, τι τον κάνει αναγεννησιακό. Αναγεννησιακό τον κάνει το σκάψιμο πάνω στους χώρους της αρχαίας Ελλάδας. Αρνείται την υπάρχουσα παιδεία και μάλιστα τη γερμανική παιδεία και θέλει να μας ξαναδώσει μια νέα ξαναζωντανεμένη ελληνική παιδεία διαφορετική από αυτή που γνωρίζουμε. Και πού έγινε αυτή η διαφορά. Αυτή η διαφορά έγκειται στην επαναξιολόγηση των θεωρούμενων είσαμε τότε αξιών. Τι επαναξιολόγησε λοιπόν ο Νίτσε. Ο Νίτσε επαναξιολόγησε πρώτα πρώτα τη θέση του Σοκράτη και των Σοφιστών. Τη σχέση μάλλον θα έλεγα αυτή. Δηλαδή τι είχαμε μέχρι τότε και τι συμβαίνει ακόμα μέχρι σήμερα σε πολλούς. Ο Σοκράτης κατήγγειλε τους Σοφιστές. Γιατί τους κατήγγειλε. Ο βασικός λόγος είναι ότι πέρδανε χρήματα λέει οι Σοφιστές. Δεν διδάσκουν επομένως για τον άνθρωπο, για την παιδεία του ανθρώπου, για τα παιδιά. Αλλά κοιτάνε πως να τα οικονομήσουν. Αληθέσμεν αυτό. Αλλά ίσως είναι μια άδικη υπερβολική κρίση εκμείς του Σοκράτη. Και ο γιατρός όταν προσφέρει τις υπηρεσίες δηλαδή να μη ζήσει κι αυτός. Ο γιατρός δεν αμίβεται. Αμίβεται. Δεν προσφέρει υπηρεσίες πολύτιμες τον άνθρωπο. Προσφέρει. Ε ωραία. Και πως θα ζήσει για να συνεχίσει και την επόμενη μέρα. Ο Σοφιστής γιατί θέλει να μην πληρώνανται. Για να μην πληρώνανται ο Σοφιστής πρέπει να είναι πλούσιος. Αν είναι πλούσιος τότε ίσως δεν θα έχει τρυφτεί με τη ζωή. Πως θα γίνει να είσαι πλούσιος δηλαδή είναι δυνατόν να υπάρχει αυτή η συνθήκη. Δεν είσαι πλούσιος και πρέπει να ζήσεις. Άρα πρέπει να πάρεις κάποια αμοιβή. Τώρα αν η αμοιβή αυτή είναι υπερβολική και να έγινε κατάχρηση αυτό είναι νεάριστο. Αλλά σαν αρχή δεν είναι απουπτέα. Δεν είναι κατακριτέα το να πάρεις αμοιβή. Λοιπόν δεν είναι λόγος λοιπόν επαρκής απόρριψης των Σοφιστών. Δεν του άρεσε το πνεύμα τους. Δεν του άρεσε το ότι τους θεωρούσε έξυπνάκιδες. Ότι ήρθατε εσείς εδώ γιατί πολλοί δεν ήταν Αθηναίοι και θα μας πείτε τι θα κάνουμε στην πόλη μας. Ξέρουμε εμείς τι θα κάνουμε. Δεν χρειάζεται τώρα να μας πει ο Πρωταγόρας από τα Άβδυρα και ο Γοργίας από τους Λεωντίνους. Αλλά πάλι κατά τη γνώμη μου δεν είναι επιχειρήματα. Πρέπει να δούμε τους Σοφιστές στα αποσπάσματά τους γιατί δεν μας σώζονται πλήρη έργα. Παράπηρο ελάχιστα. Δεν επαρκούν για να σχηματίσουμε γνώμη. Μας σώζονται όμως μέσω κυρίως του πλατωνικού έργου και του Αριστοτέλη. Έρχεται λοιπόν για πρώτη στην ουσία φορά στο νεότερο κόσμο ο Νίτσελ και λέει σταματήστε αυτό το πράγμα. Σταματήστε την επίκριση κατά των Σοφιστών. Οι Σοφιστές και οι προσοκρατικοί φιλόσοφοι είναι πρώτα από όλους. Πάνω από όλους είναι οι Σοφιστές. Και ο Σοκράτης είναι άλλος ένας Σοφιστής. Και δεν πρέπει να βρίζουμε τους Σοφιστές. Δεν πρέπει να υπάρχει αρνητικό πρόσημο. Όταν μιλάμε για Σοφιστές. Είναι σπουδαία πνεύματα. Είναι σπουδαία πνεύματα αντιρισιολογικά. Ο πρωταγόρας είναι σπουδαίος. Πάντων χρημάτων μέτρων άνθρωπος. Δηλαδή ο άνθρωπος θα κρίνει τα πάντα. Δεν υπάρχει κάτι άλλο. Τον κατηγόρησαν για αθεηστή. Δεν ξέρουμε ακριβώς αν ήταν αθεηστής. Σίγουρα ήταν σκεπτικός. Επίσης και για τον Γοργία. Μεγάλο πνεύμα και ο Γοργίας. Αλλά υπήρχαν και οι μικρότεροι Σοφιστές. Κάποιοι εκ των οποίων δεν μας είναι γνωστοί. Και μας είναι γνωστοί μόνο. Αποκλειστικά από τα πλατωνικά έργα. Σαν συνδυαλεγόμενοι με τον Σοκράτη. Είναι ο Καλικλής και ο Θρασίμαχος. Τις ιδέες του Καλικλή. Τις αποδίδει ο Πλάτων στις ιδέες του Καλικλή και του Θρασίμαχου. Βασίζεται όχι μόνο Νονίτσε. Εμπολής. Αλλά και πριν από αυτό ο Στύρνερ. Μεγάλος αναρχικός. Αν θέλετε κατά κάποιον τρόπο ο εισηγητής του εγωτικού αναρχισμού. Της εγωτικής αναρχίας. Ότι δηλαδή εγώ είμαι που θα κρίνω. Εγώ είμαι που θα πω. Το συμφέρον το δικό μου δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Δεν υπάρχει ποια κοινωνία. Δηλαδή αυτός που γκρεμίζει στις θέμελα τις έννοιες της κοινωνικότητας. Αυτά τα έχουν θέσει ο Θρασίμαχος και ο Καλικλής. Μέσα στο πλατωνικό έργο. Εκεί είναι και η μεγάλη αξία του Πλάτωνα. Που διασώζει ακόμα και τους αντίπαλους του Σοκράτου. Λοιπόν έρχεται ο Νίτσε. Και λέει ότι θα σπάσω τα είδωλα. Στο λικόφος των ιδόλων. Που είναι ένα από τα τελευταία του έργα. Αυτό είναι το αντικείμενό του. Η επαναξιολόγηση όλων των αξιών. Εδώ θα δούμε, θα καθίσουμε, θα διαβάσουμε την αρχαική γραμματεία. Και θα ξαναδούμε ποιοι είναι αυτοί που είναι η οδηγή μας. Και σε τι είναι σπουδαίοι. Γιατί είναι σπουδαίοι. Γιατί μας επηρέασαν. Γιατί πρέπει να μας επηρέασουν. Γιατί πρέπει να τους διαβάσουμε. Τι έχει ένας ένας από αυτούς. Θα με ρωτήσετε. Είχε λοιπόν δίκιο. Έκανε μια κριτική. Μια κριτική της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας. Είχε δίκιο στην κριτική του. Όχι πάντα. Κάθε τέτοια κριτική τόσο αυστηρή, τόσο ισχυρή. Έχει και τις υπερβολές. Έχει και τα ελαττώματα. Κάποιο ζήτημα είχε με τον Ευρυπίδη για παράδειγμα. Τον οποίον τον θεωρούσε πάρα πολύ σοκρατικό. Γιατί η τραγωδία του Ευρυπίδη δεν είναι τίποτα άλλο παρά το πέρασμα του σοκρατισμού στο χώρο της τραγωδίας. Και άρα είναι ο θάνατος της τραγωδίας έλεγε ο Ευρυπίδης. Δεν θα ισχυριστώ ότι δεν εκτιμούσε τον Ευρυπίδη. Ούτε δεν τον θεωρώ τόσο αφελή. Όμως τα έβαζε με τον Ευρυπίδη και έλεγε ο Σοφοκλής είναι πάνω από τον Ευρυπίδη. Δεν θα το έλεγα αυτό. Κάθε πνεύμα μεγάλο προφητικό και ο Νίτσα ήταν ένα προφητικό πνεύμα πρέπει να το αναλύουμε και να παίρνουμε τα καλά του στοιχεία τα θετικά εκεί που έχει κάνει την κριτική