| σύντομη περιγραφή: Υπόσχεσαι με το κείμενο που είχαμε ξεκινήσει την συζήτηση για έναν εύκολο τρόπο κατηγοριοποίησης των λαθών μετάφρασης. Εύκολο με την έννοια ότι συνδέεται με προηγούμενες εμπειρίες που έχουμε στις σπουδές μας ή και σε άλλες σχολικές μας εμπειρίες, οπότε πριν να μιλήσουμε για την ρητορική της κατηγοριοποίησης των μεταφραστικών λαθών, θα ήθελα λίγο να επιμείνουμε πάνω σε αυτό το σημείο. Το κείμενο λοιπόν που συζητήσαμε την προηγούμενη φορά ήταν ένα απόσπασμα μιας ιταλικής αφήγησης η οποία είχε υπαρξιακό χαρακτήρα. Είναι ένα πολύ σύντομο απόσπασμα, πραγματικά εγκυβωτισμένο μέσα σε ένα μυθιστόριμα ιστορικό ιταλικό γραμμένο στη δεκαετία του 90. Ο συγγραφές είναι η Βαλεντίνα Σουπίνο, αφηγείται εδώ μία εμπειρία της προσωπική. Η Βαλεντίνα Σουπίνο λοιπόν αυτή την εμπειρία την έζησε την εποχή που υπήρχε φασισμό στην Ιταλία και την εποχή που υπήρχε και κερμανική κατοχή στην Ιταλία. Να ξαναδιαβάσω λοιπόν το ελληνικό κείμενο. Περνούσα ώρες πολλές συζητώντας με τη σκληρούλα τη χελώνα και μερικές φορές τη ζήλευα επειδή εκείνη είχε το δικαίωμα να πηγαίνει σιγά, κανένας δεν την πίεζε να βιαστεί, κανένας δεν ήθελε να της επιβάλλει ένα χρόνο διαφορετικό από τον δικό της. Αυτή είναι η μετάφραση ελληνική που έγινε πριν από χρόνια με δασκάλα μετάφρασης μια Ιταλίδα συνάδελφος στο Ιταλικό Ιστιτούτο. Είναι μια πάρα πολύ ωραία μετάφραση και δεν έγινε από έναν μεταφραστή, έχει και ένα άλλο προσών. Προέρχεται από την ομαδική δουλειά μιας ολόκληρης τάξης του Σουπεριόρε. Συνεχίζω λοιπόν το διάβασμα. «Της χάιδευα το καβούκι και αυτή η αυτονομία, το να μπορεί να καταφύγει μέσα στον εαυτό της, αφήνοντας έξω όλους τους εχθρούς, μου φαινόταν μια μοναδική αρετή. Όμως μια μέρα η σκληρούλα εξαφανίστηκε. Την έψαξα παντού αδίκως. Την επομένη μέρα βρέθηκε νεκρή στο βάθος του κήπου. Για να της κάνω μια κυδή αντάξειά της, ζήτησα από τη γιαγιά την όμορφη ξύλινη κασετίνα όπου έβαζε συνήθως το πλεχτό της με το βελονάκι και έφτιαξα με τα χέρια μου ένα δάφυνο στεφάνι που εναπόθεσα πάνω στο μικρό λείψανο. Ο κυπουρός έθαψε τη σκληρούλα, μα μου φάνηκε ότι είχε κάνει μια τρύπα πολύ μικρή. Είχα την ακλώνητη πεποίθηση ότι οι νεκροί θα έπρεπε να θαύονται πολύ βαθιά. Ίσως πίστευε ότι μόνο ένα παχύ στρώμα γης θα μπορούσε να τους προφυλάξει από τον κόσμο και μόνο έτσι θα μπορούσαν να κοιμηθούνε ανενόχλητοι. Αυτό λοιπόν το απόσπασμα έχει μεταφραστεί με συντονισμό και επιμέλεια οι ταλίδα συναδέρφου. Άρα είναι απολύτως βέβαιο ότι είχαμε περίσταση κατά την οποία κατανοούσανε αυτοί που μεταφράζαν πάρα πολύ καλά, είτε μόνοι τους είτε με τη βοήθεια της δασκάλας τους το ιταλικό κείμενο και έχει μεταφραστεί ομαδικά. Η διαδικασία να μεταφράζονται κείμενα ομαδικά είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες στην εκπαίδευση μεταφραστών, γιατί συζητούν μεταξύ τους οι άνθρωποι ως μεταφραστές ομαδικά την κάθε δυσκολία που συναντούν και τις προτάσεις που έχουν για τη λήψη μεταφραστικών αποφάσεων. Αυτό είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες και σημαντικές στιγμές στην εκπαίδευση μεταφραστών. Θα ήθελα λοιπόν τώρα να δούμε την μετάφραση που έκανε πρωτοετής φοιτητής το 1999, στο ιταλικό τμήμα, όταν αρχικά, επί μια εβδομάδα, συζητούσαμε συνέχεια το πρωτότυπο και τη μετάφρασή του, άκουσε από μας αυτή τη μετάφραση, πολύς κόσμος το ιταλικό εκείνη την περίοδο, το 99, και κάποια στιγμή ζητήθηκε μετά από μια εβδομάδα οι φοιτητές να ξαναμεταφράσουν το πρωτότυπο. Γιατί τώρα θα το διαβάσω εγώ, θα το διαβάσω για να συνηθίσουμε στην ιδέα ότι τα λάθη που γίνονται σε μια μετάφραση, είναι λάθη δηλώσεων, δηλώνουν δηλαδή τι είχε σκεφτεί ο μεταφραστής και έκανε τη λάθος ερμηνεία ή έκανε τη λάθος επιλογή μεταφραστικής μονάδας. Όταν θα με ακούτε να μιλώ για μεταφραστική μονάδα, θα ήθελα να έχουμε υπόψη όλοι ότι η μεταφραστική μονάδα είναι είτε μία λέξη, είτε μία φράση, είτε μία παράγραφος, είτε ολόκληρο κείμενο, ολόκληρο βιβλίο. Εδώ τις μεταφραστικές μονάδες, σε αυτή τη συζήτηση που θα κάνουμε, θα τις δούμε στον μικρό κοσμό τους και θα τις δούμε κυρίως σαν λέξεις ή σαν εκφράσεις ή σαν όψεις ρήματος και μόνον έτσι. Για να δούμε λοιπόν τι μετέφρασε ο τυχαίος Χ, δεν θα πούμε το όνομά του, όπως ποτέ δεν πρέπει να λέμε στις έρευνες ονόματα, τι μετέφρασε λοιπόν ο Έλληνας φοιτητής του πρώτου έτους, αφού την προηγούμενη βδομάδα πριν μεταφράσει, είχε διαβάσει την ελληνική μετάφραση όπως και το πρωτότυπο από τη δουλειά στο Ιταλικό Ιστιτούτο. Λοιπόν, διαβάζω το κείμενο. Περνούσα ώρες συζητώντας με την Τουρίνα, τη Χελώνα. Εδώ θα ήθελα να σταματήσω το συζητώντας, είναι ένα λάθος που έκανε ο φοιτητής μας ή η φοιτήτριά μας, γιατί είναι πολύ συγκεκριμένη η βαρύτητα που έχει στην ελληνική γλώσσα. Όταν συζητώ σημαίνει ότι κάποιος μιλάει μαζί μου και ανταλλάσει μηνύματα μαζί μου. Όταν έχουμε όμως τη Χελώνα και σε αυτήν απευθύνουμε το λόγο, δεν παίρνουμε απάντηση από τη Χελώνα. Άρα δεν συζητούμε με τη Χελώνα, μιλούμε στη Χελώνα. Επομένως, εδώ το λάθος είναι ένα λάθος που έχει να κάνει με την επιλογή λύσης βάσει της ερμηνείας. Δηλαδή, ο φοιτητής ή η φοιτήτρια που έκανε την επιλογή συζητώντας αντί μιλώντας, είναι απολύτως βέβαιο ότι είχε ξεχάσει πως δεν μπορούμε να αναφερθούμε στην επικοινωνία με τη Χελώνα, ακόμα και αν κάνουμε αφήγηση προσωπικής εμπειρίας, εάν δεν δούμε τη Χελώνα σαν μια ύπαρξη που δεν μπορεί να έχει δικό της λόγο. Περνούσα λοιπόν ώρες συζητώντας με την Τουρίνα. Εδώ έχουμε ένα λάθος αφηρημάδας. Είναι απολύτως βέβαιο ότι για να φτάσει στο στάδιο να μεταφράζει αυτός ο φοιτητής, έχει δει προηγουμένως