| id |
b97d4827-f511-4265-9095-2a300ab647ad
|
| title |
"Μεταλήθεια και Ψευτοειδήσεις" (19/03/2019). Μέρος Α': Ομιλία του Παναγιώτη Πασχαλίδη /
|
| spellingShingle |
"Μεταλήθεια και Ψευτοειδήσεις" (19/03/2019). Μέρος Α': Ομιλία του Παναγιώτη Πασχαλίδη /
|
| publisher |
Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου
|
| url |
https://www.youtube.com/watch?v=fhQH56AjAaU&list=PLJpizJmCRHW1Z_TFP33o_2YKSdmrH6eF7
|
| publishDate |
2019
|
| language |
el
|
| thumbnail |
http://oava-admin-api.datascouting.com/static/42c7/fabe/eaf1/acfa/4280/fc92/81a8/d079/42c7fabeeaf1acfa4280fc9281a8d079.jpg
|
| organizationType_txt |
Ιδιωτικοί φορείς
|
| durationNormalPlayTime_txt |
1230
|
| genre |
Ακαδημαϊκές/Επιστημονικές εκδηλώσεις
|
| genre_facet |
Ακαδημαϊκές/Επιστημονικές εκδηλώσεις
|
| asr_txt |
Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλεις AUTHORWAVE Υποτιτλεις Υποτιτλες Υποτιτλές Υποτιτλounces Υποическиτλounces Μ statt κα akan και κάτοκος της έδρας Jean Monnet με γνωστικό αντικείμενο European Integration Journalism της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΕΠΣΡΟΝ του ΑΠΙΦΙΤΑ. Είναι διευθυντής του Αγγρόφου Μεταπτυγιακού Προγράμματος Σπουδών ΜΕΠΣΡΟΝ, Digital Media Communication and Journalism, Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΕΠΣΡΟΝ του ΑΠΙΦΙΤΑ. Είναι διευθυντής του Εργαστηρίου Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας, Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΕΠΣΡΟΝ. Έχει πάρει το διδακτορικό του στις διεθνείς σχέσεις από το Παλαιοπιστήμιο του Κέντ, στο contemporary του ΗΠΑ. Τα ερευνάτητα ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι διεθνείς σχέσεις και οργανισμοί, παγκόσμινη εκκυβέρνηση, διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις, εξωτερικές ειδήσεις, διεθνείς σχέσεις και ΜΕΠΣΡΟΝ, ειρηνευτική δημοσιογραφία, δημόσια διπλωματία. Είναι ιδρυτικό μέλος του κέντρου για την προστασία των ανθρωτήρων δικαιωμάτων. Έχει σημαντικό συγγραφικό έργο τόσο όσον αφορά μονογραφίες, αλλά και να ζει με άλλους συγγραφείς, αλλά και σε αρκετά περιοδικά ελληνικά και ξένα. Ο παραγιώτης Πασχαλίτης είναι διεθάρτωρα δικοινωνίας από το Παρίτρια της Ολμπών, νουβέλ και διδάσκης στο Δήμα Δημοσιογραφίας και ΜΕΠΤ με αντικείμενα διδασκαλίας, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το δημοσιογραφικό λόγο και τις ιδρυσιογραφικές πηγές. Είναι επίσης ερευνητής στο πρόγραμμα Νοτινατονικής Ευρώπης του Ελιαμμέν, καθώς και στη Μονάδα Ερευνών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τις αναπαραστάσεις των ελληνικών και διεθνών ΜΕΠΤ για τα Βαλκάνια και την κάρυψη του προσφυγικού μεταναστευτικού ζητήματος από τα ευρωπαϊκά ΜΕΠΤ. Πριν ξεκινήσουμε να δηλώσουμε δηλαδή τον λόγο στον αρμόδιο συντονιστή, θέλω να σας συνημερώσω για την επόμενη θεματική βραδιά μας. Αυτή θα είναι στις 17 Απριλίου, ημέρα Τετάρτη, με θέμα ένιψη γενικής παιδείας και τρόπι αντιμετώπισης. Και οι συγγυητές, δύο εξαιρετικούς ομόντιμους καθηγητές, το ΑΠΤ, τον Ικώναο Τερζή και τον Παναγιώτη Ξοχαίη. Μπορείτε να δείτε λίγο στο ίντελεντ για να δείτε τι σημαίνουν αυτοί οι δύο οι συγγυητές του θέματος αυτού. Αυτό το πράγμα που σας λέω, δικτουσιοποίηση δηλαδή, έχει και θέση πρόσθεσης προσώβου του προσφυγιού σας. Και τώρα, χωρίς άλλη μορτροφή, τον Λόγο, τον συντονιστή μας, της εκτίλωσης της συζήτησης, τον κ. Μαραζίδη. Ευχαριστώ κ. Ζεκούρα. Είμαι πολύ χαρούμενος που ξαναβρίσκομαι σε αυτό το χώρο, στην ίδια θέση. Να ευχαριστήσω τον κ. Ζεκούρα, την κυρία Περάκη, το ΔΑΣ, του ΙΜΧΑ, που μου κάνει την τιμή να μου προσκαλεί. Και σήμερα συντονίζω δύο εξαιρετικούς συναδέλφους. Τα βιογραφικά τους παρουσιάστηκαν από τον κ. Ζεκούρα. Για ένα θέμα που, πραγματικά, ενώ απασχολεί πάρα πολύ την δημόσια σφαίρα, την δημόσια συζήτηση, μοιάζει αρκετά ρευστό. Ρευστό, θολό, με έννοιες μη αποσαρφήτης μένευς, συχνά χρησιμοποιούμε με έναν εξαιρετικά εκτατικό τρόπο, τόσο τους όρους fake news με τα αλήθεια, κατατοδοκούν και συνήθως εννοούμε, για ενσυνδομία να το πω έτσι, αυτό που δεν μας αρέσει ως είδηση. Για να δούμε αν πρόκειται