| σύντομη περιγραφή: Είχαμε μίλη στο σημείο που λέγαμε ότι, που διαβάζαμε από τα προσπάσματα από τον Τίμεο του Πλάτσονα, διαβάζαμε τις ασθένειες. Έτσι, τρεις τύποι ασθενειών και ένα τέταρτο είδος οι ψυχικές ασθένειες. Και είδαμε ότι τόσο νωρίς, τόση ψυχική ασθένεια, όσο από την εποχή του Πλάτσονα, από τον 5ο αιώνα π.Χ., ήρθε και ο Πλάτσονας να σε εντοπίσει αυτόν τον ψυχο-σωματικό χαρακτήρα που έχουν οι ψυχικές ασθένειες. Είναι εν μέρει η διάθεση του σώματος, η διάθεση του σώματος, προσέξτε λίγο τη σύλληψη, το πώς διατήθεται, προδιατήθεται, πώς προδιατηθέμε εδώ οργανικά, σαν φυσικός οργανισμός, που επηρεάζει την ψυχική μας κατάσταση, όπως και το αντίστροπο. Ποια είναι η ψυχική μας διάθεση που επηρεάζει την φυσική μας κατάσταση. Άρα, αυτά τα δύο είναι αλληλέντετα. Πολύ ορφά τα διέγνωσε ο Πλάτσονας, για τα καταγράφεις στο τίμεο. Και μετά κάτι άλλο που μελετούσα, για την ευκαιρία να ρωτήσω, αν όλοι δεν έχετε γράψει σε αυτή την κατάσταση το όνομά τους, παρακαλώ στο διάλειμμα να προσθέσουν το όνομά τους. Θα καταλήξει στη Γραμματεία, το ζητά η Γραμματεία του Κμήματος. Λοιπόν, επομένως επανέρχομαι, κάτι διαβραζαντικό μου, και βλέπω ότι και στον Βογγία και σε άλλους διαλόγους, αναφέρεται σε αυτά τα θέματα του φυσιατρικής ο Πλάτσονας. Άρα βλέπετε, τουλάχιστον μέχρι την εποχή του Πλάτσονα και λίγο ακόμα την εποχή του Αριστοτέλη, θα το δούμε σήμερα, θα το δούμε στη συνέχεια, η ιατρική αποτελούσε μήμα της φιλοσοφίας και δεν ήταν διόλου ανεξάρτητη. Και όπως θα δούμε πάλι σήμερα, οφείλουμε στον υποκράτη, το γεγονός ότι διαχώρησε την ιατρική από τη φιλοσοφία κατέστησε δηλαδή, έκανε δηλαδή την ιατρική αυτόνομο κλάδο έρευνας, αυτόνομο και ανεξάρτητη από τη φιλοσοφία. Αυτό να το τονίσουμε και αυτό θα το δούμε τώρα εδώ αμέσως. Λοιπόν, για να τα πάρουμε όμως λίγο με τη σειρά, γιατί αν τα παίρνουμε, η σειρά εδώ δηλώνει και έναν συστηματικό στόχο. Συστηματικό στόχο το σημαίνει όταν παίρνουμε μάντια. Συστηματικό στόχο το σημαίνει και διαφορετικό στόχο. Αλλά να τα πάρουμε στη σειρά και έτσι σας βοηθάει και σας να καταλάβετε πώς ακριβώς σιγά σιγά, σωστά είναι να δείτε την ιστορία της εξέλιξης των ιδεών και να αντιληφθείτε πώς σιγά σιγά η ιατρική και η φιλοσοφία διαχωρίζονται. Ωραία. Λοιπόν, μετά τον Πλάτωνο που συνορίζεται πολύ καλά, ακολουθεί ο Αριστοτέλης, ο οποίος Αριστοτέλης, προσέξτε, ήταν σαφώς φιλόσοφος. Δεν ήταν ιατροφιλόσοφος, ήταν φιλόσοφος. Αλλά ήταν ίδιος γιατρού. Αυτό το σημειώνουμε και το υπογραμμίζουμε. Άρα μεγάλωσε και ανατράπηκε σε ένα εντελώς ιατρικό περιβάλλον. Και ξέρε, κατείχε πάρα πολύ καλά τα ιατρικά θέματα. Και το ενδιαφέρον είναι ότι στις παιδιά έχουνε γράψει όλοι τα ονοματά τους. Αν δεν τα έχουνε γράψει όλοι, ας τα προσθέσουμε ορανή και στο διάλειμμα να πιζάξει. Ευχαριστώ. Α, ναι, παιδιά, συγγνώμη. Ναι. Τι ήθελα να πω. Ο Αριστοτέλης, λοιπόν, ήξερε πάρα πολύ και η ιατρική επιστήμη, γνωρίζω ότι δεν ασχολείται για αυτή. Για αυτό θα δείτε ότι και στις ηθικές του πραγματίες κάνει πολύ συχνά συγκρίσεις ανάμεσα στη ηθική και στη ιατρική. Πώς στοχαζόμαστε, πώς στοχάζεται ο ηθικός φιλόσοφος και πώς στοχάζεται ο ιατρός. Παρατηρεί μια, αν το θέλετε, ομοιότητα στους δύο τρόπους του στοχασμού. Ότι και στις δύο περιπτώσεις ο στοχασμός είναι, αν το θέλετε, να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του υπολογιστικός. Δηλαδή, τόσο ηθικός φιλόσοφος, όσο και ο ιατρός υπολογίζουν κάποια πράγματα, προκειμένου, δηλαδή υπολογίζω σημαίνει λαμβάνω υπόψη μου τα δεδομένα, λαμβάνω υπόψη μου κάποια αντικειμενικά δεδομένα, τα αξιολογώ και μετά εκφέρω τη γνώμη μου επ' αυτόν, έτσι δεν κάνει ο ιατρός. Βλέπει κάποια δεδομένα, ποια είναι τα δεδομένα, τα συμπτώματα μιας ασθένειας που έχει ένας ασθενής, άρα τα λαμβάνει υπόψη του, σκέφτεται ότι αυτά τα συμπτώματα ενδεχομένως αποτελούν ενδείξεις μιας κάποιας ασθένειας και τα αξιολογεί και μετά στη συνέχεια εκφέρει τη γνώμη του και την άποψή του και η γνώμη του είναι αξιολόγηση της κατάστασης του ασθενείου και προφορά για να βγει πιο πέρα για να δώσει, για να υποδείξει μεθόδους θεραπείας, συνταγές όπως τα λέγαμε σήμερα. Λοιπόν, άρα με αυτή την έννοια είναι υπολογιστική η επιστήμη, η ιατρική επιστήμη, όμως κατά έναν ανάλογο, παρόμοιο τρόπο, υπολογιστικός είναι και ο ιδικός στοχασμός. Ποια είναι τα δεδομένα μου, τα εμπειρικά δεδομένα μου, ποιους στόχους έχω, ποιο στόχο έχω, ποια είναι η εμπειρική πραγματικότητα, τα εμπειρικά δεδομένα, τα αξιολογώ για την υπάσια αυτόν να αποφασίσω πως πρέπει να ενεργήσω, πως πρέπει να πράξω, εντάξει. Άρα βλέπετε υπάρχει μια αναλογία, αυτά τα αντιλήψει και πάρα πολύ καλά, πάρα πολύ σωστά Αριστοτέλη. Για αυτό πάρα πολύ συγκρίνει τον ιδικό προβληματισμό και στοχασμό με τον ιατρικό στοχασμό. Παράλληλα, όμως, έχει γράψει και έργα, θα αναφέρω μερικούς τίτλους, τα οποία ακτονται, αν το θέλετε, τα ακίζουν, είναι πολύ κοντά στα ιατρικά ενδιαφέροντα, μολονότι ο ίδιος είναι φιλόσοπος. Να πούμε εδώ, το γνωρίζετε πάρα πολύ καλά, γιατί αρκετία που μας εδώ στο τμήμα, στο τομέα, φιλοσοφείς, διδάσκουμε Αριστοτέλη, ο Αριστοτέλης ήταν φιλόσοπος, αλλά ήταν εξίσου και επιστήμονας. Το γνωρίζετε αυτό. Ασχολήθηκε τόσο με τη μεταφυσική, την πρώτη επιστήμη και μεταφυσική, στην αρχαιότητα σήμερα μεταφυσική ιδεολογία, και ασχολήθηκε επίσης και με την ηθική και με την πολιτική, με τις πρακτικές επιστήμες, αλλά όχι μόνο. Είπαμε ήταν και επιστήμονα, ασχολήθηκε με τη φυολογία, έχει γράψει έργα περί γενέσεως, περί της γενέσεως, των ζώων, περί της κοινής, άπειρα έργα όπως έχει γράψει και έργα που έχουν σχέση με την αστρονομία. Σας τα λέω αυτά για να σας τονίσω και μάλιστα σε μια εποχή, δεν βρήκα ούτε οι πολιτιστές, ούτε διαδίκτυα και τα έγραφε όλα πάνω σε χειρόγραφα. Άρα μπορείτε να διανοηθείτε πόσο δούλευες και ζούσαν και άνθρωποι πολλοί λιγότερα χρόνια από ό,τι ζούσαν σήμερα. Σας τα λέω όλα αυτά για να σας δώσω μια πλήρη εικόνα των ενδιαφερόντων του Αριστοτέλη, ότι ο Αριστοτέλης δεν ήταν μόνο ο φιλόσονος, αυτός ο μεταφυσικός τοχαστής, δεν ήταν μόνο ο πολιτικός τοχαστής, γιατί έτσι το ξέρω. Ήταν και οδεντικός επιστήμον. Άρα αυτά τα έργα είναι έργα που βρίσκονται στο μετέχνιο της Φιλοσοφίας Παύλα Ιετρικής και της επιστήμης, της θετικής επιστήμης, της φυσικής. Και σας διαβάζω τίτλους. Περί ψυχής, το περί ψυχής είναι έργο βέβαιος φιλοσοφικό, βέβαιος μεταφυσικό, αλλά εξίσου ενδιαφέρει και τον επιστήμονα, ή δεν τον ενδιαφέρει, νομίζω πως ναι. Περί αισθήσεως και αισθητών, περί μνήμης και αναμνήσεως, πώς σχηματίζεται η ανάμνηση στον άνθρωπο. Περί μακροβιώτητος και βραχιβιώτητος, περί νεώτητος και γύρατος, περί ύπνο και εγρυγόσεως, περί μαντικής εν της ύπνης, περί ζωής και θανάτου. Άρα βλέπετε, αυτά είναι θέματα που, πάνω στα οποία έχει συνγράψει, έτσι, απασχολούν έναν φιλόσοφο, αλλά απασχολούν εξίσου και έναν γιατρό, ή δεν είναι έτσι. Άρα βλέπετε τα ιατρικά, τα ενδιαφέρονα αντάκου, τα ενδιαφέροντα Αριστοτέλη, όλον ό,τι δεν είναι πρώτο γενός ιατρικά, είναι ενημέρια και σε μεγάλη βαθμίδα. Και αυτό δεν θέλω να το ξεχνάτε ποτέ. Λοιπόν, αυτός, ό,τι αφορά τον Αριστοτέλη, που ζει τον 4ο ε.Χ., ελπώμαστε πιο κοντά. Και σχεδόν πλησιάζουμε την εποχή του Ιπποκράτη. Ο Ιπποκράτης είναι ο ιατροφιλόσοφος. Είναι δηλαδή εξίσου στοχαστής, εξίσου φιλόσοφος και συνδιαλέγεται πάρα πολύ καλά με τους φιλόσοφους και βρίσκεται υπό την επίδραση του Αριστοτέλη, που σημαίνει ότι το πράγμα έχει διαβάσει πολύ καλά τον Αριστοτέλη, αλλά είναι και γιατρός, εξούς και ο τύπιος ιατροφιλόσοφος, τον οποίο θα τον απασχολήσει το πρόβλημα της ιατρικής και της σχέσης της με τη φιλοσοφία. Να πω έτσι εντελώς προκαταρτικά, ο Ιπποκράτης έχει γράψει και τις 60 ιατρικές διατριβές, εκ των οποίων οι πέντε είναι δαιοντολογικού χαρακτήρα. Θα αναθεθούμε εκτενώς παρακάτω, δαιοντολογικού, ιθικού χαρακτήρα. Επιτροχάνηθ, θα αναφέρω ένα φιλολογικό πρόβλημα που είχε ανακύψει με τον Ιπποκράτη, το ανάλογο που υπάρχει και με τον Όμυρο, όσοι έχετε παρακολουθείς, γιατί αυτονυπολίζεται. Όταν άρχισε η συστηματική φιλολογική κυρίως μελέτη των διατριβών του Ιπποκράτη, η φιλολογική έρευνα εντόπισε διαφορά ήθους ενάμεσα στις διάφορες διατριβές. Άρα σε κάποιες διατριβές, στις οποίες έχουμε ιστορική επίπραση και ούτω καταξύ. Και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν πρέπει οι 60 αυτές διατριβές να έχουνε γραφτεί από τον ίδιο άνθρωπο, από τον ίδιο ιατροπουλός. Και γι' αυτό σήμερα οι επιστήμονες προτιμούν να μιλάνε για το κόρπος Ιπποκράτης, για το ιπποκρατικό σώμα του διατριβού, όχι τόσο για τις διατριβές του Ιπποκράτη. Εμείς, στη σειρά αυτό των μαθημάτων, παραδόσω, εννοείται δεν θα λύσουμε το ιπποκρατικό πρόβλημα, που είναι κάτι σεβαρό, ότι είναι κάτι ανάλογα στον ομοιρικού ζητήματος. Πάντως, εγώ θα μιλάμε αδιακρίτως για τις διατριβές του Ιπποκρατικού σώματος, του Ιπποκρατικού κόρπου, ή για… αυτό όταν γίνεται στη διάρκεια του μαθήματος, μάλιστα όταν καταγράφεται, είναι μια πολύ κακή ιδέα, είναι μια πολύ κακή ιδέα. Λοιπόν, άρα εμείς θα αναφερόμεθα αδιάκριτα στον κόρπος Ιπποκράτην, στις διατριβές του κόρπος αυτού, ή στις διατριβές του Ιπποκράτην. Θα ξέρετε, θα γνωρίζετε πάρα πολύ καλά ότι υπάρχει αυτό το πρόβλημα. Και αφήστε στους φιλολόγους, στις παραδόσεις συναντάκων φιλολόγων, να σας ενημερώσουν, να σας εξηγήσουν και να καταλήξουν σε υποδείξεις. Λοιπόν, μιλάμε για το κόρπος Ιπποκράτην, έτσι, για το σώμα. Λοιπόν, μας έχουν διασωθεί περί της 60 διατριβές, ωραία, εκ των οποίων οι πέδες είναι δεοδολογικές, θα τις πούμε ακριβώς συνέχεια. Δηλαδή, είναι δεοδολογικές με την έννοια, αναφέρονται στο πώς πρέπει, τι πρέπει να κάνει να μην κάνει, πώς πρέπει να συμπεριφέρεται ο σωστός γιατρός. Ο γιατρός που δεν είναι μόνο καλός τεχνίδης ή τεχνοκράτης, όπως θα λέγαμε στη σημερινή ορολογία, αλλά είναι και ενάδετος χαρακτήριος, έτσι. Ωραία, λοιπόν, ένα από τα έργα του Ιπποκράτη, μία από τις γιατριβές του, έχει τίτλο «Περιαχένηση Ιδρικής». Και θα διαβάσουμε κάποια αποσπάσματα από αυτήν, τα έχετε στην πρωτοτυπία σας, την ίδια που έχετε και τον Πλάτωνα στη συνέχεια. Γιατί τι κάνει σε αυτή τη διατριβή ο Πλάτωνας, ο οποίος δεν έχει, δεν το έχει φέρει, έχω φέρει προνόησα, είναι προνοηδική και έφερα ένα, δυο έξτρα. Εσύ κόρη δεν το έχεις, για να δω. Κοίτα είναι κάτι άλλο, έχω κάνει μία ορολογία, εσύ δεν έχεις πάρει έλεγχο στο πρώτο. Οι άλλοι έχετε, είναι εδώ, έχετε. Το πρώτο είναι ο Πλάτωνας, τα επόμενα είναι, εκεί είναι μόνο, κοίταξε, για να μην ψάχνετε σε εκείνο, επειδή έχω επιλέξει αυτά που μου χρειάζονται συγκεκριμένα εδώ στο γραμμάτιμα, έτσι, καλύτερα αλυζέτα. Λοιπόν, σε αυτό το πρώτο αποσπάσμα που θα δούμε, και βλέπετε εδώ, με ενδιαφέρει αυτό το πράγμα, εάν δείτε στην αρχή της φωτοτυπίας, διαβάσαμε στο προηγούμενο μάθημα, κάποια αποσπάσματα από το τίμεο του Πλάτωνα, και σας έχω σημειώσει από πάνω, είναι από τις εκδόσεις Ζήθρος, για να ξέρετε κάθε φορά, με ενδιαφέρει να ξέρετε πάρα πολύ καλά από πού προέρχεται το απόσπασμα, έτσι που σας έχουν δώσει φωτοτυπία. Συνέργεια όμως, στον Υποκράτη, περιακέρηση ιδρικής, ναι, δεν το γράψα, είναι εκδόσεις κάπτος, από τις εκδόσεις κάπτος μπορείτε να το προσθέσετε. Σε αυτό το πρώτο απόσπασμα το οποίο θα δούμε, ο Υποκράτης λέει ότι συνήθως στα ιατρικά φαινόμενα, αυτό που κάνει οι γιατροί, επιχειρηματολογούμε από ορισμένες υποθέσεις, υποθέσεις πάντα υποθετικές, ή επιχειρήματα, σε ορισμένες υπεράσματα. Λέει ο Υποκράτης, τι κάνουν μέχρι τώρα οι γιατροί, επιχειρηματολογούν από μια υπόθεση, έτσι, σε ορισμένες υπεράσματα, την καταδικάζει αυτόν τον τρόπο συναγωγής και τα συμπεράσματα εδώ είναι, ποια είναι η αισθένεια, έτσι, προσέξτε, λέει ο Υποκράτης μάλλα λόγια, ότι αυτό που κάνει οι γιατροί μέχρι τώρα είναι το εξής, καταλήγουν στα συμπτώματα μιας ασθένειας, ξεκινώντας από μια υπόθεση, από μια πρώτη αρχή, δύο αρχές και συναγώνες υπεράσματα από αυτές οι υποθετικές αρχές για να καταλήξουν στο τι η ασθένεια έχουν μπροστά μου. Και λέει ο Υποκράτης, μα είναι δυνατόν, μα είναι δυνατόν έτσι να κάνουμε τη διάγνωση μιας ασθένειας, δεν και δεν έχει, βεβαίως δεν έχει, αυτός αυτό το αποσφασμά καταδικάζει αυτήν την τακτική των νεοτεριστών ιατρών, πάντες σε όλες τις εποχές, υπάρχουν νεοτεριστές και μερικοί λίγο παραδοσιακοί, όπως τα δούμε στη συνέχεια το παραδοσιακό, δεν έχει καθόλου κανένα αρνητικό στοιχείο, διότι όπου η παράδοση αναμειγνύεται ομοιόμορφα, το τονίζω και αρμονικά, με το καινούριο και με την πρόοδο, είναι μια καταπληκτική εξέλιξη. Η παράδοση τη θέλουμε, διότι αυτό που έχουμε γίνει η παράδοση μας έχει δημιουργήσει και μας έχει κάνει αυτό που είμαστε, αλλά δεν μπορούμε να σταματήσουμε σε αυτό, οι κοινωνικές συνθήκες αλλάζουν, άρα αυτή την παράδοση πρέπει στη συνέχεια να την επεξαλλευθούμε και να απογορήσουμε. Λοιπόν, αλλά πάντοτε υπάρχουν σε όλες τις εποχές ακραίοι νεοτεριστές και ακραίοι σε τελική, ακραίοι της παράδοσης, που θέλουν να παραμείνει η παράδοση εκεί και ως έχει και να μην υφίσταται αυτό το φιλτράρισμα πρέπει να γίνει κάτω από το φως των νέων κοινωνικών δεδομένων. Λοιπόν, λέει στο απόσπασμα αυτό, επιτρέψτε μου