Διάλεξη 2 / Διάλεξη 2 / σύντομη περιγραφή

σύντομη περιγραφή: Υπότιτλοι AUTHORWAVE Αγαπητοί συνάδελφοι, κυρίες και κύριοι, σας καλωσορίζω στη δεύτερη συνάντησή μας στο Δεύτερο Καφέ της Επιστήμης. Παίρνοντας υπόψη τις δύσκολες καιρικές συνθήκες στον άσχημο καιρό, θα έλεγα πως για μας είναι πάρα πολύ σημαντικό ότι είστε εδώ παρόντες και το εκτ...

Πλήρης περιγραφή

Λεπτομέρειες βιβλιογραφικής εγγραφής
Κύριος δημιουργός:	Νικολαϊδης Αργύριος (Καθηγητής)
Γλώσσα:	el
Φορέας:	Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Είδος:	Ανοικτά μαθήματα
Συλλογή:	Φυσικής / Cafe des Sciences
Ημερομηνία έκδοσης:	ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2014
Θέματα:	Sciences Φυσική des Cafes Ανοικτά μαθήματα
Άδεια Χρήσης:	Αναφορά-Παρόμοια Διανομή
Διαθέσιμο Online:	https://delos.it.auth.gr/opendelos/videolecture/show?rid=b2495940

id	f5abf598-8a71-450f-93b4-1224d8289734
title	Διάλεξη 2 / Διάλεξη 2 / σύντομη περιγραφή
spellingShingle	Διάλεξη 2 / Διάλεξη 2 / σύντομη περιγραφή Sciences Φυσική des Cafes Νικολαϊδης Αργύριος
publisher	ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
url	https://delos.it.auth.gr/opendelos/videolecture/show?rid=b2495940
publishDate	2014
language	el
thumbnail	http://oava-admin-api.datascouting.com/static/0096/9191/9980/4a6b/462f/2ce3/26fa/6456/0096919199804a6b462f2ce326fa6456.jpg
topic	Sciences Φυσική des Cafes
topic_facet	Sciences Φυσική des Cafes
author	Νικολαϊδης Αργύριος
author_facet	Νικολαϊδης Αργύριος
hierarchy_parent_title	Cafe des Sciences
hierarchy_top_title	Φυσικής
rights_txt	License Type:(CC) v.4.0
rightsExpression_str	Αναφορά-Παρόμοια Διανομή
organizationType_txt	Πανεπιστήμια
hasOrganisationLogo_txt	http://delos.it.auth.gr/opendelos/resources/logos/auth.png
author_role	Καθηγητής
author2_role	Καθηγητής
relatedlink_txt	https://delos.it.auth.gr/
durationNormalPlayTime_txt	01:39:51
genre	Ανοικτά μαθήματα
genre_facet	Ανοικτά μαθήματα
institution	Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
asr_txt	Υπότιτλοι AUTHORWAVE Αγαπητοί συνάδελφοι, κυρίες και κύριοι, σας καλωσορίζω στη δεύτερη συνάντησή μας στο Δεύτερο Καφέ της Επιστήμης. Παίρνοντας υπόψη τις δύσκολες καιρικές συνθήκες στον άσχημο καιρό, θα έλεγα πως για μας είναι πάρα πολύ σημαντικό ότι είστε εδώ παρόντες και το εκτιμούμε πάρα πολύ αυτό. Το πρόγραμμά μας υποστηρίζεται από την UNESCO και κύριο θέμα το συζητήσαμε είναι η ίδια η έννοια της εξέλιξης. Σήμερα θα σταθούμε στο λόγο περί κόσμου, στην κοσμολογία που είναι σίγουρα το πρωταρχικό και το πλέον σημαντικό στάδιο της εξέλιξης. Την αντίληψη ότι στον κόσμο συναντάμε το λόγο και μπορούμε να καταλάβουμε τον κόσμο χάρις το λόγο τι χρωστάμε στους ίωνες. Στη συνέχεια οι αρχαίοι Έλληνες με την αγάπη τους προς τη γεωμετρία, προς τους κύκλους, τους επίκυκλους, μπόρεσαν να περιγράψουν την κίνηση των πλανητών. Τον 17ο αιώνα έχουμε αλλαγεί παραδείγματος. Η φράση του Γαλιλαίου και όμως κινείται έστειλε τη γη από το κέντρο του σύμπαντος στην περιφέρεια του ηλιακού συστήματος, που με τη σειρά του ανήκει σε ένα γαλαξία από τα δισεκατομμύρια γαλαξίες που υπάρχουν στο σύμπαν. Τη χρονιά του θανάτου του Γαλιλαίου γεννήθηκε ο Ισαάκ Νεύτων που μας χάρισε τον παγκόσμιο νόμο της βαρύτητας. Σύμφωνα με τον Νεύτωνα, το μήλο που πέφτει κάτω από τη μηλιά και το φεγγάρι που φέρνει βόλτα γύρω από τη γη υπακούν στον ίδιο νόμο της βαρύτητας. Η επόμενη μετατόπιση παραδείγματος έγινε το 1916 με τη Γενική Θεωρία Σχετικότητες του Αϊστάιν. Αντί για να μιλάμε για τις δυνάμεις που δρούνε πάνω στα σωματίδια, θεωρούμε ότι οι ύλλοι, η μάζα και η ενέργεια, καμπυλώνουν τον χωρόχρονο και ότι τα σωματίδια μας κινούνται πάνω σε καμπυλωμένο χωρόχρονο. Η βαρύτητα προκαλεί πάντα την αστάθεια, είτε μια κατάρευση, βαρυετική κατάρευση, είτε τη διαστολή του σύμπαντος. Το 1929 ο Χαμπλ διαπίστωσε πειραματικά ότι το σύμπαντο διαστέλεται. Συνεπώς, αν πάμε πίσω στον χρόνο, το σύμπαντο θα είναι συνεχώς πιο μικρό, η πυκνότητα της ενέργειας θα είναι πιο μεγάλη και συνεπώς στις αρχές του σύμπαντος θα συναντήσουμε αυτό που ορίζουμε ως το Big Bang, τη μεγάλη έκρηξη. Μελετώντας την κοσμολογία, σημαίνει ότι θέλουμε να καταγράψουμε την ιστορία του σύμπαντος, να αποκαταστήσουμε την αρχαιολογία του σύμπαντος. Όπως οι αρχαιολόγοι μέσα από ανασκαφές ψάχνουν να βρουν στοιχεία για να ανασυνθέσουν το πλήρες γεγονός, κατά παραπλήσιον τρόπο οι φυσικοί συλλέγουν στοιχεία, τα ύχνη, τα απομεινάρια από το Big Bang, να ανασυνθέσουν την ιστορία του σύμπαντος. Πολλοί έχουν παρομοιώσει αυτή την προσπάθεια με την Οδύσια. Εδώ θα συναντήσουμε βέβαια τους λεστριγόνες, τους κύκλοπες, τον θυμωμένο Ποσειδώνα. Όσο συναντήσει ήδη, τη σκοτεινή ύλη, τη σκοτεινή ενέργεια, το παράξενο κυβαντικό κενό. Και σίγουρα στο μακρύ αυτό δρόμο, γεμάτο περιπέτειες, γεμάτο γνώσης, θα μπούμε σε λιμμένας πρωτοειδωμένους, θα αγγίξουμε ίσως τις επιπλέον διαστάσεις του χώρου, θα ράξουμε δίπλα σε μια σκουλικότρυπα. Σήμερα έχουμε το προνομίο να έχουμε μαζί μας τον καθηγητή Μανώλη Πιόνι, καθηγητή του Τύματος Φυσικής, που η ερευνητική δουλειά του εστιάζεται ακριβώς πάνω στην Αστρονομία και την Κοσμολογία. Ο καθηγητής Πιόνις πήρε το πτυχίο του από το Πανεπιστήμιο της Κρήτης, το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Σάσεξ και εργάστηκε σε ερευνητικά κέντρα στην Ιταλία, το Μεξικό και την Ελλάδα. Παρακαλώ τον καθηγητή Πιόνι να μας πλωγίσει στη σύγχρονη κοσμολογική θεώρηση τι γνωρίζουμε ή νομίζουμε ότι γνωρίζουμε για τον κόσμο. Ο Μανούλης. Ευχαριστώ Αργύρη. Έκανες ήδη την εισαγωγή στο θέμα και βοηθάς με αυτόν τον τρόπο και τη δική μου εισαγωγή. Σκεφτόμενος πώς θα ξεκινήσω το θέμα να σας κάνω μια περιήγηση στο θέμα της κοσμολογίας και πώς σήμερα θεωρούμε και ποιοι είναι οι ερευνητικοί δρόμοι πάνω στους οποίους οδηγούμαστε για να καταλήξουμε σε συμπεράσματα σχετικά με τη γέννηση, την εξέλιξη και το μέλλον του σύμπαντος. Να βρω έναν ομαλό τρόπο να εισαχθώ στο θέμα σκέφτηκα να κάνω μια μικρή εισαγωγή για τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η σκέψη και η γνώση. Πολύ σύντομα επειδή δυστυχώς υπάρχουν επαρρεμηνίες ανάμεσα στους πολλούς συναδεύτους και συναδεύτους εννοώντας ανθρώπους που έχουν ήδη κάποια γνώση στις θετικές επιστήμες αλλά και στον πλατικόσμο, η γνώση συσορεύεται με πολύ επίπονο τρόπο. Μέσα από διαδικασίες θα λέγαμε λαβυρινθώδης με προσπάθεια σταχανοβίτικη άμα ξέρετε ποιος ήταν ο Στοχάνοφ. Δηλαδή σαν τη δουλειά του μυρμηγκιού να συσορεύεις γνώση και μετά από κάποια πλήθος γνώση που έχει συσορευτεί να υπάρχουν κάποιοι καταλύτες, κάποια μυαλά ποτισμένα τα οποία δρούν σαν καταλύτες και μπορούν και δίνουν ένα έναυσμα στην ερμηνεία του κόσμου βασισμένη σε όλη αυτή τη συσσόρευση γνώση που έχει έρθει. Το λέω αυτό για να καταλάβουμε ότι είναι λάθος να θεωρούμε ότι η προσωπικότητα παίζει τον κυρίαρχο και μοναδικό ρόλο. Σαφές θα παίζει η προσωπικότητα του επιστήμονα σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της γνώσης, δράση αγκαταλήτης αλλά επίσης δρά πολύ σημαντικά η συσσόρευση γνώσης και αυτό παράδειγμα σας χάρη μπορούμε να το κατανοήσουμε και το παραδεχόσαμε και οι ίδιοι αρχαίοι ότι στηριχθήκανε στην συσσόρευση των παρατηρήσεων και των ασωνομικών παρατηρήσεων και γνώσεων των Βαβυλωνίων, των Ασυρίων και των Αιγυπτίων πάνω στο οποίος μπορέσανε και ερμηνεύσανε αυτές τις παρατηρήσεις και φτιάξανε το σώμα την ερμηνευτική τους σε μπάση περίπτωση προσπάθεια για τον κόσμο. Περνώντας τώρα στο τι σημαίνει κοσμολογία, γιατί χρησιμοποιούμε μια λέξη, το κόσμο και το λόγο, για μας είναι κοινότυπο, κόσμος είναι το όλον. Παρ' όλα αυτά συνήθιζαν μας στη γλώσσα, χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη και με άλλο νόημα. Παράδειγμα σε χάρη μιλάμε για κόσμια συμπεριφορά. Και η αρχική έννοια της λέξης, άμα πάμε πίσω στον χρόνο, ήταν πραγματικά αυτή, ο κόσμος συνέμενε τάξη, η αρχική έννοια που δόθηκε. Και κάποια στιγμή, στην εποχή του 5ου με 6ου αιώνα, αρχίζει και παίρνει τη μορφή τη σημερινή του συνολου. Η αρχική έννοια που δόθηκε ήταν η τάξη των επιμέρους κομματιών του συνολου και μετά δόθηκε η ίδια η έννοια της λέξης κόσμος για το σύνολο. Επομένως ξεκινάει με αυτόν τον τρόπο να νοηματοδοτείται αυτή η λέξη και ο λόγος φυσικά είναι η λογική περιγραφή, είναι γνωστή η έννοιά του. Έχω καταγράψει εδώ και βρήκα, για να σας πω, ποιος ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε την τάξη, τον κόσμο σαν τάξη και βρήκα, είναι καταγεγραμμένο δηλαδή, δεν είναι κανένα καμιά σοβαρή έρευνα, ότι ο πρώτος είναι ο Αναξημένης, ένας από τους μιλήσιους προσωπικρατικούς φιλοσόφους, τους φυσικούς φιλοσόφους που λέμε, που πραγματικά ήταν αυτοί που δώσαν στα μέσα του έκτου αιώνα, ξεκινήσαν την φιλοσοφική σκέψη που οδήγησε σε σημαντικά αποτελέσματα αργότερα, μετά από δύο-τρεις αιώνες με την αριστοτελική λογική και την πτωλυμαϊκή προσέγγιση για το σύμπαν. Ο πρώτος που ονόμασε το παγκόσμιο σύστημα σαν κόσμος είναι ο Πιθαγόρας, σύμφωνα με τον Αέτιο. Ο Αέτιος ήταν ένας Ρωμαίος του δεύτερο του αιώνα, ο οποίος ασχολήθηκε πάρα πολύ με το να ερμηνεύσει και να καταγράψει τους αρχαίους Έλληνες. Και ο πρώτος κοσμολόγος σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο πρώτος δηλαδή που ασχολήθηκε και εξέφρασε μια άποψη γενικότερη για το σύνολο, ήταν ο Ξενοφάνης. Και ο Ξενοφάνης και ο Αναξημένης και ο Πιθαγόρας είναι περίπου, ζούνε την ίδια εποχή μέσα του έκτου με αρχές του πέμπτου αιώνα. Φτάνουμε στο σώμα τις γνώσεις που έχουν συσορευθεί στον τρίτο αιώνα. Έχουμε τον Αριστοτέλη, έχουμε τον Πτολεμαίο. Η πρώτη κοσμολογία ολοκληρωμένη, στηριγμένη στα μαθηματικά, είναι αυτή του γεωκεντρικού συστήματος, όπου η Γη, όπως είπε ο Αργίος, πριν είναι στο κέντρο, οι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τη Γη μαζί με τον ήλιο. Μάλιστα το μοντέλο αυτό ήταν πολύ επιτυχές. Μπορέσαν και όλες τις σκηνήσεις και τις ανάδρομες σκηνήσεις των πλανητών να τις ερμηνεύσουν, χρησιμοποιώντας επικύκλους γύρω από τους κύκλους τις βασικές τροχές των πλανητών γύρω από τη Γη. Παρ' όλα αυτά, υπήρχε ακόμα από εκείνη την εποχή, υπήρχε μια διαφορετική προσέγγιση, ερετική θα λέγαμε, που ήταν αυτή του Αρίσταρχου του Σάμιο, ο οποίος πηγαίνοντας κόντρα στην ιδεολογική, αν θέλετε, κυριαρχία της εποχής, ήταν ιστοτελική λογική και κυριαρχία μάλλον, πρότεινε το ηλιοκεντρικό σύστημα βασισμένο σε κάποιες παρατηρήσεις και δικές του και προγενέσερων. Παρ' όλα αυτά, δεν έγινε αποδεχτή η άποψή του. Μάλιστα, δεν θυμάμαι ποια φιλοσοφική σχολή είχε καλέσει κιόλας για να τον θανατώσουνε για ερετικό. Βλέπετε ότι οι ιδεολιτσίες πάντα λειτουργούν με τέτοιο τρόπο ώστε να περιορίζουν τη γνώση, γι' αυτό πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί στο να αφήνουμε ελεύθερους τους επιστήμονες σε οποιαδήποτε ατραπό ή μονοπάτι επιθυμήσουν να ερευνήσουνε και να μην περιορίζουμε τα αρευνητικά πεδία στη λογική μιας χρηστικότητας της έρευνας. Παρένθεση ήταν αυτό. Να ολοκληρώσω αυτή τη μικρή ιστορική αναδρομή στους Αρχαίους, λέγοντας ότι υπήρχε η πρόταση για την ηλιοκεντρική θεώρηση του κόσμου από τον Αρίσταρχο. Στηρίχθηκε στο φιλόλαο έναν Πιθαγόρη, ο οποίος είχε τοποθετήσει στο κέντρο γύρω από τον οποίο περιστρεφότανε οι πλανήτες και η γη. Είχε τοποθετήσει την κεντρική αισθία, δηλαδή είχε βγάλει τη γη από το κέντρο και την είχε βάλει να περιστρέφεται γύρω από την κεντρική αισθία. Είχε δηλαδή ένα ιδεολογικό υπόβαθρο που είχε φύγει πλέον η γη από το κέντρο. Οι Πιθαγόροι, λοιπόν, είχαν κάνει μια τέτοια προσέγγιση. Υπήρχαν και παρατηρήσεις από μεγάλους του Ηρακλήδη του Ποντικού, ο οποίος είχε παρατηρήσει ότι ο Αφροδίτης και ο Ερμής πάντα έχουν μια μέγιστη ακτίνα απόσταση από τον ήλιο και βασισμένη σε αυτήν την παρατήρηση είχε θεωρήσει ότι περιστρέφονται γύρω από τον ήλιο. Οπότε, υπήρχαν διάφορα στοιχεία που οδηγήσανε τον Αρίσταρχο σε αυτή την άποψη. Μπαίνουμε μετά, δυστυχώς, στην περίοδο της μεσονικής χριστιανικής αποδόμησης της σκέψης, ιερά εξέταση, μεσαίωνας, επιστρέφουμε σε πολύ άσχημες περιόδους και, όπως είπε και ο Αργύρης, βγαίνουμε στην αναγέννηση. Αναγέννηση έχουμε τον Κέπλερ, πρώτα απ' όλα, τον Πετράχη, εντάξει, πολλοί, και από τον Βυζάντο υπήρξανε. Ο Κοπέρνικος θα να πω, όχι Κέπλερ, ο Κοπέρνικος, ο Γαλιλαίος και ο Κέπλερ, οι οποίοι πραγματικά επαναστατικοποιήσανε τη γνώση μας για τον κόσμο, ο Νεύτωνας, και φτάνουμε, όπως είπαμε, στην αρχές του 20ου αιώνα, όπου μπορώ να πει κάποιος ότι είναι ο αιώνας ο οποίος καθιερώνει την κοσμολογία σαν επιστήμη, σαν η επιστήμη η οποία βασίζεται σε πολύ αυστηρές μεθοδολογίες μελέτης. Μέχρι τότε ήταν στις παρυφές μεταξύ θρησκείας, φιλοσοφίας και σε ένα βαθμό ακουμπούσε και η επιστήμη σε θέματα τα οποία άπτοντον της κοσμολογίας. Για πρώτη φορά όμως αποκτά την σοβαρότητα της επιστήμης με τη σημερινή έννοια, στις αρχές του 20ου αιώνα, με τη θεμελίωση της γενικής θεωρίας και ειδικότητας από μια μεριά και με την ανάπτυξη της φασματοσκοπίας, τα μεγάλα τηλεσκόπια που δώσανε τη δυνατότητα στον Χαμπλ να επιβεβαιώσει τη διαστολή του σύμπαντος, όπως θα πούμε παρακάτω. Έχουμε φτάσει λοιπόν στον 20ο αιώνα και έχουμε για πρώτη φορά την πρόταση, την θεωρία μάλλον πάνω στην οποία μπορεί να στηριχθεί ο Einstein για να δώσει λύσεις για το πώς συμπεριφέρεται το σύμπαν συνολικά. Έχει δηλαδή φτιάξει τη θεωρία από καθαρά μαθηματικά, δηλαδή δεν οδηγήθηκε εκεί από κάποιες παρατηρήσεις που τον οδηγήθησαν να αντισερμηνεύσει. Βέβαια υπήρχε αναγκειότητα να δούμε πώς λειτουργούν οι κινήσεις των σωμάτων σε υψηλές ταχύτητες. Παρ' όλα αυτά οδηγήθηκε στο να λύσει της εξώσης πεδίου του Einstein για ένα πολύ απλό υπόβαθρο. Θεώρησε ότι το σύμπαν ήταν ισότροπο και ομογενές και βασισμένος σε αυτό βρήκε μια μετρική απλή με την οποία μπόρεσε και έλυσε τις εξώσεις του. Τι θέλω να πω, έλυσε κάποιες εξώσεις που του λέγανε πώς εξελίσει το σύμπαν. Αυτό ουσιαστικά μπόρεσε και έδωσε με τις λύσεις του. Και αυτό που βγήκε από τις λύσεις του Einstein είναι ότι το σύμπαν δεν μπορεί να είναι στατικό. Ότι το σύμπαν αναγκαστικά είναι δυναμικά εξελισσόμενο. Δηλαδή είτε συστέλεται είτε διαστέλεται. Μπορεί να παραμείνει αιώνιο αμετάβλητο. Παρόλο βέβαια που η κυρίαρχη αντίληψη που βρήκε την εποχή εκείνη όχι διαχρονικά και για πολύ καλούς λόγους είναι ότι το σύμπαν ήταν στατικό. Γιατί βλέπαν πέρα από τις κινήσεις των πλανητών ή απλανείς βασικά στη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου αλλά και της ανθρωπότητας τουλάχιστον τα τελευταία μερικές χρόνια οι κινήσεις των αστέρων ήταν ελάχιστοι δεν μπορούσαν να καταγραφούνε. Με αποτέλεσμα αυτή η στατικότητα που μελετήσουσαν και καταγράφανε οι αστρονόμοι από τους Ασίριους και μετά και Βαβυλώνιος είχε περάσει στην αντίληψη και την κοσμοαντίληψη όλων των ανθρώπων και στον Αϊνστάιν. Επομένως όταν αυθόρμητα βγήκε από τις εξώσεις του παιδίου ότι το σύμπαν πρέπει να διαστέλεται, να συστέλεται ήταν κάτι που δεν του άρεσε. Ήταν κάτι ενάντια σε αυτό που θεωρούσε ότι είναι η πραγματικότητα. Και εδώ έχουμε να κάνουμε πάλι με μια ένδειξη ιδεολυψίας ότι μια αντίληψη που έχουμε ήδη για τους όποιους λόγους αποδεχτεί άκριτα πιθανώς, είτε όχι άκριτα αλλά δεν την έχουμε ψάξει πολύ μπορεί να σε καθοδηγήσει να φτάσει σε λάθος συμπεράσματα. Βασισμένος λοιπόν σε αυτή την αντίληψη που είχε έψαξε να βρει τρόπους ώστε οι εξησώσεις του να του δίνουν εστατικό σύμπαν. Παρ' όλο που η θεωρία δεν του το έδινε. Πήγε λοιπόν και έβαλε με το χέρι μια σταθερά σε εξώσεις του παιδίου έτσι ώστε να σταθεροποίησε κατά κάποιο τρόπο. Έχει ένα σύμπαν που του έδινε διαστολή, του έβαλε μια δύναμη η οποία είχε αντίθετη φορά έτσι ώστε να ισορροποιεί το σύμπαν και να μην διαστέλεται. Αυτό ονομάζει κοσμολογική σταθερά. Αργότερα ο Αινστάιν θεώρησε ότι αυτό ήταν το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του. Έτσι δήλωσε κάποια στιγμή και το δήλωσε αυτό γιατί? Γιατί ένας Ρώσος μαθηματικός μετεραιολόγος, εξαιρετικός, ο Φρίντμαν πέδειξε ότι ακόμα και με την κοσμολογική σταθερά αυτό που είχε βάλει ο Αινστάιν, οι εξώσεις του τελικά ακόμα και η λύση της στατικότητας ας το πούμε ήταν πάρα πολύ ασταθής και αργά ή γρήγορα το σύμπαν πάλι θα ξαναξεκίναγε να διαστέλεται, να συστέλεται. Επομένως δεν είχε κατορθώσει ο Αινστάιν να βάλει αυτό που ήθελε, να βάλει τη στατικότητα του σύμπαντος και απεδείχθη αυτό από τον Φρίντμαν και όχι από τον ίδιο Αινστάιν και ο Φρίντμαν πραγματικά είπε ότι το σύμπαν δεν μπορεί να είναι στατικό, το σύμπαν αναγκαστικά πρέπει να διαστέλεται. Αυτή ήταν μια πρόβλεψη λοιπόν θεωρητική και ενάντια στην κοσμοαντίληψη της εποχής. Αυτό το κάνει ακόμα πιο σημαντικό το επίτευμα της θεωρίας μας για την γέννηση και εξέλιξη του κόσμου είναι ότι, θα το επαναλάβω, η αντίληψη του κόσμου, η αντίληψη του ίδιου του ευστήμονα ο οποίος έκανε τις προβλέψεις του έλεγε ότι το σύμπαν λειτουργεί με έναν τρόπο ενάντια σε αυτό που πίστευε. Και τελικά παρόλο που προσπάθησε να το αλλάξει αυτό τεχνητά και δεν το κατόρθωσε, ήρθε μετά το πείραμα και απέδειξε ότι πραγματικά αυτό που η αρχική του λύση του Einstein ήταν ισοστή. Δηλαδή πραγματικά το σύμπαν δεν είναι στατικό. Ήρθε λοιπόν κάποια στιγμή δύο χρόνια μετά το 1927 να θυμάμαι καλά, το 1927, να σας το πω με ισοστή ιστορική συνέχεια, το 1927, πριν το 1929 του Χάμπολ, ναι το 1927, έρχεται ο Αβάς Λεμέτρ, ένας Βέλγος Αβάς παπάς και φυσικός, και κάνει την εξής πρόταση, σου λέει αν το σύμπαν διαστέλεται κάποτε στο παρελθό, άμα πάμε πίσω στον χρόνο θα ήταν συσταλμένο, άμα ήταν συσταλμένο θα είχε μικρότερο όγκο, άρα με καλύτερη θεμοκρασία. Όσο πάμε πιο πίσω στον χρόνο το σύμπαν συρρικνώνεται και αυξάνει θεμοκρασία, αυξάνει πίεση και μικραίνει σε μέγεθος. Και κάνει την πρόταση λοιπόν ο Λεμέτρ, τότε δεν είπε η θεωρία της μεγάλης έκρησης, το είπε η θεωρία του πολταρχικού ατόμου, το οποίο είναι ουσιαστικά η θεωρία της μεγάλης έκρησης, η οποία δόθηκε αργότερα αυτή η ονομασία από τον Φρέντ Χόιλ, έναν κριτικό αυτής της θεωρίας και το έδωσε σαν ειρωνία, σαν έτσι, πώς να το πούμε, θέλεις να υποβιβάσεις την θεωρία λέγοντας ότι αυτή είναι η θεωρία της μεγάλης έκρησης για την θεωρία. Τέλος πάντων και παρέμεινε, παρόλου που το όδωσε για το λάθος λόγο, παρέμεινε αυτή η άποψη, αυτή η ονομασία. Σας είπα λοιπόν για τον Λεμέτρ, κάνει αυτή την πρόταση και έρχεται μετά το 1929, δύο χρόνια μετά, ο Ένδυν Χαμπλ, ένας παρατρισιακός αστρονόμος και έκανε την εξίσια εκπληκτική παρατήρηση. Παρατήρησε ότι τα φάσματα των γαλαξιών είναι μετατοπισμένα προς το κόκκινο. Τι σημαίνει αυτό τώρα για αυτούς που δεν ξέρουν. Σημαίνει ότι, θα θυμάστε από το Γινάσιο ακόμα, ότι όταν μια πηγή ήχου ή φωτός πλησιάζει τον παρατηρητή, τότε λόγω του φαινόμενου δόπλερ το μήκος κύματος μικραίνει. Όταν απομακρύνεται από τον παρατηρητή το μήκος κύματος μεγαλώνει, είναι το φαινόμενο δόπλερ, το έχουμε κάνει στο Λύκειο. Το ίδιο φαινόμενο λοιπόν, παρατήρησε στους γαλαξίες. Παρατήρησε δηλαδή ότι κάθε γαλαξίας απομακρύνεται από εμάς. Δηλαδή όλοι οι γαλαξίες έχουν φάσματα, έχουν φως, το οποίο είναι μετατοπισμένο στο μεγαλύτερα μήκος κύματος. Και απέδειξε αυτό που είχε προβλέψει η θεωρία και οι λύσεις των εξώσιων πεδίων του Einstein, ότι το σύμπαν διαστέλεται. Πρώτα υπάρχει πρόβλεψη, μετά έρχεται η επιβεβαίωση. Πολύ σημαντικό. Γιατί συνήθως, θα το δούμε αυτό και για τους άλλους δύο πυλώνες της θεωρίας μεγάλης έκρηξης, ισχύει ακριβώς το ίδιο. Συνήθως τι γίνεται, το πιο συνήθως, όχι το μοναδικό βέβαιο, το πιο συνήθως είναι βλέπουμε ένα φαινόμενο και έρχεται ο φυσικός ή ο χημικός ή ο πιστήμονος να προσπαθεί να το ερμηνεύσει, να το κατανοήσει. Εδώ έχουμε το αντίθετο, έχουμε μια θεωρία η οποία κάνει προβλέψεις, χωρίς να έχουμε δει το φαινόμενο και έρχεται μετά η παρατήρηση και επιβεβαιώνει τις προβλέψεις ή όχι. Και αυτό κάνει ακόμα πιο ισχυρή τη θεωρία. Έχουμε λοιπόν το πρώτο, ο πρώτος πυλώνας της θεωρίας μεγάλης έκρηξης, γιατί αυτή είναι η θεωρία που πιστεύουμε σήμερα. Μάλλον είναι η βάση, πάνω στην οποία πιστεύουμε ότι εξελίσει το σύμπαν. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές στις λεπτομέρειές της, αλλά η βάση πιστεύουμε ότι είναι σωστή. Έχουμε λοιπόν το πρώτο πυλώνα που είναι η διαστολή του σύμπαντος. Επιβεβαιώθηκε από τον Χάμπλ και έκτοτε επιβεβαιώνεται διαρκώς. Κάθε φορά που μελετάμε ένα γαλαξία βλέπουμε να απομακρύνεται από μας και μάλιστα είχε πει ο Χάμπλ ότι η απομάκρηση του γαλαξία, η ταχύτητα απομάκρησης είναι ανάλογη της απόστασης. Αυτό λέγεται νόμος του Χάμπλ. Επιβεβαιώθηκε. Θα ήθελα να πω δύο λόγια τώρα τι σημαίνει η διαστολή. Γιατί πολλές φορές νομίζουμε ότι αφού διασθέλεται το σύμπαντο ακούμε σημαίνει ότι διασελόμαστε και εμείς, απομακρύνεται ο ένας από τον άλλο κλπ. Δηλαδή στις κλίμακες που υπάρχουν η διαστολή ισχύει σε όλες οι κλίμακες. Δεν είναι σωστό αυτό. Κάποια στιγμή την αρχική διαστολή του σύμπαντος φανταστείτε μια πίεση, μια έκρεξη. Υπάρχει μια αρχική κινητική ενέργεια. Υπάρχουν όμως μέσα και συσσοματόματα ύλης. Η βαρύτητα που λειτουργεί ενάντια σε αυτή την πίεση στην εξωτερική αρχίζει και καταραίει. Κάποια στιγμή είναι πιθανό, ανάλογα στο μοντέλο του σύμπαντος, η βιοβαρύτητα αυτών των συσσορεύσεων να υπερνικήσει την διαστολή. Από στιγμή που θα καταρρέψουν και θα γίνουν σταθερά βαρυτικά, θα παραμείνουν έτσι. Δηλαδή ο γαλαξιός ο δικός μας, για να σας πω, δεν διαστέλεται. Τα αστέρια μεταξύ τους δεν διαστέλονται. Είναι σταθερά, έχουν βαρυτικά συζευγμένα και είναι σταθερά. Το ίδιο και το σμήνι γαλαξιών. Είναι ο χώρος ανάμεσα στα σμήνι των γαλαξιών που διαστέλεται. Και μπορούμε να το καταλάβουμε ένα παράδειγμα αυτό, άμα κάνουμε το παράδειγμα ενός αερίου. Άμα πάρουμε ένα αέριο και το θερμάνουμε, τότε τι συμβαίνει? Διαστέλεται. Αυξάνεται η κινητική ενέργεια των μωρίων και διαστέλεται. Όμως, δεν διαστέλονται τα μόρια τα ίδια. Οι μωριακές δυνάμεις υπερισχύουν αυτές τις δυνάμεις που τις δίνουν με τη θερμότητα λόγω της οποίας διαστέλεται το αέριο. Κάτι ανάλογο, αυτό είναι ένα παράδειγμα αυτού που έχουν κάνει λίγοι φυσικοί. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το σύμπαν. Οι γαλαξίες έχουν ήδη, οι δυνάμεις βαρυτικές είναι πιο ισχυρές από ό,τι είναι η διαστολή στις κλίμακες τις συγκεκριμένες. Και το δεύτερο σημείο που θέλω να πω σχετικά με τη διαστολή που συνήθως υπάρχει λάθος αντίληψη είναι, διαστελόμαστε. Άρα, αφού διαστελόμαστε με την έννοια της τριζιάστα του χώρου, υπάρχει ένα κέντρο γύρω από το οποίο διαστελόμαστε. Άρα, υπρέπει να υπάρχει ένα κέντρο της διαστολής. Αυτό είναι λάθος. Και πώς θα το καταλάβουμε αυτό, θα το καταλάβουμε αν κάνουμε μια αντιανεισματική μεταφορά από ένα γαλαξία στον άλλο. Από κάθε γαλαξία θα βλέπει τους υπόλοιπους γαλαξίες να διαστελώνται. Αυτό λοιπόν δεν είναι τόσο εύπεπτο, όσο είναι, για να το καταλάβουμε, να κάνουμε μια αναγωγή στις δύο διαστάσεις. Ας θεωρήσουμε λοιπόν ότι εμείς που ζούμε στις τρεις διαστάσεις, αν ήμασταν δυσδιάστατα όντα. Και ζούσαμε στην επιφάνεια ενός μπαλονιού. Το μπαλόνι, η μεμβράνη του μπαλονιού είναι οι δύο διαστάσεις, που αντιστοιχούν σε εμάς τις τρεις διαστάσεις. Αν φυσίξουμε τον μπαλόνι, τότε διαστέλετε τον μπαλόνι, ο χώρος όπως τον έχουμε ορίσει, που είναι χώρος δύο διαστάσεων, διαστέλετε, αλλά το κέντρο της διαστολής δεν είναι στην επιφάνεια, δεν είναι στον χώρο, είναι στην τρίτη διάσταση που δεν είναι ο χώρος. Σε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα που είναι το κέντρο του μπαλονιού. Έτσι και στην περίπτωση της διαστολής ο σύμπαντος, το κέντρο της διαστολής υπάρχει, αλλά είναι στην τέταρτη διάσταση, στον χρόνο. Έτσι, επειδή ζούμε σε ένα τετραδιάστατο χωρόχρονο, στην τέταρτη διάσταση είναι το κέντρο της διαστολής και διαστέλετε ο τριζιάστατος χώρος, που είναι εμβαπτισμένος μέσα στον τετραδιάστατο χωρόχρονο. Αυτά, όσον αφορά να πούμε λίγα για τη διαστολή, επειδή πολλές φορές υπάρχει, το αντιμετωπίζω και με τους φοιτητές μου, υπάρχει μια παρανόηση ότι σημαίνει διαστολή. Σας είπα μέχρι στιγμής για τον ένα πιλώνα, πάνω στον οποίο στηρίζεται η θεωρία της μεγάλης έκρηξης, που είναι η διαστολή. Ο δεύτερος πιλώνας, που κι αυτός έγινε με αντίστοιχο τρόπο, βασίζεται στις προβλέψεις που έκαναν τρεις πολύ σημαντικοί φυσικοί, ο Γκάμοφ, ένας Ρώσος σε μικρές, ο οποίος είχε φύγει και δούλευε στην Αμερική, δεκαετία του 40, μαζί με δύο φοιτητές του, τον Αλφερ και τον Χέρμαν. Αυτοί λοιπόν, κάναν την εξής πρόβλεψη, βασισμένη σε κλασική φυσική, όχι σε καμιά εξειδητημένη φυσική, σε θερμοδυναμική, σε ατομική και πυρηνική φυσική. Κάναν την εξής πρόβλεψη, σου είπαν, είπαν το εξής, ότι άμα το σύμπαν ήταν συσταλμένο και υπέρθερμο στο παρελθόν, η ύλη θα ήταν σε μορφή πλάσματος, δηλαδή θα ήταν ελεύθερα, τα ηλεκτρόνια δεν θα ήταν συνδεδευμένα με τους ατομικούς πυρήνες. Και οι πυρήνες δεν θα ήταν συνδεδευμένοι μεταξύ τους, θα ήταν ελεύθερα τα πρωτόνια και τα ηλεκτρόνια, άμα πάμε πίσω στον χρόνο. Είπαν λοιπόν το εξής, άμα από τη στιγμή που αρχίζουν και υπάρχουν πυρήνες και υπάρχουν ελεύθερα ηλεκτρόνια, η θερμική ακτινοβολία, η αρχική ύψαση, όπως το σύμπαν ήταν υπέρθερμο όσο συμπυκνώνουμε το νόγκο, αυξάνει η θερμοκρασία. Αυτή η αρχική θερμική ακτινοβολία, επειδή είναι ελεύθερα τα ηλεκτρόνια, ανακλάται πάνω στα ηλεκτρόνια και παραμένει συζευγμένη, δηλαδή δεν διαχαίεται στο σύμπαν. Να το πούμε πιο απλά γιατί το λέμε λίγο με όρους φυσικής. Τι συμβαίνει στην ομίχλη, όταν έχουμε ομίχλη τι συμβαίνει. Έχουμε μόρια νερού τα οποία τι κάνουν, γιατί δεν βλέπουμε μπροστά μας, ανακλάνε το φως. Σαν τα μόρια νερού λοιπόν λειτουργούν τα ηλεκτρόνια, ανακλάνε την ακτινοβολία αυτή και δεν μπορεί να περάσει. Και υπάρχει μια ομίχλη, είναι η ομίχλη, η αρχική ομίχλη ας το πούμε, στα οποία δεν αφήνει την ακτινοβολία να διαχειθεί ελεύθερα. Υπολόγησε λοιπόν ο Γάμοφ ότι κάποια στιγμή όμως η θερμοκρασία θα πέσει και από τη στιγμή που θα πέσει η θερμοκρασία, κάποια στιγμή τα ηλεκτρόνια θα συζευκτούν στους πυρίδες για να φτιάξουν άτομα, υδρογόνου, ηλίου κλπ. Αυτοί που θα χαθούν τα ηλεκτρόνια, η ακτινοβολία θα διαχειθεί ελεύθερα και έκτοτε θα γεμίσει όλο το σύμπαν. Επειδή το σύμπαν διαστέλεται, η θερμοκρασία πέφτει και σήμερα υπολόγησε ο Γάμοφ ότι θα πρέπει να γεμίζει ισοτροπικά όλο το σύμπαν αυτή η ακτινοβολία και να έχει περίπου θερμοκρασία 5 Κ και να την παρατηρήσουμε στα μικροκύματα. Είναι σε κάποιο συγκεκριμένο μέρος του φάσματος που παρατηρούμε ακτινοβολία θερμική αυτής της κριάδας ας το πούμε, της θερμοκρασίας. Έκανα αυτή την πρόβλεψη πριν από, είπαμε τέλει το 1940 και ξεχάστηκε. Πέρασαν τα χρόνια, μετά από 15 χρόνια δύο αστρονόμοι, ραδιοαστρονόμοι οι οποίοι μελετάγανε φτιάχνουν μια κεραία μπάση περιτώση για να μελετήσουν την κίνηση κάποιου δορυφόρου θέλανε να μελετήσουν και το γαλαξία μπάση περιτώση και στις παρατηρήσεις που κάνανε με το ραδιοτελεσκόπιο γιατί για να παρατηρήσεις αυτές τις θερμοκρασίες χρειάζεσαι ραδιοτελεσκόπιο. Ήταν έναν θόρυβο, υπήρχε έναν μόνιμος θόρυβος στις παρατηρήσεις και δεν μπορούσαν να καταλάβουν από τι είναι γιατί δεν μπορούσαν να το εξηγήσουν με άλλον τρόπο. Η παραφυλλολογία του θέματος, που είναι αλήθεια βέβαια, λέει ότι νομίζανε ότι ήταν τα περιστέρια τα οποία κουτσουλούσανε την επιφάνεια του ραδιοτελεσκοπίου και στέλναν τους φοιτητές τους, ποιους άλλους θα στέλνανε, να καθαρίζουν την επιφάνεια του ραδιοτελεσκοπίου. Την καθαρίζανε μια, την καθαρίζανε δύο, δεν έφευγε με τίποτα ο θόρυβος. Στο τέλος πήραν κυνηγητικά όπλα πάνω τα περιστέρια, ο θόρυβος συνέχισε. Μη σας τα πολυλογώ, το Πρίστον είναι κοντά εκεί που γινόντουσαν οι παρατηρήσεις. Κάποιοι επιστήμονες του Πρίστον είχαν ήδη αρχίσει να μελετάνε αυτά που είχε κάνει και ο Γκάμοφ και μάθανε για αυτήν την παρατήρηση και τρέξανε, πήραν τα δεδομένα και τελικά αποδείχτηκε ότι είχαν παρατηρήσει αυτό που είχε προβλέψει ο Γκάμοφ πριν από 15 χρόνια, πάλι τυχαία, πάλι κατόπινη της πρόβλεψης. Βεβαίως οι παρατηρήσεις πρώτες δεν ήταν ολοκληρωμένες. Σταλθήκαν και τώρα υπάρχει σε τροχιά ένας δορυφόρος, ο Plank. Σταλθήκαν και ο δορυφόρος Koby, WMAP και Plank, τρεις δορυφόροι για να μελετήσουν το υπόβαθρο μικροκυμάτο, να μελετήσουν αυτήν την ακνοβολία, γιατί είναι πάρα πολύ σημαντική αυτή η ακνοβολία, έχει πάρα πολλές πληροφορίες για το αρχαίγον ο σύμπαν. Φανταστείτε ότι αυτή η ακνοβολία, αυτό που συνέβη που σας είπα πριν, ότι τα ηλεκτρόνια συζευτείκαν με τα άτομα και απελευθερώθηκε η ακνοβολία, έγινε όταν το σύμπαν είχε ηλικία 400.000 χρόνια περίπου. Δηλαδή έχουμε πληροφορία με αυτή την ακνοβολία από τότε που το σύμπαν ήταν στα Σπάργανα. Ήταν 400.000 χρόνια η ηλικία του. Έχουμε λοιπόν αυτός είναι ο δεύτερος πυλώνας πάνω στον οποίο στηρίζεται η θεωρία της μεγάλης έκρηξης. Είναι εξίσου σημαντική με το πρώτο. Για ποιο λόγο, για το λόγο που σας είπα είναι μια πρόβλεψη μοναδική. Και πρόβλεψη μοναδική γιατί καμία άλλη θεωρία από αυτές που κυκλοφορούσαν τότε, ή κυκλοφορούνε σήμερα, μάλλον δεν κυκλοφορούν σήμερα τις δευτερές, γιατί της έχει ουσιαστικά, τουλάχιστον αυτό το πλαίσιο που σας μιλάω σαν πλαίσιο ερμηνευτικό, δεν υπάρχει άλλο που να ερμηνεύει αυτά τα φαινόμενα. Ήταν ο δεύτερος μεγάλος πυλώνας που ενίσχυσε αυτή τη θεωρία. Και ο τρίτος μεγάλος πυλώνας, και ο τελευταίος αν θέλετε, βασικός πυλώνας αυτής της θεωρίας, είναι πρόβληψη πάλι του Γκάμοφ και των φοιτητών του, που είπαν το εξής, ότι λόγω της δίας διαδικασίας που σας είπα πριν, λόγω του ότι κρυώνει το σύμπαν, κάποια στιγμή αρχίζουν και συντήθενται τα πρώτα άτομα του περιοδικού πίνακα. Ιδρογόνο, ήλιο, λύθιο, αυτά είναι τα πρώτα άτομα, τα πρώτα στοιχεία του περιοδικού πίνακα, τα οποία συντήθενται στις θερμοκρασίες που έχει το σύμπαν, όταν είναι περίπου στην ηλικία των τριών λεπτών, όταν πέσει η θερμοκρασία περίπου έτσι ώστε να γίνουν αυτές οι πριντικές αντιδράσεις, συντήθενται αυτά τα άτομα, αλλά επειδή συνεχίζει να πέσει η θερμοκρασία δεν προλαβαίνουν να συντεθούν πιο βαριά στοιχεία και παραμένουν το σύμπαν να γεμί, να είναι γεμάτο από ιδρογόνο και ήλιο, κατά κύριο λόγο, και ένα πολύ μικρό ποσό στο λυθείο. Ήρθε λοιπόν ο Γκάμοφ και οι φοιτητές σου και είπαν, ωραία, ας πάρουμε την ιστορία του σύμπαντος, τι θερμοκρασία έχει, πότε είναι αυτή η θερμοκρασία, τι στοιχεία έχουμε, και έκαναν μια πρόβλεψη για τα ποσοστά των στοιχείων αυτών, μεταξύ ιδρογόνου, ηλιού, λυθείου και δευτέριου. Και έκαναν την πρόβλεψη λοιπόν, ξεχάστηκε και αυτή η πρόβλεψη και ήρθε μετά, όταν βέβαια αποδείχτηκε περίτερα και η πρώτη τους πρόβλεψη, τότε πήραν και ξεσκαλίσανε τις υπόλοιπες εργασίες αυτών της Τριάδας και μία από τις εργασίες είχε κάνει και αυτή την πρόβλεψη και μετά παρατηρησιακοί αστρονόμοι πήραν και παρατηρήσανε με μεγάλη προσπάθεια γιατί είναι δύσκολες παρατηρήσεις και αποδείξανε πραγματικά ότι αυτά τα ποσοστά των στοιχείων που είχαν προβλέψει είναι αυτά τα οποία υπάρχουν στο σύμπαν. Σε περιοχές βέβαια που δεν έχει υπάρξει αστρογένεις που δεν έχουν δημιουργηθεί άλλα στοιχεία γιατί αυτά τα στοιχεία που καταλαβαίνετε είναι τα πρωτογενείς στοιχεία αργότερα στο σύμπαν συντίθεται και τα υπόλοιπα οπότε πρέπει να βρεις περιοχές όπου δεν έχουν υπάρξει συνθήκες για να συντεθούν τα άλλα στοιχεία για να μετρήσεις τις πρωτόγονες ποσοστώσεις των στοιχείων Έχουμε λοιπόν αυτές τους τρεις βασικούς πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται η θεωρία της μεγάλης έκρηξης Λανθασμένα είχε θεωρηθεί αρχικώς ότι η θεωρία της μεγάλης έκρηξης προϋποθέτει την ύπαρξη χρόνου ίσο μηδέν Είναι η προέκταση πίσω στον χρόνο που άμα την πάρεις γραμμικά θα φτάσεις κάποια στιγμή σε χρόνο ίσο μηδέν Αυτό το κομμάτι είναι μια λάψερμηνία Αυτό που σήμερα θεωρούμε θεωρίας μεγάλης έκρηξης ή μάλλον θεωρούμε σαν το βασικό ερμηνευτικό πλαίσιο πάνω στην οποία θα ερμηνεύσουμε τις κοσμολογικές παρατηρήσεις και το ονομάζουμε η θεωρίας μεγάλης έκρηξης είναι ουσιαστικά ότι το σύμπαν ξεκινάει να διαστέλεται από το χρόνο 10.43 και μετά Δεν έχουμε τα εργαλεία, δεν έχουμε τη φυσική, δεν έχουμε ερμηνευτικά εργαλεία για να πάμε πριν από το χρόνο 10.43 δευτερόλεπτα Γιατί είναι η εποχή στην οποία το σύμπαν έχει το ίδιο μέγεθος με το κλαντικό μήκος σχήματος του Δηλαδή είναι το μέγεθος που το σύμπαν για να ερμηνεύσεις τα φαινόμενα πρέπει να φτιάξει μια θεωρία που να συνηπάρχει και η γενική θεωρία σχετικότητας που είναι η θεωρία του μεγάκοσμου και η κυβαντομηχανική που είναι η θεωρία του μικρόκοσμου Πρέπει να φτιάξει μια θεωρία αυτό που λέμε, κυβαντική θεωρία βαρύτητας Δεν υπάρχουν πολλές προτάσεις, γίνεται μεγάλη μελέτη και έρευνα σε αυτό το πεδίο, ακόμα είναι σε επίπεδο της επιστημονικής εντασίας με την έννοια ότι ψάχνουν να βρούμε για θεωρίες που να είναι αυτοσυνεπείς Αλλά πολύ δύσκολα αυτές τις θεωρίες μπορούν να αποδειχθούν Επομένως, επαναλαμβάνω ότι η θεωρία της μεγάλης έκπληξης είναι η θεωρία που μιλάει για την αρχή της διαστολής ο σύμπαντος από το 10.43 και μετά Βασίζει στους τρεις πυλώνες που σου είπα, βασικούς πυλώνες αποδεικτικούς αυτής της θεωρίας Δεν υπάρχει καμιά άλλη θεωρία που να μπορεί να ερμηνεύσει αυτά τα φαινόμενα, θεωρία που να ερμηνεύσει την διαστολή υπήρξε Η θεωρία της αφερής κατάστασης, μπορούσε να ερμηνεύσει την διαστολή αλλά δεν μπορούσε να ερμηνεύσει τις άλλες δύο πυλώνες Και επιπλέον ήταν μια θεωρία η οποία ήρθε κατόπινη εορτής να ερμηνεύσει παρατηρήσεις Και με αυτή την έννοια δεν είχε την ισχύ που είχε η θεωρία της μεγάλης έκπληξης Υπάρχουν προβλήματα, σας μίλησα μέχρι στιγμής για τους πυλώνες που αντιστοίχονται αυτή η ερμηνευτική Το ερμηνευτικό πλαίσιο για το κοσμελογικό Καταρχάς υπήρξαν προβλήματα, δεν ξέρω πόσο χρόνο έχω, μιλάω πολύ ώρα Πάρε τον χρόνο σου Άλλο ξέρω, με τη γενική ισχυρία σχετικό, δες πόσο χρόνος είναι κάτι σχετικό Αν αρχίζει να πέφτουν ντομάτες όμως που εγώ... Όχι, βλέπω απέναντι από τις φάτσες παρακολουφάνε όλοι Λοιπόν, τέλος πάντων... 12.43 σε τι ακριβώς είναι λεπτά, δευτερόλεπτα? Δευτερόλεπτα, δευτερόλεπτα, δευτερόλεπτα Λοιπόν, θα σέλεγα ότι... Ε, ναι, είπαμε τα θετικά της θεωρίας, τώρα υπήρξαν και αρνητικά Παραδείγματα, τους χάρη, υπήρξαν προβλήματα, τα οποία δεν μπορούσε να ρημινεύσει η θεωρία Ένα πρόβλημα ήταν ότι άμα πάρουμε την ηλικία του σύμπατου σαν 10 θα μεινούσε 43 δευτερόλεπτα Και δούμε ποιο είναι, για πόσο χρονικό... Δηλαδή, σε αυτό το χρόνο, με την ταχύτητα του φωτός Πόσο είναι οι αιτιακά συνδεδεμένες περιοχές, τι μέγεθος έχουν Θα δούμε ότι είναι πολύ μικρές Πολύ μικρότερες από τον χώρο που αντιστοιχεί στον χρόνο 10-43 Δηλαδή, ο χώρος αυτός, που θα διαστάλλει Είναι γεμάτο από περιοχές που δεν είναι συνδεδεμένες αιτιακά Τι σήμερα δεν είναι συνδεδεμένες αιτιακά Ότι δεν υπάρχει χρόνο η πληροφορία να πάει από το ένα μέρος στο άλλο Με αποτέλεσμα, αν δεν υπάρχει χρόνο δεν υπάρχει κανένας λόγος Γιατί θα πρέπει η θερμοκρασία της θάλασσας μικροκυμάτων Του λέγαμε πριν, να είναι σταθερή και ίδια σε όλο το ουρανό Δεν υπάρχει λόγος, γιατί κάτι έχει εξισώσει τις θερμοκρασίες Αυτό είναι ένα πρόβλημα πολύ σημαντικό που μας δεί με άλλα προβλήματα Ήταν τέσσερα συνολικά τα προβλήματα που προσπαθήσαμε να λύσουν Το λύσανε αυτό το πρόβλημα, όχι με τον ίδιο τρόπο Δηλαδή δεν κάνανε μια πρόβλεψη και ήρθε μετά η παρατήρηση Εδώ είχαμε αντίθετα σε αυτό το συγκεκριμένο Είχαμε ένα πρόβλημα και ψάχνουμε να βρούμε ποιο τρόπο να το λύσουμε Και σκεφτήκαν, σκεφτήκαν, σκεφτήκαν και είπαν ότι Ωραία, άμα για κάποιο λόγο το σύμπαν, μία από αυτές τις περιοχές Που είναι αιτιακά συνδεδεμένες, διασταλεί με επιταχυνόμενο ρυθμό Γίνει αυτό που λέμε πληθορισμός Τότε μπορεί να γεμίσει το σύμπαν, το σύμπαν που βλέπουμε εμείς Να είναι το αποτέλεσμα της διαστολής, της εκθετικής μιας περιοχής μονάχα που ήταν συνδεδεμένες αιτιακά Και επομένως λύνουμε αυτά τα προβλήματα Αυτό είναι λιγάκι μια ad hoc προσπάθεια ερμηνείας Παρ' όλα αυτά, αυτή η θεωρία, αυτή η άποψη, το πληθοριστικό σύμπαν Το οποίο μου άρεσε ο πρώτος ο οποίος το πρότεινε Αν και όχι σε όλη την έκταση, ήταν ένας Έλληνας ο Καζάνας Παράλληλα βέβαια και με άλλους που δουλεύαν εκείνη την εποχή, αλλά πάντως είχαμε συμμετοχή και εμείς Να τα λέμε και αυτά καμιά φορά, καλό είναι Έχεις δίκαιο Πού ήμουνε Στο inflation Στο inflation, ναι Το πρόβλημα λοιπόν ήταν ότι ήρθε ad hoc αυτή η ερμηνεία Η προσπάθεια να λυθεί το πρόβλημα, παρόλα αυτά έκανε προβλέψεις Αυτό το πληθορισμός κάνει προβλέψεις Μια πρόβλεψη ήτανε ότι πραγματικά η κατανομή, ας το πούμε έτσι για να το καταλάβουμε Η κατανομή των διαταράχων, όταν λέμε διαταράχες σημαίνουμε περιοχές που έχουνε μεγαλύτερη μάζα από άλλες περιοχές Φανταστείτε ότι στο σύμπαν, αν το σύμπαν, αυτό δεν σας το είπα στην αρχή, ας το πω τώρα Αν το σύμπαν ήταν εντελώς ομογενές χεισότροπο, δηλαδή δεν υπήρχε καθόλου καμία διαταραχή στην πυκνότητά του Θα είχε παραμείνει ομογενές χεισότροπο, αν δεν ξέρετε τι είδους διαστολή και αν υπήρχε διαστολή ή όχι Για να υπάρξει σύμπαν, για να καταρέψει, για να δημιουργηθούν δομές πρέπει αρχικά το σύμπαν να είχε μικρές διαταραχές Οι οποίες αυτοί μεγαλώνουν και μάλιστα ο τρόπος που λύνουμε το πρόβλημα των διαταραχών είναι μέσω του πληθορισμού του σύμπαν Γιατί έχουμε στην περιοχή, την εποχή που το σύμπαν είναι κυβαντομένο, ας το πούμε έτσι, είναι την εποχή που το σύμπαν έχει το μέγεθος του κυβαντικού μήκου σχήματος του Διαταραχές κυβαντικές, μικροδιαταραχές, οι οποίες δεν θα παίζανε κανένα ρόλο, αν δεν υπήρχε ο πληθορισμός που θα τις μεγάλωνε Είναι λόγω της εκθετικής διαστολής, τις μεγαλώνει αυτές οι διαταραχές και τις κάνει μακροσκοπικές Και αυτές οι διαταραχές είναι, αν θέλετε, οι σπόροι γύρω από τους οποίους αργότερα αρχίζουν και μαζεύεται η ύλη και δημιουργούνται οι γαλαξίες, τα στέρια κλπ Σας έλεγα λοιπόν ότι ορισμένα προβλήματα τα έλυσε ο πληθορισμός, έκανε κάποιες προβλέψεις Μία από τις προβλέψεις που κάνει ο πληθορισμός, δεν ξέρω αν ασχοληθήκατε τώρα τελευταία, είδατε αυτό το περίφημο πείραμα το BICEP2 Ένα πείραμα το οποίο προσπαθεί να παρατηρήσει τις διαταραχές που αφήνει πάνω στην επιφάνεια της θερμοκρασίας μικροκυμάτων Σε αυτήν την ακτινοβολία που σας είπα πριν, τις διαταραχές που αφήνει πάνω σε αυτά τα βαρυτικά κύματα Όταν το σύμπανό ήταν μικρό και εκβαδωμένο, υπήρχανε οποιαδήποτε μικρές διαταραχές μεταφερόντουσαν βαρυτικά Δημιουργούνται, ρίπλτς λέγονται, πώς να το πούμε σε ελληνικά, το ρίπλτς Βαρυτικά κύματα τα οποία μεταφέρονται, αλληλεπιδρούν με την ύλη και αφήνουν κάποια αποτυπώματα Αυτό λοιπόν το πείραμα που έγινε πριν πολύ καιρό και γραφτείκανε αρκετά άρθρα και στις εφημερίδες και λοιπά Ήταν ένα πείραμα το οποίο μπόρεσε και παρατήρησε το αποτέλεσμα αυτού του πληθορισμού Και μάλιστα θεωρήθηκε ότι επιτέλους έχουμε άλλη μια απόδειξη Μία που σας είπα ότι είχε σχέση με το μέγεθος των διαταραχών που προβλέπει ο πληθορισμός Και φαίνεται ότι επιβεβαιώνεται Είχαμε και μια δεύτερη απόδειξη που ήταν ότι είχαμε την αποτύπωση αυτών των βαρυτικών κυμάτων στην ακνοβολία μικροκυμάτων Και κατεπέκταση μια επιβεβαίωση του πληθορισμού Τώρα σήμερα που μιλάμε έχει ένα συνέδριο στην Ιταλία Ξεκίνησε χθες και τελειώνει μεθαύριο στο οποίο παρουσιάζουν τα αποτελέσματα ενός μεγάλου πειράματος του Planck Είναι ένας δορυφόρος που μελετάει αυτή την θάλασσα μικροκυμάτων και τις διαταραχές που βλέπουμε στον ουρανό της θάλασσας μικροκυμάτων Ο οποίος αυτό που μάθαμε ήδη από διαδρομικές επαφές Φαίνεται ότι τα αποτελέσματα του πειράματος του προηγούμενου είναι λάθος Το BISEP2 μάλλον έκανε και υπήρχαν ήδη από τότε κριτικοί Είχαν κάνει και θα σας πω και ένα πρόβλημα που δημιουργείται με αυτό το ζήτημα Κάνανε πολύ γρήγορα την ανάλυση των δεδομένων τους Το έκαναν λίγο έτσι διαστικά γιατί για να προλάβουνε την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων από το πειράμα Planck Γιατί δυστυχώς και στην Επιστήμη υπάρχει ανταγωνισμός Υπάρχει ανταγωνισμός γιατί οι χρηματοδοτήσεις είναι λίγες Και τα agencies που δίνουν χρήματα θέλουν απτά αποτελέσματα Γρήγορα και απτά Αυτό αναγκάζει τους επιστήμονες να κάνουν αγώνα δρόμου Πολλές φορές να μην μελετάνε σε αρκετό βάθος Ιδιαίτερα οι πειραματικοί επιστήμονες γιατί αυτοί που είναι θεωρητικοί έχουν μεγαλύτερη ησυχία Δεν παίρνουν και προγράμματα Και έτσι δεν έχουν κανέναν άγχος Τέλος πάντων, μάλλον αποδειχνύεται ότι ήταν λάθος το πειράμα Και η κριτική που κάνω προσωπικά είναι ότι υπάρχει λάθος τρόπος Με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την έρευνα και την επιστήμη Υπάρχει μια πολύ μεγάλη έμφαση στην εφαρμοσμένη επιστήμη Και καλά κάνει, πρέπει να υπάρχει Αλλά αυτό που δεν συνειδητοποιούν πολλές φορές αυτοί που δίνουν τα χρήματα Είναι ότι για να υπάρχει σήμερα εφαρμοσμένη επιστήμη Πρέπει να υπάρχει βασική επιστήμη που να γίνει πριν από 30, 40, 50 χρόνια Η σημερινή βασική επιστήμη θα τροφοδοτεί στην τεχνολογία του αύριο Όταν θέλεις το προϊόν να βγαίνει άμεσα, δηλαδή κάνεις έρευνα και παράγεις προϊόν, θα έχεις τέτοιου είδους αποτελέσματα που οδηγούν πολλές φορές και σε εγγελιοποίηση Δυστυχώς και αυτό που συμμετέχουν στα πειράματα αυτά Παρ' όπου ήταν πολύ ωραίο πείραμα, φαίνεται, περιμένω να δω τα αποτελέσματα πώς θα καταγραφούν στο αποτελέσμα του συνεδρίου Βέβαια δύο βασικά προβλήματα, δύο άλλα θέματα θα τα πω γρήγορα γιατί μιλάω αρκετή ώρα