| 1η Διάλεξη: Καλή σας μέρα, άρχοντες και αρχόντισσες. Είμαι η Σουζάνη Παντελιάδου και μαζί θα κάνουμε το 2107, που είναι η Δική Αγωγή και... Τουλάχιστον οι μικροί ξέρουν σε ποιο μάθημα είναι. Εξαιρετική επιτυχία. Να ενημερώσω κατ' αρχάς για δύο πραγματάκια. Πρώτον, ότι έχω στις δηλώσεις 39 άτομα. Υπάρχουν εδώ, φαντάζομαι, κάποιοι, οι οποίοι δεν έχουν δηλώσει ηλεκτρονικά. Δεν στείλαν email δηλαδή. Θέλω να σηκώσω τα χέρια, να δούμε πόσοι... Εντάξει. Άρα, πριν φύγουμε από εδώ, θα έρθείτε σε εμένα, έτσι για να δηλώσετε το μάθημα. Και θα δούμε εάν θα χωράσουμε όλοι. Διότι, από ό,τι βλέπω, οι 39 που το δήλωσαν και το καπάρωσαν, όπως συνηθίζεται να αισθάνεστε με το μάθημα, δεν είναι εδώ. Αλλά θα πρέπει να φροντίσουμε να χωράμε όλοι. Τι υπάρχει ιδιαίτερο με αυτό το μάθημα. Όπως βλέπετε, έχουμε μαζί μας, εδώ, έναν καλό βοηθό. Να πούμε το όνομά σου ξανά. Είναι ο Δήμος. Χαρίδημος. Δεν θα λέμε Δήμος, τέτοιο ωραίο όνομα. Χαρίδημος. Είναι μαζί μας ο Χαρίδημος. Γιατί? Το μάθημα αυτό εντάχθηκε σε ένα πρόγραμμα, που έχει κάνει το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και άλλα πανεπιστήμια. Και έχει σαν στόχο τι να κάνει. Να βγάλει το Πανεπιστήμιο προς τα έξω. Άρα, να μπορούν και άνθρωποι που δεν είναι μέλη της κοινότητας, να παρακολουθούν κάποια μαθήματα. Άρα, λέγεται open courses. Μπορείτε να μπείτε στο site του Πανεπιστήμιου και να πάρετε πληροφορίες. Και μάλιστα, ίσως κάποιοι από εσάς, συμμετείχατε ήδη σε τέτοια μαθήματα. Αν είχατε παρακολουθείς το μάθημα του κυρίου Μπίκου, δεν έτσι. Ωραία. Τι κάνουμε σε αυτή την περίπτωση. Βιντεοσκοπούνται όλες τις συνεδριάσεις που έχουμε εδώ. Μετά τις επεξεργάζεται μια ομάδα. Και μετά όταν είναι όλα έτοιμα, μαζί με τις διαφάνειες των μαθημάτων, που επίσης δέχονται μια επεξεργασία, αναρτώνται. Και μπορείτε να καθίσετε εσείς, άρα, το καλοκαίρι μαζί με τη μαμά σας ή τον μπαμπά σας, και να πείτε μαμά, μαμά, έλα να δεις τι κάναμε φέτος. Και να παρακολουθεί σε ένα ολόκληρο μάθημα. Έτσι. Εκτός από τη μαμά σας, μπορεί να το παρακολουθεί όποιος θέλει. Νομίζω ότι είναι μια πάρα πολύ καλή πρωτοβουλία. Αναδεικνύει το πανεπιστήμιο. Έτσι. Είναι μια πρακτική που ακολουθείται εδώ και πολλά χρόνια από τα ξένα πανεπιστήμια. Ίσως αν μπείτε, για παράδειγμα, εσείς στο YouTube, όπως παίζετε και θελείστε να δείτε μία διάλεξη ενός καθηγητή στην Αγγλία ή στην Αμερική, έχετε αυτή τη δυνατότητα. Άρα νομίζω ότι μπορούμε να συμμετέχουμε και εμείς. Τώρα, εάν κάποιος ή κάποια από εσάς δεν θέλει σε καμία περίπτωση να φανεί το πρόσωπό του, έτσι, θα πρέπει να μας το πει. Αλλιώς κάθε φορά που θα γυρίζει η κάμερα, πρέπει να κάνει έτσι. Και δεν είναι πολύ πρακτικό. Έτσι. Ζητήσαμε, όπως βλέπετε στην αίθουσα, υπάρχει μία σταθερή κάμερα επάνω, αλλά εμείς ζητήσαμε να έρθει ο δήμος εδώ, ώστε η κάμερα να μην είναι σταθερή. Γιατί? Γιατί κάποιοι που έχετε πάρει και άλλα μαθήματά μου, ξέρετε ότι στο μάθημα μέσα θέλω τι. Να κινούμαι εκτός από αυτό. Άλλο. Θέλω συμμετοχή. Έτσι. Θέλω να μιλάτε, να ρωτάτε. Ότιδήποτε είναι ένα μάθημα στο οποίο θα συναντήσετε πολύ διαφορετικές έννοιες. Είναι ένα μάθημα που θα αναφερθούμε σε διαφορετικές αναπηρίες. Και πιθανότατα για μερικές από αυτές ούτε καν να καταλαβαίνετε τι είναι. Έτσι. Δεν έχει κανένα νόημα να ξοδεύετε ούτε εσείς ούτε εγώ, αυτές τις ώρες που είμαστε εδώ, χωρίς να είμαστε σίγουροι ότι καταλαβαίνετε για ποιο πράγμα μιλάμε. Από την άλλη μεριά, όπως θα δείτε ήδη και στο σκελετό μας, έτσι, τι κάνουμε σε αυτό το μάθημα. Εκτός από το να αναφερόμαστε ειδικά σε ορισμένες κατηγορίες αναπηρίας, συζητάμε και προσπαθούμε να κατανοήσουμε την αναπηρία σαν έννοια και την ίδια αναπτυγμένη σχέση που έχουμε όλοι και όλες με την αναπηρία. Αν σας ρωτούσα αν υπάρχει κάποιος που δεν έχει ακούσει ποτέ την έννοια, τη λέξη μάλλον αναπηρία, θα σήκωνε κάποιος το χέρι. Όχι βέβαια. Άρα όλοι έχετε μία έννοια και έναν ορισμό πίσω από τη λέξη αναπηρία. Δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι αυτός ο ορισμός είναι κοινός. Πολύ πιθανόν αυτό που εγώ ορίζω σε αναπηρία, να μην είναι ίδιο με αυτό που ορίζεις εσύ. Επίσης, αυτό που θα δουλέψουμε αρκετά και θα ξεκινήσουμε από σήμερα, είναι τι? Να βγάλουμε στην επιφάνεια, να ξεφλουδίσουμε λίγο, τις πραγματικές μας απόψεις για την αναπηρία. Να κοιτάξουμε τις εμπειρίες που έχουμε σε σχέση με την αναπηρία. Υπάρχει κάποιος ή κάποια εδώ που να έχει φίλους με αναπηρία? Είμαι κάποια ειδική ανάγκη. Τι? Τυφλή είναι η Ιωάννα που είναι στο θυμό μας. Είναι λοιπόν μία τυφλή. Άλλος? Ναι. Πάλι τυφλή. Άλλο? Εγώ ασχολούμαι με κατασκηνόδοσης δόκοδης και φίλοι μου. Είναι... Έχουν όλο το δουλειοδοχείσουμε, όλα τα πάρουν. Άρα έχουμε... Ο αδερφός είναι κοφός. Και κοιτάξτε λοιπόν. Είμαστε εδώ περίπου 40 άτομα, έτσι? Και είμαστε 4-5 μόνο που έχουμε τι? Μια εμπειρία με την αναπηρία. Ενώ την ίδια στιγμή όλοι υποτίθεται ότι ξέρουμε τι θα πει η αναπηρία. Εδώ θα προσπαθήσουμε να τα φέρουμε λίγο κοντά. Το τι θεωρούμε ότι ξέρουμε, το τι έχουμε δει σε ταινίες... και το τι πραγματική εμπειρία έχουμε. Θα ξεκινήσουμε λοιπόν σήμερα με τι. Στο πλάνο, όπως βλέπετε, είναι όλα αυτά. Πιθανότατα να μην τα καλύψουμε, έτσι, όλα. Θα ήταν καλό για σήμερα όμως να φτάσουμε τουλάχιστον και στα ερμηνευτικά μοντέλα αναπηρίας. Πάμε να ξεκινήσουμε σιγά-σιγά, να δούμε πρώτα από όλα τι είναι αναπηρία. Και βλέπουμε αυτό. Είναι γνωστά σύμβολα. Όλα. Ποιο δεν είναι. Το πρώτο τι σημαίνει. Σημαίνει τυφλός. Το δεύτερο. Ναι, το τρίτο. Μάλιστα. Να σταθώ λίγο εδώ και να πω ότι αυτά τα τρία σύμματα αναφέρονται σε τυφλούς, αναφέρονται σε ανάπηρους κινητικά, αναφέρονται σε κοφούς. Δεν σημαίνει τυφλός άνθρωπος με κινητική αναπηρία και κοφός. Έτσι. Παρόλα αυτά είναι σύμβολα που συνδέονται με συγκεκριμένες αναπηρίες. Πιο κάτω τι βλέπουμε. Ξέρουμε κάποια από αυτά. Ούτε ένα. Ούτε ένα όχι. Και όμως είπα απολύτως βέβαια ότι έχω σαράντα όχι μάλλον. Έχω σαράντα όχι. Το πρώτο λοιπόν είναι το σήμα της δυπολικής διαταραχής. Είναι μια ψυχιατρική διαταραχή. Έχουμε το σήμα του συνδρόμου Down. Αυτό το έχετε ακούσει. Και έχουμε εκεί στο τέλος τι. Ένα φιόγκο. Αυτό το φιόγκο από πού αλλού το ξέρετε. Από το AIDS έτσι. Άρα χρησιμοποιείται ένα σύμβολο που χρησιμοποιείται αρκετά συχνά. Στη δική μας περίπτωση και στο τελευταίο εκείνο σχέδιο, στο τελευταίο φιόγκο, τι έχουμε. Έχουμε το σύμβολο της πολυπλοκότητας και της ποικιλότητας στην αναπηρία. Άρα, ναι, όπως ξέρετε εσείς ήδη, η αναπηρία μπορεί να έχει τη μορφή τι, ενός αισθητηριακού προβλήματος, όπως είναι τα προβλήματα όρασης και ακοής. Μπορεί να πάρει τη μορφή τι, ενός προβλήματος κινητικού. Μπορεί να πάρει τη μορφή ενός προβλήματος γνωστικού, ενός προβλήματος ψυχολογικού, αλλά τελικά αυτό που πρέπει να θυμόμαστε όλοι και να αρχίσουμε σιγά σιγά να κατανοούμε, είναι ότι η αναπηρία έχει μέσα της πολλές διαφορετικές ταυτότητες. Όχι μόνο πολλά διαφορετικά τι προβλήματα, πολλές διαφορετικές ταυτότητες. Έτσι, ξεκινάμε λοιπόν αναγνωρίζοντας την αναπηρία, ότι είναι κάτι πολύ σύνθετο, όπως είναι και η ανθρώπινη φύση. Όσο σύνθετη είναι η ανθρώπινη φύση. Δηλαδή, εσείς εδώ είστε όλοι οι ίδιοι. Όχι βέβαια. Έτσι, με τον ίδιο τρόπο, αν εδώ είχα εγώ 40 ανθρώπους, 40 φοιτητές με αναπηρίες, δεν θα ήταν ίδιοι μεταξύ τους. Γιατί μπορεί να ανήκαν σε κάποια κατηγορία από αυτές. Ας πάμε όμως στην περίπτωση που είχα 40 ανθρώπους με κινητική αναπηρία εδώ. Και σε αυτή την περίπτωση θα ήταν πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους. Άρα, αν κοιτάξουμε εμείς, όπως διαβάζετε και στη διαφάνεια, γύρω μας. Τι βλέπουμε? Βλέπουμε ανθρώπους οι οποίοι διαφέρουν πολύ μεταξύ τους. Άλλοι είναι άνδρες. Άλλοι είναι γυναίκες. Άλλοι είναι ψηλοί. Άλλοι είναι κοντοί. Άλλοι είναι μελαχρινοί. Άλλοι είναι ξανθοί. Άλλοι είναι... ακούω. Άλλο. Είπα τα εύκολα, σας αφήνω τα δύσκολα. Σε τι άλλο μπορεί να ενδιαφέρουμε? Στη θρησκεία. Άλλοι έχουν άλλο θρίσκευμα. Σεξουαλική προτίμηση. Δεν έχουν όλοι την ίδια σεξουαλική προτίμηση. Άλλο. Άλλοι μιλούν πολύ όμορφα. Άλλοι δεν μιλούν καθαρά. Άλλοι μιλούν μπερδεμένα. Άλλοι έχουν εξαιρετικές νοητικές ικανότητες, άλλοι όχι. Άλλοι έχουν μουσικά ταλέντα, άλλοι όχι. Άρα επιμένουμε σε τι μέχρι στιγμής. Ότι η ανθρώπινη φύση έχει μέσα της πάρα πολύ μεγάλες διαφορές. Έτσι. Αν η ανθρώπινη φύση έχει μέσα τις μεγάλες διαφορές, η αναπηρία ανήκει στην ανθρώπινη φύση. Σαφέστατα. Άρα και αυτή έχει μέσα πολύ μεγάλες διαφορές. Εδώ γεννιέται όμως, παιδιά, ένα ερώτημα που αφορά τι. Αφορά το δεύτερο σημείο της διαφάνειας. Αν όλοι είμαστε τόσο διαφορετικοί μεταξύ μας, μπορούμε να ορίσουμε ένα όριο, να τραβήξουμε μια γραμμή, που από εκεί και πάνω ή από εκεί και κάτω κάποιος δεν είναι φυσιολογικός. Είναι εύκολο. Πόσο είναι το φυσιολογικό βάρος μιας γυναίκας. Ναι. Ανάλογα με το ύψος ορίζουν το φυσιολογικό βάρος. Υπάρχουν και προβλήματα υγείας που αφορά το βάρος. Υπάρχουν και προβλήματα υγείας όλων στην ιατρική. Πολύ σωστά, ναι. Είναι για μέσο όρος. Πώς βγαίνει αυτός ο μέσος όρος. Πάνω κάτω οι περισσότερες γυναίκες πιο ανεβάρεστοι. Αυτό θεωρείται ίσως ένας συλληγισμένος φυσιολογικός. Μάλιστα. Ένα κριτήριο με το οποίο συνήθως αποφασίζουμε. Άρα αποφασίζεται τώρα ότι υπάρχει κάτι που είναι φυσιολογικό. Και το οποίο φυσιολογικό ταυτίζεται με το μέσο όρο. Τι είναι ο μέσος όρος? Είναι η πολλή. Έτσι δεν είναι. Ποιοι είναι οι πολλοί, έχουμε πολλούς αναπήρους. Όχι. Άρα κατευθείαν αρχίζουμε να βλέπουμε ότι... επειδή οι πολλοί άνθρωποι έχουν κάποια χαρακτηριστικά, αυτοί οι πολλοί