για αυτό ή είναι πιο σύνθετες πραγματικότητες, αιμιολογικές κατηγορίες. Θα ξεκινήσουμε ως εξής τη συζήτησή μας, καταρχήν με τον κ. Βασχαλίδη, ο οποίος θα επικεντρωθεί πρώτα απ' όλα στους ορισμούς των εννειών, αυτό έχουμε συμφωνήσει και μετά από την εισηγησή του 15 με 20 λεπτά maximum, ο κ. Φραγκονικού-Βολόπουλος θα δώσει διαστάσεις αυτών των ορισμών και αυτών των εννειών σε διάφορες σφαίρες. Άρα ξεκινάω ως ένα πανεδρότη, ευχαριστώ πολύ. Καλησπέρα σας. Καλησπέρα, να ευχαριστήσω πολύ το ίμχα για την πρόσκληση, μεγάλη τιμή και χαρά και όλες και όλες οι βιβλίες που έχετε παρεμεθεί και μας τιμάει βεβαίως και η παρουσία σας. Θα ήθελα να συγχαρώ το ίμχα για την επιλογή του θέματος, οπωσδήποτε απ' τη πλευρά της επικαιονίας να πω ότι χαρακτηρίζει, είναι το πλέμμα των πληθυρακών καιρόν που ζούμε, είναι το περιβάλλον μας και μόνο το γεγονός ότι κάνουμε μια τέτοια κουβέντα για αυτά τα δύο θέματα δείχνει ότι υπάρχει μια υγιής αντίδραση γιατί μας ενδιαφέρει η ποιοτική ενημέρωση και ενικότερα μας ενδιαφέρει ένας δημόσφος διάλογος με γεγονότα, ειδήσεις, πληροφορίες τα οποία καθοδυνατό να μην τα αφισβητούμε όσο γίνονται με τρόπους να δημιουργούν προβλήματα. Πριν ξεκινήσω με ορισμούς και την τυπολογία για τις δύο αυτές έννοιες θα θέλα να θυμίζω κάτι το οποίο υπάρχει σε αυτό που ονομάζουμε άκρως αξιονική σχολή της δημοσιογραφίας το κανόν ότι τα γεγονότα είναι ιερά και το σχόλιο είναι ελεύθερο. Και ακριβώς αυτό το οποίο στην εποχή μας με αυτές δύο έννοιες βρίσκεται υπό αμπιλή είναι η ερώτητα του γεγονότος αλλά και της αλήθειας ως σταθερές που προκύπτουν από πρακτικές εξακρίβωσης των γεγονότων και των στοιχείων. Και αυτό βέβαια δεν αφορά μόνο την δημοσιογραφία αφορά όπως ξέρουμε τον εξυφωνικό λόγο και κάθε μορφή δημόσιο λόγου. Εάν η αλήθεια βρισκεται αφορά γενικότερα τον δημόσιο λόγο όχι μόνο την δημοσιογραφία. Οπότε θα ήθελα να ξεκινήσω λέγοντας ότι οπωσδήποτε είναι δύο φαινόμενα τα οποία μπορούμε να τα βρουμε σε περασμένες περιόδους με διαφορετικά χαραστικά. Θα αναφερθούμε σύντομα σε αυτό. Αλλά για το σύγχρονό μας πλαίσιο ξεκινάμε από τις εκλογές της Προεδρικής της ΗΠΑ το 2016. Εκεί είχαμε φαινόμενα μεταξύ χαρακτηστικά. Είχαμε μαζική διασπορά ψευδών ιδέσεων στο διαδίκτυο βεβαίως. Με οικονομικά και πολιτικά κίνητρα, γνωρίζουμε πολύ καλά. Τα οικονομικά έχουν σχέση με τη δραθμιστικά έσοδα από την επισκεψιμότητα κάποιων στον τόπο. Και τα πολιτικά βίωση, όπως είδαμε, αφορούν το να επηρεάσουμε την κοινή γνώμη. Αυτά δεν έμειναν ουδέτερα. Όπως ξέρουμε, ο υποψήφος του Επιπληκανόνου ήταν να τα χρησιμοποιήσει με στόχο να πλήξει στην αντίπαλότητα. Και θεωρούμε ότι τα κατάφερε. Έτσι, εκείνη την περίοδο η επιστημονική έρευνα συντοπίω ότι κάτι πολύ σημαντικό συμβαίνει στο δημόσιο χώρο και λόγο. Αλλάζει, δηλαδή, αντιλήψει για την αλήθεια και το γεγονός. Και μας προτείνει από εκεί και στο εξής κάποιους ορισμούς. Οπότε, για τις ψευδείς ειδήσεις, ο πιο σύντομος ορισμός είναι οι ψεύτικες, τα ψέματα τα οποία μπορούν να ειρηθεί στις υπηροφορίες, που κατασκεφάζονται με το σχετικό σκοπό να ξαπατήσουν. Με οικονομικά και πολιτικά κίνδυνα. Συμπερίπτωση με τα αλήθειας, αναφερόμαστε σε μια εποχή και σε μια περίοδο αυτή που ζούμε και στην οποία τα αντικειμενικά γεγονότα είναι λιγότερο σημαντικά για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης σε σχέση με τα συναισθήματα και τις προσωπικές του επιθύσεις. Δηλαδή, να το σκεφτούμε πόσο βαρύτερο που ακούγεται. Δηλαδή, έχει υποχωρήσει η αξία του γεγονότος για να καθορίσουμε την αλήθεια και δίνουμε μεγαλύτερο βάρος στο συνέστημα και στην προσωπική πεποίθηση. Πέρα από τους δύο αυτούς όρους, να προσθέσω και την έννοια των αλλακτικών γεγονότων, τον αλτέρνα της ΜΠΑΚΣ, και αυτό μας έρχεται από τις ΗΠΑ και συγκεκριμένα τον πρότεινε οι πρώην σύμβουλες του Προέδρου Τραμπ και Λιάν Κόμβει και τα όρισε ως τα επιπρόσθετα γεγονότα, τα οποία παράγουν μια αλλακτική πληροφόρεση. Θα δώσω ένας γεγονός παράδειγμα γιατί, όπως θα δείτε, έχουμε και στο ελληνικό πλαίσιο αντιστοιχίες. Θα θυμάστε ίσως, ξεκίνησε μια διαμάχη όταν είχαμε την ορκομοσία