Δύο άλλα βασικά ζητήματα και προβλήματα τα οποία αντιμετώπισε η κοσμολογία Ήτανε, είπε και ο Αργύρης, αυτό που ονομάζουμε σκοτεινή ύλη και σκοτεινή ενέργεια Μας αρέσει εμάς, αστρονομούς, για κάποιο λόγο να δίνουμε σκοτεινά ονόματα Έχει μια βάση με την έννοια ότι σκοτεινή ύλη έχει να κάνει με το τι Είναι η ύλη που δεν αλληλεπιδρά με ελεκτρομαγνητική ακτινοβολία, ηλεκτρομαγνητικά Δεν αλληλεπιδρά με αποτέλεσμα να μην παράγει φως και να μην φωτοβολεί, δεν φαίνεται Αλληλεπιδρά όμως βαρυτικά και πιθανώς και μέσω της ασθενής δύναμης Επομένως βλέπουμε τα αποτελέσματα της τη δυναμική, αλλά δεν βλέπουμε το φως Δεν φαίνεται φως για να τη δούμε όπως μετράμε το φως των γαλαξιών και λοιπά Βασισμένη μόνο σε αυτή την δυναμική βρέθηκε σε πάρα πολλά κοσμικά σώματα Ότι οι ταχύτητες διαφυγής που μετρούσαν βασισμένη στην ύλη που βλέπανε Ήταν μεγαλύτερες, μάλλον ήταν μικρότερες από τις ταχύτητες που έκανε τα σώματα αυτά Δηλαδή θα έπρεπε να είχαν διαλυθεί, δεν θα έπρεπε να υπάρχουν τα σμήνια γαλαξιών Γιατί τα ταχύτητες που μετράμε είναι μεγαλύτερες από τα ταχύτητα διαφυγής που υπολογίζουμε Χρησιμοποιώντας το φως που βλέπουμε Αυτή είναι ο βασικός λόγος για τον οποίον θεωρούμε ότι υπάρχει σκοτεινή ύλη Έχουμε κάνει πολλά διαφορετικά πειράματα χρησιμοποιώντας διαφορετικά κοσμικούς ηχνηλάτες Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, χρησιμοποιούμε και άλλες μεθοδολογίες, μπορούμε να μετρήσουμε τη μάζα ενός σώματος από το φαινόμενο του βαρυτικού φακού Είναι ένα φαινόμενο βάσει περί του ότι βασίζεται στη γενική θεωρία της σχετικότητας και είναι ανεξάρτητο από αυτό που σας είπα πριν, τη δυναμική Και πάλι μας λέει ότι οι μάζες οι οποίες βλέπουμε στο σύμπαν Τα σώματα που βλέπουμε στο σύμπαν περιέχουν πολύ περισσότερη μάζα από αυτά που μετράμε μόνο με το φως Αυτό είναι το ζήτημα της σκοτεινής ύλης, το γνωρίζουμε, το έχουμε εγκολπώσει μέσα στη θεωρία της μεγάλης έκρηξης Χρειάζεται να υπάρχει σκοτεινή ύλη για να δημιουργούνται γαλαξίες για πολλούς λόγους που δεν θα τους αναλύσω τώρα Δεν έχουμε όμως παρατηρήσει τα σωματίδια αυτής της σκοτεινής ύλης Υπάρχουν πολλά πειράματα, οι συνάδελφοι των στοιχειωδών σηματηδίων προσπαθούν με πολλούς και εντελεχείς τρόπους, νομίζω και εσύ είχες ασχοληθεί με θέματα τέτοια Ακόμα δεν έχουμε κατορθώσει, η μοναδική άλλη για να είμαστε σωστοί και να είμαστε τίμιοι Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή για το τι μπορεί να είναι η σκοτεινή ύλη και είναι να θεωρήσουμε το νόμο της βαρίτας Άμα θεωρήσουμε το νόμο της βαρίτας και κάνουμε τη βαρίτα να είναι συναρτήση της απόστασης, να μην είναι σταθερή Ας το πούμε η βαριτική σταθερά να μην είναι σταθερά και να έχει απειροελάχιστη σχέση με την απόσταση Μπορούμε να ερμηνεύσουμε κάποια από αυτά τα φαινόμενα και πάλι όμως δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε όλα Εγώ προσωπικά πιστεύω ότι η σκοτεινή ύλη υπάρχει και κάποια στιγμή θα την εντοπίσουμε και πειραματικά Και τελειώνω με τη σκοτεινή ενέργεια, είναι το άλλο σκοτεινό κομμάτι Και το ενδιαφέρον εδώ είναι το εξής, ότι η ύλη από την οποία είμαστε φτιαγμένοι εμείς Δεν είναι καν η κυριαρχή ύλη στο σύμπαν Η κυριαρχή υλοενέργεια στο σύμπαν είναι η σκοτεινή ενέργεια που θα πούμε τι είναι Η αμέσως επόμενη σε πλήθος, σε μέγεθος είναι η σκοτεινή ύλη Και από αυτή που είμαστε φτιαγμένοι εμείς αποτελεί μόνο το 4,5% της συνολικής υλοενέργειας Αυτή που λέω εποτελούμαστε εμείς τι εννοώ, ενώπιπρωτόνια, νετρόνια, τα σωματήρια που γνωρίζουμε, τα βαριώνια Επομένως έχει ένα ενδιαφέρον αυτό φιλοσοφικό αν θέλετε Σκοτεινή ενέργεια και τελειώνουμε, η σκοτεινή ενέργεια από πού μας βγήκε Καταρχάς η σκοτεινή ενέργεια βγήκε για να ερμηνεύσει ένα παραθυσιακό φαινόμενο Παρατηρήσανε οι αστρονόμοι πρόσφατα και μάτια πήραν νόμπελ για αυτό Τε τέλος του 90, ότι το σύμπαν διαστέλεται επιταχυνόμενο Όλες τις θεωρίες που συζητάγαμε πριν, αυτό της διασολής του σύμπαντος Η λογική και η ανάλυση που είχε γίνει έλεγε ότι το σύμπανο επειδή περιέχει υλικό μέσα Οποιαδήποτε αρχική διαστολή, αναγκαστικά λόγω της ιδιοβαρύτητας του σύμπαντος Θα αρχίσει κάποια στιγμή να επιβραδίνεται η διαστολή Μπορεί να συνεχίσει να διασέλλεται για πάντα, δεν έχει σημασία, αλλά θα είναι επιβραδινόμενη αυτή τη διαστολή Και έρχεται τώρα, γιατί η βαρύτητα δρά ελλικτικά Έρχεται τώρα εδώ μια παρατήρηση και λέει ότι ναι κύριοι, σωστό είναι αυτό, τα πρώτα 7 δισεκατομμύρια χρόνια του σύμπαντος, ίσχυε αυτό Αλλά εμείς παρατηρούμε τώρα, τα τελευταία 7 δισεκατομμύρια χρόνια, ότι ο σύμπαντος επιταχύνεται Η διαστολή του επιταχύνεται Δηλαδή υπάρχει μια δύναμη που κυριαρχεί τώρα, η οποία έχει δράση αντιβαρύτητας, στον πόνος εισαγωγικά Έχει ακριβώς την αντίθετη φορά, η δράση της πάνω στα βαρυτικά σώματα. Αυτό είναι περίεργο Παρ' όλα αυτά η κυβαντική θεωρία πεδίου, μας επιτρέπει τέτοιου είδους ρευστά Είναι αυτό που είπε, το κυβαντικό κενό, το οποίο πραγματικά μπορεί να δώσει τέτοια είδος τέτοιους φαινόμενα Έχει αποδειχθεί αυτό, έχει αποδειχθεί και πειραματικά, με ένα συγκεκριμένο πείραμα το Casimir Effect Όμως υπάρχει μια, παρόλο που ενοιολογικά, φαινομενολογικά υπάρχει αυτή η δυνατότητα Όταν πας να κάνεις στις υπολογισμούς ακριβώς τι προβλέπει η κυβαντική θεωρία πεδίου για κοσμολογική σταθερά, γιατί η κοσμολογική σταθερά του Einstein παίζει και το ρόλο της κοντινής ενέργειας Αυτό δεν σας το είπα, θα σας πω μετά και θα τελειώσω με αυτό Η κυβαντική θεωρία πεδίου λοιπόν σου δίνει τη δυνατότητα να έχεις τέτοιου είδους ρευστά που να έχουν μια καταστατική εξούσια που να είναι αρνητική Όμως, άμα πας να κάνεις τον υπολογισμό θα δεις ότι το ποσό της κοντινής ενέργειας που παράγεται με αυτόν τον τρόπο είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που μετράς εσύ κοσμολογικά που χρειάζεται για να έχεις τη διαστολή που βλέπεις Και μ' άρεσε αν είναι ίσια αυτό, θα έπρεπε το σύμπαν, θα είχε διασταλή, θα είχε διαραγή Τα πρώτα δείχνει σε εκατομμυρίστατο δευτερολέπτου θα είχε διαραγή και δεν θα υπήρχε αυτή η δημιουργία και κατεβαίνει ότι θα μας ετοιμήσει εδώ να συζητάμε Επομένως έχουμε προβλήματα εννοιολογικά, έχουμε προβλήματα θεωρίας με τη σκοτεινή ενέργεια έχουμε όμως και το παρατισιακό εδομένο που είναι εντεφάκτο, είναι σωστό το παρατισιακό εδομένο δεν είναι λάθος, έχει πιστωποιηθεί με χίλους δυο διαφορετικούς τρόπους ότι το σύμπαν διαστέλνται επιταχυνόμενα, υπάρχει μία εκδοχή εναλλακτική σε αυτή του ρευστού που συσχετίζεται με την κλατική θεωρία βαρύτητας, με την κλατική θεωρία πεδίου που σας είπα πριν και είναι πάλι εναλλακτική θεωρία βαρύτητας Εάν σε κοσμολογικές κλίμακες η βαρύτητα είναι ελαφρώς πιο ασθενής απ'ότι είναι σε μικρότερες κλίμακες τότε εμείς θα νομίζουμε ότι το σύμπαν είναι φαινόμενο, επιφαινόμενο και δεν είναι πραγματικό ότι το σύμπαν διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό είναι ότι η βαρύτητα είναι πιο ασθενής σε μεγάλες κοσμολογικές κλίμακες Υπάρχει λοιπόν μια μεγάλη προσπάθεια αυτές οι δύο κατευθύνσεις να μελετηθούν η προσπάθεια να έχεις εναλλακτική βαρύτητα, γενική θεωρία σχετικότητας αλλά με κάποια μικρή προσαρμογή σε πολύ μεγάλες κλίμακες και από την άλλη μεριά είναι κάποια ρευστά, υπάρχουν και άλλα ρευστά ακόμα αυτά που είπα με τη σωστή κατευθυντική εξίωση που σου δίνουν την διαστολή αυτή Έχουμε λοιπόν σήμερα για κατά λίγο το μεγαλύτερο πρόβλημα σήμερα στην κοσμολογία προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε είναι 1. Τι είναι η σκοτεινή ενέργεια αν υπάρχει ή είναι διαφορετική, έχουμε εναλλακτική βαρύτητα είναι πολύ μεγάλος κλάδος αυτός και ένας άλλος πολύ μεγάλος κλάδος είναι τι συμβαίνει πριν από τον 10.43 εκεί χρειαζόμαστε κυβαντική θεωρία, κυβαντική κοσμολογία χρειαζόμαστε να καταλάβουμε να έχουμε τα εργαλεία για να μελετήσουμε φαινόμενα μπορεί ο χρόνος να μην πηγαίνει ποτέ στο μηδέν να πηγαίνει εκθετικά, η ίδια η έννοια του χρόνου να αλλάζει δεν έχουμε ερμηνευτικά εργαλεία νομίζω ότι τελείωσα, σας άλυσα θα πινω και λίγο νεράκι ευχαριστώ θερμά τον Μανώλη Κιονί για την υπέροχη εισήγηση του θα έλεγα πως σπάνια, σπάνια, εξαιρετικά σπάνια υπάρχει μια εισήγηση που συνενώνει την επιστημονική σαφήνεια και ακρίβεια με την απλότητα, δεν προκείται για απλογικότητα, με την απλότητα και βγήκε η κέρια στην ουσία των θεβάτων συνδεδεύστηκε τα κοσμολογικά προβλήματα που είναι πάρα πάρα πολύ σημαντικά τα πιο γενικότερα προβλήματα που υπάρχουν από πάρα πολύ παλιά υπάρχουν τώρα και θα υπάρχουν και στο μέλλον του τι σημαίνει κόσμος όλα εκείνα τα γενικότερα τα φιλοσοφικά προβλήματα ότι ζούμε μέσα στον κόσμο και θέλουμε όντως να καταλάβουμε τι είναι αυτός ο κόσμος μέσα στον οποίο έχουμε γεννηθεί συνεχίζουμε για να υπάρχουμε και προσπαθούμε για να καταλάβουμε ίσως ακόμα και το μέλλον του προς τα που θα πάει Λέω ότι είναι κατάλληλη στιγμή να ξανοιχτούμε σε διάλογο και σε ερωτήσεις Από την πρώτη στιγμή θα ήθελα να σας πω ότι θέλουμε να εθαρρύνουμε τους νέους ανθρώπους είτε σαν εισηγητές όπως έγινε στην πρώτη μας την εκδήλωση είτε σαν κάποιους που συμμετέχουν στη συζήτηση οπότε θα προτιμούσα στο πρώτο στάδιο τουλάχιστον να ανικά χέρια Πώς το ορίζουμε τον ενικό? Εσύ Χάρη είσαι εννιάτον Εσύ δεν είσαι σίγουρα Α, ναι οι νέοι δεν θέλουν να συμμετάσουν σε πρώτο στάδιο και περιμένουν την εθάρρηση από τους καθηγητές τους Χάρη μπορείς να συμμετάσεις και σε Πιο τρία πράγματα θα λαμβώ μανάκα Ναι βέβαια Το ένα είναι στα ιστορικά που έχω μία κλήση το τελευταίο καιρό Όταν έγινε η δημοσίευση των Πέντσιας και Βουίσον το 1965 για την ανακάλυψη της Ευρωπαϊκής Ακτομοσμής δεν είχαν εμπαρρυθμίσει τις αναφορές Ο Πόλεμος έστειλε ο Γράβος ένα γράμμα του οποίου το πρώτο προσώζεται στο Δόξιος Μουζέλ στο Μόνακο Δυστυχώς ήταν και άλλοι που τα χανεθεί αυτά πριν από αυτούς του μημονέου του Πρίνστον Ένα αυτό Το δεύτερο είναι ότι, σχετικά σοβαρό, του χρόνου διορτάζουμε τα 100 χρονιά πρεβδιατικότητα της Ευρωπαϊκής Ακτομολογίας που είναι ένα από τα βασικά εργαλεία της Προσομολογίας και υπάρχει ένα φιέρωμα σχετικό στο οποίο ο Μανώλης έχει συσφέρει ένα σημαντικό κομμάτι Οπότε, από τη νέα χρονιά, όταν θα τυκλοφορήσω το φιέρωμα, διαβάστε τι θα μας έχει πει Πολύ λιγότερα από αυτά που σας είπα τώρα Μου έβαλε περιορισμό χίλιες λέξεις ο κύριος, παρακαλώ Το τρίτο πράγμα είναι ότι έχουμε και άλλους Έλληνες που έχουν συσφέρει στην συνοδική θεωρία αυτής της ερμηνείας των φαινομένων που παρακολουθούμε πέραν του Δήμου του Καζάνα Ο ένας ήταν αυτός που στο τέλος το αναφέρει ο Μανώλης είναι ο σπ. Βασιλάκος για το πώς πηγαίνουμε στο προς το μηδέν χρόνο ότι μπορούμε να πηγαίνουμε σε ένα όρο και να κάνουμε πότα στο μηδέν Αλλά υπάρχουν και άλλοι, για παράδειγμα όλοι αισθάνομαι και αυτούς τα παιδιά μου Ο Χρήστος Ροσάρκας, ο οποίος για παράδειγμα βασίζεται σε άλλες υποθέσεις όπως ότι ζούμε σε μια ειδική περιοχή στο σύμβαλλο ή ότι το μαγνητικό περιοχείο που δελαμβάνεται στην έθνος υπόψεων στους υπολογισμούς παίζει σημαντικό ρόλο σχεδόν στον κυβαρίτητα Αυτά και έκπλησα. Ευχαριστώ πολύ Τώρα, στους πραγματικά νέους Ευχαριστώ. Μου φαίνεται πως είσαι τρεις φορές νέος. Κι ένα πρόβλημα Άλλη ερώτηση, παρατήρηση, συμβολή... Χαζές ερωτήσεις επιτρέπονται Απορώ πως ξεχωρίζω τις χαζές ερωτήσεις από τις εφείς ερωτήσεις Άμα το καταφέρετε αυτό... Είναι οι χειρότερες Οι επικίνδυνες είναι αυτές Αλλά ντρεπόμουν να την κάνω. Και μια και μιλήσατε τόσο... Υποθέτω ότι κατάλαβα περίπου το 90% Όπως θα είπατε... Τολμώ να την κάνω. Που διαστέλετε το σύμπανη? Πουθενά. Το σύμπανη είναι αυτό Ναι, αλλά για να διαστέλετε... Και το επέκεινα, το χάος που φάλε... Λέει ότι κάτι υπάρχει πέρα από το σύμπανη Σου πού διαστέλετε? Δεν διαστέλετε. Η ερώτηση είναι άτοπη Για αυτό είπα χαζή ερώτηση... Χαζή δεν είναι. Χαζή δεν είναι καθόλου Δεν είναι καθόλου χαζή Θα κάνω πάλι το παράδειγμα με το μπαλόνι Ναι, ένα μπαλόνι κάπου διαστέλετε Διαστέλετε στην τρίτη διάσταση Έχουμε την τέταρτη διάσταση, εμείς, να διασταλούμε Ο διωτικός μας ο τριάστος χώρος Είναι βαπτισμένος στον τετραδιάστο χωρόφρονο Είμαστε αντικείμενα τεσσάρων διαστάσεων Δεν είμαστε στις τρεις διαστάσεις Αυτό το είχα πρωτοδιαβάσει στη μηχανή του χρόνου Είναι αντικειμενικό το πρόβλημα Και το ερώτημα μπαίνει αντικειμενικά Γιατί είμαστε τετράτη διάσταση το χρόνο Την αντιλαμβανόμαστε, τη ζούμε Εμείς αντιλαμβανόμαστε στις τρεις διαστάσεις Για να προσθέσω λίγο κάτι Για να θυμηθούμε το τι σημαίνει η απόσταση Σημαίνει πως έχουμε αυτό που λέμε στη γεωμετρία Την μετρική που μας λέει πως θα μετρήσω την απόσταση Αν στην απόσταση αυτή είναι εδώ Που μου λέει πόσο μακριά είναι το σημείο α από το σημείο β Βάλω ένα παράγοντα που είναι συνάστη του χώρου Σημαίνει ότι καθώς ο χώρος αλλάζει Δεν με ακούει όμως αυτός που είπατε την ερώτηση Λοιπόν, εσύ με αναπατήσω ή βέβαια Όχι, στον συνάδελφο μου της ιστολογικής σχολής Στον Μπροσμήτωρα μας, μέλος της οργανωτικής επιτροπής Εκείνο που έλεγα λοιπόν είναι Για να συνεχίσω την παρατήρηση του Μανώλη Ότι ο χώρος για μας είναι οι τρεις διαστάσεις Του χώρου και ο χρόνος Συνεπώς μπορώ να φανταστώ μια μετρική Πως να μετράω την απόσταση Οι τοπογράφοι, οι αγρονόμοι και τα λοιπά Μόνο που στη δική μας την περίπτωση Για να μετρήσω την απόσταση από το α σημείο α μέχρι το σημείο δήτα Έχω μια τέτοια μετρική που μπροστά υπάρχει μια κλίμακα του χρόνου Μια συνάρτηση α του τε Και η συνάρτηση αυτή αλλάζει με το χρόνο Που σημαίνει αυτό που λέω τώρα είναι τρία μέτρα Δύο μήνες μετά, δύο χρόνια μετά δεν είναι τρία μέτρα Είναι πέντε μέτρα ή έξι μέτρα Υπάρχει αυτή η κλίμακα του χρόνου Βλέπω ένα χέρι εκεί πίσω ναι Μετά με τα λεπτό περνάσεις και με τις απαντήσεις που δίνεται Θα διλαμβάνουμε ότι μέρος της διάστασης που έχουμε Αλλάζει χρονικά διαφορετικά από ότι αλλάζει κάποιον άλλο Για να μπορεί δηλαδή να διασθέλεται και στην δέντα πηδιάσταση Σημαίνει ότι είτε κάποιοι που πάει στο παραλυτό ή στο μέρος Διαφορετικά από ότι κινείται το υπόλοιπο σύμπαντο Το σύμπαντο ήδη διασθέλεται Ναι η διαστολή αυτή όμως πάει στην δέντα πηδιάσταση Δηλαδή το χρόνο Κοιτάξτε όχι η απάντηση Είχε να κάνει με το που διασθέλετε Μέσα σε τι διασθέλετε Ο χώρος είναι εμβατισμένος σε τέτοια Ξεχάζονται ο χρόνος Πάρετε ότι είναι κάποια άλλη διάσταση Υπάρχουν μοντέλα κοσμολογικά με 9 διαστάσεις Με 25 διαστάσεις Δηλαδή στα μαθηματικά αυτό είναι τριβιαλ Δεν είναι πρόβλημα Μπορεί να παίξεις στην ίδια στάση Έχεις τα μαθηματικά ορίζονται εξαιρετικά καλά Επομένως θέλω να πω ότι είναι χρόνος Μας δυσκολεύει, μας μπερδεύει Ξεχάζεται ότι είναι χρόνος Είναι τέταρτη διάσταση Έχουμε ένα τριβιάστατο χώρο Εμβαπτισμένο σε ένα τετραδιάστατο χώρο Μόνο το γεγονός ότι μεγαλώνουμε γυράσκουμε Είναι απόδειξη πως υπάρχει χρόνος Δεν μπορούμε να ξανανιώσουμε Στη βιολογία όχι Σε μερικές αισθήματα φυσικής Η κυρία πίσω Συγγνώμη λίγο να ακούσουμε την κυρία Θα το δούμε Θα ήθελα να μας ευχαριστήσει Αν μπορείτε και αν είναι μέσα στον αίμα Για την έννοια του ειδενός Ψάχνουμε στις φυσικοί και στη φιλοσοφία Και στη θεολογική ενταγωγία Τα δυο τελευταία Δεν ήμουν σε θέση να πω κάτι έξυπνο Στο σχεδινό θέμα Δεν θα βγει κάτι έξυπνο Δεν είναι στο θέμα μου Δεν είναι στο θέμα μου Και δεν θα βγει κάτι έξυπνο Τι εννοείται την κοσμολογία Θέλω να πω Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε Είναι αυτό που λέμε μοναδικότητες Στην κοσμολογία Είναι ένα πρόβλημα Και το Big Bang το είπε Αν υπάρχει Big Bang Αν υπάρχει χρόνος στο μηδέν Αυτό είναι ένα singularity Ο Penrose και κάποια άλλη Χωρίς που λέει μαθηματική και φυσική Φτιάξανε κάποια αξιώματα Για να αποφύγεις τα προβλήματα του singularity Εφόσον όμως Όταν έχεις ρευστά τα οποία είναι σαν τη σκοτεινή ενέργεια Δεν λειτουργούν αυτά τα αξιώματα Επομένως δεν ξέρουμε πως να διαχειριστούμε Στην κοσμολογία Για αυτό εγώ προσωπικά σας είπα ότι Η θεωρία αυτή που θεωρούμε ότι είναι η βάση Είμαστε σίγουροι για αυτή Και το ονομάζουμε θεωρία του μεγάλου έκπληξης Υπάρχει αρχή της διαστολής Που δεν ξέρουμε πως να τη διαχειριστούμε Χρειαζόμαστε εργαλεία τα ψάχνουμε Αν τα βρούμε θα σας συνειδημερώσουμε Να προσπαθήσω λίγο να... Μάλιστα Να προσπαθήσω λίγο Μανανή προσπαθήσω λίγο Καταρχήν να πούμε ότι όντως Πρόκειται μια δύσκολη έννοια Κι από τη φιλοσοφική πλευρά Κι από τη θεωρολογική πλευρά Κι από την πλευρά της φυσικής Να συμφωνήσουμε όλοι ότι στα πλαίσια Της αρχαίας ελληνικής σκέψης Δεν υπάρχει η έννοια του μηδενός Οι αρχαίοι Έλληνες συμπαθούσανε Πως το μηδέν ας πούμε δεν υπάρχει Εξού και στη μέτρησή τους είχαν το ένα, δύο, τρία Δεν αρχίσουν ποτέ από το μηδέν Το μηδέν είναι μια εισαγωγή που ήρθε από τους Άραβες Απλώς να κάνω ένα άλμα Και φτάσουμε σε αυτό που ανέφερα κάπως πρόχειρα βέβαια Σε αυτό που λέμε το κυματικό το κενό Θα λέγει κάποιος πως κλασικά πως το κενό είναι το τελείως άδειο Αυτό που δεν υπάρχει Μπορούμε να φανταστούμε πως υπάρχουν οι διακυμάνσεις Στις οποίες εμείς δεν τις βλέπουμε Παρ' όλα αυτά οι διακυμάνσεις αυτές Θα δώσουν μια κάποια μέση ενέργεια Και ίσως αυτή η μέση ενέργεια συνδέεται με την κοσμολογική σταθερά Του Αϊστάιν ή με την άλλη την κοσμολογική σταθερά Που χρειαζόμαστε για να δώσει εκείνη τη μεγάλη την άποση Στο σύμπαν και να εξηγήσουμε την Επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος Το άλλο που θέλω να καταθέσω και εγώ Δεν προέρχομαι από την κοσμολογία Προέρχομαι από τα στοιχεία της οματίδια Είναι στα πλαίσια των θεωριών που έχουμε εμείς στην διάθεσή μας Έχουμε μια κάποια τάση Πιθανόν για να φανεί πάρα πάρα πολύ παραξενική Ότι θέλοντας να φτάσουμε στο σημείο εκείνο Της ενωποίησης, σωστά Της γενικής θεωρίας σχετικότητας με την κυβαντική θεωρία Έχουμε φτιάξει κάποιες θεωρίες χορδών Πείραμε όμως αυτές οι θεωρίες χορδών Ζούνε μονάχα σε εντεκά διαστάσεις Ή εν πάση περιπτώσεις σε διαστάσεις παραπάνω από τις τέσσερις Δηλαδή είναι συνεπής προς αυτόν Και είναι εντάξει προς κυβαντικούς κανόνες Για να το πω έτσι κάπως χοντρικά Ας πούμε σε εντεκά διαστάσεις Άμα το λέγατε αυτός σε λογικό άνθρωπο Εμείς ξέρουμε ότι η διαστάση είναι τρεις συν ένα Τρεις του χώρου και ένα του χρόνου Άρα θα πρέπει να τις πετάξουμε με τις θεωρίες αυτές Πλύνω όμως, οι φυσικοί το γύρισαν ανάποδα Και είπανε μπορούμε να έχουμε θεωρίες Όπου έχουμε τις τρεις που τις βλέπουμε Που εκτείνονται από το μειόν άπειρο μέχρι το συνάπειρο Και κάποιες άλλες θεωρίες τις οποίες δεν έχουμε την εύκολη πρόσβαση Βρήκαν τρόπους με συμπαγής διαστάσεις Με συμπαγής διαστάσεις Άρα λοιπόν μπορείτε να φανταστείτε το πέρα αυτό Και το διπλώνω κατά κάποιο τρόπο Και φτιάχνω κάτι σαν το καλαμάκι Οπότε σε μια διάσταση αυτό που γίνεται είναι Εκτείνεται από το μειόν άπειρο μέχρι το συνάπειρο Η άλλη διάσταση αυτή είναι αυτό που λέμε η συμπαγής η διάσταση Την οποία εμείς λοιπόν Δεν μπορούμε για να τη δούμε με εύκολο τρόπο Άρα λοιπόν υπάρχουνε αυτές οι επιπλέον διαστάσεις Και συνεπώς όταν πάμε στις πρώτες στιγμές του σύμπαντος Διανοίγεται μια άλλη δυνατότητα Ότι εμείς ζούμε στις τρεις διαστάσεις Σωστά, άρα ζούμε σε μια μεμβράνη Που την ευαπτίζουμε στις παραπάνω διαστάσεις Μόλις το πει αυτό κάποιος Μπορεί να φανταστείτε ότι υπάρχει μια άλλη μεμβράνη Στις παραπάνω διαστάσεις Και αυτό που λέμε Big Bang Δεν είναι τίποτα άλλο από μια σύγκρουση Ανάμεσα στις δύο αυτές μεμβράνες Σύμφωνα με τα μοντέλα μας αυτό μπορεί να γίνει Ξανά και ξανά και ξανά Να θυμηθώ τον Ηράκλητο Στων αυτών λόγων Και όντως συμβαίνει σαν πυροδικό φαινόμενο Είναι εύκολη και άμεση απάντηση Τι είναι το μη-ον Το οποίο εμείς που θεωρούμε Ότι είμαστε όντα Μας είναι λίγο δύσκολο πρώτον να το προσεγγίσουμε Δεύτερον αγαπάμε πάρα πολύ την οντολογία μας Ότι ζούμε και θέλουμε μάλιστα να διασφαλίσουμε Και τη ζωή μας και το γεγονός Ότι αυτό το σύμπαν γεννήθηκε Και πιθανόν και να πεθάνει Ή να χάσουμε την επαφή μας σύμπανά Με το επιταχυνόμενο σύμπαν Να χάσουμε την επαφή μας με τους υπόλοιπους Και να ζούμε σε μια τρομερή μοναξιά Να μην έχουμε τη δυνατότητα να επικοινωνούμε με άλλους Με άλλα αστέρια, με άλλους γαλαξίες Άρα μία κάποια στιγμή όντως μου φαίνεται πως ο Μανώλης έχει δίκιο και καλά Κι άρχισε στην αρχή με τα φιλοσοφικά θέματα Είναι αδύνατο ή δύσκολο Να ξεχωρίζεις το καθαρός επιστημονικό Από το φιλοσοφικό, εκσού και το πρόβλημα του Αιστάνη Και άλλων, οι οποίοι ψάχνανε Να συμβιβάσουν την ιδέα Τι είναι σύμπαν, με αυτό που τους έλεγε η θεωρία Που στιάξανε οι ίδιοι Και το ίδιο συμβαίνει με την κβατική θεωρία που έχει συμβάλει πάλι ο Αιστάνη Και πάλι την πούλησε Υπάρχουν πραγματικά πράγματα Ζούμε σε έναν παράξενο κόσμο, καλύτερα να συνηθίσουμε στην ιδέα Έχουμε μια φιλοσοφική... Εμείς είμαστε αποτελέσματα των διεργασιών Ψησικών διεργασιών που