| id |
aed32cce-6516-4490-8bb1-3365b703c078
|
| title |
Ομιλία: «Πώς η ανακάλυψη του DNA επηρεάζει τη ζωή μας;» /
|
| spellingShingle |
Ομιλία: «Πώς η ανακάλυψη του DNA επηρεάζει τη ζωή μας;» /
|
| publisher |
Eugenides Foundation
|
| url |
https://www.youtube.com/watch?v=nfDNZ_33OPQ&list=PL6A28EAB776322082
|
| publishDate |
2012
|
| language |
el
|
| thumbnail |
http://oava-admin-api.datascouting.com/static/0fa7/aa74/b6d8/a886/b3d3/305d/8c2b/2974/0fa7aa74b6d8a886b3d3305d8c2b2974.jpg
|
| organizationType_txt |
Ιδιωτικοί φορείς
|
| durationNormalPlayTime_txt |
1619
|
| genre |
Ακαδημαϊκές/Επιστημονικές εκδηλώσεις
|
| genre_facet |
Ακαδημαϊκές/Επιστημονικές εκδηλώσεις
|
| asr_txt |
ΗΠΑΙΖΑ ΥΛΕΤΑΝΤΟΝΤΗΣΗΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΑΛΕΤΑΝΤΟΝΤΗΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΑΛΩΜΑΙΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΗΣ ΠΑΛΩΜ Σαν μέρα του DNA που είναι σήμερα, έτσι δεν είναι σωστά, λοιπόν, έχουμε μαζί μας μια νεαρή επιστημονά, την κυρία Μυρτόπουλου, η οποία είναι υποψήφια διδακτωρ του Παλαιπιστημίου Αθηνών της Ιατρικής Σχολής, που συγκεκριμένα, η οποία θα μας μιλήσει για το πώς η ανακάλυψη του DNA πειράζει τη ζωή μας. Μετά την ομιλία θα ακολουθήσουν και ερωτήσεις, αλλά θα τα πούμε και συνεχιάς. Θα σας δώσουμε ένα προκαταμονικό χειροκρότημα στη Διαπληκτή, να εξαστάσουμε λίγο. Καλησπέρα. Ευχαριστώ που ήρθατε σήμερα εδώ. Ελπίζω να μην σας κουράσω. Έχω προσπαθήσει να τα πω όσο πιο απλά γίνεται. Αν έχετε απορίες και δεν μπορούν να περιμένετε για το τέλος, φορείτε να διακόψετε κατά τη διάρκεια της ομιλίας. Ας δούμε λοιπόν πολύ συναπτικά για τι πράγμα θα μιλήσουμε σήμερα. Θα δούμε τι είναι το DNA, πώς χωρικοποιείται η πληροφορία, πώς μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά, πώς εμπλέκεται στα γενετικά νοσήματα και πώς μπορούμε να προλάβουμε την εμφάνιση αυτών των νοσημάτων. Επειδή η αξιδίκη ευσύμου είναι η αρτική γενετική, έχω εστιάσει λίγο περισσότερο στα νοσήματα χωρίς να σημαίνει ότι το DNA δεν εμπλέκεται σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Άρα, η διαπίστωση πως όλα τα έμπυα όταν πληρονομούν χαρακτηριστικά από τους γονείς τους, είχε γίνει από πολύ νωρίς στην ανθρώπινη ιστορία. Ο τρόπος όμως με τον οποίο μεταβιβάζεται αυτή η πληροφορία, έγινε γνωστός πολύ αργότερα στα μέσα περίπου του 20ου αιώνα. Το εντυπωσιακό είναι ότι ακόμη και σήμερα, έπειτα από αρκετά χρόνια εντατικής έρευνας, έρχουμε να μάθουμε πάρα πολλά. Πώς αρχίζουν όλα? Όλα αρχίζουν με τη γονιμοποίηση του Άριου από το σφαρματοζοάριο. Και έτσι σηματίζεται το ζυγοτό. Το ζυγοτό είναι το πρώτο κύτταρο του κάθε οργανισμού. Έπειτα από συνεχείς κυταρικές διαίρεσεις, οι οποίες γίνονται καθόλου τη διάρκεια της ζωής μας, έχουμε το αποτέλεσμα που βλέπουμε μετά από εννέα μήνες στην περίπτωση του ανθρώπου. Τι είναι το DNA? Το DNA είναι το μόριο της ζωής. Είναι το μόριο που φέρει όλες τις πληροφορίες για τη σωστή επιτουργία του οργανισμού. Αποτελείται από τέσσερις αζοτούχιες βάσεις που ονομάζονται μικλωτίδια. Αυτές οι βάσεις συνδυάζονται και κωδικοποιούν την γενετική πληροφορία. Έχει τη μορφή της διπλής έλικας και η μία αλυσίδα είναι συλληρωματική προς την άλλη. Όταν στη γενετική λέμε συλληρωματικότητα, εννοούμε πως αν γνωρίζουμε την αλληλουχία των νεοκλωτιδίων στην μία αλυσίδα, ταυτόχρον γνωρίζουμε και την αλληλουχία των νεοκλωτιδίων στην άλλη. Αυτή η ιδιότητα του DNA το επιτρέπει να κωδικοποιεί, να αντιγράφει και να μεταφέρει τη γενετική πληροφορία. Πού βρίσκεται το DNA μας τώρα? Το DNA βρίσκεται στον πυρήνα του κάθε κοιτάδου. Το σύνολο του DNA σε έναν οργανισμό ονομάζεται γονιβίωμα. Μεγάλες αλυσίδες νεοκλωτιδίων σχηματίζουν τα γονίδια και ομάδες γονιβίων πακετάρονται πολύ συμπιεσμένα σε δομές που ονομάζονται χρωμοσώματα. Γιατί χρειάζεται να πακετάρουμε το DNA στα χρωμοσώματα? Αν όλα τα χρωμοσώματα ενός κοιτάδου ξεδιπλώνονταν και τεντώναμε το DNA, το οποίο έχει μήκος περίπου 2 μέτρα. Αν σκεφτούμε με τον ίδιο τρόπο και βάλουμε το DNA σε όλο το κοιτάρο του σώματος μας, τότε θα καλύπταμε την απόσταση για 6.000 ταξίδια με την επιστροφή στο φεγγάρι. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι το μέγεθος είναι ασύλληπτο και όλο αυτό πρέπει να χωρέσει στον πολύ μικρό πυρήνα ενός κοιτάδου. Γι' αυτό και χρειάζεται να συμπιεσμαθεί τόσο πολύ. Βλέποντας σχηματικά, έχουμε το κοιτάρο με τον πυρήνα. Και στον πυρήνα βρίσκονται τα χρωμοσώματα. Εστιάζοντας βλέπουμε ότι τα χρωμοσώματα αποτελούνται από πολύ συμπυγνωμένο DNA. Ανοίγοντας το χρωμόσωμα βλέπουμε το DNA και μέσα στο DNA το γονίδιο. Στη διπλή έλικα κοιτάζοντας έχουμε τη γουανίνη, η οποία πάντα συνδυάζει με την κυτοσύνη, η οποία πάντα συνδυάζει με την αδενήνη και αυτή είναι η αρχή της συλληγματικότητας. Ας δούμε κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία για το DNA. Η δομή του είναι ίδια σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Αυτό σημαίνει ότι αν έχεις DNA είσαι ζωντανός. Και δεν διαφέρει από το DNA σαμόριο, από το σπουλίκι μέχρι τον άνθρωπο. Η αλληλουχία του DNA μεταξύ των ανθρώπων διαφέρει κατά μόλις 1%. Και αυτή η τόσο φαινομερικά μικρή διαφορά αρκεί για να δούμε στην πικυλομορφία που έχουμε γύρω μας. Τα γονίδια αποτελούν περίπου το 3% του συνολικού DNA στον οργανισμό μας. Το υπόλοιπο DNA κωτικοποιεί πληροφορίες που ρυθμίζουν τη λειτουργία των γονιδίων και τις λειτουργίες των κυτάρων. Τα αδέρφια μοιράζονται το 50% του DNA τους. Το ίδιο ισχύει και για τους γονείς με το παιδί τους. Το κάθε ανθρώπινο κύτταρο βλέπουμε ότι περιέχει 23 ζεύσεις χρωμοσωμάτων. Δηλαδή κληρονοούμε 23 χρωμοσώματα από τη μητέρα μας και 23 χρωμοσώματα από τον πατέρα μας. Το κάθε κύτταρο στο σώμα εκτός από τα οάρια και τα σφαγματοζοάρια περιέχει ένα πλήρες έτσι χρωμοσωμάτων στον πυρήνα του. Εκτός φυσικά και από τα εγκαιριστά αρμοσφόρια που είναι απύρηνα