εδώ να το διαβάσω, αυτό που βλέπουμε σε ελλήνα 63 με τίτλο «Περιαρχαίηση ιδρικής». Όσοι επιχείρησαν να μιλήσουν ή να γράψουν σχετικά με την ιατρική και πήραν ως βάση τη λογική μιας αρχής, λόγω χάρη της ζέστη, το κρύο, την υγρασία, την ξηρότητα ή οτιδήποτε άλλο θέλησαν. Σας θυμίζω, θυμηθείτε παιδοκλή και όλους τους προηγούμενους που είπανε, από αυτά τα αντίθετα ζεύγη δημιουργήθηκε ο άνθρωπος ή σε αυτά συνείσταται, σε αυτά ανάγεται η ανθρώπινη φύση, θυμηθείτε, και γι' αυτό κάποιοι γιατροί είπανε ότι σε αναφορά με αυτά θα κοιτάξουμε να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε τις ασθένειες. Ο υποκράτης λέει, όσοι έκαναν ακριβώς αυτό, περιορίζοντας τις πρωταρχικές αιτίες των αστεριών και του θανάτου των ανθρώπων, σε μία και μοναδική αιτία και στηριζόμενοι μόνο σε μία ή δύο υποθετικές αρχές, έκαναν ολοφάνερα λάθος σε όσα είπανε. Είναι πραγματικά αξιοκατάκριτη, επειδή τα λάθη τους αφορούν μία επιστήμη, στην οποία όλοι οι άνθρωποι καταφεύγουν στις πιο σοβαρές περιστάσεις και μάλιστα αποδίδουν τις μεγαλύτερες τιμές στους ιδίμονες, από το ρήμα ίδα, με ο μικρογιώτας αυτούς που γνωρίζουν, στους ιδίμονες χειρουργούς και τους πρακτικούς της. Μερικοί πρακτικοί είναι ασήματοι, άλλοι όμως είναι πρίφημοι. Λοιπόν, σταματάω εδώ, μπορείτε στο σπίτι στη μελέτη σας να συνεχίσετε να διαβάσετε όλοι αυτοί το παράγραφο, τι μας λέει εδώ. Κοιτάξτε αυτό κάνουμε μέχρι τώρα. Προσπαθούμε να συμπεράνουν την ασθένεια, ανάγοντας την ασθένεια σε μία ιθιό υποθετικές αρχές. Όμως ολοφάνερα κάνουν λάθος και αυτοί που το κάνουν είναι αξιοκατάκριτοι, διότι τα λάθη τους αφορούν μια επιστήμη, για εννοεί εδώ την ιατρική επιστήμη, αρχίζει να μιλάει για ιατρική επιστήμη, στην οποία όλοι οι άνθρωποι προσφεύγουν σοβαρές περιστάσεις και αποδίδουν μεγάλες τιμές στους ανθρώπους οι οποίοι υπηρετούν και ασχούν αυτή την επιστήμη. Ο υποκράτης λοιπόν, πτάσσεται εναντίον αυτής της, μπορούμε να την πούμε, μονιστικής ιατρικής και ακολούθως διευρύνει την κριτική του, ώστε να συμπεριλάβει κάθε μορφή ιατρικής, κάθε μορφή συμφιλοσοφικής ιατρικής. Λέει στο επόμενο απόστασμα που έχω σημειώσει εδώ. Σε κάτω στη σελίδα 101, πάλι από την ίδια διατριβή Περγίας, παράγραφη πιο κάτι. Ορισμένοι γιατροί και φιλόσοφοι υποστηρίζουν όχι. Κανείς δεν μπορεί να κατανοήσει την ιατρική, αν δεν γνωρίζει τι είναι ο άνθρωπος. Και πως αυτό πρέπει να μάθει καλά, όποιος θεραπεύει σωστά τους ανθρώπους. Κάποιοι λοιπόν γιατροί, αυτοί που είναι γιατροί φιλόσοφοι, υπονοεί εδώ ο Ιπποκράτης, λένε, υποστηρίζουν, ότι κανείς δεν μπορεί να κατανοήσει την ιατρική, αν δεν γνωρίζει πρώτα τι είναι ο άνθρωπος, πώς δημιουργεί δικοάνθρωπος. Και πως αυτό πρέπει να το μάθει πρώτα καλά, αυτό πρέπει πρώτα να καταλάβει, αν θέλει να είναι σε θέση θα μπορεί να θεραπεύει τους ανθρώπους. Ο λόγος τους όμως, η δημιουργία τους όμως, λέει ο Ιπποκράτης, προσεκίζει μάλλον τον τομέα της φιλοσοφίας, έτσι όπως και ο Εμπεδοκλής και άλλοι έχουν γράψει για τη φύση και την ανθρώπινη φύση, ξεκινώντας από το τι είναι ο άνθρωπος, πώς δημιουργήθηκε εξ αρχής και ποια συστατικά τον αποτέλεσαν. Λέει εδώ συνεχίζει το ίδιο σκεπτικό που είδαμε παραπάνω και λέει, κάποιοι άνθρωποι επομένως όταν λένε ότι πρέπει πρώτα να γνωρίσουμε τι σημαίνει, τι είναι η ανθρώπινη φύση για να μπορούμε να θεραπεύσουμε, ως προς αυτός μας θυμίζουν φιλοσόφους ή εκείνους, γιατί λέει προσεγγίζουν πολύ κοντά τον τομέα της φιλοσοφίας, όπως τον Εμπεδοκλή, ο οποίος ασχολήθηκε και έγραψε το τι είναι η φύση, η ανθρώπινη φύση. Αλλά για φανταστείτε και αυτό είχε ένα πολύ δυσδυτικό πνεύμα ο Υποκράτης. Σήμερα στην ιατρική, πρωτού κατήσει κάτω κάθε γιατρός να θεραπεύσει μια ασθένεια που είχε ένα ομοιόντο, εγώ σας λέω είναι μεμανωμένες περιπτώσεις, εγώ σας λέω μια άσταγε όπως είναι ο καρκύμου, μια μάστινα, να αρχίσει να επιδίδεται και να ερευνά τι είναι η ανθρώπινη φύση και να αναζητά τις πρώτες αρχές ανθρώπινης φύσης, όπως έκανε προσωκρατική, δεν κατέβηκε ποτέ στο ζητούμενο, που το ζητούμενο είναι η θεραπεία μιας επάρατης ασθένειας. Και λέει παρακάτω ακριβώς ο υποκράτης, η δική μου όμως άποψη είναι ότι όλα όσα είπαν ή έγραψαν οι φιλόσοποι ή οι γιατροί για τη φύση σχετίζονται λιγότερο με την ιατρική παρά με τη ζωγραφική, πιο πολύ σχετίζονται με τη ζωγραφική όσο με την ιατρική, δεν έχουν καμία σχέση με την ιατρική. Μάλλα λόγια, αυτό λέει. Πιστεύω επίσης ότι η σωστή γνώση της φύσης, της ανθρώπινης φύσης, γιατί με την ανθρώπινη φύση ασχολείται και ο γιατρός, μπορεί να επιτεχθεί μόνο με τη μελέτη της ιατρικής και ότι η απόκτηση αυτής της γνώσης βασίζεται στην ουθή κατανόηση της ιατρικής στο σύνολό της. Άρα πρέπει να κατανοήσουμε την ιατρική στο σύνολό της για να καταφέρουμε να επιτύχουμε τη γνώση της ανθρώπινης φύσης. Μου φαίνεται όμως ότι χρειαζόμαστε πολλά μέχρι να φτάσουμε σε αυτό το σημείο. Να αποκτήσουμε δηλαδή ακριβή γνώση του τι είναι ο άνθρωπος, ποια τα αίτια, ποια αίτια τον δημιούργησαν και τα άλλα και όλα τα υπόλοιπα. Χρειαζόμαστε πάρα πολύ και συνεχίζει, πως το εμπιστεύω, ότι για να ασχίσει το επάγγελμά του αποτελεσματικά ένας γιατρός είναι ανάγκη να γνωρίζει και μάλιστα να προσπαθήσει σκληρά να μάθει όλα τα περιφήσεις, δηλαδή ποια επίδραση ασχούν στον άνθρωπο, η τροφή, το ποτό και οι διάφορες συνήθειες, κάθε ένα όμως ξεχωριστά πάνω σε κάθε ένα ξεχωριστό άτομο. Η δουλειά του γιατρού, προσέξτε, δεν είναι να ερευνήσει την ανθρώπινη φύση καθό φύση, δουλειά που κάνει ο φιλόσοπος, η δουλειά του γιατρού είναι να ερευνήσει την κάθε ανθρωπική ανθρώπινη φύση, στη σχέση της με την τροφή και την άσκηση και την διαβίωση και μάλιστα εδώ στο αρχαίο, κι αν το δω βρω να σας το πω, χρησιμοποιεί τον όρο δίαιτα, μια πάρα πολύ ωραία λέξη, την οποία χρησιμοποιούμε και στην νέα ελληνική γλώσσα, έτσι και αυτό είναι μια ωραία απόδειξη για όσους λένε ότι η αρχαία ελληνική είναι μετρή, ακριβώς είναι μετρία που την μιλάμε ακόμα, η λέξη δίαιτα στην αρχαιότητα, παιδιά, σήμενε διατροφή, διατροφή, που σημαίνει και σήμερα και τρόπο και άσκηση. Μάλλα λόγια αυτά τα δύο μαζί αποτελούν αυτό που ονομάζουμε τρόπος ζωής. Μάλλα λόγια ο τρόπος ζωής μας σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό καθορίζεται από τις διατροφικές μας συνήθειες, τον υγιεινό τρόπος ζωής και από την άσκηση πάλι τον υγιεινό τρόπος ζωής. Άρα στην αρχαιότητα όταν μιλούσαν για δίαιτα εννοούσαν αυτά τα δύο. Στην νέα ελληνική γλώσσα σήμερα στον 20-21ο αιώνα δίαιτα έχει καταλήξει να σημαίνει μόνο τη διατροφή, χωρίς να περιλαμβάνει και την άσκηση και μάλιστα δίαιτα δεν σημαίνει μόνο τη διατροφή αλλά σημαίνει τον ιδιαίτερο τρόπο διατροφής εκείνο με τον οποίο προσπαθώ να διδατήσω και να χάσω κιλά. Κυριολεκτικά αυτή δεν είναι η σημασία της λέξης δίαιτα σήμερα. Ναι αλλά βλέπετε πόσο ευρύτερη ήταν η σημασία της συναδιότητα. Άρα επανέρχομαι αυτό που λέει εδώ ο Λιποκράτης είναι ότι ο ιατρός θα πρέπει να ερευνήσει ποια εγγένει πως ο τρόπος διατροφής και ο τρόπος διατροφής του κάθε ατόμου συνίσταται στα διάφορα προϊόντα τα οποία έτσι κατεβαλώνουμε, τρώμε. Πως το κάθε ένα από αυτά τα προϊόντα επηρεάζει θετικά ή αρνητικά το κάθε άνθρωπο. Και αν διαβάσετε παρακάτω δεν θα το διαβάσουμε μπορείτε να του ρίξετε μια ματιά στο σπίτι να τα δείτε διότι το τυρί λέει μπορεί ένας ο οποίος τρώει τυρί να αρρωσταίνει άρα να τον επηρεάζει αρνητικά και κάποιος άλλος ο οποίος τρώει ομοίως το ίδιο τυρί να μην το ενοχλεί καθόλου. Αλλά δεν τον ενδιαφέρει το γιατρό η ανθρώπινη φύση στη γενική της και αόριστη και θεωρητική της μορφή. Το γιατρό τον ενδιαφέρει η συγκεκριμένη ανθρώπινη φύση πώς αντιδρά απέναντι στις συγκεκριμένες τροφές τις οποίες τρώει ποτάτα η ανθρώπινη τρόπους ασκήσεως τις οποίες εφαρμόζει άρα είδατε πόσο εδώ εισάγει ο υποκράτης την ιατρική προσέγγιση η οποία είναι κακά τα ψάρματα ενδελώς διαφορετική από τη φιλοσοφική προσέγγιση. Ωραία. Επομένως θα το βλέπετε και νομίζω αυτά είναι τρία αποσπάσματα από το ίδιο έργο που και λεπτό σας τα έφερα για πόσο πολύ ωραία ασκεί την κριτική ο υποκράτης συνέβη μέχρι τότε στο πως δηλαδή κατά την γνώμη του εσφαλμένα οι γερτροί ανοίγονται μάλλον σε μια πρώτη αρχή προκειμένου να καταλήξουν σε τι τα συμπεράσματα σχετικά με μια διάβολη. Δεν χρειάζεται καμία υπόθεση, καμία πρώτη αρχή σχετικά με την ανθρώπινη φύση για να συμπεράσουμε ποια είναι αυτή η ασθένεια και με ποιον τρόπο επηρεάζει τον άνθρωπο. Αντίθετα, μας ενδιαφέρει να γνωρίσουμε την ανθρώπινη φύση, την ανθρώπινη φύση όμως την ατομικότητά της, δηλαδή την ανθομική φύση και να δούμε στη κάθε περίπτωση πώς αντιδρά στη συγκεκριμένες τροφές και στους συγκεκριμένους τύπους ασκήσεων. Ακόμα και η άσκηση είναι μέρος της ιατρικής επιστήμης, εδώ το θέτω υποτύπων ερώτησης, ή της γυμναστικής επιστήμης. Διότι ανάμεσα στα αποσπάσματα που κοίταζα λέει δύο είναι οι επιστήμες του ανθρωπίου σώματος ή δεν είναι δύο. Μία που αναφέρεται στη διατροφή, δηλαδή η ιατρική, η άλλη που αναφέρεται στην άσκηση, δηλαδή η γυμναστική. Αυτές οι δύο ιατρικές, αυτοί οι δύο κλάδοι επικοινωνούν μεταξύ τους ή δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Όλα τα γυμναστήρια σήμερα, αν πάτε κάποτε επειδή το συμβουλήσετε, έχουν και γιατρούς, οι οποίοι σας συμβουλεύουν. Ανάλογα με την ηλικία σου, με το ιστορικό των ασθενειών, τις οποίες έχεις, ποιους τύπους ασκήσεων θα κάνεις και ποιους θα αποφεύγεις, ποιους δεν θα κάνεις. Άρα βλέπετε όντως οι δυο επιστήμες της Ι που αναφέρονται στην υγεία, προστατεύουν που υποστηρίζουν την υγεία, είναι η ιατρική και η γυμναστική. Και βέβαια αυτό σας το λέω, by the way, η ευκαιρία έχει ο Γαλινός, δεν θα το διαβάσουμε. Απλώς σας το λέω, να το γνωρίζετε, να σας δείχνει ευκαιρία να το μελετήσετε εσείς. Ο Γαλινός έχει αυτήν την καταπληκτική διατριβή, ο Γαλινός είναι μεταγενέστερος ιατροφιλόσμος, έζησε μετά τον Ιπποκράτη. Αλλά έχει εμπνευστεί από τις ιδέες, είναι μπορούμε να πούμε μαθητής του Ιπποκράτη. Έχει γράψει αυτήν την διατριβή, η οποία έχει τον τίτλο «προτρεπτικός επιατρικήν». Προτρεπτικός επιατρικήν και εννοεί «επιατρικήν τέχνην». Εδώ λείπει όλος τέχνη, αλλά εδώ θέλει μια ψηλή, εδώ θέλει μια ψηλή, εδώ θέλει μια βαρύα και εδώ θέλει μια οξία. Τώρα τα βάζω με χένδικα, κάποιος ζητά με ζαρστό μου. Προτρεπτικός λόγος «επιατρικήν τέχνην» μιλάει για όλες τις τέχνη, γιατί ο άνθρωπος πρέπει να σκύρει μια τέχνη. Και όλες είναι εξίσου καλές. Η τέχνη που ασχεί ο καθένας από εμάς, είτε είναι υποδηματοποιός, είτε λαπτικός, είτε οικοδόμους, είτε ιατρός και λοιπά, είναι η τέχνη που μας παρέχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες της ζωής μας, γιατί με την τέχνη θα την αντιμετωπίσουμε, θα κερδίσουμε τα φροστοζή, πολύ απλά αυτό λέει. Αλλά εκεί, στο τέλος, αναφέρεται και στον αθλητισμό ή πρωταθλητισμό. Και το κατακρεούργη. Εγώ έπαθα σοφτώ όταν πρωτοδιάμασα αυτή τη διατριπή. Το κατακρεούργη είναι η πρώτη διατριπή μόνη μέχρι στιγμής, δεν ασχολεί με διατέλους με τα αρχαία δικά κείμετα ή δεν ασχολεί με μόνο αυτά, ίσως αυτή είναι η εξήλισση, που λέει γιατί ο πρωταθλητισμός καταστρέφει τον άνθρωπο και δεν γίνει ούτε τέχνη, ούτε τίποτα και βέβαια εκεί λέει γιατί καταστρέφει την υγεία του ανθρώπου, προμεφώνει το σώμα και αν θέλετε να το διαβάσετε ανοίξτε αυτή τη διατριπή του μου. Άρα βλέπετε, σας το είπα αυτό για να σας πω πολύ απλά, ότι ακόμα και στην περίπτωση της άσκησης ακόμα και η γυμναστική θέλει ένα μέτρο και μια επίλυψη από έναν ειδικό και η γυμναστική όπως και η ιατρική είναι εξίσου και ιδίοι επιστήμες της, του σώματος. Και βέβαια εδώ θα προσθέσουμε, η φιλοσοφία και η διευθυκή φιλοσοφία στην ελληνιστική επιστήμη καθίσταται η επιστήμη, η τέχνη, του πνεύματος και της ψυχής, της ψυχής, έτσι, να μην το ξεχνάμε αυτό. Αλλά οι δύο επιστήμες του σώματος, οι οποίες μάλιστα σχετίζονται μεταξύ τους, είναι η ιατρική και η γυμναστική. Λοιπόν, ο Κέλσος, το κλείνουμε λοιπόν για το γαλλινό, ο Κέλσος λοιπόν, είναι ρωμαίρος ιατρός του 1ου αιώνα, «Celsus» στα λατινικά το όνομα, έγραψε ένα περίφημο έργο στα λατινικά «De Mediciina» περί της ιατρικής, το οποίο είναι πολύ τιμό για μας σήμερα, διότι μας παραδείδει την ιστορία της ιατρικής ιατριότητας. Και συμμαθέρνουμε τις διάφορες σχολές, οι οποίες υπήρχαν σε μεγάλο Larahtmό όσα γνωρίσουμε για την ιατρική ιατρο festivals, τα μαθαίνουμε από τον Σέλσου, από τον Κέλσο. Λέει ο Κέλσος ως τον φρόλογο, στο προήμ Να αναγνωρίσουμε στον Ιποκράτη ότι ήταν ο ιατροφιλόσοτος ο οποίος ήταν λαμπρός, το λέει και ο Ιαρτσιζατός, τόσο στη Φιλοσοφία όσο και στην ιατρική. Πρέπει λοιπόν να το αναγνωρίσουμε ότι ήταν ο ιατροφιλόσοτος εκείνος ο οποίος ανεξαρτητοποίησε την ιατρική από τη Φιλοσοφία. Σταδιακά, επομένως από την εποχή του Ιποκράτη, του Γαλινού και έξις, η ιατρική επιστήμη καθίσταται αυτόνομα. Δεν σας είπα εδώ πέρα, που ανέφερα τον θροκραπτικό επιατρική τέχνη του Γαλινού, ότι αφού έχει να πει ο Γαλινός όσα είπε για τις τέχνες τις οποίες εκτιάζει και πόσο λέει απαραίτητο είναι για όλους τους ανθρώπους να γνωρίζουν μία τέχνη, αφού στη συνέχεια καταδικάζει τον πρωταθλητισμό και λέει ούτε τέχνη, ούτε τίποτα, στη συνέχεια