και να μην ακούμαστε στη συνθηματολογική πλευρά του έργου του. Υπάρχει και μια συνθηματολογική πλευρά σε κάθε έναν μεγάλο δημιουργό. Όπως αν διαβάσουμε τον Στογεύσκη δεν θα μείνουμε στην θρησκολυψία του Στογεύσκη. Ήταν θρησκόλυπτος, το ξέρω. Θρησκόλυπτος και πανσλαβιστής. Μάλιστα είχε και για τους Έλληνες περίπου μια πολύ περιφρονιτική άποψη. Έλεγε ότι ο πανσλαβισμός, εμείς τώρα τι μας ενδιαφέρει ο πανσλαβισμός. Είναι ένας εθνικισμός. Θα κρατήσουμε από τον Στογεύσκη τον πανσλαβισμό του ή θα κρατήσουμε από τον Νίτσε την δήλωσή του ότι ακόμα και οι μουσουλμάνοι λέγει κάπου είναι καλύτεροι από τους χριστιανούς. Θα έχει τόσο πολύ με τους χριστιανούς, ώστε λέει ότι και ένας μουσουλμάνος είναι καλύτερος. Λέγαμε σήμερα, Νίτσε, ποιος, ένας τζιχαντιστής που σκοτώνει είναι καλύτερος. Αλλά εκείνος δεν είχε τέτοια αντίληψη, δεν υπήρχαν τότε τζιχαντιστές, δεν υπήρχε δολοφονία ανθρώπων εκ μέρους μουσουλμάνων. Οι μουσουλμάνοι ήταν απλοί άνθρωποι. Αυτός τώρα στη Γερμανία τι εικόνα να είχε. Οπότε θεωρητικά τα έβλεπε τα πράγματα και έλεγε ακόμα και ο μουσουλμάνος είναι καλύτερος από τον χριστιανό. Στην ουσία όμως ήθελε να πει και το λέει ότι καλύτερος από τον χριστιανό είναι ο βουδιστής. Θεωρούσε ότι ο βουδισμός είναι μια θρησκεία πιο πνευματική από τον χριστιανισμό. Παρ' όλα αυτά εκτιμούσε και τον Χριστό. Όταν λέω τον Χριστό εννοώ τη διδασκαλία του Χριστού που έχουμε την καλύτερα δοσμένη διδασκαλία του Χριστού. Και εκτιμούσε τον Χριστό σαν προσωπικότητα. Μια προσωπικότητα τραγική όπως τραγική ήταν και ο Σωκράτης. Αυτό που είναι η μεγάλη αξία του Νίτσε είναι ότι στάθηκε ένας συνομιλητής των Αρχαίων Ελλήνων και του Χριστού και των νεότερων φιλοσόφων. Είναι ένας μαθητής του Σοπενάουε. Το ξεπέρασε το Σοπενάουε. Πήρε πολλά από αυτόν. Πήρε όλη την τάση προς την ανατολική φιλοσοφία, την ινδική κυρίως. Ο Σοπενάουε ήταν ισυγητής αυτού του ανοίγματος της φιλοσοφίας προς την ανατολή, προς την ινδική ανατολή. Είχε μελετήσει αρκετά ινδική φιλοσοφία ο Νίτσε. Εκτός από τα άλλα που προανέφερα, είχε μελετήσει και ινδική φιλοσοφία και ιστορία της ινδικής φιλοσοφίας. Βέβαια, είχε μελετήσει και της Ενδαβέστα των Περσών, δηλαδή το ιερό βιβλίο των Περσών. Γι' αυτό και διάλεξε το όνομα του Ζαρατούστρα, δηλαδή του μεγάλου προφήτη των Περσών και του ανανεωτή, του αναμορφωτή της παλαιότερης θρησκείας, που είναι ένα πρόσωπο αντίστοιχο με τον Βούδα στην Ινδία, ο Ζαρατούστρας. Το αν είναι ιστορικό ή όχι δεν το γνωρίζουμε ακριβώς. Πιθανώς, ναι, ήταν ιστορικό πρόσωπο και να του αποδώσαν και πολλά άλλα. Συμβατικά έζησε γύρα στο 600 π.Χ., αλλά λίγα γι' αυτό μπορούμε να πούμε, αν έζησε, δεν είμαστε διόλου απόλυτα βέβαιοι. Και διάλεξε αυτό το πρόσωπο για να ενσωματώσει στην υποτιθέμενη διδασκαλία του Ζαρατούστρα, ότι εκείνος είχε να πει και τι είναι αυτό που είχε να πει λοιπόν. Είχε να πει ότι τον πέδεψε στη ζωή του πάνω στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία από τον Ηράκλητο. Γιατί μην ξεχνάμε ότι εκτός από τους σοφιστές, αυτό δεν το είπαμε τόσο καλά πριν, και τους προσοκρατικούς φιλοσόφους, τόνισε τη σημασία και αυτών των φιλοσόφων, κυρίως του Ηράκλητου, έθεσε τον Ηράκλητο ως επικεφαλής της αρχαίας φιλοσοφίας. Για τον Ίτσε, ο μεγαλύτερος αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος είναι ο Ηράκλητος. Μόνο σε αποσπάσματα γνωρίζουμε το έργο του, δεν το γνωρίζουμε ολόκληρο. Ο Ηράκλητος, και μετά από αυτόν έρχονται οι Ισοκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης και οι υπόλοιποι. Ο Ηράκλητος θέτει τις μεγάλες βάσεις της αμφισβήτησης και της σκέψης γενικά. Της σκέψης και με την ενία του σκεπτικισμού, ότι δεν είμαστε βέβαιοι για τίποτα. Είναι ένας άνθρωπος που μας βάζει σε κάτι τελείως διαφορετικό και όχι μόνο αυτό. Είναι ένας μεγάλος λογοτέχνης επίσης ο Ηράκλητος. Ο τρόπος με τον οποίο σκέπτεται, αυτός ο μισομυστικιστικός για κάποιους, δίνει και στο Νίτσε την πορεία του πώς θα διαμορφώσει και πώς θα συγκροτήσει το λόγο του. Υπενυκτικά, ενυκτικά αν θέλετε καλύτερα να πούμε. Γι' αυτό και ο λόγος στο Τα Δέφης Ζαρατούστρας που είναι το κυριότερο έργο του Νίτσε, το βασικό που συμποσώνει τα πάντα. Είναι ένα σπουδαίο λογοτεχνικό έργο, σπουδαίο φιλοσοφικό με μεγάλες ιδέες και μέσα έχει ενσωματώσει όλη του τη φιλολογική εμπειρία από τη γνώση του της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Θα με ρωτήσει κανείς, καλά μπορείς να μας πεις με λίγα λόγια τι είναι ο Ζαρατούστρας, τουλάχιστον για μένα. Δυστυχώς δεν είναι εύκολη η απάντηση και δεν υπάρχουν μονολεκτικές απαντήσεις ούτε σύντομες απαντήσεις. Θυμάμαι, ο πατέρας μου έλεγε πολλές φορές, επαναλάμβανε μια φράση του Μπερξόν, του Γαλο-Ειρλανδού στο Χαστί, των αρχών του 20ου αιώνα, όταν τον ρώτησε ένας αντίπαλος του, ο Φελίξ Λεντάν, τεκ στην Ακαδημία Γαλλική, του λέει, κύριε Μπερξόν, θα μπορούσατε να μας δώσετε με συντομία τις θέσεις σας. Και του απάντησε ο Μπερξόν σε τρεις σελίδες νομίζω. Του λέει, αν μπορούσα να τις δώσω σε τρεις σελίδες δεν θα έγραπα πεντακόσχες. Δηλαδή, δεν γίνεται. Δεν γίνεται, γιατί είναι χασάπικη δουλειά να κάθεσαι, να κάνεις μια επιτομή ενός έργου. Γιατί πρώτα απ' όλα το ΤΑΔΕΕΦΗ Ζαρατούστρας είναι ένα ποιητικό βιβλίο. Δεν μπορείς λοιπόν ένα ποιητικό βιβλίο να το δώσεις με λίγα λόγια. Αλλά θα προσπαθήσω να πω το περιεχόμενό του. Το περιεχόμενό του είναι