όποτε δεν έχουν πυρήνα. Τα οάρια και τα σφαγματοζοάρια δεν έχουν 23 ζεύσεις χρωμοσωμάτων αλλά ένα χρωμόσωμα από το κάθε ζεύγος. Έτσι όταν θα γίνει η γονεμοποιήσει θα καταφέρουμε να έχουμε σταθερό αριθμό χρωμοσωμάτων για να δημιουργηθεί ο οργανισμός. Τίποτα όταν τα ρυθμιά έχουν σφαγιά είναι χωρίς πυρήνα. Ναι είναι πυρήνα κύτταρα οπότε δεν έχουν ενέι μέσα. Κι όταν έχουμε στο 5% το γονηδείο το μοιράζουμε στον καταστήριο. Αυτό επειδή θα δούμε λοιπόν. Όταν γίνεται η γονεμοποιήσει παίρνουμε από το κάθε γωνιό ένα χρωμόσωμα. Όταν φτιάχνει το οάριο από το κάθε χρωμόσωμα από κάθε ζευγάρι μάλλον δεν ξέρουμε ποιο από τα δύο θα πάρουν. Δηλαδή όταν φτιάχνει το οάριο από τη μητέρα από τα 23 ζευγάρια που έχει μητέρα θα μπουν 23 μονά χρωμόσώματα στο οάριό της. Οπότε από αυτή τη λειτουργία θα μοιραστώμαστε μόνο το 50% του DNA με τα αδέρφια μας. Τα χρωμόσώματα ονομάστηκαν έφτυ λόγω της ιδιότητας που έχουν να βάφονται και έτσι μπορούσαμε να τα παρατηρήσουμε κάτω από το μικροσκόπιο. Είναι ιδομικές μονάδες στις οποίες περιέχεται η γενετική πληροφορία. Οι πρώτες μελέτες ξεκίνησαν σε φυτικά κύταρα το 1882 ενώ οι μελέτες τον άνθρωπο ξεκίνησαν το 1912. Στα μέσα της δεκαετίας περίπου του πέντου του 1882, καθορίστηκε ο αριθμός των χρωμόσωμάτων στα 46 και δηλαδή στα 23 ζέβη. Το σύνολο τώρα των χρωμόσωμάτων αποτελεί τον καρυότυπο του ατόμου. Γνωρίζει κάποιος, αυτή λοιπόν εδώ είναι η εικόνα, είναι ένας καρυότυπος. Ξέρει κάποιος τι φύλλο είναι αυτό το άτομο. Είναι αγοράκι, μπράβο, γιατί έχει ένα χ χρωμόσωμα και ένα ψ. Από τα 23 ζεβγάτια χρωμόσωμάτων που έχουμε, τα 22 ονομάζονται αυτοσομικά, δηλαδή είναι η ίδια ανεξάρτα του φύλου και το 23ο ονομάζεται φυλετικό, γιατί καθορίζει το φύλο μας. Αν είναι δύο χ χρωμόσωματα, δηλαδή αυτό είναι το χ, αν έχουμε δύο χ, είμαστε γυναίκες, αν έχουμε ένα χ και ένα ψ, είμαστε άδες. Τα χρωμόσωματα περιέχουν χιλιάδες γωνίδια, όπως είδαμε και πριν. Όπως λοιπόν και με τα χρωμόσωματα, εσυμπληρωνομούμε δύο αντίγραφα του κάθε γωνιδίου, ένα μητρικό και ένα πατρικό. Τι γίνεται όμως με την πληροφορία που βρίσκεται μες στο DNA? Αυτή η πληροφορία πρέπει με τάση τρόπο να εκθαστεί, όμως δεν μπορεί να εκθαστεί απευθείας από το DNA, οπότε πρέπει να μεταγραφεί στο mRNA. Το mRNA είναι ένα χημικά ομοιομόριο με το DNA, όμως αμέσως μετά τη μεταγραφή, το δικοποιήσουν την πληροφορία και να τη μεταφράσουν. Αυτό γίνεται από τα ριβοσώματα. Τα ριβοσώματα συνθέτουν τα μυνοξέα, τα οποία αποτελούν τις δομικές μονάκες των πρωτεϊνών. Το τελικό προϊόν κάθε γωνιβίου είναι η πρωτεΐνη. Εδώ βλέπουμε την αλυσίδα των αμυνοξέων αναβυκλώντας στον χώρο, ανάλογα με το ρόλο της πρωτεΐνης, και εδώ βλέπουμε το παράδειγμα των ελυφρών εμοσφαιρίων, τα οποία έχουν το συγκεκριμένο σχήμα, έτσι ώστε να μπορούν με ευκολία να κυκλοφορούν μέσα στα αιμοφοραγγεία και να μεταφέρουν το οξυγόνι. Τα γωνίδια λοιπόν περιέχουν τις πληροφορίες που ρισμίζουν τα χαρακτηριστικά και τον τρόπο λειτουργίας στον οργανισμού μας, π.χ. το χρώμα των ματιών, την ομάδα αίματος, και ορίζουν την παραγωγή των πρωτεϊνών. Όταν υπάρχει κάποια αλλαγή και ονομάζεται μετάλλαξη στο γενετικό υλικό, τότε εμποδίζεται η σωστή μετάφεραση της πληροφορίας. Οι μεταλλάξεις σε πολύγενικές γαμές χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Στις χρωμοσομικές, όταν εμπλέκονται μεγάλα κομμάτια των χρωμοσομάτων, και στις γωνιδιακές, όταν αφορά μικρό αριθμό βάση μέσα σε ένα συγκεκριμένο γωνίδιο. Σε αυτό εδώ το παράδειγμα σας έχω βάλει έναν καριότυπο ενός ατόμου που έχει τρισσομία 21. Αν θα παρατηρήσετε, εδώ πέρα θα έπρεπε να βρίσκονται δύο χρωμοσόματα 21, ενώ βρίσκονται τρία. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που παρατηρείτε στα άτομα που πάσουν από σύνδρομο Down. Σε αυτήν εδώ τη διαφάνεια μπορούμε να δούμε μια ισοζυγισμένη μετάθεση. Η ισοζυγισμένη μετάθεση είναι όταν δύο χρωμοσόματα ανταλλάζουν τμήματα του DNA τους, χωρίς όμως να λείπει κάποιο κομμάτι. Όπως θα δείτε εδώ πέρα, έχει φύγει ένα κομμάτι από το χρωμό σώμα 1 και έχει κολλήσει πάνω στο χρωμό σώμα 22. Αυτό το άτομο δεν έχει κάτι παθολογικό, γιατί η ισορροπία του γενετικού υλικού έχει διατηρηθεί. Δεν υπάρχει έλειμμα υπερήσια. Όμως, το άτομο που είδαμε προετοιμμένος μπορεί να αποκτήσει έναν απόγονο, το οποίο δεν θα φέρει ισοζυγισμένη μετάθεση, αλλά θα έχει κληρονομήσει το φυσιολογικό χρωμό σώμα 1 και το χρωμό σώμα 22, που φέρει ένα κομμάτι και του χρωμοσώματος 1. Οπότε αυτό το άτομο θα εμφανίσει κάποια παθολογία, γιατί θα έχει επιπλέον γενετικό υλικό. Οι χρωμοσομικές ανομαλίες που εμπλέκονται σε ένας... Δηλαδή, στο προηγούμενο άτομο δεν θα έχει κανένα παθολογικό έδεξο, είναι πολύ ταγιής, όχι αυτό. Σε αυτό, στην ισοζυγισμένη. Τώρα να πάω σε πιο μεγάλη λεπτομέρεια, μπορεί να δημιουργηθεί... Τις καταγενικές χαμές δεν έχουν κάποιο πρόβλημα. Μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα όταν στο κομμάτι που έχει σπάσει, στο χρωμό σώμα, καταστρέφεται κάποιο γωνίδιο. Οπότε, με αυτό το σπάσιμο, αν δεν καταστρέφεται κάτι, μπορεί να δημιουργήσει κανένα πρόβλημα. Η αισόνη μπορεί να μην είναι καν σε γωνίδιο, να είναι σε άλλες περιοχές, μυστικές που δεν έχουν... Συνήθως, σε αυτά τα άτομα, το πιο συχνό χαρακτηριστικά που έχουν είναι η υπογονιμότητα. Επειδή είναι δύσκολο... Στις εγγενικές γωνίδες δεν έχουν πρόβληματα. Και περισσότεροι μας θα το αντιλαμβάνονται, ότι φέρνουν κάποια ισοδιογηγισμένη μετάθεση, όταν προσπαθούν να κάνουν παιδιά και βλέπουν ότι έχουν υπογονιμότητα. Οπότε, οι γρομμασμικές ανομαλίες ήταν ένας από τους πρώτους που μελετήθηκαν, κυρίως λόγω του μεγάλιου στον χρωμοσομάτο. Όμως, δεν θα εφανίσουν όλα τα κληρονομικά νοσίματα. Έτσι, για να κάνουν στο DNA, μας επέτρεψε τη μελέτη των νοσημάτων πλέον σε μοριακό επίπεδο. Δύο βασικές κατηγορίες, πάλι πολύ γενικά, είναι τα επικρατητικά νοσίματα και τα υπολοιπώμενα. Τα επικρατητικά νοσίματα