του Πρόεδρου Τραμπ τον Γενάρη του 2017. Εσχυρίστηκε ο Τραμπ και ο Λευκός Σύγκρος ότι ήταν το μεγαλύτερο κοινό της ορκομοσίας στην ιστορία. Και κάτι το οποίο τα Αμερικανικά μέσα αμέσως αντέκτουσα, γιατί έδειξαν τις φωτογραφίες που φαινόταν ο χώρος πολύ πιο αλλιώς σε σχέση με προηγούμενες ορκομοσίες. Τότε ο Λευκός Σύγκρος, όταν καταλάβανε ότι τα τοκομέντα δεν υπάρχουν διαφορετικό, είπε ότι να κοιτάξτε, μπορεί να μην φαίνεται ο κόσμος πολύ, και εμείς είδαμε τα στοιχεία της κίνησης των πειβατών στις συγκοινωνίες της ΟΑΣΚΤΟΝ και είδαμε ότι σε σχέση με τις ημέρες των άλλων ορκομοσίων ήταν περισσότερη υπάρτηκη κίνηση, άρα ενδοχομόνιστα περισσότερη και η προσέλευση στην ορκομοσία. Αλλά και αυτό μετά το πήραν πίσω και απαραδέχθηκαν απλά να κοιτάξτε. Δεν θέλαμε να παραπροχωρήσουμε και αυτά τα πράγματα, απλά χρησιμοποίησαμε ελλακτικά γεγονότητα. Άλλο, πιο σωστό παράδειγμα, η δήλωση του Τραμπ ότι μετά της εκλογής, εγώ κέρδισα την λαϊκή ψήφο, το Hopi-Lamborg, δηλαδή είχα την αριθμητική πλαιοψηφία, απόλυτος ψεδές, γιατί είχε τρία κατομμύρια ψήφους περισσότερες σε χίλια κλίνο. Και προσέδεσε ο Τραμπ, ναι αλλά με βάση τα fake news ότι έχουν ακυρωθεί μαζικά ψωδέντα του Τραμπ σε πολλές πολιτείς, αν είχα προσμετρηθεί αυτά τα ψωδέντα θα ήμουν εγώ μπροστά, οπότε καταλάβατε. Και να δώσω και ένα παράδειγμα από την Ελλάδα, από το συγκρατητήριο στην Αθήνα για τη σφωνία των Πρεσπόλ, όπου θυμάστε ίσως ότι η διαμάχη εκεί ήταν την παράθυση για τους αριθμούς. Και κάποια στιγμή προτάθηκε στη δημόσια εζήτηση ότι ναι, από την κυβερνική πλαιοψήφος, ότι ναι μπορεί να ήταν μεγάλος αριθμός, αλλά μια μεγάλη πλουσιά του Ελλήνων δεν πήγε στο σιλακτήριο. Οπότε δείτε και εδώ για να έχουμε με φαρμογή την αναλυτικού γεγονότος. Είναι γεγονός, αλλά πώς συνδέεται με την αλήθεια, θα αφήνουμε στη ζήτηση. Οπότε αυτά τα φαινόμενα που καταλαβαίνουμε έχουν πολλά προστασίσεις σε όλες τις χώρες. Πώς συνδέονται fake news και με τα αλήθεια. Δείξαμε έναν τρόπο. Έχουμε να γραφτεί εξάπλαιο στο fake news και παραπληροφόρεση στο διαδίκτυο. Και αυτό δημιουργεί αυτό που ονομάζεται στο λεξιλόγιο της επικοινωνίας πληροφοριακή αταξία. Δηλαδή δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τι είναι αξιόχοπιστο από το αναξιόχοπιστο. Ή το σίδηση ή το πληροφορία τους ως πηγή. Όταν αυτή η αταξία εργαλιοποιείται με συγκεκριμένο στόχο να επικρατήσει μια αφιλεγόμενη ερμηνεία, έχουμε το γενικότερο φαινόμενο της μεταλήθειας. Στην περίπτωση της Αμερικής, για να το συνδέσουμε, πώς εφραμμώστηκε η μεταλήθεια. Οι Αμερικανοί πολίτες ξέρανε ότι οι περισσότεροι από αυτές τις ιδήσεις ήταν ψευδήσεις. Ότι ο Πάπας υποστηρίζει τον τραμπ. Ότι η Χείλαρη έχει κάνει πολλά δικαιώματα για τα οποία θα πάει φυλακή. Αυτά μετά από μερικές ώρες ήταν ψεύδοντα. Παρ' όλα αυτά, δημιουργήθηκε ακριβώς αυτό το περιβάλλον, όπου τα συναισθηματική τους αντίταση μέτυσε περισσότερο από τα γεγονότα. Αν τα εξεκρουζήμανα, ψέματα. Οπότε βλέπετε πώς εφραμμώστηκε. Θα ήθελα τώρα να προτείνω μια τυπολογία για τις ψευδείς ιδήσεις. Η πιο συνοπτική είναι απλά να αφηστούμε στην ψεύτικη στο ψέμα. Η πιο σύνθετη είναι να πούμε κατηγορίες γενικότες, στις οποίες λειτουργούν, για παράδειγμα, την προπαγάντα. Όταν χρησιμοποιεί εξεκάθαρα ψέματα, για παράδειγμα, στην εξεκρατία υπέρ του Brexit, αν είδατε, υπήρχαν διαφημίσεις πολιτικές στα κόκκινα λεωφορία που έλεγαν ότι το ρεμμένο βασίλειο, υπέρ του Brexit, δίνει κάθε εβδομάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση 300 εκατομμύρια λίρες από όλες τις ψευδές, αλλά παρόλα αυτά είναι ψεύτικα ψέματα. Υπάρχουν τα δολώματα, είναι οι παραπλανητικοί τίτλοι που μας οδηγούν να επιλέξουμε ένα άρθρο και καταλαβαίνουμε μετά ότι ήταν εντελώς αναντίστικο με τον τίτλο ο οποίος μας παρότινε να το εξεκεφθούμε. Υπάρχει το διαφημιστικό περιοχόμενο το οποίο έχει τη μορφή ίδησης και το οποίο είναι εντελώς αντιδρολογικό, όταν δεν δηλώνεται ως τέτοιο. Μπορούμε να αφερθούμε επίσης στις θεωρίες συνομοσίας που επίσης έχουν τέτοια ψέματα, στην ψευδοεπιστήμη, μπορούμε να αφερθούμε στην εξατία κατά το βολιασμού, σε