κατά κάποιον τρόπο μια διδασκαλία, μια υπόδειξη, μια έκφραση θελήσεως για το πώς θα έπρεπε να στιθεί ένας νέος κόσμος. Δεν του αρέσει αυτός ο κόσμος που υπάρχει. Δεν του αρέσει αυτός ο κόσμος γιατί τον βρίσκει συμπατικό. Βρίσκει να λένε ψέματα για την αγάπη. Βρίσκει τους κήρυκες της αγάπης, πρώτα πρώτα, τους κήρυκες της αγάπης, ποιοι είναι οι κήρυκες της αγάπης, ας πούμε οι θρησκευτικοί ηγέτες και οι θρησκείες γενικά και οι άνθρωποι που κηρύσουν την αγάπη, τους βρίσκει ψεύτες. Δεν είναι ειλικρινής και γιατί δεν είναι ειλικρινής προσπαθεί να το αναλύσει. Και προσπαθεί να αναλύσει διάφορες κατηγορίες ανθρώπων και νοοτροπιών και μετά να πει να δώσει το κάτι άλλο που αυτός θέλει. Θα σας πω ένα παράδειγμα για την αγάπη. Λέει για την αγάπη της συζυγικής, των ζευγαριών. Γιατί θέλετε να κάνετε ένα παιδί, αλλά για να κάνεις ένα παιδί, πρέπει να θέλεις να κάνεις ένα παιδί. Να ξέρεις τι θέλεις. Να θέλεις να δημιουργήσεις κάτι που να μετέχει και της δικής σου φύσεως και της γυναίκας και αυτό να αξίζει τον κόπο να υπάρξει. Να δώσεις μια ζωή, όχι απλώς γιατί εσύ έκανες μια πλάκα ή γιατί θέλεις να ξαναφέρεις έναν εαυτό σου να τον βλέπεις και να είσαι ευχαριστημένος. Άρα δηλαδή ένα παιχνίδι. Να μην είναι ένα παιχνίδι, να είναι προϊόν αγάπης. Γιατί αγαπάς τη ζωή. Αγαπάς τη ζωή και θέλεις να δώσεις, να εμφυσίσεις μια νέα ζωή η οποία να αξίζει τον κόπο ενός όντως που θα είναι πέρα από τον άνθρωπο. Δεν θέλει να δημιουργήσει ένας άνθρωπος, δύο άνθρωποι, δηλαδή ένας άντρας ή μια γυναίκα, τον υπεράνθρωπο. Αυτό θα ήταν μια τελείως σαχλή ερμηνεία αυτό που θέλει να πει ο Αθήνας. Λέει τον πέρα από τον άνθρωπο. Δηλαδή τον σημαντικότερο από αυτό που έχουμε κάνει τώρα. Όχι, μέχρι τώρα έχουμε κάνει συμβατικά πράγματα. Πρέπει να το περάσουμε αυτό. Γι' αυτό προσπαθεί συνεχώς και ψάχνει τη γέφυρα για τον υπεράνθρωπο. Πρέπει να πάμε στην άλλη όχθη των πραγμάτων. Σε αυτό το το ενορμητικό γράψιμο, γιατί είναι ένα ενορμητικό γράψιμο, προφητικό σχεδόν θα έλεγα πολλές φορές παραλυριματικό γράψιμο. Εάν το μεταφράσει κανείς επιλέξει μπορεί και να μην καταλαβαίνει σε πάρα πολλά σημεία τι θέλει να πει. Πρέπει να εμβαθύνει πολύ και πρέπει, αυτό είναι το σημαντικό για μένα, πρέπει να έχει υπόψη του ο μεταφραστής, ιδίως δε ο Έλληνας έχει αυτή την τύχη να ξέρει να είναι πιο κοντά στα αρχαία ελληνικά κείμενα. Πρέπει να έχει διαβάσει το σύνολο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Βεβαίως θα έλεγα και άλλα κείμενα και τα Ευαγγέλια, γιατί αναφέρεται σε αυτά πολλές φορές αντιστρέφει το Ευαγγέλιο, όπως πρέπει να έχει διαβάσει και Γκέτε βέβαια. Πρέπει για να μπορέσει να αποδώσει αυτούς τους Ηρακλήτιους τόνους που έχει μέσα του και τους μεταφέρει στη γερμανική γλώσσα και να τους ξαναγυρίσει στα αρχαία ελληνικά, δηλαδή όχι στα αρχαία, στα μεταφρασμένα από τα αρχαία ελληνικά. Πρέπει να ξέρει ότι έχει πίσω του τον Εμπεδοκλή, έχει πίσω του το Σοφοκλή, έχει πίσω του το Θουκιδίδη. Υπάρχουν σχεδόν αυτούσιες φράσεις, έννοιες παρμένες από τους αρχαίους Έλληνες, καλά ζυμωμένες, για να δώσει όλες αυτές τις αξίες ενός κόσμου που θα μετέχει του πανευρωπαϊκού πολιτισμού, του βασισμένου στην αρχαία Ελλάδα. Είπα στην αρχή ότι είναι αναγεννησιακός, αλλά είναι ένα πνεύμα περίεργο από την μια μεριά, δύσκολο από την άλλη, δύσκολο να μπορέσεις να τον προσπελάσεις και δύσκολο να τον προσπελάσεις εάν δεν έχεις μια ποιητική προπεδία. Αυτό το καιρό μεταξύ άλλων ασχολούμαι με τη μετάφραση του Ταδέφυζα Τούστρες και δεν μπορεί κανείς να φανταστεί ποιες είναι οι δυσκολίες, είναι ανυπέρβλητες μερικές φορές για να λώσει μια γλώσσα που είναι η γερμανική σύνθετη γλώσσα, ενώ η νεοελληνική είναι πιο αναλυτική, να μπορέσει να αποφύγει την υπερανάλυση της νέας ελληνικής, ξαναενώνοντας το κείμενο με τις αξίες της αρχαίας Ελλάδας, αλλά χωρίς να είναι και αρχαΐζουσαϊμποφή, χωρίς να είναι και να ρέει, να προσπαθεί να δώσει και το αφυγηματικό μέρος, έχει και ένα πάρα πολύ ωραίο αφυγηματικό μέρος και ένα προφητικό μέρος που έχει μια χρειά Ευαγγελίου, μια χρειά Ζενδαβέστα, έχει φοβερές ιδέες μέσα για την αιώνια ανακύκληση, μια τρόμερη ιδέα ότι δηλαδή όλα τα πράγματα θα έρθουν και θα ξανάρθουν μια μέρα, αλλά κοιτάξτε και τι ανθρώπινος είναι εκεί στο τέλος ας πούμε του δευτέρου κεφαλαίου, το οποίο τετροφορείται η Τρεις Μεταμορφώσεις, που ήταν περίπου το τέλος του βιβλίου όπως το σκεφτόταν στην αρχή, μετά το συνέχισε, μιλάει για το μεγάλο μεσημέρι που θα ξανάρθει και θα βρεθούμε ξανά λέει στους μαθητές του, αφού τους έχει πει, τους έχει πει, τους έχει πει ένα σωρό πράγματα, χωρίς να μας δώσει να καταλάβουμε αν αυτοί καταλαβαίνουν κάτι ή τον βαριούνται, σε κάθε περίπτωση αυτοί τον θαυμάζω σε κάθε περίπτωση. Τον έχουν ακολουθήσει και θέλουν να τον ακολουθήσουν και εκείνος πηγαίνει σε ένα σταυροδρόμι κάποια μέρα, ξεκινάει το πρωί να περπατήσει και φτάνει σε ένα σταυροδρόμι λέει και σταματάει στο σταυροδρόμι. Εκεί τους λέει η φωνή του αλλάζει, σαφνικά απάδη να είναι εκείνη που είχαν συνηθίσει, η διδακτική φωνή, λέει ακούστε εγώ τώρα θέλω να συνεχίσω μόνος και θέλω να φύγετε, θέλω να φύγετε, δεν θέλω πιστούς, θέλω μόνος μου να διαλογισθώ, δεν θέλω πιστούς γιατί και οι πιστοί δεν πρόσφεραν ποτέ τίποτε σε όλο τον κόσμο, δεν χρειάζονται οι πιστοί, εσείς να γίνετε ο εαυτός σας. Και αφού τους λέει αυτή τη σκληρή κουβέντα, μετά