εμφανίζονται, όταν ένα μη λειτουργικό γωνίδιο αρκεί για να εμφανιστεί η νόσος. Τα υπολοιπώμενα, όπου είναι τα νοσίματα, όπου υπάρξει δύο μη λειτουργικών γωνιδίων, οδηγεί στην εμφάνιση της νόσης. Θα ήθελα να δούμε με λίγο περισσότερη λεπτομέρεια τα υπολοιπώμενα νοσίματα, γιατί είναι τα πιο συχνά και είναι, ναι, νομίζω, αυτά που ενδιαφέρουν το περισσότερο κόσμο, γιατί είναι νοσίματα τα οποία τα συναντούμε τη καθημερινότητά μας. Ένα υπολοιπώμενο νόσημα που όλοι γνωρίζετε είναι η μεσογειακή αναιμεία. Το υπολοιπώμενο νόσημα, λοιπόν, για να εμφανιστεί, θα πρέπει ένα άτομο να κληρονομήσει δύο μη λειτουργικά αντίγραφα του γωνιδίου. Εάν κληρονομήσει ένα λειτουργικό και ένα μη λειτουργικό αντίγραφο, τότε θα είναι υγιής φορέας. Στην περίπτωση της μεσογειακής αναιμείας, όλοι ξέρουμε ότι οι φορείς λένε επίσης ότι θέλουν το στίγμα της μεσογειακής αναιμείας, χωρίς να έρθει με κάποιο άλλο παθολογικό έβλημα. Τι γίνεται όμως, τι σημαίνει λειτουργικό και μη λειτουργικό γωνίδιο, αν σκεφτούμε την αλληλουχία του DNA σαν λέξεις που μπαίνουν μέσα σε μια πρόταση. Καταλαβαίνουμε ότι αν φύγουνε μερικά γράμματα ή σβήστουνε κάποιες λέξεις, αυτή η πρόταση θα πάψει να βγάζει νόημα. Έτσι, λοιπόν, και στο DNA, όταν θα αλλάξουνε κάποιες βάσεις ή θα σβήστουνε κάποιες βάσεις, η πληροφορία του κωδικοποίητες θα πάψει να βγάζει νόημα και το τελικό προϊόν δεν θα είναι αυτό που πρέπει. Έτσι, λοιπόν, στη ρεπανοκυταρική ανεμία βλέπουμε τα φυσιολογικά αεμοσφαίρια που έχουν το σχήμα του ντόνατ, όπως είδαμε και πριν, και τα ρεπανοκύταρα που είναι τα κύταρα που φτιάχνονται όταν υπάρχει κάποια μετάλλαξη. Αυτά τα κύταρα λειτουργούν και το πρόβλημα γιατί δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν μέσα στα αεμοφοραγία. Όταν, λοιπόν, ένας γονέας είναι φορέας ενός μεταλλαγμένου γονιδίου, μπορεί να μεταβιβάσει είτε το φυσιολογικό είτε το μεταλλαγμένο γονίδιο με πιθανότατα 50% στο παιδί του με τυχαίο τρόπο. Ας δούμε κάποιες πιθανότητες. Όταν έχουμε ένα ζευγάρι, το οποίο είναι και δύο φορείς, έχουμε 25% πιθανότατα να κάνει ένα παιδί το οποίο δεν είναι καμ' φορέας. 50% πιθανότατα να κάνει ένα παιδί το οποίο είναι φορέας και 25% πιθανότατα να κάνει ένα παιδί το οποίο θα πάσει. Αυτές οι πιθανότητες ισχύουν για όλα τα αυτοσωμικά υπολοιπώμενα νοσήματα και πρέπει να θυμόμαστε ότι κάθε εγκυμοσύνη είναι ένα ξεχωριστό γεγονός. Οπότε αυτά τα ποσοστά ισχύουν για κάθε ξεχωριστή εγκυμοσύνη. Τώρα δεν ξέρω αν φαίνεται. Όταν μιλάμε για πρόελψη νοσημάτων αυτό που είναι σημαντικό να κάνουμε είναι να εντοπίσουμε τους πάσχοντες και τους φορείς, να δώσουμε γενετική συμβουλευτική και στη συνέχεια να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να προλάβουμε την εμφάνιση του νοσήματος. Ο εντοπισμός των φορέων είναι πολύ σημαντικός και ειδικά για τα νοσήματα όπου δεν υπάρχει κάποιος βιοχημικός ή αιματολογικός δίκτης για να εντοπιστούν. Για παράδειγμα, στη Μεσογειακή Ανεμία μπορούμε να κάνουμε κλήρη αιματολογικό έλεγχο κάποιες ειδικές αιματολογικές εξετάσεις και να εντοπίσουμε τους φορείς έτσι ώστε να μπορέσουμε να τους παρέχουμε τη κατάλληλη συμβουλευτική. Υπάρχουν νοσήματα όμως που είναι εξίσως συχνά στον ελληνικό πληθυσμό όπως είναι η κυστική νοση τα οποία δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ή κάτι που μπορούμε να δειχνεύσουμε ώστε να αντιληφθούμε αν κάποιος είναι φορέας ή όχι. Ο μόνος τρόπος που μπορούμε να το κάνουμε αυτό είναι μέσω του Μωριακού Έλεγχου. Έτσι λοιπόν, ο Μωριακός Έλεγχος θα πρέπει να εμφαρμόζεται κατά κύριο λόγο σε ομάδες υψηλού κινδύνη που είναι μέλη των οικογενειών που έχουν ένα άνθρωπο που πάσχει και στους συντρόφους φορέων και ασθενών. Εφόσον η Μεσογειακή Εναιμία είναι 5%, η Συγχυστική Ίνωση είναι περίπου 5%, σε αυτές τις περιτώσεις θα πρέπει το πρόγραμμα πρόληψης φορέων ή μάλλον η ανοίγνηση των φορέων να εφαρμόζεται και στο γενικό πληκτισμό. Δηλαδή σε άτομα που δεν έχουν κάποιο οικογενειακό ιστορικό. Εφόσον υπάρχει ένα άτομα στην οικογένεια που νοσεί ή γνωρίζει ότι είναι φορέας μπορεί να βοηθήσει να διχνέψουμε άλλους φορείς την οικογένεια ή άλλα πάσχοτα μέλη. Και εφόσον βρούμε αυτό το άτομα μπορούμε να δώσουμε γενετική συμβουλευτική και να καθοδηγήσουμε το άτομα που χρειάζεται. Μια πολύ σημαντική εφαρμογή στην πρόλεψη των γενετικών νοσημάτων είναι η προγενετική διάδοση. Η προγενετική διάδοση έχει σκοπό την ταυτοποίηση των πασχότων νευρίων πριν γεννηθούν. Σε μια οικογένεια λοιπόν που έχει ήδη ένα παιδί που πάσχει ή έχει διαπιστωθεί ότι και η δύο γόντις είναι φορείς μπορούμε να δώσουμε γενετική καθοδήγηση και να προσφέρουμε προγενετική διάγνωση εφόσον το υποθυνεί η οικογένεια, σε επόμενη κοιμοσύνη. Έτσι μπορούμε να προβούμε σε εξέταση τροφοβλάστη κατά τη δέκα ή δέκατη εβδομάδα κλήσης ή εξέταση αμμυνιακού υγρού κατά τη δέκατη τέταρτη με δέκατη έκτη εβδομάδα κλήσης. Σε προγενετικό επίπεδο επίσης μπορούμε να ελέγξουμε τον καριότυπο του εμβρίου για να αποφύγουμε τις χρωμοσωμικές ανομαλίες. Θα ήθελα να σας πω για ένα πιο ειδικό τρόπο πρόληξης των υπραγωγικών νοσημάτων που είναι η προεμφυτευτική γενετική διάγνωση. Είναι ένας τρόπος που εφαρμόζεται σε έμβρυα που προκύττουν από εξωσυμματική γονιμοποίηση. Ο στόχος σε αυτή την περίπτωση είναι να επιλεγούν μόνο τα υγιή έμβρυα για να μεταφερθούν στη μήτρα και να προκύψει μια κοιμωσύνη. Δηλαδή πλέον δεν έχουμε ένα μωρό που ήδη βρίσκεται στην κοιλιά της μωμάς του. Ελέγχουμε ένα έμβρυο που δεν έχει μεταφερθεί ακόμα στη μήτρα. Σε αυτή την περίπτωση είναι απαραίτητο να είναι γνωστή η μετάλλαξη που ευθύνεται για το συγκεκριμένο νόσημο στην οικογένεια που ελέγχουμε. Πολύ ισχυμή απλά θέσα να σας δείξω ότι όταν έχουμε τα έμβρυα που έχουν προκύψει από εξωσυμματική γονιμοποίηση σε ένα συγκεκριμένο στάδιο της ανάπτυξής τους λαμβάνουμε ένα κύταρο, το οποίο το εξετάζουμε, προσθέτουμε τη γενετική διάνοση και από εκεί επιλέγουμε ποια