άλλες περιόδους είχαμε τη συνέβηση του καπέδρος, αλλά στη συγκεκριμένη εποχή είναι με το διαδίκτυο έχει πάρει μεγάλες αστάσεις. Αν εδώ βλέπετε καταλαβαίνουμε ότι αυτές οι κατηγορίες επικαλύπτουν, δηλαδή οι διαπάντων προπαγάδων, τα ψέματα, θεωρίες συνομοσίας, κατά ψευδοεπιστήμη είναι πιο σύνθετες. Γιατί είναι χρήσιμο να τα σκεφτόμαστε τόσο διευρυμένα, είναι νομίζω γιατί δείχνει πόσο τοξικό έχει γίνει το πληροφοριακό περιβάλλον, το ψυχακό στο οποίο κινούμαστε. Στην περίπτωση της μεταλήθειας, οι τυπολογίες είναι πιο περιορισμένοι. Ο Νίκος Ομαρζίδης, βρεβάτης πολιτικής επιστήμης, μπορούσε να ρωτήσει εδώ για παράδειγμα, το σκέφτηκα αυτό, γιατί να δώσουμε τόση σημασία στη μεταλήθεια, δηλαδή σε ποια περίοδο ιστορική δεν είχαμε γεγονότα φύσιμα, ή επίσης τι σημαίνει αντικειμενικό γεγονός, επίσης γιατί να μην συνοδεύω τα γεγονότα από την επίκληση στα συναισθήματα ή τις προσωπικές πεπιθύσεις. Πάντα εγώ πολιτικός λόγος σκέφτηκαν. Αυτό είναι αλήθεια. Πριν απαντήσω, να πω ότι για τη μεταλήθεια μια συσχέτηση μπορεί να γίνει με το λαϊκισμό, δηλαδή όταν πλάνουμε για μεταλήθεια πλάνουμε για μια ανέκδοχη του λαϊκισμού. Επίσης η αφησιμία, όταν χρησιμοποιούμε διφορούμενες έννοιες. Και τέλος, μια ακόμα έννοια που μας έρχεται από την Αμερική, αυτό που ονομάστηκε Τρούδινες, δηλαδή η απομήμηση της αλήθειας, πάλι έχει σχέση με την περίοδο του πολέμου στο Ιρακ και τον πρόεδρο Βουζ και ορίστηκε ως η επιεμπίθηση ή ο σχερισμός ότι κάτι είναι αληθές, στην βάση μιας διέστησης χωρίς καμία συσχέθηση με αποδείξεις λογικής, συλλογισμών, διανοτική επεξεργασία ή και γεγονότη. Και εδώ η παραλυσμός είναι ότι και τότε η Αμερική πήγε στον πόλεμο με την πεποίθηση ότι το Ιρακ έχει όπλα, όχι με την αποδείξη. Αυτή είναι η μία επικράτηση, δηλαδή αυτή η αντιλήψη. Οπότε πολλά είναι τα ιστορικά προηγούμενα. Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες, οι οποίοι θα θέλαμε να τους αναφέρουμε σαν ζητήματα, τα οποία μεγεθύνουν αυτά τα θέματα. Το ένα είναι η κρίση των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης, που μεταφράζεται όχι απαραίτητα σε αναζήτηση πιο αξιόπιστον πηγών, αλλά σε γενικότερη απόρριψη των διαφορετικών πηγών ως αναξιόπιστον συλλογικά. Δεύτερο, η αδυναμία των πλατφόρμαν, όπως το Facebook, το Twitter, το μέσο-οργειογραφείες δικτύους, να αναχειριστήσουν την αυτοματοποιημένη αναπαραγωγή αυτών των περιεχομένων. Τρίτο, ο ανεπαρτής ψηφιακός και μητιακός εγγραμματισμός, το οποίο σημαίνει ότι οι υπολίτες συχνά, λόγω λυπούς εξηγείωση με τη δημοσιογραφία, εκτίθεται σε περιεχόμενα κακόβουλα, τα οποία δεν μπορούν να ξεχωρίσουν. Και τέλος, ο πλειοφοριακός περιορισμός είναι τεράστιος όπως πλειοφοριό που μαζεσχολεύει όσως την ευράθυση. Οπότε, όπως τα είδατε, δεν αναφέρθηκα καθόλου στη πολιτική, στις επιχειρηματικά συμφέροντα ή ακόμα και στις δημοσιογράφους, που δεχομένως είναι και στη φύση να ξεχωρούν δηφορούμενες και αθήσιμες ιδρυτωρικές στρατηγικές. Δεν το έκανα, γιατί ήθελα στην ασύγγεσή μου εδώ να δώσω βάρος, δηλαδή στην αξία που έχει οι πολίτες να αποκτήσουν μια προβληματική αυτοάμυνα απέραντι σε αυτά τα φαινόμενα. Γιατί δεν ξέρω κατά πόσο αυτά αντιμετωπίζονται κανονικά, κατασταλτικά, δεν μπορούν να έρθουν ιστοδύνατοι και με τέτοιο τρόπο. Πιστεύω πραγματικά, αυτό έχει φανεί από τις καταναμικές χώρες, για παράδειγμα, ότι όταν έχουμε περισσότερο ψυχιακό και μηδιακό γραμμασμό, όταν ξέρουν οι πολίτες γιατί χρησιμοποιούν το Facebook, γιατί χρησιμοποιούν και πώς να χρησιμοποιήσουν τα μέσα ενημέρωση στο περιεκόμενό τους, τότε εξαφερώνται λιγότερο από, για παράδειγμα, το Facebook από την ενημέρωσης, διακρίνουν καλύτερα τις διαφορετικές κατηγορίες του περιεκόμενου και αποφεύγουν αυτή τη σύγχυση. Οπότε αυτή είναι η τελική μου παρατήρηση ό,τι αφάστον τι μπορούμε να κάνουμε. Και δε θέλω να πω ότι το ψυχιακό περιβάλλον μπορεί να μας δημιουργεί μια ανασφάλεια, αλλά οπωσδήποτε η πιο πρακτική λύση που έχουμε δεν είναι να το καταδικάζουμε, ούτε να το υποβαθμίζουμε, να το μελετάμε πάρα πολύ και να εκπαιδευόμαστε. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.