λέει ίσως μια άλλη μέρα θα ξημερώσει κάποτε που θα έρθει το μεγάλο μεσημέρι, εκεί είναι η αιώνια επιστροφή, η έννοια της αιώνιας επιστροφής που υπάρχει ήδη στην αρχαία φιλοσοφία αλλά και υπάρχει και σε ανατολικές φιλοσοφίες, κάποια στιγμή μπορεί να τα ξαναπούμε αλλά αφού θα έχετε γίνει αυτή σας το μεγάλο εκείνο μεσημέρι, γιατί πάντα στο Νίτσα υπάρχει ο συμπολισμός του ηλίου, ο ήλιος είναι όπως είναι και ο ήλιος για τους Πέρσες το φως, είναι το φως που φωτίζει και το φως που φέρνει την αλήθεια. Έλεει τότε μπορεί να ξαναβρεθούμε, θα τα ξαναπούμε αλλά πρέπει να έχετε γίνει άνθρωποι. Τι σχέση έχει αυτή η τόσο ανθρωπιστική διδασκαλία, αυτά τα τόσο ανθρωπιστικά λόγια με την πλήρη σημασία της λέξης, τι σχέση έχουν με διδάγματα εντός εισαγωγικών αν μπορεί κανείς να τα ονομάσει, διδάγματα αντιανθρωπισμού όπως θέλουν να του αποδίδουν. Γιατί του το απέδωσαν αυτό όμως, όλα αυτά, όλες τις κατηγορίες, γιατί του απέδωσαν πολλές κατηγορίες, διότι κανένας ο οποίος είναι αντιελεύθερος δεν μπορεί να ανεχθεί έναν ελεύθερο, ο οποίος κάνει ανάλυση του τι θα πει ελευθερία και τι είναι η αντιελευθερία. Δεν μπορούν να ανεχθούν έναν επαναστάτη αυτοί που δεν είναι επαναστατημένες συναιδήσεις και αυτοί που θέλουν να υπακούν σε δόγματα. Τα δόγματα είναι πάσης φύσεως, είναι θρησκευτικά τα δόγματα, είναι πολιτικά τα δόγματα, είναι ιδεολογικά τα δόγματα. Ο Νίτσε είναι ο αντιδογματικός, αυτός που σπάει τα δόγματα και τα σπάει τα δόγματα με τη δύναμη της προσωκρατικής φιλοσοφίας, την οποία έχει πάρει μέσα του και την έχει δώσει μετά με τη δική του ορμή και με τη δική του γλώσσα με όλες τις σημασίες. Ενώ και τη γερμανική του γλώσσα με την τρομερή εμπειρία, με την αναδιαμόρφωση που έκανε τη γερμανική γλώσσα, γιατί ο Νίτσε χρησιμοποιεί χιλιάδες νεολογισμούς. Κανονικά δεν μπορείς να τον μεταφράσεις εάν δεν ακολουθήσεις τη δική του γραφή. Η δική του γραφή δεν βρίσκεται στα λεξικά, φτιάχνει δικές του λέξεις, οι οποίες δεν υπάρχουν. Φανταστείτε λοιπόν αν μπορούν αυτές να μεταφραστούν στα ελληνικά. Μην με ρωτήσετε αυτά που έχετε διαβάσει τι είναι. Θα σας δώσω μόνον μία απάντηση και είναι το τέλος από ό,τι βλέπω δυστυχώς εδώ με την ώρα, δεν μπορώ να το δω στα βλέμματά σας. Είναι η προσπάθεια ενός ανθρώπου και μετά ενός άλλου, ενός παράλλου που έχουν ένα κείμενο, γνωρίζουν μία γλώσσα, ανοίγουν το λεξικό και μεταγράφουν κείμενα. Αυτό δεν το έκανε ο Καζαντζάκης, δηλαδή ο Καζαντζάκης προσπάθησε να δώσει έναν ποιητικό τόνο και για το 1913 που πρωτόγενε αυτή η μετάφραση είναι ένας, τολμό να πω άθλος, ενός ανθρώπου που δεν είχε προλάβει να καβαλήσει το καλάμι όπως το καβάλισε μετά και έδωσε τον καλύτερό του εαυτό σε αυτή τη μετάφραση. Και πίστευε σε αυτές τις ιδέες, τότε τουλάχιστον, μετά πίστευε μόνο στον εαυτό του και στην υποτιθέμενη μεγαλοφυεία του που δεν είναι τίποτα βέβαια, είναι απλώς μία γνώση της γραφής αλλά που έλαβε διαστάσεις κωμικοτραγικές κατά τη γνώμη μου αργότερα. Αυτή η μετάφραση είχε για τότε μία ανάξια, σήμερα όμως πια είναι απειρχαιωμένη και δεν είναι και εντελώς ακριβής. Αυτήν πήγε να τη διορθώσει μετά κάποιον τρόπο ο Λέων Τουπούλας, ποιητής, την βελτίωσε σε κάποια σημεία, σε κάποιες προτάσεις έχοντας υπόψη του πάντα τον Καζαντζάκη, σε κάποια άλλα όμως ιστέρησε του Καζαντζάκη, ο οποίος είναι περίπου ισοδύναμη με τα ελαττώματά της και αυτή ένας μεταφραστής άλλοτε αξιοπρεπής και άλλοτε πολύ προχειρολόγος, δηλαδή στον Ίψεν που και κάνει μεταφράσεις είναι πάρα πολύ προχειρολόγος και σε κάνει πολύ γρήγορα. Μετά από αυτό αν απαρεθμίσω το δικτύο, τώρα δεν είχε καμία σχέση με τον Ίτσιελ δικτύος, τα γερμανικά του δεν ήταν επαρκεί, όλα αυτά τα έκανε για να πάρει κάποια χρήματα για να ζήσει και η επόμενη αυτών είναι μια κατάσταση δραματική, πρέπει αυτό να το έχει κάνει η συγκόπισή του. Καλύτερο, αν μπορείτε και αν δεν ξέρετε γερμανικά και σε μια αγγλική μετάφραση, οι μεταφράσεις του Κάουθμαν, του Πάρξ είναι αρκετά καλές, αρκετά απιστές και πολύ καλές γαλλικές και ιταλικές μεταφράσεις υπάρχουν. Ιδάλλως, λίγη υπομονή, δεν κάνω αυτοδιαφήμιση, συγγνώμη. Αν έχετε κάποια ερώτηση, δεν ξέρω πώς θα γίνουν οι ερωτήσεις τώρα που θα σας ακούω εδώ. Μπορείτε πατώντας επάνω δεξιά το photo gallery να βλέπετε ποιοι είναι συνδεδεμένοι αυτή τη στιγμή. Καλή κουβέντα αυτή, αλλά το photo gallery, περιμένετε ένα λεφτό να μπορέσω εγώ να το δε βλέπω. Λοιπόν, zoom, photo gallery, όχι, εγώ δεν το βλέπω αυτό το photo gallery. Δεν φαίνεται, γίνεται το ποντίκι προς τα πάνω δεξιά χωρίς να πατήσετε. Δεν έχω ποντίκι, είμαι στο κινητό τηλέφωνο, πάνω λέει live. Τότε στο κινητό απλά σέρνετε την οθόνη προς τα δεξιά για να βλέπετε ποιοι άλλοι είναι ή προς τα αριστερά. Για κάνε μία. Αριστερά δεξιά την οθόνη του κινητού και θα βλέπετε ποιοι άλλοι είναι online. Α, ναι, τώρα βλέπω, μάλιστα. Ενώ στο laptop θα ήταν πολύ πιο εύκολο να τους βλέπετε όλους μαζί. Εντάξει, εντάξει. Αυτά έκανε ο αδερφός μου για να μη σας βλέπω. Εντάξει, και εγώ δεν μπορώ να τα ξέρω. Εντάξει, εγώ σας αφήνω στα χέρια του αδερφού μου με την έννοια ότι εκείνος μπορεί να απαντήσει οτιδήποτε καλύτερα από εμένα. Είμαι κι εγώ εδώ, αλλά όπως λέω, εντάξει, του έχω εμπιστοσύνη. Κάτι υπάρχει που από αυτά που είπα εγώ δεν ήταν σαφές ή σας προκάλεσε μια αντίδραση, είμαι εδώ πέρα να τα συζητήσουμε. Ακούω. Σας κάλυψα καταρχάς. Δηλαδή σαν