και το πρωτότυπο απόσπασμα αναφοράς μας, έχει δει προηγουμένως και τη μετάφρασή του στην ελληνική. Και εκεί στη μετάφραση δεν αναφέρεται το όνομα της Χελώνας με τον ιταλικό τρόπο, δεν αναφέρεται ως Τουρίνα, αναφέρεται πολύ σωστά ως Σκληρούλα. Όταν λοιπόν περνάει στη διαδικασία να μεταφράζει ο ίδιος το κείμενο, προφανώς ήταν πολύ αφηρημένος, είχε ξεχάσει αυτά που είχε δει, γι' αυτό και μπορεί και γράφει την ιταλική ονομασία της Χελώνας και στην ελληνική μετάφραση. Αυτό όμως δεν γίνεται γιατί τουρο στην ιταλική γλώσσα σημαίνει σκληρό. Σκληρός, σκληρή, σκληρό είναι ένα επίθετο. Τουρίνα με το ίνα έχουμε ένα υποκοριστικό. Δηλαδή, η μικρή σκληρή, η σκληρούλα. Αυτό το πράγμα, αφού το είχε δει ο φοιτητής στην ελληνική μετάφραση που του παρουσιάσαμε και που είναι σωστή της παρασμένης εβδομάδος, σημαίνει ότι δεν έχει συγκρατήσει τίποτα. Ή διάβασε πολύ φωτογραφικά, πολύ διαγωνίως τη μετάφραση και δεν έχει συγκρατήσει τίποτα, ή μεταφράζει πολύ αφηρημένα τώρα τη μετάφραση, άρα δεν μπορεί να συνδέσει αυτό που μεταφράζει, το πρωτότυπο που διαβάζει για να μεταφράσει, με την πρόσβασή του που του επιτρέψαμε να έχεις, το πρωτότυπο και στη μετάφραση πριν μια βδομάδα. Επομένως, και κάποιες φορές τη θαύμαζα επειδή είχε το προνόμιο να περπατάει αργά. Κανείς δεν την μπορούσε να την προσπεράσει. Εδώ έχουμε μια άλλη δήλωση που ενισχύει την άποψή μας ότι το προηγούμενο ήταν λάθος αφηρημάδας, η επιλογή τουρίνα. Κανείς δεν την μπορούσε να την προσπεράσει. Δεν υπάρχει δυνατότητα στα ελληνικά να μείνει αυτό το «την μπορούσε». Ελληνικά θα πρέπει να έχουμε «δεν μπορούσε να την προσπεράσει». Αυτό είναι λάθος μόνον αφηρημάδας, γιατί δεν φαίνεται από πουθενά άλλο ότι ο άνθρωπος που γράφει αυτή τη μετάφραση έχει κάποιο πρόβλημα λόγου και επικοινωνίας. Άρα είναι απολύτως βέβαιο ότι και το «τουρίνα» που επέλεξε για όνομα της Χελώνας είναι λάθος έλλειψης προσοχής, έλλειψης συγκέντρωσης του μεταφραστή. Τι άλλα δηλώνονται τώρα στην μετάφραση που έχουμε μπροστά μας. Κανείς δεν μπορούσε να την προσπεράσει. Κανείς δεν ήθελε να της επιβάλλει ένα διαφορετικό χρόνο από τον δικό του. Το πρόβλημα εδώ πάλι είναι ένα πρόβλημα προσοχής και συγκέντρωσης του μεταφραστή, γιατί ο χρόνος της Χελώνας θηλυκά, με γραμματικό γένος το θηλυκό, θα έπρεπε να είναι χρόνος από τον δικό της. Δηλαδή θα έπρεπε να θυμάται πάνε το μεταφραστής ότι αναφέρεται σε μια Χελώνα, ότι η αναφορά που κάνει ακόμα και με κτητικές αντωνυμίες θα πρέπει να έχουν μια συμφωνία ως προς το γραμματικό γένος. Άρα δεν είναι κανένας δεν ήθελε να της επιβάλλει ένα χρόνο διαφορετικό από το δικό του. Διαφορετικό από το δικό της είναι η αναμενόμενη σωστή μετάφραση. «Παύμαζα σε αυτήν την επιδεξιότητα και εκείνη την αυτονομία, εκείνη τη δυνατότητα να καταφεύγεις τον εαυτό της, αφήνοντας έξω όλους τους εχθρούς. Μου φαινόταν μια ανεκτίμητη αρετή». Εδώ θα πρέπει να μιλήσουμε για ελληνικά. Υπάρχουν μεγάλες αρετές, υπάρχουν σπουδαίες αρετές, υπάρχουν φοβερές αρετές, υπάρχουν όλα αυτά τα πράγματα, αλλά δεν υπάρχει ανεκτίμητη αρετή. Και θα εξηγήσω αμέσως γιατί. Από τα βιβλικά κείμενα, από τη βίβλο, όπου ανταποδίδει ο ένας τον άλλο το καλό, ή όπου ανταποδίδει ο ένας τον άλλο το κακό, από την πολιτική ηθική που έχουν αναπτύξει οι Προτεστάντες, όπου όλα μοιάζει να συσσωρεύονται σε μία ηθική λογιστική, έχεις κάνει καλό άρα θα σου απαντήσουν με καλό, ή σου έχουν κάνει καλό άρα αυτό το αξιολογείς και χρωστάς κάτι για να ανταποδώσεις, σου έχουν κάνει ένα δώρο άρα πρέπει και εσύ κάτι να επιστρέψεις σαν αντίδωρο. Όλα αυτά τα πράγματα ασφαλώς έχουν να κάνουν με εκτιμήσεις, με αξιολογήσεις του τι δέχτηκες ή του τι καλό σου κάνανε, ή του τι κακό σου κάνανε και υπάρχει μία ανταπόδοση μετά. Αυτά τα πράγματα είναι όμως έξω από την ύπαρξή μας, δηλαδή αν εμείς κάνουμε καλό, υποτίθεται ακόμα από τη βιβλική παράδοση, κάποιος θα μας ανταποδώσει αυτό το καλό, αν μας κάνουν καλό, εμείς χρωστούμε το καλό. Και βέβαια αξιολογούμε αυτό που δεχτήκαμε για να ξέρουμε τι χρωστούμε. Στις αρετές όμως, αν εγώ είμαι καλός τραγουδιστής, αν εγώ είμαι καλός πολιτικός, αν εγώ είμαι κακός ζωγράφος, αν εγώ είμαι αποτυχημένος συγγραφέας, δηλαδή είτε έχω ένα χαρακτηριστικό δικό μου καλό, είτε ένα χαρακτηριστικό δικό μου που δεν είναι τόσο ενισχυμένο, αυτό έχει να κάνει με κομμάτι της ύπαρξής μου. Δεν μου το χρωστάει κανείς, δεν το χρωστάω σε κανέναν. Επομένως, στην ελληνική γλώσσα δεν μπορεί να είναι ανεκτίμητη ή εκτιμητέα μια αρετή, μπορεί να είναι φοβερή, μπορεί να είναι τρομερή, μπορεί να είναι καταπληκτική, μπορεί να είναι σπουδαία, μπορεί να είναι ωραία, μπορεί να είναι οτιδήποτε από όλα αυτά, αλλά δεν μπορεί να είναι ανεκτίμητη. Επομένως, εδώ έχει γίνει λάθος. Και εδώ έχει γίνει διπλό λάθος. Το απόσπασμα αυτό μεταφράζεται, εν γνώση του μεταφραστή, ότι είναι απόσπασμα λογοτεχνίας. Και έχει και το πρωτότυπο στα χέρια του μεταφραστής. Άρα τι πρέπει να κάνει, πρέπει οπωσδήποτε να δει το πρωτότυπο. Στο πρωτότυπο, εάν κοιτάξουμε το πρωτότυπο, υπάρχει η έκφραση formidabile virtu, una formidabile virtu. Εκτός από αυτόν τον μεταφραστή τώρα, που αναμένουμε να έπρεπε να έχει αναγνωρίσει σαν σωστή επιλογή, τρομερό φοβερό χάρισμα. Υπάρχουν και άλλες μεταφράσεις που κάνανε φοιτητές την ίδια μέρα και την ίδια ώρα. Formidabile virtu, λοιπόν, το μεταφράσανε εξαιρετική αρετή, αξιοσημείωτη αρετή, σπουδαία αρετή, απαράμιλη αρετή. Υπήρχαν φοιτητές που κάνανε διπλή επιλογή. Υπήρχαν δηλαδή αξιοσημείωτοι και σπουδαία αρετή, αρετή μοναδική, καταπληκτική αρετή, ασύγκριτη αρετή. Ωστόσο, κανείς τους δεν μπόρεσε να φτάσει