λέει βέβαια υπάρχουν όλες οι τέχνες, τις κατονομάζουμε, πρέπει να τις σεβόμαστε, είναι οι τέχνες που έχουν να κάνει με τη χρήση των χεριών μας, του φυσικού μας οργανισμού και είναι και οι τέχνες που έχουν να κάνει με τη χρήση του πνεύματος μας και λέει και τις ίδιες θα πρέπει να τις σεβόμαστε εξίσου, η πέρτατη όλων των τεχνών είναι η ιατρική τέχνη. Εκείνο που θέλω να σας τονίσω και να σας υπογραμμίσω έως και να σας κάνω να προβληματιστείτε λίγο είναι, γιατί η ιατρική τέχνη αποτελούσε το μοντέλο των τεχνών από την αρχαιότητα και εξής, όχι το μεσαίωνα, ακόμα και την αναγέννηση και την νεότερη εποχή. Οι τέχνες οι οποίες θεωρήθηκαν υποβληματικές και μοντέλα, ήταν η ιατρική τέχνη, η νομική τέχνη, η ριτορική θα μπορούσε να μιλάμε, η οποία έγινε νομική τέχνη, ονομάστηκε νομική τέχνη στην νεότερη εποχή. Ακόμα μιλάμε και για την θεολογική τέχνη, εκπλήτεστε έτσι και εγώ εξεπλάγινε όταν τα διάβρασα. Γράφω κάτι για τη μυθική των επαγγελμάτων και έψαξα τα επαγγένματα την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και είδα εκεί στην αναγέννηση, μιλάνε για την θεολογική τέχνη, την τέχνη του ιερέα. Αυτό που κάνει ο ιερέας είναι μία τέχνη, αλλά δεν είναι μία ή οδήποτε τέχνη, έτσι. Άρα στην αναγέννηση, στην μεσαίωνα αναγέννηση και νεότερη εποχή, οι κατεξοχή υποδειγματικές τέχνες είναι η ιατρική, η νομική και η θεολογική τέχνη, τέχνη του ιερέα, έτσι. Και αυτό πρέπει λιγάκι να μας απασχολήσει και να μας προβληματίσει. Σας το λέω πως προβληματισμός. Δεν αποκαλύπτω το μυστικό μου, θα το αποκαλύψω σε μεταγενεύστερο μάθημα. Έτσι παιδιά. Λοιπόν, έτσι διαμορφώνονται, επανέχουμε σχέση ιατρικής και ποιοσοφίας, έτσι διαμορφώνονται τα πράγματα στην ελληνιστική περίοδο. Θα πρέπει όμως να υπογραμμίσουμε το εξής, ότι διαμορφώνονται τρεις σχολές, δηλαδή πως έτσι να δείχνουμε ότι η ιατρική αυτονομή και ανεξαρτητοποιείται από τη φιλοσοφία, δεν σημαίνει ότι δεν δέχεται επιδράσεις. Δέστε τι συμβαίνει και σήμερα. Ας πούμε, οι διάφοροι κλάδοι που επιστηθούν είναι ανεξάρτητοι και αυτόνομοι. Παρά τα αυτά, το τι γίνεται στην λογοτεχνία επηρεάζει και τη φιλοσοφία, μπορεί να επηρεάσει και τη νομική και πάει λέγοντας, υπάρχει μια αλληλοεπίδραση. Μπορεί σε αυτό να σημαίνει ότι ο κάθε κλάδος επιστηθού και κάθε κλάδος χώρος έρευνας χάρη και αυτονομία. Άρα, οι διάφορες φιλοσοφικές σχολές μπορεί εν μέρει και μέχρι ενός του αθμού, να επηρεάζουν αντίστοιχες ιατρικές σχολές, αλλά τις επηρεάζουν. Δεν τις καθιστούν, έτσι, υποχείριο των απόψεών. Άρα, στην αρχαία, το λέω αυτό για να σας πω, ότι δημιουργούνται στην αρχαιότητα, έχουμε στην αρχαιότητα πόσα επικοπλίστων, τους ορθολογιστές, τους εμπειριστές, σχολές ιατρικές, τους εμπειριστές και τους μεθοδιστές. Οι ορθολογιστές είναι εκείνοι οι οποίοι θέλουν για την δικαιολόγηση των θεωριών τους, να ανάγονται σε κάποιες πρώτες αρχές. Να υπάρχει μια θεωρία, επί τη βάση της οποίας και σε αναφορά με την οποία, να μπορούν να δικαιολογούν την πρόγνωση των ασθενειών και την θεραπεία των ασθενειών. Άρα, οι ορθολογιστές-γιατροί είναι αυτοί που θεωρούν ότι η θεωρία στην ιαρτική είναι απαραίτητα, τόσο για τη διάβολωση όσο και για τη θεραπεία των ασθενειών. Από την άλλη πλευρά είναι οι εμπειριστές. Οι εμπειριστές έχουν επηρεαστεί από τους σκεπτικούς και από τον σκεπτικισμό και κρίνουν ότι δεν χρειάζεται να έχουμε εξ αρχής μια θεωρία. Η ιατρική είναι θέμα συσσορευμένης εμπειρίες, με την εμπειρία αποκτάμεν γνώση η οποία συσσορεύεται και μόνο εκ των υστέρων μπορούμε να διατυπώσουμε μια θεωρία. Παρένθεση εδώ. Παρατηρήστε πόσο αυτές οι διακρίσεις ορδολογιστές-επιριστές μας είναι πολύ οικείες από τον ορδολογισμό-επιρισμό που επικρατεί και στην αρχαιότητα αλλά και στην αρχαιότητα και στη νεότερη εποχή στην φιλοσοφία. Αυτή η διάκριση επαρμόζεται και στην ιατρική. Άρα για τους ορδολογιστές η θεωρία πρέπει να προϋπάρχει, για τους εμπειριστές μπορούμε να τη διατυπώσουμε εκ των υστέρων. Οι μεθοδιστές, είναι η τρίτη ιατρική σχολή της αρχαιότητας, υποστηρίζουν και έχουν επηρεαστεί από τους ατομικούς φιλοσοφούς υποστηρίζουν ότι καλά θα ήταν να υπάρχει και η ιατρική θεωρία, όχι ότι έχει καμία κρισιμότητα, όχι γιατί καταφέρνουμε να δικαιολογήσουμε οτιδήποτε, κάποια ασθένεια ή κάποια θεραπεία ασθένειας. Αλλά διότι η διατύπωση μιας ιατρικής θεωρίας μας κάνει να φαινόμαστε πιο επαγγελματίες και μας διακρίνει από αυτούς τους χειροπράκτες γιατρούς, τους απλούς θεραπευτές. Να το εξηγήσω αυτό. Στην αρχαιότητα υπήρχαν, όπως πάντοτε άλλωστε, γιατροί επαγγελματίες, έτσι, γιατροί οι οποίοι είχαν γνώση θεωρητική και πρακτική της επιστήμης τους και γιατροί οι οποίοι δεν είχαν θεωρητική γνώση υπόβαθρο, οι οποίοι είσαν πρακτικοί γιατροί και απλώς σε περιπτώσεις πληγών, κλπ. Καθαρά εξωτερικών ασθενειών και επιφανειακών πληγών έσπευδαν και παρήχαν πρώτες βοήθειες. Αυτούς τους ονόμαζαν πρακτικούς θεραπευτές και τους αντιδιέστειλαν από τους επαγγελματίες γιατρούς. Λοιπόν, οι μεθοδιστές είπαν, για να επαντέρθω, ξέρετε, θα μας περνάνε όμως για πρακτικούς γιατρούς, για ακούς θεραπευτές, πρέπει να έχουμε και μια θεωρία, να τους αντιπωσιάζουν. Και τέταρτη σχολή, η ιετρική σχολή στην Επιόδη, ήταν οι πληγωριστές, οι οποίοι είσαν εκλεκτικιστές. Έχετε ακούσει τον όρο εκλεκτικισμός. Ο εκλεκτικιστής είναι ένας που δεν έχει μία ευθύς εξαρχής καινούργια πρωτότυπη θεωρία, αλλά διαμορφώνει, διατυχώνει μία θεωρία, συνθέτοντάς την, απαχτίζοντάς την, από τσμήματα άλλων θεωριών. Έτσι, αυτός είναι ο εκλεκτικιστής, είχαν εμπειριαστεί από τη στοϊκή σχολή κλπ. Λοιπόν, κι όσο εδώ το κλειμί είναι εδώ μέχρι την ελληνιστική εποχή. Και εδώ μέχρι τώρα είδαμε αυτή την αλληλοεξάρτηση της φιλοσοφίας και της ιετρικής. Αυτό συμβαίνει περίπου στη προσωπρατική περίοδο. Βέβαια με τον Γαλλινό και τον Ικοκράτη που σας ανέβαιρα, φτάνουμε κάπως στην ελληνιστική περίοδο. Αλλά εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε και κάτι άλλο και να το πανίσουμε. Μιλήσαμε προηγουμένως και για τις δαιοτρογικές πραγματείες του Ικοκράτη, των όργων περί ιετρού. Υπάρχουν στο επίμετρο όπου σας άφησα να μελετήσετε την προηγούμενη φορά, αναφέρονται όργος περί ιετρού, νόμος περί ευσχυμωσύνης και παραγγελία περί ευσχυμωσύνης. Αυτές είναι οι πέντε δαιοτρογικές πραγματείες του Ικοκράτη. Τι γίνεται, το Ικοκράτη ζει περίπου στο 4ο αιώνα του Αιώνα, σε μια εποχή κατά την οποία έχει προηγηθεί ο Σεκράτης, ο Πλάτομος, ο Αριστοτέλης. Ξέρετε πάρα πολύ καλά, η φιλοσοφία μέχρι τον 5ο αιώνα ήτανε κοσμολογείο, έτσι ήτανε φυσική πιλοσοφία, η διερεύνηση των αρχών του κόσμου, των αρχών της ζωής κλπ. Από τον 5ο αιώνα γίνεται αυτή η στροφή της έρευνας και οι φιλόσοφοι δεν ενδιαφέρονται τόσο για τις αρχές του κόσμου, στρέφουν την έρευνα στον άνθρωπο. Δεν ενδιαφέρονται για τον άνθρωπο και την ψυχολογία του, τον τρόπο της συμπεριφοράς του ως ατόμου και ως μέλος της κοινωνίας, κυρίως ως μέλος της κοινωνίας στην αρχαιότητα. Άρα αναπτύσσεται πολύ ο ειδικός στοχασμός και ο ειδικός προβληματισμός, τόσο με τον Σοκράτη όσο και με τον μαθητή του Πλάτονα και με τον μαθητή του πάλι τον Αριστοτέλη. Αυτή η στροφή που συμβαίνει στη φιλοσοφία εκφράζεται κατά κάποιον τρόπο, επιδρά καλύτερα, επιδρά και στον τρόπο με τον οποίο ασκεί το ιατρική. Ενώ μέχρι τότε, μέχρι το 5ο αιώνα, ο τρόπος με τον οποίο επηρέαζει η φιλοσοφία την ιατρική ήταν αυτός ο κοσμολογικός τρόπος, δηλαδή το εποχή αντρός κοίταζε να αφομιώσει, να αποκομίσει φυσικές γνώσεις αυτοφιλειώσεων. Τι είναι η φύση, τι είναι η ανθρώπινη φύση. Άρα ο γιατρός προσπαθούσε να αποκομίσει φυσικές γνώσεις από τη φιλοσοφία έτσι ώστε να γίνει καλύτερο στην τέχνη του. Ωραία, το 5ο αιώνα δεν αρκεί αυτό, ο γιατρός πλέον αυτό που κοιτάει να αποκομίσει, αυτό που αποκομίζει από τη φιλοσοφία είναι πως θα γίνει καλύτερος χαρακτήρας κατά την άσκηση της τέχνης στην οποία ασκεί. Άρα βλέπετε, από τον 5ο αιώνα και εξής, η φιλοσοφία επιδρά στην ιατρική τέχνη αλλά δεν επιδρά ως θοσμολογία, δηλαδή στην τέχνη καθεατή, επιδρά ως ανθρωπολογία, ως ηθική φιλοσοφία, επιδρά επομένως η προσπαθή να επηρεάσει τον χαρακτήρα του γιατρού. Και κάτω από αυτή την επίδραση σκέφτεται και γράφει ο Ιπποκράτης όταν γράφει τις δεοδεολογικές πραγματείες. Διότι δεν τον ενδιαφέρει μόνο το αν ο γιατρός είναι καλός στην τέχνη του, τον ενδιαφέρει αν ο γιατρός είναι και καλός άνθρωπος, δηλαδή καλός χαρακτήρας, δηλαδή ενάρρετος χαρακτήρας όπως θα λέγαμε στην αρχαιότητα, όταν ασκεί την τέχνη του. Δεν τον ενδιαφέρει δηλαδή τον Ιπποκράτη εάν ο γιατρός είναι καλός σταθνοκράτης όπως θα λέγαμε σήμερα, δηλαδή αν έχει καλή γνώση του αντικειμένου, τον ενδιαφέρει αν είναι και ενάρρετος χαρακτήρας. Και αυτό το προβάλλει ο Ιπποκράτης με τις δαιοντολογικές προαγματείες τις οποίες γράφει. Και βέβαια θα δούμε κάποια απόσπάσματα από αυτές, το θεωρώ βασικό. Και το θεωρώ βασικό, γιατί και αυτό προσπαθώ να σας περάσω και θα τα αφήσω στην κρίση σας, θεωρώ βασικό όπως σας είπα στο πρώτο μάθημα, ότι η βιοειθική, δηλαδή ο ηθικός στροφασμός και ο ηθικός προβληματισμός πάνω στις εξελίξεις της ιατρικής επιστήμης και των ιατρικών τεχνολογιών, δεν αρχίζει δεκαετία πλου εβδομήντα στον δικοστορώνα, έχει αρχίσει με τον ένα τρόπο ή τον άλλον ήδη από την αρχαιότητα. Μπορούμε να το συζητήσουμε μετά αυτό, όταν τα ολοκληρώσουμε, αλλά εγώ σας το θέρω το προβληματισμό. Λέει λοιπόν ο Ιπποκράτης, και τώρα θα πάτε στο άλλο πακέτο, έχετε και ένα άλλο πακέτο φωτοτυπιών, έχω φέρει κάποιους έξτρα, για όσους αν κάποιοι δεν στέραν μαζί τους, το κατανοώ. Ποιος δεν έχει? Ένας. Ποια πρωτοτυπία λέω, μια πρωτοτυπία που λέει νόμος. Νόμος, ποιος δεν έχει, είπατε τρεις, οι άλλοι έχουν, ας πει τι άλλο. Ποια πρωτοτυπία λέει νόμος, ποιος δεν έχει, είπατε τρεις, οι άλλοι έχουν. Ναι, αλλά έχω κάποια, ένα λεπτό, επειδή δεν θυμάμαι και έρχομαι να δω πως βρω κάποια έξτρα εδώ, γιατί έχω τελειώνει, γιατί προέκλεψα και κατέβασα φωτογραφείο κάποια έξτρα, ναι. Προσπαθώ να είμαι προνοητική, αλλά λοιπόν στο Ιντερνάσονα, ένα λεπτό έχω κάποια ζήτη, να σας δώσω. Αυτή είναι μια βιβλιογραφία, για εσένα που είπες σήμερα. Εσύ δεν είπες σήμερα, εσένα. Ωραία. Αυτός είναι ο νόμος. Τα είχα βγάλει, εγώ είχα βγάλει παραπάνω στο πρώτο μάτι. Και εδώ είναι ο νόμος. Φορείτε. Και ποιος άλλος, εσύ δεν πήρες καθόλου. Α, εσύ το έχεις. Εσείς που δεν το έχετε πάντε, ένα λεπτό. Έχω άλλο. Έχω δύο ακόμα. Εσείς το έχετε. Ωραία. Εσείς. Φορείτε. Παιδιά, για να μην νομίζω, όχι νομίζω, είμαι σίγουρη. Θυμάμαι καλά. Αυτά που φωτογράφησα 10-15 φορές, φιθαρώ να μην άφησα, δεν άφησα τίποτα στο ίντερνάστο, επειδή θέλαμε να τα διαβάσουμε εδώ, πλήθα και σας τα μοίρασα. Εντάξει. Αυτά σας θα τα δώσω και εγώ. Λοιπόν, τώρα, πάρτε για να, την πρώτη σελίδα θα γυρίσετε, την δεύτερη σελίδα, που λέει νόμος. Και αν εσείς τα έχετε σπίτι, θα παρακαλώ, να μου τα επιστρέψετε. Αν δεν τα έχετε σπίτι, θα το κρατήσετε. Έτσι. Όχι, δεν είναι θέμα. Εγώ τα έχω βγάλει. Απλώς φυλάω ένα, δύο. Μήπως μου έρθει, εσύ κοίταξε, τώρα, αν έχεις σπίτι, θα μου τα πεις. Αν δεν έχεις, έτσι θα το κρατήσεις. Εγώ τα έφερα, γιατί δεν ήξερα πώς είναι στο πρώτο μάτμα. Έβγαλα καμιά 15 δυά ή καμιά 20 δυά. Μία φορά στο πρώτο μάτμα είχα έρθει 40, έτσι. Και για το δεν είστε problem, πίστευτε. Λοιπόν, και απλώς ήθελα να κάνω δουλειά μου. Και πολύ πιθανόν, επειδή σκεφτόμουν ότι θα τα φέρω και θα σας τα μοιράσω, να κάνεις αντίγραφο στο Ιντενάκο. Έτσι, λοιπόν, διαβάζουμε τον νόμο. Και μας ενδιαφέρει ένα πώς πες να του νόμουν. Διότι, στο έργο του αυτό νόμου, στο υποκράτης, στη δεύτερη παράγραφο, εκεί που έχω σημειωμένο, αναφέρεται ακριβώς στο τι πρέπει να φτιάχνει κάποιος, ο οποίος θέλει να γίνει γιατρός. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, θα το διαβάσουμε. Αυτό πρέπει να κάνει κάποιος που θέλει να γίνει κάποιος. Όχι μόνο γιατρός. Οτιδήποτε. Έτσι και γι' αυτό εγώ αυτό το απόσπασμα το θεωρώ μοναδικό και για παιδαγωγικούς λόγους και θα το δούμε γιατί. Αλλά εδώ ο υποκράτης μιλάει για τους γιατρούς. Λοιπόν, θα ήθελα να μην αρχίσω με την Καρά. Αφήνεις μου το ονομάδι με τη Σοβία. Το διαβάζεις αργά και καθαρά. Η γιατρική είναι το σκουμπάδι... Όχι, όχι, τη δεύτερη παράγραφη, τη σημειωμένη. Όπως υπόσχοπες να μελετήσεις σε βάθος την γιατρική, πρέπει να δοθέτεις τα εξής προσώδα. Κυσική κλήση, εκπαίδευση, κατάλληλο περιβάλλον, έγινη προκαταρτική. Προκαταρτική εκπαίδευση από δημιουργική υγεία, ρεβαρτικότητα, χρόνο. Πρώτα απ' όλα, λοιπόν, πρέπει να δημιουργήσεις τη φυσική κλήση. Γιατί αν η φύση δεν βοηθάει, θα προσπάθει να είναι μάταιη. Αν όμως η φυσική ικανότητα θα βγει σε άριστα αποτελέσματα, τότε αρχίζει την ευασκαρία της παίχτης. Πρέπει να το ακολουθήσω και με χρόνο. Ως εδώ. Θα σε σταματήσω. Ως εδώ μας αρχίει. Λοιπόν, το ξανακοιτάμε αυτό. Λοιπόν, όχι στο παιδί να γίνει γιατρός, με άλλα λόγια. Πρέπει να ισχύουν οι εξής προϋποθέσεις, μάλλον. Όχι τα εξής προσόντα. Γιατί είναι όλα προσόντα, όπως θα δείτε. Πρέπει πρώτα να υπάρχει φυσική προδιάθεση. Ή δεν είναι αυτό σωστό. Βεβαίως είναι σωστό. Δεν είναι μόνο για αυτόν που θέλει να γίνει γιατρός. Για αυτόν που θέλει να γίνει ό,τι θέλει να γίνει. Μπορεί κάποιος να γίνει ποδοσφαιριστής. Όλοι οι μητσόδες να γίνουν ποδοσφαιριστές σήμερα. Αν δεν έχει την προδιάθεση, μπορεί κάποιος να γίνει καθηγητής. Αν δεν έχει αυτή την προδιάθεση, μια προδιάθεση να επικοινωνεί με τους νέους ανθρώπους και να αγαπά το αντικείμενο το οποίο δινάσκει. Δηλαδή, εφαρμόστε το αυτό σε όποιο επάγγελμα θέλετε. Και παρέλθεση, γιατί ευκαιρία. Προσέξτε να δείτε. Εσείς κοιτάτε σε πανεπιστήμια. Άρα είστε συνειδητοί. Αν δεν επιλέγετε αυτό με το οποίο θέλετε να ασχοληθείτε, το επιλέξατε, δεν σας το επέβαλε κανείς. Άρα εκ των πραγμάτων, φεύγοντας από εδώ, αποκτώντας τα απαιτούμενα προσώδια, φεύγοντας πτυχία και βγαίνοντας έξω να εργαστείτε, εκ των πραγμάτων πρέπει να είστε οι άνθρωποι οι οποίοι αγαπάτε τι κάνετε. Και νομίζω ας τι είναι, με την νόμη μου, θα πω την πολιτέλεια, την πολιτέλεια με το πανεπιστήμιο. Και όσοι δεν έρχονται στο πανεπιστήμιο δεν έχουν να πει την πολιτέλεια. Ο άλλος, όποιος τίποτε, που για κάποιους λόγους δεν είναι δυστυχής, δεν μπορεί να έρθει στο πανεπιστήμιο. Βεβαίως κι εκείνος είναι άξιος εφέρον, θα βρει μια έτοιμη εργασία να κερδίσετε προς το ζήμα, έτσι. Αλλά θα βρει μια εργασία να κερδίζει το προς το ζήμα. Οι επιλογές του είναι περιορισμένες. Μπορεί να βρει και μια μητέρα που δεν του αρέσει πολύ και θα πει τι να κάνω όμως πρέπει να ζήσω. Εσείς όμως, όχι μόνο εσείς οι παρόντες, όσοι όμως φοιτούν σε ανώδοτο εκπαιδευτικό ίδρυμα, έχουν συνηδητά επιλέξει. Γι' αυτό και πρέπει να το αγαπάτε και πρέπει να το καλλιεργείτε με ενθουσιασμό και στη συνέχεια όταν θα ασκίσετε την τέχνη σας να την κάνετε με κέφη και με διάθεση. Άρα, να γιατί η φυσική κλήση παίζει με έναν δρόμο. Βέβαια η εκπαίδευση, η παιδεία, η εκπαίδευση παίζει με έναν δρόμο, έτσι. Όχι ότι δεν το ξέραμε, αλλά το υπογραμμίζει το κατάλληλο περιβάλλον. Και εδώ το κατάλληλο περιβάλλον δεν εννοεί μόνο τον χώρο όπου λαβάνει χώρα η εκπαίδευση, η πεταγωγική δραστηριότητα όπως τα έλεγαν οι πεταγωγοί, αλλά και το κοινωνικό περιβάλλον, παιδιά. Δεν σας κάνει καμιά φορά εντύπωση γιατί όλων των γιατρών, των δικηγόρων, τα παιδιά εγκύνονται κατά κανόν, εξαιρέσει πάλι. Επιτυχαία είναι και αυτή στη ζωή τους. Μαθαίνω ασκούρα, ένα επάγγελμα, έτσι και δεν σας κάνει αυτό εντύπωση. Ενώ ενδεκομένως, τι προσπαθώ να σας πω, προσπαθώ να σας πω το εξής. Ότι όλα παιδιά δεν ανάγονται όλες οι ανισότητες που υπάρχουν στην κυβερνήια και οι διαγωγικές ανισότητες, δεν ανάγονται σε οικονομικές εξυλίσεις αυτοκίνησης. Θα σας πω απευθείας ένα παράδειγμα. Θα σας δώσω τη σχέση μου ένα παράδειγμα για να μην περιεκτολογώ. Πάρτε από τη μια πλευρά μια εύκολη αγροτική οικογένεια, υπάρχουν όλες. Όλες οι αγροτικές οικογένειες δεν υπάρχουν. Πάρτε μια εύκολη αγροτική οικογένεια και μια ευκολεστική οικογένεια. Εύκολες οι δύο. Λοιπόν, μια οικογένεια νομικού. Ό,τι θα σημαίνει δικηγό, δραστικός κλπ κλπ. Εγώ σας λέω ότι το περιβάλλον με την ευρύτερη σημασία, το κοινωνικό περιβάλλον, μέσα στον οποίο γεννιέται και ανατρέφεται και εκπαιδεύεται το παιδί ενός νομικού, για παράδειγμα είναι πολύ διαφορετικό, που παρέχει τα καλύτερα δυνατά ερεθίσματα και προϋποθέσεις να εξελιχθεί, να μορφωθεί και να γίνει κάτι ομοιαλιανότερο καθώς γονείς του, ενώ στο αντίστοιχο αγροτικό περιβάλλον που έχει όλες και ίσες οικονομικές δυνατότητες με το περιβάλλον του νομικού, ίσως επειδή το κοινωνικό περιβάλλον δεν του παρέχει, δεν φταίνει οι άνθρωποι και δεν τους κατηγορούν. Αυτό που προσπαθώ να σας υποδείξω είναι το εξής, δεν είναι πάντοτε η ερμηνεία, δεν είναι η μόνη ερμηνεία οικονομική, έτσι, και υπάρχουν και άλλες, βεβαίως και το οικονομικό παίρνει μεγάλη ρόλα, ότι δηλαδή αν ένας φοιτητής, ένας νέος ξεκινάει από ένα πολύ φτωχο κοινωνικό περιβάλλον και δεν έχει στοιχεία και πρέπει από 12 χρονών να δουλεύει, δεν τίθεται θέμα έτσι, δεν το συζητώ και το αναγνωρίζω. Μας πολλές φορές δεν ισχύει αυτό. Πολλές φορές μπορεί να έχουμε νέους, δύο νέους, που ξεκινάνε με τις ίδιες οικονομικές προϋποθέσεις, μέσα στις πλαίσεις. Έτσι, και βλέπετε του ενός το κοινωνικό περιβάλλον τον ευδοεί περισσότερο, του άλλου το κοινωνικό περιβάλλον δεν τον ευνοεί τόσο και ξαναίνει πίσω. Άρα, δεβαίως και οικονομικές ερμηνείες αλληφάδουν και κοινωνικές ερμηνείες, τις οποίες θα πρέπει να τις έχουμε υπόψη μας, εντάξει. Άρα, ορθώς παρατηρεί εδώ πέρα ο υποκράτης και το περιβάλλον. Το κατάλληλο περιβάλλον. Στην γλώσσα την αρχαία τόπος εφυείς έτσι. Το κατάλληλο περιβάλλον. Έγκαιρη εκπαίδευση. Και το αρχαίο εδώ είναι πιο κατοδουλπιστικό. Παιδομαθείς να αρχίσει την εκπαίδευση από παιδική ηλικία. Από παιδική ηλικία, έτσι. Να έχει εργατικότητα, φιλοπονία και να διαθέτει χρόνο. Άρα, δεν είναι αυτά. Γι' αυτό σας διόρθωσα εδώ τη μετάθεση και καμιά μετάθεση δεν γίνει απόλυτα ορθή. Πρέπει όλοι αυτοί οι όροι, νομίζω είναι πέντε ή έξι, θα τους δούμε, οι οποίοι πρέπει να πληρούνται για να γίνει κάποιος καλός γιατρός. Ποιοι είναι αυτοί τους επαναλαμβάντες, να υπάρχει κλήση προδιάτησης. Να τύχει ο νέος της κατάλληλης εκπαίδευσης. Ναι, βεβαίως. Το κοινωνικό του περιβάλλον, έτσι, το κοινωνικό του περιβάλλον να συμβάλλει. Ας πούμε, φανταστείτε το κοινωνικό περιβάλλον Ρωμά. Σκέφτουμε πρόσφατα παραδείγματα και ιστορίες, διαβάζουμε στις τηλεόρισμα. Μπορούμε να διακρύφουμε εκεί αν είναι ένα αρχιές παιδί, να τον βοηθήσει η πολιτεία να τον σκουτάζει. Φρέγα, εγείρευε. Άρα, είδατε τι μεγάλο ρόλο παίζει το κοινωνικό περιβάλλον. Η εκπαίδευση από παιδική ηλικία, η εργατικότητα βέβαια, δηλαδή από μόνη της εκπαίδευσης δεν μπορεί να αποφέρει καρτούς. Και η εκπαίδευση να έχει διάρκεια. Λοιπόν, όλοι αυτοί οι όροι πρέπει να πληρούνται για να γίνει κανείς γιατρός. Έτσι. Και εδώ βλέπετε ότι τονίσει πάρα πολύ καλά, πάρα πολύ τον παράγοντα χρόνος. Τονίζει τον παράγοντα χρόνος υποδητή σημασία, υποδείω ένας. Από την παιδική ηλικία, η εκπαίδευση πρέπει να αρχίσει από την παιδική ηλικία και πρέπει να έχει διάρκεια. Δηλαδή, να εκπαιδεύεται. Να εκπαιδεύεται, να εκπαιδεύεται σημαίνει κάτι άλλο. Έτσι. Λοιπόν, μπορεί η γιαγιά στην κοινωνία να μπούν να πούει και μερικά μαθήματα στον ανοιχτό πανεπιστήμιο. Αυτή είναι εφημόρφηση, εκπαίδευση. Θα είναι και θεωρητική και πρακτική. Αυτό δεν μπορεί να το κάνει. Που αρχίει, τελειώσει και το μοναχιστήμιο και μοναχιστήμιο, ξεκινήσει να σέβηψε και να αργάζει, αλλά πού μπορεί να γίνει αυτό. Ένα λεπτό. Ίσως εγώ δεν κατάλαβα την ερώτηση καλά. Εννοείς, δεν ξέρω, λέει, τι απαιτείται για να γίνει κάποιος γιατρός. Έτσι. Και εγώ απαντώ ότι ο υποκράτης λέει όλοι αυτοί οι όροι τους ο οποίους αναφέραμε. Είναι η ερώτησή του. Είναι η ερώτησή σου. Αφήστε εμείς γένει γιατρός, τι χρειάζεται να κάνετε μετά. Και το χρόνο που είπατε, Άννα, αφορά και με το… Ο χρόνος αφορά, ένα λεπτό, όχι μόνο πρέπει να αρχίσει την εκπαίδευση σε παιδική ηλικία, αλλά η φιλοπονία και η εργατικότητα πρέπει να αφιερώνει χρόνο στη μελέτη του και στην εκπαίδευση. Αυτό εννοείς, έτσι. Χρόνο, δηλαδή, ώρες. Αυτό που λέω εγώ πολύ απλά στις ποιητές μου, ξέρετε, θα βάζετε σώμι να σας το πω. Τι λέω στις μεταπτυχιακούς μου φοιτητές. Αν δεν κάνεις δέκα ώρες την ημέρα να δουλέψεις, δεν μπορεί να τελειώσεις τη μεταπτυχιακή σου εργασία. Δηλαδή, μετά δουλέψεις τρεις ωρίτσες την ημέρα και δεν τελειώσεις ποτέ. Το ακούνε τα παιδιά και ο Θεός είναι σώμι. Εγώ μου σου αφήνω να το πω. Δηλαδή, κι εσείς που είστε φοιτητές και μιλάω, ένα λεπτό να την κρινήσω. Για τον φοιτητή που θέλει να τελειώσει τα τέσσερα χρόνια. Αυτόν έχω κατανοώ, έτσι, να μην γίνει παρεξήγηση. Ο φοιτητής που μπήκε τότε και θέλει να τελειώσει στα οχτώ εξάμενα, αν μου λέει οχτώ με δέκα ώρες και τα μέσο ώρα την ημέρα, πολύ άνετα θα πάρει πτυχίους σε τέσσερα χρόνια και παρακολουθεί τα μελετά του. Αυτό είναι. Δηλαδή, η μελέτη να έχει διάρκεια και να έχει και ένα ρυθμό, παιδιά. Μελετά έξι ώρες κάθε μέρα. Κάθε μέρα. Θα το δεχθώ κι αυτό αμέσως. Θα το δεχθώ κι αυτό. Λιγότερες, αλλά κάθε μέρα. Όχι, δύο μέρες δεν διαβάζω και μετά τρεις μέρες τη θέμη και ξενυχτώ, ας πούμε. Και έρχονται κάποιοι ποιητές, λέει ξενυχτίσα. Και εγώ δεν μιλάω. Και λέω που μέσα μου πιο σούπερα ξενυχτίσεις, ας πούμε. Και γιατί δεν διάβαζες και κεντές και προχθές και νυπροδές, δεν διαβάζεις οχτώ ώρες κάθε μέρα, όχι? Ορίστε. Αυτό που λέει οχτώ ώρες, θα αποτείνει και τις οχτώ ώρες και οι οχτώ ώρες τα δημιουργήματα. Ωραία. Θα έρθει. Πόσες ώρες και τα δημιουργήση έχετε την εβδομάδα? Ας πούμε στα έξι, εφτά μαθήματα. Δεν εννοώ να πάρετε δέκα που δεν πρέπει να το κάνετε. Οχτώ ώρες την εβδομάδα. Δεκαοχτώ ώρες την εβδομάδα. Έχουμε εφτά μέρες, βγάτε την έβδομη, κάνετε τις έξι, έξι, δέκα, εξήντα ώρες. Βάλετε μέσα και τις ώρες που παρακολουθείτε, άλλα σαράντα ώρες. Δηλαδή δεκαοχτώ, δηλαδή εγώ σας βλέπω να διαβάζετε εξήντα ώρες στις έξι μέρες, σας αφήνω και μια κυριακή ελεύθερη. Συγνώμη, δεν σημαίνει μια κυριακή ελεύθερη. Όχι, γιατί να μην διαβάσετε και λίγο την κυριακή, αλλά σας αφήνω τους 24. Γιατί παρασκευή, Σάββατο θέλετε να πάτε να βγείτε, να πάτε σε ένα καφέ πολύ ωραία, διαβάστε λιγότερες ώρες την κυριακή και βγείτε και δυο βράδια. Ωραία, άρα η απάντηση στο συνάδελφό σας είναι μαζί με το παράδειγμα. Να μην φτάσουμε στο… Αλλά αν δεν αλλιώς δεν… Δεν υποφέραμε εμείς που το πήραμε σε τέσσερα χρόνια. Δεν υποφέραμε, αλλά βάλετε άνθρωποι και δεν ανοχωθείτε. Αυτό το κακό, και σας το λέω με αναδεικνώθηση, αυτό το κακό που αυτή η νοτροβία που έχει περάσει στα ελληνικά πανεπιστήμια δεν πρέπει να τα γράφετε, δεν έχω κανένα πρόβλημα να τα γράφω. Αυτή η νοτροβία που υπάρχει στα ελληνικά πανεπιστήμια ότι γράφουμε στο μάθημα και δεν πατάω ποτέ. Δεν ξέρω τον καθηγητή. Και μετά, δεν διαβάζω ποτέ, και μετά κάθομαι μια εβδομάδα το Μάι τον Ιούνι, οπότε είναι αγχώνω με τρελές μου, δεν κοιμάμαι καθόλου και πάω και γράφω. Ή αν πάρω ένα πέντε κι αν το πάρω. Αυτή είναι μια νοτροπία, μια χειρίστη νοτροπία του ελληνικού πανεπιστήμιου. Θα σας πω πολύ απλά γιατί θέλω να πάω την ώρα να φτώ. Παιδιά, θέλω να πιστεύω και δεν μιλώ μόνο στους παρόντις εννοεί. Θεωρώ ότι όλοι όσοι έδωσαν εξετάσεις και μπήκαν στον καλεπιστήμιο ήταν επιλογίοι. Κανείς δεν εξαναγκάστηκε. Θέλω να το πιστεύω ότι όλοι εμείρνησαν ως ελεύθεροι άνθρωποι. Και είπανε για τέσσερα χρόνια θα πάμε σε αυτό το τμήμα σε αυτή τη σχολή να αποκτήσουμε κάποιες γνώσεις, να αποκτήσουμε κάποια προσώδα για να ασκήσουμε την τέχνη μας, μολυσμούμε. Θεωρώ εγωμένως, γιατί τελειώ αυτά, ότι αυτή τη στιγμή είναι η δουλειά σας να παρακολουθείτε και να μελετάτε. Συγγνώμη, αν οι φοιτητές, και εννοώ όλους τους φοιτητές, δεν παρακολουθούσαν τρογικά θα δούλευαν. Δεν θα δούλευαν ένα οχτάρω. Η απάντηση είναι, λοιπόν εγώ σας λέω αυτό το οχτάρω. Το έδωσα εγώ και το έκανα δεκάο. Ωραία, εδώ μπορείτε να πείτε ότι υπερέβαλα. Δεύω με την κριτική σας. Αυτό σας λέω. Μα είναι η δουλειά σας ασούμε. Και εσείς, όχι εσείς, και κάποιοι φοιτητές, τότε στο σπίτι τους και κοιμώνται. Εγώ είχα περίπτωση, τους είχα ζητήσει η εργασία στα μισά του έξα μήνου. Ήρθανε δυο δίδυμες, δενατρεπές, και μου φέρανε την εργασία τους, εγκέρος. Ήρθαν στο μάθημα, μου τη φέρανε και φύγανε. Και ήτανε φανάσιο ότι αυτά τα πλάσματα κοιμόντουσαν στο σπίτι τους. Δεν ερχόντουσαν να παρακολουθήσουν το μάθημα. Γιατί κοιτάξτε, θα δεχθώ το φοιτητή που εργάζεται. Εδώ άλλα ισχύω, θα το σεβαστώ αυτό, που έχει οικονομική στενότητα και θα δει και κάποιες μέρες και να σας πω κάτι. Αυτός που είναι στα τέσσερα χρόνια και εργάζεται είναι πολύ συμπληκτικό. Και θα προσπαθήσει και να εργάζεται και αν είναι πιο στα τέσσερα χρόνια. Πώς θα το καταφέρει είναι άλλο θέμα, πάρα πολύ δύσκολο, αλλά θα προσπαθήσει και θα τα καταφέρει. Εγώ μιλάω για την άλλη περίπτωση, αυτού που δεν εργάζεται. Ποιος θα ξεχωράει, ρε παιδί, το κλίμα. Επανέρχομαι. Στο σιβείο, λοιπόν, είναι η δουλειά σας αυτή, παιδιά. Με ευθύνη και με ενδυσιασμό και με κέφι. Έτσι δεν είναι. Δεν το έχω τα διαφορετικά. Εγώ έβλεπα τον Άγλιο Φιριέκ, έκανα τα μεταπτυχιακά μου συναντήρια, έβλεπα τον Άγλιο Φιριέκ και μάλιστα επειδή και εγώ το βρήκα στην ατροπία σας. Ε, δεν είμαι κι εγώ αθοάσπρος. Επειδή οι Άγγλοι έχουν ένα άλλο στήλιο, είναι πολύ γρήγοροι και μπορεί να είναι έως και σπαστικοί μερικές φορές. Το ένα άκρο είναι οι Άγγλοι που είναι πολύ γρήγοροι έως σπαστικοί, το άλλο άκρο είναι οι Έλληνες φυθές, για όλο το σιβεσμό, που είναι πολύ αργαία, έχουν κυσταλέ. Το πρέπει σε έρχεται στην παράδοση, με τον καφέ, και λες τώρα αυτός, τον κοιτάει, εγώ. Λοιπόν, έχει ξυπνήσει ή δεν έχει ξυπνήσει τη ρατάνωση. Λοιπόν, έβλεπα τον Άγγλο παιδί και τους έλεγα σπαστικούς. Λέω την αμαρτία μου, εξομολογούμε παιδιά, αλλά βλέπετε είχανε παραδόσεις πρώτα στην παράδοση, τελευταία. Πηγαίνανε στη Νεστία μετά, εκεί που έμενα κι εγώ και διαβάζανε το μάθημα της ημέρας. Τι κάνανε το Μάης εξετάσεις, βόλτα. Σημειώνω, αστερίσκω, υποσημείωση, τα πτυχία του, των ανθρωπιστικών επιστημών, σε τρία χρόνια, για τρεις μέρες. Λοιπόν, τίποτα άλλο, τελεία, συνεχίζω. Σκεφτόμαι, τι βιβλιά σας, χωρίς να θέλω να σας απώσω, να έχετε ρυθμό, να έχετε τόσες ώρες μελέτη σήμερα, καθημερινά, κι