έμβρυα μπορούν να μεταφερθούν στη μήτρα για να προκύψει μια εγγυμοσύνη. Έχουμε πει ότι το κάθε κύταρο περιέχει ένα πλήρες σετ χρωμοσομάτων, οπότε το κάθε κύταρο στην ουσία αντικατοκτρίζει ολόκληρο το έμβρυο. Σε περίπτωση που θέλουμε να μεταφέρουμε το γονιμοποίημα του αντικειμένου Άρη, το οποίο έχει μετάλλεξη, μπορεί να το συσκευάσουμε. Να μεταφέρει μετάλλεξη κάποιον που θα πάρσει ή κάποιον που θα είναι φορέας. Κάποιον που θα πάρσει και να προσπαθήσει να το φτιάξει. Γιατί να το κάνεις αυτό, γιατί αυτό θα μπορούσε ιδανικά να γίνει, αλλά αν μπορούσε να γίνει θα το χρειαζόταν να κάνεις τη διάγωση. Θα μπορούσες να μεταφέρεις και εφόσον διαπίστωνες ότι υπάσχει, να το επιγεωθώσεις κατά διάγκεια της εγγυμοσύνης. Όχι, δεν γίνεται. Σε ένα αστεραντικό κόσμο θα μπορούσε να γίνει. Αλλά αν το έκανες αυτό, θα έχανε την αξία του η εξέδραση που κάνεις, δεν θα χρειαζόταν να κάνεις την επιλογή. Αν μπορούσες να διορθώνεις σε οποιαδήποτε βλάβη, δεν θα έχει νόημα να επιλέξεις. Αυτό είναι το... Πάντως, θα ήθελα να τονίσω ότι και οι φορείς θεωρούνται υγιή έμπρυα. Το μόνο όταν λέμε ότι επιλέγουμε τα υγιή έμπρυα, είναι και άτομα που δεν είναι φορείς, αλλά και οι φορείς. Καθώς δεν έχουμε κάποιο αποθελοντικό θεότυπο. Επειδή η προειδητευτική γενετική διάρκωση είναι μια πολύ εξειδικευμένη εξέταση, υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες ενδείξεις για τις οποίες κοιτάζουμε όταν πρόκειται να εφαρμοστεί. Είναι ο κίνδυνος με τα βήβαση σοβαρού γενετικού νοσίματος, όταν υπάρχουν ενδιασμοί για τη διακοπή κοιήσεις και το υπάρχει ένα ιστορικό πολλαπλό διακοπών κοιήσεων μετά από προγενετική διάρκωση. Ελπίζω να μην σας κούρασα. Μπορούμε τώρα, τελειώνοντας, να δούμε κάποιες από τις πιο σημαντικές ημερομηνίες στον τομέα γενετικής. Το 1859, περιγράφει ο Γαλβίνος, δημοσιεύει την πρώτη εργασία σχετικά με τη φυσική επιλογή. Να δούμε απλά πόσο γρήγορα προχωρούν οι εξελίξεις. Το 1953, 100 χρόνια μετά, περιγράφει τη διπλή έλικα του DNA για τους γουάσεων και κρυ. Το 1961, γενεργείται η πρώτη φαρμογή νεογνικού ελέγχου για μεταβολικό νόσημα, η φιονέδικα ταινωρία. Και αυτό το πρόγραμμα είναι ένα πρόγραμμα που τρέχει σε πάρα πολλές χώρες, ακόμη και σήμερα. Το 1966, ταυτοποιούμε το γενετικό κώδικα. Το 1978, γεννιέται το πρώτο παιδί από εξωσοματική γονιμοποίηση. Και πλέον, όπως είδαμε, μπορούμε να κάνουμε διάγνωση σε ένα μόνο κύταρε. Το 1996, γεννιέται το πρώτο κλονοποιημένο ζώο, η τόλη, όπου σημάστηκε, η μεγαλύτερη ίσως, όπως θυμόμαστε. Το 2003, ολοκληρώνεται το πρόγραμμα χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος. Οπότε αυτό σημαίνει ότι με ακρίβεια 99,99%, μπορούμε πλέον να διαβάσουμε όλο το ανθρώπινο γονιδίωμα. Και το 2010, δημιουργείται στο εργαστήριο το πρώτο βακτήριο με συμφιλετικό DNA. Και αυτό σημαίνει ότι έχουμε ένα βακτήριο, μια ζωντανή, μια μορφή ζωής, που έχει DNA, το οποίο έχει φτιαχτεί εξ ολοκλήρου, στο εργαστήριο. Τι κρύβει το μέλλον. Και τελειώνω, είσα να μην σας πουράζω. Έχουμε παρατηρήσει ότι αν έχουμε μία ομάδα ασθενών με το ίδιο νόσημα και βάρουν όλοι το ίδιο σκέβασμα και την ίδια δόση, θα έχουμε κάποιους οι οποίοι θα εμφανίσουν την επιθυμητή αντίδραση, κάποιοι που δεν θα έχουν καμία αντίδραση και κάποιοι που θα εμφανίσουν σοβαρές πανενέργειες. Όλα αυτά έχει βρεθεί ότι καθορίζονται από κάποια άλλη γονίδια τα οποία εμπλέκονται στο μεταβολισμό των φαρμάτων. Έτσι λοιπόν, μελετώντας συγκεκριμένα γονίδια, μπορούμε να καθορίσουμε τη σωστή δόση και το κατάλληλο σκέβασμα για τον κάθε ασθενή. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στο μέλλον της γενετικής και θα οδηγήσει στην εξατομοκευμένη ιατρική μάλλον, που σημαίνει ότι θα παίρνουμε φάρμακα ανάλογο με τη σύσταση του DNA μας. Επίσης, πλέον από την έρευνα που γίνεται στο γονιδίωμα, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τους μηχανισμούς που εμπλέκονται σε νοσίματα και έτσι να βρούμε καινούργιους τόκους για να φτιάξουμε πιο αποτελεσματικά φάρματα. Τώρα, στην ερώτηση που έκανες, αυτό που έλεγες είναι γονιδιακή θεραπεία. Από τις αρχές της δεκατίας του 70, οι επιστήμασες προσπαθούσαν να επέμβουν στα γονίδια και να ανθρωποποιήσουν τόσο τη γονιδιακή έξαση ή να προσπαθήσουν να διορθώσουν τα ανοθηματικά γονίδια. Έχουν γίνει αρκετές δοκιμές, υπήρχαν κάποια ενθαρρυντικά αποτελέσματα, αλλά στα οποία συνεδεύονταν με κάποια, όχι τόσο ενθαρρυντικά, κάποια άσχημα αποτελέσματα και κάτω σαν τις έρεγονες πίσω. Οπότε, αυτό, εγώ θεωρώ ότι αποτελεί το μέλλον, απλά έχει ακόμα πολύ δρόμο μπροστά της για να βρούμε πιο ασφαλείς τρόπους για να κάνουμε αυτή την επέμβαση. Μέχρι το σοκάκι, όταν λέγετε ασφαλείς τρόπους, αναφέρειτε στον δρόμο, με τον οποίο θα βγήκατε, θα πήκατε, είναι φυσιολογικό. Ναι, ναι, με το πως μπορούμε να το αλλάξουμε, γιατί αυτό που έγινε σε αρκετές περιπτώσεις που κάνουμε δοκιμές, καταφέραν να διορθώσουν το γονίδιο που είχε πρόβλημα, αλλά έπειτα, για κάποια χρόνια, αλλά έπειτα αυτά τα άτομα εμφανίσανε κάποιες πολύ σοβαρές μορφές καρκίνου, που θεωρούσαν ότι αυτό ήταν αποτέλεσμα της θεραπείας που είχαν ελάβει. Οπότε μπορεί, επεμβαίνοντας της γονιδιακής θεραπείας, επειδή επεμβαίνοντας στο γενετικό υλικό, δεν γνωρίζουμε τι άλλο αλλάζει. Ναι, ίσως αυτό, αλλά γενικά πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να στοχεύουμε πολύ συγκεκριμένα στο γονίδιο που γίνεται. Τώρα, πλέον, υπάρχουν κάποια πρωτόκολλα καινούργια που δεν έχουν την διαλογική με παλαιότερα, δηλαδή με τη χρήση υιών, μια μεταφορά γονιδίων, αλλά είναι μάλλον η χρήση κάποιων μωρίων που πάνε και αναστέλνουν τη λειτουργία των προβληματικών γονιδίων, οπότε θεωρούνται πιο ασφαλή. Και αυτά είναι τα πρωτόκολλα που κοιτάνε περισσότερο τώρα. Οπότε, αν και στη θεωρία ακούγεται απλό και απλό να επέμβουμε, έχει αποδειχθεί πάρα πολύ δύσκολο στην πράξη. Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την προσοχή σας.