έχουν συμβεί στο σύμπαν Ζούμε μέσα στο σύμπαν Αυτό είναι και το ιδιαίτερο γνώρισμα Που έχει η ευθύνη της πρωτοβουλίας Είναι ότι δεν μπορεί να τειραματιστεί με το σύμπαν Άλλα φυσικές που μπορεί να κάνεις το πειραμάσιο Όταν επαναλάβεις να έχεις μια στατιστική προσέγγιση Στα αποτελέσματα για να δεις ποιο είναι το πιο συνονόμος Που διέπει το φαινόμενο Εμείς αυτήν την δυνατότητα δεν την έχουμε Εμείς είμαστε αποτελέσματα των διεργασιών Προσπαθούμε να κατανοήσουμε το σύμπαν μελετώντας από τα μέσα Επομένως κατά την άποψή μου φιλοσοφικά Δεν είναι η δικιά μου άποψη, νομίζω ότι είναι κοινός τόπος Δεν θα μπορέσουμε ποτέ Να έχουμε μια πλήρη αντίληση του σύμπαντος Πάντα θα υπάρχει δηλαδή, θα τύνουμε να κατανοήσουμε όλο και περισσότερο Τι σχέδια και εργασίες που συντελούνται Αλλά πάντα θα υπάρχει κάποιο κομμάτι του που θα είναι Κρυφό από εμάς, όχι για κανένα άλλο λόγο Ή για κάποιο λόγο θεολογικό Για λόγο καθαρά, ότι είμαστε εντός του σύμπαντος Ή να είμαστε εντός του συστήματος που μελετάμε Θα ορμηθώ από την ερώτηση για το μηδέν Και θα ήθελα να καταθέσω κάποιες σκέψεις Εναρκτικές, εντυπωσιασμένος πράγματι από αυτά που άκουσα απόψε Είναι σημαντικό ότι αυτή η περιήγηση που επιχειρήσατε Αρχίζοντας από το λέξημα κόσμος Που σημαίνει αρμονία, που σημαίνει τάξη Ή τελεολογία αρμονίας από την μια μεγά Και από την άλλη παραπέμπει σε κάτι που δεν είναι ούτε αρμονία ούτε τάξη Εδώ συναντούμε και αυτή την πρόκληση Ανάμεσα στο μηδέν και στο υπάρχον Ανάμεσα στην ύλη και στην ύλη Ανάμεσα στο πνεύμα και στην ύλη Στην αρχιότητα έχουμε δύο αποτυπώσεις, δύο προσεγγίσεις Του ιδενός χωρίς τη λέξη Από μια μεγά είναι ο Παρμενίδης ο οποίος συνεχίζεται από τον Αριστοτέλη Και όπου βρίσκουμε μια διατύπωση ότι το Ων αεί ίδιον κατά αυτά Επομένως ό,τι κατεξοχή περιέχεται και στο οποίο ανάγονται όλα Δεν είναι μία αρχή μηδενός αλλά μία αρχή όντως Ουσιαστικά το μηδένος τέτοιο είναι η ανυπαρσία και το Ων είναι η ύπαρξη Δεν υπάρχει δηλαδή ούτε στον Παρμενίδη ούτε στον Αριστοτέλη καμία απολύτως περίπτωση το μηδέν να περιέχει κάτι άλλο παρά τον εαυτό του Δεν υπάρχει δηλαδή μία φαντική ή υπερβατική διάσταση του μηδενού Όμως στην ίδια εποχή έχουμε αυτήν την αντίστοιξη Ηράκλητος Πλάτωνης Στον Ηράκλητο διαβάζουμε κάτι το οποίο είναι όχι απλώς προκλητικό για την εποχή αλλά αξεπέραστο μέχρι και σήμερα Συνάδων διάδων Εδώ εξυπονοείται το εστί Δηλαδή η συμφωνία είναι ασυμφωνία ή το άλλο συνέχων διέχων πόλεμος που σημαίνει ότι το υπάρχον και το περιέχον διέπεται από μία δυναμικότητα που διατυπώνεται στον Σοφιστή του Πλάτωνα ως εξής βιάζεσθε τον του Παρμενίδου Λόγον και λέγνει θα σκήσουμε βία αυτό που έλεγε ο Παρμενίδης δηλαδή αυτό το ενοποιητικό και αυτό το μονοϊδέστητο πύρο του όντως και θα πούμε τότε ον ως ουκέστη και το μη ον ως έστιπη ότι το ον δεν είναι κατά κάποιο τρόπο και το μη ον είναι κατά ένα άλλο τρόπο που σημαίνει δηλαδή ότι εδώ υποφόσκει το μηδέν ότι το μηδέν είναι και αντιστρόφος το ίδιο παραλαμβάνει και ο Χέγγελ στην αρχή της Λογικής του και έχουμε αυτή την περίφημη διαρκτική που επηρέασε όλα τα κοινωνικοοικονομικά συστήματα περισσότερο παρά την επιστήμη αλλά τώρα βλέπω ότι και την επιστήμη υπάρχει η εξής ομπόδης και ευρωπληκτική φράση ότι το ον είναι μηδέν και το μηδέν είναι ον. Επιλέξτε. Έχεις δώσει πολύ λεϊκό για να γίνει συζήτηση. Οπότε μια σύντομη εδώ... Θα προκάλεσε η ερώτηση. Να πω σύντομα δύο πράγματα. Ένα, όπως είπα και στην αρχή, εγώ θεωρώ ότι η προσωπικότητα στην ιστορία δεν έχει μόνο στην επιστημονική ιστορία, στην ιστορία γενικά, η προσωπικότητα παίζει καταλυτικό ρόλο αλλά δεν πρέπει όχι όμως έξω από την κατανόηση ότι είναι σπορά της εποχής του. Δηλαδή ότι συσσορεύεται γνώση, συσσορεύονται συνθήκες αυτές που γεννάνε τους επιστήμους. Θα είναι ένας, θα είναι δύο αυτοί οι καταλύτες οι οποίοι θα κατανοήσουν, θα λειτουργήσουν σαν σφουγγάρια και θα αποδώσουν, θα κάνουν το ποιοτικό άλμα, ας το πούμε, στη γνώση. Όχι όμως και η προσωπικότητα παίζει σημαντικό ρόλο αλλά δεν είναι μόνο η προσωπικότητα. Είναι και όλο αυτό που εγώ το είπα με ένα δικό μου τρόπο η δουλειά του μπιρμιγκιού, χρειάζεται δικασία. Τώρα για την ανθρωπική αρχή θα πω δύο λόγια μόνο και τελειώνω. Εγώ προσωπικά δεν είμαι θεασώτης της ανθρωπικής αρχής. Η ανθρωπική αρχή για αυτού που δεν ξέρετε λέει ότι υπάρχουν δύο εκδοχές, οι ασθενείς και οι ισχυροί. Οι ασθενείς λέει ότι εμείς ζούμε σε ένα σύμπαν, στο σύμπαν εκείνο το οποίο είναι κατάλληλο για να δημιουργήσει ζωή, δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε σε άλλο σύμπαν γιατί αναγκαστικά υπάρχει το περίεργο, ας πούμε, ότι αν ήταν λίγο διαφορετικές σταθερές, ή σταθερής βαρύτητας, ή σταθερά το που μπαίνουν στις διαφορετικές αλληλεπιδράσεις, ήταν κατά πολύ ελάχιστο διαφορετικό, τότε θα μπήχαν δημιουργηθεί συνθήκες για να δημιουργηθεί η ζωή. Και επομένως ας πούμε αυτό το περίεργο, σου λέει τέτοια και fine tuning ας πούμε, είναι πολύ περίεργο και επομένως υπάρχει η εκδοχή που λέει ότι εμείς ζούμε μόνο σε διασύμπαντα και είναι η ασθενείς εκδοχή, η οποία εντάξει είναι λίγο λογικοφανής και υπάρχει και η ισχυρία, λέει ότι το σύμπαν δημιουργήθηκε για να υπάρξουμε εμείς σε αυτό. Και είναι ακριβώς αυτό, γιατί δεν μπορεί να είναι άλλο. Βέβαια όλα αυτά τα προβλήματα λύνονται με το χαωτικό. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να θεωρούμε ότι η ζωή υπάρχει μόνο σε το πλανήτη. Κατακάτσε αυσύ συγνωρίζουμε ότι υπάρχουν εκατομμύρια πλανήτες σε άλλα ηλιακά συστήματα. Πλέον τα παρατηρούμε, βλέπουμε πλανήτες. Όταν δούμε με προσοχή σχεδόν γύρω από κάθε αστέρι, υπάρχουν πλανήτικα συστήματα. Δεν δημιουργούνται ζωής, δεν δημιουργούνται ζωής σε κάθε πλανήτικο σύστημα, αλλά στις συνθήκες σε μια απειρία γαλαξιών και πλανητών θα δημιουργηθούν και άλλο αντίσχεσες συνθήκες. Αυτό δεν έχουμε επιβεβαίωση, αλλά στη βάση της αστυστικής και λογικής είναι πιθανότητα ότι να υπάρχει άλλη ζωή. Έλογη δεν ξέρουμε αν υπάρχει, αλλά ζωή, κάποια μορφή ζωής πρέπει να υπάρχει. Να προσθέσω δύο προσθήκες. Να καταθέσω μια σημαντική παρατήρηση που το παραβλέπουμε. Είναι το θέμα της κλίμακας χρόνου. Μιλάμε για ένα σύμπαν που έχει μια ηλικία 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια. Την ώρα που εμείς ζούμε, το ξέρουμε αυτό κάπου γύρω στα 10.000 χρόνια, η γλώσσα είναι ακόμα κάτι πολύ πιο σύντομο. Συνεπώς έχουμε αυτή την παράξενη την απέτηση, ζώντας ένα εξαιρετικά μικρό χρονικό διάστημα, να είμαστε σε θέση να πούμε την ιστορία του σύμπαντος που μας ξεπερνάει κατά πολύ πολύ περισσότερο. Είναι σαν κάποιος σπίτι του να βλέπει γεφιμιστικό σποτ για μια ταινία, που κρατάει 2,5-3 ώρες, το σποτάκι αυτό να κρατάει γύρω στο μισό με ένα λεπτό και παρ' όλα αυτά να σας λέει, ξέρετε, με το ένα λεπτό, είμαι σε θέση να σας πω την ταινία όλη, πώς η Βιουκλάκη πήγε και αγάπησε τον ένα και τον Άρονα. Κάπου πρέπει να έχουμε την αίσθηση του μέτρου, ότι μιλάμε για μια χρονική κλίμακα που είναι τεράστια και παρ' όλα αυτά με τα λίγα λίγα λίγα στοιχεία, όπως και οι αρχαιολόγοι φίλοι μας βρίσκουν μερικά στοιχεία και θα είναι σε λίγο, να σας πούνε, αν πρόκειται για τον κουνιάδο του Μεγαλέξανδο, τον Πατζανά και τα λοιπά, λίγο παίζουμε και εμείς στο παραπλήσιο πράγμα, με εξαιρετικά λίγα στοιχεία, την ακτινοβολία του υποβάθρου, τις δοκιμάσεις που είναι εκεί που είναι πάρα πολύ σημαντικές, παρ' όλα αυτά διεκδικούμε σχεδόν την πληρώτητα, έχουμε αυτή τη μετριοφροσύνη, καλά στην αρχή του σύμπαντος μας διαφεύγει, το μέλλον πάλι δεν το ξέρουμε, αλλά το πιο μεγάλο κομμάτι της ιστορίας του σύμπαντος πιστεύουμε πως τελέχουμε. Την δεύτερη παρατήρηση για την ανθρωπική αρχή, απλώς να καταθέσω την γνώμη του ανθρώπου που ανέφερε τον όρο, η ανθρωπική αρχή, the anthropic principle, πρόκειται για τον Μπραντον Κάρτερ, ο οποίος είχε συμμετάσει εδώ σε ένα συνέδριο με θέμα τον χρόνο, είχε το προνόμιο για να μιλάω μαζί του στο σπίτι του και στο μεντό, και πρόκειται για την εξής απλή παρατήρηση, ότι αν πάρουμε τις κοσμολογικές σταθερές που ξέρουμε, η σταθερά της ηλεκτρομαγνητικής δύναμης, την ταχύτητα του φωτός κτλ, θα αλλάξουμε λίγο, πάρα πολύ λίγο, χάνουμε τη βιολογία, δεν είναι δυνατό να έχουμε τη βιολογία που έχουμε πάνω και στον πλανήτη μας, και όταν κουβίντεζα μαζί του, μου ρώτησε και το εξής, αν δεις ξαφνικά ένα Audi, το τελευταίο μοντέλο Audi, να κάνει βόλτα στο δρόμο, θα κάνεις την υπόθεση ότι η γερμανική ιδιοφυία, η γερμανική τεχνολογία, η γερμανική φαντασία, κάθισε και με μιας, το έβγαλε αυτό το Audi, ή πιο πολύ αυτοί οι άνθρωποι από τη δεκατία του δέκα και του είκοσι, βγάζανε ένα μοντέλο πίσω απ' το άλλο, αλλάζανε το κινητήρα, αλλάζανε τα λάστιχα, αλλάζανε το ένα και το άλλο και σιγά σιγά, πετώντας τα παλιά στ' αμάξια, φτάστανε στο τελευταίο μοντέλο του Audi. Προφανώς εγώ με όλη την ειλικρίνεια που με διακρίνει, το είπα μάλλον, είναι το δεύτερο, ότι βγάζανε ένα μοντέλο πίσω απ' το άλλο, για να φτιάξουμε, να φτάσουμε στο τελευταίο μοντέλο Audi. Συνεπώς μου είπε γιατί να μη σκεφτούμε κάτι παρακλήσιο. Ότι κάπου φτιάχνονται σύμπαντα, το ένα πίσω απ' το άλλο, και συνεπώς γιατί να υπάρχει μια αλάνα με πεταμένα μοντέλα, τα οποία δεν δουλέψανε και εμείς ζούμε στο, δεν ξέρω αν είναι το τελευταίο, πιθανόν κάπου αλλού να φτιάχνεται ακόμη ένα... Αποτυχημένο είναι και αυτό. Οι γίνοντα μωρά τους και συνεπώς ζούμε σε ένα μοντέλο, το οποίο είναι σχετικά καλύτερο απ' τα άλλα που χάθηκαν κάπου και εγώ, δεν ξέρω, που είναι σε ένα junkyard και συνεπώς έχουμε αυτό το μοντέλο. Από τους νεαρούς πρώτα να δω αν υπάρχει κάτι. Εδώ, εδώ. Ή είσαι νεαρός, με τα δικά μας τάντες δηλαδή. Έχουμε πιο νεαρούς εδώ. Το ξέρω. Ναι, ναι, το πρέπει να φτιάχνεις. Συγγνώμη, επειδή εκεί δεν βλέπω... Ναι, έχετε τον λόγο, συγγνώμη. Κατά σας, μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι μπορούμε να χωρίσουμε το σύμπανθ σε παρατηρήσιμο και με παρατηρήσιμο. Πώς μπορούμε να βγάζουμε συμπεράσματα για το σύμπανθ σαν ολότητα, έχοντας μόνο την δυνατότητα να παρατηρήσουμε ένα κομμάτι αυτού του. Κάνουμε προέκταση αυτόν που ξέρουμε, αλλά έχεις δίκιο. Εμείς αυτό που μπορούμε να συμπερράνουμε με βεβαιότητα είναι για το σύμπανθ που βλέπουμε, το σύμπανθ από το οποίο έχουμε παρατηρήσεις. Ποια είναι η αξία της παρατηρήσης, η πραγματική της αξία, η έννοια. Τι σημαίνει να παρατηρώ κάτι. Γιατί, ας πούμε, τώρα δεν ξέρουμε αν ο Λευκός Πύργος είναι εκεί πέρα. Τον βλέπω ένας από μας. Αυτή τη στιγμή δεν τον βλέπουμε. Καλά, ό,τι τον Big Bang βλέπουμε, αλλά έχουμε τα αποτέλεσματα. Πάμε, παραδείγμα, ως χάρη, στείλουμε έναν φίλο να βγάλει μια φωτογραφία που να έχει και τον χρόνο πάνω στη φωτογραφία και μας τη φέρει και θα πούμε, ωραία, την ώρα που συζητάγαμε, να τος ο... Πάλι, όμως, δεν είδαμε εμείς κάτι, δεν παρατηρήσαμε εμείς κάτι, δεν είχε υπάρξει. Πώς δεν έχει υπάρξει, βεβαίως και έχει υπάρξει. Έχει υπάρξει, το να μην το παρατηρήσεις άμεσα δεν σημαίνει ότι δεν έχει υπάρξει. Είναι θέμα δικό μας αυτό. Αυτό που κάνει το ανθρώπινο μυαλό, μου φαίνεται, δε ξέρω, σιμανόλη, εμένα με διεφεύγει. Ναι... Α, συγγνώμη, ξέχασα τον κύριο Τσάρ... Ναι, μόλις τελείωσε η εναρρώτηση, είναι η σειρά, ναι. Οι πρωτερότερες εναρρώτησες κάποτε αντιστρέφουν στις συγκεκριμένες εναρρώτησες. Κάτω, γιατί είναι κόμμα. Προσπάθησα. Αφορμή παίρνω. Δηλαδή, η φωτογραφία του λεπιπίου που θα μας παίρνουμε είναι μια αποικώνηση του λεπιπίου. Τι εννοώ. Αν δεχτούμε, δηλαδή, την ευθόνια λογική, όλα τα πράγματα στην αιτία και να καλύπτουν σε ένα αποτέλεσμα, εμείς έχουμε το αποτέλεσμα. Το αποτέλεσμα είναι η έκφραση ενός πράγματος. Να μη πιστεύουμε ότι από το αποτέλεσμα έχουμε απαραίτητα, θα γυρίσω πάλι σε αυτό, την ολότατα των πραγμάτων. Δηλαδή, εμείς όταν πήγαμε κολεδεχνία, όπως πάντων, και ήμασταν έτσι στο δεύτερο έτος στην αρχή, για να μας αποτρέψουν από τη λογική που είχαμε ότι γνωρίζουμε τα πράγματα, μας είπαν ότι το εξής, γιατί να το μετρήσουμε, ακούτε τώρα πόσο είναι, γιατί να μετρήσουμε την απόσταση. Μας λένε πόσο είναι αυτό, είναι τρία μέτρα αυτό. Εμείς δεν είναι τρία μέτρα. Αν σας πω είναι 3,01, 3,0111, 0,00 τόσο, βλέπουμε λοιπόν πως με τη λογική μας κάνουμε προσεκτήσεις πάνω στην πραγματικότητα. Αυτές οι προσεκτήσεις να ξέρουμε αυτό το πράγμα, ότι είναι δικές μας. Δηλαδή, και να μην υπήρχαμε εμείς να το μετρήσουμε, αυτό θα υπήρχε. Επειδή υπάρχει μια ύπαρξη των πραγμάτων, η οποία περιβαίνει τις δικές μας προσεκτήσεις. Αλλά μπαίνουμε σε ένα θέμα λιγάκι φιλοσοφικό. Πολύ φιλοσοφικό. Να σε πάω σε κάτι πολύ πιο απλό. Συγγνώμη λίγο, συγγνώμη λίγο. Να σε παραπέψω σε κάτι πολύ πιο απλό. Ευχαριστούμε. Να σε παραπέψω σε κάτι πιο απλό, που θέλεγα πως είναι και κάτι δικό μας. Να σε παραπέψω στον ΤΜ του Πλάτωνα, όπου μια κάποια στιγμή και ο Πλάτωνας αφού μας είχε ταλανίσει με τον κόσμο των ιδεών, πάει στη φύση. Θα πρέπει να είναι και στα τελευταία, είναι το τελευταίο βιβλίο. Άρα λίγο πριν αφήσεις το μάτι ο κόσμος, λέει να κρύξουμε μια ματιά στον κόσμο. Και μιλάει λοιπόν για τον κόσμο και λέει είναι η εικόνα. Άρα λοιπόν η εικόνα συνδέεται με την οικασία. Άρα αυτά που μαθαίνουμε περιφύσης, σύμφωνα πάντα με τον Πλάτωνα, δεν είναι το οντολογικό σταθερό στοιχείο, αλλά είναι μια εικόνα, η οικασία. Και νομίζω και εμείς ίσως θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας αυτά που λέμε, συνδυάζονται με τις δικές μας νοητικές κατασκευές και προσπαθούμε να πλησιάσουμε κάτι, χωρίς να υπάρχει απόλυτη εγγύηση, ότι αυτό που λέμε είναι όντως αυτό που είναι, γιατί θα μπλέξουμε μετά τι είναι αυτό που όντως είναι, τι είναι η οικασία, τι είναι η εικόνα. Γυρίσω τον κ. Τσάρα, συγγνώμη λίγο, υπάρχουν μερικοί που έχουν δικαίωμα και αυτοί να μιλήσουν και να το διασφαλίσουμε αυτό, ναι. Εγώ θα ξεκινήσω από μερικές φράσεις που με έκανε εντύπωση, για να καταλήξω σε ένα άλλο ερώτημα που αφορά την αισθητική μου. Άκουσα τον κ. Ανταγιγκουριατζή, άκουσα το γεγονός της Ήρης και της Μίης. Αυτό που ήθελα να πω είναι ότι από τη στιγμή ο Αϊνστάιν έχει πει πολλά. Κι ένα από αυτά που έχει πει είναι ότι ανάμεσα στη γνώση και τη φαντασία προτιμώ τη φαντασία. Το στοιχείο της φαντασίας, ίσως, μου δίνει και την ελπίδα να ανατρέψω την υπάρχουσα λογική, να ανακαλύψω σε μια άλλη λογική, η οποία να μου δώσει δρόμους να αγγίξω αυτή τη διαδικότητα, που παρατηρώ ή που δημιουργώ φυσικό μεταφυσικό, ήλι-αντιήλι, φωτεινή ήλι-σκοτεινή ήλι, φωτεινή ενέργεια-σκοτεινή ενέργεια κτλ. Παράλληλα, όμως, το φοβερό είναι ότι αυτά τα πράγματα ως σκέψεις έχουν πει από πριν, όταν, ξέρω εγώ, έχει πει ο Πρωταγόρας πάντος χρημάτων με τον άνθρωπος, ή ο Παρμενίδης, ταυτόν αισθεί, νοείται και είναι. Η οποία φράση δηλαδή μπορεί να σε πάει ό,τι θέλεις, έτσι δεν είναι. Λοιπόν, κάποτε, εγώ ξεκίνησα από μαθηματικό, και ο Στεφανίδης είχε πει κάτι και μου είχε κάνει πάρα πολύ μεγάλη εντύπωση. Μας είχε πει μία ιστορία για τον Καλλουά. Εμπάνε ποιητός, ιστοκός, πέθανε κτλ. Όταν διάβασα, ο Καλλουά, ότι είπε στα δεκαεφτά του, ότι οι σπουδαίοι γεωμέτες αυτού που ουσιαστικά αναζητούν στο βάθος, είναι η κομψότητα. Φυμάμαι, λοιπόν, κι εγώ, ως τότε φοιτητές μαθηματικών, δεν λέγαμε ποτέ, ωραία, έδωσα μία λύση σωστή, λέγαμε, έδωσα μία λύση φούκλα, μία λύση πανέμορφη. Η όρη που χρησιμοποιούσα ήταν αισθητική, και κουβαλούσα λοιπόν και συγκίνηση. Πάω στο παραπέρα. Κάποια στιγμή, άκουσα από τον Γιάννη Τσουκαλά, επίσης μαθηματικό από το κίνημα των υπολογιτών μου, εκτός του σπυροφορικής, ότι ένας σπουδαίος, γιατί είχαμε κάνει μία κουβέντα πάνω σε αυτό το θέμα, και είχα υποστηρίξει, η αισθητική είναι παντού, εν πάση περιπτώσει εισαγωγικά, όπως και η ελληνική, και στις δύο έννοιες, όπως είναι η λιούσοφια κίνηση, ότι ένας σπουδαίος αμερικανός μαθηματικός, είπε το απίστευτο, όταν γράψω ένα τύπο μου, είμαι βέβαιος για την ορχότητά του, από την κομψότητά του. Πρωτάω εγώ τώρα, στο δικό σας το χώρο, η κομψότητα και η αισθητική, ένα, είναι ένα στοιχείο, είναι ένα πεδίο, που θα μπορούσε να δημιουργήσει έναν άλλο τρέο τρόπο, μια άλλη λογική, έναν άλλο τρόπο προσέγγισης. Η αισθητική μπαίνει σε όλα, δηλαδή υπάρχει πάντα μια προσέγγιση, η οποία θα σε ικανοποιήσει ή δεν σε ικανοποιήσει, ανεξάρτητα αν είναι σωστή λάθος ή τύφη, θα σε ικανοποιήσει ως ένα κατασκεύασμα, το οποίο το θεωρήσει όμορφο. Προσέγγισε ομίσο λεπτο, ομίσο λεπτο. Όμως, αυτό που θέλω να πω είναι ότι είναι δύσκολο, η καθημερινή τριβή με την έρευνα και την επιστήμη σου, είναι δύσκολο να σε αφήσει να χαρείς ή να δεις, τουλάχιστον εγώ έτσι το αντιλαμβάνομαι με τη δουλειά που κάνω εγώ. Είναι πολύ δύσκολο να σε αφήσει να δεις αυτή την πλευρά της δουλειάς σου. Είναι τόσο η μεγάλη πίεση που νιώθεις για να βγάλεις κάτι το οποίο να έχεις δουλειά, που χάνεται η ελευθερία που είχαμε παλιότερα της σπουδής, η οποία δεν είσαι αναγκασμένος στο τέλος να σου μετρήσουν τα citations, να σου μετρήσουν πόσες δημοσιεύσεις έχεις και λοιπά, όχι να καθώς να είσαι ένα πρόβλημα να το μελετήσεις για χρόνια και να βγάλεις κάποιο αποτέλεσμα, το οποίο πραγματικά να σε ικανοποιεί. Να αφήσεις επίσης και αυτές τις πτυχές της προσωπικότητάς να εκφρασχούν, η οποία όμως, τουλάχιστον η σημερινή προσέγγιση που έχουμε, εγώ βλέπω ότι έχει χαθεί αυτή η σχέση μεταξύ αισθητικής και καθημερινής δουλειάς του επιστήματος ερευνητής. Εσείς το βλέπετε, συγνώμη, δεν είναι ίσως διαδία τίποτα καλά περόνομα. Ίσως δεν το καταλαβαίνω. Ναι, ναι, εγώ μάλλον, εγώ φταίω, σίγουρα. Εννοώ ότι, εγώ δεν μιλάω να απολαύσεις αισθητικά το αποτέλεσμα. Εγώ μιλάω να γράψω την αισθητική ως στοιχείο βοήθειας, όπως είπε ο μαθηματικός, ότι όταν γράψω έναν τύπο, είμαι βέβαιος για την ορθότητα, την κονσότητα. Αν μου επιτρέπετε και εμένα, για να πω πως όντως μπαίνει η ουσιαστία εδώ, δηλαδή μπορούμε να φανταστείμε κάποιον που επικαλείται μια θεωρία και στην κατασκευή της θεωρίας το θέμα της αισθητικής, το πως φαίνεται, είναι κάτι το πάρα πάρα πολύ σημαντικό. Είναι σίγουρα η υπηρέψη της θεωρίας του Einstein. Δεν υπήρχε και η παραμικρή πειραματική ένδειξη ότι τα πράγματα είναι καποσέτσις. Ήταν μια επίκληση πως πρέπει να φαίνεται ο κόσμος και μετά μπορέσε για να προχωρήσει τη θεωρία. Να έβαλε να κάνει λάθος. Ίσως, αλλά εκείνο όμως που θέλω για να συνεχίσω λίγο είναι ότι η αισθητική είναι κάτι επίσης το εξαιρετικά προσωπικό. Σαν άνθρωπος που προέρχεται από το χώρο της τέχνης, ξέρετε ότι αν έχουμε τρεις άνθρωποι μπροστά στον ίδιο πίνακα, η αντιμετώπιση δεν θα είναι ίδια. Άρα μη κάποιος επικαλείται την αισθητική του, την καταθέτει, και αν τώρα στο χώρο της φυσικής που είμαστε, γιατί δεν είμαστε στον χώρο και των μαθηματικών, στο χώρο της φυσικής βγει το πείραμα και το επιβεβαιώσει, του λέμε μπράβο. Και μια μικρή θεολογική παρατήρηση, ότι όταν ο Θεός σύμφωνα με τη βίβλο είχε φτιάξει τον κόσμο, γύρισε και είπε ότι έχω φτιάξει ένα καλό κόσμο, που σημαίνει ένα ωραίο κόσμο. Δεν είπε ότι έχω φτιάξει μια μαθηματική κατασκευή, γύρισε και χάρηκε την αισθητική και του κόσμου. Άρα στο τέλος μου φαίνεται πως υπάρχει αυτό το θέμα που βάζετε. Πώς μπαίνει όμως είναι εξαιρετικά δύσκολο και σύνθετο. Υποθέτω πως αν σκάψει κανένας από κάτω, πώς θα σκάψει δεν ξέρω, ίσως πίσω από τα μαθηματικά, πίσω από τη φυσική, να μπει όντως στο θέμα της αισθητικής. Πώς όμως δεν νομίζω ότι μπορώ να το δείξω. Τελευταία ερώτηση από την κυρία πίσω. Εγώ θα ευχαριστώ για την υπομονή σας. Στην επιστήμη σήμερα, δηλαδή από τις προσωπίες και οι επιστήμεις, ουσιαστικά ήταν η επιστήμη, η ίδια η επιστήμη είναι δεύτερη από την ιοσοφία. Ξέρω ότι είναι λίγο στιγματισμένη η έννοια της ανθρωπικής αυτής, ότι δεν είναι στεπέντρο άνθρωπος στο όλη τον άνθρωπο. Αλλά, εσείς σήμερα για τη στιγμή διδιάζομαι με ακυδιώκια την εμπορικονία του ανθρώπου, πέρα από την περιγραφή. Αυτό κάνει. Να σας βεβαιώσω πάντως ότι στα πλαίσια της στιγμής της εξέλιξης, που θα κουβερντιάσουμε το δικό μας πλάνο, αφού την πρώτη εκδήλωση ήταν το θέμα της λογικής, θα συνεχίσουμε ακόμα με δύο-τρεις εκδηλώσεις στο θέμα της κοσμολογίας. Θα περάσουμε μετά στη βιολογία, που είναι επίσης ένα περίδιο της εξέλιξης. Μετά θα περάσουμε σιγά-σιγά στη γλώσσα, στο τέχνη πολιτισμό. Και στην επόμενη στιγμή έχουμε όλη την δυνατότητα, ελπίζω, αν όλα πάνε καλά, να πιάσουμε και τέτοια θέματα που ανήκουν πιο πολύ στον χώρο της φιλοσοφίας και της θεολογίας. Μια και υπόθηκε αυτό, στο μέλλον λοιπόν θα μιλήσουμε για τη σχέση ανάμεσα τη τεχνική τεχνολογία και τον άνθρωπο και θα επικαλιστούμε και τον Οκτάβιο Πάθ και τον Χαϊντέγκερ που έχει πει σχετικά πράγματα. Να ευχαριστήσουμε όλοι τον ισυγητή μας τον Μανώλη Πλειώνη για την εισήγηση και την συζήτηση που προκάλεσε.