αν σήμερα, ρε παιδί μου, κι εγώ βγήκα και δεν έκανα τις 8 ώρες, θα κάτσω την άλλη μέρα με τις αναπληρώσεις, άλλη μέρα θα τις αναπληρώσω τις ώρες του παιδιού. Θα δείτε τι ώρες θα σας βγει το πτυχίο. Ούτε θα το καταλάβετε πώς. Ούτε θα το καταλάβετε πώς. Έτσι, ούτε άγχος, ούτε τίποτα. Και θα σας ταξιοβρεπεί, κυρίες και κύριοι. Επανέχει, τώρα ό,τι συμπανέχει. Λοιπόν, αυτή η ώρα πρέπει να πληρούνται για να γίνει κάποιος γιατρός. Σύμφωνο με τον Γαλινό, ο οποίος ακολουθεί τον Ιπποκράτη, όπως είπαμε, η παιδεία του γιατρού πρέπει να είναι ουσιαστικότερη. Δηλαδή, ο γιατρός δεν πρέπει να σκείται μόνο στη τέχνη του, δεν πρέπει να αποκτά μόνο ιατρικές γνώσεις, αλλά η παιδεία του πρέπει να είναι ευρύτερη, να περιλαμβάνει και γνώση αυτόν που ονομάζει ο Γαλινός ελευθέρια μαθήματα, άρτες ηλιμπεράλιες, όπως λέγονταν, ελευθέρια μαθήματα, έτσι, και σε αυτά, άρτες ηλιμπεράλιες. Και στα ελευθέρια μαθήματα περιλαμβάνονταν η αριθμητική γεωμετρία, η αστρονομία και η μουσική, το κβαντριβιούν, η τετρακτής των επιστημών, έτσι, το ξαναλέω, η αριθμητική γεωμετρία, η αστρονομία και η μουσική, όπως επίσης περιλαμβάνταν και τα τρία μαθήματα γραμματική, διαλεκτική και ριτορική, έτσι, ποιο ποιο. Ποιο ποιο. Αυτό βρίσκεται, αυτό βρίσκεται, το λέει ο Γαλλήν, δεν βρίσκεται στις πρωτοτυπίες, έχω απείσει, Αμαλία έμεινε εκείνο, το επίμετρο έμεινε στο Ιντερνάσιο, καλέξεις. Μα στο επίμετρο. Στο επίμετρο τα γράφοντα, έτσι, όχι στην πρωτοτυπία. Λοιπόν, άρα έπρεπε, άρα τα γράφω, θα τα βρείτε, μην προσέξετε. Άρα, και αν, εάν μας, παιδιά μας απασχολεί και μας κάνει εντύπωση, γιατί ο γιατρός, εκτός από την τέχνη, πρέπει να σχηθεί και στην αριθμητική γεωμετρία και στη μουσική, ακόμα και στη διαλεκτική, να είναι καλός φιλόσοπος ή και στη ριτορική. Η απάντηση είναι η εξής, κατανοούμε πλήρως γιατί ο γιατρός πρέπει να ξέρει αριθμητική και γεωμετρία, έτσι. Και ο γιατρός έχει να κάνει και η αριθμητική τέχνη έχει να κάνει με υπολογισμούς και με υπολογισμούς ό,τι αφορά μικρούς αριθμούς και μικρά ποσά και ούτω κατεξής. Αλλά γιατί να ξέρει φιλοσοφία, αυτό θα απαντηθεί στη συνέχεια, γιατί να ξέρει ριτορική ριτορία. Ο Γοργίας, στον Γοργία του Φλάττανα, αναφέρεται ότι κάποιες φορές ο γιατρός μπορεί να πάει σε έναν δύσκολο ασθενή και να του υποδείξει μια συνταγή, έναν δυσάρεστο φάρμαγο, το οποίο όμως ο ασθενής δεν είναι πρόθυμος να το πιεί, άρα ο ασθενής δεν είναι πάντα πρόθυμος αμέσως να υπακούσει τις οδηγίες του γιατρού. Τότε χρειάζεται, λέει, ένας ρίτορας, ένας που γνωρίζει καλά ριτορική, για να ακολουθήσει, δεν υποχρεωμένος, και κρυφώς για να αφήγουμε αυτό, δηλαδή, να τις υποβλούμε και γιατρο και ρίτορα σε τέτοιες δύσκολες περιπτώσεις ασθενών, προτείνει ο Μαλλινός, καλά είναι, να μάθει ο γιατρός και ριτορική, ώστε να ξέρει αυτές τις δύσκολες περιπτώσεις, πώς να τις χρησιμοποιήσει και κάτι άλλο κόμμα. Είναι ενδιαφέρον και εφαρμοζόταν μέχρι πρότιμος, αλλά τα αναλυτικά προγράμματα αλλάζουν στη δευτεροβάτικη προγραμμένη. Είναι ενδιαφέρον ότι μέχρι πρότιμος, εντεορύτο, ότι όλοι αυτοί οι τεχνίδες, αν χρησιμοποιήσουμε τον αρχαίο ελληνικό όρο, όπως επίσης, όπως θα λέγαμε σήμερα, οι τεχνοκράτες, αν χρησιμοποιήσουμε τον σύμφωνο όρο, ελάβαναν αυτό που ονομάζουμε αυτή την ελευθέρια παιδεία. Δηλαδή, εσπούδαζαν παράλληλα με την τέχνη τους, όποια ήταν και η τέχνη την οποία εσπούδαζαν, έπρεπε να ακούνε και μαθήματα, ελευθέρια μαθήματα, αυτές τις ελευθέριες τέχνες. Εγώ σας θυμίζω, μέχρι, ωραία, είναι κάποια χρόνια εδώ που τελείως πήρα το πτυχίο μου, ωραία, δεν πειθαίνω, δεν θυμάμαι ξανά με χθες, ας πούμε ότι είναι πολλά. Μου θυμάμαι, τότε που εγώ φύγω σε στη φιλοσοφική, οι καθηγητές μας της φιλοσοφίας έκαναν παραδόσεις φιλοσοφίας στο τμήμα το φυσικό. Η αρχιτεκτονική έχει και φιλοσόφους και διδάσκουνε στις τμήματα του πολυτεχνίου στην Αθήνα, φιλοσοφία. Και εδώ πολύ πιθανόν και όχι μόνο, ας πούμε, η φιλοσοφία της τεχνολογίας, που είναι κάτι που ενδιαφέρει τον τεχνοκράτη, έτσι, αλλά ενδεχομαι η αισθητική, που ενδιαφέρει αυτό, την αισθητική φιλοσοφία, που ενδιαφέρει το μηχανικό και τον αρχιτέκτονα, αλλά πολύ πιθανόν και η πολιτική φιλοσοφία και η ηθική φιλοσοφία. Άρα βλέπετε με αυτή η ιδέα του Γαλινού, ότι δηλαδή ο τεχνοκράτης, ο τεχνίτης, ο τεχνικός πρέπει να καλλιεργήσει το χαρακτήρα του και να ασκεί την τέχνη του, όποια κι αν είναι αυτή, με έναν ιδιαίτερο τρόπο, ιδίως ο γιατρός και κάποιοι άλλοι τεχνίτες, οι οποίοι έρχονται σε διατίδραση με το ανθρώπινο υλικό. Αυτή η ιδέα είχε περάσει και στους νεότερους χρόνους, οι νεότεροι και στις σύγχρονοι από εκεί. Τώρα, δεν ξέρω τι έγινε στο Αριστοτέλειο, δεν έχει τύχει, δεν έχει πουπέσει την αφιελίωσή μου, πολύ πιθανόν σε κάποια τμήματα να υπάρχουν φιλόσοφοι, οι οποίοι τηζάσουν τη φιλοσοφία στα συγκεκριμένα τμήματα, φυσική, σκημία, πολύ το αμφιβάνουν. Και να μού με ένας γιατρός φοιτητής μου, μεγάλος κύριος, ο οποίος πέρυσι παρακολουθούσε το μάθημά μου «Αρχαίοι Έλληνες, Κύπριοι και Ρωμαίοι γιατροφιλόσοφοι» και κάναμε ανάγκηση των δεατελεγειών, των δεατελεγωτικών πραγματιών του Ιπποκράτη, αυτά πρέπει να διδάσκεται στους γιατρούς. Αυτό σημαίνει ότι δεν τα διδάσουμε, γιατί αν διδασκόντυσα και λέω «εμάς αφιστατούμε, δεν τους πείτομαι», πέστε τα εσείς. Πείστε τους ότι είναι απαραίτητα και ότι σε εμείς θα τους προσφέρουμε πάρα πολλές χαρίστες μαθήματα. Άρα βλέπετε πόσο απαραίτητη είναι η ανθρωπιστική παιδεία την οποία θα λάβει ο τεχνοκράτης. Και αν το αντιβάλλεται αυτό, εγώ σας θυμίζω την πληγή του ελληνικού ιατρικού συστήματος, τα φακελάκια. Δεν λέω τίποτα. Αυτό είναι ένα δείγμα του ελληνικού, του απάνθρωπου ελληνικού ιατρικού συστήματος, το οποίο πρέπει να καταπολεμηθεί με πολλούς τρόπους. Πρώτον, να καταπολεμηθεί αυτό το ίδιο. Δεύτερον, οι αμοιβές τους να είναι λογικές. Και τρίτον, πρέπει να καλλιεργηθεί η παιδεία των νέων παιδιών, όπως εσείς, οι οποίοι πρόκειται να γίνουν γιατροί. Άρα, οι προσπάθειες πρέπει, η προσπάθεια δεν πρέπει να είναι μόνο καταγγεύουμε και αφαιρούμε την άδεια σχήσης του υπαγγέλματος του γιατρού, εκείνο, ο οποίος ζήτησε και πήρε Φακελάκι. Δεν το κόβουμε αυτό μόνο από τον τρόπο. Αυτός είναι και ένας βάλβαρος τρόπος. Αλλάζουμε την οτροπία, αλλά η οτροπία αλλάζει με τη συμβολή των ελευθέριων μαθημάτων. Γι' αυτό λέω, κάποτε διδάσκονταν. Τώρα, τουλάχιστον, θα ζημαθεί να εξώσουν, γνωρίζω, ότι εσύ εδώ πέρα, πέρα στην ιατρική, πάνω. Ήθελες να ερνήσεις κάτι. Α, είδες λοιπόν, ορθώς δεν… Και θα παρακαλέσω, όταν εκφράζω, οι ερωτήσεις και τα σχόλια είναι πρόσθετα, να το παρακαλέσω πολύ, όταν εκφράζω έτσι μια σκέψη, μη μου την παίρνετε απ' το στόμα, περιμένετε να την ολοκληρώνε και πολύ βεβαίως. Λοιπόν, άρα, η εξειδίδιωση. Άρα, στην αρχαιότητα, παιδιά, δεν υπήρχε αυτός ο διαχωρισμός που υπάρχει στις ημέρες μας, ο διαχωρισμός του κοινωνικού ρόλου και της προσωπικότητας. Σήμερα λέμε, λέμε, είναι καλός γιατρός, το έχετε ακούσει αυτό, υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός. Αυτός ασκεί το επαγγελμά του καλά, τον κοινωνικό του ρόλο καλά, δεν μοιάζει διάθρον. Εγώ το έχω ακούσει άπειρες φορές και στην Αγγλία το άκουγα κατά χώρο και πάθαινα και σοκ, έτσι για κάποιους λόγους. Λέει, αυτός είναι εξαιρετικός στη δουλειά του, είναι πολύ καλό. Α, δεν μοιάζει τι άνθρωπος είναι. Αυτό, στην βιβλιογραφία της ηθικής φιλοσοφίας, ονομάζεται η σχυζοπρένεια των συγχρόνων ηθικών θεωριών, το οποίο, νομίζω, σας το ανέφερα σε κάποιο προηγούμενο μάθημα. Δεν μπορεί να διαχωρίζουμε τον άνθρωπο, ο οποίος επιτελεί την πράξη, από την πράξη την οποία επιτελεί. Όσο είναι ο άνθρωπος ένας να είναι καλός τεχνίτης, καλός στη δουλειά του, ανεξάρτητα από το τι χαρακτήρας είναι. Αυτός ο διαχωρισμός, αυτή η απόσκηση, γίνεται στην νεότερη εποχή για λόγους που θα δούμε, αλλά δεν υπήρχε στην αρχαιότητα. Στην αρχαιότητα, κοινωνικός ρόλος και προσωπικότητα νομιμοποιούνταν σε έναν συγκεκριμένο τρόπο κοινωνικής ύπαρης. Αυτός είχε αυτό το παραλθείο. Ο ενάρρετος χαρακτήρας. Έτσι, ο ενάρρετος γιατρός δεν μπορούσε παρά να είναι καλός γιατρός. Και ο καλός γιατρός δεν μπορούσε παρά να είναι ανάρρετος χαρακτήρας. Αυτά τα δύο ήταν αδιαχώριστα στην αρχαιότητα. Αρχαιότητα παραμένουν σε Πλάκωνα, σε Αριστοτέλη. Δεν υπήρχε αυτός ο διαχωρισμός του χαρακτήρα ή του ατόμου, από αυτό το οποίο έκανε από τη συμπεριφορά, εξάλλου. Σκεφτείτε, μπορούν αυτά τα δύο να διαχωριστούν, όχι βέβαια. Λέει λοιπόν ο Ικοκράτης, για να το κλείσουμε αυτό, ότι θα πρέπει να ασχηθεί, να ασχίσει το χαρακτήρα του, ώστε να το αματοποιήσει τον ασθενή του με σεβασμό. Και όχι μόνο τον ασθενή του, αλλά και τα μέλη της οικογενείας του ασθενή του. Διότι συχνά θα μπει σε σπίτια για να δει ασθενείς, και βέβαια εκεί θα συναντήσει και μέλη της οικογενείας του, γυναίκες παθένες λέει το κείμενο και σκλάβους και δεν θα πρέπει να τους εκμεταλλευτεί καθιών δίκο τε τρόπο. Λέει χαρακτηριστικά, κοιτάτε στο απόσπασμα που έχετε στην φωτοτυπία περί e-true, στη σελίδα 121, πάνω πάνω διαβάζω. Η δικαιοσύνη πρέπει να δε σκόζει σε κάθε του σχέση, γιατί η συμβολή της είναι απαραίτητη σε πολλά πράγματα. Οι σχέσεις του γιατρού με τους ασθενείς δεν είναι ασήμανες. Είναι υποτεταγμένη σε αυτόν. Ναι, δεν μου αρέσει αυτή η έκφραση. Το αρχαίο κείμενο λέει, «και γάρ' αυτούς υποχήριους πιέουσι της ιατρής και διότι αυτοί θέτουν τη ζωή τους στα χέρια του γιατρού». Αυτό κυριολεκτικά εννοεί το αρχαίο κείμενο. Καθιστούν εαυτούς οι υποχήριους της ιατρής. Θέτουν εαυτούς στα χέρια των γιατρών. Αυτό δεν κάνουμε. Δεν ποτάσουμε τους εαυτούς μας στις γιατρούς για όνομα του Θεού. Θέτουμε τους εαυτούς μας, αθηνόμαστε στον γιατρό, για να μας εξετάσει και να κάνει τη διάγνωση. Άρα επειδή αθηνόμαστε στους γιατρούς, θα πρέπει ο γιατρός να είναι ένας άνθρωπος στον οποίο πρέπει να εμπιστευόμαστε. Άρα ένας άνθρωπος ο οποίος βλέπει τον ασθενή με σεβασμό και συνεχίζει το κείμενο, ο γιατρός βρίσκεται συνέχεια σε επαφή με γυναίκες, πατένες και με αντικείμενα μεγάλης αξίας. Πρέπει στο σπίτι του ασθενή. Απέναντι σε όλα αυτά πρέπει να δείχνει εγκράτεια. Ερμηνεύστε το όπως θέλετε. Έτσι πρέπει να είναι το ήθος και το σώμα του γιατρού. Προσέξτε, τα εγκράτεια, για όσο προς το χαρακτήρα, και όσο προς το σώμα. Είναι πάρα πολύ χορσός και πάρα πολύ σαπίσω υποκράτης. Άρα, εγκράτεια, ο μαθητευόμενος γιατρός πρέπει να ασχίσει την προσωπικότητά του ώστε να αντιμετωπίζει τον ασθενή ανθρώπινα και με αγαπή διάθεση. Και πρέπει να φροντίζει έτσι ώστε να αντιμετωπίζει και ορκίζεται στον όρκο, στον όρκο τον οποίο δείχνει. Ο γιατρός ορκίζεται να αφήσει κάθε αδικία και βλάβη κατά μέρος και να μπαίνει στο σπίτι των αρρώστων μόνο για καλό τους και ποτέ για κακό τους. Ωραία. Μόνο για καλό τους και ποτέ για κακό τους. Άρα, ήδη στον όρκο την υποκράτη συναντάμε την αρχή της μη κακοποίησης γιατί λέει πρέπει να μπαίνει με στόχο να μην αδικήσει και να μην βλάπτει και πρέπει να μπαίνει με δεύτερο στόχο το καλό των ασθενών. Άρα εδώ παρατηρούμε και μια δεύτερη αρχή. Εκτός από την αρχή της μη κακοποίησης που είναι μια σύγχρονη αρχή βλέπουμε και την αρχή της ΕΦΠΙΑΣ ή της ΑΝΑΘΩΠΙΑΣ. Η αρχή της μη κακοποίησης και η αρχή της ΕΦΠΙΑΣ. Έτσι. ΕΦΠΙΩ, ΕΦΠΙΑ, η αρχή της ΕΦΠΙΑΣ. Θα τα δούμε πολύ σύντομα στον όρκο. Να ολοκληρώσω εδώ αυτό το σημείο. Και συνεχίζει ο Ικοκράτης και λέει και όταν βρεθεί μπροστά στον ασθενή θα πρέπει το πρώτο που θα κάνει είναι να μπαζαρεύει την αμυθή του. Διότι ο ασθενής μπορεί κλέποτες αυτό να σκεφτεί ότι αν δεν έχει να τον πληρώσει ένα ή κανό ποσό χρημάτων ότι δεν θα τύχει της δέωσης προσοχής από το γιατρό και ότι ο γιατρός δεν θα τον θεραπεύσει. Και λέει ακόμα και αν χρειαστεί κάποιες φορές να προσφέρει τις υπηρεσίες του δωρεάν αναλογιζόμενος παλιές ευεργεσίες που το έχουν γίνει και το όμα. Καλό το όμα να το κάνει. Άρα να μη διστάσει ο γιατρός σε κάποιες περιπτώσεις εάν χρειαστεί και όπου χρειαστεί να προσφέρει τις υπηρεσίες του δωρεάν. Και ούτε θα πρέπει να διστάσει να προσφέρει τη βοήθειά του σε άνθρωπο ξένο ή άμμορο. Το γνωρίζετε αυτό. Ο γιατρός πολλές φορές στον δρόμο που είναι μάρτυρας ενός ατυχήματος λογικά πρέπει να προσφέρει πρώτη βοήθεια. Ακριβώς το λέει αυτό η Υποκράτηση. Και λέει μετά αυτό το περίπτυμο που θέλω να το σημειώσουμε και να το σχολιάσουμε. Θα πάτε στη σελίδα 203 στη διατριβή που έχει τίτλο παραγγελή, παράγραφο 6. Οι σημειωμένοι διαβάζω για να επιτακύρουμε. Σας συμβουλεύω να μη ζητάτε απ' άνθρωπος σαν. Αλλά να καθορίζετε την αμυμή σε σχέση με την οικονομική δυνατότητα του ασθενούς. Περικές φορές να μην παίρνετε αμυμή. Αναλογιζόμενη κάποια προηγούμενη υπερκεσία ή την τορινή καλή σας φήμα. Και αν παρουσιαστεί ευκαιρία να βοηθήσετε κάποιον ξένο και φτωχό. Φροντίστε αυτούς τους ανθρώπους όσο γίνεται περισσότερο. Γιατί εκεί που υπάρχει αγάπη για τον άνθρωπο, υπάρχει αγάπη για την επιστήμη. Και θέλω να δείτε αριστερά το αρχαίο. Γιατί είναι πιο έμπλοτο. Για αυτό εμείς που είμαστε νεοέλληνες, τα αρχαία έπρεπε να τα παίζουμε στα δάχτυλα. Γιατί έχουν μια ομογοητία. Δεν ξέρω τι σας κάνουν στα πατήματα των αρχαίων ελληνικών. Κοιτάξτε τη φράση τώρα. Εάν υπάρχει