|
| _version_ |
1782816838109888512
|
| description |
: ΗΠΑΙΖΑ ΥΛΕΤΑΝΤΟΝΤΗΣΗΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΑΛΕΤΑΝΤΟΝΤΗΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΑΛΩΜΑΙΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΗΣ ΠΑΛΩΜΑΙΣΗΣ ΠΑΛΩΜ Σαν μέρα του DNA που είναι σήμερα, έτσι δεν είναι σωστά, λοιπόν, έχουμε μαζί μας μια νεαρή επιστημονά, την κυρία Μυρτόπουλου, η οποία είναι υποψήφια διδακτωρ του Παλαιπιστημίου Αθηνών της Ιατρικής Σχολής, που συγκεκριμένα, η οποία θα μας μιλήσει για το πώς η ανακάλυψη του DNA πειράζει τη ζωή μας. Μετά την ομιλία θα ακολουθήσουν και ερωτήσεις, αλλά θα τα πούμε και συνεχιάς. Θα σας δώσουμε ένα προκαταμονικό χειροκρότημα στη Διαπληκτή, να εξαστάσουμε λίγο. Καλησπέρα. Ευχαριστώ που ήρθατε σήμερα εδώ. Ελπίζω να μην σας κουράσω. Έχω προσπαθήσει να τα πω όσο πιο απλά γίνεται. Αν έχετε απορίες και δεν μπορούν να περιμένετε για το τέλος, φορείτε να διακόψετε κατά τη διάρκεια της ομιλίας. Ας δούμε λοιπόν πολύ συναπτικά για τι πράγμα θα μιλήσουμε σήμερα. Θα δούμε τι είναι το DNA, πώς χωρικοποιείται η πληροφορία, πώς μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά, πώς εμπλέκεται στα γενετικά νοσήματα και πώς μπορούμε να προλάβουμε την εμφάνιση αυτών των νοσημάτων. Επειδή η αξιδίκη ευσύμου είναι η αρτική γενετική, έχω εστιάσει λίγο περισσότερο στα νοσήματα χωρίς να σημαίνει ότι το DNA δεν εμπλέκεται σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Άρα, η διαπίστωση πως όλα τα έμπυα όταν πληρονομούν χαρακτηριστικά από τους γονείς τους, είχε γίνει από πολύ νωρίς στην ανθρώπινη ιστορία. Ο τρόπος όμως με τον οποίο μεταβιβάζεται αυτή η πληροφορία, έγινε γνωστός πολύ αργότερα στα μέσα περίπου του 20ου αιώνα. Το εντυπωσιακό είναι ότι ακόμη και σήμερα, έπειτα από αρκετά χρόνια εντατικής έρευνας, έρχουμε να μάθουμε πάρα πολλά. Πώς αρχίζουν όλα? Όλα αρχίζουν με τη γονιμοποίηση του Άριου από το σφαρματοζοάριο. Και έτσι σηματίζεται το ζυγοτό. Το ζυγοτό είναι το πρώτο κύτταρο του κάθε οργανισμού. Έπειτα από συνεχείς κυταρικές διαίρεσεις, οι οποίες γίνονται καθόλου τη διάρκεια της ζωής μας, έχουμε το αποτέλεσμα που βλέπουμε μετά από εννέα μήνες στην περίπτωση του ανθρώπου. Τι είναι το DNA? Το DNA είναι το μόριο της ζωής. Είναι το μόριο που φέρει όλες τις πληροφορίες για τη σωστή επιτουργία του οργανισμού. Αποτελείται από τέσσερις αζοτούχιες βάσεις που ονομάζονται μικλωτίδια. Αυτές οι βάσεις συνδυάζονται και κωδικοποιούν την γενετική πληροφορία. Έχει τη μορφή της διπλής έλικας και η μία αλυσίδα είναι συλληρωματική προς την άλλη. Όταν στη γενετική λέμε συλληρωματικότητα, εννοούμε πως αν γνωρίζουμε την αλληλουχία των νεοκλωτιδίων στην μία αλυσίδα, ταυτόχρον γνωρίζουμε και την αλληλουχία των νεοκλωτιδίων στην άλλη. Αυτή η ιδιότητα του DNA το επιτρέπει να κωδικοποιεί, να αντιγράφει και να μεταφέρει τη γενετική πληροφορία. Πού βρίσκεται το DNA μας τώρα? Το DNA βρίσκεται στον πυρήνα του κάθε κοιτάδου. Το σύνολο του DNA σε έναν οργανισμό ονομάζεται γονιβίωμα. Μεγάλες αλυσίδες νεοκλωτιδίων σχηματίζουν τα γονίδια και ομάδες γονιβίων πακετάρονται πολύ συμπιεσμένα σε δομές που ονομάζονται χρωμοσώματα. Γιατί χρειάζεται να πακετάρουμε το DNA στα χρωμοσώματα? Αν όλα τα χρωμοσώματα ενός κοιτάδου ξεδιπλώνονταν και τεντώναμε το DNA, το οποίο έχει μήκος περίπου 2 μέτρα. Αν σκεφτούμε με τον ίδιο τρόπο και βάλουμε το DNA σε όλο το κοιτάρο του σώματος μας, τότε θα καλύπταμε την απόσταση για 6.000 ταξίδια με την επιστροφή στο φεγγάρι. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι το μέγεθος είναι ασύλληπτο και όλο αυτό πρέπει να χωρέσει στον πολύ μικρό πυρήνα ενός κοιτάδου. Γι' αυτό και χρειάζεται να συμπιεσμαθεί τόσο πολύ. Βλέποντας σχηματικά, έχουμε το κοιτάρο με τον πυρήνα. Και στον πυρήνα βρίσκονται τα χρωμοσώματα. Εστιάζοντας βλέπουμε ότι τα χρωμοσώματα αποτελούνται από πολύ συμπυγνωμένο DNA. Ανοίγοντας το χρωμόσωμα βλέπουμε το DNA και μέσα στο DNA το γονίδιο. Στη διπλή έλικα κοιτάζοντας έχουμε τη γουανίνη, η οποία πάντα συνδυάζει με την κυτοσύνη, η οποία πάντα συνδυάζει με την αδενήνη και αυτή είναι η αρχή της συλληγματικότητας. Ας δούμε κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία για το DNA. Η δομή του είναι ίδια σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Αυτό σημαίνει ότι αν έχεις DNA είσαι ζωντανός. Και δεν διαφέρει από το DNA σαμόριο, από το σπουλίκι μέχρι τον άνθρωπο. Η αλληλουχία του DNA μεταξύ των ανθρώπων διαφέρει κατά μόλις 1%. Και αυτή η τόσο φαινομερικά μικρή διαφορά αρκεί για να δούμε στην πικυλομορφία που έχουμε γύρω μας. Τα γονίδια αποτελούν περίπου το 3% του συνολικού DNA στον οργανισμό μας. Το υπόλοιπο DNA κωτικοποιεί πληροφορίες που ρυθμίζουν τη λειτουργία των γονιδίων και τις λειτουργίες των κυτάρων. Τα αδέρφια μοιράζονται το 50% του DNA τους. Το ίδιο ισχύει και για τους γονείς με το παιδί τους. Το κάθε ανθρώπινο κύτταρο βλέπουμε ότι περιέχει 23 ζεύσεις χρωμοσωμάτων. Δηλαδή κληρονοούμε 23 χρωμοσώματα από τη μητέρα μας και 23 χρωμοσώματα από τον πατέρα μας. Το κάθε κύτταρο στο σώμα εκτός από τα οάρια και τα σφαγματοζοάρια περιέχει ένα πλήρες έτσι χρωμοσωμάτων στον πυρήνα του. Εκτός φυσικά και από τα εγκαιριστά αρμοσφόρια που είναι απύρηνα όποτε δεν έχουν πυρήνα. Τα οάρια και τα σφαγματοζοάρια δεν έχουν 23 ζεύσεις χρωμοσωμάτων αλλά ένα χρωμόσωμα από το κάθε ζεύγος. Έτσι όταν θα γίνει η γονεμοποιήσει θα καταφέρουμε να έχουμε σταθερό αριθμό χρωμοσωμάτων για να δημιουργηθεί ο οργανισμός. Τίποτα όταν τα ρυθμιά έχουν σφαγιά είναι χωρίς πυρήνα. Ναι είναι πυρήνα κύτταρα οπότε δεν έχουν ενέι μέσα. Κι όταν έχουμε στο 5% το γονηδείο το μοιράζουμε στον καταστήριο. Αυτό επειδή θα δούμε λοιπόν. Όταν γίνεται