|
| _version_ |
1782816931857825792
|
| description |
: Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλεις AUTHORWAVE Υποτιτλεις Υποτιτλες Υποτιτλές Υποτιτλounces Υποическиτλounces Μ statt κα akan και κάτοκος της έδρας Jean Monnet με γνωστικό αντικείμενο European Integration Journalism της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΕΠΣΡΟΝ του ΑΠΙΦΙΤΑ. Είναι διευθυντής του Αγγρόφου Μεταπτυγιακού Προγράμματος Σπουδών ΜΕΠΣΡΟΝ, Digital Media Communication and Journalism, Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΕΠΣΡΟΝ του ΑΠΙΦΙΤΑ. Είναι διευθυντής του Εργαστηρίου Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας, Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΕΠΣΡΟΝ. Έχει πάρει το διδακτορικό του στις διεθνείς σχέσεις από το Παλαιοπιστήμιο του Κέντ, στο contemporary του ΗΠΑ. Τα ερευνάτητα ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι διεθνείς σχέσεις και οργανισμοί, παγκόσμινη εκκυβέρνηση, διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις, εξωτερικές ειδήσεις, διεθνείς σχέσεις και ΜΕΠΣΡΟΝ, ειρηνευτική δημοσιογραφία, δημόσια διπλωματία. Είναι ιδρυτικό μέλος του κέντρου για την προστασία των ανθρωτήρων δικαιωμάτων. Έχει σημαντικό συγγραφικό έργο τόσο όσον αφορά μονογραφίες, αλλά και να ζει με άλλους συγγραφείς, αλλά και σε αρκετά περιοδικά ελληνικά και ξένα. Ο παραγιώτης Πασχαλίτης είναι διεθάρτωρα δικοινωνίας από το Παρίτρια της Ολμπών, νουβέλ και διδάσκης στο Δήμα Δημοσιογραφίας και ΜΕΠΤ με αντικείμενα διδασκαλίας, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το δημοσιογραφικό λόγο και τις ιδρυσιογραφικές πηγές. Είναι επίσης ερευνητής στο πρόγραμμα Νοτινατονικής Ευρώπης του Ελιαμμέν, καθώς και στη Μονάδα Ερευνών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τις αναπαραστάσεις των ελληνικών και διεθνών ΜΕΠΤ για τα Βαλκάνια και την κάρυψη του προσφυγικού μεταναστευτικού ζητήματος από τα ευρωπαϊκά ΜΕΠΤ. Πριν ξεκινήσουμε να δηλώσουμε δηλαδή τον λόγο στον αρμόδιο συντονιστή, θέλω να σας συνημερώσω για την επόμενη θεματική βραδιά μας. Αυτή θα είναι στις 17 Απριλίου, ημέρα Τετάρτη, με θέμα ένιψη γενικής παιδείας και τρόπι αντιμετώπισης. Και οι συγγυητές, δύο εξαιρετικούς ομόντιμους καθηγητές, το ΑΠΤ, τον Ικώναο Τερζή και τον Παναγιώτη Ξοχαίη. Μπορείτε να δείτε λίγο στο ίντελεντ για να δείτε τι σημαίνουν αυτοί οι δύο οι συγγυητές του θέματος αυτού. Αυτό το πράγμα που σας λέω, δικτουσιοποίηση δηλαδή, έχει και θέση πρόσθεσης προσώβου του προσφυγιού σας. Και τώρα, χωρίς άλλη μορτροφή, τον Λόγο, τον συντονιστή μας, της εκτίλωσης της συζήτησης, τον κ. Μαραζίδη. Ευχαριστώ κ. Ζεκούρα. Είμαι πολύ χαρούμενος που ξαναβρίσκομαι σε αυτό το χώρο, στην ίδια θέση. Να ευχαριστήσω τον κ. Ζεκούρα, την κυρία Περάκη, το ΔΑΣ, του ΙΜΧΑ, που μου κάνει την τιμή να μου προσκαλεί. Και σήμερα συντονίζω δύο εξαιρετικούς συναδέλφους. Τα βιογραφικά τους παρουσιάστηκαν από τον κ. Ζεκούρα. Για ένα θέμα που, πραγματικά, ενώ απασχολεί πάρα πολύ την δημόσια σφαίρα, την δημόσια συζήτηση, μοιάζει αρκετά ρευστό. Ρευστό, θολό, με έννοιες μη αποσαρφήτης μένευς, συχνά χρησιμοποιούμε με έναν εξαιρετικά εκτατικό τρόπο, τόσο τους όρους fake news με τα αλήθεια, κατατοδοκούν και συνήθως εννοούμε, για ενσυνδομία να το πω έτσι, αυτό που δεν μας αρέσει ως είδηση. Για να δούμε αν πρόκειται για αυτό ή είναι πιο σύνθετες πραγματικότητες, αιμιολογικές κατηγορίες. Θα ξεκινήσουμε ως εξής τη συζήτησή μας, καταρχήν με τον κ. Βασχαλίδη, ο οποίος θα επικεντρωθεί πρώτα απ' όλα στους ορισμούς των εννειών, αυτό έχουμε συμφωνήσει και μετά από την εισηγησή του 15 με 20 λεπτά maximum, ο κ. Φραγκονικού-Βολόπουλος θα δώσει διαστάσεις αυτών των ορισμών και αυτών των εννειών σε διάφορες σφαίρες. Άρα ξεκινάω ως ένα πανεδρότη, ευχαριστώ πολύ. Καλησπέρα σας. Καλησπέρα, να ευχαριστήσω πολύ το ίμχα για την πρόσκληση, μεγάλη τιμή και χαρά και όλες και όλες οι