καθορίζουν τι? Κάτι ως φυσιολογικό. Και όποιος είναι είτε πάνω είτε κάτω από αυτό, κινδυνεύει τι να είναι εκτός των φυσιολογικών ορίων. Φυσιολογικό θα πει αυτό που φτιάχνει η φύση. Έτσι. Ένας άλλος όρος που χρησιμοποιείται πάρα πολύ είναι το κανονικός. Ποιος είναι κανονικός. Και επειδή αναφερθήκαμε στο βάρος, που είναι και προσφυλές, εδώ έχουμε πολλά κορίτσια, το φυσιολογικό βάρος σήμερα είναι ίδιο με το φυσιολογικό βάρος που υπήρχε στην κατοχή. Γιατί? Και τότε είχαν προβλήματα υγείας. Τι άλλαζε? Οι συνθήκες άλλαζαν. Να το κρατήσουμε αυτό. Το φυσιολογικό βάρος στη διάρκεια της αναγέννησης. Ήταν ίδιο με το φυσιολογικό βάρος στη δεκαετία του 70. Πώς? Όχι. Γιατί? Δεν είχαμε πολέμους. Γιατί? Μάλιστα. Άρα αρχίζουμε και καταλαβαίνουμε τι. Ότι το τι είναι φυσιολογικό, κανονικό, δεν έχει να κάνει μόνο με το πόσοι είμαστε εμείς, αν είναι των πολλών ή των λίγων. Έχει να κάνει με την εποχή. Έχει να κάνει με τις αντιλήψεις της εποχής. Έτσι δεν είναι. Με τι άλλο μπορεί να έχει να κάνει. Μπορείτε να σκεφτείτε ένα παράδειγμα. Πώς έχουμε πει το ιστορικά. Σε διαφορετικές ιστορικές εποχές, μπορεί να ορίζετε κάτι διαφορετικά ως κανονικό. Γεωγραφικά τι μπορείτε να σκεφτείτε. Ας πούμε στην αθληκή. Το φυσιολογικό βάρος για την παιδική ιδέα είναι πολύ διαφορετικό από ό,τι είχε στο μάθειο, διότι και τα παιδάκια δεν έχουν ένα φάνεσμα. Αν τα παιδάκια δεν έχουν ένα φάνεσμα στην Αφρική και άρα ο μέσος όρος του βάρους τους είναι χαμηλότερος. Είναι θέμα γεωγραφίας ή είναι θέμα πολιτικής. Πώς θα το σκεφτούμε. Έχει να κάνει δηλαδή με το ότι στην Αφρική κάνει ζέστη. Έχει να κάνει με το ότι στην Αφρική οι εποχές μπορεί να είναι πιο διακριτές. Ίσως έχει να κάνει, ας πούμε στην έργο, ότι θα μπορούσε να δοκιμαθώ. Για την έρημο, λοιπόν, θα μπορούσαμε να το πούμε. Για το ότι δεν έχουν τα παιδιά να φάνε στην Αφρική. Δεν φταίει η γεωγραφία, είναι πολιτικοί λόγοι που φταίνουν. Άρα αρχίζεται, ήταν καλό το παράδειγμα, γιατί μας βάζει να σκεφτούμε για το πώς ορίζεται το τι είναι κανονικό. Και μπορεί να ορίζεται, όπως είπατε, με βάση ιστορικούς παράγοντες. Άλλο πράγμα ο μεσαίωνας, άλλο πράγμα σήμερα. Αναφέρατε τη σεξουαλική προτίμηση. Το ποια σεξουαλική προτίμηση γίνεται αποδεκτή ως κανονική, ήταν η ίδιο σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Όχι βέβαια, έτσι. Ξέρουμε πολύ καλά ότι σήμερα θεωρείται μέρος της κανονικότητας. Έτσι, παντού. Όχι, που δε θεωρείται. Αυτό τι είναι, είναι ιστορικό, γεωγραφικό ή πολιτικό. Πολιτικό βέβαια, έτσι. Ακούτε πάρα πολύ στις τηλεοράσεις για τους τζιχαντιστές, το Άησης κτλ. Είναι πολιτικό το ότι σε αυτές τις αντιλήψεις δεν θεωρείται κανονικό. Υπάρχει μόνο μία κανονική, αν θέλετε, σεξουαλική προτίμηση. Πάμε σε κάτι διαφορετικό. Να πάμε λίγο στο γεωγραφικό που είπαμε. Ποιο είναι το μέσο ύψος του Έλληνα? Να πούμε ένα εβδομήντα. Να το κρατήσω, να το κρατήσω. Ποιο είναι το μέσος όρος, το κανονικό δηλαδή, το τυπικό ύψος ενός Νορβηγού. Είναι πιο ψηλό, έτσι. Σημαίνει αυτό ότι είναι πιο κανονικός ο Έλληνας ή πιο κανονικός ο Νορβηγός. Όχι βέβαια. Άρα βλέπουμε και κάποια γεωγραφικού τύπου κριτήρια. Τα λέμε αυτά γιατί θα χρειαστεί να σκεφτούμε πού τραβάμε τη γραμμή του κανονικού. Αν όλοι είμαστε κανονικοί. Έτσι, ένας άνθρωπος ο οποίος έχει τι? Έχει ύψος 45 πόντους. Έχει κανονικό ύψος ή όχι. Όχι. Ναι, να πάω και έξω γιατί λες όχι. Γιατί λες ναι. Απλώς δεν είναι μέσα στο μέσο όρο. Δεν υπάρχει κάτι που δεν είναι κανονικό. Είναι πολύ μακριά από το μέσο όρο, έτσι, αλλά μπορούμε με ευκολία να πούμε πόσο μακριά. Στη δική σου αντίληψη, στη δική της αντίληψη, όσο μακριά καινάς από το μέσο όρο, θεωρείς ότι ανήκει στην ανθρώπινη τι? Κανονικότητα. Έτσι. Στην παρούσα αντίληψη, στην κυρίαρχη αυτή που υπάρχει σήμερα, έτσι, τι γίνεται. Βάζουμε ένα όριο και λέμε ότι από εδώ και κάτω είναι τόσο μακριά από το μέσο όρο, που αυτό πια δεν το θεωρούμε παλιότερα το λέγανε κανονικό. Τώρα το λέμε, δεν το θεωρούμε τυπικό. Έτσι, ναι. Η κανονικότητα έχει να κάνει με τον τρόπο αντίληψης. Εάν δηλαδή πιστεύουμε ότι κανονικό είναι αυτό που έχουν οι πολλοί, άρα ο μέσος όρος. Τότε, αν κάποιος απομακρύνεται πάρα πολύ από αυτό, η κοινωνία με κριτήρια ιστορικά, γεωγραφικά και πολιτικά, αποφασίζει πόσο πολύ πρέπει κάποιος να απέχει για να μην είναι τι κανονικός ή τυπικός. Το τι αποφασίζει ο καθένας, το αποφασίζει με βάση της αντιλήψης του. Δηλαδή, μπορεί κάποιος να θεωρεί ότι είναι όλο κανονικό, μπορεί κάποιος άλλος να θεωρεί ότι όχι υπάρχει ένα σημείο που από εκεί και πάνω ή από εκεί και κάτω, είσαι πολύ μακριά από το τυπικό πια. Αυτό που έχει σημασία να αναγνωρίζουμε όλοι, άσχετα με την άποψή μας, είναι ότι το που τραβάμε τη γραμμή, για να πούμε ότι αυτό είναι τυπικό ή όχι, είναι