φιλανθρωπία, υπάρχει και αγάπη της τέχνης, φιλοτεχνία. Και εδώ θέλω να κάνω ένα γλωσσικό σχόλιο. Προσέξτε, έχουμε αυτή την πολύ ωραία λέξη φιλανθρωπία. Η οποία χρησιμοποιούμε και στη νέα ελληνική γλώσσα. Αλλά η σημασία της έχει ελαφρώς διαφοροποιηθεί. Εδώ, όπως το διαβάζουμε εδώ, έχει τη σημασία που χρησιμοποιούμε τη λέξη φιλοσοφία. Η αγάπη της φιλοσοφίας. Χρησιμοποιούμε τη λέξη φιλοτεχνία. Η αγάπη της τέχνης. Χρησιμοποιούμε τη λέξη φιλανθρωπία. Η αγάπη για τον άνθρωπο. Η αγάπη του ανθρώπου. Αυτή είναι η πρωταρχική σημασία της λέξης. Εγώ είμαστε στον 20ο. Αυτή η σημασία της λέξεως ενισχύεται περισσότερο στη Μεσαιονική Βυζαντινή περίοδο. Όπου έχουμε βέβαια ως φιλανθρωπία. Αλλά η φιλανθρωπία θα διδάξει η εκκλησία. Πρέπει να γίνεται σαφής έμπρακτα με πράξεις. Άρα εισάγεται και η ιδέα της έπρακτης απόδειξης της φιλανθρωπίας. Άρα βλέπετε πώς η βυζαντινή χρήση της λέξης τη διαφοροποιεί ένα φράδ. Αποκτά η λέξη άλλη απόπροση. Και έχουμε στον 20ο αιώνα που λέμε τώρα... έκανα μια πράξη φιλανθρωπίας, έκανα μια φιλανθρωπική πράξη που σημαίνει... μια πράξη που δηλώνει έτσι αγάπη προς τον συνάνθρωπο. Ή μια κοινοφελή πράξη, το συνώνυμο. Μια πράξη που ωφελεί τον κοινό, την κοινωνία. Ωραία, άρα βλέπετε, άρα σήμερα αυτή τη λέξη, τη λέξη φιλανθρωπία... δεν τη χρησιμοποιούμε πρωτογενώς με αυτήν την αρχαία ελληνική σημασία... αλλά τη χρησιμοποιούμε γιατί είναι λαχρός διαφοροποιημένη σημασία. Και αυτό, νομίζω, τέτοιες λέξεις και τέτοια παραδοσιακή παράδοση... άκυρα χρόναιμα έχει κανείς... δίνουν μια πάρα πολύ εύκολη απάντηση σε κάποιους οι οποίοι υποστηρίζουν... ότι η αρχαία ελληνική ή τα αρχαία γλυκά είναι νεκρά... η αρχαία ελληνική είναι νεκρή λόσα. Ε, όχι, νομίζω μετά από τέτοια παραδείγματα, εγώ δεν θα το έλεγα... και συνεχίζω να τελειώσω την παραπολή. Μερικοί ασθενείς, αν και αντιλαμβάνονται τη σοβαρότητα τους αρρώστιάς τους... επειδή εμπιστεύονται τον φιλάνθρωπο παρακτήρα του γιαντρού... παρουσιάζουν βελτίωση της υγείας τους. Καλό είναι να φροντίζετε τους ασθενείς ώστε να ξαναβρίσκουν την υγεία τους... αλλά να βοηθάτε και τους υγιείς να την διατηρούν... γιατί η φροντίδα τους, η φροντίδα των υγιών... είναι πράξη ευπρέπειλες, έτσι. Άρα και συνεχίζει ο υποκράτης και λέει... η ιετρική γνώση και η δεξιοτεχνία του γιατρού... πρέπει να υπάρχουν από κοινού. Πρέπει να υπάρχουν μαζί με τον αγαθό χαρακτήρα. Και λέει, είμαστε τυχεροί εάν είναι ασχηχή συγκυρία... αν ο γιατρός είναι καλός τεχνίδης και ενάρετος χαρακτήρας. Η άποψη του υποκράτη είναι ότι αν δεν μπορούμε να τα έχουμε και τα δύο... καλύτερα να έχουμε έναν ενάρετο χαρακτήρα... γιατί αυτός είναι καλύτερος και αναπληρώνει την τέχνη την οποία δεν ξέρει καλά... παρά το αντίθετο, δηλαδή καλό τεχνίδι παρά κακό χαρακτήρα. Εδώ δεν σχολιάζω και μπορείτε να το σκεφτείτε σήμερα. Και μπορεί να το σκεφτείτε μόνοι σας. Για τον υποκράτη... η ιατρική τέχνη είναι μία τέχνη σαν όλες τις άλλες. Άλλα παραδείγματα έχουμε. Είναι μία τέχνη θεραπείας των ασθενών. Μια άλλη τέχνη έχουμε την Απτικική, την Πολεμική. Είναι τέχνες οι οποίες παρέχουν τις κατάλληλες γνώσεις. Αλλά γιατί στην ιατρική χρειαζόμαστε τις ελευθέριες τέχνες... τις χρειαζόμαστε διότι ο γιατρός... ο συγκεκριμένος τεχνίδις έχει ως υλικό... έρχεται σε συνεχή αντίδραση και σχέση και διαδίδραση... με έμψικο υλικό. Και αυτό θα πρέπει να έχει και τον ανάλογο χαρακτήρα. Και καταλήγηκε με αυτό το απόσπασμα να το τελειώσουμε και θα κάνουμε διάλειμμα. Πάτε στη σελίδα... Ναι, περί ευσχυμοσύνης, ακριβώς στην επόμενη σελίδα... και το διαβάζω απευθείας για να μπορώ να κάνω τα σχόλιά μου. Κάτω στο παράγραφο 5... έτσι λαμβάνοντας υπόψη κανείς όσα προαναφέραμε... πρέπει να ανάγει τη φιλοσοφία στη ιατρική και τη ιατρική στη φιλοσοφία... διότι, λέει παρακάτω... ο γιατρός που είναι φιλόσοφος είναι ίσως με τους θεούς. Προσέξτε, κοιτάξτε πάλι γιατί το αρχαίο κείμενο εδώ... στις τέσσερις λέξεις που μας παρατέτει είναι ακριβές. Ο γιατρός γράφει φιλόσοφος... ισόφαιρος... διότι ο γιατρός που είναι φιλόσοφος... που είναι σαν τον φιλόσοφο... είναι ίσως με τον θεό. Επειδή στην αρχαιότητα είχαμε πολλούς θεούς... ίσως με τους θεούς. Το επεξηγεί ακριβώς στη συνέχεια. Γιατί ο γιατρός που είναι φιλόσοφος είναι ίσως με τον θεό. Δεν υπάρχει διαφορά μεγάλη ανάμεσά του. Όλα τα στοιχεία της φιλοσοφίας... βρίσκονται και στην ιατρική. Ποια είναι αυτά τα στοιχεία... η αρφυλοκέντρια... η σεμνότητα... οι ερυθρίες... το να είναι τροπαλός χαρακτήρας... η συστολή... η γνώμη... η κρίση... η ηρεμία... η αιτιμολογία... η καθαριότητα... το κύρος της γνώμης... η γνώση των χρήσιμων και των αναγκαίων για τη ζωή... η απεμπόληση της ακαταρσίας... η απαλλαγία από τη δύση θερμονία... η θεία υπεροχή. Αυτές οι ιδιότητες που έχουν... αντιτίθενται στην αγορασία... τη βαναψότητα... την απληστία... τον πόθο... την κλοβή... και την ανέδεια. Αυτά μα θέλουν όσοι τους συναναστρέχονται... και αυτά χρησιμοποιούν προς τους φίλους. Καθώς επίσης και απέναντι στα παιδιά και τα υπάρχοντά τους. Σε αυτά μετέχει κάποια φιλοσοφία... και ο γιατρός κατέχεται περισσότερα από αυτά. Άρα, αν αυτές λέει ο υποκράτης... αυτές είναι ιδιότητες... φιλοκέρδιες εμένα και λοιπά... οι οποίες χαρακτηρίζουν τον φιλόσο. Αυτό διότι ο φιλός είναι σοφός. Και σοφός είναι συγχρόνες και ενάρετες. Ένας γιατρός... ο οποίος έχει αυτές τις ίδιες ιδιότητες... που έχει φιλόσοφος, άρα είναι φιλόσοφος... ένας τέτοιος γιατρός είναι ίσως με τον Θεό. Δεν μπορεί παρά να είναι ίσως με τον Θεό. Άρα, είδατε... τι απόντατο σεβασμό... αποδίδει ο υποκράτης στον γιατρό... αλλά στον γιατρό... που έχει αυτές τις ιδιότητες. Έτσι, κρίση με τριοκροσύνη και λοιπά και λοιπά. Όλα αυτά. Αυτό δίνει μεγάλη σημασία... στο ότι... στο να καλλιεργήσει και να αναπτύξει ο γιατρός... αυτές τις ιδιότητες... μεγάλο ρόλο θα παίξουν... οι ελευθέριες επιστήμες... και τα ελευθέριες ανθρωπιστικές επιστήμες. Δηλαδή... οι ανθρωπιστικές επιστήμες είναι ένα... αναφέρονται στο χαρακτήρα του γιατρού... η τέχνη, η τεχνική γνώση... το οποίο στη σύγχρονη εποχή έχει καθιερωθεί... να ονομάσουμε τεχνογνωσία... είναι ένα άλλο μέρος. Δηλαδή δεν θα πρέπει να αρκούμε... στην τεχνογνωσία που αποκτά κάθε ένας τοχνίδης. Θα πρέπει αυτή τη τέχνη την οποία ασκεί... να την ασκεί ως ενάρελος άνθρωπος. Κάμε ένα διάλειμμα, σύτομο διάλειμμα εδώ... και θα επανέχουμε. Λοιπόν, αρχίζουμε. Απλώς σας μοίρασα, να το ξέρετε... θέματα εργασιών. Αυτό το αίτηγο που σας μοίρασα... σας παρακαλώ να το έχετε μαζί στο επόμενο μάθημα... γιατί θέλω να σας εξηγήσω το κάθε θέμα. Να σας το εξηγήσω λίγο. Να καταλάβετε περίπου τι είναι. Αλλά σας τα δίνω καταπολικά σήμερα... να έχετε τον χρόνο να τα δείτε, να τα σκεφτείτε... να προβληματιστείτε. Θα σας τα παρουσιάσω εγώ... και πάλι θα τα ξανά σκεφτείτε. Θα κάνετε ρωτήσεις επί των θεμάτων... και σταδιακά μετά θα καταλήξετε. Η ιδέα είναι ο καθένας από εσάς... να επιλέξει ένα διαφορετικό θέμα... και καλύτερα να επιλέξει ένα θέμα... το οποίο θα τα διαφέρει. Και γι' αυτό δεν θα ασχοληθούμε με αυτό σήμερα. Έχω κάποια άλλα θέματα να σας πω. Δεν θέλω να ολοκληρώσω κάποια άλλα πράγματα. Αλλά σας παρακαλώ, παίρτε τη θεροτυπία... μαζί σας στο επόμενο μάθημα. Λοιπόν... Ναι. Εντάξει, θα μπορούσαμε να διαχωρίσουμε και ένα ίδιο θέμα. Είπα, θα προτιμήσω... γι' αυτό είναι πολλά ο καθένας διαφορετικά. Συγγνώσει γι' αυτό το είπα, έτσι. Και γι' αυτό το λόγο είναι και πολλά τα θέματα. Είπαμε προηγουμένως... ανταρθήκαμε στον όλπο, έτσι... και είπαμε προηγουμένως ότι εντοπίζουμε στον όλπο... την αρχή της εθπιλίας... και την αρχή της μη καποποίησης. Αρχές οι οποίες είναι κεντρικές... στη σύγχρονη βιοειθική. Το νομίζω αυτό θέλω να το προσέξετε. Είναι κεντρικές σύγχρονοι οι βιοειθικοί. Αλλά προσέξτε υπάρχουν ήδη στον ιντοκράτη. Και πάμε λίγο στον όλπο. Είναι νομίζω το τελευταίο που το έχετε στη φωτοτυπία σας. Τον όργο, έχουμε μια κακιά συνείδεια... τον όργο τον προσπερνάμε... και λέμε, α όργο, ναι αυτά. Μπορείς να τον έχουμε μελετήσει προσεκτικά. Και θα ήθελα να αφιερώσουμε 10 λεπτά να τον μελετήσουμε προσεκτικά. Το διαβάζω μια φορά κι ένα λίγο... γιατί αν το διαβάζουμε δύο φορές θα περάσει πολύ η ώρα. Λοιπόν, ορκίζομαι στον Απόλλο να τον γιατρευτεί. Και στον Ασκληπείο και στην Υγεία και στην Πανάκια. Και σ' όλους τους θεούς και σ' όλες τις θεές. Και μάρτυρες τους βάζω... ώστε να εκτελέσω τον όργο μου αυτό... και αυτό που το συμβόλιο... όσο οι δυνάμεις μου, η κρίση μου το επιτρέπουν. Άρα τι βλέπουμε εδώ. Πρώτο μέρος του όρκου. Επίκληση στους θεούς της υγείας. Απόλλωνας Ασκληπείος Υγεία Πανάκια. Επίκληση σ' όλους αυτούς. Τους καθιστά ο νέος γιατρός μάρτυρες. Μάρτυρες όλους. Ότι θα εκτελέσει την τέχνη του... με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Και θα τηρήσει το συμβόλιο του. Ακόμα και το συμβόλιο. Πιλάει και για συμβόλιο, όχι μόνο όργο. Αλλά και τη συμφωνία που κάνει. Θα τη διασβηρήσει με κάθε δυνατό τρόπο. Μόλις του τις δυνάμεις. Και όσο του το επιτρέπει η κρίση του. Αυτό είναι το πρώτο μέρος. Επίκλησης τους θεούς. Δεύτερο μέρος. Θα τιμώ εκείνον που την τέχνη μου δίδαξε. Όσο και τους γονείς μου. Στον βιός μου θα τον κάνω κοινωνό. Και όταν βρεθεί σε ανάγκη. Από τα δικά μου θα του δίνω. Μου είσαι ποιον άρχεται. Στο δάσκαλό του ανεβαίνεται εδώ. Τους γιους του θα τους λογαριάζω αδελφούς μου. Και την τέχνη αυτή θα τους διδάξω. Αν θέλουν να τη μάθουν. Χωρίς μισθό. Και χωρίς έγγραπο συμπόλαιο. Στις οδηγίες της γραφτές. Ή στις προφορικές διδασκαλίες. Και στις υπόλοιπες. Κάθε λογής κάθε οδηγήσεις. Δικαίωμα να έχουν. Θα αφήνω μόνο τους δικούς μου γιους. Τους γιους του διδασκάλου μου. Και μαθητές. Που με συμπόλαιο και όρθο. Κατά το ένδοστον γιατρόνια. Θα έχουν δεθεί μαζί μου. Άλλο κανένα. Δεύτερο μέρος του όρθου. Να φέρετε σε ποιον. Στο δάσκαλό του. Σε αυτό που τον δίδαξε την ιατρική τέχνη. Και λέει. Θα τον τιμώ. Όσο και τους γονείς μου. Σε όλη μου τη ζωή. Και σε όλη μου τη ζωή. Θα τον κάνω κοινωνό. Σε ό,τι μου τύχει. Και αν βρεθεί σε ανάγκη. Από τα δικά μου θα του δίνω. Και τους γιους μου. Θα τους λογαριάζω αδελφούς μου. Παιδιά μου. Και θα τους διδάξω την τέχνη μου. Χωρίς μισθό. Το δάσκαλό μου και τα παιδιά του. Θα τους θεωρώ από δόκις και στέξεις. Μέλος της δικής μου οικογένειας. Και θα τιμώ τον δάσκαλό μου. Σαν τον ίδιο από τον πατέρα. Και τα παιδιά του. Τα αδελφια μου και τα παιδιά. Άρα θα είναι πλέον η οικογένεια του δασκάλου μου. Η δική μου οικογένεια. Αυτό είναι το δεύτερο μέρος. Πρώτο μέρος, επίκλησης τους θεούς της υγείας. Δεύτερο μέρος, το φρέος που οφείλει στους δασκάλους του. Και μπαίνει τώρα στο ιατρικό μέσο. Μπορούμε να πούμε είναι το κυρίως ένα. Συνταγές θα δίνω ιατρικές. Που θα είναι. Όσο από τη δύναμη. Και από τη δική μου κρίση εξαρτάται. Μόνο για το καλό του αρρώστου. Και θα φιλάγομαι μη δώσω συνταγή για το κακό ή να το βλάψω. Να η αρχή της ευθυείας. Και η αρχή της μη καποποίησης. Στον βαθμό που εξαρτάται από τη δική μου δύναμη λέει. Και από τη δική μου κρίση. Θα δίνω ιατρικές συνταγές. Μόνο για το καλό του αρρώστου. Μόνο για το καλό του αρρώστου. Και θα φιλάγομαι μη δώσω συνταγή για το κακό ή να το βλάψω. Βλέπε. Παρένθεση θα το σχολιάσουμε σε επόμενο μάθημα. Που ανατρέπουμε σήμερα εξυγετρούς για λόγους ευθανασίας. Κλείτε. Και να τους ζητήσουν. Και να μου ζητήσουν θάρμα που θα αντιφόρο. Σε κανέναν δεν θα δώσω. Ούτε θα βγει από μένα μια τέτοια συμβουλή. Ούτε θα δώσω σε γυναίκα φάρμακο να καταστρέψει το πλαστό της. Αγνοί και καθαροί θα φυλάξω τη ζωή μου και την τέχνη μου. Προσέξτε εδώ. Και να μου ζητήσουν φάρμακο δηλητήριο. Λέει το αρχαίο απέναντι. Εξίζει βοητευτικό και απλό να το καταλάβετε. Ούτε δώσω ουδέ φάρμακον ουδενή αιτηθείς θανάσιμο. Ούτε φάρμακον θανάσιμο δε θα δώσω σε κάποιον ο οποίος το ζητήσει. Θα είναι τελειώσει τη ζωή του. Και ούτε θα βγει από μένα τέτοια συμβουλή παρόμοια. Ούτε θα δώσω σε γυναίκα δηλητήριο φάρμακο να καταστρέψει το πλαστό της. Να τελματίσει το παιδί που έχει στην κοιλιά της. Αθηνή και καθαρή θα φυλάξω και τη ζωή μου και την τέχνη μου. Άρα, δε θα φυλάξω αθηνή και καθαρή μόνο την τέχνη μου. Δε θα φύγει μόνο την τέχνη μου, αλλά και την ίδια τη ζωή μου. Και μένα σαν χαρακτήρα. Δεν θα εχειρήσω ούτε και άνθρωπο που υποφέρει από πέτρα. Έργα τέτοια θα τα αφήσω σε ανθρώπους που είναι σαν τα εξασκημένοι. Άρα, θα αφήσω στους ειδικούς. Τις χειρουργικές επεμβάσεις θα αρχιτήσω σε γιατρούς οι οποίοι είναι ασκημένοι σε αυτά τα έργα. Και εγώ δεν θα αναμειθώ σε αυτά. Αυτές οι τρεις παράγραφοι ήταν το καθαρά, μπορούμε να πούμε, τεχνικό ή ιατρικό μέρος. Και συνεχίζει στο ηθικό μέρος. Σ' όποια σπίτια θα μπαίνω, για το καλό θα μπαίνω τον αρρώστα. Παναλαμβάνει αυτήν ακεί της εκποίησης που έχει πει παραπάνω. Θα μένω μακριά από κάθε αδικία θεληματική και από κάθε βλάβη. Με τη θέλησή μου ποτέ δεν θα κάνω κάποιο καμπό ή ποτέ δεν θα βλάπτομαι. Ειδίως θα μένω μακριά από κάθε πράξη αφροδυσιακή. Πάνω σε σώματα γυναικεία ή ανδρικά, ελεύθερος ή σκλάβος. Έτσι. Όσα, και συνεχίζει, όσα ασκώντας το επάγγελμά μου θα δω ή θα ακούσω, ας είναι και πέρα από το επάγγελμά