στην αναμενόμενη μετάφραση. Και δεν μπόρεσε κανείς τους να φτάσει στην αναμενόμενη μετάφραση, γιατί προφανώς δεν έλαβε υπόψη τη λέξη formidabile. Αν είχε γνώση του Ορλάντο Φουριόζο, αν είχε γνώση από αριώστο ο μεταφραστής, τότε θα έπρεπε να θυμηθεί ότι το formidabile στον αριώστο έχει την έννοια του τρομερού, του φοβερού. Φοβερή αρετή επομένως, φοβερή δύναμη κλπ. Ξεχνάμε ότι αυτή η αφήγηση, αυτό το απόσπασμα που μεταφράζουμε, είναι ένα απόσπασμα όπου η συγγραφέας θυμάται τα παιδικά της χρόνια και αφηγείται με τα μάτια και τα συναισθήματα ενός μικρού παιδιού ένα βιωμάτις. Μου φαινόταν μια ανεκτήμητη αρετή, μα μια μέρα η Τουρίνα εξαφανίστηκε. Εδώ αυτό το μα που βάζει ο Έλληνας φοιτητής που εκπαιδεύεται σαν μεταφραστής είναι ένα λάθος. Είναι ένα λάθος γιατί δεν υπήρχε καθόλου στο πρωτότυπο κείμενο. Δεν υπήρχε δηλαδή στο πρωτότυπο κείμενο κάτι που να δικαιολογεί αυτή τη μεταφραστική επιλογή. Μην έψαξα παντού. Την επομένη μέρα βρέθηκε πεθαμένη στο βάθος του κήπου. Να θυμίσω λίγο ότι πλέανε στο θερμαϊκό νεκρά ψάρια. Να θυμίσω λίγο ότι αυτό το σκυλί είναι νεκρό κλπ. Να θυμίσω ότι από το ζωικό βασίλειο όταν θέλουμε να αναφερθούμε στο τέλος της ζωής, όταν θέλουμε να μιλήσουμε για ένα ζώο το οποίο χάνει τη ζωή του, ποτέ δεν αναφερόμαστε σ' αυτό το ζώο σαν πεθαμένο ζώο, αλλά αναφερόμαστε σ' αυτό το ζώο σαν νεκρό ζώο. Νεκρό και ζωντανό ζωο. Αυτό είναι το σημασιολογικό που μας ενδιαφέρει εδώ. Άρα είναι λάθος επιλογητό πεθαμένη. Τι παθαίνει τώρα εδώ ο φοιτητής. Ο φοιτητής εδώ παθαίνει το εξής. Επειδή έχει στο νου του ότι μιλάει η ντουρίνα με τη χελώνα, ξαφνικά μπερδεύεται και της δίνει περισσότερα ανθρώπινα χαρακτηριστικά της χελώνας, την ώρα που μεταφράζει, από αυτά που πραγματικά θα έπρεπε να τολμήσει να χρησιμοποιήσει τη μεταφρασία του. Για να κάνω στην ντουρίνα μια άξια κηδεία, ούτε αυτό λέγεται ελληνικά, δεν υπάρχει άξια κηδεία, ή υπάρχει μια κηδεία αντάξια της, ή δεν υπάρχει τίποτα άλλο. Δεν υπάρχει άξια και μία άξια κηδεία. Ζήτησα από τη γιαγιά το ωραίο της μπαούλο. Στο πρωτότυπο δεν φαίνεται καθόλου να γίνεται αναφορά για μπαούλο, γίνεται αναφορά για κασετίνα. Το ωραίο της μπαούλο, όπου ήταν πολύ καλά δουλεμένο και κατασκεύασα με τα χέρια μου ένα στεφάνι που το τοποθέτησα πάνω στο μικρό άνοιγμα. Ήταν ο Κυπουρώς που έθαψε την Τουρίνα, μα μου φάνηκε πως είχε σκάψει μία τρύπα πολύ μικρή. Λάθη δύο εδώ. Αρκεί ο Κυπουρώς έθαψε την Τουρίνα. Προσπαθεί να κάνει μία αναφορική πρόταση και για να μπορέσει να διαχειριστεί τις ρηματικές φράσεις, ο μεταφραστής ή η μεταφράστρια, προσθέτει ένα ακόμα ρήμα, ήταν, το οποίο δεν έχει καμία σχέση με το πρωτότυπο. Δεν υπάρχει δηλαδή καμία ερώτηση που να λέει ποιος έθαψε την Τουρίνα, άρα είναι άχρηστο αυτό το ήταν. Το δεύτερο λάθος είναι λάθος πραγματολογικό. Για να θάψουμε ένα νεκρό ζώο δεν ανοίγουμε μία τρύπα, σκάβουμε ένα λάκκο. Ένα λακκάκι, ένα λάκκο, μικρό λάκκο, μεγάλο λάκκο, οτιδήποτε, αλλά πάντως δεν ανοίγουμε μία τρύπα. Είχα την πεποίθηση ότι οι νεκροί θα έπρεπε να θάβονται πολύ βαθιά. Αφού λοιπόν αυτό ήταν μία ιδέα της που είχε, μία εμμονή που είχε, αυτό δεν το ξέρουμε αυτή τη στιγμή, δεν μπορεί να μεταφραστεί ως θα έπρεπε, έπρεπε, αφού ήταν μία βεβαιότητα, πεποίθηση. Ίσως νόμιζα πως μόνο ένα βαθύ στρώμα γης, άλλο πρόβλημα εδώ, δεν είναι βαθύ στρώμα γης, είναι παχύ στρώμα γης. Βαθύς μπορεί να είναι ένα σλάκος. Θα μπορούσε να τους διατηρήσει μακριά από τον κόσμο και μόνο έτσι μπορούσαν να κοιμηθούν ανενόχλητοι. Αυτά λοιπόν τα λάθη ήταν πάρα πολύ δηλωτικά του τι σκεφτότανε ο μεταφραστής ή η μεταφράστρια όταν έκανε αυτές τις επιλογές. Θα ήθελα να δούμε λίγο όλα αυτά τα λάθη, όχι μόνον σαν αποτέλεσμα επιλογών ενός μεταφραστή, αλλά σαν λάθη μιας ολόκληρης τάξης. Για την έκφραση και κεράρε κοντουρίνα, κουβεντιάζοντας έγραψαν άλλοι φοιτητές, κουτσομπολεύοντας έγραψαν άλλοι φοιτητές, χαζολογώντας κάποιοι άλλοι, με το να συζητώ κάποιοι άλλοι, ενώ η αναμενόμενη μετάφραση ήταν μιλώντας. Ανάλογα με τα λάθη που έκανε ο κάθε φοιτητής, και δεν μπορεί να τα αναφέρω μία φορά, αλλά δεν είναι λάθη που τα εντοπίσαμε μόνο σε μία μετάφραση, είναι λάθη που τα κάνανε αρκετοί φοιτητές, είναι ομαδοποιημένα λάθη αρκετών φοιτητών. Καταλαβαίνουμε ότι είχε δημιουργήσει άλλη ερμηνευτική αντίληψη ο κάθε μεταφραστής και για το λογοτεχνικό κείμενο και για τη λογοτεχνική τυπολογία στην οποία εντάστηται το κείμενο και για το ρόλο της χελώνας και για το πρόσωπο της χελώνας. Για την έκφραση, για παράδειγμα, νεσούνο λειντζουντζέβαν δις πιτσάρσι, άλλοι φοιτητές γράψαν κανείς δεν την ανάγκασε να βιαστεί, άλλοι φοιτητές γράψαν κανείς δεν την πίεζε να βιαστεί, άλλοι γράψαν κανείς δεν την ανάγκαζε ή κανείς δεν την έσπρωχνε να βιαστεί, άλλοι γράψαν και το ένα και το άλλο, άλλοι γράψαν κανείς δεν την υποχρέωνε να βιάζεται, ενώ η αναμενόμενη μετάφραση είναι κανείς δεν μπορούσε να την αναγκάσει να βιαστεί. Αυτό λοιπόν που λείπει από τους φοιτητές είναι η ερμηνεία σε επίπεδο κατανόησης, η ερμηνεία των δυναμικών που υπάρχουν σε αυτή την αφήγηση, των υπαρξιακών δυναμικών που υπάρχουν σε αυτή την αφήγηση και το εξηγώ αμέσως. Η χελώνα είχε ένα εσωτερικό δικό της χαρακτηριστικό, μπορούσε να πηγαίνει αργά και δεν μπορούσε κανείς να την κάνει να αλλάξει την ταχύτητά της, επομένως οι εξωγενείς παράγοντες δεν μπορούσαν να την επηρεάσουν, άρα η μόνη μετάφραση είναι κανείς δεν μπορούσε να την αναγκάσει να βιαστεί. Τίποτα άλλο δεν μπορεί να εκφράσει καλύτερα στην ελληνική, με μεγαλύτερη ακρίβεια στην ελληνική, αυτό το υπαρξιακό χαρακτηριστικό της χελώνας που ταυτίζεται με την ύπαρξή