μια εισαγωγή, δε γίνεται να μιλήσω και δέκα φορές θα μιλάγαμε, πάλι θα είχα κάτι να πω και πάλι θα έλειπες, δεν υπάρχει εμφυβολία και οι ερωτήσεις και λογικές είναι και οι απορίες. Εντάξει, σαν ένα γενικό περίγραμμα προσπάθησα να δώσω τι ήταν αυτός ο άνθρωπος, ανεξαρτήτως το αν κανείς συμφωνεί, διαφωνεί με τις ιδέες, τις απόψεις του. Και να δούμε και το υπόβαθρο, το παιδευτικό υπόβαθρο και τις γνώσεις, γιατί πέραν όλων των άλλων, μιλάμε για ένα κολοσογνώσιο. Το να έχεις τόση εξηγείωση με την αρχαία ελληνική, την λατινική γραμματεία και όλες τις ευρωπαϊκές, δεν νομίζω ότι είναι ίδιον του καθενός. Εντάξει, και ο Γιέτε βέβαια είχε αντίστοιχες συγνώσεις κα κάτω ψέματα, αλλά και ο Γιέτε δεν είναι τυχαίος. Σας ακούω. Σας έχω καλύψει στα πάντα, δεν μπορεί κάποια αναπορία να μην έχετε. Πολλές, πολλές. Πολλές απορίες. Αλλά ήταν μια πάρα πολύ καλή παρουσίαση. Ο Δαμιανός ο Μωραίτης είναι. Κύριε Δαμιανέ, εγώ απώρισα πως και δεν μιλήσατε. Τίποτα από μαθηματικά δεν μας φέρατε. Σήμερα ήρθατε αδιάβαστος μαθηματικά. Τι γίνεται? Μη βιάλεσαι, τώρα αρχίσαμε την κουβέντα. Εντάξει, εντάξει. Είχε και σε σένα ερωτήσεις. Μπορεί να τις απαντήσει όλες ο αδερφός αλλά είμαι κι εγώ δίπλα για να πιωκάνετε πολύ. Έχω δυο-τρία πράγματα σε επισημάνσεις βασικά κατά τη γνώμη μου αλλά για να μην μονολογώ κάθε φορά εγώ, αφήνω να μιλήσει κάποιος άλλος οπωσδήποτε. Όλο και κάποιος θα θέλει κάτι να πει. Ωραία. Αν δεν... Ποιος είναι αυτός ο άλλος τώρα? Οπότε βλέπω έρχεται η ώρα σου. Είμαι διαματίσχατης Παναγιώτου. Αν ανοίξω λίγο και την κάμερα να φαίνομαι. Ναι. Ήθελα λίγο την άποψή σας. Δαρβίνος, γιατί κάνατε έναν συσχετισμό. Δαρβίνος και Νίτσε. Ναι, βέβαια. Απόλυτα. Η θεωρία της εξέλιξης των ειδών του Δαρβίνου βοηθάει τον Νίτσε στην ουσία να διατυπώσει ότι μπορεί να γίνει και κάτι πέρα από τον άνθρωπο, που είπα πριν, για να μην κολλήσουμε στον υπεράνθρωπο και μπούμε στη λάθος ερμηνεία. Βεβαίως. Βεβαίως, γιατί αυτή η επιστημοσύνη του Δαρβίνου και η νέα βιολογική θεωρία βρίσκεται σε άμεση σχέση με τον Νίτσε και με εκείνα τα πνεύματα, τα πρωτοποριακά της λογοτεχνίας και της πίεσης και της σκέψης στην Ευρώπη είχαν επηρεαστεί από τον Δαρβίνο. Ασφαλώς. Είναι πολλά παραδείγματα. Να πω εγώ κάτι? Ναι, ναι. Να πω κάτι που μοιάζει με ανέκδοτο. Το λέει ο κοινός μας φίλος ο Νίκος Λαμπρόπουλος. Μπήκε κάποια στιγμή μια κυρία στο μαγαζί και του ζήτησε... Το βιβλιοπόλιν, είλαμε? Ναι, ναι, ναι. Ο Νίκος Λαμπρόπουλος που είχες έρθει και μερουσιασμένος στο Λαμπρόπουλος. Ναι, ναι, ναι. Μπήκε λοιπόν μια κυρία και ζήτησε ένα βιβλίο, λέει ποιο βιβλιο θέλεις, λέει το τάδε. Ποιο τάδε? Λέει το τάδε της Έφυσης Αρατούστρα. Α, της Έφυσης Αρατούστρα. Εγώ ήθελα με αφορμή να συνδέσω δυο τρία πραγματάκια. Το γεγονός ήταν ότι ήταν βιωματικός ο λόγος του και η γραφή του. Ξεκίνα για τα βιώματά του. Και ότι ήταν γιος πάστορα, είναι το δεύτερο. Πράγμα που τον είχε και σε μια οικογένεια, έτσι με αυστηρές αρχές και τα λοιπά. Τι πέρασε? Σε σχέση με τον αντίχριστο, που όπως είχες πει και εσύ όταν έκανες την παρουσιασία εδώ στο Βιβλιοκολείο, είναι ένας λίβελος κατά του χριστιανισμού. Ναι. Ανατομία και λίβελος. Ανατομία πρωτά και λίβελος μετά. Εδώ και την έκανες στη διευκρίνηση, να μην μπερδεύουμε το χριστιανισμό, δηλαδή αυτό που σε εμάς φτάνει ως χριστιανισμός μέσα από την εκκλησία και τα κείμενα και τα λοιπά, με αυτά που είπε ο Χριστός ας πούμε. Δεν πρέπει να τα μπερδεύουμε. Ο Νίτσε τα βάζει με το ιερατείο. Με το ιερατείο, ακριβώς αυτή είναι η καλύτερη... Και μάλιστα με το εβραϊκό ιερατείο κυρίως, αλλά βέβαια και με τον καθολικισμό, διότι είχε να κάνει με καθολικισμό και πρωτεσταντισμό στη Γερμανία. Όχι ότι θα εξερούσε την οθοδοξία, αλλά τα βάζει με το ιερατείο, επομένως με την παρερμηνεία ενός λόγου με λάμδα κεφαλαίο, γενναίου και τραγικού, που είναι ο λόγος του Χριστού. Λέει στο δεύτερο κεφάλαιο, αυτός ο εβραίος πέθανε πολύ νωρίς. Πέθανε πολύ νωρίς και είχε... Γιατί, έτσι το εκλαϊκεύω λίγο και το λέω πρόχειρα, γιατί οι εβραίοι που είχε δίπλα του, δηλαδή ενώ λέει αυτός ο εβραίος πέθανε πολύ νωρίς, γιατί οι εβραίοι δεν μπορούσαν να ανεχθούν ένα τέτοιο πνεύμα. Αυτό ήταν το νόημα. Πέθανε πολύ νωρίς και αυτό ήταν κακό για τον κόσμο και την ανθρωπότητα. Η ανθρωπότητα το πλήρωσε που πέθανε τόσο νωρίς ο Χριστός. Αυτό τη σχέση έχει με το ιερατείο, δηλαδή στον αντίχριστο, όταν βάζει με το ιερατείο, το οποίο λέει ότι δεν κάνει τίποτα άλλο, παρά να φτιάχνει την εθνική υπόσταση των εβραίων, για να γεννάνε παιδιά, να τους λέει ηθικολογίες. Λέξτε, ο γάμος είναι ιερός γιατί είναι ιερός για να κάνετε παιδιά για να έχετε στρατιώτες στο Ισραήλ. Δεν μας παρατάς να πούμε εσύ και οι στρατιώτες σου και το Ισραήλ όλο μαζί. Αυτό είναι αντισημιτισμός. Ε, οχι δά. Δηλαδή θα ράψουμε το στόμα μας επειδή παγορεύεται να μιλήσουμε για τέτοια ζητήματα. Δεν είμαστε στα καλό. Θέλω να πω από τον ουσιαστικό λόγο μέχρι την παρεξήγηση. Βέβαια πολλές φορές υπάρχει καμιά φορά η απόσταση μικρή. Ε, σε σχέση με αυτά που είπε ο αδερφός ουσιαστικά. Ε, θέλω λίγο να σταθείς στο Νίτσε σε σχέση με αυτό που είπε ο Σοκράτης, που αποδίδεται στο Σοκράτη, που είναι ένα συνοθήλευμα ουσιαστικά πράγματα που είπε ο Σοκράτης ας πούμε. Το ουδίσεκον κακός. Σε σχέση με το Νίτσε? Ναι. Ε, και δεν νομίζω ότι ο Νίτσε έχει ασχοληθεί με αυτό το ζήτημα. Ούτε για να το χτυπήσει