αφθαίρετο. Όταν λέμε αφθαίρετο, σημαίνει ότι το αποφασίζουμε με συγκεκριμένα κριτήρια. Δεν είναι ορισμένο από τη φύση. Η φύση δεν αποφασίζει. Έτσι, οι άνθρωποι με κριτήρια ιστορικά, γεωγραφικά και πολιτικά, μπορούν να αποφασίσουν και να πούνε, οι πολλοί έχουμε αυτό το μεσό όρο, αν απέχεις ένα βήμα, έτσι, αν είναι 1.70 ο τυπικός Έλληνας, το 1.60 θα το θεωρούσαμε ότι απέχει πολύ, πιθανώς όχι. Το 1.10 θα το θεωρούσαμε ότι απέχει πολύ, πιθανώς ναι. Έτσι. Αλλά είναι θέμα απόφασης του κοινωνικού συνόλου. Έτσι ορίζεται το ποιος θα θεωρηθεί ότι διαφέρει πάρα πολύ από το τυπικό, για να ονοματιστεί αργότερα ανάπιος. Οπουδήποτε σταματάτε. Με σταματάτε, έτσι. Άρα, ναι. Αυτές τις διαφάνειες όπως είπα ήδη, έτσι, πρώτον. Αυτές οι διαφάνειες, με το που θα τελειώσουμε εμείς εδώ, θα ανεβούν στο e-class. Έτσι. Άρα θα τα δείτε εκεί, όπως και τα βιντάκια που θα δούμε εδώ, θα τα δείτε στο e-class. Εντάξει. Κάνω αυτή την παρένθεση μια που με ρώτησες. Να παρακολουθείτε τις ανακοινώσεις του e-class, να βλέπετε τα υλικά που θα ανεβάζουμε εκεί. Εντάξει. Βέβαια στο τέλος, αφού επεξεργαστούν, θα μπούν στο open course. Λοιπόν, άρα μαζεύοντας λίγο αυτή τη συζήτηση, αυτό που θα ήθελα να καταλήξουμε, πέρα από τις ατομικές απόψεις του καθενός, είναι ότι το τι είναι κανονικό, έτσι, και το τι είναι ειδικό, το αποφασίζει το κοινωνικό σύνολο. Βέβαια, θα πρέπει να πούμε κάτι εδώ. Γιατί το κανονικό σύνολο θέλει να ταξινομεί έτσι τους ανθρώπους. Είναι στην ανθρώπινη φύση η ταξινόμηση. Το μυαλό μας μαθαίνει πως ταξινομώντας σε κατηγορίες. Άρα, είναι κάτι που οι άνθρωποι κάνουν για να μπορούν να κατανοήσουν το περιβάλλον τους. Δεν είναι δηλαδή κάτι ανεξήγητο. Βεβαίως, θα πρέπει να το κάνουμε έχοντας συνέσθηση των συμπιών πάντα, έτσι, αλλά δεν είναι ανεξήγητο. Όταν τα παιδιά τα μικρά προσπαθούν να μάθουν κάτι, προσπαθούν τι να κάνουν, να δουν με τι από αυτό που ξέρουν ήδη μοιάζει, για να αρχίσουν να το κατηγοριοποιούν και να μπορούν να καταλαβαίνουν τα χαρακτηριστικά του, για να μπορούν να το μελετούν περισσότερο σε βάθος. Όταν όμως, θυμηθείτε το φιόγγκο με τα πολλά χρώματα και στο πάζλ, όταν η κοινωνία δεν αναγνωρίζει ότι υπάρχει δυνατότητα αυτής της διαφοροποίησης, και κυρίως όταν δεν προσαρμόζεται σε αυτές τις διαφοροποίησεις, τότε ουσιαστικά προσδιορίζεις στην πράξη τι είναι κανονικό. Να το εξηγήσουμε, ναι. Όταν λέτε πολυπλοκότητα, εννοείται πολλές αναπηρίες μαζί, γιατί δεν είναι μεσημερινά δύσκολα. Όταν λέω πολυπλοκότητα, αυτό είναι η πολυπικιλότητα, δεν είναι οι πολλές αναπηρίες. Είναι δηλαδή ότι ακόμη και στο εσωτερικό μιας ειδικής κατηγορίας αναπήρων, όποια διαλέξετε, όποια θέλετε, τα μέλη δεν είναι οι ίδια. Υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση, όπως υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ των ανθρώπων με κινητικές αναπηρίες και των ανθρώπων με νοητική αναπηρία. Ή κάποιον που έχουν σύνθετες αναπηρίες, ή κάποιον που έχουν αυτισμό, ή των παιδιών ενός νήπιου με αυτισμό και ενός ενήλικα με αυτισμό. Υπάρχουν τεράστιες διαφοροποίησεις εκεί μέσα. Εδώ τώρα να σταθούμε λίγο στην τελευταία πρόταση. Όταν αρνούμε τη διαφορετικότητα, όταν δεν προσαρμόζω το περιβάλλον με βάση τη διαφορετικότητα, τότε είναι σαν να καθορίζω τι είναι κανονικό. Παράδειγμα. Έρχεται εδώ μια φοιτητρία η οποία είναι τυφλή. Είναι προσαρμοσμένο αυτό εδώ το μάθημα ή το κτίριο, αλλά δεν λέω μόνο το κτίριο, λέω και το μάθημα. Είναι προσαρμοσμένο για να το παρακολουθήσει μια τυφλή φοιτήτρια. Όχι. Κοιτάξτε πόσο στηριζόμαστε στις διαφάνειες. Το βιβλίο δεν υπάρχει σε μπρέι. Ακουστικά αρχεία δεν υπάρχουν για να το ακούσει. Άρα αυτή η φοιτήτρια κάνει μία κανονική φήτηση. Όχι. Τι φταίει που δεν κάνει κανονική φήτηση, το ότι δεν βλέπει ή το ότι εγώ δεν έχω προσαρμόσει το μάθημα. Υποδομές. Υποδομές, έτσι. Άρα όταν εγώ δεν έχω προσαρμοστεί στις διαφοροποίησεις, ορίζω τελικά το αν μια εμπειρία που θα ζήσει κάποιος θα είναι κανονική, τυπική, ή όχι. Δεν είναι μονόδρομος δηλαδή ότι ανάλογα με τις διαφοροποιήσεις, έτσι λέμε κάποιον ότι έχει τυπική ζωή, κανονική ζωή ή όχι, εξαρτάται επίσης και από τον τρόπο με τον οποίο προσαρμόζουμε το περιβάλλον. Και αυτό θα το δούμε να έρχεται ξανά και ξανά στην κατανόηση της αναπηρίας. Εδώ είχα κάνει μία υπερσύνδεση, η οποία δεν δουλεύει. Άρα θα μου δώσετε λίγο να δούμε ένα βιντεάκι. Ακούω τα σχόλιά σας. Ναι. Αλλά έχει επάνω έτσι την πραγματική γραφή. Άρα εδώ τι κάνει, ουσιαστικά το βίντεο αντιστρέφει, αυτό κάνει έτσι. Σου λέει κοίτα να δεις πώς θα ήταν, αν ήμασταν εμείς πολλοί και εσείς λίγοι. Γιατί περί τούτου πρόκειται. Δεν θα μπορούσατε, τι να κάνετε, να εξυπηρετηθείτε στην τράπεζα. Δεν θα μπορούσατε να περπατάτε με ασφάλεια στους δρόμους, έτσι. Θα σας δείχναν