της. Να θυμίσω ότι λέμε στα ελληνικά, πας σαν χελώνα, όταν θέλουμε να πούμε ότι κάποιος πηγαίνει πολύ αργά. Η άλλη έκφραση που μας έκανε εντύπωση είναι η μετάφραση, η επιλογή μεταφραστική για την formidable virtu. Υπήρχαν φοιτητές που γράψαν εξαιρετική αρετή, άλλοι που γράψαν αξιοσημείωτη, άλλοι που γράψαν σπουδαία αρετή, άλλοι που γράψαν και αξιοσημείωτη και σπουδαία, άλλοι γράψαν παράμιλη αρετή, αρετή μοναδική, καταπληκτική αρετή, ασύγκριτη αρετή. Ποια ήταν η αναμενόμενη μετάφραση, τρομερό φοβερό χάρισμα. Για να μπορέσει κανείς να κάνει αυτή τη μετάφραση, όπως ανέφερα και προηγουμένως, θα πρέπει να γνωρίζει την σημασία που έδινε ο Αριώστο, στη λέξη formidabile και τον τρόπο που τη χρησιμοποιούσε στον Ορλάντο. Στον Ορλάντο Φουριώζο. Όποιος ξέρει αυτό το κείμενο, ξέρει ότι πρέπει να μεταφράσει το formidabile βυρτού σαν φοβερό τρομερό χάρισμα. Οι φοιτητές επίσης μετέφρασαν με έναν δικό τους ιδιοριθμό τρόπο, ιδιοσυγκρασικό θα έλεγα, το περντάρια τουρίνα ουναντένια σεπολτούρα. Άλλοι είπανε, για να δώσω στην τουρίνα μια αξιοπρεπή κηβία. Άλλοι γράψανε, για να δώσω στη σκληρούλα μια αξιοπρεπή ταφύ. Άλλοι γράψανε, για να κάνω στην τουρίνα μια αξιοπρεπή ταφύ. Άλλοι, για να μπορέσω να θάψω σωστά με κατάλληλο τρόπο την τουρίνα. Κάναν δηλαδή και ερμηνευτική προσθήκη. Αυτό σημαίνει ότι είχανε πολύ μεγάλη δυσκολία να σιγουρευτούν τι θα επιλέξουν για μετάφραση. Άλλοι γράψανε, για να δώσω στην τουρίνα ένα δείγμα τιμής. Και τέλος, για να κάνω στην τουρίνα μια αξιοπρεπή ταφύ. Η αναμενόμενη μετάφραση είναι, για να κάνω στη σκληρούλα μια κηβία αντάξια της. Δεν μπορέσανε δηλαδή να λειτουργήσουν σε βάθος, σε ερμηνευτικό βάθος πάνω στον πρωτότυπο. Δεν μπορέσαν δηλαδή εκπαιδευόμενοι μεταφραστές να δουν μέσα στον πρωτότυπο, ότι αυτά που αφηγείται η συγγραφέας είναι αναμνήσεις της από την κηδεία που έκανε στη χελώνα της, και όχι από το συγκεκριμένο μόνο κομμάτι της ταφής της χελώνας. Επίσης, μία άλλη έκφραση που αξίζει να την προσέξουμε, είναι, «Φούιλ τζαρντινιέρια σε πελύρια λαντουρίνα, μα μη πάρβε κι αβέ σε σκαβάτο ονα μπουκα τρόπο πίκολα». Και τι λένε τώρα, λένε μία τρύπα, μπουκα μόλτο πίκολα. Δεν είναι μία τρύπα, είναι ένας λάκος. Λάκος κάβουμε για να φυτέψουμε ένα λουλούδι, λάκος κάβουμε για να τοποθετήσουμε να αποθέσουμε εκεί ένα ζώο που είναι νεκρό. Δεν μπορεί λοιπόν να είναι τρύπα, ούτε σε αυτή τη μετάφραση δεν γινόταν να είναι τρύπα. Προφανώς, η μόνη υπόθεση που μπορεί να κάνει κανείς και που είναι και πιο φυσιολογική, είναι ότι οι παιδιά 18 χρονών, εμπειρίες, αποκιδίες ή γενικά θέματα τα αφήσουν, δεν τα γνωρίζουν, δεν έχουν εξικίωση. Άρα δεν μπορούν να επιλέξουν με βάση τις εμπειρίες τους, από το νοητικό τους λεξικό, την κατάλληλη μεταφραστική μονάδα. Δεν έγιναν μόνο λάθη σε αυτή τη μετάφραση. Έχουμε και δηλώσεις περιορισμένης ευαισθησίας απέναντι σε κάποιες επιλογές. Θα ήθελα να συζητήσουμε την ιταλική μεταφραστική μονάδα «βέβολα φέρμα κονβιντσιόναι και η μόρτιντο βέσσερο έσσερο σε πόλτι εν προφοντητά». Αυτό λοιπόν είναι μια μεταφραστική μονάδα. Εμάς μας ενδιαφέρει κυρίως για έναν πυρήνα της «φέρμα κονβιντσιόναι», που εκφράζει και όλα την υπαρξιακή σχέση που είχε με όλη αυτή τη διαδικασία που αφηγείται της ταφής στο παιδί. Και βλέπουμε πώς το μετέφρασαν οι φοιτητές. «Είχα τη δυνατή πεποίθηση». Στην ελληνική γλώσσα αυτός ο συνδυασμός «δυνατή πεποίθηση» δεν υπάρχει. «Είχα τη σταθερή πεποίθηση». Υπάρχει, αλλά εδώ δεν είναι αυτό που θέλαμε. «Είχα την έντονη πεποίθηση». Δεν υπάρχει αυτό ελληνικά. «Είχα τη σταθερή πεποίθηση». Εναλλακτική επιλογή ισχυρή ο ίδιος φοιτητής, άρα είχε μεγάλη ανασφάλεια όταν το όγραφε «πεποίθηση». Η αναμενόμενη τώρα μετάφραση «Είχα την ακλόνητη πεποίθηση». Οι πεποίθησεις είναι ακλόνητες όταν υπάρχουν. Γιατί είναι στερεότυπα, γιατί είναι σχήματα του μυαλού μας. Ή γιατί είναι βεβαιότητες αντικειμενικές τις οποίες τις έχουμε εκτός από κάθε διαπραγμάτευση. Άρα είναι ακλόνητη η πεποίθηση. Ένας μόνο φοιτητής μπόρεσε να μεταφράσει σωστά, να γράψει δηλαδή «σκληρούλα». Οι υπόλοιποι φοιτητές γράψανε «ντουρίνα». Είτε το γράψανε αυτό με ελληνικό αλφάβητο, αλλά την ιταλική λέξη αποτυπώνοντας «ντουρίνα», με τη σημασία πάντα «σκληρούλα», είτε το γράψανε με λατινικό αλφάβητο «ντουρίνα». Ωστόσο μία ήταν η μετάφραση η σωστή, ενός μόνο φοιτητή από ολόκληρη την τάξη, και αυτή ήταν η λέξη «σκληρούλα». Για να καταλάβετε πόσο μεγάλη σημασία έχει αυτό, αρκεί να σας πω ότι αυτή τη συγκεκριμένη μετάφραση την κάναν ταυτόχρονα 14 φοιτητές που όλοι τους είχαν δει μία εβδομάδα πριν το πρωτότυπο και είχαν δει επίσης μία εβδομάδα πριν τη σωστή μετάφραση από το Ιταλικό Ιστιτούτο. Λυντομάνει τώρα μία άλλη μεταφραστική μονάδα, η οποία βρίσκεται στην εξής φράση, «λυντομάνει, φου τροβάτα μόρτα ειν φόντο αλτζαρντίνο». Τι μετάφραση κάνουν εδώ οι φοιτητές μας. Την επόμενη μέρα έτσι το μεταφράζει μόνο ένας φοιτητής, 12 φοιτητές το μεταφράζουν την μεθεπόμενη μέρα, 12 φοιτητές την μεθεπόμενη μέρα δεν ξέρουν το «λυντομάνει» να το μεταφράσουν, που σημαίνει ότι εδώ κάνουν ένα λάθος που προκύπτει από μία μεταφραστική δυσκολία, η οποία έχει να κάνει με την κατανόηση που είναι οι κανοί να κατακτήσουν όταν διαβάζουν το πρωτότυπο κείμενο. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουν μες στο λεξιλόγιο τους τη λέξη «in domani» και επειδή βλέπουν το «domani» βλέπουν μπροστά και το «in» μια πρόθεση, που κάνει αυτή τη σύνθετη λέξη, νομίζουν ότι είναι μεθεπόμενη. Κάνουν δηλαδή μία δική τους συμπρεσιονιστική ερμηνεία πάνω στη λέξη. Υπήρξαν τώρα και μεμονωμένοι φοιτητές, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να επιλέξουν στα ελληνικά την ισυδυνομία και αλλείωσαν σε διάφορα σημεία του αποσπάσματος αναφορά στη μετάφραση. Θα σας δώσω μερικά παραδείγματα. «Λέει αβέβαια η δηρύτο». «Λέει» σημαίνει «αυτή». Υπήρξε φοιτητής ο οποίος στη θέση του «αυτή» έβαλε το «εκείνη». Εδώ έχει να κάνει με ένα λάθος ιδιοσυγκρασικό του φοιτητή, γιατί είναι αδύνατον να αγνοούσε ο φοιτητής που εξετάζουμε τώρα τη διαφορά μεταξύ του «αυτός» και του «εκείνου» στα ελληνικά. Δεν φαίνεται δηλαδή από πουθενά αλλού στη γλώσσα που χρησιμοποιεί να έχει προβλήματα στον λόγο «τέτοια». «Φούιλ τζαρντινιέρια σε πελήρια λαντουρίνα μα μη πάρβε και αβέ σε σκαβάτο να μπουκα τρόπο πίκολα». Υπάρχει φοιτητής που ο γράφης μου αποκάλυψε. Είναι αδύνατον αυτό το πράγμα να γίνει δεκτό, πέρα για πέρα αδύνατο, γιατί δεν υπάρχει μια εξωτερική αποκάλυψη, δεν υπάρχει δηλαδή κάποιος εξωτερικός παράγοντας που εξηγεί ή που δηλώνει ή που δείχνει στην αφηγήτρια ότι έγινε ένας μικρός λάκος. Υπάρχει μια εσωτερική δική της ικανότητας της αφηγήτριας να μπορέσει να κατανοήσει ότι ο λάκος είναι μικρός, ή να μπορέσει να διεστανθεί ότι ο λάκος είναι μικρός. Όταν μιλούμε για εσωτερικές καταστάσεις ή όταν μιλούμε για εξωτερικούς παράγοντες που μας δημιουργούν εντυπώσεις, είναι εντελώς διαφορετικά τα ρήματα που θα χρησιμοποιήσουμε και αυτό δεν το διαχειρίζεται ο φοιτητής που τώρα σχολιάζουμε. Εδώ σε αυτή τη μεταφραστική μονάδα το σημείο που μας ενδιαφέρει κεντρικά είναι μια κρίσιμη μεταφραστική ακόμα μικρότερη μονάδα. Σπέσο στράτο. Αυτό το σπέσο στράτο το μεταφράζει ο φοιτητής σαν λεπτό στρώμα γης. Αυτό όμως δεν είναι ένα λεπτό στρώμα γης, είναι ένα παχύ στρώμα γης που θα έπρεπε να επιλέξει τη μετάφραση. Για να δούμε τώρα άλλες περιορισμένες ευαισθησίες που δηλώσανε με τις μεταφραστικές τους επιλογές άλλοι φοιτητές. Λυντομάνι φουτροβάτα μόρτα ημφόντο αλτζαρντίνο. Γράφει λοιπόν κάποιος φοιτητής βρέθηκε ψώφια. Ασφαλώς και χρησιμοποιούμε τη λέξη ψώφια για ζώα. Τη χρησιμοποιούμε και για ανθρώπους λέμε είμαι ψώφια από την κούραση. Ωστόσο δεν μπορεί εδώ πέρα να χρησιμοποιηθεί ο όρος ψώφια γιατί θυμίζω πάλι βρέθηκαν ψάρια νεκρά στο θερμαϊκό. Η σχέση που είχε το παιδί αυτό η αφηγήτρια με τη χελώνα είναι μια σχέση ιστοργής, δεν μπορεί να γράφει ψώφια λοιπόν, νεκροί. Λυντομάνι φουτροβάτα μόρτα ημφόντο αλτζαρντίνο. Στο βάθος στον κήπο γράφει ο φοιτητής. Δεν έχει εξαφανιστεί η γενική από τα ελληνικά. Στο βάθος του κήπου και πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας άνθρωπος εκεί που χωράει καλύτερα από όλα τα άλλα η επιλογή της γενικής, πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιεί αυτή την πτώση ο μεταφραστής. Αδυναμία τώρα ο ρογάνος της λεξιλογίου. Φαμπρικάει κονλεμί εμάνι ουνα κορώναντα λόρο και ντεπόζει σουλαπίκολα σάλμα. Εδώ δεν ξέρω τι κατάλαβε ο φοιτητής. Άλλα πράγματα γράφει το κείμενο και μας λέει τώρα ένας φοιτητής όπου ήταν αποκλειστικά δουλειά εργατών και τεχνητών. Αυτή η εφεύρεση, γιατί πρόκειται για μία μεταφραστική εφεύρεση, συμβαίνει πολλές φορές σε μεταφραστές που αισθάνονται πολύ ανασφαλείς και σε διερμήνες που αισθάνονται πολύ ανασφαλείς. Ας θυμηθούμε λίγο τι κάνουμε κι εμείς οι ίδιοι. Πολλές φορές μας λέει κάποιος, συμβαίνει αυτό, το κατάλαβες, και απαντούμε για να ξεφορτωθούμε τη δυσκολία. Ναι, το κατάλαβα. Το ίδιο πράγμα μπορεί να το πάθει και ένας μεταφραστής, ιδίως ένας μεταφραστής που κάνει μία μετάφραση μέσα στη σχολική τάξη και νομίζει ότι θα βαθμολογηθεί γι' αυτήν. Πολλές φορές αισθάνεται περισσότερο την ανάγκη να γεμίσει το κείμενο παρά να κάνει σωστά τη μετάφραση. Αυτό όμως όσοι θέλουμε να γίνουμε επαγγελματίες μεταφραστές δεν θα το κάνουμε ποτέ. Καλύτερα να επιλέγουμε αν δεν καταλαβαίνουμε κάτι πιο γενικές εκφράσεις, παρά να προσθέτουμε ό,τι νομίζουμε ότι μπορεί να γεμίσει ένα κείμενο. Κάποιοι φοιτητές κάνανε εναλλακτικές λύσεις. Δηλαδή δεν επιλέξαν μόνο μία λύση, επιλέξαν δύο λύσεις. Για παράδειγμα, αβέβα ειλτηρίτο, διαντάρε, πιάνω. Μπορούσε και γράφουν μέσα επαρένθεση και το δικαίωμα. Δεν είναι σωστό αυτό το πράγμα. Όπως οι ομιλητές πρέπει να έχουν το θάρρος της γνώμης τους και να την τεκμηριώνουν, έτσι και οι μεταφραστές πρέπει να έχουν το θάρρος των επιλογών τους και να τις τεκμηριώνουν. Δεν μπορεί ο μεταφραστής να παραδεί δικείμενο με δύο επιλογές και κυρίως δεν μπορεί να αντέξει στην αγορά εργασίας κάνοντας δύο επιλογές. Κανείς δεν την ανάγκαζε και μέσα επαρένθεση, ξαναγράφει ο ίδιος φοιτητής, έσπρωχνε να βιαστεί. Είναι το ίδιο πρόβλημα. Έχουμε τελειώσει με τους σχολιασμούς των λαθών που εντοπίστηκαν στο απόσπασμα αναφοράς που συζητήσαμε και θα ήθελα να δούμε λίγο θεωρητικά τώρα τα προβλήματα που σχολιάσαμε. Όχι τόσο τα προβλήματα που σχολιάσαμε, όσο γενικά τις συμπεριφορές λείψεις αποφάσεων των μεταφραστών. Η μετάφραση είναι ένα γεγονός κυημένο κεντρικό. Τι θα πει αυτό? Αξιολογείται αν είναι ορθή ή όχι τόσο ορθή μία μεταφραστική επιλογή με βάση το κείμενο, με βάση το πρωτότυπο. Επομένως η μετάφραση είναι κείμενο κεντρική πράξη και κρίνεται κείμενο κεντρικά. Οι λογικοί περιορισμοί τώρα που έχουμε πάνω σε κάθε μεταφραστική επιλογή προκύπτουν από την ερμηνεία που κάνουμε, από την κατανόηση, την ερμηνεία, την πρόσβαση, την αντίληψη που δημιουργούμε για τα πράγματα που συζητούνται, που αναφέρονται, που υπάρχουν στο πρωτότυπο. Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιήσαμε ένα απόσπασμα αναφοράς, το οποίο απόσπασμα αναφοράς όπως βλέπετε έχει μια αυτονομία. Πάντοτε όταν παρουσιάζουμε κριτικά μία μετάφραση θα πρέπει να επιλέγουμε ένα απόσπασμα που να μπορεί από μόνο του να διατηρήσει μια νοηματική αυτονομία. Πράξεις τώρα κρίσης μετάφρασης, κριτικής μετάφρασης, αξιολόγησης ποιότητας μετάφρασης, εύχομαι να τύχουν σε όλους μας. Πιστεύω δηλαδή ότι κάποιοι φοιτητές που εκπαιδεύονται κοντά μας θα μπορέσουν και μεταφραστές να γίνουν και κριτικοί μεταφράσεις να γίνουν. Γι' αυτό το λέω από τώρα. Πάντοτε όταν κρίνουμε την ποιότητα μιας μετάφρασης θα πρέπει να επιλέγουμε αποσπάσματα τα οποία να διατηρούν την αυτονομία τους. Ακόμα και όταν δεν τα διαβάζουμε μαζί με το συνολικό κείμενο στο οποίο αναφέρονται. Οι συμπεριφορές τώρα επιλογής των μεταφραστών είναι δηλωτικές. Δείχνουν πάντοτε τι σκεφτόταν ή τι δεν μπορέσαν να σκεφτούν οι μεταφραστές. Δείχνουν πάντοτε πόσο συγκεντρωμένοι ήταν ή πόσο λιγότερο συγκεντρωμένοι ήταν. Δείχνουν πάντοτε πόσο πολύ ξέρουν τη γλώσσα του πρωτότυπου. Δείχνουν πάντοτε πόσο εξικοιωμένοι είναι με τα θέματα που αποτελούν την κειμενική ύλη της μετάφρασης και του πρωτότυπου φυσικά. Οι δυσκολίες λοιπόν όλες αυτές σε μια μετάφραση ονομάζονται επεισοδιακές μεταφραστικές δυσκολίες. Τα προβλήματα στη μετάφραση είπαμε από την αρχή από το πρώτο μας μάθημα ότι είναι καθολικά, ισχύουν για όλα τα ζεύγη γλώσσων εργασίας και όχι μόνο για τα ιταλικά ελληνικά. Οι δυσκολίες όμως που θα βγάλει ο κάθε μεταφραστής είναι θέματα επεισοδιακά. Έχουν να κάνουν με τον ίδιο το μεταφραστή, έχουν να κάνουν με τον συγγραφέα του πρωτότυπου, έχουν να κάνουν με τις γλώσσες εργασίας και με το κειμενικό είδος. Αυτά ως την προσπάθειά μας να συνοψήσουμε αυτά που συζητήσαμε στην σημερινή μετάφραση. Θα ήθελα να μην ξεχνάμε ποτέ ότι υπάρχει και ένα κομμάτι θεωρίας της μετάφρασης, το οποίο θα πρέπει παράλληλα με την μεταφραστική πράξη και την μεταφραστική κριτική λαθών, που μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα τις απαιτήσεις της μεταφραστικής πράξης, να μιλούμε και για τη θεωρία της μετάφρασης. Κάθε φορά όταν κάνουμε ένα μάθημα το οποίο έχει μεταφραστική πράξη, η πράξη αξιολόγησης ποιότητας μετάφρασης, θα ήθελα πάντοτε να δίνουμε και λίγο χρόνο στην θεωρία της μετάφρασης. Ας μην έχουμε αυταπάτες. Χωρίς γνώσης θεωρίας δεν μπορούμε να κάνουμε ούτε καλή κριτική αποτίμηση ενός μεταφραστικού αποτελέσματος, ούτε να κατανοήσουμε τις απαιτήσεις των μεταφράσεων. Θα ήθελα όμως να προσφέρουμε και κάτι άλλο, ένα δώρο στον εαυτό μας όσοι εκπαιδευόμαστε σαν μεταφραστές. Να μάθουμε να μιλούμε στην ιταλική γλώσσα αφού είναι γλώσσα εργασίας μας, για να μπορούμε να πηγαίνουμε σε συνέδρια, για να μπορούμε να συζητούμε με συναδέρφους μας ιταλούς, να μάθουμε λοιπόν να μιλούμε και τη θεωρητική γλώσσα της μετάφρασης. Θα υπάρξει λοιπόν ένα κομμάτι πάντοτε στα μαθήματά μας που θα μας διδάσκει πώς να μιλούμε τη θεωρητική γλώσσα της μετάφρασης. Θα κάνουμε σήμερα το πρώτο μας τέτοιο μάθημα. «Λα τεωρίαν τε λα τραδουτσιόναι εουνα μπράγκα τε λι δισιπλήν εουμανίστηκε και συόκουπα τε λο στούδιο συσθεμάτικο εν τε ίνταρ δισιπλινάρε τε λα τεωρίαν, τε λα τραδουτσιόναι, εν τε λα πληκατσιόναι, τε λα τραδουτσιόναι, τε λιντερ πρεταριάτο, δι εν τραμπε κουέστε ατιβητά». Αυτό είναι μια πάρα πολύ συνηθισμένη φράση που αναφέρεται στο ποιο είναι το αντικείμενο της θεωρίας της μετάφρασης, είναι οι μεταφράσεις και οι διερμηνίες, αναφέρεται στη διεπιστημονική βάση της μετάφρασης. Έχουμε δύο πράγματα εδώ να κάνουμε. Ένα, να μπορέσουμε να ξεχωρίσουμε ποια είναι τα γλωσσικά παραδείγματα, δηλαδή τα γλωσσικά πρότυπα, τα γλωσσικά μοντέλα, για να μπορέσουμε με αυτή τη φράση, όχι μόνο να μιλήσουμε για τη μετάφραση, αλλά να τη μεταφέρουμε και να την αξιοποιήσουμε για να μπορέσουμε να μιλήσουμε και για άλλη ανθρωπιστική επιστήμη. Σας δίνω αμέσως το παράδειγμα. «Λα ταιωρίαν τε λα τραδουτσιόναι», θα μπορούσε να είναι «λα ταιωρίαν τε λα λετερατούρα», θα μπορούσε να είναι «λα ταιωρίαν τε λα λιγγουίστικα». «Εουνα μπράγκα τε λα δισιπλίναι ουμανίστηκε», πολύ ωραία. Θα μπορούσε να είναι «πατολογία» και τότε να είναι «λα ταιωρίαν τε λα πατολογία», «εουνα μπράγκα τε λα δισιπλίναι μεντικε». Επομένως βλέπετε ότι τα γλωσσικά παραδείγματα που υπάρχουν σε ένα κείμενο, μπορούν να αξιοποιηθούν και σε κάποιο άλλο κείμενο. Εμείς θα μείνουμε μόνο στο παράδειγμα της μετάφρασης και θα μάθουμε, μιλώντας για μετάφραση, να μιλήσουμε και για άλλες ανθρωπιστικές επιστήμες άμα χρειαστεί. Επομένως, παίρνουμε ξανά τη φράση «λα ταιωρίαν τε λα τραδουτσιόναι», «εουνα μπράγκα τε λα δισιπλίναι ουμανίστηκε» και «σιόκουπαν τελοστούδιο συστημάτικο» «ένταν δισιπλινάραι», «δε λα ταιωρίαν», «δε λα εντεσκρισιόναι», «εν τε λα πληκατσιόναι», «δε λα τραδουτσιόναι», «δε λα εντερπιταριάτω», «όντι εν τραμπε κουέσται ατιβητά». Ας πούμε ότι κατανοήσαμε το μηχανισμό για τη μετάφραση και τη θεωρία της μετάφρασης. Θα ήθελα τώρα να δούμε αν μπορούμε να εφαρμόσουμε αυτά τα γλωσσικά παραδείγματα σε άλλη ανθρωπιστική επιστήμη. Ποια να διαλέξουμε, ας πούμε τη φιλολογία. «Λα ταιωρίαν δε λα φιλολογίαν ε ουνα μπράνκα δε λα δισιπλήν ουμανίσθηκε και σιόκουπα δε λα στούδιου συστηματικο έντε εντερδισηπλινάραι, «δε λα ταιωρίαν», «δε λα δισκρισιόναι», «εν τε λα πληκατσιόναι», «δε λα τεστι δι λετερατούρα» «ε δε ιτέστι δε λα σέντσα» «ε δε λα φιλολογία» «ε δε λα φιλοζοφία» «όντι εν τραμπε κουέστη ατιβητά». Τι άλλο θα μπορούσαμε να πούμε πάνω σε αυτό το γλωσσικό παράδειγμα. «Λα ταιωρίαν δε λα τραλουσιόναι» είναι το γλωσσικό παράδειγμα. Είπαμε «λα ταιωρίαν δε λα φιλολογία» μπορούμε να πούμε «λα ταιωρίαν δε λα λετερατούρα». Θα το δοκιμάσουμε. «Λα ταιωρίαν δε λα λετερατούρα» «ε ουνα μπράγκαν τε λε δισιπλήν εουμανίστηκε» «και