η γονεμοποιήσει παίρνουμε από το κάθε γωνιό ένα χρωμόσωμα. Όταν φτιάχνει το οάριο από το κάθε χρωμόσωμα από κάθε ζευγάρι μάλλον δεν ξέρουμε ποιο από τα δύο θα πάρουν. Δηλαδή όταν φτιάχνει το οάριο από τη μητέρα από τα 23 ζευγάρια που έχει μητέρα θα μπουν 23 μονά χρωμόσώματα στο οάριό της. Οπότε από αυτή τη λειτουργία θα μοιραστώμαστε μόνο το 50% του DNA με τα αδέρφια μας. Τα χρωμόσώματα ονομάστηκαν έφτυ λόγω της ιδιότητας που έχουν να βάφονται και έτσι μπορούσαμε να τα παρατηρήσουμε κάτω από το μικροσκόπιο. Είναι ιδομικές μονάδες στις οποίες περιέχεται η γενετική πληροφορία. Οι πρώτες μελέτες ξεκίνησαν σε φυτικά κύταρα το 1882 ενώ οι μελέτες τον άνθρωπο ξεκίνησαν το 1912. Στα μέσα της δεκαετίας περίπου του πέντου του 1882, καθορίστηκε ο αριθμός των χρωμόσωμάτων στα 46 και δηλαδή στα 23 ζέβη. Το σύνολο τώρα των χρωμόσωμάτων αποτελεί τον καρυότυπο του ατόμου. Γνωρίζει κάποιος, αυτή λοιπόν εδώ είναι η εικόνα, είναι ένας καρυότυπος. Ξέρει κάποιος τι φύλλο είναι αυτό το άτομο. Είναι αγοράκι, μπράβο, γιατί έχει ένα χ χρωμόσωμα και ένα ψ. Από τα 23 ζεβγάτια χρωμόσωμάτων που έχουμε, τα 22 ονομάζονται αυτοσομικά, δηλαδή είναι η ίδια ανεξάρτα του φύλου και το 23ο ονομάζεται φυλετικό, γιατί καθορίζει το φύλο μας. Αν είναι δύο χ χρωμόσωματα, δηλαδή αυτό είναι το χ, αν έχουμε δύο χ, είμαστε γυναίκες, αν έχουμε ένα χ και ένα ψ, είμαστε άδες. Τα χρωμόσωματα περιέχουν χιλιάδες γωνίδια, όπως είδαμε και πριν. Όπως λοιπόν και με τα χρωμόσωματα, εσυμπληρωνομούμε δύο αντίγραφα του κάθε γωνιδίου, ένα μητρικό και ένα πατρικό. Τι γίνεται όμως με την πληροφορία που βρίσκεται μες στο DNA? Αυτή η πληροφορία πρέπει με τάση τρόπο να εκθαστεί, όμως δεν μπορεί να εκθαστεί απευθείας από το DNA, οπότε πρέπει να μεταγραφεί στο mRNA. Το mRNA είναι ένα χημικά ομοιομόριο με το DNA, όμως αμέσως μετά τη μεταγραφή, το δικοποιήσουν την πληροφορία και να τη μεταφράσουν. Αυτό γίνεται από τα ριβοσώματα. Τα ριβοσώματα συνθέτουν τα μυνοξέα, τα οποία αποτελούν τις δομικές μονάκες των πρωτεϊνών. Το τελικό προϊόν κάθε γωνιβίου είναι η πρωτεΐνη. Εδώ βλέπουμε την αλυσίδα των αμυνοξέων αναβυκλώντας στον χώρο, ανάλογα με το ρόλο της πρωτεΐνης, και εδώ βλέπουμε το παράδειγμα των ελυφρών εμοσφαιρίων, τα οποία έχουν το συγκεκριμένο σχήμα, έτσι ώστε να μπορούν με ευκολία να κυκλοφορούν μέσα στα αιμοφοραγγεία και να μεταφέρουν το οξυγόνι. Τα γωνίδια λοιπόν περιέχουν τις πληροφορίες που ρισμίζουν τα χαρακτηριστικά και τον τρόπο λειτουργίας στον οργανισμού μας, π.χ. το χρώμα των ματιών, την ομάδα αίματος, και ορίζουν την παραγωγή των πρωτεϊνών. Όταν υπάρχει κάποια αλλαγή και ονομάζεται μετάλλαξη στο γενετικό υλικό, τότε εμποδίζεται η σωστή μετάφεραση της πληροφορίας. Οι μεταλλάξεις σε πολύγενικές γαμές χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Στις χρωμοσομικές, όταν εμπλέκονται μεγάλα κομμάτια των χρωμοσομάτων, και στις γωνιδιακές, όταν αφορά μικρό αριθμό βάση μέσα σε ένα συγκεκριμένο γωνίδιο. Σε αυτό εδώ το παράδειγμα σας έχω βάλει έναν καριότυπο ενός ατόμου που έχει τρισσομία 21. Αν θα παρατηρήσετε, εδώ πέρα θα έπρεπε να βρίσκονται δύο χρωμοσόματα 21, ενώ βρίσκονται τρία. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που παρατηρείτε στα άτομα που πάσουν από σύνδρομο Down. Σε αυτήν εδώ τη διαφάνεια μπορούμε να δούμε μια ισοζυγισμένη μετάθεση. Η ισοζυγισμένη μετάθεση είναι όταν δύο χρωμοσόματα ανταλλάζουν τμήματα του DNA τους, χωρίς όμως να λείπει κάποιο κομμάτι. Όπως θα δείτε εδώ πέρα, έχει φύγει ένα κομμάτι από το χρωμό σώμα 1 και έχει κολλήσει πάνω στο χρωμό σώμα 22. Αυτό το άτομο δεν έχει κάτι παθολογικό, γιατί η ισορροπία του γενετικού υλικού έχει διατηρηθεί. Δεν υπάρχει έλειμμα υπερήσια. Όμως, το άτομο που είδαμε προετοιμμένος μπορεί να αποκτήσει έναν απόγονο, το οποίο δεν θα φέρει ισοζυγισμένη μετάθεση, αλλά θα έχει κληρονομήσει το φυσιολογικό χρωμό σώμα 1 και το χρωμό σώμα 22, που φέρει ένα κομμάτι και του χρωμοσώματος 1. Οπότε αυτό το άτομο θα εμφανίσει κάποια παθολογία, γιατί θα έχει επιπλέον γενετικό υλικό. Οι χρωμοσομικές ανομαλίες που εμπλέκονται σε ένας... Δηλαδή, στο προηγούμενο άτομο δεν θα έχει κανένα παθολογικό έδεξο, είναι πολύ ταγιής, όχι αυτό. Σε αυτό, στην ισοζυγισμένη. Τώρα να πάω σε πιο μεγάλη λεπτομέρεια, μπορεί να δημιουργηθεί... Τις καταγενικές χαμές δεν έχουν κάποιο πρόβλημα. Μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα όταν στο κομμάτι που έχει σπάσει, στο χρωμό σώμα, καταστρέφεται κάποιο γωνίδιο. Οπότε, με αυτό το σπάσιμο, αν δεν καταστρέφεται κάτι, μπορεί να δημιουργήσει κανένα πρόβλημα. Η αισόνη μπορεί να μην είναι καν σε γωνίδιο, να είναι σε άλλες περιοχές, μυστικές που δεν έχουν... Συνήθως, σε αυτά τα άτομα, το πιο συχνό χαρακτηριστικά που έχουν είναι η υπογονιμότητα. Επειδή είναι δύσκολο... Στις εγγενικές γωνίδες δεν έχουν πρόβληματα. Και περισσότεροι μας θα το αντιλαμβάνονται, ότι φέρνουν κάποια ισοδιογηγισμένη μετάθεση, όταν προσπαθούν να κάνουν παιδιά και βλέπουν ότι έχουν υπογονιμότητα. Οπότε, οι γρομμασμικές ανομαλίες ήταν ένας από τους πρώτους που μελετήθηκαν, κυρίως λόγω του μεγάλιου στον χρωμοσομάτο. Όμως, δεν θα εφανίσουν όλα τα κληρονομικά νοσίματα. Έτσι, για να κάνουν στο DNA, μας επέτρεψε τη μελέτη των νοσημάτων πλέον σε μοριακό επίπεδο. Δύο βασικές κατηγορίες, πάλι πολύ γενικά, είναι τα επικρατητικά νοσίματα και τα υπολοιπώμενα. Τα επικρατητικά νοσίματα εμφανίζονται, όταν ένα μη λειτουργικό γωνίδιο αρκεί για να εμφανιστεί η νόσος. Τα υπολοιπώμενα, όπου είναι τα νοσίματα, όπου υπάρξει δύο μη λειτουργικών γωνιδίων, οδηγεί στην εμφάνιση της νόσης. Θα ήθελα να δούμε με λίγο περισσότερη λεπτομέρεια τα υπολοιπώμενα νοσίματα, γιατί είναι τα πιο συχνά και είναι, ναι, νομίζω, αυτά