_version_	1782817626109509632
description	σύντομη περιγραφή: Υπότιτλοι AUTHORWAVE Αγαπητοί συνάδελφοι, κυρίες και κύριοι, σας καλωσορίζω στη δεύτερη συνάντησή μας στο Δεύτερο Καφέ της Επιστήμης. Παίρνοντας υπόψη τις δύσκολες καιρικές συνθήκες στον άσχημο καιρό, θα έλεγα πως για μας είναι πάρα πολύ σημαντικό ότι είστε εδώ παρόντες και το εκτιμούμε πάρα πολύ αυτό. Το πρόγραμμά μας υποστηρίζεται από την UNESCO και κύριο θέμα το συζητήσαμε είναι η ίδια η έννοια της εξέλιξης. Σήμερα θα σταθούμε στο λόγο περί κόσμου, στην κοσμολογία που είναι σίγουρα το πρωταρχικό και το πλέον σημαντικό στάδιο της εξέλιξης. Την αντίληψη ότι στον κόσμο συναντάμε το λόγο και μπορούμε να καταλάβουμε τον κόσμο χάρις το λόγο τι χρωστάμε στους ίωνες. Στη συνέχεια οι αρχαίοι Έλληνες με την αγάπη τους προς τη γεωμετρία, προς τους κύκλους, τους επίκυκλους, μπόρεσαν να περιγράψουν την κίνηση των πλανητών. Τον 17ο αιώνα έχουμε αλλαγεί παραδείγματος. Η φράση του Γαλιλαίου και όμως κινείται έστειλε τη γη από το κέντρο του σύμπαντος στην περιφέρεια του ηλιακού συστήματος, που με τη σειρά του ανήκει σε ένα γαλαξία από τα δισεκατομμύρια γαλαξίες που υπάρχουν στο σύμπαν. Τη χρονιά του θανάτου του Γαλιλαίου γεννήθηκε ο Ισαάκ Νεύτων που μας χάρισε τον παγκόσμιο νόμο της βαρύτητας. Σύμφωνα με τον Νεύτωνα, το μήλο που πέφτει κάτω από τη μηλιά και το φεγγάρι που φέρνει βόλτα γύρω από τη γη υπακούν στον ίδιο νόμο της βαρύτητας. Η επόμενη μετατόπιση παραδείγματος έγινε το 1916 με τη Γενική Θεωρία Σχετικότητες του Αϊστάιν. Αντί για να μιλάμε για τις δυνάμεις που δρούνε πάνω στα σωματίδια, θεωρούμε ότι οι ύλλοι, η μάζα και η ενέργεια, καμπυλώνουν τον χωρόχρονο και ότι τα σωματίδια μας κινούνται πάνω σε καμπυλωμένο χωρόχρονο. Η βαρύτητα προκαλεί πάντα την αστάθεια, είτε μια κατάρευση, βαρυετική κατάρευση, είτε τη διαστολή του σύμπαντος. Το 1929 ο Χαμπλ διαπίστωσε πειραματικά ότι το σύμπαντο διαστέλεται. Συνεπώς, αν πάμε πίσω στον χρόνο, το σύμπαντο θα είναι συνεχώς πιο μικρό, η πυκνότητα της ενέργειας θα είναι πιο μεγάλη και συνεπώς στις αρχές του σύμπαντος θα συναντήσουμε αυτό που ορίζουμε ως το Big Bang, τη μεγάλη έκρηξη. Μελετώντας την κοσμολογία, σημαίνει ότι θέλουμε να καταγράψουμε την ιστορία του σύμπαντος, να αποκαταστήσουμε την αρχαιολογία του σύμπαντος. Όπως οι αρχαιολόγοι μέσα από ανασκαφές ψάχνουν να βρουν στοιχεία για να ανασυνθέσουν το πλήρες γεγονός, κατά παραπλήσιον τρόπο οι φυσικοί συλλέγουν στοιχεία, τα ύχνη, τα απομεινάρια από το Big Bang, να ανασυνθέσουν την ιστορία του σύμπαντος. Πολλοί έχουν παρομοιώσει αυτή την προσπάθεια με την Οδύσια. Εδώ θα συναντήσουμε βέβαια τους λεστριγόνες, τους κύκλοπες, τον θυμωμένο Ποσειδώνα. Όσο συναντήσει ήδη, τη σκοτεινή ύλη, τη σκοτεινή ενέργεια, το παράξενο κυβαντικό κενό. Και σίγουρα στο μακρύ αυτό δρόμο, γεμάτο περιπέτειες, γεμάτο γνώσης, θα μπούμε σε λιμμένας πρωτοειδωμένους, θα αγγίξουμε ίσως τις επιπλέον διαστάσεις του χώρου, θα ράξουμε δίπλα σε μια σκουλικότρυπα. Σήμερα έχουμε το προνομίο να έχουμε μαζί μας τον καθηγητή Μανώλη Πιόνι, καθηγητή του Τύματος Φυσικής, που η ερευνητική δουλειά του εστιάζεται ακριβώς πάνω στην Αστρονομία και την Κοσμολογία. Ο καθηγητής Πιόνις πήρε το πτυχίο του από το Πανεπιστήμιο της Κρήτης, το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Σάσεξ και εργάστηκε σε ερευνητικά κέντρα στην Ιταλία, το Μεξικό και την Ελλάδα. Παρακαλώ τον καθηγητή Πιόνι να μας πλωγίσει στη σύγχρονη κοσμολογική θεώρηση τι γνωρίζουμε ή νομίζουμε ότι γνωρίζουμε για τον κόσμο. Ο Μανούλης. Ευχαριστώ Αργύρη. Έκανες ήδη την εισαγωγή στο θέμα και βοηθάς με αυτόν τον τρόπο και τη δική μου εισαγωγή. Σκεφτόμενος πώς θα ξεκινήσω το θέμα να σας κάνω μια περιήγηση στο θέμα της κοσμολογίας και πώς σήμερα θεωρούμε και ποιοι είναι οι ερευνητικοί δρόμοι πάνω στους οποίους οδηγούμαστε για να καταλήξουμε σε συμπεράσματα σχετικά με τη γέννηση, την εξέλιξη και το μέλλον του σύμπαντος. Να βρω έναν ομαλό τρόπο να εισαχθώ στο θέμα σκέφτηκα να κάνω μια μικρή εισαγωγή για τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η σκέψη και η γνώση. Πολύ σύντομα επειδή δυστυχώς υπάρχουν επαρρεμηνίες ανάμεσα στους πολλούς συναδεύτους και συναδεύτους εννοώντας ανθρώπους που έχουν ήδη κάποια γνώση στις θετικές επιστήμες αλλά και στον πλατικόσμο, η γνώση συσορεύεται με πολύ επίπονο τρόπο. Μέσα από διαδικασίες θα λέγαμε λαβυρινθώδης με προσπάθεια σταχανοβίτικη άμα ξέρετε ποιος ήταν ο Στοχάνοφ. Δηλαδή σαν τη δουλειά του μυρμηγκιού να συσορεύεις γνώση και μετά από κάποια πλήθος γνώση που έχει συσορευτεί να υπάρχουν κάποιοι καταλύτες, κάποια μυαλά ποτισμένα τα οποία δρούν σαν καταλύτες και μπορούν και δίνουν ένα έναυσμα στην ερμηνεία του κόσμου βασισμένη σε όλη αυτή τη συσσόρευση γνώση που έχει έρθει. Το λέω αυτό για να καταλάβουμε ότι είναι λάθος να θεωρούμε ότι η προσωπικότητα παίζει τον κυρίαρχο και μοναδικό ρόλο. Σαφές θα παίζει η προσωπικότητα του επιστήμονα σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της γνώσης, δράση αγκαταλήτης αλλά επίσης δρά πολύ σημαντικά η συσσόρευση γνώσης και αυτό παράδειγμα σας χάρη μπορούμε να το κατανοήσουμε και το παραδεχόσαμε και οι ίδιοι αρχαίοι ότι στηριχθήκανε στην συσσόρευση των παρατηρήσεων και των ασωνομικών παρατηρήσεων και γνώσεων των Βαβυλωνίων, των Ασυρίων και των Αιγυπτίων πάνω στο οποίος μπορέσανε και ερμηνεύσανε αυτές τις παρατηρήσεις και φτιάξανε το σώμα την ερμηνευτική τους σε μπάση περίπτωση προσπάθεια για τον κόσμο. Περνώντας τώρα στο τι σημαίνει κοσμολογία, γιατί χρησιμοποιούμε μια λέξη, το κόσμο και το λόγο, για μας είναι κοινότυπο, κόσμος είναι το όλον. Παρ' όλα αυτά συνήθιζαν μας στη γλώσσα, χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη και με άλλο νόημα. Παράδειγμα σε χάρη μιλάμε για κόσμια συμπεριφορά. Και η αρχική έννοια της λέξης, άμα πάμε πίσω στον χρόνο, ήταν πραγματικά αυτή, ο κόσμος συνέμενε τάξη, η αρχική έννοια που δόθηκε. Και κάποια στιγμή, στην εποχή του 5ου με 6ου αιώνα, αρχίζει και παίρνει τη μορφή τη σημερινή του συνολου. Η αρχική έννοια που δόθηκε ήταν η τάξη των επιμέρους κομματιών του συνολου και μετά δόθηκε η ίδια η έννοια της λέξης κόσμος για το σύνολο. Επομένως ξεκινάει με αυτόν τον τρόπο να νοηματοδοτείται αυτή η λέξη και ο λόγος φυσικά είναι η λογική περιγραφή, είναι γνωστή η έννοιά του. Έχω καταγράψει εδώ και βρήκα, για να σας πω, ποιος ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε την τάξη, τον κόσμο σαν τάξη και βρήκα, είναι καταγεγραμμένο δηλαδή, δεν είναι κανένα καμιά σοβαρή έρευνα, ότι ο πρώτος είναι ο Αναξημένης, ένας από τους μιλήσιους προσωπικρατικούς φιλοσόφους, τους φυσικούς φιλοσόφους που λέμε, που πραγματικά ήταν αυτοί που δώσαν στα μέσα του έκτου αιώνα, ξεκινήσαν την φιλοσοφική σκέψη που οδήγησε σε σημαντικά αποτελέσματα αργότερα, μετά από δύο-τρεις αιώνες με την αριστοτελική λογική και την πτωλυμαϊκή προσέγγιση για το σύμπαν. Ο πρώτος που ονόμασε το παγκόσμιο σύστημα σαν κόσμος είναι ο Πιθαγόρας, σύμφωνα με τον Αέτιο. Ο Αέτιος ήταν ένας Ρωμαίος του δεύτερο του αιώνα, ο οποίος ασχολήθηκε πάρα πολύ με το να ερμηνεύσει και να καταγράψει τους αρχαίους Έλληνες. Και ο πρώτος κοσμολόγος σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο πρώτος δηλαδή που ασχολήθηκε και εξέφρασε μια άποψη γενικότερη για το σύνολο, ήταν ο Ξενοφάνης. Και ο Ξενοφάνης και ο Αναξημένης και ο Πιθαγόρας είναι περίπου, ζούνε την ίδια εποχή μέσα του έκτου με αρχές του πέμπτου αιώνα. Φτάνουμε στο σώμα τις γνώσεις που έχουν συσορευθεί στον τρίτο αιώνα. Έχουμε τον Αριστοτέλη, έχουμε τον Πτολεμαίο. Η πρώτη κοσμολογία ολοκληρωμένη, στηριγμένη στα μαθηματικά, είναι αυτή του γεωκεντρικού συστήματος, όπου η Γη, όπως είπε ο Αργίος, πριν είναι στο κέντρο, οι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τη Γη μαζί με τον ήλιο. Μάλιστα το μοντέλο αυτό ήταν πολύ επιτυχές. Μπορέσαν και όλες τις σκηνήσεις και τις ανάδρομες σκηνήσεις των πλανητών να τις ερμηνεύσουν, χρησιμοποιώντας επικύκλους γύρω από τους κύκλους τις βασικές τροχές των πλανητών γύρω από τη Γη. Παρ' όλα αυτά, υπήρχε ακόμα από εκείνη την εποχή, υπήρχε μια διαφορετική προσέγγιση, ερετική θα λέγαμε, που ήταν αυτή του Αρίσταρχου του Σάμιο, ο οποίος πηγαίνοντας κόντρα στην ιδεολογική, αν θέλετε, κυριαρχία της εποχής, ήταν ιστοτελική λογική και κυριαρχία μάλλον, πρότεινε το ηλιοκεντρικό σύστημα βασισμένο σε κάποιες παρατηρήσεις και δικές του και προγενέσερων. Παρ' όλα αυτά, δεν έγινε αποδεχτή η άποψή του. Μάλιστα, δεν θυμάμαι ποια φιλοσοφική σχολή είχε καλέσει κιόλας για να τον θανατώσουνε για ερετικό. Βλέπετε ότι οι ιδεολιτσίες πάντα λειτουργούν με τέτοιο τρόπο ώστε να περιορίζουν τη γνώση, γι' αυτό πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί στο να αφήνουμε ελεύθερους τους επιστήμονες σε οποιαδήποτε ατραπό ή μονοπάτι επιθυμήσουν να ερευνήσουνε και να μην περιορίζουμε τα αρευνητικά πεδία στη λογική μιας χρηστικότητας της έρευνας. Παρένθεση ήταν αυτό. Να ολοκληρώσω αυτή τη μικρή ιστορική αναδρομή στους Αρχαίους, λέγοντας ότι υπήρχε η πρόταση για την ηλιοκεντρική θεώρηση του κόσμου από τον Αρίσταρχο. Στηρίχθηκε στο φιλόλαο έναν Πιθαγόρη, ο οποίος είχε τοποθετήσει στο κέντρο γύρω από τον οποίο περιστρεφότανε οι πλανήτες και η γη. Είχε τοποθετήσει την κεντρική αισθία, δηλαδή είχε βγάλει τη γη από το κέντρο και την είχε βάλει να περιστρέφεται γύρω από την κεντρική αισθία. Είχε δηλαδή ένα ιδεολογικό υπόβαθρο που είχε φύγει πλέον η γη από το κέντρο. Οι Πιθαγόροι, λοιπόν, είχαν κάνει μια τέτοια προσέγγιση. Υπήρχαν και παρατηρήσεις από μεγάλους του Ηρακλήδη του Ποντικού, ο οποίος είχε παρατηρήσει ότι ο Αφροδίτης και ο Ερμής πάντα έχουν μια μέγιστη ακτίνα απόσταση από τον ήλιο και βασισμένη σε αυτήν την παρατήρηση είχε θεωρήσει ότι περιστρέφονται γύρω από τον ήλιο. Οπότε, υπήρχαν διάφορα στοιχεία που οδηγήσανε τον Αρίσταρχο σε αυτή την άποψη. Μπαίνουμε μετά, δυστυχώς, στην περίοδο της μεσονικής χριστιανικής αποδόμησης της σκέψης, ιερά εξέταση, μεσαίωνας, επιστρέφουμε σε πολύ άσχημες περιόδους και, όπως είπε και ο Αργύρης, βγαίνουμε στην αναγέννηση. Αναγέννηση έχουμε τον Κέπλερ, πρώτα απ' όλα, τον Πετράχη, εντάξει, πολλοί, και από τον Βυζάντο υπήρξανε. Ο Κοπέρνικος θα να πω, όχι Κέπλερ, ο Κοπέρνικος, ο Γαλιλαίος και ο Κέπλερ, οι οποίοι πραγματικά επαναστατικοποιήσανε τη γνώση μας για τον κόσμο, ο Νεύτωνας, και φτάνουμε, όπως είπαμε, στην αρχές του 20ου αιώνα, όπου μπορώ να πει κάποιος ότι είναι ο αιώνας ο οποίος καθιερώνει την κοσμολογία σαν επιστήμη, σαν η επιστήμη η οποία βασίζεται σε πολύ αυστηρές μεθοδολογίες μελέτης. Μέχρι τότε ήταν στις παρυφές μεταξύ θρησκείας, φιλοσοφίας και σε ένα βαθμό ακουμπούσε και η επιστήμη σε θέματα τα οποία άπτοντον της κοσμολογίας. Για πρώτη φορά όμως αποκτά την σοβαρότητα της επιστήμης με τη σημερινή έννοια, στις αρχές του 20ου αιώνα, με τη θεμελίωση της γενικής θεωρίας και ειδικότητας από μια μεριά και με την ανάπτυξη της φασματοσκοπίας, τα μεγάλα τηλεσκόπια που δώσανε τη δυνατότητα στον Χαμπλ να επιβεβαιώσει τη διαστολή του σύμπαντος, όπως θα πούμε παρακάτω. Έχουμε φτάσει λοιπόν στον 20ο αιώνα και έχουμε για πρώτη φορά την πρόταση, την θεωρία μάλλον πάνω στην οποία μπορεί να στηριχθεί ο Einstein για να δώσει λύσεις για το πώς συμπεριφέρεται το σύμπαν συνολικά. Έχει δηλαδή φτιάξει τη θεωρία από καθαρά μαθηματικά, δηλαδή δεν οδηγήθηκε εκεί από κάποιες παρατηρήσεις που τον οδηγήθησαν να αντισερμηνεύσει. Βέβαια υπήρχε αναγκειότητα να δούμε πώς λειτουργούν οι κινήσεις των σωμάτων σε υψηλές ταχύτητες. Παρ' όλα αυτά οδηγήθηκε στο να λύσει της εξώσης πεδίου του Einstein για ένα πολύ απλό υπόβαθρο. Θεώρησε ότι το σύμπαν ήταν ισότροπο και ομογενές και βασισμένος σε αυτό βρήκε μια μετρική απλή με την οποία μπόρεσε και έλυσε τις εξώσεις του. Τι θέλω να πω, έλυσε κάποιες εξώσεις που του λέγανε πώς εξελίσει το σύμπαν. Αυτό ουσιαστικά μπόρεσε και έδωσε με τις λύσεις του. Και αυτό που βγήκε από τις λύσεις του Einstein είναι ότι το σύμπαν δεν μπορεί να είναι στατικό. Ότι το σύμπαν αναγκαστικά είναι δυναμικά εξελισσόμενο. Δηλαδή είτε συστέλεται είτε διαστέλεται. Μπορεί να παραμείνει αιώνιο αμετάβλητο. Παρόλο βέβαια που η κυρίαρχη αντίληψη που βρήκε την εποχή εκείνη όχι διαχρονικά και για πολύ καλούς λόγους είναι ότι το σύμπαν ήταν στατικό. Γιατί βλέπαν πέρα από τις κινήσεις των πλανητών ή απλανείς βασικά στη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου αλλά και της ανθρωπότητας τουλάχιστον τα τελευταία μερικές χρόνια οι κινήσεις των αστέρων ήταν ελάχιστοι δεν μπορούσαν να καταγραφούνε. Με αποτέλεσμα αυτή η στατικότητα που μελετήσουσαν και καταγράφανε οι αστρονόμοι από τους Ασίριους και μετά και Βαβυλώνιος είχε περάσει στην αντίληψη και την κοσμοαντίληψη όλων των ανθρώπων και στον Αϊνστάιν. Επομένως όταν αυθόρμητα βγήκε από τις εξώσεις του παιδίου ότι το σύμπαν πρέπει να διαστέλεται, να συστέλεται ήταν κάτι που δεν του άρεσε. Ήταν κάτι ενάντια σε αυτό που θεωρούσε ότι είναι η πραγματικότητα. Και εδώ έχουμε να κάνουμε πάλι με μια ένδειξη ιδεολυψίας ότι μια αντίληψη που έχουμε ήδη για τους όποιους λόγους αποδεχτεί άκριτα πιθανώς, είτε όχι άκριτα αλλά δεν την έχουμε ψάξει πολύ μπορεί να σε καθοδηγήσει να φτάσει σε λάθος συμπεράσματα. Βασισμένος λοιπόν σε αυτή την αντίληψη που είχε έψαξε να βρει τρόπους ώστε οι εξησώσεις του να του δίνουν εστατικό σύμπαν. Παρ' όλο που η θεωρία δεν του το έδινε. Πήγε λοιπόν και έβαλε με το χέρι μια σταθερά σε εξώσεις του παιδίου έτσι ώστε να σταθεροποίησε κατά κάποιο τρόπο. Έχει ένα σύμπαν που του έδινε διαστολή, του έβαλε μια δύναμη η οποία είχε αντίθετη φορά έτσι ώστε να ισορροποιεί το σύμπαν και να μην διαστέλεται. Αυτό ονομάζει κοσμολογική σταθερά. Αργότερα ο Αινστάιν θεώρησε ότι αυτό ήταν το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του. Έτσι δήλωσε κάποια στιγμή και το δήλωσε αυτό γιατί? Γιατί ένας Ρώσος μαθηματικός μετεραιολόγος, εξαιρετικός, ο Φρίντμαν πέδειξε ότι ακόμα και με την κοσμολογική σταθερά αυτό που είχε βάλει ο Αινστάιν, οι εξώσεις του τελικά ακόμα και η λύση της στατικότητας ας το πούμε ήταν πάρα πολύ ασταθής και αργά ή γρήγορα το σύμπαν πάλι θα ξαναξεκίναγε να διαστέλεται, να συστέλεται. Επομένως δεν είχε κατορθώσει ο Αινστάιν να βάλει αυτό που ήθελε, να βάλει τη στατικότητα του σύμπαντος και απεδείχθη αυτό από τον Φρίντμαν και όχι από τον ίδιο Αινστάιν και ο Φρίντμαν πραγματικά είπε ότι το σύμπαν δεν μπορεί να είναι στατικό, το σύμπαν αναγκαστικά πρέπει να διαστέλεται. Αυτή ήταν μια πρόβλεψη λοιπόν θεωρητική και ενάντια στην κοσμοαντίληψη της εποχής. Αυτό το κάνει ακόμα πιο σημαντικό το επίτευμα της θεωρίας μας για την γέννηση και εξέλιξη του κόσμου είναι ότι, θα το επαναλάβω, η αντίληψη του κόσμου, η αντίληψη του ίδιου του ευστήμονα ο οποίος έκανε τις προβλέψεις του έλεγε ότι το σύμπαν λειτουργεί με έναν τρόπο ενάντια σε αυτό που πίστευε. Και τελικά παρόλο που προσπάθησε να το αλλάξει αυτό τεχνητά και δεν το κατόρθωσε, ήρθε μετά το πείραμα και απέδειξε ότι πραγματικά αυτό που η αρχική του λύση του Einstein ήταν ισοστή. Δηλαδή πραγματικά το σύμπαν δεν είναι στατικό. Ήρθε λοιπόν κάποια στιγμή δύο χρόνια μετά το 1927 να θυμάμαι καλά, το 1927, να σας το πω με ισοστή ιστορική συνέχεια, το 1927, πριν το 1929 του Χάμπολ, ναι το 1927, έρχεται ο Αβάς Λεμέτρ, ένας Βέλγος Αβάς παπάς και φυσικός, και κάνει την εξής πρόταση, σου λέει αν το σύμπαν διαστέλεται κάποτε στο παρελθό, άμα πάμε πίσω στον χρόνο θα ήταν συσταλμένο, άμα ήταν συσταλμένο θα είχε μικρότερο όγκο, άρα με καλύτερη θεμοκρασία. Όσο πάμε πιο πίσω στον χρόνο το σύμπαν συρρικνώνεται και αυξάνει θεμοκρασία, αυξάνει πίεση και μικραίνει σε μέγεθος. Και κάνει την πρόταση λοιπόν ο Λεμέτρ, τότε δεν είπε η θεωρία της μεγάλης έκρησης, το είπε η θεωρία του πολταρχικού ατόμου, το οποίο είναι ουσιαστικά η θεωρία της μεγάλης έκρησης, η οποία δόθηκε αργότερα αυτή η ονομασία από τον Φρέντ Χόιλ, έναν κριτικό αυτής της θεωρίας και το έδωσε σαν ειρωνία, σαν έτσι, πώς να το πούμε, θέλεις να υποβιβάσεις την θεωρία λέγοντας ότι αυτή είναι η θεωρία της μεγάλης έκρησης για την θεωρία. Τέλος πάντων και παρέμεινε, παρόλου που το όδωσε για το λάθος λόγο, παρέμεινε αυτή η άποψη, αυτή η ονομασία. Σας είπα λοιπόν για τον Λεμέτρ, κάνει αυτή την πρόταση και έρχεται μετά το 1929, δύο χρόνια μετά, ο Ένδυν Χαμπλ, ένας παρατρισιακός αστρονόμος και έκανε την εξίσια εκπληκτική παρατήρηση. Παρατήρησε ότι τα φάσματα των γαλαξιών είναι μετατοπισμένα προς το κόκκινο. Τι σημαίνει αυτό τώρα για αυτούς που δεν ξέρουν. Σημαίνει ότι, θα θυμάστε από το Γινάσιο ακόμα, ότι όταν μια πηγή ήχου ή φωτός πλησιάζει τον παρατηρητή, τότε λόγω του φαινόμενου δόπλερ το μήκος κύματος μικραίνει. Όταν απομακρύνεται από τον παρατηρητή το μήκος κύματος μεγαλώνει, είναι το φαινόμενο δόπλερ, το έχουμε κάνει στο Λύκειο. Το ίδιο φαινόμενο λοιπόν, παρατήρησε στους γαλαξίες. Παρατήρησε δηλαδή ότι κάθε γαλαξίας απομακρύνεται από εμάς. Δηλαδή όλοι οι γαλαξίες έχουν φάσματα, έχουν φως, το οποίο είναι μετατοπισμένο στο μεγαλύτερα μήκος κύματος. Και απέδειξε αυτό που είχε προβλέψει η θεωρία και οι λύσεις των εξώσιων πεδίων του Einstein, ότι το σύμπαν διαστέλεται. Πρώτα υπάρχει πρόβλεψη, μετά έρχεται η επιβεβαίωση. Πολύ σημαντικό. Γιατί συνήθως, θα το δούμε αυτό και για τους άλλους δύο πυλώνες της θεωρίας μεγάλης έκρηξης, ισχύει ακριβώς το ίδιο. Συνήθως τι γίνεται, το πιο συνήθως, όχι το μοναδικό βέβαιο, το πιο συνήθως είναι βλέπουμε ένα φαινόμενο και έρχεται ο φυσικός ή ο χημικός ή ο πιστήμονος να προσπαθεί να το ερμηνεύσει, να το κατανοήσει. Εδώ έχουμε το αντίθετο, έχουμε μια θεωρία η οποία κάνει προβλέψεις, χωρίς να έχουμε δει το φαινόμενο και έρχεται μετά η παρατήρηση και επιβεβαιώνει τις προβλέψεις ή όχι. Και αυτό κάνει ακόμα πιο ισχυρή τη θεωρία. Έχουμε λοιπόν το πρώτο, ο πρώτος πυλώνας της θεωρίας μεγάλης έκρηξης, γιατί αυτή είναι η θεωρία που πιστεύουμε σήμερα. Μάλλον είναι η βάση, πάνω στην οποία πιστεύουμε ότι εξελίσει το σύμπαν. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές στις λεπτομέρειές της, αλλά η βάση πιστεύουμε ότι είναι σωστή. Έχουμε λοιπόν το πρώτο πυλώνα που είναι η διαστολή του σύμπαντος. Επιβεβαιώθηκε από τον Χάμπλ και έκτοτε επιβεβαιώνεται διαρκώς. Κάθε φορά που μελετάμε ένα γαλαξία βλέπουμε να απομακρύνεται από μας και μάλιστα είχε πει ο Χάμπλ ότι η απομάκρηση του γαλαξία, η ταχύτητα απομάκρησης είναι ανάλογη της απόστασης. Αυτό λέγεται νόμος του Χάμπλ. Επιβεβαιώθηκε. Θα ήθελα να πω δύο λόγια τώρα τι σημαίνει η διαστολή. Γιατί πολλές φορές νομίζουμε ότι αφού διασθέλεται το σύμπαντο ακούμε σημαίνει ότι διασελόμαστε και εμείς, απομακρύνεται ο ένας από τον άλλο κλπ. Δηλαδή στις κλίμακες που υπάρχουν η διαστολή ισχύει σε όλες οι κλίμακες. Δεν είναι σωστό αυτό. Κάποια στιγμή την αρχική διαστολή του σύμπαντος φανταστείτε μια πίεση, μια έκρεξη. Υπάρχει μια αρχική κινητική ενέργεια. Υπάρχουν όμως μέσα και συσσοματόματα ύλης. Η βαρύτητα που λειτουργεί ενάντια σε αυτή την πίεση στην εξωτερική αρχίζει και καταραίει. Κάποια στιγμή είναι πιθανό, ανάλογα στο μοντέλο του σύμπαντος, η βιοβαρύτητα αυτών των συσσορεύσεων να υπερνικήσει την διαστολή. Από στιγμή που θα καταρρέψουν και θα γίνουν σταθερά βαρυτικά, θα παραμείνουν έτσι. Δηλαδή ο γαλαξιός ο δικός μας, για να σας πω, δεν διαστέλεται. Τα αστέρια μεταξύ τους δεν διαστέλονται. Είναι σταθερά, έχουν βαρυτικά συζευγμένα και είναι σταθερά. Το ίδιο και το σμήνι γαλαξιών. Είναι ο χώρος ανάμεσα στα σμήνι των γαλαξιών που διαστέλεται. Και μπορούμε να το καταλάβουμε ένα παράδειγμα αυτό, άμα κάνουμε το παράδειγμα ενός αερίου. Άμα πάρουμε ένα αέριο και το θερμάνουμε, τότε τι συμβαίνει? Διαστέλεται. Αυξάνεται η κινητική ενέργεια των μωρίων και διαστέλεται. Όμως, δεν διαστέλονται τα μόρια τα ίδια. Οι μωριακές δυνάμεις υπερισχύουν αυτές τις δυνάμεις που τις δίνουν με τη θερμότητα λόγω της οποίας διαστέλεται το αέριο. Κάτι ανάλογο, αυτό είναι ένα παράδειγμα αυτού που έχουν κάνει λίγοι φυσικοί. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το σύμπαν. Οι γαλαξίες έχουν ήδη, οι δυνάμεις βαρυτικές είναι πιο ισχυρές από ό,τι είναι η διαστολή στις κλίμακες τις συγκεκριμένες. Και το δεύτερο σημείο που θέλω να πω σχετικά με τη διαστολή που συνήθως υπάρχει λάθος αντίληψη είναι, διαστελόμαστε. Άρα, αφού διαστελόμαστε με την έννοια της τριζιάστα του χώρου, υπάρχει ένα κέντρο γύρω από το οποίο διαστελόμαστε. Άρα, υπρέπει να υπάρχει ένα κέντρο της διαστολής. Αυτό είναι λάθος. Και πώς θα το καταλάβουμε αυτό, θα το καταλάβουμε αν κάνουμε μια αντιανεισματική μεταφορά από ένα γαλαξία στον άλλο. Από κάθε γαλαξία θα βλέπει τους υπόλοιπους γαλαξίες να διαστελώνται. Αυτό λοιπόν δεν είναι τόσο εύπεπτο, όσο είναι, για να το καταλάβουμε, να κάνουμε μια αναγωγή στις δύο διαστάσεις. Ας θεωρήσουμε λοιπόν ότι εμείς που ζούμε στις τρεις διαστάσεις, αν ήμασταν δυσδιάστατα όντα. Και ζούσαμε στην επιφάνεια ενός μπαλονιού. Το μπαλόνι, η μεμβράνη του μπαλονιού είναι οι δύο διαστάσεις, που αντιστοιχούν σε εμάς τις τρεις διαστάσεις. Αν φυσίξουμε τον μπαλόνι, τότε διαστέλετε τον μπαλόνι, ο χώρος όπως τον έχουμε ορίσει, που είναι χώρος δύο διαστάσεων, διαστέλετε, αλλά το κέντρο της διαστολής δεν είναι στην επιφάνεια, δεν είναι στον χώρο, είναι στην τρίτη διάσταση που δεν είναι ο χώρος. Σε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα που είναι το κέντρο του μπαλονιού. Έτσι και στην περίπτωση της διαστολής ο σύμπαντος, το κέντρο της διαστολής υπάρχει, αλλά είναι στην τέταρτη διάσταση, στον χρόνο. Έτσι, επειδή ζούμε σε ένα τετραδιάστατο χωρόχρονο, στην τέταρτη διάσταση είναι το κέντρο της διαστολής και διαστέλετε ο τριζιάστατος χώρος, που είναι εμβαπτισμένος μέσα στον τετραδιάστατο χωρόχρονο. Αυτά, όσον αφορά να πούμε λίγα για τη διαστολή, επειδή πολλές φορές υπάρχει, το αντιμετωπίζω και με τους φοιτητές μου, υπάρχει μια παρανόηση ότι σημαίνει διαστολή. Σας είπα μέχρι στιγμής για τον ένα πιλώνα, πάνω στον οποίο στηρίζεται η θεωρία της μεγάλης έκρηξης, που είναι η διαστολή. Ο δεύτερος πιλώνας, που κι αυτός έγινε με αντίστοιχο τρόπο, βασίζεται στις προβλέψεις που έκαναν τρεις πολύ σημαντικοί φυσικοί, ο Γκάμοφ, ένας Ρώσος σε μικρές, ο οποίος είχε φύγει και δούλευε στην Αμερική, δεκαετία του 40, μαζί με δύο φοιτητές του, τον Αλφερ και τον Χέρμαν. Αυτοί λοιπόν, κάναν την εξής πρόβλεψη, βασισμένη σε κλασική φυσική, όχι σε καμιά εξειδητημένη φυσική, σε θερμοδυναμική, σε ατομική και πυρηνική φυσική. Κάναν την εξής πρόβλεψη, σου είπαν, είπαν το εξής, ότι άμα το σύμπαν ήταν συσταλμένο και υπέρθερμο στο παρελθόν, η ύλη θα ήταν σε μορφή πλάσματος, δηλαδή θα ήταν ελεύθερα, τα ηλεκτρόνια δεν θα ήταν συνδεδευμένα με τους ατομικούς πυρήνες. Και οι πυρήνες δεν θα ήταν συνδεδευμένοι μεταξύ τους, θα ήταν ελεύθερα τα πρωτόνια και τα ηλεκτρόνια, άμα πάμε πίσω στον χρόνο. Είπαν λοιπόν το εξής, άμα από τη στιγμή που αρχίζουν και υπάρχουν πυρήνες και υπάρχουν ελεύθερα ηλεκτρόνια, η θερμική ακτινοβολία, η αρχική ύψαση, όπως το σύμπαν ήταν υπέρθερμο όσο συμπυκνώνουμε το νόγκο, αυξάνει η θερμοκρασία. Αυτή η αρχική θερμική ακτινοβολία, επειδή είναι ελεύθερα τα ηλεκτρόνια, ανακλάται πάνω στα ηλεκτρόνια και παραμένει συζευγμένη, δηλαδή δεν διαχαίεται στο σύμπαν. Να το πούμε πιο απλά γιατί το λέμε λίγο με όρους φυσικής. Τι συμβαίνει στην ομίχλη, όταν έχουμε ομίχλη τι συμβαίνει. Έχουμε μόρια νερού τα οποία τι κάνουν, γιατί δεν βλέπουμε μπροστά μας, ανακλάνε το φως. Σαν τα μόρια νερού λοιπόν λειτουργούν τα ηλεκτρόνια, ανακλάνε την ακτινοβολία αυτή και δεν μπορεί να περάσει. Και υπάρχει μια ομίχλη, είναι η ομίχλη, η αρχική ομίχλη ας το πούμε, στα οποία δεν αφήνει την ακτινοβολία να διαχειθεί ελεύθερα. Υπολόγησε λοιπόν ο Γάμοφ ότι κάποια στιγμή όμως η θερμοκρασία θα πέσει και από τη στιγμή που θα πέσει η θερμοκρασία, κάποια στιγμή τα ηλεκτρόνια θα συζευκτούν στους πυρίδες για να φτιάξουν άτομα, υδρογόνου, ηλίου κλπ. Αυτοί που θα χαθούν τα ηλεκτρόνια, η ακτινοβολία θα διαχειθεί ελεύθερα και έκτοτε θα γεμίσει όλο το σύμπαν. Επειδή το σύμπαν διαστέλεται, η θερμοκρασία πέφτει και σήμερα υπολόγησε ο Γάμοφ ότι θα πρέπει να γεμίζει ισοτροπικά όλο το σύμπαν αυτή η ακτινοβολία και να έχει περίπου θερμοκρασία 5 Κ και να την παρατηρήσουμε στα μικροκύματα. Είναι σε κάποιο συγκεκριμένο μέρος του φάσματος που παρατηρούμε ακτινοβολία θερμική αυτής της κριάδας ας το πούμε, της θερμοκρασίας. Έκανα αυτή την πρόβλεψη πριν από, είπαμε τέλει το 1940 και ξεχάστηκε. Πέρασαν τα χρόνια, μετά από 15 χρόνια δύο αστρονόμοι, ραδιοαστρονόμοι οι οποίοι μελετάγανε φτιάχνουν μια κεραία μπάση περιτώση για να μελετήσουν την κίνηση κάποιου δορυφόρου θέλανε να μελετήσουν και το γαλαξία μπάση περιτώση και στις παρατηρήσεις που κάνανε με το ραδιοτελεσκόπιο γιατί για να παρατηρήσεις αυτές τις θερμοκρασίες χρειάζεσαι ραδιοτελεσκόπιο. Ήταν έναν θόρυβο, υπήρχε έναν μόνιμος θόρυβος στις παρατηρήσεις και δεν μπορούσαν να καταλάβουν από τι είναι γιατί δεν μπορούσαν να το εξηγήσουν με άλλον τρόπο. Η παραφυλλολογία του θέματος, που είναι αλήθεια βέβαια, λέει ότι νομίζανε ότι ήταν τα περιστέρια τα οποία κουτσουλούσανε την επιφάνεια του ραδιοτελεσκοπίου και στέλναν τους φοιτητές τους, ποιους άλλους θα στέλνανε, να καθαρίζουν την επιφάνεια του ραδιοτελεσκοπίου. Την καθαρίζανε μια, την καθαρίζανε δύο, δεν έφευγε με τίποτα ο θόρυβος. Στο τέλος πήραν κυνηγητικά όπλα πάνω τα περιστέρια, ο θόρυβος συνέχισε. Μη σας τα πολυλογώ, το Πρίστον είναι κοντά εκεί που γινόντουσαν οι παρατηρήσεις. Κάποιοι επιστήμονες του Πρίστον είχαν ήδη αρχίσει να μελετάνε αυτά που είχε κάνει και ο Γκάμοφ και μάθανε για αυτήν την παρατήρηση και τρέξανε, πήραν τα δεδομένα και τελικά αποδείχτηκε ότι είχαν παρατηρήσει αυτό που είχε προβλέψει ο Γκάμοφ πριν από 15 χρόνια, πάλι τυχαία, πάλι κατόπινη της πρόβλεψης. Βεβαίως οι παρατηρήσεις πρώτες δεν ήταν ολοκληρωμένες. Σταλθήκαν και τώρα υπάρχει σε τροχιά ένας δορυφόρος, ο Plank. Σταλθήκαν και ο δορυφόρος Koby, WMAP και Plank, τρεις δορυφόροι για να μελετήσουν το υπόβαθρο μικροκυμάτο, να μελετήσουν αυτήν την ακνοβολία, γιατί είναι πάρα πολύ σημαντική αυτή η ακνοβολία, έχει πάρα πολλές πληροφορίες για το αρχαίγον ο σύμπαν. Φανταστείτε ότι αυτή η ακνοβολία, αυτό που συνέβη που σας είπα πριν, ότι τα ηλεκτρόνια συζευτείκαν με τα άτομα και απελευθερώθηκε η ακνοβολία, έγινε όταν το σύμπαν είχε ηλικία 400.000 χρόνια περίπου. Δηλαδή έχουμε πληροφορία με αυτή την ακνοβολία από τότε που το σύμπαν ήταν στα Σπάργανα. Ήταν 400.000 χρόνια η ηλικία του. Έχουμε λοιπόν αυτός είναι ο δεύτερος πυλώνας πάνω στον οποίο στηρίζεται η θεωρία της μεγάλης έκρηξης. Είναι εξίσου σημαντική με το πρώτο. Για ποιο λόγο, για το λόγο που σας είπα είναι μια πρόβλεψη μοναδική. Και πρόβλεψη μοναδική γιατί καμία άλλη θεωρία από αυτές που κυκλοφορούσαν τότε, ή κυκλοφορούνε σήμερα, μάλλον δεν κυκλοφορούν σήμερα τις δευτερές, γιατί της έχει ουσιαστικά, τουλάχιστον αυτό το πλαίσιο που σας μιλάω σαν πλαίσιο ερμηνευτικό, δεν υπάρχει άλλο που να ερμηνεύει αυτά τα φαινόμενα. Ήταν ο δεύτερος μεγάλος πυλώνας που ενίσχυσε αυτή τη θεωρία. Και ο τρίτος μεγάλος πυλώνας, και ο τελευταίος αν θέλετε, βασικός πυλώνας αυτής της θεωρίας, είναι πρόβληψη πάλι του Γκάμοφ και των φοιτητών του, που είπαν το εξής, ότι λόγω της δίας διαδικασίας που σας είπα πριν, λόγω του ότι κρυώνει το σύμπαν, κάποια στιγμή αρχίζουν και συντήθενται τα πρώτα άτομα του περιοδικού πίνακα. Ιδρογόνο, ήλιο, λύθιο, αυτά είναι τα πρώτα άτομα, τα πρώτα στοιχεία του περιοδικού πίνακα, τα οποία συντήθενται στις θερμοκρασίες που έχει το σύμπαν, όταν είναι περίπου στην ηλικία των τριών λεπτών, όταν πέσει η θερμοκρασία περίπου έτσι ώστε να γίνουν αυτές οι πριντικές αντιδράσεις, συντήθενται αυτά τα άτομα, αλλά επειδή συνεχίζει να πέσει η θερμοκρασία δεν προλαβαίνουν να συντεθούν πιο βαριά στοιχεία και παραμένουν το σύμπαν να γεμί, να είναι γεμάτο από ιδρογόνο και ήλιο, κατά κύριο λόγο, και ένα πολύ μικρό ποσό στο λυθείο. Ήρθε λοιπόν ο Γκάμοφ και οι φοιτητές σου και είπαν, ωραία, ας πάρουμε την ιστορία του σύμπαντος, τι θερμοκρασία έχει, πότε είναι αυτή η θερμοκρασία, τι στοιχεία έχουμε, και έκαναν μια πρόβλεψη για τα ποσοστά των στοιχείων αυτών, μεταξύ ιδρογόνου, ηλιού, λυθείου και δευτέριου. Και έκαναν την πρόβλεψη λοιπόν, ξεχάστηκε και αυτή η πρόβλεψη και ήρθε μετά, όταν βέβαια αποδείχτηκε περίτερα και η πρώτη τους πρόβλεψη, τότε πήραν και ξεσκαλίσανε τις υπόλοιπες εργασίες αυτών της Τριάδας και μία από τις εργασίες είχε κάνει και αυτή την πρόβλεψη και μετά παρατηρησιακοί αστρονόμοι πήραν και παρατηρήσανε με μεγάλη προσπάθεια γιατί είναι δύσκολες παρατηρήσεις και αποδείξανε πραγματικά ότι αυτά τα ποσοστά των στοιχείων που είχαν προβλέψει είναι αυτά τα οποία υπάρχουν στο σύμπαν. Σε περιοχές βέβαια που δεν έχει υπάρξει αστρογένεις που δεν έχουν δημιουργηθεί άλλα στοιχεία γιατί αυτά τα στοιχεία που καταλαβαίνετε είναι τα πρωτογενείς στοιχεία αργότερα στο σύμπαν συντίθεται και τα υπόλοιπα οπότε πρέπει να βρεις περιοχές όπου δεν έχουν υπάρξει συνθήκες για να συντεθούν τα άλλα στοιχεία για να μετρήσεις τις πρωτόγονες ποσοστώσεις των στοιχείων Έχουμε λοιπόν αυτές τους τρεις βασικούς πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται η θεωρία της μεγάλης έκρηξης Λανθασμένα είχε θεωρηθεί αρχικώς ότι η θεωρία της μεγάλης έκρηξης προϋποθέτει την ύπαρξη χρόνου ίσο μηδέν Είναι η προέκταση πίσω στον χρόνο που άμα την πάρεις γραμμικά θα φτάσεις κάποια στιγμή σε χρόνο ίσο μηδέν Αυτό το κομμάτι είναι μια λάψερμηνία Αυτό που σήμερα θεωρούμε θεωρίας μεγάλης έκρηξης ή μάλλον θεωρούμε σαν το βασικό ερμηνευτικό πλαίσιο πάνω στην οποία θα ερμηνεύσουμε τις κοσμολογικές παρατηρήσεις και το ονομάζουμε η θεωρίας μεγάλης έκρηξης είναι ουσιαστικά ότι το σύμπαν ξεκινάει να διαστέλεται από το χρόνο 10.43 και μετά Δεν έχουμε τα εργαλεία, δεν έχουμε τη φυσική, δεν έχουμε ερμηνευτικά εργαλεία για να πάμε πριν από το χρόνο 10.43 δευτερόλεπτα Γιατί είναι η εποχή στην οποία το σύμπαν έχει το ίδιο μέγεθος με το κλαντικό μήκος σχήματος του Δηλαδή είναι το μέγεθος που το σύμπαν για να ερμηνεύσεις τα φαινόμενα πρέπει να φτιάξει μια θεωρία που να συνηπάρχει και η γενική θεωρία σχετικότητας που είναι η θεωρία του μεγάκοσμου και η κυβαντομηχανική που είναι η θεωρία του μικρόκοσμου Πρέπει να φτιάξει μια θεωρία αυτό που λέμε, κυβαντική θεωρία βαρύτητας Δεν υπάρχουν πολλές προτάσεις, γίνεται μεγάλη μελέτη και έρευνα σε αυτό το πεδίο, ακόμα είναι σε επίπεδο της επιστημονικής εντασίας με την έννοια ότι ψάχνουν να βρούμε για θεωρίες που να είναι αυτοσυνεπείς Αλλά πολύ δύσκολα αυτές τις θεωρίες μπορούν να αποδειχθούν Επομένως, επαναλαμβάνω ότι η θεωρία της μεγάλης έκπληξης είναι η θεωρία που μιλάει για την αρχή της διαστολής ο σύμπαντος από το 10.43 και μετά Βασίζει στους τρεις πυλώνες που σου είπα, βασικούς πυλώνες αποδεικτικούς αυτής της θεωρίας Δεν υπάρχει καμιά άλλη θεωρία που να μπορεί να ερμηνεύσει αυτά τα φαινόμενα, θεωρία που να ερμηνεύσει την διαστολή υπήρξε Η θεωρία της αφερής κατάστασης, μπορούσε να ερμηνεύσει την διαστολή αλλά δεν μπορούσε να ερμηνεύσει τις άλλες δύο πυλώνες Και επιπλέον ήταν μια θεωρία η οποία ήρθε κατόπινη εορτής να ερμηνεύσει παρατηρήσεις Και με αυτή την έννοια δεν είχε την ισχύ που είχε η θεωρία της μεγάλης έκπληξης Υπάρχουν προβλήματα, σας μίλησα μέχρι στιγμής για τους πυλώνες που αντιστοίχονται αυτή η ερμηνευτική Το ερμηνευτικό πλαίσιο για το κοσμελογικό Καταρχάς υπήρξαν προβλήματα, δεν ξέρω πόσο χρόνο έχω, μιλάω πολύ ώρα Πάρε τον χρόνο σου Άλλο ξέρω, με τη γενική ισχυρία σχετικό, δες πόσο χρόνος είναι κάτι σχετικό Αν αρχίζει να πέφτουν ντομάτες όμως που εγώ... Όχι, βλέπω απέναντι από τις φάτσες παρακολουφάνε όλοι Λοιπόν, τέλος πάντων... 12.43 σε τι ακριβώς είναι λεπτά, δευτερόλεπτα? Δευτερόλεπτα, δευτερόλεπτα, δευτερόλεπτα Λοιπόν, θα σέλεγα ότι... Ε, ναι, είπαμε τα θετικά της θεωρίας, τώρα υπήρξαν και αρνητικά Παραδείγματα, τους χάρη, υπήρξαν προβλήματα, τα οποία δεν μπορούσε να ρημινεύσει η θεωρία Ένα πρόβλημα ήταν ότι άμα πάρουμε την ηλικία του σύμπατου σαν 10 θα μεινούσε 43 δευτερόλεπτα Και δούμε ποιο είναι, για πόσο χρονικό... Δηλαδή, σε αυτό το χρόνο, με την ταχύτητα του φωτός Πόσο είναι οι αιτιακά συνδεδεμένες περιοχές, τι μέγεθος έχουν Θα δούμε ότι είναι πολύ μικρές Πολύ μικρότερες από τον χώρο που αντιστοιχεί στον χρόνο 10-43 Δηλαδή, ο χώρος αυτός, που θα διαστάλλει Είναι γεμάτο από περιοχές που δεν είναι συνδεδεμένες αιτιακά Τι σήμερα δεν είναι συνδεδεμένες αιτιακά Ότι δεν υπάρχει χρόνο η πληροφορία να πάει από το ένα μέρος στο άλλο Με αποτέλεσμα, αν δεν υπάρχει χρόνο δεν υπάρχει κανένας λόγος Γιατί θα πρέπει η θερμοκρασία της θάλασσας μικροκυμάτων Του λέγαμε πριν, να είναι σταθερή και ίδια σε όλο το ουρανό Δεν υπάρχει λόγος, γιατί κάτι έχει εξισώσει τις θερμοκρασίες Αυτό είναι ένα πρόβλημα πολύ σημαντικό που μας δεί με άλλα προβλήματα Ήταν τέσσερα συνολικά τα προβλήματα που προσπαθήσαμε να λύσουν Το λύσανε αυτό το πρόβλημα, όχι με τον ίδιο τρόπο Δηλαδή δεν κάνανε μια πρόβλεψη και ήρθε μετά η παρατήρηση Εδώ είχαμε αντίθετα σε αυτό το συγκεκριμένο Είχαμε ένα πρόβλημα και ψάχνουμε να βρούμε ποιο τρόπο να το λύσουμε Και σκεφτήκαν, σκεφτήκαν, σκεφτήκαν και είπαν ότι Ωραία, άμα για κάποιο λόγο το σύμπαν, μία από αυτές τις περιοχές Που είναι αιτιακά συνδεδεμένες, διασταλεί με επιταχυνόμενο ρυθμό Γίνει αυτό που λέμε πληθορισμός Τότε μπορεί να γεμίσει το σύμπαν, το σύμπαν που βλέπουμε εμείς Να είναι το αποτέλεσμα της διαστολής, της εκθετικής μιας περιοχής μονάχα που ήταν συνδεδεμένες αιτιακά Και επομένως λύνουμε αυτά τα προβλήματα Αυτό είναι λιγάκι μια ad hoc προσπάθεια ερμηνείας Παρ' όλα αυτά, αυτή η θεωρία, αυτή η άποψη, το πληθοριστικό σύμπαν Το οποίο μου άρεσε ο πρώτος ο οποίος το πρότεινε Αν και όχι σε όλη την έκταση, ήταν ένας Έλληνας ο Καζάνας Παράλληλα βέβαια και με άλλους που δουλεύαν εκείνη την εποχή, αλλά πάντως είχαμε συμμετοχή και εμείς Να τα λέμε και αυτά καμιά φορά, καλό είναι Έχεις δίκαιο Πού ήμουνε Στο inflation Στο inflation, ναι Το πρόβλημα λοιπόν ήταν ότι ήρθε ad hoc αυτή η ερμηνεία Η προσπάθεια να λυθεί το πρόβλημα, παρόλα αυτά έκανε προβλέψεις Αυτό το πληθορισμός κάνει προβλέψεις Μια πρόβλεψη ήτανε ότι πραγματικά η κατανομή, ας το πούμε έτσι για να το καταλάβουμε Η κατανομή των διαταράχων, όταν λέμε διαταράχες σημαίνουμε περιοχές που έχουνε μεγαλύτερη μάζα από άλλες περιοχές Φανταστείτε ότι στο σύμπαν, αν το σύμπαν, αυτό δεν σας το είπα στην αρχή, ας το πω τώρα Αν το σύμπαν ήταν εντελώς ομογενές χεισότροπο, δηλαδή δεν υπήρχε καθόλου καμία διαταραχή στην πυκνότητά του Θα είχε παραμείνει ομογενές χεισότροπο, αν δεν ξέρετε τι είδους διαστολή και αν υπήρχε διαστολή ή όχι Για να υπάρξει σύμπαν, για να καταρέψει, για να δημιουργηθούν δομές πρέπει αρχικά το σύμπαν να είχε μικρές διαταραχές Οι οποίες αυτοί μεγαλώνουν και μάλιστα ο τρόπος που λύνουμε το πρόβλημα των διαταραχών είναι μέσω του πληθορισμού του σύμπαν Γιατί έχουμε στην περιοχή, την εποχή που το σύμπαν είναι κυβαντομένο, ας το πούμε έτσι, είναι την εποχή που το σύμπαν έχει το μέγεθος του κυβαντικού μήκου σχήματος του Διαταραχές κυβαντικές, μικροδιαταραχές, οι οποίες δεν θα παίζανε κανένα ρόλο, αν δεν υπήρχε ο πληθορισμός που θα τις μεγάλωνε Είναι λόγω της εκθετικής διαστολής, τις μεγαλώνει αυτές οι διαταραχές και τις κάνει μακροσκοπικές Και αυτές οι διαταραχές είναι, αν θέλετε, οι σπόροι γύρω από τους οποίους αργότερα αρχίζουν και μαζεύεται η ύλη και δημιουργούνται οι γαλαξίες, τα στέρια κλπ Σας έλεγα λοιπόν ότι ορισμένα προβλήματα τα έλυσε ο πληθορισμός, έκανε κάποιες προβλέψεις Μία από τις προβλέψεις που κάνει ο πληθορισμός, δεν ξέρω αν ασχοληθήκατε τώρα τελευταία, είδατε αυτό το περίφημο πείραμα το BICEP2 Ένα πείραμα το οποίο προσπαθεί να παρατηρήσει τις διαταραχές που αφήνει πάνω στην επιφάνεια της θερμοκρασίας μικροκυμάτων Σε αυτήν την ακτινοβολία που σας είπα πριν, τις διαταραχές που αφήνει πάνω σε αυτά τα βαρυτικά κύματα Όταν το σύμπανό ήταν μικρό και εκβαδωμένο, υπήρχανε οποιαδήποτε μικρές διαταραχές μεταφερόντουσαν βαρυτικά Δημιουργούνται, ρίπλτς λέγονται, πώς να το πούμε σε ελληνικά, το ρίπλτς Βαρυτικά κύματα τα οποία μεταφέρονται, αλληλεπιδρούν με την ύλη και αφήνουν κάποια αποτυπώματα Αυτό λοιπόν το πείραμα που έγινε πριν πολύ καιρό και γραφτείκανε αρκετά άρθρα και στις εφημερίδες και λοιπά Ήταν ένα πείραμα το οποίο μπόρεσε και παρατήρησε το αποτέλεσμα αυτού του πληθορισμού Και μάλιστα θεωρήθηκε ότι επιτέλους έχουμε άλλη μια απόδειξη Μία που σας είπα ότι είχε σχέση με το μέγεθος των διαταραχών που προβλέπει ο πληθορισμός Και φαίνεται ότι επιβεβαιώνεται Είχαμε και μια δεύτερη απόδειξη που ήταν ότι είχαμε την αποτύπωση αυτών των βαρυτικών κυμάτων στην ακνοβολία μικροκυμάτων Και κατεπέκταση μια επιβεβαίωση του πληθορισμού Τώρα σήμερα που μιλάμε έχει ένα συνέδριο στην Ιταλία Ξεκίνησε χθες και τελειώνει μεθαύριο στο οποίο παρουσιάζουν τα αποτελέσματα ενός μεγάλου πειράματος του Planck Είναι ένας δορυφόρος που μελετάει αυτή την θάλασσα μικροκυμάτων και τις διαταραχές που βλέπουμε στον ουρανό της θάλασσας μικροκυμάτων Ο οποίος αυτό που μάθαμε ήδη από διαδρομικές επαφές Φαίνεται ότι τα αποτελέσματα του πειράματος του προηγούμενου είναι λάθος Το BISEP2 μάλλον έκανε και υπήρχαν ήδη από τότε κριτικοί Είχαν κάνει και θα σας πω και ένα πρόβλημα που δημιουργείται με αυτό το ζήτημα Κάνανε πολύ γρήγορα την ανάλυση των δεδομένων τους Το έκαναν λίγο έτσι διαστικά γιατί για να προλάβουνε την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων από το πειράμα Planck Γιατί δυστυχώς και στην Επιστήμη υπάρχει ανταγωνισμός Υπάρχει ανταγωνισμός γιατί οι χρηματοδοτήσεις είναι λίγες Και τα agencies που δίνουν χρήματα θέλουν απτά αποτελέσματα Γρήγορα και απτά Αυτό αναγκάζει τους επιστήμονες να κάνουν αγώνα δρόμου Πολλές φορές να μην μελετάνε σε αρκετό βάθος Ιδιαίτερα οι πειραματικοί επιστήμονες γιατί αυτοί που είναι θεωρητικοί έχουν μεγαλύτερη ησυχία Δεν παίρνουν και προγράμματα Και έτσι δεν έχουν κανέναν άγχος Τέλος πάντων, μάλλον αποδειχνύεται ότι ήταν λάθος το πειράμα Και η κριτική που κάνω προσωπικά είναι ότι υπάρχει λάθος τρόπος Με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την έρευνα και την επιστήμη Υπάρχει μια πολύ μεγάλη έμφαση στην εφαρμοσμένη επιστήμη Και καλά κάνει, πρέπει να υπάρχει Αλλά αυτό που δεν συνειδητοποιούν πολλές φορές αυτοί που δίνουν τα χρήματα Είναι ότι για να υπάρχει σήμερα εφαρμοσμένη επιστήμη Πρέπει να υπάρχει βασική επιστήμη που να γίνει πριν από 30, 40, 50 χρόνια Η σημερινή βασική επιστήμη θα τροφοδοτεί στην τεχνολογία του αύριο Όταν θέλεις το προϊόν να βγαίνει άμεσα, δηλαδή κάνεις έρευνα και παράγεις προϊόν, θα έχεις τέτοιου είδους αποτελέσματα που οδηγούν πολλές φορές και σε εγγελιοποίηση Δυστυχώς και αυτό που συμμετέχουν στα πειράματα αυτά Παρ' όπου ήταν πολύ ωραίο πείραμα, φαίνεται, περιμένω να δω τα αποτελέσματα πώς θα καταγραφούν στο αποτελέσμα του συνεδρίου Βέβαια δύο βασικά προβλήματα, δύο άλλα θέματα θα τα πω γρήγορα γιατί μιλάω αρκετή ώρα Δύο άλλα βασικά ζητήματα και προβλήματα τα οποία αντιμετώπισε η κοσμολογία Ήτανε, είπε και ο Αργύρης, αυτό που ονομάζουμε σκοτεινή ύλη και σκοτεινή ενέργεια Μας αρέσει εμάς, αστρονομούς, για κάποιο λόγο να δίνουμε σκοτεινά ονόματα Έχει μια βάση με την έννοια ότι σκοτεινή ύλη έχει να κάνει με το τι Είναι η ύλη που δεν αλληλεπιδρά με ελεκτρομαγνητική ακτινοβολία, ηλεκτρομαγνητικά Δεν αλληλεπιδρά με αποτέλεσμα να μην παράγει φως και να μην φωτοβολεί, δεν φαίνεται Αλληλεπιδρά όμως βαρυτικά και πιθανώς και μέσω της ασθενής δύναμης Επομένως βλέπουμε τα αποτελέσματα της τη δυναμική, αλλά δεν βλέπουμε το φως Δεν φαίνεται φως για να τη δούμε όπως μετράμε το φως των γαλαξιών και λοιπά Βασισμένη μόνο σε αυτή την δυναμική βρέθηκε σε πάρα πολλά κοσμικά σώματα Ότι οι ταχύτητες διαφυγής που μετρούσαν βασισμένη στην ύλη που βλέπανε Ήταν μεγαλύτερες, μάλλον ήταν μικρότερες από τις ταχύτητες που έκανε τα σώματα αυτά Δηλαδή θα έπρεπε να είχαν διαλυθεί, δεν θα έπρεπε να υπάρχουν τα σμήνια γαλαξιών Γιατί τα ταχύτητες που μετράμε είναι μεγαλύτερες από τα ταχύτητα διαφυγής που υπολογίζουμε Χρησιμοποιώντας το φως που βλέπουμε Αυτή είναι ο βασικός λόγος