ούτε για να το δεχθεί. Ε, δεν είναι, δεν τον απασχολεί αυτό το θέμα στην ηθική του Νίτσε γιατί η φιλοσοφία του Νίτσε έχει και στοιχεία ηθικής, της δικής του ηθικής. Έτσι, αλλά δεν θυμάμαι εγώ να έχει ειδικώς ασχοληθεί με αυτό με την έννοια ότι είναι άλλου τύπου τα δικά του λεγόμενα. Εδώ τώρα με τον αδερφό μου έχουμε μία άλλη διαμάχη. Επειδή ναι, επειδή ο Στάντης είπε ότι τελικά ας πούμε όταν κάνω το κακό φταίω ας πούμε. Ναι, το γνωστό ας πούμε. Έτσι μας φέρανε τα πράγματα και έτσι μας διαμορφώσανε και τα λοιπά. Ναι, ναι. Αυτό βέβαια μας πάει αλλού. Δεν είναι τέτοιου είδους ο προβληματισμός του Νίτσε. Το ουδήσει ακόμα κακός να μας πηγαίνει στο αν έχει ευθύνη ο άλλος εφόσον δεν έκανε το κακό εκούσια, εφόσον δεν γνωρίζει, εφόσον δεν έχει την συνείδηση του κακού άρα γιατί να του καταλογίσουμε το κακό, γιατί να τον καταδικάσουμε. Δεν ασχολείται ο Νίτσε με αυτό, γιατί ο Νίτσε λαμβάνει το κακό όμως δεδομένως λέει υπάρχει αυτό το κακό. Πάμε να δούμε εάν μπορεί να κατανικηθεί το κακό. Δεν τον ενδιαφέρει ο καταλογισμός ευθύνη, τον ενδιαφέρει μάλιστα να χτυπήσει και τους δικαστές. Δεν χτυπάει μόνο τους ιεράρχες, δεν χτυπάει την ιεραρχία, δεν χτυπάει το ιερατείο, δεν χτυπάει το κράτος, γιατί τα χτυπάει όλα αυτά, χτυπάει το κράτος, χτυπάει κάθε σύστημα, χτυπάει τους πιστούς, χτυπάει τους δικαστές, γιατί λέει εσείς δεν θέλετε τίποτα άλλο. Έμα θέλετε. Δεν θέλετε να αποδώσετε δικαιοσύνη, απλώς θέλετε έμα. Και για αυτό τους λέει κόκκινοι δικαστές. Ο κόκκινος δικαστής λέει τι θέλει πάλι, έμα θέλει. Θέλει το έμα του για να δείξει πως έκανε τη δουλειά του και για να υπηρετήσει το κράτος. Ο Νίτσε είναι κατά του κράτους, κατά της εξουσίας, κατά της ισχύος, κατά της δύναμης. Δεν είναι όλα αυτά που του απέδωσαν. Αλλά βέβαια εύκολα παρεξηγούνται οι προφητικοί λόγοι γιατί υπάρχει μια ποιητικότητα μέσα και η ποιητικότητα έχει διασταλτικές ερμηνείες. Δεν είναι τόσο εύκολο να δώσεις τη μοναδική ερμηνεία και ο ίδιος δεν ήθελε τη μοναδική ερμηνεία. Λοιπόν, ο λόγος του είναι σαν του Ηράκλητ που ακόμα κι ένας Αριστοτέλης απορούσε, λέει, που θα βάλει τη στήξη. Που θα τη βάλει στη στήξη μου ρε. Εκεί που θέλει μία στήξη υπάρχει ο Αριστοτέλης στον Ηράκλητο, δεν υπάρχει μία στήξη. Επίτηδες είναι ενοικτής ο Ηράκλητος και ο Νίτσε είναι επίτηδες ενοικτής. Λοιπόν, δεν έχει σχέση το Ουδύσεκον κακός με το Νίτσε να την πω διδασκαλία εντός εισαγωγικών. Την ηθική. Την ηθική, όχι. Είναι σε άλλο χώρο, είναι σε άλλα δωμάτια. Είναι σε άλλα δωμάτια. Εγώ δεν είμαι εσωτερικός. Ό,τι και να σας λέει ο δερφός μου, μην περιμένετε από μένα να ακούσετε τέτοια. Σήμερα το πρωί του λέω επειδή τα γραφεία μας τροφεία 30 χρόνια πούσανε, ήτανε απέναντι, από μακρύνθηκαν τα γραφεία, τώρα λέω πρέπει να μαζεύσουμε και τις απόψεις μας. Λίγο να μου λέει γιατί πρέπει να έχουμε τις ίδιες απόψεις υποχρεωτικά. Του λέω υποχρεωτικά, όχι. Αλλά εντάξει, έχουμε διάφορες απόψεις διαμάχες από μακρύνθηκαν τα γραφεία, αλλά δεν είμαστε μάλλον ένα μυαλό σε δύο εγκεφάλους. Καμιά φορά, αν ο ίδιος ο άνθρωπος απομακρύνεται, αλλιώς στα 40, αλλιώς στα 50, αυτή η διαφορά υπάρχει. Θέλει να ξεκινάει από τον Σοκράτη τώρα. Δεν μπορώ να μην επαρέμβω, παρ' ό,τι πρέπει να είμαστε σε διαφορετική οθόνη, όπως μου είπε ο κύριος Λεωνίδας, θα επέμβω για να πω ότι ναι σε διαφορετικά δωμάτια, ουσιαστικά με την ηθική του Σοκράτη, φιλοσοφείο Νίτσε, ένα κοινό που έχουν όμως είναι το θέμα του δετερμινισμού. Δηλαδή όπως και ο Σοκράτης λέει ότι δεν φταίς είναι που δεν γνωρίζεις, είναι και αυτός δετερμινιστής ως προς την ηθική του. Σου λέει δηλαδή ότι δεν φταίς σημαίνει ότι φταίει η άγνοιά σου και η κοινωνία αποτέρος που σε άφησε να μη γνωρίζεις και σε άφησε να κάνεις το κακό και σε οδηγεί μάλιστα. Κατά το σημείο αυτό του δετερμινισμού, δηλαδή της αιτιοκρατίας, είναι και οι δύο αιτιοκράτες. Τού τον έβγαλε στον Νίτσε αιτιοκράτη. Είναι αιτιοκράτης διότι πιστεύει ότι ουσιαστικά πάρα πολύ μεγάλο μερίδιο της ηθικής δεν είναι προσωπική μας επιλογή αλλά είναι όλες οι συνθήκες που μας οδηγούν σε αυτό το σημείο. Αυτή είναι μια δικιά μου υποσημείωση. Είναι η υποσημείωση ότι η θρησκεία σε κατευθύνει εν τέλει. Δεν έχεις εσύ το ελεύθερο. Δυστυχώς η περισσότερη ηθική... Αν ήταν δετερμινισμός δεν προσπαθούσε να αλλάξει. Ναι, προσπαθεί να μην αλλάξει. Διαπιστώνει μια ισχυρή αιτιοκρατία στην ηθική. Ότι δηλαδή με βάση κάποιες διδασκαλίες κινείται όλος ο κόσμος και κινούμαστε περισσότερο σαν... Δεν νομίζω ότι ασχολείται καν με αυτό το σημείο. Το λέει καντου όμως. Το λέει δηλαδή ότι ουσιαστικά η χριστιανική, κακώς νοούμενη χριστιανική όχι αυτό, προσδιορίζει τη ματιά μας. Δεν υπάρχει καλώς νοούμενη χριστιανική. Ναι, ωραία. Προσδιορίζει τη ματιά μας. Υπάρχει ο Χριστός και ο χριστιανός μας. Αν ήμασταν ελεύθεροι θα σου έλεγε γιατί και δεν έχεις εσύ ο καθένας την προσωπική σου γνώμη. Βρίσκει ανθρώπους δεσμευμένους και προσπαθεί να τους απελευθερώνει. Όχι, διαπιστώνει την κατάσταση. Διαπιστώνει. Λέει ότι οι άνθρωποι θέλουν να είναι οπαδοί. Άρα ισχύει αυτό το σχήμα. Ότι οι άνθρωποι άγονται και φέρονται εμβολής από τη συνθήκη. Ναι, αλλά το Σοκράτη είναι ότι δεν έχουν και ευθύνη. Δεν λέει ότι δεν έχουν ευθύνη. Ο Σοκράτης σου λέει, γνώρισε, να έχεις ευθύνη, γνώρισε εσύ ποιο είναι το σωστό και το λάθος και αυτομάτως θα οδηγητεί στην ηθική. Αλλά παρατηρεί και αυτός ότι