όλοι, έτσι, δεν θα μπορούσατε να πάρετε τηλέφωνο παρά μόνο αν είστε έτσι, γιατί θα ήτανε χαμηλά τα τηλέφωνα. Όσο και αν φαίνεται ακραίο, είναι μια απόπειρα από τον κόσμο των αναπήρων, να μας βάλει όλους να σκεφτούμε αυτό που λένε καμιά φορά στα αγγλικά, what if. Τι θα γινόταν αν, έτσι. Θα ήθελα να διαβάσουμε λοιπόν, έχετε ήδη αυτή την εικόνα, να διαβάσουμε αυτό και να δούμε τι είχε συμβεί πραγματικό. Πρόκειται για πραγματικό γεγονός. Δηλαδή, στην Disneyland, έχετε πάει στη Disneyland, να πάτε σε πρώτη ευκαιρία. Και αν έχετε κλείσει όταν πάτε τα 40 σας χρόνια, θα σπάσετε ακόμη περισσότερη πλάκα. Πιστέψτε με. Τι λέει εδώ, όταν κατασκευάστηκε η Disneyland, που, στο Τόκιο, έτσι. Τη Disneyland βέβαια πρώτα την κατασκεύασαν, που, στις νομένες πολιτείες. Μετά την κατασκεύασαν σε άλλες περιοχές, δεν ξέρω την ακριβή σειρά, άρα πήγαν και στο Τόκιο. Έτσι, από την πρώτη μέρα λειτουργίας τι έγινε, προέκυψαν σοβαρά προβλήματα, γιατί οι Άπονες πήγαν να παραγείλουν και δεν τα κατάφερναν, και δεν μπορούσαν ούτε να πιουν νερό. Γιατί, τι μπορεί να είχε συμβεί, τι λέτε. Ότι είχαν πάρει το πρότυπο της πίστης για να πηγαίνει σε κάποια άλλη χώρα και μετέφεραν στο Τόκιο, αλλά οι Άπονες είχαν άλλες συνήθειες και... δεν είχαν άλλες συνήθειες, είναι πιο κοντή. Άλλες συνήθειες έχουν, έτσι, αλλά δεν ήταν αυτό που τους εμπόδιζε. Τι είχε γίνει λοιπόν, πήραμε τα πρότυπα, την κανονικότητα, το μέσο όρο από μια γεωγραφική περιοχή, πήγαμε και το εφαρμόσαμε χωρίς να ενδιαφερόμαστε για την όποια διαφοροποίηση, και βέβαια, τι έγινε, δεν μπορούσαν να διασκεδάσουν καλά, έκλεισε για μεγάλο χρόνο γιατί, για να προσαρμοστεί στον κανονικό, όπως λέμε, πληθυσμό ενός άλλου τόπου. Έτσι, το ένα είναι, ήθελα να δείτε το βιντεάκι σαν μια αντιστροφή της πραγματικότητας, αλλά να κατανοήσουμε επίσης ότι υπάρχουν και πραγματικά παραδείγματα που συμβαίνει αυτό στην καθημερινότητά μας. Δηλαδή, ορίζονται, φτιάχνονται κατασκευές, έχοντας στο νου μια συγκεκριμένη κανονικότητα. Όταν τυπώνονται τα βιβλία, λαμβάνεται υπόψη η διαφοροποίηση του σχολικού πληθυσμού. Πήγατε στο σχολείο όλοι, δεν είστε μακριά από το σχολείο οι περισσότεροι. Τι έπρεπε να μπορείς να κάνεις για να διαβάσεις το βιβλίο? Να βλέπεις, οπωσδήποτε. Τι άλλο? Να μπορείς να γυρνάς το φταφίλα, να μπορείς να διαβάζεις γρήγορα, να μην μπερδεύεις αριστερά-δεξιά. Ένα σωρό προϋποθέσεις, δηλαδή. Αυτό ισχύει και για τα κτίρια. Όταν χτίστηκε αυτό το κτίριο, προφανές είναι ότι δεν είχε πρό-προ, δεν ήταν προσβάσιμο, δεν ήταν προσπελάσιμο. Το κακό είναι όμως ότι χτίζονται και καινούργια κτίρια, τα οποία επίσης δεν είναι προσβάσιμα και προσπελάσιμα. Άρα, στη σημερινή πραγματικότητα, πάλι δημιουργούνται δομές, είτε κτίρια, είτε κοινωνικές δομές, οι οποίες δεν είναι προσβάσιμες για όλους τους διαφορετικούς ανθρώπους. Μία από τις τρία του κτιμήματος μας, που είναι τικλή, έλεγε για το κτίριο του παιδαγωγικού, ότι δεν υπάρχει σημεία λόγω φοράς και δεν μπορούν να κινηθούν μέσα άνθρωποι που βλέπουν. Μάλιστα, το κτίριο του παιδαγωγικού ποιού? Εδώ, ή ο πύργος. Ο πύργος, λοιπόν, πάρα πολύ ωραία παρατήρηση. Γιατί? Γιατί ο πύργος χτίστηκε έτσι ώστε να είναι απολύτως προσβάσιμος. Ναι, στο ασανσέρ έχει τις ακίδες έτσι για να μπορούν να διαβάζουν. Στις τουαλέτες είχαν προβλέψει ράμπες και τα λοιπά. Αλλά, που θα το συναντήσουμε αυτό παρακάτω στη σημερινή εισήγηση, αλλά όλα αυτά τα αποφάσισαν κάποιοι ειδικοί. Δεν πήραν δυο τυφλούς να τους βάλουν μέσα για να πούνε, για να δούμε ρε παιδιά, τι χρειάζεστε εσείς για να κινηθείτε. Το οποίο είναι ο παραδοσιακός τρόπος, παιδιά, σε σχέση με την αναπηρία και την ειδική αγωγή. Δηλαδή, πρώτον, δεν κάνουμε προσβάσιμη τη ζωή για αυτούς τους ανθρώπους. Δεύτερον, όταν αποφασίζουμε να την κάνουμε προσβάσιμη, το αποφασίζουμε μόνοι μας. Χωρίς να τους ρωτήσουμε, χωρίς να είναι αυτοί που θα αποφασίσουν ποιος είναι ο κατάλληλος τρόπος. Διότι όλη η αρχιτεκτονική μπορεί να λέει ότι χρειάζεσαι πολύ συγκεκριμένα πράγματα. Αλλά όντως, σε αυτό το κτίριο που έχει έναν τεράστιο κεντρικό χώρο, δεν έχουν σημείο αναφοράς. Το πιο συνηθισμένο σημείο αναφοράς για έναν τυφλό ποιο είναι? Γωνίες και τείχος. Έτσι, για να μπορέσουν να προσανατολιστούν. Όταν όμως ο ένας τείχος είναι πάρα πολύ μακριά από τον άλλον και δεν έχει γωνία, τότε έχω πολύ μεγάλη δυσκολία. Αυτό βέβαια για έναν τυφλό είναι πολύ απλό να το πει. Έχουμε απορίες σε σχέση με ό,τι είπαμε μέχρι τώρα. Γιατί τώρα θα πάμε λίγο να σκεφτούμε για μας. Ο καθένας και η καθεμία θα σκεφτεί για τον τρόπο που ο ίδιος και η ίδια αντιμετωπίζει ορισμένες έννοιες. Και θα δούμε ορισμένες λέξεις. Λέξεις που σας είναι γνωστές, δεν είναι άγνωστες. Αλλά θα πρέπει να συμφωνήσουμε λίγο για το περιεχόμενό τους. Όταν