για τον οποίον θεωρούμε ότι υπάρχει σκοτεινή ύλη Έχουμε κάνει πολλά διαφορετικά πειράματα χρησιμοποιώντας διαφορετικά κοσμικούς ηχνηλάτες Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, χρησιμοποιούμε και άλλες μεθοδολογίες, μπορούμε να μετρήσουμε τη μάζα ενός σώματος από το φαινόμενο του βαρυτικού φακού Είναι ένα φαινόμενο βάσει περί του ότι βασίζεται στη γενική θεωρία της σχετικότητας και είναι ανεξάρτητο από αυτό που σας είπα πριν, τη δυναμική Και πάλι μας λέει ότι οι μάζες οι οποίες βλέπουμε στο σύμπαν Τα σώματα που βλέπουμε στο σύμπαν περιέχουν πολύ περισσότερη μάζα από αυτά που μετράμε μόνο με το φως Αυτό είναι το ζήτημα της σκοτεινής ύλης, το γνωρίζουμε, το έχουμε εγκολπώσει μέσα στη θεωρία της μεγάλης έκρηξης Χρειάζεται να υπάρχει σκοτεινή ύλη για να δημιουργούνται γαλαξίες για πολλούς λόγους που δεν θα τους αναλύσω τώρα Δεν έχουμε όμως παρατηρήσει τα σωματίδια αυτής της σκοτεινής ύλης Υπάρχουν πολλά πειράματα, οι συνάδελφοι των στοιχειωδών σηματηδίων προσπαθούν με πολλούς και εντελεχείς τρόπους, νομίζω και εσύ είχες ασχοληθεί με θέματα τέτοια Ακόμα δεν έχουμε κατορθώσει, η μοναδική άλλη για να είμαστε σωστοί και να είμαστε τίμιοι Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή για το τι μπορεί να είναι η σκοτεινή ύλη και είναι να θεωρήσουμε το νόμο της βαρίτας Άμα θεωρήσουμε το νόμο της βαρίτας και κάνουμε τη βαρίτα να είναι συναρτήση της απόστασης, να μην είναι σταθερή Ας το πούμε η βαριτική σταθερά να μην είναι σταθερά και να έχει απειροελάχιστη σχέση με την απόσταση Μπορούμε να ερμηνεύσουμε κάποια από αυτά τα φαινόμενα και πάλι όμως δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε όλα Εγώ προσωπικά πιστεύω ότι η σκοτεινή ύλη υπάρχει και κάποια στιγμή θα την εντοπίσουμε και πειραματικά Και τελειώνω με τη σκοτεινή ενέργεια, είναι το άλλο σκοτεινό κομμάτι Και το ενδιαφέρον εδώ είναι το εξής, ότι η ύλη από την οποία είμαστε φτιαγμένοι εμείς Δεν είναι καν η κυριαρχή ύλη στο σύμπαν Η κυριαρχή υλοενέργεια στο σύμπαν είναι η σκοτεινή ενέργεια που θα πούμε τι είναι Η αμέσως επόμενη σε πλήθος, σε μέγεθος είναι η σκοτεινή ύλη Και από αυτή που είμαστε φτιαγμένοι εμείς αποτελεί μόνο το 4,5% της συνολικής υλοενέργειας Αυτή που λέω εποτελούμαστε εμείς τι εννοώ, ενώπιπρωτόνια, νετρόνια, τα σωματήρια που γνωρίζουμε, τα βαριώνια Επομένως έχει ένα ενδιαφέρον αυτό φιλοσοφικό αν θέλετε Σκοτεινή ενέργεια και τελειώνουμε, η σκοτεινή ενέργεια από πού μας βγήκε Καταρχάς η σκοτεινή ενέργεια βγήκε για να ερμηνεύσει ένα παραθυσιακό φαινόμενο Παρατηρήσανε οι αστρονόμοι πρόσφατα και μάτια πήραν νόμπελ για αυτό Τε τέλος του 90, ότι το σύμπαν διαστέλεται επιταχυνόμενο Όλες τις θεωρίες που συζητάγαμε πριν, αυτό της διασολής του σύμπαντος Η λογική και η ανάλυση που είχε γίνει έλεγε ότι το σύμπανο επειδή περιέχει υλικό μέσα Οποιαδήποτε αρχική διαστολή, αναγκαστικά λόγω της ιδιοβαρύτητας του σύμπαντος Θα αρχίσει κάποια στιγμή να επιβραδίνεται η διαστολή Μπορεί να συνεχίσει να διασέλλεται για πάντα, δεν έχει σημασία, αλλά θα είναι επιβραδινόμενη αυτή τη διαστολή Και έρχεται τώρα, γιατί η βαρύτητα δρά ελλικτικά Έρχεται τώρα εδώ μια παρατήρηση και λέει ότι ναι κύριοι, σωστό είναι αυτό, τα πρώτα 7 δισεκατομμύρια χρόνια του σύμπαντος, ίσχυε αυτό Αλλά εμείς παρατηρούμε τώρα, τα τελευταία 7 δισεκατομμύρια χρόνια, ότι ο σύμπαντος επιταχύνεται Η διαστολή του επιταχύνεται Δηλαδή υπάρχει μια δύναμη που κυριαρχεί τώρα, η οποία έχει δράση αντιβαρύτητας, στον πόνος εισαγωγικά Έχει ακριβώς την αντίθετη φορά, η δράση της πάνω στα βαρυτικά σώματα. Αυτό είναι περίεργο Παρ' όλα αυτά η κυβαντική θεωρία πεδίου, μας επιτρέπει τέτοιου είδους ρευστά Είναι αυτό που είπε, το κυβαντικό κενό, το οποίο πραγματικά μπορεί να δώσει τέτοια είδος τέτοιους φαινόμενα Έχει αποδειχθεί αυτό, έχει αποδειχθεί και πειραματικά, με ένα συγκεκριμένο πείραμα το Casimir Effect Όμως υπάρχει μια, παρόλο που ενοιολογικά, φαινομενολογικά υπάρχει αυτή η δυνατότητα Όταν πας να κάνεις στις υπολογισμούς ακριβώς τι προβλέπει η κυβαντική θεωρία πεδίου για κοσμολογική σταθερά, γιατί η κοσμολογική σταθερά του Einstein παίζει και το ρόλο της κοντινής ενέργειας Αυτό δεν σας το είπα, θα σας πω μετά και θα τελειώσω με αυτό Η κυβαντική θεωρία πεδίου λοιπόν σου δίνει τη δυνατότητα να έχεις τέτοιου είδους ρευστά που να έχουν μια καταστατική εξούσια που να είναι αρνητική Όμως, άμα πας να κάνεις τον υπολογισμό θα δεις ότι το ποσό της κοντινής ενέργειας που παράγεται με αυτόν τον τρόπο είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που μετράς εσύ κοσμολογικά που χρειάζεται για να έχεις τη διαστολή που βλέπεις Και μ' άρεσε αν είναι ίσια αυτό, θα έπρεπε το σύμπαν, θα είχε διασταλή, θα είχε διαραγή Τα πρώτα δείχνει σε εκατομμυρίστατο δευτερολέπτου θα είχε διαραγή και δεν θα υπήρχε αυτή η δημιουργία και κατεβαίνει ότι θα μας ετοιμήσει εδώ να συζητάμε Επομένως έχουμε προβλήματα εννοιολογικά, έχουμε προβλήματα θεωρίας με τη σκοτεινή ενέργεια έχουμε όμως και το παρατισιακό εδομένο που είναι εντεφάκτο, είναι σωστό το παρατισιακό εδομένο δεν είναι λάθος, έχει πιστωποιηθεί με χίλους δυο διαφορετικούς τρόπους ότι το σύμπαν διαστέλνται επιταχυνόμενα, υπάρχει μία εκδοχή εναλλακτική σε αυτή του ρευστού που συσχετίζεται με την κλατική θεωρία βαρύτητας, με την κλατική θεωρία πεδίου που σας είπα πριν και είναι πάλι εναλλακτική θεωρία βαρύτητας Εάν σε κοσμολογικές κλίμακες η βαρύτητα είναι ελαφρώς πιο ασθενής απ'ότι είναι σε μικρότερες κλίμακες τότε εμείς θα νομίζουμε ότι το σύμπαν είναι φαινόμενο, επιφαινόμενο και δεν είναι πραγματικό ότι το σύμπαν διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό είναι ότι η βαρύτητα είναι πιο ασθενής σε μεγάλες κοσμολογικές κλίμακες Υπάρχει λοιπόν μια μεγάλη προσπάθεια αυτές οι δύο κατευθύνσεις να μελετηθούν η προσπάθεια να έχεις εναλλακτική βαρύτητα, γενική θεωρία σχετικότητας αλλά με κάποια μικρή προσαρμογή σε πολύ μεγάλες κλίμακες και από την άλλη μεριά είναι κάποια ρευστά, υπάρχουν και άλλα ρευστά ακόμα αυτά που είπα με τη σωστή κατευθυντική εξίωση που σου δίνουν την διαστολή αυτή Έχουμε λοιπόν σήμερα για κατά λίγο το μεγαλύτερο πρόβλημα σήμερα στην κοσμολογία προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε είναι 1. Τι είναι η σκοτεινή ενέργεια αν υπάρχει ή είναι διαφορετική, έχουμε εναλλακτική βαρύτητα είναι πολύ μεγάλος κλάδος αυτός και ένας άλλος πολύ μεγάλος κλάδος είναι τι συμβαίνει πριν από τον 10.43 εκεί χρειαζόμαστε κυβαντική θεωρία, κυβαντική κοσμολογία χρειαζόμαστε να καταλάβουμε να έχουμε τα εργαλεία για να μελετήσουμε φαινόμενα μπορεί ο χρόνος να μην πηγαίνει ποτέ στο μηδέν να πηγαίνει εκθετικά, η ίδια η έννοια του χρόνου να αλλάζει δεν έχουμε ερμηνευτικά εργαλεία νομίζω ότι τελείωσα, σας άλυσα θα πινω και λίγο νεράκι ευχαριστώ θερμά τον Μανώλη Κιονί για την υπέροχη εισήγηση του θα έλεγα πως σπάνια, σπάνια, εξαιρετικά σπάνια υπάρχει μια εισήγηση που συνενώνει την επιστημονική σαφήνεια και ακρίβεια με την απλότητα, δεν προκείται για απλογικότητα, με την απλότητα και βγήκε η κέρια στην ουσία των θεβάτων συνδεδεύστηκε τα κοσμολογικά προβλήματα που είναι πάρα πάρα πολύ σημαντικά τα πιο γενικότερα προβλήματα που υπάρχουν από πάρα πολύ παλιά υπάρχουν τώρα και θα υπάρχουν και στο μέλλον του τι σημαίνει κόσμος όλα εκείνα τα γενικότερα τα φιλοσοφικά προβλήματα ότι ζούμε μέσα στον κόσμο και θέλουμε όντως να καταλάβουμε τι είναι αυτός ο κόσμος μέσα στον οποίο έχουμε γεννηθεί συνεχίζουμε για να υπάρχουμε και προσπαθούμε για να καταλάβουμε ίσως ακόμα και το μέλλον του προς τα που θα πάει Λέω ότι είναι κατάλληλη στιγμή να ξανοιχτούμε σε διάλογο και σε ερωτήσεις Από την πρώτη στιγμή θα ήθελα να σας πω ότι θέλουμε να εθαρρύνουμε τους νέους ανθρώπους είτε σαν εισηγητές όπως έγινε στην πρώτη μας την εκδήλωση είτε σαν κάποιους που συμμετέχουν στη συζήτηση οπότε θα προτιμούσα στο πρώτο στάδιο τουλάχιστον να ανικά χέρια Πώς το ορίζουμε τον ενικό? Εσύ Χάρη είσαι εννιάτον Εσύ δεν είσαι σίγουρα Α, ναι οι νέοι δεν θέλουν να συμμετάσουν σε πρώτο στάδιο και περιμένουν την εθάρρηση από τους καθηγητές τους Χάρη μπορείς να συμμετάσεις και σε Πιο τρία πράγματα θα λαμβώ μανάκα Ναι βέβαια Το ένα είναι στα ιστορικά που έχω μία κλήση το τελευταίο καιρό Όταν έγινε η δημοσίευση των Πέντσιας και Βουίσον το 1965 για την ανακάλυψη της Ευρωπαϊκής Ακτομοσμής δεν είχαν εμπαρρυθμίσει τις αναφορές Ο Πόλεμος έστειλε ο Γράβος ένα γράμμα του οποίου το πρώτο προσώζεται στο Δόξιος Μουζέλ στο Μόνακο Δυστυχώς ήταν και άλλοι που τα χανεθεί αυτά πριν από αυτούς του μημονέου του Πρίνστον Ένα αυτό Το δεύτερο είναι ότι, σχετικά σοβαρό, του χρόνου διορτάζουμε τα 100 χρονιά πρεβδιατικότητα της Ευρωπαϊκής Ακτομολογίας που είναι ένα από τα βασικά εργαλεία της Προσομολογίας και υπάρχει ένα φιέρωμα σχετικό στο οποίο ο Μανώλης έχει συσφέρει ένα σημαντικό κομμάτι Οπότε, από τη νέα χρονιά, όταν θα τυκλοφορήσω το φιέρωμα, διαβάστε τι θα μας έχει πει Πολύ λιγότερα από αυτά που σας είπα τώρα Μου έβαλε περιορισμό χίλιες λέξεις ο κύριος, παρακαλώ Το τρίτο πράγμα είναι ότι έχουμε και άλλους Έλληνες που έχουν συσφέρει στην συνοδική θεωρία αυτής της ερμηνείας των φαινομένων που παρακολουθούμε πέραν του Δήμου του Καζάνα Ο ένας ήταν αυτός που στο τέλος το αναφέρει ο Μανώλης είναι ο σπ. Βασιλάκος για το πώς πηγαίνουμε στο προς το μηδέν χρόνο ότι μπορούμε να πηγαίνουμε σε ένα όρο και να κάνουμε πότα στο μηδέν Αλλά υπάρχουν και άλλοι, για παράδειγμα όλοι αισθάνομαι και αυτούς τα παιδιά μου Ο Χρήστος Ροσάρκας, ο οποίος για παράδειγμα βασίζεται σε άλλες υποθέσεις όπως ότι ζούμε σε μια ειδική περιοχή στο σύμβαλλο ή ότι το μαγνητικό περιοχείο που δελαμβάνεται στην έθνος υπόψεων στους υπολογισμούς παίζει σημαντικό ρόλο σχεδόν στον κυβαρίτητα Αυτά και έκπλησα. Ευχαριστώ πολύ Τώρα, στους πραγματικά νέους Ευχαριστώ. Μου φαίνεται πως είσαι τρεις φορές νέος. Κι ένα πρόβλημα Άλλη ερώτηση, παρατήρηση, συμβολή... Χαζές ερωτήσεις επιτρέπονται Απορώ πως ξεχωρίζω τις χαζές ερωτήσεις από τις εφείς ερωτήσεις Άμα το καταφέρετε αυτό... Είναι οι χειρότερες Οι επικίνδυνες είναι αυτές Αλλά ντρεπόμουν να την κάνω. Και μια και μιλήσατε τόσο... Υποθέτω ότι κατάλαβα περίπου το 90% Όπως θα είπατε... Τολμώ να την κάνω. Που διαστέλετε το σύμπανη? Πουθενά. Το σύμπανη είναι αυτό Ναι, αλλά για να διαστέλετε... Και το επέκεινα, το χάος που φάλε... Λέει ότι κάτι υπάρχει πέρα από το σύμπανη Σου πού διαστέλετε? Δεν διαστέλετε. Η ερώτηση είναι άτοπη Για αυτό είπα χαζή ερώτηση... Χαζή δεν είναι. Χαζή δεν είναι καθόλου Δεν είναι καθόλου χαζή Θα κάνω πάλι το παράδειγμα με το μπαλόνι Ναι, ένα μπαλόνι κάπου διαστέλετε Διαστέλετε στην τρίτη διάσταση Έχουμε την τέταρτη διάσταση, εμείς, να διασταλούμε Ο διωτικός μας ο τριάστος χώρος Είναι βαπτισμένος στον τετραδιάστο χωρόφρονο Είμαστε αντικείμενα τεσσάρων διαστάσεων Δεν είμαστε στις τρεις διαστάσεις Αυτό το είχα πρωτοδιαβάσει στη μηχανή του χρόνου Είναι αντικειμενικό το πρόβλημα Και το ερώτημα μπαίνει αντικειμενικά Γιατί είμαστε τετράτη διάσταση το χρόνο Την αντιλαμβανόμαστε, τη ζούμε Εμείς αντιλαμβανόμαστε στις τρεις διαστάσεις Για να προσθέσω λίγο κάτι Για να θυμηθούμε το τι σημαίνει η απόσταση Σημαίνει πως έχουμε αυτό που λέμε στη γεωμετρία Την μετρική που μας λέει πως θα μετρήσω την απόσταση Αν στην απόσταση αυτή είναι εδώ Που μου λέει πόσο μακριά είναι το σημείο α από το σημείο β Βάλω ένα παράγοντα που είναι συνάστη του χώρου Σημαίνει ότι καθώς ο χώρος αλλάζει Δεν με ακούει όμως αυτός που είπατε την ερώτηση Λοιπόν, εσύ με αναπατήσω ή βέβαια Όχι, στον συνάδελφο μου της ιστολογικής σχολής Στον Μπροσμήτωρα μας, μέλος της οργανωτικής επιτροπής Εκείνο που έλεγα λοιπόν είναι Για να συνεχίσω την παρατήρηση του Μανώλη Ότι ο χώρος για μας είναι οι τρεις διαστάσεις Του χώρου και ο χρόνος Συνεπώς μπορώ να φανταστώ μια μετρική Πως να μετράω την απόσταση Οι τοπογράφοι, οι αγρονόμοι και τα λοιπά Μόνο που στη δική μας την περίπτωση Για να μετρήσω την απόσταση από το α σημείο α μέχρι το σημείο δήτα Έχω μια τέτοια μετρική που μπροστά υπάρχει μια κλίμακα του χρόνου Μια συνάρτηση α του τε Και η συνάρτηση αυτή αλλάζει με το χρόνο Που σημαίνει αυτό που λέω τώρα είναι τρία μέτρα Δύο μήνες μετά, δύο χρόνια μετά δεν είναι τρία μέτρα Είναι πέντε μέτρα ή έξι μέτρα Υπάρχει αυτή η κλίμακα του χρόνου Βλέπω ένα χέρι εκεί πίσω ναι Μετά με τα λεπτό περνάσεις και με τις απαντήσεις που δίνεται Θα διλαμβάνουμε ότι μέρος της διάστασης που έχουμε Αλλάζει χρονικά διαφορετικά από ότι αλλάζει κάποιον άλλο Για να μπορεί δηλαδή να διασθέλεται και στην δέντα πηδιάσταση Σημαίνει ότι είτε κάποιοι που πάει στο παραλυτό ή στο μέρος Διαφορετικά από ότι κινείται το υπόλοιπο σύμπαντο Το σύμπαντο ήδη διασθέλεται Ναι η διαστολή αυτή όμως πάει στην δέντα πηδιάσταση Δηλαδή το χρόνο Κοιτάξτε όχι η απάντηση Είχε να κάνει με το που διασθέλετε Μέσα σε τι διασθέλετε Ο χώρος είναι εμβατισμένος σε τέτοια Ξεχάζονται ο χρόνος Πάρετε ότι είναι κάποια άλλη διάσταση Υπάρχουν μοντέλα κοσμολογικά με 9 διαστάσεις Με 25 διαστάσεις Δηλαδή στα μαθηματικά αυτό είναι τριβιαλ Δεν είναι πρόβλημα Μπορεί να παίξεις στην ίδια στάση Έχεις τα μαθηματικά ορίζονται εξαιρετικά καλά Επομένως θέλω να πω ότι είναι χρόνος Μας δυσκολεύει, μας μπερδεύει Ξεχάζεται ότι είναι χρόνος Είναι τέταρτη διάσταση Έχουμε ένα τριβιάστατο χώρο Εμβαπτισμένο σε ένα τετραδιάστατο χώρο Μόνο το γεγονός ότι μεγαλώνουμε γυράσκουμε Είναι απόδειξη πως υπάρχει χρόνος Δεν μπορούμε να ξανανιώσουμε Στη βιολογία όχι Σε μερικές αισθήματα φυσικής Η κυρία πίσω Συγγνώμη λίγο να ακούσουμε την κυρία Θα το δούμε Θα ήθελα να μας ευχαριστήσει Αν μπορείτε και αν είναι μέσα στον αίμα Για την έννοια του ειδενός Ψάχνουμε στις φυσικοί και στη φιλοσοφία Και στη θεολογική ενταγωγία Τα δυο τελευταία Δεν ήμουν σε θέση να πω κάτι έξυπνο Στο σχεδινό θέμα Δεν θα βγει κάτι έξυπνο Δεν είναι στο θέμα μου Δεν είναι στο θέμα μου Και δεν θα βγει κάτι έξυπνο Τι εννοείται την κοσμολογία Θέλω να πω Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε Είναι αυτό που λέμε μοναδικότητες Στην κοσμολογία Είναι ένα πρόβλημα Και το Big Bang το είπε Αν υπάρχει Big Bang Αν υπάρχει χρόνος στο μηδέν Αυτό είναι ένα singularity Ο Penrose και κάποια άλλη Χωρίς που λέει μαθηματική και φυσική Φτιάξανε κάποια αξιώματα Για να αποφύγεις τα προβλήματα του singularity Εφόσον όμως Όταν έχεις ρευστά τα οποία είναι σαν τη σκοτεινή ενέργεια Δεν λειτουργούν αυτά τα αξιώματα Επομένως δεν ξέρουμε πως να διαχειριστούμε Στην κοσμολογία Για αυτό εγώ προσωπικά σας είπα ότι Η θεωρία αυτή που θεωρούμε ότι είναι η βάση Είμαστε σίγουροι για αυτή Και το ονομάζουμε θεωρία του μεγάλου έκπληξης Υπάρχει αρχή της διαστολής Που δεν ξέρουμε πως να τη διαχειριστούμε Χρειαζόμαστε εργαλεία τα ψάχνουμε Αν τα βρούμε θα σας συνειδημερώσουμε Να προσπαθήσω λίγο να... Μάλιστα Να προσπαθήσω λίγο Μανανή προσπαθήσω λίγο Καταρχήν να πούμε ότι όντως Πρόκειται μια δύσκολη έννοια Κι από τη φιλοσοφική πλευρά Κι από τη θεωρολογική πλευρά Κι από την πλευρά της φυσικής Να συμφωνήσουμε όλοι ότι στα πλαίσια Της αρχαίας ελληνικής σκέψης Δεν υπάρχει η έννοια του μηδενός Οι αρχαίοι Έλληνες συμπαθούσανε Πως το μηδέν ας πούμε δεν υπάρχει Εξού και στη μέτρησή τους είχαν το ένα, δύο, τρία Δεν αρχίσουν ποτέ από το μηδέν Το μηδέν είναι μια εισαγωγή που ήρθε από τους Άραβες Απλώς να κάνω ένα άλμα Και φτάσουμε σε αυτό που ανέφερα κάπως πρόχειρα βέβαια Σε αυτό που λέμε το κυματικό το κενό Θα λέγει κάποιος πως κλασικά πως το κενό είναι το τελείως άδειο Αυτό που δεν υπάρχει Μπορούμε να φανταστούμε πως υπάρχουν οι διακυμάνσεις Στις οποίες εμείς δεν τις βλέπουμε Παρ' όλα αυτά οι διακυμάνσεις αυτές Θα δώσουν μια κάποια μέση ενέργεια Και ίσως αυτή η μέση ενέργεια συνδέεται με την κοσμολογική σταθερά Του Αϊστάιν ή με την άλλη την κοσμολογική σταθερά Που χρειαζόμαστε για να δώσει εκείνη τη μεγάλη την άποση Στο σύμπαν και να εξηγήσουμε την Επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος Το άλλο που θέλω να καταθέσω και εγώ Δεν προέρχομαι από την κοσμολογία Προέρχομαι από τα στοιχεία της οματίδια Είναι στα πλαίσια των θεωριών που έχουμε εμείς στην διάθεσή μας Έχουμε μια κάποια τάση Πιθανόν για να φανεί πάρα πάρα πολύ παραξενική Ότι θέλοντας να φτάσουμε στο σημείο εκείνο Της ενωποίησης, σωστά Της γενικής θεωρίας σχετικότητας με την κυβαντική θεωρία Έχουμε φτιάξει κάποιες θεωρίες χορδών Πείραμε όμως αυτές οι θεωρίες χορδών Ζούνε μονάχα σε εντεκά διαστάσεις Ή εν πάση περιπτώσεις σε διαστάσεις παραπάνω από τις τέσσερις Δηλαδή είναι συνεπής προς αυτόν Και είναι εντάξει προς κυβαντικούς κανόνες Για να το πω έτσι κάπως χοντρικά Ας πούμε σε εντεκά διαστάσεις Άμα το λέγατε αυτός σε λογικό άνθρωπο Εμείς ξέρουμε ότι η διαστάση είναι τρεις συν ένα Τρεις του χώρου και ένα του χρόνου Άρα θα πρέπει να τις πετάξουμε με τις θεωρίες αυτές Πλύνω όμως, οι φυσικοί το γύρισαν ανάποδα Και είπανε μπορούμε να έχουμε θεωρίες Όπου έχουμε τις τρεις που τις βλέπουμε Που εκτείνονται από το μειόν άπειρο μέχρι το συνάπειρο Και κάποιες άλλες θεωρίες τις οποίες δεν έχουμε την εύκολη πρόσβαση Βρήκαν τρόπους με συμπαγής διαστάσεις Με συμπαγής διαστάσεις Άρα λοιπόν μπορείτε να φανταστείτε το πέρα αυτό Και το διπλώνω κατά κάποιο τρόπο Και φτιάχνω κάτι σαν το καλαμάκι Οπότε σε μια διάσταση αυτό που γίνεται είναι Εκτείνεται από το μειόν άπειρο μέχρι το συνάπειρο Η άλλη διάσταση αυτή είναι αυτό που λέμε η συμπαγής η διάσταση Την οποία εμείς λοιπόν Δεν μπορούμε για να τη δούμε με εύκολο τρόπο Άρα λοιπόν υπάρχουνε αυτές οι επιπλέον διαστάσεις Και συνεπώς όταν πάμε στις πρώτες στιγμές του σύμπαντος Διανοίγεται μια άλλη δυνατότητα Ότι εμείς ζούμε στις τρεις διαστάσεις Σωστά, άρα ζούμε σε μια μεμβράνη Που την ευαπτίζουμε στις παραπάνω διαστάσεις Μόλις το πει αυτό κάποιος Μπορεί να φανταστείτε ότι υπάρχει μια άλλη μεμβράνη Στις παραπάνω διαστάσεις Και αυτό που λέμε Big Bang Δεν είναι τίποτα άλλο από μια σύγκρουση Ανάμεσα στις δύο αυτές μεμβράνες Σύμφωνα με τα μοντέλα μας αυτό μπορεί να γίνει Ξανά και ξανά και ξανά Να θυμηθώ τον Ηράκλητο Στων αυτών λόγων Και όντως συμβαίνει σαν πυροδικό φαινόμενο Είναι εύκολη και άμεση απάντηση Τι είναι το μη-ον Το οποίο εμείς που θεωρούμε Ότι είμαστε όντα Μας είναι λίγο δύσκολο πρώτον να το προσεγγίσουμε Δεύτερον αγαπάμε πάρα πολύ την οντολογία μας Ότι ζούμε και θέλουμε μάλιστα να διασφαλίσουμε Και τη ζωή μας και το γεγονός Ότι αυτό το σύμπαν γεννήθηκε Και πιθανόν και να πεθάνει Ή να χάσουμε την επαφή μας σύμπανά Με το επιταχυνόμενο σύμπαν Να χάσουμε την επαφή μας με τους υπόλοιπους Και να ζούμε σε μια τρομερή μοναξιά Να μην έχουμε τη δυνατότητα να επικοινωνούμε με άλλους Με άλλα αστέρια, με άλλους γαλαξίες Άρα μία κάποια στιγμή όντως μου φαίνεται πως ο Μανώλης έχει δίκιο και καλά Κι άρχισε στην αρχή με τα φιλοσοφικά θέματα Είναι αδύνατο ή δύσκολο Να ξεχωρίζεις το καθαρός επιστημονικό Από το φιλοσοφικό, εκσού και το πρόβλημα του Αιστάνη Και άλλων, οι οποίοι ψάχνανε Να συμβιβάσουν την ιδέα Τι είναι σύμπαν, με αυτό που τους έλεγε η θεωρία Που στιάξανε οι ίδιοι Και το ίδιο συμβαίνει με την κβατική θεωρία που έχει συμβάλει πάλι ο Αιστάνη Και πάλι την πούλησε Υπάρχουν πραγματικά πράγματα Ζούμε σε έναν παράξενο κόσμο, καλύτερα να συνηθίσουμε στην ιδέα Έχουμε μια φιλοσοφική... Εμείς είμαστε αποτελέσματα των διεργασιών Ψησικών διεργασιών που έχουν συμβεί στο σύμπαν Ζούμε μέσα στο σύμπαν Αυτό είναι και το ιδιαίτερο γνώρισμα Που έχει η ευθύνη της πρωτοβουλίας Είναι ότι δεν μπορεί να τειραματιστεί με το σύμπαν Άλλα φυσικές που μπορεί να κάνεις το πειραμάσιο Όταν επαναλάβεις να έχεις μια στατιστική προσέγγιση Στα αποτελέσματα για να δεις ποιο είναι το πιο συνονόμος Που διέπει το φαινόμενο Εμείς αυτήν την δυνατότητα δεν την έχουμε Εμείς είμαστε αποτελέσματα των διεργασιών Προσπαθούμε να κατανοήσουμε το σύμπαν μελετώντας από τα μέσα Επομένως κατά την άποψή μου φιλοσοφικά Δεν είναι η δικιά μου άποψη, νομίζω ότι είναι κοινός τόπος Δεν θα μπορέσουμε ποτέ Να έχουμε μια πλήρη αντίληση του σύμπαντος Πάντα θα υπάρχει δηλαδή, θα τύνουμε να κατανοήσουμε όλο και περισσότερο Τι σχέδια και εργασίες που