βιβλίες που έχετε παρεμεθεί και μας τιμάει βεβαίως και η παρουσία σας. Θα ήθελα να συγχαρώ το ίμχα για την επιλογή του θέματος, οπωσδήποτε απ' τη πλευρά της επικαιονίας να πω ότι χαρακτηρίζει, είναι το πλέμμα των πληθυρακών καιρόν που ζούμε, είναι το περιβάλλον μας και μόνο το γεγονός ότι κάνουμε μια τέτοια κουβέντα για αυτά τα δύο θέματα δείχνει ότι υπάρχει μια υγιής αντίδραση γιατί μας ενδιαφέρει η ποιοτική ενημέρωση και ενικότερα μας ενδιαφέρει ένας δημόσφος διάλογος με γεγονότα, ειδήσεις, πληροφορίες τα οποία καθοδυνατό να μην τα αφισβητούμε όσο γίνονται με τρόπους να δημιουργούν προβλήματα. Πριν ξεκινήσω με ορισμούς και την τυπολογία για τις δύο αυτές έννοιες θα θέλα να θυμίζω κάτι το οποίο υπάρχει σε αυτό που ονομάζουμε άκρως αξιονική σχολή της δημοσιογραφίας το κανόν ότι τα γεγονότα είναι ιερά και το σχόλιο είναι ελεύθερο. Και ακριβώς αυτό το οποίο στην εποχή μας με αυτές δύο έννοιες βρίσκεται υπό αμπιλή είναι η ερώτητα του γεγονότος αλλά και της αλήθειας ως σταθερές που προκύπτουν από πρακτικές εξακρίβωσης των γεγονότων και των στοιχείων. Και αυτό βέβαια δεν αφορά μόνο την δημοσιογραφία αφορά όπως ξέρουμε τον εξυφωνικό λόγο και κάθε μορφή δημόσιο λόγου. Εάν η αλήθεια βρισκεται αφορά γενικότερα τον δημόσιο λόγο όχι μόνο την δημοσιογραφία. Οπότε θα ήθελα να ξεκινήσω λέγοντας ότι οπωσδήποτε είναι δύο φαινόμενα τα οποία μπορούμε να τα βρουμε σε περασμένες περιόδους με διαφορετικά χαραστικά. Θα αναφερθούμε σύντομα σε αυτό. Αλλά για το σύγχρονό μας πλαίσιο ξεκινάμε από τις εκλογές της Προεδρικής της ΗΠΑ το 2016. Εκεί είχαμε φαινόμενα μεταξύ χαρακτηστικά. Είχαμε μαζική διασπορά ψευδών ιδέσεων στο διαδίκτυο βεβαίως. Με οικονομικά και πολιτικά κίνητρα, γνωρίζουμε πολύ καλά. Τα οικονομικά έχουν σχέση με τη δραθμιστικά έσοδα από την επισκεψιμότητα κάποιων στον τόπο. Και τα πολιτικά βίωση, όπως είδαμε, αφορούν το να επηρεάσουμε την κοινή γνώμη. Αυτά δεν έμειναν ουδέτερα. Όπως ξέρουμε, ο υποψήφος του Επιπληκανόνου ήταν να τα χρησιμοποιήσει με στόχο να πλήξει στην αντίπαλότητα. Και θεωρούμε ότι τα κατάφερε. Έτσι, εκείνη την περίοδο η επιστημονική έρευνα συντοπίω ότι κάτι πολύ σημαντικό συμβαίνει στο δημόσιο χώρο και λόγο. Αλλάζει, δηλαδή, αντιλήψει για την αλήθεια και το γεγονός. Και μας προτείνει από εκεί και στο εξής κάποιους ορισμούς. Οπότε, για τις ψευδείς ειδήσεις, ο πιο σύντομος ορισμός είναι οι ψεύτικες, τα ψέματα τα οποία μπορούν να ειρηθεί στις υπηροφορίες, που κατασκεφάζονται με το σχετικό σκοπό να ξαπατήσουν. Με οικονομικά και πολιτικά κίνδυνα. Συμπερίπτωση με τα αλήθειας, αναφερόμαστε σε μια εποχή και σε μια περίοδο αυτή που ζούμε και στην οποία τα αντικειμενικά γεγονότα είναι λιγότερο σημαντικά για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης σε σχέση με τα συναισθήματα και τις προσωπικές του επιθύσεις. Δηλαδή, να το σκεφτούμε πόσο βαρύτερο που ακούγεται. Δηλαδή, έχει υποχωρήσει η αξία του γεγονότος για να καθορίσουμε την αλήθεια και δίνουμε μεγαλύτερο βάρος στο συνέστημα και στην προσωπική πεποίθηση. Πέρα από τους δύο αυτούς όρους, να προσθέσω και την έννοια των αλλακτικών γεγονότων, τον αλτέρνα της ΜΠΑΚΣ, και αυτό μας έρχεται από τις ΗΠΑ και συγκεκριμένα τον πρότεινε οι πρώην σύμβουλες του Προέδρου Τραμπ και Λιάν Κόμβει και τα όρισε ως τα επιπρόσθετα γεγονότα, τα οποία παράγουν μια αλλακτική πληροφόρεση. Θα δώσω ένας γεγονός παράδειγμα γιατί, όπως θα δείτε, έχουμε και στο ελληνικό πλαίσιο αντιστοιχίες. Θα θυμάστε ίσως, ξεκίνησε μια διαμάχη όταν είχαμε την ορκομοσία του Πρόεδρου Τραμπ τον Γενάρη του 2017. Εσχυρίστηκε ο Τραμπ και ο Λευκός Σύγκρος ότι ήταν το μεγαλύτερο κοινό της ορκομοσίας στην ιστορία. Και κάτι το οποίο τα Αμερικανικά μέσα αμέσως αντέκτουσα, γιατί έδειξαν τις φωτογραφίες που φαινόταν ο χώρος πολύ πιο αλλιώς σε σχέση με προηγούμενες ορκομοσίες. Τότε ο Λευκός Σύγκρος, όταν καταλάβανε ότι τα τοκομέντα δεν υπάρχουν