λέμε στίγμα. Εσείς πώς το καταλαβαίνετε? Εδώ βλέπετε έναν ορισμό. Μπορούμε να σκεφτούμε παραδείγματα. Όταν λέμε κάποιος στιγματίζεται. Το στίγμα μεσογειακής αναιμίας είναι τι? Είναι θετικό ή αρνητικό. Είναι θετική διαφορά ή αρνητική. Αρνητική έτσι και έτσι χρησιμοποιείται. Το στίγμα πάντοτε είναι μια διαφορά η οποία όμως είναι ανεπιθύμητη. Και βέβαια με βάση αυτό το στίγμα πολλές φορές τι έχουμε. Αρνητικές διακρίσεις. Δεν ταυτίζεται το στίγμα με τη διάκριση. Το στίγμα είναι μια υπαρκτή διαφορά. Το εάν θα έχουμε αρνητική διάκριση όμως είναι επιλογή. Πάμε να δούμε τώρα το στερεότυπο. Εδώ έχουμε φιλολόγους αρκετούς, δεν έχουμε? Τι είναι το στερεότυπο κυριολεκτικά. Στην κυριολεξία ξέρετε τι είναι. Έτια να το συναντήσετε ποτέ. Όχι, όχι. Είναι σαν σφραγίδα. Δηλαδή κάτι που δείχνει το τυπικό σχήμα και είναι ίδια. Πάμε να δούμε τώρα τι θα πει στερεότυπο στην καθημερινότητά μας. Στην επικοινωνία μας. Όπως βλέπετε εκεί τα στερεότυπα είναι ένας τρόπος τι? Αντίληψης, στάσης προς κάποιον άνθρωπο που ανήκει σε μία κατηγορία. Χωρίς όμως ενδιαφέρον για τα ιδιαίτερα ατομικά τους χαρακτηριστικά. Το διαβάσουμε όλο και να τα πάρουμε ένα ένα. Ένα στοιχείο είναι αυτό. Ότι δηλαδή αποφασίζουμε για έναν άνθρωπο με βάση την κατηγορία στην οποία ανήκει. Δεύτερον, δεν προκύπτουν από άμεση γνώση και εμπειρία. Μπορεί να μην έχουμε δει ποτέ κάποιον άνθρωπο ακόμα και αυτής της κατηγορίας. Τρίτον, οδηγούν σε μία αποανθρωποποίηση. Γιατί? Γιατί αγνοούν για τις διαφοροποιήσεις τις ατομικές και τις κοινωνικές. Ένα ένα τώρα. Εσείς μπορείτε να μου πείτε, καταρχάς, υπάρχει κάποια ή κάποιος εδώ που να μην έχει κανένα στερεότυπο. Κατά πάσα πιθανότητα όχι. Άρα όλοι έχουμε στερεότυπα. Μπορείτε να σκεφτείτε ένα στερεότυπο και να μας το αποκαλύψετε. Τα στερεότυπα καταρχάς δεν είναι δε φάκτο τι αρνητικά. Έχουμε και θετικά στερεότυπα. Δεν είναι πάντα αρνητικά. Έτσι. Όταν βλέπετε, θα ρθώ σε κάτι πάρα πολύ της επικαιρότητας. Για να σας ρωτήσω. Πόσοι από εσάς, όταν βλέπετε έναν άντρα, ο οποίος είναι ντυμένος όμορφο, με ένα κοστούμι, γραβάτα, θεωρείτε ότι αυτός είναι ένα σοβαρός άνθρωπος. Μη τρέπεστε, δεν σας είπα τίποτα. Κανένας δεν το σκέφτεται αυτό. Προφανώς όλοι και δεν σηκώνουν. Πόσοι από εσάς σκέφτεστε... Συνήθως, όταν βλέπουμε έναν άνθρωπο, ο οποίος είναι ντυμένος έτσι, θεωρούμε ότι δεν εξετάζει σωστό ή λάθος, αλλά θεωρούνται ότι είναι ένας άνθρωπος σοβαρός, που μπορείς τι να κάνεις να τον εμπιστευτείς. Αυτό είναι θετικό ή αρνητικό στερεότυπο. Θετικό στερεότυπο. Κάθε άνθρωπος που είναι τι τώρα, ντυμένος με κοστούμι και γραβάτα. Είναι ίδιος. Όχι βέβαια, έτσι. Άρα, εμείς όμως τι κάνουμε. Επειδή έχουμε συνδυάσει με έναν τρόπο, ακόμη και να μην κάνουμε πολύ παρέα με άνθρωπος με κοστούμια και γραβάτες, είτε γιατί έτσι το προβάλλει η κοινωνία, είτε γιατί έτσι το έχουμε δει να συμβαίνει σε άλλες φορές, το έχουμε φτιάξει ένα στερεότυπο. Μπορείτε να σκεφτείτε άλλο στερεότυπο. Όταν ακούμε κάτι να κλέβει, σύναιχε πάει το νερό με σαρβανό ή αλλογαπόταν σπάνω. Αυτό είναι τι στερεότυπο. Αρνητικό στερεότυπο. Έχετε άλλο. Το αντίστροφο λοιπόν. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι τι. Εάν κάποιος φυτά σε τεχνικό επαγγελματικό λύκειο, συνήθως για αυτούς τους μαθητές τι θεωρούμε. Ότι είναι τα πιο σοβαρά, καλά, εργατικά, επιμελή παιδιά. Μακάρι να το σκεφτόμαστε έτσι. Αλλά το στερεότυπο δεν είναι έτσι. Προσέξτε τώρα, ακόμη κι αν δεν έχουμε γνωρίσει ποτέ έναν από αυτούς. Έτσι δεν είναι. Οι τυφλοί έχουν μια έκτη αίσθηση. Πού το ξέρετε εσείς. Όχι, είναι ένα θετικό στερεότυπο. Οι άνθρωποι που είτε είναι τυφλοί είτε ξέρουν τυφλούς, θα σου πουν όχι. Τα στερεότυπα λοιπόν δημιουργούνται απ' έξω. Εμείς τα ειστερνιζόμαστε ακόμη κι όταν δεν έχουμε καμία σχετική εμπειρία. Αυτό όμως πάρα πολύ ωραίο. Ούτε καν αυτό δεν ισχύει. Δηλαδή δεν γεννιέται ο τυφλός, έχοντας ανεπτυγμένη αίσθηση, την καλλιεργεί. Αυτό σημαίνει ότι αν εσύ θέλεις και ξεκινήσεις από πολύ νωρίς, μπορείς να την καλλιεργήσεις. Δεν είναι χαρακτηριστικό του τυφλού. Αυτό εννοούμε, όχι ότι δεν έχουν, προφανώς και έχουν επίσης, έχουν μάθει να αξιοποιούν και να συνδυάζουν πολύ καλά την αίσθηση αφής παντού. Όχι μόνο εδώ. Αλλά ή να συνδυάζουν πολύ καλύτερα πληροφορίες, αφής, αίσθησης θερμοκρασίας, όλα αυτά. Αυτά όμως δεν γεννήθηκαν έτσι. Δεν είναι χαρακτηριστικό του τυφλού, μπορεί να το κάνει και ένας βλέπον αυτό το πράγμα. Αν σας ρωτήσω, τα στερεότυπα είναι αντιλήψεις ή συναισθήματα. Αντιλήψεις. Πολύ ωραία. Αυτό είναι το βασικό. Τα στερεότυπα είναι αντιλήψεις. Δεν είναι δεδομένο ότι ακολουθούνται και από αντίστοιχατοι συναισθήματα. Πρώτη διαφορά με την προκατάληψη. Δεύτερη διαφορά. Τα στερεότυπα μπορεί να είναι είτε αρνητικά είτε θετικά. Η