η αιτιοκρατία πάρα πολύ σημαντικά μας προσδιορίζει. Όχι πως τη θέλει. Δεν είπα ότι θέλει και προπαγανδίζει ο ίδιος του αντίθετο. Ούτε και νοσοί, γιατί όταν λέει αν είναι διδακτή ή αρετή ή όχι, αν είναι διδακτή, τότε δεν υπάρχει αιτιοκρατία. Βεβαίως. Αυτό πιστεύει ο ίδιος ότι είναι διδακτή, αλλά ότι γενικά οι άνθρωποι προσδιορίζονται. Ναι, δεν είναι απόλυτα αιτιοκρατής. Το είπα εξ αρχής ότι ο Νίτσος ο ίδιος θα μας έδαρνε με τις αιτιοκρατές που προσπαθούμε να τις βάλουμε για να σας τον εξηγήσουμε. Δεν μπορείς να πεις ότι δεν είσαι διδακτή. Είναι βαριά κουβέντα. Ο ίδιος είναι ένας πρόδρομος και προφήτης της ελεύθερης γνώμης και της ελεύθερης βούλησης, αλλά ουσιαστικά διαπιστώνει ότι ο κόσμος κινείται δυστυχώς... Είναι ένας κυρήκας της ελευθερίας. Κυρήκας της ελευθερίας πρέπει να βλέπει δούλους ανθρώπους. Αλλιώς θα ήταν ελεύθεροι όλοι. Δεν λέει ότι δεν φταίτε. Δεν το λέει πουθενά. Δε φταίς, δεν φταίς, πρέπει να προχωρήσεις πέρα από τον ανθρώπο. Δεν έχει τέτοιο θέμα. Δεν σου είπα. Είναι ότι βλέπει τα πράγματα και ο ίδιος προσπαθεί να απελευθερώσει. Πάντοτε θα υπάρχει αντίρρηση και διάλογο, στους οποίους νομίζω τροφοδοτής στο κάτω-κάτω. Παρακαλώ να πεις ότι θα ανάψω φωτιές με τον αδερφό σου. Έτσι, έτσι. Το θέμα είναι ότι όλα αυτά έπρεπε να τα λέμε σε ένα τραπέζι με τίποτα κοψίδια. Ε, ναι, έτσι. Ελπίζουμε όμως ότι σύντομα θα γίνει αυτό. Μια ερώτηση ακόμα. Εγώ έχω και άλλο, διότι κάθε Σαββατοκύριακο που πηγαίνω στην Παλαισίνα να πω ότι έχω τα ζωντανά μου και δεν μπορώ να τα ταΐσω τώρα και δεν ξέρω τι κάνουν, έχω άλλο πρόβλημα. Γιατί, αφού επιτρέπεται αυτή η μετάβαση. Γιατί επιτρέπεται. Δεν με επιτρέπεται να πας σε άλλο νομό τώρα για να ταΐσεις τις γκάτες σου. Με ειδική άδελ. Ε, δεν ξέρω. Τα ίση γκάτες και αλεπούδες είναι οι δυο ομάδες που έχουν. Τις αλεπούδες και τις γκάτες. Τώρα δεν ξέρουμε σε ποιον δίνει την προτεραιότητα, αλλά εν πάση περίπτωση. Νίτσε, Επίκουρος, Στάδη και Ήργο. Νίτσε και Επίκουρος. Εντάξει, ξέρουμε ότι είχε... Ναι, εντάξει. Έχει, με τον Επίκουρο έχει. Έχει, γιατί... Είχε σχέση και με τον Ηράκλητο, Επίκουρος. Καλά, τον Ηράκλητο είναι σαν Ηράκλητος. Ο Γερμανός Ηράκλητος. Ναι. Είναι το πνεύμα του Ηράκλητου στη νεότερη εποχή. Για να μην απασχολώ... Υπάρχει φράση του Ηράκλητου που να μην εκπροσωπεί τον ίτσι. Ναι. Για να μην απασχολώ άλλο, ίσως θέλει να μιλήσει και κάποιος άλλος, να επαναφέρω λίγο το ότι ήταν και ποιητής. Εγώ έχω βάλει πολλές φορές σε κάποιες δημοσιεύσεις ένα πείημα που μου έχει κάνει μεγάλη εντύπωση από τα πείηματά του. Ο τίτλος του είναι «Η ευτυχία μου». Από τότε που κουράστηκα να ψάχνω, έμαθα να βρίσκω. Από τότε που ένας άνεμος μου εναντιώθηκε, ταξιδεύω με όλους τους ανέμου. Καλό. Ναι. Το έχει μεταφράσει κάποιος λίγο... Ναι, εντάξει, αλλά ωραία. Η ιδέα είναι καταπληκτική. Όλος ο Ζαρατούστρας είναι να πήγαινε. Όλος ο Ζαρατούστρας είναι ένα έπος. Ένα έπος. Το σπουδαιότερο μάλλον που έχει γραφτεί στα γερμανικά. Εντάξει, ο ίδιος βέβαια θαύμαζε τον Κέτερ και τον Φάουστ, αλλά εν πάση περίπτωση αυτού του επιπέδου. Και δεν ξέρω και αν σήμερα διαβάζει τον Φάουστ έτσι. Κάτω ψέμα. Είναι ένα πείμμα και έχει και σημερινό σύγχρονο προβληματισμό. Μπορώ να ρωτήσω κάτι, ο Διαβατήσιμες. Ναι, ναι. Αναφέρατε προηγουμένως για τον σεβασμό με τον οποίο αντιμετώπιζε τη διδασκαλία του Χριστού ο Νίτσε. Ουσιαστικά κάτι σαν αντικλήρικα λιστήμα στον παρουσιάσατε και όχι τόσο σαν εθρό των ιδεών του χριστιανισμού. Ναι, ναι. Από πού είχε πρόσληψη τη διδασκαλία του Χριστού. Α, είναι από το σπίτι του. Αυτό θέλω να πω ότι η διδασκαλία του Χριστού δεν είναι πουθενά καταγεγραμμένη έτσι όπως διατυπώθηκε ως διδασκαλία του Χριστού. Είναι ένα πράγμα το οποίο έγινε μετά από κάμποσα χρόνια από όλους όσους παρουσίασαν μια εικόνα της διδασκαλίας του Χριστού και μάλιστα βλέποντας τα διάφορα Ευαγγέλια με τις τεράστιες διαφορές. Πρώτον, δεν ξέρουμε τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ τους. Υπάρχουν τα ονομαζόμενα απόκρυφα Ευαγγέλια τα οποία δεν τα έχει αναγνωρίσει ακριβώς η Εκκλησία. Όχι ότι δεν υπάρχουν κομμάτια των απόκρυφων Ευαγγελίων τα οποία τα έχουμε ενσωματώσει στο δεύτερο κομμάτι. Έχουμε την Αγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση. Η μισή Ιερά Παράδοση είναι αυτά ακριβώς τα απόκρυφα Ευαγγέλια τα οποία δεν τα δεχόμαστε. Άρα, θέλω να πω ότι η εικόνα της διδασκαλίας του Χριστού στην οποία αποδίδει αυτόν τον σεβασμό που της αποδίδει είναι μάλλον μια εικόνα που πλάστηκε μεταγενέστερα. Δεν έχει σημασία... Υπάρχουν λόγια του Ιηθίου του Χριστού... Γι' αυτό το κάνουμε. Εντάξει, όταν λέω ότι ο Νίτσε έχει γνώση των Ιερών Γραφών εννοώ ποιά ήταν η διδασκαλία, το πώς δίδαξε, τι είπε όπως δεν ξέρουμε και για τον Σοκράτη ακριβώς έτσι δεν ξέρουμε και για τον Χριστό ακριβώς. Λέγουμε αυτά τα οποία μας παραδίδονται, τα παραδιδόμενα κείμενα όλα είτε αυτά τα αποδέχεται η εκκλησία είτε δεν τα αποδέχεται ο Νίτσε τα γνώριζε απ' έξω κι ανάκατο τα. Δηλαδή αυτό δεν είναι δικό μου συμπέρασμα φαίνεται από φράσεις συγκεκριμένες και από λεκτικά σχήματα γιατί όταν θέλει να αντιστρέψει σχήματα φαίνεται η γνώση του πάνω σε αυτά δηλαδή δεν χρειάζεται να γνωρίζουμε ότι τα ήξερε το καταλαβαίνουμε και από την γραφή του. Επίσης ήθελα να πω το εξής ότι εάν είμαστε έρμεα του περιβάλλοντος μας όλοι όσοι έζησαν μέσα σε μία κακή γειτονιά είχαν