που ενδιαφέρουν το περισσότερο κόσμο, γιατί είναι νοσίματα τα οποία τα συναντούμε τη καθημερινότητά μας. Ένα υπολοιπώμενο νόσημα που όλοι γνωρίζετε είναι η μεσογειακή αναιμεία. Το υπολοιπώμενο νόσημα, λοιπόν, για να εμφανιστεί, θα πρέπει ένα άτομο να κληρονομήσει δύο μη λειτουργικά αντίγραφα του γωνιδίου. Εάν κληρονομήσει ένα λειτουργικό και ένα μη λειτουργικό αντίγραφο, τότε θα είναι υγιής φορέας. Στην περίπτωση της μεσογειακής αναιμείας, όλοι ξέρουμε ότι οι φορείς λένε επίσης ότι θέλουν το στίγμα της μεσογειακής αναιμείας, χωρίς να έρθει με κάποιο άλλο παθολογικό έβλημα. Τι γίνεται όμως, τι σημαίνει λειτουργικό και μη λειτουργικό γωνίδιο, αν σκεφτούμε την αλληλουχία του DNA σαν λέξεις που μπαίνουν μέσα σε μια πρόταση. Καταλαβαίνουμε ότι αν φύγουνε μερικά γράμματα ή σβήστουνε κάποιες λέξεις, αυτή η πρόταση θα πάψει να βγάζει νόημα. Έτσι, λοιπόν, και στο DNA, όταν θα αλλάξουνε κάποιες βάσεις ή θα σβήστουνε κάποιες βάσεις, η πληροφορία του κωδικοποίητες θα πάψει να βγάζει νόημα και το τελικό προϊόν δεν θα είναι αυτό που πρέπει. Έτσι, λοιπόν, στη ρεπανοκυταρική ανεμία βλέπουμε τα φυσιολογικά αεμοσφαίρια που έχουν το σχήμα του ντόνατ, όπως είδαμε και πριν, και τα ρεπανοκύταρα που είναι τα κύταρα που φτιάχνονται όταν υπάρχει κάποια μετάλλαξη. Αυτά τα κύταρα λειτουργούν και το πρόβλημα γιατί δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν μέσα στα αεμοφοραγία. Όταν, λοιπόν, ένας γονέας είναι φορέας ενός μεταλλαγμένου γονιδίου, μπορεί να μεταβιβάσει είτε το φυσιολογικό είτε το μεταλλαγμένο γονίδιο με πιθανότατα 50% στο παιδί του με τυχαίο τρόπο. Ας δούμε κάποιες πιθανότητες. Όταν έχουμε ένα ζευγάρι, το οποίο είναι και δύο φορείς, έχουμε 25% πιθανότατα να κάνει ένα παιδί το οποίο δεν είναι καμ' φορέας. 50% πιθανότατα να κάνει ένα παιδί το οποίο είναι φορέας και 25% πιθανότατα να κάνει ένα παιδί το οποίο θα πάσει. Αυτές οι πιθανότητες ισχύουν για όλα τα αυτοσωμικά υπολοιπώμενα νοσήματα και πρέπει να θυμόμαστε ότι κάθε εγκυμοσύνη είναι ένα ξεχωριστό γεγονός. Οπότε αυτά τα ποσοστά ισχύουν για κάθε ξεχωριστή εγκυμοσύνη. Τώρα δεν ξέρω αν φαίνεται. Όταν μιλάμε για πρόελψη νοσημάτων αυτό που είναι σημαντικό να κάνουμε είναι να εντοπίσουμε τους πάσχοντες και τους φορείς, να δώσουμε γενετική συμβουλευτική και στη συνέχεια να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να προλάβουμε την εμφάνιση του νοσήματος. Ο εντοπισμός των φορέων είναι πολύ σημαντικός και ειδικά για τα νοσήματα όπου δεν υπάρχει κάποιος βιοχημικός ή αιματολογικός δίκτης για να εντοπιστούν. Για παράδειγμα, στη Μεσογειακή Ανεμία μπορούμε να κάνουμε κλήρη αιματολογικό έλεγχο κάποιες ειδικές αιματολογικές εξετάσεις και να εντοπίσουμε τους φορείς έτσι ώστε να μπορέσουμε να τους παρέχουμε τη κατάλληλη συμβουλευτική. Υπάρχουν νοσήματα όμως που είναι εξίσως συχνά στον ελληνικό πληθυσμό όπως είναι η κυστική νοση τα οποία δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ή κάτι που μπορούμε να δειχνεύσουμε ώστε να αντιληφθούμε αν κάποιος είναι φορέας ή όχι. Ο μόνος τρόπος που μπορούμε να το κάνουμε αυτό είναι μέσω του Μωριακού Έλεγχου. Έτσι λοιπόν, ο Μωριακός Έλεγχος θα πρέπει να εμφαρμόζεται κατά κύριο λόγο σε ομάδες υψηλού κινδύνη που είναι μέλη των οικογενειών που έχουν ένα άνθρωπο που πάσχει και στους συντρόφους φορέων και ασθενών. Εφόσον η Μεσογειακή Εναιμία είναι 5%, η Συγχυστική Ίνωση είναι περίπου 5%, σε αυτές τις περιτώσεις θα πρέπει το πρόγραμμα πρόληψης φορέων ή μάλλον η ανοίγνηση των φορέων να εφαρμόζεται και στο γενικό πληκτισμό. Δηλαδή σε άτομα που δεν έχουν κάποιο οικογενειακό ιστορικό. Εφόσον υπάρχει ένα άτομα στην οικογένεια που νοσεί ή γνωρίζει ότι είναι φορέας μπορεί να βοηθήσει να διχνέψουμε άλλους φορείς την οικογένεια ή άλλα πάσχοτα μέλη. Και εφόσον βρούμε αυτό το άτομα μπορούμε να δώσουμε γενετική συμβουλευτική και να καθοδηγήσουμε το άτομα που χρειάζεται. Μια πολύ σημαντική εφαρμογή στην πρόλεψη των γενετικών νοσημάτων είναι η προγενετική διάδοση. Η προγενετική διάδοση έχει σκοπό την ταυτοποίηση των πασχότων νευρίων πριν γεννηθούν. Σε μια οικογένεια λοιπόν που έχει ήδη ένα παιδί που πάσχει ή έχει διαπιστωθεί ότι και η δύο γόντις είναι φορείς μπορούμε να δώσουμε γενετική καθοδήγηση και να προσφέρουμε προγενετική διάγνωση εφόσον το υποθυνεί η οικογένεια, σε επόμενη κοιμοσύνη. Έτσι μπορούμε να προβούμε σε εξέταση τροφοβλάστη κατά τη δέκα ή δέκατη εβδομάδα κλήσης ή εξέταση αμμυνιακού υγρού κατά τη δέκατη τέταρτη με δέκατη έκτη εβδομάδα κλήσης. Σε προγενετικό επίπεδο επίσης μπορούμε να ελέγξουμε τον καριότυπο του εμβρίου για να αποφύγουμε τις χρωμοσωμικές ανομαλίες. Θα ήθελα να σας πω για ένα πιο ειδικό τρόπο πρόληξης των υπραγωγικών νοσημάτων που είναι η προεμφυτευτική γενετική διάγνωση. Είναι ένας τρόπος που εφαρμόζεται σε έμβρυα που προκύττουν από εξωσυμματική γονιμοποίηση. Ο στόχος σε αυτή την περίπτωση είναι να επιλεγούν μόνο τα υγιή έμβρυα για να μεταφερθούν στη μήτρα και να προκύψει μια κοιμωσύνη. Δηλαδή πλέον δεν έχουμε ένα μωρό που ήδη βρίσκεται στην κοιλιά της μωμάς του. Ελέγχουμε ένα έμβρυο που δεν έχει μεταφερθεί ακόμα στη μήτρα. Σε αυτή την περίπτωση είναι απαραίτητο να είναι γνωστή η μετάλλαξη που ευθύνεται για το συγκεκριμένο νόσημο στην οικογένεια που ελέγχουμε. Πολύ ισχυμή απλά θέσα να σας δείξω ότι όταν έχουμε τα έμβρυα που έχουν προκύψει από εξωσυμματική γονιμοποίηση σε ένα συγκεκριμένο στάδιο της ανάπτυξής τους λαμβάνουμε ένα κύταρο, το οποίο το εξετάζουμε, προσθέτουμε τη γενετική διάνοση και από εκεί επιλέγουμε ποια έμβρυα μπορούν να μεταφερθούν στη μήτρα για να προκύψει μια εγγυμοσύνη. Έχουμε πει ότι το κάθε κύταρο περιέχει ένα πλήρες σετ χρωμοσομάτων, οπότε το κάθε