προκατάληψη είναι αρνητικές αντιλήψεις και συναισθήματα. Όταν λέμε ότι έχω προκατάληψη εναντίον των μεταναστών, είναι πάντα εναντίον. Τώρα, μπορούν οι προκαταλήψεις να έχουν δημιουργηθεί χωρίς καμία εμπειρία. Σαφέστατα παιδιά. Πάρα πολλές προκαταλήψεις υπάρχουν και από ανθρώπους που δεν έχουνε καμία σχετική εμπειρία. Ναι. Όχι. Δεν θεωρείται προκατάληψη. Τι είναι προκατάληψη. Είναι πριν ακόμα σημεία. Εάν για παράδειγμα, εγώ ζω μέσα, να σκεφτούμε, μία κοινότητα. Ζω και έχω πάρα πολλές εμπειρίες στην κοινότητα των κοφών. Και πιστεύω ότι η κοφή είναι νευρική. Παίρνω ένα αρνητικό. Αυτό μπορεί να είναι κάποια αρνητική άποψη που έχω για τους κοφούς. Πιθανότατα να είναι και λάθος, γιατί όπως είπαμε υπάρχει μεγάλη διαφοροποιήσει. Παρ' όλα αυτά, στηρίζεται στην εμπειρία μου. Δεν στηρίζεται σε κάτι που διάβασα. Τώρα, αυτό στο οποίο αναφέρεσαι είναι περισσότερο στερεότυπο. Γιατί έχω γνωρίσει έναν κοφό και έχω άποψη για όλους τους κοφούς. Όπως έχω γνωρίσει έναν, να το πούμε τα δικά μας. Ξέρετε κανένα στερεότυπο για τους ανθρώπους, για τους Πελοποννήσιους. Έχουμε εδώ Πελοποννήσιους. Για ποια περιοχή της Ελλάδας ξέρετε στερεότυπο. Να δούμε. Την Πάτρα, τυχέ να είσαι στην Πελοπόννησο. Άρα, πόσους ανθρώπους ξέρεις από την Πάτρα. Αλλά υπάρχουν στερεότυπα, έτσι. Και πολλές φορές τα αναπαράγουμε, χωρίς να έχουμε γνωρίσει κανέναν. Ή γνωρίζουμε έναν, έτσι. Και από εκεί βγάζουμε συμπέρασμα για όλους. Και λέμε, σακού, οι Θεσσαλονικοί είναι πολύ φιλικοί άνθρωποι. Ωραίο στερεότυπο. Μας αρέσει κιόλας, έτσι. Ναι, είναι όμως στερεότυπο. Δεν είναι όλοι οι Θεσσαλονικοί πολύ φιλικοί άνθρωποι. Σακούμε. Δηλαδή τα στερεότυπα είναι με και πολλές εμπειρίες, μπορούμε να δούμε λοιπόν. Με ένα άτομο. Ναι, αλλά και με κανένα. Και με κανένα. Θα χρησιμοποιήσω ένα παράδειγμα, παιδιά. Γνωρίζετε ότι οι Χρυσοί Αυγοί, οι Ναζιστές, όπως τους πούμε, ή, ξέρω, οι Λεπενιστές, δεν είναι ανάγκη να το βάλουμε σε γεωγραφικά αγορία, θεωρούν ότι οι Εβραίοι τι είναι. Μπορεί να θεωρούν πάρα πολλά πράγματα. Δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι έχουν συναντήσει έστω και έναν Εβραίο άνθρωπο. Έτσι. Όταν οι Γερμανοί πολίτες, το 1934, 1935, 1936, 1937, τι κάναν. Συνενούσαν, κατέδιδαν, όχι όλοι πάλι, μην μπαίνουμε σε τέτοιες γενικεύσεις, Εβραίους, ή τους φοβόντουσαν, υπήρχαν μερικοί που δεν ήξεραν καθόλου κάποιους Εβραίους. Έτσι. Άρα, όταν έχουμε αρνητικές αντιλήψεις και συναισθήματα, για ανθρώπους που ανήκουν σε μια κατηγορία, ακόμη και όταν δεν έχουμε καμία εμπειρία μαζί τους, αυτό σημαίνει ότι έχουμε προκατάληψη. Σε ό,τι αφορά τώρα το χώρο της αναπηρίας, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, χωρίς αναπηρίες, δεν έχουν εμπειρίες με ανάπηρους. Δεν είναι αληθές αυτό. Το διαπιστώσαμε στην αρχή όταν ξεκινήσαμε. Αυτό τι σημαίνει? Σημαίνει ότι είναι πολύ ανοιχτοί. Τι να κάνουν? Να αποδεχτούν στερεότυπα, διότι όταν δεν ξέρεις πραγματικά πώς είναι ο άλλος, εύκολα μπορεί να πιστέψεις κάτι. Και δεύτερον, να αποτελέσουν αυτά τα στερεότυπα, τη βάση ανάπτυξης προκατάληψης. Τι θα συμπερένατε από αυτό? Αν αυτή είναι η περιγραφή της κατάστασης, τι θα έπρεπε να γίνεται? Τι θα διευκόλυνε? Ενημέρωση και κοινή ζωή, εμπειρία. Όταν, για παράδειγμα, όπως ανέφερες, είσαι σε μια κατασκήνωση και ζεις με αυτούς τους ανθρώπους, τότε δεν αναπτύσεις στερεότυπα, αφού τους ζεις και βλέπεις ότι ο Πέτρος με τη Μαρία και με τον Νίκο μπορεί να είναι όλοι με κινητική αναπηρία, αλλά ο Πέτρος είναι γενικά πολυβολικός, η Μαρία είναι πολύ εξωστρεφής και ο Νίκος είναι πολύ εξωστρεφής. Δεν υπάρχει ένα χαρακτηριστικό που να το έχουν όλα τα άτομα στην ίδια κατηγορία. Βεβαίως. Ωραία. Αν και δεν το έχουμε συζητήσει αυτό ακόμη, όχι. Η αναπηρία δεν αναφέρεται σε ανθρώπους που κάνουν σκίς πάνε το πόδι τους έναν έμιση μήνα δεν μπορούν να περπατήσουν. Δεν αναφέρεται στο ότι κάνω μία εγχείρηση στο μάτι μου και για ένα μεγάλο διάστημα, έτσι πρέπει να το έχω κλειστό ή δεν βλέπω. Εντάξει. Αναφέρουμε σε μία μεγάλου χρόνου. Τι εννοώ μεγάλου χρόνου. Αν για παράδειγμα ένα παιδί έχει λευχαιμία, έτσι, που σημαίνει ότι είναι κάτι που για μεγάλα χρονικά διαστήματα το ταλαιπωρεί, το πηγαίνει στο νοσοκομείο και τα λοιπά. Ακόμη και αν ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή μπορεί να μην έχει πια, έτσι. Αυτό όμως χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος στη ζωή του, επηρεάζει την καθημερινότητά του για ένα μεγάλο μέρος, επηρεάζει την εκπαίδευσή του, εντάξει. Μέχρι τώρα έχουμε μιλήσει γιατί, για πώς σκεφτόμαστε, για τα στερεότυπα, για τις προκαταλήψεις. Θέλω να σας ρωτήσω κάτι. Αν εγώ σκέφτομαι με πάρα πολύ αρνητικό τρόπο για εσάς, εσάς σας πειράζει αυτό? Πότε σας πειράζει, πρώτα απ' όλα αν το ξέρετε. Έτσι, άμα