διαφορετικό, είπε ότι να κοιτάξτε, μπορεί να μην φαίνεται ο κόσμος πολύ, και εμείς είδαμε τα στοιχεία της κίνησης των πειβατών στις συγκοινωνίες της ΟΑΣΚΤΟΝ και είδαμε ότι σε σχέση με τις ημέρες των άλλων ορκομοσίων ήταν περισσότερη υπάρτηκη κίνηση, άρα ενδοχομόνιστα περισσότερη και η προσέλευση στην ορκομοσία. Αλλά και αυτό μετά το πήραν πίσω και απαραδέχθηκαν απλά να κοιτάξτε. Δεν θέλαμε να παραπροχωρήσουμε και αυτά τα πράγματα, απλά χρησιμοποίησαμε ελλακτικά γεγονότητα. Άλλο, πιο σωστό παράδειγμα, η δήλωση του Τραμπ ότι μετά της εκλογής, εγώ κέρδισα την λαϊκή ψήφο, το Hopi-Lamborg, δηλαδή είχα την αριθμητική πλαιοψηφία, απόλυτος ψεδές, γιατί είχε τρία κατομμύρια ψήφους περισσότερες σε χίλια κλίνο. Και προσέδεσε ο Τραμπ, ναι αλλά με βάση τα fake news ότι έχουν ακυρωθεί μαζικά ψωδέντα του Τραμπ σε πολλές πολιτείς, αν είχα προσμετρηθεί αυτά τα ψωδέντα θα ήμουν εγώ μπροστά, οπότε καταλάβατε. Και να δώσω και ένα παράδειγμα από την Ελλάδα, από το συγκρατητήριο στην Αθήνα για τη σφωνία των Πρεσπόλ, όπου θυμάστε ίσως ότι η διαμάχη εκεί ήταν την παράθυση για τους αριθμούς. Και κάποια στιγμή προτάθηκε στη δημόσια εζήτηση ότι ναι, από την κυβερνική πλαιοψήφος, ότι ναι μπορεί να ήταν μεγάλος αριθμός, αλλά μια μεγάλη πλουσιά του Ελλήνων δεν πήγε στο σιλακτήριο. Οπότε δείτε και εδώ για να έχουμε με φαρμογή την αναλυτικού γεγονότος. Είναι γεγονός, αλλά πώς συνδέεται με την αλήθεια, θα αφήνουμε στη ζήτηση. Οπότε αυτά τα φαινόμενα που καταλαβαίνουμε έχουν πολλά προστασίσεις σε όλες τις χώρες. Πώς συνδέονται fake news και με τα αλήθεια. Δείξαμε έναν τρόπο. Έχουμε να γραφτεί εξάπλαιο στο fake news και παραπληροφόρεση στο διαδίκτυο. Και αυτό δημιουργεί αυτό που ονομάζεται στο λεξιλόγιο της επικοινωνίας πληροφοριακή αταξία. Δηλαδή δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τι είναι αξιόχοπιστο από το αναξιόχοπιστο. Ή το σίδηση ή το πληροφορία τους ως πηγή. Όταν αυτή η αταξία εργαλιοποιείται με συγκεκριμένο στόχο να επικρατήσει μια αφιλεγόμενη ερμηνεία, έχουμε το γενικότερο φαινόμενο της μεταλήθειας. Στην περίπτωση της Αμερικής, για να το συνδέσουμε, πώς εφραμμώστηκε η μεταλήθεια. Οι Αμερικανοί πολίτες ξέρανε ότι οι περισσότεροι από αυτές τις ιδήσεις ήταν ψευδήσεις. Ότι ο Πάπας υποστηρίζει τον τραμπ. Ότι η Χείλαρη έχει κάνει πολλά δικαιώματα για τα οποία θα πάει φυλακή. Αυτά μετά από μερικές ώρες ήταν ψεύδοντα. Παρ' όλα αυτά, δημιουργήθηκε ακριβώς αυτό το περιβάλλον, όπου τα συναισθηματική τους αντίταση μέτυσε περισσότερο από τα γεγονότα. Αν τα εξεκρουζήμανα, ψέματα. Οπότε βλέπετε πώς εφραμμώστηκε. Θα ήθελα τώρα να προτείνω μια τυπολογία για τις ψευδείς ιδήσεις. Η πιο συνοπτική είναι απλά να αφηστούμε στην ψεύτικη στο ψέμα. Η πιο σύνθετη είναι να πούμε κατηγορίες γενικότες, στις οποίες λειτουργούν, για παράδειγμα, την προπαγάντα. Όταν χρησιμοποιεί εξεκάθαρα ψέματα, για παράδειγμα, στην εξεκρατία υπέρ του Brexit, αν είδατε, υπήρχαν διαφημίσεις πολιτικές στα κόκκινα λεωφορία που έλεγαν ότι το ρεμμένο βασίλειο, υπέρ του Brexit, δίνει κάθε εβδομάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση 300 εκατομμύρια λίρες από όλες τις ψευδές, αλλά παρόλα αυτά είναι ψεύτικα ψέματα. Υπάρχουν τα δολώματα, είναι οι παραπλανητικοί τίτλοι που μας οδηγούν να επιλέξουμε ένα άρθρο και καταλαβαίνουμε μετά ότι ήταν εντελώς αναντίστικο με τον τίτλο ο οποίος μας παρότινε να το εξεκεφθούμε. Υπάρχει το διαφημιστικό περιοχόμενο το οποίο έχει τη μορφή ίδησης και το οποίο είναι εντελώς αντιδρολογικό, όταν δεν δηλώνεται ως τέτοιο. Μπορούμε να αφερθούμε επίσης στις θεωρίες συνομοσίας που επίσης έχουν τέτοια ψέματα, στην ψευδοεπιστήμη, μπορούμε να αφερθούμε στην εξατία κατά το βολιασμού, σε άλλες περιόδους είχαμε τη συνέβηση του καπέδρος, αλλά στη συγκεκριμένη εποχή είναι με το διαδίκτυο έχει πάρει μεγάλες αστάσεις. Αν εδώ βλέπετε καταλαβαίνουμε ότι αυτές οι κατηγορίες