μου, στην αναστροφή μου, στη συναναστροφή μου με τους ανθρώπους, που δεν θα πρέπει ποτέ στους έξω να κοινολογητούν, θα τα σκεπάζω με τη σιωπή μου. Μυστικά θα τα θεωρώ, ο κανείς δεν πρέπει γι' αυτά να μιλά. Την αυτοκύρη και την κυριαρχή είναι αυτοκομωρή. Νάτι, για να μην λέμε ότι η βιουζική είναι επιστήμη του 20ου αιώνα. Άρα, όσα ασκώντας το επάγγελμά μου θα δω ή θα ακούσω, θα τα σκεπάζω με τη σιωπή μου. Άρα, μπορούμε να πούμε, εδώ είναι το ηθικό μέρος του ιδιαίτη παράγραφη, και ο επίλογος επανέρχεται πάλι στους θεούς, τους οποίους έχει επικαλεστεί στην πρώτη παράγραφη, όσο τον όρμο μου αυτόν θα τον κρατώ και δεν θα τον πατάω, άμποτε, άμποτε, μακάρι, να χαίρω με τη ζωή μου και την τέχνη μου, έχοντας πάντοτε καλό όνομα ανάμεσα στους ανθρώπους. Μακάρι, ήθε, αυτό το άμποτε είναι ήθε, μακάρι, αν όμως παραβώ τον όρμο μου και τον πατήσω, να μου συμβούν ακριβώς τα αντίθετα. Έτσι πάλι, επίλογος, αναφέρατε στους θεούς και τους λέει, εγώ ορκίζομαι να στηρίσω όλα αυτά, αλλά παρεπιπτότος, δεν τον τηρίσω να με βρει κάθε κακό να μου συμβούν. Άρα βλέπετε, αυτός ήταν ο όρμος ο οποίος, εδίδοντας στην αρχαιότητα, ο ιατρικός όρμος, ο οποίος εδίδεται από τους νέους γιατρούς στην αρχαιότητα, δίδεται ακόμη από τους νέους γιατρούς, ανά την Ιφύλιο, αλλά εγώ θέλω να σας ρωτήσω, να αναλογιστείτε το εξής, μήπως όλα αυτά όσα αναφέρει ορκίζεται και λέει στη συνέχεια ο νέος γιατρός, λέει ότι θα κάνει, θα τηρίσει, μήπως των αναλογιών κυρουμένων πρέπει να ορκίζεται ότι θα τηρίσει και κάθε άλλος τεχνίτης στη σύγχρονη εποχή. Μήπως και ο δικηγόρος, δηλαδή ο τεχνίτης εκείνος ο οποίος ασκεί την ρητορική τέχνη, η οποία, η ρητορική τέχνη έχει ως σκοπό την περάσταση του δικαίου του ανθρώπου. Οπότε προστρέφουμε, αλλά σήμερα προστρέφουμε για ψιλίωπίδημα. Οι μηνύσεις έχουν γίνει υποθέσεις καθημερινότητες και θα δείτε παρακάτω γιατί, αλλά πρωταρχικά ο ρόλος τόσο του δικαστικού όσο και του δικηγόρου είναι να υποστηρίξουν αυτόν ο οποίος ζητάει βοήθεια, να του κατασταθεί η αδικία η οποία του έχει γίνει. Μήθως ο αδικημένος προσφέρνει στον δικηγόρο και ζητάει, έτσι, την βοήθεια του και να ζητάει από τον δικηγόρο να θέσει στην υπηρεσία του τις γονώσεις του ώστε να αποκατασταθεί η αδικία η οποία έχει γίνει σε αυτόν τον άνθρωπο, τον οποίον καλώς ή κακώς ονομάζουμε πελάτη, έτσι, ονομάζουμε πελάτη. Άρα και ο δικηγόρος έχει να παίξει έναν καθαράνθρωπιστικό ρόλο, έχει και αυτός έχετε σε μια σχέση και σε μια διαδίδραση, διάδραση καλύτερα με τον άνθρωπο, με τον ανθρώπινο χαρακτήρα. Άρα αυτός ο όργος τον οποίον δίδει εδώ ο γιατρός θα μπορούσε κάλλιστα να εφαρμοστεί και στην περίπτωση του δικηγόρου και στην περίπτωση του ιερέα. Ξέρω με πάρα πολύ καλά ότι ο γιατρός, ο ιερέας, είναι εκείνος ο οποίος υποτίθεται ότι είναι ο θεραπετής των ανθρώπινων ψυχών, της ανθρώπινης ψυχής, στο όνομα του Θεού. Αυτή είναι η διαφορά. Η διαφορά του ιερέα είναι ότι προσπαθεί να θεραπεύσει την ανθρώπινη ψυχή στο όνομα του Θεού ενός υπέρτετου όντως. Αλλά και εκείνος έχει να κάνει με την ανθρώπινη ψυχή, με τον ανθρώπινο εσωτερικό κόσμο και αν δεν είναι ένας ενάρετος ιερέας, δεν είναι όλοι ιερείς ενάρετοι, νομίζω πρέπει τις αλήθειες να τις λέμε. Υπάρχει περίπτωση να εκμεταλλευθεί το πειμνιό του και όχι να τον βοηθήσει. Άρα, ο όρκος αυτός θα μπορούσε κάλλιστα να δίδεται και από τον κλήρο. Βέβαια δεν δίδεται, ξέρουμε γιατί, διόρκυ και λοιπά, πόσο κλήρος αναλαμβάνει τον κλήρο, για άλλους λόγους. Άρα, ο όρκος αυτός είναι ένας όρκος που κανονικά πρέπει να δίδεται και νομίζω σε κάποιες χώρες δίδεται και από επαγγελματίες άλλης ειδικότητες και όχι μόνο από γιατρούς. Και νομίζω σας λείπεται η απορία γιατί διότι ο κάθε επαγγελματίας το αρχίζεται ότι με την τέτοια εμπειρία που θα ασκήσει όποτε εκείνη θα είναι αυτή, στόχο θα έχει να ωφελήσει, να υποστηρίξει και όχι να βλάψει τον άνθρωπο που έρχεται και ζητάει την ποησιά του. Ωραία. Άρα βλέπετε το έντονα ανθρωπιστικό χαρακτήρα που έχουνε κάποιες τέχνες. Το κλείνω. Ένα σχόλιο καθώς νομίζω σήμερα ολοκληρώσαμε ένα έξι κάπως επτανέ σχόλιο. Καθώς σήμερα ολοκληρώσαμε όλοι είχα να σας πω, θα μπορούσαμε να πούμε πιο πολλά αλλά μας ενδιαφέρει η σύγχρονη βιερχική για αυτό ολοκληρώσαμε σήμερα αυτά που έχουμε να πούμε για την αρχαία θεοδολογία, για την ιατρική ηθική συναρχαιότητα ή δέστε το διαφορετικά για τις απαρχές της ιατρικής συναρχαιότητα. Νομίζω σε στόχο προηγουμένως και πρέπει να γίνει σαφές ότι στην αρχαιότητα υπήρχε αυτή η ενότητα χαρακτήρα, προσωπικότητα και κοινωνικού ρόλου. Ότι στον ανθρώπινο χαρακτήρα στην αρχαιότητα βλέπαμε τη σύμπτωση του κοινωνικού ρόλου και του ψυχολογικού τύπου και τον κοινωνικό ρόλο τον οποίο ασκούσε. Αυτά τα δύο συντίθετο από κοινού και αποτελούσαν στην αρχαιότητα αυτό που λέγαμε χαρακτήρα. Έτσι και υπήρχε μια ενότητα. Άρα για τον Αριστοτέλη θα ήταν ασύλληπτο να πούμε αυτός κάνει καλές πράξεις αλλά είναι κακός χαρακτήρας. Είναι αντίθετο. Αυτός κάνει κακές πράξεις αλλά αυτός θα ήταν ασύλληπτο για τον Αριστοτέλη. Γιατί το λέω αυτό, για να σας προετοιμάσω. Όμως τα τελειωμένα αλλάζω σε σύγχρονη εποχή και αλλάζω κυρίως παιδιά με το διευθοτισμό. Με τον αιώνα του λόγου. Με τον δέκατο, στο δέκατο έντοχο, δέκατο όγου αιώνας, είναι ο αιώνας του λόγου ο άνθρωπος ανακαλύπτει ότι είναι ένα λογικό και αυτόνομο όνομα. Δεν υπόκειται στην εξουσία κανενός. Δεν υπόκειται στην εξουσία της θεολογίας. Δεν υπόκειται στην εξουσία, την πολιτική εξουσία. Σας θυμίζω στην αναγέννηση και στη νεότερη εποχή, εάν μάλλον να το αρχίσουμε λίγο πιο γρήγορα, εάν στον μεσαίωνα ο άνθρωπος υπέφερε από την υπέρμενη εξουσία της καθολικής εκκλησίας, σας θυμίζω τα διάφορα ιερή εξέταση κλπ. Στην περίοδο της αναγέννησης ο άνθρωπος υπέφερε από τα μοναρχικά χράδια, από τους μονάχες βασιλείς, από τα θεοδραφικά καθεστώτα. Άρα ο άνθρωπος υπέφερε από την πολιτική εξουσία στην α ή στην β αυταρχική μορφή. Το 18ο αιώνα, όσο αποτέλεσμα ποικίλων ιδεολογικών και κοινωνικών παραμόδων οι οποίοι έλαβαν χώρα, ο άνθρωπος ξυπνά, αν το θέλετε, και συνειδητοποιεί ότι είναι ένα λογικό και αυτόνομο, άρα μπορεί να σκέφτεται και να αποφασίσει μόνος του, ανεξάδητα από αυτές τις εξουσίες, είτε μεταφυσική θεολογική εξουσία, είτε πολιτική θεολογική εξουσία, οι οποίες τον καταπιέζε μεν τότε. Άρα ο άνθρωπος αποκτά την αυτονομία του και το λογικό του. Αυτό συμβαίνει, απορρίπτει ο άνθρωπος στην νεότερη εποχή την καθολική θεολογία, απορρίπτει την αριστοτελική φιλοσοφία, η οποία βέβαια αριστοτελική, προσέξτε το Αριστοτέλης, η στήριξε κατεξοχή την χριστιανική, το χριστιανικό δόγμα στο Μεσέανα. Να μην το ξεχνάτε αυτό. Δηλαδή με όσα δίδαξε ο Αριστοτέλης, προλύανε, ελύανε το έδαφος για την χριστιανική θρησκεία, η οποία ακολούθησε. Άρα ήταν πολύ φυσικό μετά οι πατέρες της εκκλησίας να χρησιμοποιήσουν την αριστοτελική φιλοσοφία για να στηρίξουν, αλλά και για να διευκρινήσουν το χριστιανικό δόγμα. Στην 17-18 αιώνα απορρίπτεται η αριστοτελική φιλοσοφία, επικίμους λόγους, να μειώσει η καθολική και προστατική θεολογία. Ο άνθρωπος ως άτομο αναδίεται πλέον ως ένα αυτονομολογικό άτομο πλέον. Και είναι αυτό που ονομάζουμε ορθολογιστής φιλελεύθερος. Με τον 17-18 αιώνα εισερχόμεθα σε αυτό που ονομάζουμε φιλελευθερισμός σταδιακά. Γιατί και ο φιλελευθερισμός για να αναπτυχθεί και να εγκαιθυντρηθεί στις κοινωνίες πήρε κάποιους αιών. Καταλήγουμε στον ορθολογιστής, είναι αυτός που κάνει χρήση του λιγικού του. Και βέβαια και πόσο η πολιτική εξουσία πεθύσταται πιο φιλελεύθερη και πιο φιλελεύθερη, γι' αυτό τώρα το άτομο, ο πολίτης, ο ορθολογιστής φιλελεύθερος. Γιατί το λέω αυτό, για να σας πω ότι με τον διακότησμο επέρχεται μια αλλαγή ιδεαλμίας και επομένως αλλαγή νοστοποίησης. Για στην Αριζοντελική εποχή και στην εποχή της Αρχαίας Ελλάδας, στην Αρχαία Αθήνα και στις άλλες πόλεις κράτη, επικρατούσε η ιδέα της παράδοσης, στην οποία είχε μεγαλώσει και είχε ανατραπεί ο καθένας. Άρα και του αγαθού, το οποίο επικρατούσε, που γινόταν αποδεχτό στην κάθε παράδοση. Αυτό που λέει ο Αριστοτέλης, μέσα στον τόπο προηγουμένως, άσχετα αν ο ένας είναι ναυπηγός, ο άλλος ιατρός και ο άλλος ασχεί την πολεμική τέχνη, ο καθένας πρέπει να προάγει το αγαθό της τέχνης του, διότι με αυτόν τον τρόπο θα προάγει το αγαθό του που είναι και το κοινό αγαθό της πόλης. Δηλαδή τον Ευδέμο Ναβείο και τον Αριστοτέλη και για αυτήν την παραδοσιακή πόλη-κράτος της αρχαιότητας, το αγαθό ήταν κοινό. Δηλαδή στην αρχαιότητα δεν διαχωριζόταν το αγαθό του κάθε ατόμου, δεν υπήρχε η σύγκριση του ατομικού αγαθού, από το κοινό αγαθό, το αγαθό της πόλης. Αυτό που ήταν αγαθό για τον καθένα ήταν το κοινό αγαθό της πόλης. Άρα, ζούμε σε μια παράδοση του κοινού αγαθού. Αυτό καταρρίπτεται. Ο φιλελεύθερος είναι φιλελεύθερος, τη νεότερη εποχή. Η διαφορά του φιλελεύθερο ατόμου από τον αρχαίο πολίτη είναι ότι δεν δέχεται κάποιο κοινό αγαθό. Ο κάθε πολίτης, φιλελεύθερος πολίτης από τον δέκατο όμου αιώνα και μετά, είναι ελεύθερος να αποφασίσει τις αξίες που εκείνος θεωρεί, που εκείνος θέλει, το αγαθό το οποίο εκείνος θέλει και βέβαια δεν μπορεί να επιβάλλει το δικό του αγαθό ως ανώτερο από το αγαθό του άλλου συνανθρώπου του. Όπως επίσης στη φιλελεύθερη παράδοση, καμία κοινωνία δεν μπορεί να θεωρήσει μία αξία ή ένα αγαθό που δέχεται κάποια κοινωνία ως το ανώτατο αγαθό. Με τη φιλελεύθερη παράδοση με άλλα λόγια, ο άνθρωπος, όχι μόνο η κοινωνία, όχι μόνο η κάθε κοινωνία μπορεί να αποφασίζει τι είναι το αγαθό γι' αυτή, αλλά το κάθε άτομο μέσα στην ίδια την κοινωνία μπορεί να αποφασίζει ποιο είναι το αγαθό γι' αυτόν. Σε αυτήν την κοινωνία εσύ, εμείς είμαστε απότοκοι, είμαστε διάδοχοι αυτής της κοινωνίας του διαφωτισμού. Και βλέπετε, αυτό προσπαθώ να σας πω ότι οι κοινωνίες μας και οι πολίτες μέσα στην κοινωνία, διεπόμεθα μέχρι ενός βαθμού από κοινές αξίες, αλλά όχι από μια κοινή σύλληψη του αγαθού. Αυτό με άλλα λόγια στη σύγχρονη εποχή, ξέρετε πώς λέγεται, πολύ πολιτισμικότητα. Δεχόμενο δηλαδή τις πολλές διαφορετικές πολιτιστικές κοινωνίες, πολιτισμικές κοινωνίες, την κάθε μία με τις αξίες και με τα αγαθά που αναγκωρίζει αυτή. Το να έρθουμε εμείς ως ελληνική κοινωνία του Μουχάρη ή ως ιταλική κοινωνία, οι Ιταλοί, να διαλυστούμε ότι αυτό είναι το υπέρτατο αγαθό, αυτό που υποστηρίζουμε εμείς η κοινωνία, ως ελληνική, αν ποτέ συμφωνήσουμε σε ένα γυνόγαδο και πούμε αυτό είναι το υπέρτατο αγαθό, το οποίο πρέπει να γίνει αποδεκτό από όλες τις σύγχρονες, παράδειγμα, ευρωπαϊκές κοινωνίες, θα ήτανε μία αυταρχική στάση, η οποία θα καταδικάζοντανε από όλα τα σύγχρονα ολθολογιστικά φιλελεύθερα του. Εκείνο που αποδέθηται ο σύγχρονος φιλελεύθερος ορθολογιστής, πες τώρα όπως θέλετε, είναι η αρχή της ουτετερότητας. Και σύμφωνα με την αρχή της ουτετερότητας, κάθε αξία ή κάθε αγαθό είναι εξίσιο σεβαστό, υπό έναν όρο, ότι δεν παραβιάζει αυτό που ο άλλος δέχεται ως αγαθό ή ως αξία. Άρα, εκείνο που ενδιαφέρει τον σύγχρονο φιλελεύθερο ορθολογιστή που είναι, να μην παραβιαστεί ποτέ η αρχή της ουτετερότητας. Μια χαρά όσο εδώ και έτσι διασφαλίζεται η ελευθερία όλων των πολιτών, έτσι. Και αντιλαμβάνεστε, φτάσαμε σε αυτή την κατάσταση, σας το υπενθυμίζω, διότι είχαν προηγηθεί καταστάσεις, είχαν προηγηθεί περίοδες κατά τις οποίες ο άνθρωπος έσσε κάτω από καταστάσεις οι οποίες ήταν εαυταχικές και οι οποίες καταδυστάνευαν, εναντιγνάστευαν την ελευθερία. Τώρα, ψάρτε και ενωνόμαστε της ελευθερίας, χάνεται αυτή η σύλληψη που είχε η αρχαία ελληνική πόλη-κράτος, η ιδέα της κοινότητας, της κοινωνίας, της κοινού αγαθού. Και οδηγούμεθα σε τι κατάσταση οδηγούμεθα. Οδηγούμεθα σε μια κατάσταση, σύγχρον με την οποία, γύρονται, να πω, ηθικές διαφορές, αφού μιλάμε για ηθική υπηρεσοποία, γύρονται ηθικές διαφορές, πάνω στις οποίες υπάρχουν μεγάλες διαφωνίες, έτσι. Και σε κάθε προσπάθεια η οποία γίνεται να επιλύσουμε αυτές τις διαφωνίες, τα προσπάθειες δεν οδηγούν πουθενά. Απλώς οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι ορθολογιστές πολίτες, διαφωνούν και θα δώσω παραδείγματα, διαφωνούν γύρω διάφορα θέματα, αλλά δεν δέχουν ένα κοινό ηθικό πλαίσιο, μια σύλληψη κοινού αγαθού, το οποίο θα μπορούσαν να εφαρμόσουν και με πάση αυτό να επιλύσουν τα ηθικά προβλήματα τα οποία τους απασχολούν. Δεν έχουν αυτόν τον κοινό αναθό, γιατί? Γιατί η αποδοχή ενός κοινού αγαθού θα σήμαινε παραβίαση της ελευθερίας του κοινού αγαθού ενδεκομένης που δέχεται κάποια άλλη κοινότητα ή κάποια άλλη κοινωνία. Άρα όλα τα αγαθά γίνονται εξίσω αποδεκτά, γι' αυτό καταλήγουμε σε μια πλήρη διαφωνία και ασυμετρία απόψεων πάνω σε θέματα που απασχολούν κοινά, θέματα που απασχολούν όλοι. Ούτε καταλήγουμε σε κάποιες κοινές κανονιστικές αρχές. Ας πούμε, δεν καταλήγουμε να πούμε η θεωρία των δικαιωμάτων. Θα τη χρησιμοποιήσουμε σαν μια κανονιστική θεωρία, η οποία θα μας βοηθάει να συζητάμε τα ηθικά προβλήματα όπου εγείρονται και επιτέλους, αδερφέ, να καταλήγουμε σε ένα συμπέρασμα, έτσι να αμμονούμε. Ούτε σε κοινό κανονιστικό σχήμα συμφορούμε. Και βλέπετε, οι οπαδοί της θεωρίας των δικαιωμάτων διαφωνούν με τους οπαδούς των φεμινιστικών θεωριών πάνω στα θέματα