συντελούνται Αλλά πάντα θα υπάρχει κάποιο κομμάτι του που θα είναι Κρυφό από εμάς, όχι για κανένα άλλο λόγο Ή για κάποιο λόγο θεολογικό Για λόγο καθαρά, ότι είμαστε εντός του σύμπαντος Ή να είμαστε εντός του συστήματος που μελετάμε Θα ορμηθώ από την ερώτηση για το μηδέν Και θα ήθελα να καταθέσω κάποιες σκέψεις Εναρκτικές, εντυπωσιασμένος πράγματι από αυτά που άκουσα απόψε Είναι σημαντικό ότι αυτή η περιήγηση που επιχειρήσατε Αρχίζοντας από το λέξημα κόσμος Που σημαίνει αρμονία, που σημαίνει τάξη Ή τελεολογία αρμονίας από την μια μεγά Και από την άλλη παραπέμπει σε κάτι που δεν είναι ούτε αρμονία ούτε τάξη Εδώ συναντούμε και αυτή την πρόκληση Ανάμεσα στο μηδέν και στο υπάρχον Ανάμεσα στην ύλη και στην ύλη Ανάμεσα στο πνεύμα και στην ύλη Στην αρχιότητα έχουμε δύο αποτυπώσεις, δύο προσεγγίσεις Του ιδενός χωρίς τη λέξη Από μια μεγά είναι ο Παρμενίδης ο οποίος συνεχίζεται από τον Αριστοτέλη Και όπου βρίσκουμε μια διατύπωση ότι το Ων αεί ίδιον κατά αυτά Επομένως ό,τι κατεξοχή περιέχεται και στο οποίο ανάγονται όλα Δεν είναι μία αρχή μηδενός αλλά μία αρχή όντως Ουσιαστικά το μηδένος τέτοιο είναι η ανυπαρσία και το Ων είναι η ύπαρξη Δεν υπάρχει δηλαδή ούτε στον Παρμενίδη ούτε στον Αριστοτέλη καμία απολύτως περίπτωση το μηδέν να περιέχει κάτι άλλο παρά τον εαυτό του Δεν υπάρχει δηλαδή μία φαντική ή υπερβατική διάσταση του μηδενού Όμως στην ίδια εποχή έχουμε αυτήν την αντίστοιξη Ηράκλητος Πλάτωνης Στον Ηράκλητο διαβάζουμε κάτι το οποίο είναι όχι απλώς προκλητικό για την εποχή αλλά αξεπέραστο μέχρι και σήμερα Συνάδων διάδων Εδώ εξυπονοείται το εστί Δηλαδή η συμφωνία είναι ασυμφωνία ή το άλλο συνέχων διέχων πόλεμος που σημαίνει ότι το υπάρχον και το περιέχον διέπεται από μία δυναμικότητα που διατυπώνεται στον Σοφιστή του Πλάτωνα ως εξής βιάζεσθε τον του Παρμενίδου Λόγον και λέγνει θα σκήσουμε βία αυτό που έλεγε ο Παρμενίδης δηλαδή αυτό το ενοποιητικό και αυτό το μονοϊδέστητο πύρο του όντως και θα πούμε τότε ον ως ουκέστη και το μη ον ως έστιπη ότι το ον δεν είναι κατά κάποιο τρόπο και το μη ον είναι κατά ένα άλλο τρόπο που σημαίνει δηλαδή ότι εδώ υποφόσκει το μηδέν ότι το μηδέν είναι και αντιστρόφος το ίδιο παραλαμβάνει και ο Χέγγελ στην αρχή της Λογικής του και έχουμε αυτή την περίφημη διαρκτική που επηρέασε όλα τα κοινωνικοοικονομικά συστήματα περισσότερο παρά την επιστήμη αλλά τώρα βλέπω ότι και την επιστήμη υπάρχει η εξής ομπόδης και ευρωπληκτική φράση ότι το ον είναι μηδέν και το μηδέν είναι ον. Επιλέξτε. Έχεις δώσει πολύ λεϊκό για να γίνει συζήτηση. Οπότε μια σύντομη εδώ... Θα προκάλεσε η ερώτηση. Να πω σύντομα δύο πράγματα. Ένα, όπως είπα και στην αρχή, εγώ θεωρώ ότι η προσωπικότητα στην ιστορία δεν έχει μόνο στην επιστημονική ιστορία, στην ιστορία γενικά, η προσωπικότητα παίζει καταλυτικό ρόλο αλλά δεν πρέπει όχι όμως έξω από την κατανόηση ότι είναι σπορά της εποχής του. Δηλαδή ότι συσσορεύεται γνώση, συσσορεύονται συνθήκες αυτές που γεννάνε τους επιστήμους. Θα είναι ένας, θα είναι δύο αυτοί οι καταλύτες οι οποίοι θα κατανοήσουν, θα λειτουργήσουν σαν σφουγγάρια και θα αποδώσουν, θα κάνουν το ποιοτικό άλμα, ας το πούμε, στη γνώση. Όχι όμως και η προσωπικότητα παίζει σημαντικό ρόλο αλλά δεν είναι μόνο η προσωπικότητα. Είναι και όλο αυτό που εγώ το είπα με ένα δικό μου τρόπο η δουλειά του μπιρμιγκιού, χρειάζεται δικασία. Τώρα για την ανθρωπική αρχή θα πω δύο λόγια μόνο και τελειώνω. Εγώ προσωπικά δεν είμαι θεασώτης της ανθρωπικής αρχής. Η ανθρωπική αρχή για αυτού που δεν ξέρετε λέει ότι υπάρχουν δύο εκδοχές, οι ασθενείς και οι ισχυροί. Οι ασθενείς λέει ότι εμείς ζούμε σε ένα σύμπαν, στο σύμπαν εκείνο το οποίο είναι κατάλληλο για να δημιουργήσει ζωή, δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε σε άλλο σύμπαν γιατί αναγκαστικά υπάρχει το περίεργο, ας πούμε, ότι αν ήταν λίγο διαφορετικές σταθερές, ή σταθερής βαρύτητας, ή σταθερά το που μπαίνουν στις διαφορετικές αλληλεπιδράσεις, ήταν κατά πολύ ελάχιστο διαφορετικό, τότε θα μπήχαν δημιουργηθεί συνθήκες για να δημιουργηθεί η ζωή. Και επομένως ας πούμε αυτό το περίεργο, σου λέει τέτοια και fine tuning ας πούμε, είναι πολύ περίεργο και επομένως υπάρχει η εκδοχή που λέει ότι εμείς ζούμε μόνο σε διασύμπαντα και είναι η ασθενείς εκδοχή, η οποία εντάξει είναι λίγο λογικοφανής και υπάρχει και η ισχυρία, λέει ότι το σύμπαν δημιουργήθηκε για να υπάρξουμε εμείς σε αυτό. Και είναι ακριβώς αυτό, γιατί δεν μπορεί να είναι άλλο. Βέβαια όλα αυτά τα προβλήματα λύνονται με το χαωτικό. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να θεωρούμε ότι η ζωή υπάρχει μόνο σε το πλανήτη. Κατακάτσε αυσύ συγνωρίζουμε ότι υπάρχουν εκατομμύρια πλανήτες σε άλλα ηλιακά συστήματα. Πλέον τα παρατηρούμε, βλέπουμε πλανήτες. Όταν δούμε με προσοχή σχεδόν γύρω από κάθε αστέρι, υπάρχουν πλανήτικα συστήματα. Δεν δημιουργούνται ζωής, δεν δημιουργούνται ζωής σε κάθε πλανήτικο σύστημα, αλλά στις συνθήκες σε μια απειρία γαλαξιών και πλανητών θα δημιουργηθούν και άλλο αντίσχεσες συνθήκες. Αυτό δεν έχουμε επιβεβαίωση, αλλά στη βάση της αστυστικής και λογικής είναι πιθανότητα ότι να υπάρχει άλλη ζωή. Έλογη δεν ξέρουμε αν υπάρχει, αλλά ζωή, κάποια μορφή ζωής πρέπει να υπάρχει. Να προσθέσω δύο προσθήκες. Να καταθέσω μια σημαντική παρατήρηση που το παραβλέπουμε. Είναι το θέμα της κλίμακας χρόνου. Μιλάμε για ένα σύμπαν που έχει μια ηλικία 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια. Την ώρα που εμείς ζούμε, το ξέρουμε αυτό κάπου γύρω στα 10.000 χρόνια, η γλώσσα είναι ακόμα κάτι πολύ πιο σύντομο. Συνεπώς έχουμε αυτή την παράξενη την απέτηση, ζώντας ένα εξαιρετικά μικρό χρονικό διάστημα, να είμαστε σε θέση να πούμε την ιστορία του σύμπαντος που μας ξεπερνάει κατά πολύ πολύ περισσότερο. Είναι σαν κάποιος σπίτι του να βλέπει γεφιμιστικό σποτ για μια ταινία, που κρατάει 2,5-3 ώρες, το σποτάκι αυτό να κρατάει γύρω στο μισό με ένα λεπτό και παρ' όλα αυτά να σας λέει, ξέρετε, με το ένα λεπτό, είμαι σε θέση να σας πω την ταινία όλη, πώς η Βιουκλάκη πήγε και αγάπησε τον ένα και τον Άρονα. Κάπου πρέπει να έχουμε την αίσθηση του μέτρου, ότι μιλάμε για μια χρονική κλίμακα που είναι τεράστια και παρ' όλα αυτά με τα λίγα λίγα λίγα στοιχεία, όπως και οι αρχαιολόγοι φίλοι μας βρίσκουν μερικά στοιχεία και θα είναι σε λίγο, να σας πούνε, αν πρόκειται για τον κουνιάδο του Μεγαλέξανδο, τον Πατζανά και τα λοιπά, λίγο παίζουμε και εμείς στο παραπλήσιο πράγμα, με εξαιρετικά λίγα στοιχεία, την ακτινοβολία του υποβάθρου, τις δοκιμάσεις που είναι εκεί που είναι πάρα πολύ σημαντικές, παρ' όλα αυτά διεκδικούμε σχεδόν την πληρώτητα, έχουμε αυτή τη μετριοφροσύνη, καλά στην αρχή του σύμπαντος μας διαφεύγει, το μέλλον πάλι δεν το ξέρουμε, αλλά το πιο μεγάλο κομμάτι της ιστορίας του σύμπαντος πιστεύουμε πως τελέχουμε. Την δεύτερη παρατήρηση για την ανθρωπική αρχή, απλώς να καταθέσω την γνώμη του ανθρώπου που ανέφερε τον όρο, η ανθρωπική αρχή, the anthropic principle, πρόκειται για τον Μπραντον Κάρτερ, ο οποίος είχε συμμετάσει εδώ σε ένα συνέδριο με θέμα τον χρόνο, είχε το προνόμιο για να μιλάω μαζί του στο σπίτι του και στο μεντό, και πρόκειται για την εξής απλή παρατήρηση, ότι αν πάρουμε τις κοσμολογικές σταθερές που ξέρουμε, η σταθερά της ηλεκτρομαγνητικής δύναμης, την ταχύτητα του φωτός κτλ, θα αλλάξουμε λίγο, πάρα πολύ λίγο, χάνουμε τη βιολογία, δεν είναι δυνατό να έχουμε τη βιολογία που έχουμε πάνω και στον πλανήτη μας, και όταν κουβίντεζα μαζί του, μου ρώτησε και το εξής, αν δεις ξαφνικά ένα Audi, το τελευταίο μοντέλο Audi, να κάνει βόλτα στο δρόμο, θα κάνεις την υπόθεση ότι η γερμανική ιδιοφυία, η γερμανική τεχνολογία, η γερμανική φαντασία, κάθισε και με μιας, το έβγαλε αυτό το Audi, ή πιο πολύ αυτοί οι άνθρωποι από τη δεκατία του δέκα και του είκοσι, βγάζανε ένα μοντέλο πίσω απ' το άλλο, αλλάζανε το κινητήρα, αλλάζανε τα λάστιχα, αλλάζανε το ένα και το άλλο και σιγά σιγά, πετώντας τα παλιά στ' αμάξια, φτάστανε στο τελευταίο μοντέλο του Audi. Προφανώς εγώ με όλη την ειλικρίνεια που με διακρίνει, το είπα μάλλον, είναι το δεύτερο, ότι βγάζανε ένα μοντέλο πίσω απ' το άλλο, για να φτιάξουμε, να φτάσουμε στο τελευταίο μοντέλο Audi. Συνεπώς μου είπε γιατί να μη σκεφτούμε κάτι παρακλήσιο. Ότι κάπου φτιάχνονται σύμπαντα, το ένα πίσω απ' το άλλο, και συνεπώς γιατί να υπάρχει μια αλάνα με πεταμένα μοντέλα, τα οποία δεν δουλέψανε και εμείς ζούμε στο, δεν ξέρω αν είναι το τελευταίο, πιθανόν κάπου αλλού να φτιάχνεται ακόμη ένα... Αποτυχημένο είναι και αυτό. Οι γίνοντα μωρά τους και συνεπώς ζούμε σε ένα μοντέλο, το οποίο είναι σχετικά καλύτερο απ' τα άλλα που χάθηκαν κάπου και εγώ, δεν ξέρω, που είναι σε ένα junkyard και συνεπώς έχουμε αυτό το μοντέλο. Από τους νεαρούς πρώτα να δω αν υπάρχει κάτι. Εδώ, εδώ. Ή είσαι νεαρός, με τα δικά μας τάντες δηλαδή. Έχουμε πιο νεαρούς εδώ. Το ξέρω. Ναι, ναι, το πρέπει να φτιάχνεις. Συγγνώμη, επειδή εκεί δεν βλέπω... Ναι, έχετε τον λόγο, συγγνώμη. Κατά σας, μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι μπορούμε να χωρίσουμε το σύμπανθ σε παρατηρήσιμο και με παρατηρήσιμο. Πώς μπορούμε να βγάζουμε συμπεράσματα για το σύμπανθ σαν ολότητα, έχοντας μόνο την δυνατότητα να παρατηρήσουμε ένα κομμάτι αυτού του. Κάνουμε προέκταση αυτόν που ξέρουμε, αλλά έχεις δίκιο. Εμείς αυτό που μπορούμε να συμπερράνουμε με βεβαιότητα είναι για το σύμπανθ που βλέπουμε, το σύμπανθ από το οποίο έχουμε παρατηρήσεις. Ποια είναι η αξία της παρατηρήσης, η πραγματική της αξία, η έννοια. Τι σημαίνει να παρατηρώ κάτι. Γιατί, ας πούμε, τώρα δεν ξέρουμε αν ο Λευκός Πύργος είναι εκεί πέρα. Τον βλέπω ένας από μας. Αυτή τη στιγμή δεν τον βλέπουμε. Καλά, ό,τι τον Big Bang βλέπουμε, αλλά έχουμε τα αποτέλεσματα. Πάμε, παραδείγμα, ως χάρη, στείλουμε έναν φίλο να βγάλει μια φωτογραφία που να έχει και τον χρόνο πάνω στη φωτογραφία και μας τη φέρει και θα πούμε, ωραία, την ώρα που συζητάγαμε, να τος ο... Πάλι, όμως, δεν είδαμε εμείς κάτι, δεν παρατηρήσαμε εμείς κάτι, δεν είχε υπάρξει. Πώς δεν έχει υπάρξει, βεβαίως και έχει υπάρξει. Έχει υπάρξει, το να μην το παρατηρήσεις άμεσα δεν σημαίνει ότι δεν έχει υπάρξει. Είναι θέμα δικό μας αυτό. Αυτό που κάνει το ανθρώπινο μυαλό, μου φαίνεται, δε ξέρω, σιμανόλη, εμένα με διεφεύγει. Ναι... Α, συγγνώμη, ξέχασα τον κύριο Τσάρ... Ναι, μόλις τελείωσε η εναρρώτηση, είναι η σειρά, ναι. Οι πρωτερότερες εναρρώτησες κάποτε αντιστρέφουν στις συγκεκριμένες εναρρώτησες. Κάτω, γιατί είναι κόμμα. Προσπάθησα. Αφορμή παίρνω. Δηλαδή, η φωτογραφία του λεπιπίου που θα μας παίρνουμε είναι μια αποικώνηση του λεπιπίου. Τι εννοώ. Αν δεχτούμε, δηλαδή, την ευθόνια λογική, όλα τα πράγματα στην αιτία και να καλύπτουν σε ένα αποτέλεσμα, εμείς έχουμε το αποτέλεσμα. Το αποτέλεσμα είναι η έκφραση ενός πράγματος. Να μη πιστεύουμε ότι από το αποτέλεσμα έχουμε απαραίτητα, θα γυρίσω πάλι σε αυτό, την ολότατα των πραγμάτων. Δηλαδή, εμείς όταν πήγαμε κολεδεχνία, όπως πάντων, και ήμασταν έτσι στο δεύτερο έτος στην αρχή, για να μας αποτρέψουν από τη λογική που είχαμε ότι γνωρίζουμε τα πράγματα, μας είπαν ότι το εξής, γιατί να το μετρήσουμε, ακούτε τώρα πόσο είναι, γιατί να μετρήσουμε την απόσταση. Μας λένε πόσο είναι αυτό, είναι τρία μέτρα αυτό. Εμείς δεν είναι τρία μέτρα. Αν σας πω είναι 3,01, 3,0111, 0,00 τόσο, βλέπουμε λοιπόν πως με τη λογική μας κάνουμε προσεκτήσεις πάνω στην πραγματικότητα. Αυτές οι προσεκτήσεις να ξέρουμε αυτό το πράγμα, ότι είναι δικές μας. Δηλαδή, και να μην υπήρχαμε εμείς να το μετρήσουμε, αυτό θα υπήρχε. Επειδή υπάρχει μια ύπαρξη των πραγμάτων, η οποία περιβαίνει τις δικές μας προσεκτήσεις. Αλλά μπαίνουμε σε ένα θέμα λιγάκι φιλοσοφικό. Πολύ φιλοσοφικό. Να σε πάω σε κάτι πολύ πιο απλό. Συγγνώμη λίγο, συγγνώμη λίγο. Να σε παραπέψω σε κάτι πολύ πιο απλό. Ευχαριστούμε. Να σε παραπέψω σε κάτι πιο απλό, που θέλεγα πως είναι και κάτι δικό μας. Να σε παραπέψω στον ΤΜ του Πλάτωνα, όπου μια κάποια στιγμή και ο Πλάτωνας αφού μας είχε ταλανίσει με τον κόσμο των ιδεών, πάει στη φύση. Θα πρέπει να είναι και στα τελευταία, είναι το τελευταίο βιβλίο. Άρα λίγο πριν αφήσεις το μάτι ο κόσμος, λέει να κρύξουμε μια ματιά στον κόσμο. Και μιλάει λοιπόν για τον κόσμο και λέει είναι η εικόνα. Άρα λοιπόν η εικόνα συνδέεται με την οικασία. Άρα αυτά που μαθαίνουμε περιφύσης, σύμφωνα πάντα με τον Πλάτωνα, δεν είναι το οντολογικό σταθερό στοιχείο, αλλά είναι μια εικόνα, η οικασία. Και νομίζω και εμείς ίσως θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας αυτά που λέμε, συνδυάζονται με τις δικές μας νοητικές κατασκευές και προσπαθούμε να πλησιάσουμε κάτι, χωρίς να υπάρχει απόλυτη εγγύηση, ότι αυτό που λέμε είναι όντως αυτό που είναι, γιατί θα μπλέξουμε μετά τι είναι αυτό που όντως είναι, τι είναι η οικασία, τι είναι η εικόνα. Γυρίσω τον κ. Τσάρα, συγγνώμη λίγο, υπάρχουν μερικοί που έχουν δικαίωμα και αυτοί να μιλήσουν και να το διασφαλίσουμε αυτό, ναι. Εγώ θα ξεκινήσω από μερικές φράσεις που με έκανε εντύπωση, για να καταλήξω σε ένα άλλο ερώτημα που αφορά την αισθητική μου. Άκουσα τον κ. Ανταγιγκουριατζή, άκουσα το γεγονός της Ήρης και της Μίης. Αυτό που ήθελα να πω είναι ότι από τη στιγμή ο Αϊνστάιν έχει πει πολλά. Κι ένα από αυτά που έχει πει είναι ότι ανάμεσα στη γνώση και τη φαντασία προτιμώ τη φαντασία. Το στοιχείο της φαντασίας, ίσως, μου δίνει και την ελπίδα να ανατρέψω την υπάρχουσα λογική, να ανακαλύψω σε μια άλλη λογική, η οποία να μου δώσει δρόμους να αγγίξω αυτή τη διαδικότητα, που παρατηρώ ή που δημιουργώ φυσικό μεταφυσικό, ήλι-αντιήλι, φωτεινή ήλι-σκοτεινή ήλι, φωτεινή ενέργεια-σκοτεινή ενέργεια κτλ. Παράλληλα, όμως, το φοβερό είναι ότι αυτά τα πράγματα ως σκέψεις έχουν πει από πριν, όταν, ξέρω εγώ, έχει πει ο Πρωταγόρας πάντος χρημάτων με τον άνθρωπος, ή ο Παρμενίδης, ταυτόν αισθεί, νοείται και είναι. Η οποία φράση δηλαδή μπορεί να σε πάει ό,τι θέλεις, έτσι δεν είναι. Λοιπόν, κάποτε, εγώ ξεκίνησα από μαθηματικό, και ο Στεφανίδης είχε πει κάτι και μου είχε κάνει πάρα πολύ μεγάλη εντύπωση. Μας είχε πει μία ιστορία για τον Καλλουά. Εμπάνε ποιητός, ιστοκός, πέθανε κτλ. Όταν διάβασα, ο Καλλουά, ότι είπε στα δεκαεφτά του, ότι οι σπουδαίοι γεωμέτες αυτού που ουσιαστικά αναζητούν στο βάθος, είναι η κομψότητα. Φυμάμαι, λοιπόν, κι εγώ, ως τότε φοιτητές μαθηματικών, δεν λέγαμε ποτέ, ωραία, έδωσα μία λύση σωστή, λέγαμε, έδωσα μία λύση φούκλα, μία λύση πανέμορφη. Η όρη που χρησιμοποιούσα ήταν αισθητική, και κουβαλούσα λοιπόν και συγκίνηση. Πάω στο παραπέρα. Κάποια στιγμή, άκουσα από τον Γιάννη Τσουκαλά, επίσης μαθηματικό από το κίνημα των υπολογιτών μου, εκτός του σπυροφορικής, ότι ένας σπουδαίος, γιατί είχαμε κάνει μία κουβέντα πάνω σε αυτό το θέμα, και είχα υποστηρίξει, η αισθητική είναι παντού, εν πάση περιπτώσει εισαγωγικά, όπως και η ελληνική, και στις δύο έννοιες, όπως είναι η λιούσοφια κίνηση, ότι ένας σπουδαίος αμερικανός μαθηματικός, είπε το απίστευτο, όταν γράψω ένα τύπο μου, είμαι βέβαιος για την ορχότητά του, από την κομψότητά του. Πρωτάω εγώ τώρα, στο δικό σας το χώρο, η κομψότητα και η αισθητική, ένα, είναι ένα στοιχείο, είναι ένα πεδίο, που θα μπορούσε να δημιουργήσει έναν άλλο τρέο τρόπο, μια άλλη λογική, έναν άλλο τρόπο προσέγγισης. Η αισθητική μπαίνει σε όλα, δηλαδή υπάρχει πάντα μια προσέγγιση, η οποία θα σε ικανοποιήσει ή δεν σε ικανοποιήσει, ανεξάρτητα αν είναι σωστή λάθος ή τύφη, θα σε ικανοποιήσει ως ένα κατασκεύασμα, το οποίο το θεωρήσει όμορφο. Προσέγγισε ομίσο λεπτο, ομίσο λεπτο. Όμως, αυτό που θέλω να πω είναι ότι είναι δύσκολο, η καθημερινή τριβή με την έρευνα και την επιστήμη σου, είναι δύσκολο να σε αφήσει να χαρείς ή να δεις, τουλάχιστον εγώ έτσι το αντιλαμβάνομαι με τη δουλειά που κάνω εγώ. Είναι πολύ δύσκολο να σε αφήσει να δεις αυτή την πλευρά της δουλειάς σου. Είναι τόσο η μεγάλη πίεση που νιώθεις για να βγάλεις κάτι το οποίο να έχεις δουλειά, που χάνεται η ελευθερία που είχαμε παλιότερα της σπουδής, η οποία δεν είσαι αναγκασμένος στο τέλος να σου μετρήσουν τα citations, να σου μετρήσουν πόσες δημοσιεύσεις έχεις και λοιπά, όχι να καθώς να είσαι ένα πρόβλημα να το μελετήσεις για χρόνια και να βγάλεις κάποιο αποτέλεσμα, το οποίο πραγματικά να σε ικανοποιεί. Να αφήσεις επίσης και αυτές τις πτυχές της προσωπικότητάς να εκφρασχούν, η οποία όμως, τουλάχιστον η σημερινή προσέγγιση που έχουμε, εγώ βλέπω ότι έχει χαθεί αυτή η σχέση μεταξύ αισθητικής και καθημερινής δουλειάς του επιστήματος ερευνητής. Εσείς το βλέπετε, συγνώμη, δεν είναι ίσως διαδία τίποτα καλά περόνομα. Ίσως δεν το καταλαβαίνω. Ναι, ναι, εγώ μάλλον, εγώ φταίω, σίγουρα. Εννοώ ότι, εγώ δεν μιλάω να απολαύσεις αισθητικά το αποτέλεσμα. Εγώ μιλάω να γράψω την αισθητική ως στοιχείο βοήθειας, όπως είπε ο μαθηματικός, ότι όταν γράψω έναν τύπο, είμαι βέβαιος για την ορθότητα, την κονσότητα. Αν μου επιτρέπετε και εμένα, για να πω πως όντως μπαίνει η ουσιαστία εδώ, δηλαδή μπορούμε να φανταστείμε κάποιον που επικαλείται μια θεωρία και στην κατασκευή της θεωρίας το θέμα της αισθητικής, το πως φαίνεται, είναι κάτι το πάρα πάρα πολύ σημαντικό. Είναι σίγουρα η υπηρέψη της θεωρίας του Einstein. Δεν υπήρχε και η παραμικρή πειραματική ένδειξη ότι τα πράγματα είναι καποσέτσις. Ήταν μια επίκληση πως πρέπει να φαίνεται ο κόσμος και μετά μπορέσε για να προχωρήσει τη θεωρία. Να έβαλε να κάνει λάθος. Ίσως, αλλά εκείνο όμως που θέλω για να συνεχίσω λίγο είναι ότι η αισθητική είναι κάτι επίσης το εξαιρετικά προσωπικό. Σαν άνθρωπος που προέρχεται από το χώρο της τέχνης, ξέρετε ότι αν έχουμε τρεις άνθρωποι μπροστά στον ίδιο πίνακα, η αντιμετώπιση δεν θα είναι ίδια. Άρα μη κάποιος επικαλείται την αισθητική του, την καταθέτει, και αν τώρα στο χώρο της φυσικής που είμαστε, γιατί δεν είμαστε στον χώρο και των μαθηματικών, στο χώρο της φυσικής βγει το πείραμα και το επιβεβαιώσει, του λέμε μπράβο. Και μια μικρή θεολογική παρατήρηση, ότι όταν ο Θεός σύμφωνα με τη βίβλο είχε φτιάξει τον κόσμο, γύρισε και είπε ότι έχω φτιάξει ένα καλό κόσμο, που σημαίνει ένα ωραίο κόσμο. Δεν είπε ότι έχω φτιάξει μια μαθηματική κατασκευή, γύρισε και χάρηκε την αισθητική και του κόσμου. Άρα στο τέλος μου φαίνεται πως υπάρχει αυτό το θέμα που βάζετε. Πώς μπαίνει όμως είναι εξαιρετικά δύσκολο και σύνθετο. Υποθέτω πως αν σκάψει κανένας από κάτω, πώς θα σκάψει δεν ξέρω, ίσως πίσω από τα μαθηματικά, πίσω από τη φυσική, να μπει όντως στο θέμα της αισθητικής. Πώς όμως δεν νομίζω ότι μπορώ να το δείξω. Τελευταία ερώτηση από την κυρία πίσω. Εγώ θα ευχαριστώ για την υπομονή σας. Στην επιστήμη σήμερα, δηλαδή από τις προσωπίες και οι επιστήμεις, ουσιαστικά ήταν η επιστήμη, η ίδια η επιστήμη είναι δεύτερη από την ιοσοφία. Ξέρω ότι είναι λίγο στιγματισμένη η έννοια της ανθρωπικής αυτής, ότι δεν είναι στεπέντρο άνθρωπος στο όλη τον άνθρωπο. Αλλά, εσείς σήμερα για τη στιγμή διδιάζομαι με ακυδιώκια την εμπορικονία του ανθρώπου, πέρα από την περιγραφή. Αυτό κάνει. Να σας βεβαιώσω πάντως ότι στα πλαίσια της στιγμής της εξέλιξης, που θα κουβερντιάσουμε το δικό μας πλάνο, αφού την πρώτη εκδήλωση ήταν το θέμα της λογικής, θα συνεχίσουμε ακόμα με δύο-τρεις εκδηλώσεις στο θέμα της κοσμολογίας. Θα περάσουμε μετά στη βιολογία, που είναι επίσης ένα περίδιο της εξέλιξης. Μετά θα περάσουμε σιγά-σιγά στη γλώσσα, στο τέχνη πολιτισμό. Και στην επόμενη στιγμή έχουμε όλη την δυνατότητα, ελπίζω, αν όλα πάνε καλά, να πιάσουμε και τέτοια θέματα που ανήκουν πιο πολύ στον χώρο της φιλοσοφίας και της θεολογίας. Μια και υπόθηκε αυτό, στο μέλλον λοιπόν θα μιλήσουμε για τη σχέση ανάμεσα τη τεχνική τεχνολογία και τον άνθρωπο και θα επικαλιστούμε και τον Οκτάβιο Πάθ και τον Χαϊντέγκερ που έχει πει σχετικά πράγματα. Να ευχαριστήσουμε όλοι τον ισυγητή μας τον Μανώλη Πλειώνη για την εισήγηση και την συζήτηση που προκάλεσε.

Διάλεξη 2 / Διάλεξη 2 / σύντομη περιγραφή

Open Access AudioVisual Archive

Πλατφορμα διάχυσης οπτικοακουστικού υλικού ανοικτής πρόσβασης με χρήση τεχνολογιών αναγνώρισης λόγου

Διάλεξη 2 / Διάλεξη 2 / σύντομη περιγραφή

Παρόμοια τεκμήρια

Open Access AudioVisual Archive

Πλατφορμα διάχυσης οπτικοακουστικού υλικού ανοικτής πρόσβασης με χρήση τεχνολογιών αναγνώρισης λόγου