σιόκουπαν τε λο στούντιο συστημάτικο» «εν τε ίντερ δισιπλινάραιν» «δε λα ταιωρίαν» «δε λα δισκριτσιόναι» «εν τε λα πληκατσιόναι» «δε λα λετερατούρα» «εν τε λα ποεζία» «όντι εν τραμπε κουέστη ατιβητά». Για να δούμε το επόμενο γλωσσικό παράδειγμα. «Λα ταιωρίαν δε λα τρατουσιόναι εν ορματίβα» «ε πρεσκρίβε λε ρέγκολε περ λα πληκατσιόναι δι κουέστη ατιβητά». «Εν όν βα κομφούζακον λα σέντσαν δε λα τρατουσιόναι και εσεντήφικα εν τε σκριτίβα». Για να δούμε τώρα αν μπορούμε να εφαρμόσουμε αυτό το γλωσσικό παράδειγμα σε άλλη επιστήμη. Για παράδειγμα ας πάμε στη διδακτική. Για να δούμε λοιπόν το γλωσσικό μας παράδειγμα πώς μπορεί να φτάσει να εφαρμόζεται στη διδακτική. «Λα ταιωρίαν δε λα τρατουσιόναι εν ορματίβα» «ε πρεσκρίβε λε ρέγκολε περ λα πληκατσιόναι δι κουέστη ατιβητά». «Εν όν βα κομφούζακον λα σέντσαν δε λα τρατουσιόναι και εσεντήφικα εν τε σκριτίβα». Τι κάνω αυτή τη στιγμή, αυτή τη στιγμή παίρνω παραγράφους ολόκληρες κειμένου θεωρίας της μετάφρασης και πέρα από τη συζήτηση που από μόνο του αυτό το κάθε απόσπασμα μας δίνει τη δυνατότητα να κάνουμε πέρα από αυτή τη συζήτηση για τη θεωρία της μετάφρασης προσπαθώ να σας δείξω πως εμείς οι μεταφραστές χρησιμοποιώνουμε για να μιλήσουμε ή για να γράψουμε και για άλλα κείμενα. Αυτό θα το χρειαστούμε ως μεταφραστές εφαρμόζοντας τις τεχνικές αξιοποίησης των σωμάτων κειμένων για να μπορέσουμε να βρούμε γλωσσικά παραδείγματα ώστε να μεταφράσουμε κείμενα που δεν μπορούν να μας καλύψουν τα λεξικά για τη μετάφρασή τους. Για να δούμε τώρα παρακάτω την άλλη παράγραφο. Κόμμα εσέντσα εντερδυσσυπληνάραι, λα τεωρία δε λα τραδουσιόναι πρέντε εν πρέστιτο παρέκειο δα ι διφέρεντι κάμπιντι στούδι και σωστέγγονο λα τραδουσιόναι. Κουέστι κομπρέντονο λα λετερατούρα κομπαράτα λιμφορμάτικα λα στόρια λα λιγουίστικα λα φιλολογία λα φιλοζοφία λα σαιμιώτικα λα τερμηνολογία λα λεσικογραφία ετσέτερα. Ας δούμε τώρα αν από εδώ μπορούμε να βγάλουμε γλωσσικά παραδείγματα για να μιλήσουμε και για μία άλλη επιστήμη για παράδειγμα να μιλήσουμε για την γλωσσολογία. Ας δούμε τώρα αν από εδώ μπορούμε να μιλήσουμε και για μία άλλη επιστήμη για παράδειγμα να μιλήσουμε για την γλωσσολογία. Ας δούμε τώρα αν από εδώ μπορούμε να μιλήσουμε και για μία άλλη επιστήμη για παράδειγμα να μιλήσουμε για την γλωσσολογία. Ας δούμε τώρα αν από εδώ μπορούμε να μιλήσουμε και για μία άλλη επιστήμη για παράδειγμα να μιλήσουμε για την γλωσσολογία. Ας δούμε τώρα αν από εδώ μπορούμε να μιλήσουμε και για μία άλλη επιστήμη για παράδειγμα να μιλήσουμε για την γλωσσολογία. Ας δούμε τώρα αν από εδώ μπορούμε να μιλήσουμε και για μία άλλη επιστήμη για παράδειγμα να μιλήσουμε για την γλωσσολογία. Μπορεί ακόμα και αυτό το γλωσσικό παράδειγμα να χρησιμοποιηθεί σε άλλη επικοινωνιακή μας ανάγκη. Ναι μπορεί. Για παράδειγμα να πάρουμε τη συγκριτική λογοτεχνία. Η συγκριτική λογοτεχνία στα ελληνικά εκφέρεται με δύο τρόπους. Ή ως συγκριτική λογοτεχνία ή ως συγκριτική γραμματολογία. Όταν αναφέρουμε τον όρο συγκριτική γραμματολογία πάλι το παίρνουμε από τη γαλλική γλώσσα σαν δάνειο. Για να δούμε λίγο πως μπορεί αυτό το τελευταίο γλωσσικό παράδειγμα για την μετάφραση να χρησιμοποιηθεί για την συγκριτική λογοτεχνία. Συν ό,τι και ειν' Ιταλιανό, εάν και ειν' Γρέκο, σε συρριφερήσει σε αυτόν τον σχήμα της θεωρίας, εάν και ειν' γραμματολογία, συγκριτική γραμματολογία. Στην συζήτηση για τη θεωρία της μετάφρασης μπαίνουν συνέχεια καινούργιοι όροι. Για παράδειγμα, μέχρι πριν λίγο καιρό αρκούσε να λέμε μεταφραστής, αυτός είναι μεταφραστής, μεταφράζει. Τώρα τελευταία χρησιμοποιείται και ένας άλλος όρος, μεσολαβητής-διαμεσολαβητής. Ας δούμε λίγο στο ιταλικό κείμενο πως ακριβώς γίνεται η εξήγηση αυτών των δύο εναλλασσόμενων όρων. Ειντεαλμέντε ουν τραντουτόραι, σέλλιαι κουέλλε στρατετζίαι τραντουτίβαι νελαλίγγου ανταρρύβω, και ουν μάντρε λίγγουα ου τυλιτζερέμπαι νελαστέσα σιτουατσιόναι κομμουνικατίβα. Τι σημαίνει αυτό? Σημαίνει ότι υπό ιδανικές συνθήκες ένας μεταφραστής θα επιλέξει σε μια καλή μετάφραση όρους που ένας φυσικός ομιλητής που δεν έχει μητρική γλώσσα, δηλαδή τη γλώσσα της μετάφρασης, θα δεχθεί τις επιλογές του μεταφραστής σαν σωστές επιλογές. Ωραία, αυτό είναι βασική αρχή για την αξιολόγηση της ποιότητας μιας μετάφρασης. Μπορούμε να εφαρμόσουμε αυτό το γλωσσικό παράδειγμα σε μία άλλη δραστηριότητα, για παράδειγμα που δεν είναι μετάφραση, που είναι ας πούμε επικοινωνία διαγλωσική, π.χ. οι δυο άνθρωποι μιλούν ιταλικά. Για να δούμε ιδανικά ποιος θεωρείται καλός ομιλητής. Καλός ομιλητής θεωρείται αυτός που όταν μιλάει ένας άλλος που είναι φυσικός ομιλητής της γλώσσας, βρίσκει σωστά αυτά που λέει. Επομένως, για να κάνουμε αυτό το παράδειγμα μεταφορά στον καλό ομιλητή ξένης γλώσσας. Επιμένω να θέλω να μάθετε να κάνετε γλωσσική μεταφορά των προτύπων από μία περίσταση σε μία άλλη, για να μπορέσετε έτσι να εξηγηωθείτε με ένα βασικό εργαλείο των μεταφραστών που είναι τα σώματα κειμένων. Για να δούμε το επόμενο παράδειγμα. Λαμπρά. Εδώ τι γίνεται. Αν το δούμε ως προς την ιστορία της μετάφρασης και των μεταφραστών, θα δούμε ότι στη σημερινή συγκυρία στα πανεπιστήμια, η φιγούρα του μεταφραστή είναι μία φιγούρα η οποία κατέχει στο χάρτη των πανεπιστημίων το ρόλο της. Έχουν δημιουργηθεί θέσεις μεταφραστών σε όλα τα σύγχρονα πανεπιστήμια. Σε άλλα πανεπιστήμια υπάρχουν έδρες μετάφρασης και σήμερα υπό την ονομασία διαμεσολαβητής, έχουνε καλυφθεί θέσεις εργασίας ερευνητικού και εκπαιδευτικού προσωπικού σε ξένα πανεπιστήμια με αντικείμενο τη μετάφραση. Μπορούμε τώρα αυτό το γλωσσικό παράδειγμα να το χρησιμοποιήσουμε