επικαλύπτουν, δηλαδή οι διαπάντων προπαγάδων, τα ψέματα, θεωρίες συνομοσίας, κατά ψευδοεπιστήμη είναι πιο σύνθετες. Γιατί είναι χρήσιμο να τα σκεφτόμαστε τόσο διευρυμένα, είναι νομίζω γιατί δείχνει πόσο τοξικό έχει γίνει το πληροφοριακό περιβάλλον, το ψυχακό στο οποίο κινούμαστε. Στην περίπτωση της μεταλήθειας, οι τυπολογίες είναι πιο περιορισμένοι. Ο Νίκος Ομαρζίδης, βρεβάτης πολιτικής επιστήμης, μπορούσε να ρωτήσει εδώ για παράδειγμα, το σκέφτηκα αυτό, γιατί να δώσουμε τόση σημασία στη μεταλήθεια, δηλαδή σε ποια περίοδο ιστορική δεν είχαμε γεγονότα φύσιμα, ή επίσης τι σημαίνει αντικειμενικό γεγονός, επίσης γιατί να μην συνοδεύω τα γεγονότα από την επίκληση στα συναισθήματα ή τις προσωπικές πεπιθύσεις. Πάντα εγώ πολιτικός λόγος σκέφτηκαν. Αυτό είναι αλήθεια. Πριν απαντήσω, να πω ότι για τη μεταλήθεια μια συσχέτηση μπορεί να γίνει με το λαϊκισμό, δηλαδή όταν πλάνουμε για μεταλήθεια πλάνουμε για μια ανέκδοχη του λαϊκισμού. Επίσης η αφησιμία, όταν χρησιμοποιούμε διφορούμενες έννοιες. Και τέλος, μια ακόμα έννοια που μας έρχεται από την Αμερική, αυτό που ονομάστηκε Τρούδινες, δηλαδή η απομήμηση της αλήθειας, πάλι έχει σχέση με την περίοδο του πολέμου στο Ιρακ και τον πρόεδρο Βουζ και ορίστηκε ως η επιεμπίθηση ή ο σχερισμός ότι κάτι είναι αληθές, στην βάση μιας διέστησης χωρίς καμία συσχέθηση με αποδείξεις λογικής, συλλογισμών, διανοτική επεξεργασία ή και γεγονότη. Και εδώ η παραλυσμός είναι ότι και τότε η Αμερική πήγε στον πόλεμο με την πεποίθηση ότι το Ιρακ έχει όπλα, όχι με την αποδείξη. Αυτή είναι η μία επικράτηση, δηλαδή αυτή η αντιλήψη. Οπότε πολλά είναι τα ιστορικά προηγούμενα. Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες, οι οποίοι θα θέλαμε να τους αναφέρουμε σαν ζητήματα, τα οποία μεγεθύνουν αυτά τα θέματα. Το ένα είναι η κρίση των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης, που μεταφράζεται όχι απαραίτητα σε αναζήτηση πιο αξιόπιστον πηγών, αλλά σε γενικότερη απόρριψη των διαφορετικών πηγών ως αναξιόπιστον συλλογικά. Δεύτερο, η αδυναμία των πλατφόρμαν, όπως το Facebook, το Twitter, το μέσο-οργειογραφείες δικτύους, να αναχειριστήσουν την αυτοματοποιημένη αναπαραγωγή αυτών των περιεχομένων. Τρίτο, ο ανεπαρτής ψηφιακός και μητιακός εγγραμματισμός, το οποίο σημαίνει ότι οι υπολίτες συχνά, λόγω λυπούς εξηγείωση με τη δημοσιογραφία, εκτίθεται σε περιεχόμενα κακόβουλα, τα οποία δεν μπορούν να ξεχωρίσουν. Και τέλος, ο πλειοφοριακός περιορισμός είναι τεράστιος όπως πλειοφοριό που μαζεσχολεύει όσως την ευράθυση. Οπότε, όπως τα είδατε, δεν αναφέρθηκα καθόλου στη πολιτική, στις επιχειρηματικά συμφέροντα ή ακόμα και στις δημοσιογράφους, που δεχομένως είναι και στη φύση να ξεχωρούν δηφορούμενες και αθήσιμες ιδρυτωρικές στρατηγικές. Δεν το έκανα, γιατί ήθελα στην ασύγγεσή μου εδώ να δώσω βάρος, δηλαδή στην αξία που έχει οι πολίτες να αποκτήσουν μια προβληματική αυτοάμυνα απέραντι σε αυτά τα φαινόμενα. Γιατί δεν ξέρω κατά πόσο αυτά αντιμετωπίζονται κανονικά, κατασταλτικά, δεν μπορούν να έρθουν ιστοδύνατοι και με τέτοιο τρόπο. Πιστεύω πραγματικά, αυτό έχει φανεί από τις καταναμικές χώρες, για παράδειγμα, ότι όταν έχουμε περισσότερο ψυχιακό και μηδιακό γραμμασμό, όταν ξέρουν οι πολίτες γιατί χρησιμοποιούν το Facebook, γιατί χρησιμοποιούν και πώς να χρησιμοποιήσουν τα μέσα ενημέρωση στο περιεκόμενό τους, τότε εξαφερώνται λιγότερο από, για παράδειγμα, το Facebook από την ενημέρωσης, διακρίνουν καλύτερα τις διαφορετικές κατηγορίες του περιεκόμενου και αποφεύγουν αυτή τη σύγχυση. Οπότε αυτή είναι η τελική μου παρατήρηση ό,τι αφάστον τι μπορούμε να κάνουμε. Και δε θέλω να πω ότι το ψυχιακό περιβάλλον μπορεί να μας δημιουργεί μια ανασφάλεια, αλλά οπωσδήποτε η πιο πρακτική λύση που έχουμε δεν είναι να το καταδικάζουμε, ούτε να το υποβαθμίζουμε, να το μελετάμε πάρα πολύ και να εκπαιδευόμαστε. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.
|