της εκτρόσεως. Οι οπαδοί των φελινιστικών θεωριών διαφωνούν με τις δαιοντολογικές θεωρίες πάνω σε άλλα θέματα. Άρα, εκείνο που έχει μείνει στην εποχή μας είναι αυτές οι συνεχείς και ασύμματρες διαφωνίες πάνω στα ουσιαστικά ηθικά ζητήματα. Και πού έχουμε καταλήξει? Έχουμε καταλήξει σε αυτά τα περιγράφη πάρα πολύ ωραία, αυτή τη διαφορά, αυτή την κατάσταση στην οποία έχουμε οδηγηθεί, την αναλύει πάρα πολύ ωραία στο μάκι-γκάρο, άλλη στεμάκι-γκάρο, μετά την αρετή, ο Ισοτέλιος Άγιος αρετή και για κοινό αγαθό. Άρα, Μακιντάρ σε αυτό το έργο λέει να τη συνέβει μετά την κατάργηση της αρετής, μετά την απόρριψη της αρετής, περιγράφει το σύγχρονο κόσμο. Τι έχει επικρατήσει στην εποχή μας, λέει ο Μακιντάρ, ότι οι άνθρωποι έχουν αυθαίρετες επιθυμίες. Απλώς έχουμε έναν άνθρωπο, έναν αρθολογιστή φιλελεύθερο, ο οποίος άγεται και φέρεται από επιθυμίες οι οποίες είναι αυθαίρετες. Και προσέξτε, οι επιθυμίες που έχουμε είναι μια έμπιξη της ελευθερίας μας. Αλλά όταν οι επιθυμίες που έχουμε μένουν ανεξέλληκτες, δηλαδή είναι αυθαίρετες, αυτές συγκρούονται με τις επιθυμίες που έχει ο διπλανό. Άρα επέρχεται σύγκρουση. Αφού δεν υπάρχει κάποιο ηθικό πλαίσιο, κανονιστικό σχήμα, με βάση το οποίο να μπορώ να συζητήσω με το συνομιλητή μου, με το γείτονά μου, τη διαφωνία μου, πού καταλήγουμε. Γιατί έτσι θα γινόταν κανονικά, λέει ο Μακιντάρ. Αν είχαμε μια κοινή σύλληψη του κοινού αγαθού, το οποίο αναγνωρίζαμε όλοι, θα μπορούσαμε με βάση αυτό να συζητήσουμε τη διαφωνία μας. Ή έστω αν είχαμε ένα κοινό κανονιστικό σχήμα, δεν έχουμε τίποτα από αυτά. Άρα, λέει, έχει αναπτυχθεί ένα έντονο γραφειοκρατικό νομικό κράτος. Οι άνθρωποι συγκρούονται μεταξύ τους στην προσπάθειά τους να ικανοποιήσουν αυθαίρετες επιθυμίες ή καταλήγουν στα δικαστήρι. Μας τα λέει κάτι πιο αδιαφέρον. Ή πάνε στο ψυχίατρο, στην προσπάθειά τους να κατεμνάσουν αυτές τις αυθαίρετες επιθυμίες που τους παίρνουν σε συνεχή σύγκριση με τον συμπολίτη. Άρα, ή πάνε στον ειδικό γιατρό, παλαιότερα λέγανε και στον ιερέα. Άρα, το αφήνει αυτό, μα κιντάριε, δεν είχε καλές σχέσεις με τον Θεό. Γι' αυτό λέμε, πάνε στο ψυχίατρο ή καταλήγουν στο δικαστήριο. Διότι βέβαια, όταν δύο τα συμφέροντα συγκρούονται, όταν δύο οι επιθυμίες συγκρούονται και των δύο οι επιθυμίες είναι αυθαίρετες και δεν υπάρχει τρόπος επίλυσης της διαφοράς, και δεν υπάρχει στοιχειοδός και μία αμοιβαία υποχώρηση, θα οδηγηθούν στο δικαστήριο. Λέει, λοιπόν, ακριβώς αυτό, ή δεν είναι. Νομίζω, είναι μια πολύ καλή επικόνιση της σύγχρονης κοινωνίας, αν και έγραψε, ο Μάκι Κάρ έγραψε αυτό το έργο το 81. Άρα είναι αρκετά χρόνια, το 81 είναι 19-20 χρόνια και 14-34 πριν από 33 χρόνια. Άρα, σήμερα, με αυτό το δεδομένιο, όπως έχει επέρθει αυτή η απόσχηση, αυτό που πασχολεί το ενορθολογιστή φιλελεύθερο είναι, να αποκτήσει και να καλλιεργήσει και να αναπτύξει τη γνώση του, τη τεχνογνωσία του, όπως λέμε, στον περιορισμένο, στον ειδικό, περιορισμένο με την έννοια, τον ειδικό χώρο στον οποίο εργάζεται. Ο τεχνοκράτης σήμερα, είτε είναι γιατρός, είτε είναι βιολόγος, είτε είναι φυσικός και κατασκευάζει την πυρηνική μπόμπα, την ατομική μπόμπα κλπ, θεωρείται καλός στον βαθμό που επιτελεί το ρόλο του καλά, δηλαδή στον βαθμό που έχει τεχνογνωσία, που είναι καλός τεχνοκράτης. Όλα τα υπόλοιπα στον σύγχρονο κράτος, αφήνονται στους νομοθέτες να τα νομοθετήσουν. Δηλαδή σήμερα, η απορία του, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί η κοινωνία μας και ο άνθρωπος μέσα στη κοινωνία, τον τεχνοκράτη, δεν τον απασχολεί το ερώτημα, αν αυτή η εφαρμογή που κάνει οτις ατομικής ενέργειας είναι ωφερή ή όχι, δηλαδή όχι. Αυτό δεν είναι δική του αρμοδιότητα να αποφασίσει. Η αρμοδιότητα του είναι να είναι πολύ καλό στην τέχνη του, να εξειδικευθεί όσο το δυνατό περισσότερο στην τέχνη του και να προσφέρει σε αυτό το τομέα. Το άλλο τμήμα, το τμήμα του αν είναι φρόνιμο, ωφέλημο, αγαθό, αυτή η τεχνολογία να τεθεί σε εφαρμογή, αφήνεται στο νομικό κράτος. Γιατί, διότι ο χαρακτήρας έχει υποχωρήσει, αυτό που ονομάζαμε στην αρχαιότητα ενάρρετους χαρακτήρες, έχει υποχωρήσει ή είναι αδιάφορος. Και η πράξη, αν το θέλετε, η τεχνογνωσία, η τεχνογνωσία έχει αποχωριστεί από την αρετή. Και θέλω να πιστεύω, για αυτό προσπαθώ να σας δείξω με αυτά τα μαθήματα, ότι η βιοηθική σε αυτό έχει κάτι να προσφέρει και έχει κάτι να δείξει, έχει να δείξει ότι η τέχνη δεν πρέπει να είναι μόνο τεχνογνωσία και ότι πρέπει η τέχνη να συνδεθεί και με τον ενάρρετο χαρακτήρα, μάλλα λόγια, η τέχνη πρέπει να συνδεθεί και με την αρετή. Γιατί πρέπει να συνδεθεί με την αρετή, διότι πριν, παιδιά, ακόμα και πριν από την θεσία, πριν από την ρύθμιση των τεχνολογιών, πρέπει να υπάρχει έναν κανονιστικό κλαίσιο, το οποίο σε μεγάλο βαθμό θα καθορίζει προς ποια κατέξηση θα πρέπει να κινηθεί η νομοθεσία. Αυτό προσπαθώ να σας πω, άρα η βιοηθική είναι οριστικός προβληματισμός αυτών των τεχνολογιών ή τεχνογνωσιών, πρωτού και πριν από κάθε μεταρρύθμιση. Ξέρετε ποια είναι η σχέση, πρώτη είναι η ηθική και μετά η νομοθεσία, υπό την έννοια ότι όταν σε μια κοινωνία, όταν μια κοινωνία κρίνει, αισθανθεί ότι ένα θέμα είναι σοβαρό, προσβάλλει, θύγει τα ανθρώπινα αισθήματα, άρα εκεί ο νομοθέτης κρίνει ότι πρέπει να επέμβει και να νομοθετήσει. Άρα βλέπετε η ηθική είναι κάτι λογικά πρώτερο και χρονικά πρώτερο της νομοθεσίας. Άρα εδώ ο ρόλος της βιοηθικής είναι ουσιαστικός. Πρέπει να παρέμβει πριν από τη νομοθεσία να πάρει θέση και στάση, όπως σας είπα σε ένα προηγούμενο μάθημα, να προστατεύσει τον άνθρωπο και οι νέες αυτές τεχνικές, όλοι προσπαθούν να σταματήσει τις τεχνολογίες, όχι να τις εμποδίσει. Δεν είπε ποτέ κανείς αυτό, κάτι τέτοιο, οι τεχνολογίες εξάλλει όταν ρυθμιστούν ορθά, είναι προσώπελος του ανθρώπου, αλλά σίγουρα θα πρέπει η ηθική να προστατεύσει τον άνθρωπο από τυχόν κακές εφαρμογές της ασδήποτε τεχνολογίας και να επαναφέρει αυτή τη σύνδεση που υπήκε στην αρχαιότητα μεταξύ τέχνης και τεχνογνωσίας, αν το θέλετε, και αρετής. Δηλαδή μεταξύ του τεχνοκράτη που ασκεί τη τέχνη και του ενάρετου, ο οποίος ασκεί από την τέχνη ή από τον δεν ξέρω αν αυτό. Αυτό από μόνο ότι δεν μπορεί να το πετύχει η ίδια ηθική, διότι η σύγχρονη ιδεολογία έχει κλείως αποκόψει τον ενάρετου χαρακτήρα από την τέχνη την οποία ασκεί, άρα για να επέλτει αυτή η επανασύνδεση, πρέπει να γίνουν κοσμοϊστορικές αλλαγές, οι οποίοι δεν είμαι σίγουρη ότι είναι και για το καλύτερο. Μήτι άλλο όμως, να θα πρέπει τις τεχνολογίες αυτές να τις αντιμετωπίσουμε μέσα από ένα ηθικό πρίσμα, ένα πρίσμα το οποίο προστατεύει τον άνθρωπο. Σε αυτό αυτές θα τεθούμε σε επαγγελί, ο άνθρωπος θα πρέπει σωμανά να προβληματιστεί πολύ σοβαρά να αποφασίσει σε ποιό βαθμό είναι για καλό του ή σε ποιό βαθμό το γλάμο. Εκεί ακριβώς υπησέχεται, εκεί επεμβαίνει η ηθική. Λοιπόν, αυτό ήθελα να πω και να κλείσω την αρχαία, γιατί δεν ξέρω αν υπάρχουν κάποιες στοχασμοί, κάποιες παρατηρήσεις. Αυτά είναι πάρα πολύ σχηματικά. Αυτό μάλιστα για το πώς έχει αλλάξει, πώς έχουμε πει στην νεοτερική εποχή με τον διακοτησμό, ήταν πάρα πολύ σύντομο, αλλά πολύ απλά ήθελα να σας δείξω αυτήν την διάσταση της ενότητας, η οποία έχει επέρθει ανάμεσα στο χαρακτήρα και στη συμπεριφορά του παιδιά. Παιδιά σήμερα, ας πούμε, επειδή ποιος ανέφερε προηγουμένως τον οφελημισμό. Θα σας δώσω, δεν δυμάμαι να σας το ξέρω, αλλά ο θέμα πειράζεται, θα το επαναλάβω πολύ σύντομα για να γίνει σαν θέστατος ο οφελημισμός, που είναι μια ιστορική θεωρία, είναι μια κανονιστική θεωρία, καμία επιβολία. Και εγώ η ίδια, η οποία κάπου τον υποστήριζα, τώρα τον υποστηρίζω πια τόσο πολύ και θα γίνει σαν πίσικα όλοι στα μαθήματα, παρά τα αυτά λέω ότι καλύτερα κανείς να είναι οφελημιστής, παρά να μην έχει καθόλου ηθική στάση. Δηλαδή, κατά την άποψή μου, οφελημισμός είναι η ελλάδιστη ηθική αίσθηση, που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος. Τι εννοώ με αυτό? Τουλάχιστον ο άνθρωπος, ακόμα και ο άνθρωπος εκείνος, ο οποίος θα πει «Ναι, πρέπει να πράττω στη ζωή μου, με τέτοιο τρόπο, ώστε να αυξάνω την περισσότερη ευτυχία των περισσότερων ανθρώπων και της δικής μου περιλαμβαρομένης, για μη και άλλο να μην βλάπω, για ώστε το δυνατό να βλάπω στο μικρότερο δυνατό βαθμό». Ναι, και αυτό είναι χρήσιμο, απ' το να μην υπάρχει και αυτό καθόλου, όμως αναλογιστείτε κάτι. Φανταστείτε τον άνθρωπο, ο οποίος είναι ο πλημμυστής, έναν άνθρωπο, ο οποίος είναι πλημμυστής, ο οποίος επιτελεί πράξεις με κριτήριο την περισσότερη ευτυχία των περισσότερων ανθρώπων. Συνάγεται απ' αυτό ότι είναι καταναγενάρετος. Μπορεί να έρχεται έναν κακιστοχαρακτήρα, ο οποίος είναι εφείς και έχει καταφέρει μέχρι τώρα να κάνει πολύ καλούς υπολογισμούς και για κάποιους λόγους δικούς του επιτελεί πράξεις, οι οποίες μέχρι τώρα έχουν ακουμπήσει προς το μεγαλύτερο όφελος των περισσότερων ανθρώπων. Και να μην είναι όμως ενάρετος χαρακτήρας. Θα μου πείτε «αυτό κάποτε θα έχω καλυθεί». Ναι, αυτό θέλω κι εγώ να σας πω, αλλά σαν θεωρητική πιθανότητα και σαν πρακτική πιθανότητα υπάρχει. Έτσι, μπορεί κάποιος για μια περίοδο να εμφανίζεται ηθικός με βάση τον οφελημισμό, ενώ δεν γίνεται καθόλου ηθικός χαρακτήρας. Γιατί το είπα αυτό για να σας πω, ότι ακόμα και η οφελημιστική ηθική θεωρία, που είναι ένα μήνυμα του ηθικής, το δέχομαι αυτό, μας επιτρέπει αυτή τη δυνατότητα. Κάποιος δηλαδή να εμφανίζεται ότι πράττιζε ηθικά, ενώ δεν είναι ενάρετος χαρακτήρας. Αυτό το τρέλαινε τον Αριστοτέλη. Θα λέγε «μα είναι δυνατόν». Και βέβαια είναι δυνατόν σε σύγχρονη εποχή, διότι έχουμε αποκόψει τη συμπεριφορά της πράξεις κάποιων χαρακτήρα. Έτσι, κι αυτό το βλέπετε και στην καθημερινή γλώσσα. Το ρημήσετε να πείτε σε κάποιον είσαι αγενής, μπορείτε να πείτε το χαρακτηρισμό. Πα! Θα καταλήξετε, έστω κι αν είναι αγενής, αυτό θεωρείται στην καλύτερη περίπτωση, ύβρης. Υβρης, προσβολή. Έτσι. Ενώ, αν πείτε, κάνεις αγενείς πράξεις, αυτό, ως εάν είναι δυνατόν ένας που κάνει αγενείς πράξεις να είναι ευγενής, όχι βέβαια, ένας που κάνει αγενείς πράξεις αγενείς είναι. Δεν είναι αυτονόητο. Αλλά ακόμα και το νομικό μας σύστημα, λέει, αδερφαρακτήριζουμε ανθρώπους. Αμφίλαιο, έτσι. Άλλο ο άνθρωπος, άλλο οι πράξεις. Δηλαδή η σχυζοπρένεια, με όλο το σεβασμό, έχει φτάσει μέχρι εκεί. Μπορεί να κάνει αγενείς, αλλά είναι ευγενείς. Ο Αριστοτέλης, ο άνθρωπος, δεν ήταν σχυζοπρένειστα, είχε τετρακόσια, έλεγε, αγενείς πράξεις, έχω έναν αγενεί καρακτήρα, ο οποίος, αν ασκήσει την διάθεση του, υπάρχει περίπτωση, αυτό την προδιάθεση, την αγενή που έχει σαν χαρακτήρες, να τη λιάνει και να τη κάνει λιγότερο και λιγότερο αγενή και να γίνει, σε μια μέρα, ευγενής. Έτσι, άρα να κάνει και ευγενείς πράξεις. Να σας θέσω το ερώτημα ανάπτυδε και θα το κλείσουμε αυτό. Μπορεί κάποιος από εσάς, ευλόγως, να ερωτηθεί με τον Αριστοτέλη, ο ενάρετος χαρακτήρας, δεν υπάρχει περίπτωση, να κάνει εκεί πράξεις. Έτσι, υποφύλουμε να είμαστε έντοιμοι στον τρόπο που θέτουμε. Απάντηση. Ναι, βέβαια. Και το δέχεται και αυτό ο Αριστοτέλης. Και ο ενάρετος άνθρωπος, και κοιτάξτε. Και το ενάρετος, ο όρος ενάρετος, ο χαρακτηρισμός ενάρετος, επιθέχεται διαβαθμήση. Πώς ο ενάρετος είναι κάποιος. Ο Αριστοτέλης το ενάρετος το έβλεπε σαν μια, και γι' αυτό η χριστιανική θρησκεία τον αγκάλιασε πλήρως τον Αριστοτέλη, το ενάρετος σημαίνει αυτή η διαδικασία του να γίνεις, του να προσπαθείς να γίνεις περισσότερος και περισσότερο και περισσότερο ενάρετος, έτσι. Το αν κάποια στιγμή θα γίνεις πλήρως ενάρετος, ενάρετος και θα αποκτήσεις και πλήρη γνώση, αν θα γίνεις σοβός, είναι ένα μεγάλο ερωτηματικό. Σημασία έχει ότι έχεις επίγνωση ότι δεν είσαι πλήρως ενάρετος, ενάρετος και συστηματικά προσπαθείς να βελτιώσεις τη διάθεση του χαρακτήρα σου, έτσι. Άρα, όταν ένας άνθρωπος είναι καθοδόνιστο να γίνει ενάρετος και δεν είναι πλήρως ενάρετος, βεβαίως θα κάνει και πράξεις οι οποίες δεν είναι όρθες, τις οποίες θα κοιτάξεις την επόμενη φορά να κάνει πράξεις που είναι λιγότερο κακές, λιγότερο σπαλερές, έτσι. Άρα, μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο είναι αποδεκτό πως ένας ενάρετος άνθρωπος κάποιες φορές δεν θα κάνει ορθές πράξεις. Και όταν γίνει πλήρως ενάρετος, θα είναι και θεός, λέει ο Αιριστοτέλης, δεν θα κάνει ποτέ κακή πράξη, έτσι. Άρα, στο αριστοτελικό σχήμα μπορούμε να κατανοήσουμε τον άμμονο προσπαθή, που κομμονίζεται και κάποια φορά δεν θα το επιτύχει. Είτε διότι δεν θα έχει απόλυτη πλήρη γνώση της υπόθεσης, είτε διότι λόγω αδυναμίας του χαρακτήρα του, έτσι, δεν θα καταφέρει να πράξει μορφή πράξη, είναι κατανοητό, αλλά έχει επίγνωση και θα προσπαθήσει στο μέλλον. Μπορούμε να το πούμε και ο Αιριστοτέλης το δέχεται, ότι ο ενάρετος μπορεί να μην κάνει ορθά και αυτό έχει λογική. Αλλά στο ανάγκοδο, εγώ με επιτρέψετε και αν έχετε το ανάγκοδο με τον απελευθεσμό, δεν μπορώ να το πω. Δεν ξέρω αν έχετε κάτι να μελετήσετε. Λοιπόν, θέλω να σας ευχαριστήσω μαζί εδώ, έτσι. Δεν σας αφήνω τίποτα στο Ιντενάσινα. Αυτά που σας άφησα και σας είπα να τα μελετήσετε, θα τα σχολιάσουμε στο επόμενο μάθημα γιατί έχω λόγους και θέλω κάποια από αυτά να τα σχολιάσουμε. Σας ευχαριστώ πολύ. |