κάπου αλλού. Ναι θα το δοκιμάσουμε. Για παράδειγμα μεσολαβητής και διαμεσολαβητής και γλωσσικός μεσολαβητής είναι και αυτός που παρεμβαίνει για να βοηθήσει στην επικοινωνία παράδειγμα δυο εμπόρων ενώ σε Έλληνα και ενός Ιταλού να βοηθήσει οι τουρίστες να κάνουν πιο εύκολες τις ξεναγήσεις και λοιπά. Να έχουν πιο εύκολες τις ξεναγήσεις και λοιπά. Για να δούμε λοιπόν αν μπορεί αυτό το γλωσσικό παράδειγμα για το μεταφραστή να χρησιμοποιηθεί εδώ για κάποια άλλη επικοινωνιακή μας ανάγκη. Παίρνουμε λοιπόν τον γλωσσικό μεσολαβητή. Nella rappresentazione contemporanea della figura del parlante non nativo, estata fortemente voluta anche dall'organe istituzionale con la creazione di catedra universitaria apposite, l'introduzione della codifica di mediatore linguistico. Βλέπετε ότι γίνεται και αυτό. Προχωρούμε λοιπόν στο επόμενο γλωσσικό παράδειγμα που πρώτα θα το αναλύσουμε σαν κομμάτι θεωρίας συμμετάφρασης και μετά θα δούμε πώς μπορούμε να το μεταφέρουμε σε άλλες επικοινωνιακές χρήσεις. Con questo appellativo la figura professionale può differenciarsi sia in mediatore culturale sia in mediatore linguistico. Πολύ ωραία. Λοιπόν, όταν χρησιμοποιούν τον όρο μεντιατόρε στην Ιταλική Γλώσσα, π.χ. σε ένα πανεπιστήμιο, π.χ. σε μια μεταφραστική υπηρεσία, μεντιατόρε εννοούν και τον πολιτισμικό μεσολαβητή και τον γλωσσικό μεσολαβητή. Ο πολιτισμικός μεσολαβητής είναι μεντιατόρε κουλτουράλε. Ο γλωσσικός μεσολαβητής είναι μεντιατόρε λιγγουίστικο στα Ιταλικά. Λοιπόν, μπορούμε τώρα ακόμα και αυτό που είναι τόσο εξειδικευμένο παράδειγμα να το χρησιμοποιήσουμε σαν παράδειγμα που θα το εφαρμόσουμε σε άλλη περίσταση επικοινωνίας. Ας το δοκιμάσουμε. Εδώ θα ήθελα να μείνουμε και να προσέξουμε το εξής. Μεντιατόρε σαν όρος στα Ιταλικά δεν είναι μόνον ο μεταφραστής, είναι και αυτός που μιλάει μια ξένη γλώσσα και βοηθάει την επικοινωνία δύο μερών που δεν μιλούν την ίδια γλώσσα, χωρίς να κάνει μετάφραση. Επομένως, είτε σαν μεταφραστής ο μεντιατόρε είτε σαν διαγλωσσικός μεσολαβητής μπορεί να προσφέρει υπηρεσίες είτε στον τομέα του πολιτισμού είτε στον τομέα της γλωσσικής επικοινωνίας. Άρα, προφανώς, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό το γλωσσικό παράδειγμα είτε μιλούμε για μεταφραστή είτε μιλούμε για διαγλωσσικό μεσολαβητή. Για να συνεχίσουμε τώρα τα γλωσσικά παραδείγματα. Πρόπριο και στούλτιμο κάζο ραπρεζέντα il talento tradutivo linguistico. La problematica base rischiente già nella etymologia delle due diverse parole. Infatti, i tradutore determina un pensiero vicino alla matematica transposizione di due testi una traslazione scientifica e precisa di un complesso sintatico ed un altro senza perdita di senso o di strutture semantiche. Ωραία, εδώ αρχίζουν τα πράγματα να έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Όταν μιλούμε για mediatore linguistico, είτε αυτός είναι γλωσσικός διαμεσολαβητής, δηλαδή βοηθάει να επικοινωνήσουν δύο μέρη χωρίς να γίνεται μετάφραση και τα δύο μέρη δεν μπορούν να μιλήσουν την ίδια γλώσσα, είτε είναι μεταφραστής και είναι πάλι mediatore linguistico. Μοιάζει πάρα πολύ όταν χρησιμοποιούμε αυτούς τους όρους να δεχόμαστε την εξής προβληματική ότι αυτός που κάνει διαγλωσσική μεσολάβηση, αυτός που κάνει μετάφραση είναι άνθρωπος ο οποίος μπορεί να μεταφέρει μηνύματα από τη μία γλώσσα σε μία άλλη. Αυτό μοιάζει να είναι πάρα πολύ απλό. Πώς μπορούμε να μεταφέρουμε μηνύματα από μία γλώσσα σε μία άλλη. Προφανώς οι περισσότεροι νομίζουμε ότι μπορούμε να μεταφέρουμε μηνύματα από μία γλώσσα σε μία άλλη με βάση την ίδια τη γλώσσα, δηλαδή γνωρίζοντας μόνον καλά ελληνικά, πηχεί και ιταλικά όταν κάνουμε μετάφραση ιταλικής ελληνικής γλώσσας. Δεν φτάνει όμως αυτό, γιατί είτε κάνουμε γλωσσική μεσολάβηση είτε κάνουμε μετάφραση και ιδίως όταν κάνουμε μετάφραση στην πραγματικότητα κάνουμε διαγλωσσικές μαθηματικές εξισώσεις. Παίρνουμε δηλαδή ένα σύνολο μηνυμάτων από τη μία γλώσσα και το τοποθετούμε με ορθό τρόπο, αναγνωρίσιμος ορθό μήνυμα στην άλλη γλώσσα. Αν κρατήσουμε τα νοήματα των δύο συνόλων συντακτικών και σημασιολογικών συνόλων από τη μία γλώσσα στην άλλη έχουμε κάνει μετάφραση. Επομένως ασχέτως αν έχουμε μεντιατόρε τραντουτόρε λιγουίστικο χρειάζεται για να μπορέσουμε να έχουμε μετάφραση να έχουμε μία μαθηματική εξίσωση νοημάτων. Τα παίρνουμε από τη μία γλώσσα και τα πηγαίνουμε στην άλλη. Άρα δεν είναι μόνο λέξεις αυτά που κουβαλούμε από τη μία γλώσσα στην άλλη, είναι και πολιτισμός. Επομένως ο πραγματικός μεταφραστής δεν δουλεύει ανάμεσα μόνο σε δύο γλώσσες, δουλεύει και ανάμεσα σε δύο πολιτισμούς. Δεν υπάρχει δηλαδή ένα input γλωσσικό που παίρνει από μία γλώσσα και βγάζει ένα output γλωσσικό σε μία άλλη γλώσσα. Υπάρχουν και πάρα πολλά άλλα πράγματα πολιτισμού. Για παράδειγμα ακούστε με τώρα. Όταν κάνω αυτό που δεν είναι γλώσσα, βγάζω αυτόν τον ήχο, δεν είναι μόνον όταν έχω κάποιο σκουπιδάκι στο λαιμό μου ή έχω κρυολογήσει. Πολλές φορές μπορεί αυτό να είναι για να φρενάρω το λόγο κάποιου άλλου, μπορεί να είναι σαν ένα σύνθημα, σαν ένα σηματοδότης που δείχνει κάτι άλλο. Άμα κλείσω το μάτι μου στα ελληνικά, κάτι λέω. Θέλω να πω δηλαδή ότι υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα σε μία γλώσσα που έχουν να κάνουν με τον υποστηνήδητο πολιτισμό, που όλοι οι ομιλητές μιας γλώσσας γνωρίζουν και αυτά πρέπει να τα ξέρει και ο μεταφραστής για να μπορεί να κάνει μετάφραση. Δεν αρκεί λοιπόν να έχουμε έναν γλωσσικό μεσολαβητή, πρέπει να έχουμε και έναν πολιτισμικό μεσολαβητή, για να μπορέσουμε να έχουμε την προσδοκία μιας καλής μετάφρασης. |