κύταρο στην ουσία αντικατοκτρίζει ολόκληρο το έμβρυο. Σε περίπτωση που θέλουμε να μεταφέρουμε το γονιμοποίημα του αντικειμένου Άρη, το οποίο έχει μετάλλεξη, μπορεί να το συσκευάσουμε. Να μεταφέρει μετάλλεξη κάποιον που θα πάρσει ή κάποιον που θα είναι φορέας. Κάποιον που θα πάρσει και να προσπαθήσει να το φτιάξει. Γιατί να το κάνεις αυτό, γιατί αυτό θα μπορούσε ιδανικά να γίνει, αλλά αν μπορούσε να γίνει θα το χρειαζόταν να κάνεις τη διάγωση. Θα μπορούσες να μεταφέρεις και εφόσον διαπίστωνες ότι υπάσχει, να το επιγεωθώσεις κατά διάγκεια της εγγυμοσύνης. Όχι, δεν γίνεται. Σε ένα αστεραντικό κόσμο θα μπορούσε να γίνει. Αλλά αν το έκανες αυτό, θα έχανε την αξία του η εξέδραση που κάνεις, δεν θα χρειαζόταν να κάνεις την επιλογή. Αν μπορούσες να διορθώνεις σε οποιαδήποτε βλάβη, δεν θα έχει νόημα να επιλέξεις. Αυτό είναι το... Πάντως, θα ήθελα να τονίσω ότι και οι φορείς θεωρούνται υγιή έμπρυα. Το μόνο όταν λέμε ότι επιλέγουμε τα υγιή έμπρυα, είναι και άτομα που δεν είναι φορείς, αλλά και οι φορείς. Καθώς δεν έχουμε κάποιο αποθελοντικό θεότυπο. Επειδή η προειδητευτική γενετική διάρκωση είναι μια πολύ εξειδικευμένη εξέταση, υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες ενδείξεις για τις οποίες κοιτάζουμε όταν πρόκειται να εφαρμοστεί. Είναι ο κίνδυνος με τα βήβαση σοβαρού γενετικού νοσίματος, όταν υπάρχουν ενδιασμοί για τη διακοπή κοιήσεις και το υπάρχει ένα ιστορικό πολλαπλό διακοπών κοιήσεων μετά από προγενετική διάρκωση. Ελπίζω να μην σας κούρασα. Μπορούμε τώρα, τελειώνοντας, να δούμε κάποιες από τις πιο σημαντικές ημερομηνίες στον τομέα γενετικής. Το 1859, περιγράφει ο Γαλβίνος, δημοσιεύει την πρώτη εργασία σχετικά με τη φυσική επιλογή. Να δούμε απλά πόσο γρήγορα προχωρούν οι εξελίξεις. Το 1953, 100 χρόνια μετά, περιγράφει τη διπλή έλικα του DNA για τους γουάσεων και κρυ. Το 1961, γενεργείται η πρώτη φαρμογή νεογνικού ελέγχου για μεταβολικό νόσημα, η φιονέδικα ταινωρία. Και αυτό το πρόγραμμα είναι ένα πρόγραμμα που τρέχει σε πάρα πολλές χώρες, ακόμη και σήμερα. Το 1966, ταυτοποιούμε το γενετικό κώδικα. Το 1978, γεννιέται το πρώτο παιδί από εξωσοματική γονιμοποίηση. Και πλέον, όπως είδαμε, μπορούμε να κάνουμε διάγνωση σε ένα μόνο κύταρε. Το 1996, γεννιέται το πρώτο κλονοποιημένο ζώο, η τόλη, όπου σημάστηκε, η μεγαλύτερη ίσως, όπως θυμόμαστε. Το 2003, ολοκληρώνεται το πρόγραμμα χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος. Οπότε αυτό σημαίνει ότι με ακρίβεια 99,99%, μπορούμε πλέον να διαβάσουμε όλο το ανθρώπινο γονιδίωμα. Και το 2010, δημιουργείται στο εργαστήριο το πρώτο βακτήριο με συμφιλετικό DNA. Και αυτό σημαίνει ότι έχουμε ένα βακτήριο, μια ζωντανή, μια μορφή ζωής, που έχει DNA, το οποίο έχει φτιαχτεί εξ ολοκλήρου, στο εργαστήριο. Τι κρύβει το μέλλον. Και τελειώνω, είσα να μην σας πουράζω. Έχουμε παρατηρήσει ότι αν έχουμε μία ομάδα ασθενών με το ίδιο νόσημα και βάρουν όλοι το ίδιο σκέβασμα και την ίδια δόση, θα έχουμε κάποιους οι οποίοι θα εμφανίσουν την επιθυμητή αντίδραση, κάποιοι που δεν θα έχουν καμία αντίδραση και κάποιοι που θα εμφανίσουν σοβαρές πανενέργειες. Όλα αυτά έχει βρεθεί ότι καθορίζονται από κάποια άλλη γονίδια τα οποία εμπλέκονται στο μεταβολισμό των φαρμάτων. Έτσι λοιπόν, μελετώντας συγκεκριμένα γονίδια, μπορούμε να καθορίσουμε τη σωστή δόση και το κατάλληλο σκέβασμα για τον κάθε ασθενή. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στο μέλλον της γενετικής και θα οδηγήσει στην εξατομοκευμένη ιατρική μάλλον, που σημαίνει ότι θα παίρνουμε φάρμακα ανάλογο με τη σύσταση του DNA μας. Επίσης, πλέον από την έρευνα που γίνεται στο γονιδίωμα, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τους μηχανισμούς που εμπλέκονται σε νοσίματα και έτσι να βρούμε καινούργιους τόκους για να φτιάξουμε πιο αποτελεσματικά φάρματα. Τώρα, στην ερώτηση που έκανες, αυτό που έλεγες είναι γονιδιακή θεραπεία. Από τις αρχές της δεκατίας του 70, οι επιστήμασες προσπαθούσαν να επέμβουν στα γονίδια και να ανθρωποποιήσουν τόσο τη γονιδιακή έξαση ή να προσπαθήσουν να διορθώσουν τα ανοθηματικά γονίδια. Έχουν γίνει αρκετές δοκιμές, υπήρχαν κάποια ενθαρρυντικά αποτελέσματα, αλλά στα οποία συνεδεύονταν με κάποια, όχι τόσο ενθαρρυντικά, κάποια άσχημα αποτελέσματα και κάτω σαν τις έρεγονες πίσω. Οπότε, αυτό, εγώ θεωρώ ότι αποτελεί το μέλλον, απλά έχει ακόμα πολύ δρόμο μπροστά της για να βρούμε πιο ασφαλείς τρόπους για να κάνουμε αυτή την επέμβαση. Μέχρι το σοκάκι, όταν λέγετε ασφαλείς τρόπους, αναφέρειτε στον δρόμο, με τον οποίο θα βγήκατε, θα πήκατε, είναι φυσιολογικό. Ναι, ναι, με το πως μπορούμε να το αλλάξουμε, γιατί αυτό που έγινε σε αρκετές περιπτώσεις που κάνουμε δοκιμές, καταφέραν να διορθώσουν το γονίδιο που είχε πρόβλημα, αλλά έπειτα, για κάποια χρόνια, αλλά έπειτα αυτά τα άτομα εμφανίσανε κάποιες πολύ σοβαρές μορφές καρκίνου, που θεωρούσαν ότι αυτό ήταν αποτέλεσμα της θεραπείας που είχαν ελάβει. Οπότε μπορεί, επεμβαίνοντας της γονιδιακής θεραπείας, επειδή επεμβαίνοντας στο γενετικό υλικό, δεν γνωρίζουμε τι άλλο αλλάζει. Ναι, ίσως αυτό, αλλά γενικά πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να στοχεύουμε πολύ συγκεκριμένα στο γονίδιο που γίνεται. Τώρα, πλέον, υπάρχουν κάποια πρωτόκολλα καινούργια που δεν έχουν την διαλογική με παλαιότερα, δηλαδή με τη χρήση υιών, μια μεταφορά γονιδίων, αλλά είναι μάλλον η χρήση κάποιων μωρίων που πάνε και αναστέλνουν τη λειτουργία των προβληματικών γονιδίων, οπότε θεωρούνται πιο ασφαλή. Και αυτά είναι τα πρωτόκολλα που κοιτάνε περισσότερο τώρα. Οπότε, αν και στη θεωρία ακούγεται απλό και απλό να επέμβουμε, έχει αποδειχθεί πάρα πολύ δύσκολο στην πράξη. Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την προσοχή σας.
|