γονείς οι οποίοι τους δήρανε ή δεν τους κάνανε ταχατήρια κτλ όλοι αυτοί θα έπρεπε να έχουν γίνει δολοφόνοι θα έπρεπε να έχουν γίνει τζιχαντιστές δηλαδή δεν είναι αυτό το ότι επειδή έζησα μία κακή ζωή μου επιτρέπεται να κάνω τα πάντα και δικαιολογούμε εξαιτίας αυτής της κακής ζωής που έζησα ζήσαν κάμπωση κακές ζωές και εντού της δεν έγιναν ούτε τρομοκράτες, ούτε βομβιστές, ούτε δολοφόνοι. Μπαίνει κάπου δηλαδή... Δεν έγινε βομβιστές... Όχι, μιλάω για την προηγούμενη... Συμφωνώ απολύτως με αυτό που λέτε γιατί βεβαίως προς Θεού... θα είναι αφελής όποιος είναι απόλυτα δετερμινιστής προς Θεού προσπάθησα να σας δώσω την ακραία μορφή ούτως ώστε να καταλάβετε τι ακριβώς πάει. Βεβαιότατα και δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε ακραία μορφή τέτοιας αιτιοκρατίας μεγάλωσης στο κοινωνικό άρα θα γίνεις κλέφτης και κλιματείας προς Θεού. Ωστόσο προσπάθησα να σας δώσω την αντίληψη ότι σε γενικές γραμμές δεν μπορούμε να απαλλάξουμε τα ποικίλα έτια κοινωνικά, φυσικά από το ότι μας προσδιορίζουν. Μη δεχθούμε δηλαδή και από την άλλη με αφέλεια την απόλυτη ελευθερία και ευθύνη των πράξεων μας. Λέμε ότι είμαστε ελεύθεροι και υπεύθυνοι των πράξεων μας σε κάποια μέρη, σε πολλά που καθένας θα βρει τα δικά του επηρεάζεται από τους προηγούμενους, από την κοινωνία, από την εποχή, από τις αντιλήψεις και προσδιορίζεται. Προς θεού αν κάποιος γίνει είτε απόλυτα της απροσδιοριστίας είτε απόλυτα της αιτιοκρατίας. Θα είναι ο πιο χαζός άνθρωπος του κόσμου. Συμφωνώ απόλυτα με την τοποθετησή σας ότι βεβαίως. Αλίμων, όχι. Σε καμία περίπτωση. Και όπως διευκρίνησα για να μην φανεί ότι δεν, θα είπα με την έννοια ότι δεν είπα ακριβώς, δεν είπα ότι ο Νίτζε είπε παιδιά αυτό είναι και τελειώσαμε και έδωσε συγκροχάρτη. Νίτζε δεν έχει πει κάτι τέτοιο. Είπα ένα κοινό σημείο ανάμεσα στον Κράτη και στον Νίτζε ότι και οι δύο αναγνώρισαν την ύπαρξη στοιχείων προσδιοριστικών του ανθρώπου. Το κάτω-κάτω ολόκληρη θρησκεία είναι έναν βασικό προσδιοριστικό της ανθρώπινης περιφοράς. Όμως την αναγνώρισα από τη στιγμή που επετέχει να δείξουμε αυτό. Αυτό είναι η ύπαρξη. Αλλά δεν σου είπε ότι δεν φταίει ο παπάς, γιατί λέει για τους παπάδες σκοτώστε τους. Δεν αναγνωρίζει ο Δήσεκος κακώς, αυτά είναι του Σουκράτη που πέντες. Και είναι φορμαλισμή του Σουκράτη. Είπα είναι σωστό, δέχθηκα ότι είναι σε άλλο δωμάτιο. Λέει, δεν συζητάμε μαζί τους, τους σκοτώνουμε. Ακριά. Καλά, σε μισό λεπτό, δεν μπορεί να το βγάλει ο τετρεμινιστής. Γιατί ο τετρεμινιστής θα λέει και ο Σωκράτη, σου δείσαι κονκακός, άρα και ο παπάς καλώς είναι. Δεν συζητάμε με τους παπάδες, τους σκοτώνουμε. Εντάξει. Δεν μπορεί να μπουν σε κουτιά. Μη φτιάχνουμε σχήματα αισιοκρατίας. Ο Σωκράτης είναι. Αλλά ο Νίτσα δεν είναι. Είναι σε όρια, όχι σε απολιτότητες. Σε κάθε περίπτωση όχι σε απολιτότητες. Δεν δε βλέπω να τελειώνει. Γιατί πρέπει να συμφωνούμε απολύτως. Όχι. Μην δαρθείτε μόλις τελειώσει το μάθημα. Ναι, ναι, υπάρχει πάρα πολύ. Απραγματικά αυτό είναι κάτι το πολύ επικίνδυνο που λέτε τώρα. Δηλαδή πολύ συχνά συμβαίνει. Όχι δεν τα πες σωστά, όχι τα άλλαξες έτσι, μην λες άλλη φορά τέτοια πράγματα. Εγώ νομίζω ότι σας το έχω πει ότι το μεγάλο σημαντικό ήδη από του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, το δώρο, ήταν ο διάλογος και η διαφωνία. Ότι δηλαδή θα προκύψει κάτι, όχι όταν συμφωνούμε όλοι, αλλά όταν ακριβώς διαφωνούμε. Όταν δεν το βρίσκουμε και θα ξαναβρεθούμε την άλλη φορά, πάλι με διαφωνίες, πάλι με διαφορετικές όψεις. Αυτό δηλαδή που γίνεται μέσα στους πλατωνικούς διαλόγους για πρώτη φορά στον κόσμο, να διαφωνούν οι άνθρωποι. Και αυτό να λέγεται φιλοσοφία, σκέψη, αυτό ήταν το μεγάλο δώρο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Ότι είχε τη δυνατότητα να ανοίγει σαβεντάλια προς τις διαφορετικότοτες των απόψεων και να μη σου δίνει μία λύση να την πάρεις, να πας να κοιμηθείς ήσυχος. Αυτό δώσει το άλλος. Και μάλιστα το αρνήθηκε αυτό η ελληνική φιλοσοφία. Έκανε από τον Επίπουρο μέχρι τον Αριστοτέλη. Και από τον Αριστοτέλη μέχρι τους πλατωνικούς. Και από τους πλατωνικούς μέχρι ποιους άλλους. Ακριβώς αυτό κερδίζει η ανθρώπινη συνείδηση. Από το να μη συμφωνούν. Λιώτικα, εντάξει, θα πάρουμε αλλαξίσφαιρα γυλέκα. Νομίζω ότι δεν υπάρχει τέλος αυτές τις συζητήσεις. Προσπαθήσαμε να καλύψουμε ένα μεγάλο πνεύμα μέσα σε ένα μικρό χρόνο. Και θα επαναλάβω αυτό που σας είπα στην αρχή. Ας είναι αφορμή για διάβασμα. Δόξα τωρις Θεώ, είστε όλοι φίλοι βιβλιοθήκης. Άρα, σπεύσατε να δανειστείτε τα βιβλία. Να τα ανοίξετε, να τα ψάξετε. Να φτιάξετε την δική σας προσωπική κρίση. Εντάξει, οι Αποστολίδες βγήκαν εκεί πάνω ότι είναι σημαντική προσωπικότητα ο Νίτσε. Και πρέπει να τον εξάξω. Για να πάω να δω επιτέλους μόνος μου τι μπορώ να βγάλω. Τι μπορώ να στήψω. Και το λέω πραγματικά, διότι είναι ένας φιλόσοφος που αξίζει τον κόπο να πάω και μπορώ να τον πλησιάσω. Πολύ πιο εύκολα από όποιον άλλον συστηματικό φιλόσοφος. Προσοχή στη μετάφραση. Προσοχή στη μετάφραση. Προσοχή στο να μη φοράω εγώ γιαλιά παραμορφωτικά που ξεκινάω από την πρώτη σελίδα με ένσταση αλλά είναι ο φιλόσοφος που κατεξοχήν αξίζει τον κόπο να ξεκινήσει κανείς να προβληματίζεται. Αυτά από μας. Ελπίζω να σας κρατήσαμε και παρέα εκτός της φιλοσοφικής ανάλυσης. Αν ήταν ανάλυτης ή όσο το καταφέραμε. Ελπίζουμε και επόμενο ραντεβού. Ευχαριστούμε πολύ.
|