δεν το ξέρετε δεν νομίζω ότι σας πειράζει. Αν εγώ αρχίσω και συμπεριφέρομαι με αρνητικό τρόπο σε εσάς, αυτό θα σας πειράζει? Είναι η βασική διαφορά μεταξύ τι? Στερεότυπου, προκατάληψης, αρνητικής άποψης και διάκρισης. Η διάκριση λοιπόν δεν έχει να κάνει με το τι πιστεύω. Αλλά είναι συμπεριφορά. Έτσι, η διάκριση αναφέρεται σε πραγματική δράση και πράξεις. Άρα, μπορεί να είναι όμως τώρα τι? Υπέρ ή κατά κάποιων ανθρώπων. Σε σχέση με τους ανάπηρους μπορείτε να σκεφτείτε μια διάκριση υπέρ τους. Κατά μπορείτε να σκεφτείτε αρκετές. Να πούμε λίγο αν υπάρχει υπέρ. Όταν λοιπόν, εάν εγώ πω ότι πιστεύω ότι όλοι οι ανάπηροι έχουν δικαίωμα να οδηγούν, και να παρκάρουν όπου θέλουν, αλλά δεν φροντίζω να υπάρχει ένα parking, τότε δεν τους βοηθάω πάρα πολύ τους ανάπηρους. Αυτό που τους βοηθάει είναι τι? Να υπάρχει θετική διάκριση υπέρ τους. Υπάρχουν θετικές διακρίσεις. Άλλες? Να προηγούνται στις δημόσια υπηρεσίες. Σε ένα ποσοστό, να προηγούνται στις δημόσια υπηρεσίες. Δηλαδή να μην στέκονται στη σειρά. Άλλο? Κάποια επιδόματα. Έχουν ειδικές θέσεις στο αστικό. Στις πανελλήνιες έτσι μπορούν να περάσουν στις σχολές, κάποιοι από αυτούς τουλάχιστον, χωρίς εξετάσεις. Ναι. Αυτό πέθανε. Αυτό ήτανε. Τώρα δεν έχει διορισμούς στις δημόσια υπηρεσίες. Ποσοστό σε δημόσια υπηρεσίες, ποσοστό σε ιδιωτικές. Οι μεγάλες επιχειρήσεις, πάνω από πενήντα άτομα, υποχρεούνται από το νόμο να έχουνε συγκεκριμένο ποσοστό ανθρώπων με αναπηρίες. Άρα η διάκριση είναι δράση. Είναι πράξη. Μπορεί να είναι υπέρ και τότε λέγεται θετική διάκριση, αλλά όπως ξέρετε κι εσείς ξέρω κι εγώ, σε σχέση με την αναπηρία, αυτό που κυριαρχεί είναι τι? Οι αρνητικές διακρίσεις. Εντάξει. Εμείς, λοιπόν, σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί. Εσείς όλοι είστε μελλοντικοί εκπαιδευτικοί, έτσι. Που φαντάζεστε ότι μπορείτε να παρέμβετε στο επίπεδο των διακρίσεων, στο επίπεδο των στερεότυπων, των προκαταλήψεων και στα δύο. Ναι. Πώς? Πες μας. Πολύ σωστή παρατήρηση, παιδιά. Οι διακρίσεις δεν προκύπτουν από το μηδέν, έτσι. Έρχονται και πατάνε, είπαμε, πάνω σε τι? Πάνω σε στερεότυπα που γίνονται προκαταλήψεις. Και με βάση αυτές οι άνθρωποι πολύ συχνά τι κάνουν? Αρνητικές διακρίσεις. Άρα, στο χώρο της αναπηρίας και συνολικά στο χώρο της ειδικής αγωγής, πάρα πολύ συχνά θα δείτε, θα διαβάσετε, ότι ασχολούμαστε με την αλλαγή των στάσεων. Την αλλαγή του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε και κατανοούμε την αναπηρία. Ο λόγος είναι γιατί αν αλλάξει αυτό, σταδιακά προσδοκούμε τι? Να μην υπάρχουν αρνητικές διακρίσεις. Ή να γίνονται πιο θετικά αποδεκτές ποιες οι θετικές διακρίσεις. Διότι ειδικά στην Ελλάδα, το ξέρετε και το ξέρω, ότι υπάρχουν θετικές διακρίσεις και οι ίδιοι οι πολίτες τι κάνουν? Τους παραβιάζουν. Πόσες φορές έχετε δει πάνω σε ράμπα παρκαρισμένο? Πόσες φορές έχετε δει παρκαρισμένο πάνω σε θέση αναπήρου κάποιον άλλο? Πάρα πολλές φορές. Τα λεωφορία που ανέφερες. Και αυτό ισχύει. Αν και στα λεωφορία συνήθως όταν μπει ανάπηρος μέσα, εγώ τουλάχιστον έχω διαπιστώσει μια κινητικότητα, του να παραμερίσουν για να πάει εκεί που μπορεί να είναι ασφαλής. Ναι. Ναι, όμως, άμα το λεωφορείο είναι γεμάτο, εκεί πέρα και ένα θέσιο καμιά φορά δεν γίνεται να μπει. Έχει λόγω να περάσουν τρία λεωφορά και να μην μπορεί να μπει. Κάτω σαν άλλος και να μένει πολλές ώρες η στάση. Εκεί όμως τι μπορούμε να κάνουμε. Εκεί τι μπορούμε να κάνουμε. Τι μπορεί να γίνει. Δεν θα έχουν τα λεωφοριάκια που βάζουν για την εξυπηρέτηση, αν το έχουνε κινητικά προβλήματα, αλλά αυτό είναι σπάνιο. Πέρα από το ότι είναι σπάνιο, αυτό λειτουργεί με έναν προκαθορισμένο τρόπο προς συνενόηση. Δεν είσαι στο έξω και περιμένεις για να ειδοποιήσει να έρχεται να σε πάρει. Δεν λειτουργεί σαν ταξί. Είναι πολύ περιορισμένο. Τι μπορούμε να κάνουμε κι αυτό, ναι. Το ίδιο είναι κι αυτό. Δεν το ειδοποιείς δηλαδή και το λευκό ταξί έχει χρέωση. Άρα τι μπορούμε να κάνουμε. Θα ήταν λογικό να πούμε ότι αυτή η θέση παραμένει πάντα καινή. Πότε θα ήταν λογικό, για σκεφτείτε. Εάν πραγματικά είχαν τη δυνατότητα να κυκλοφορούν τόσο πολύ έξω, που αυτό να είναι καθημερινότητα. Άρα λέμε το εξής, για να κλείσουμε λίγο αυτές τις έννοιες. Ότι ως μελλοντική εκπαιδευτική, αυτό που θέλουμε είναι τι. Να συντύνουμε στην αλλαγή των αντιλήψων για το μελλοντικό στόχο της μίωσης των αρνητικών διακρίσεων. Όμως παιδιά, δεν είστε μόνο τι μελλοντική εκπαιδευτική, τι άλλο είστε. Σημερινή πολίτες. Ο σημερινής πολίτες λοιπόν, ή φροντίζεται μόνη σας, να μην έχετε στερεότυπα, ή φροντίζεται τι να κάνετε. Τουλάχιστον να ελέγχετε τις διακρίσεις. Δεν δικαιούται κανένας, ακόμη και όταν δεν έχει εμπειρία, μπορεί να συμβεί να μην έχετε εμπειρία, να έχει αρνητική συμπεριφορά σε ανθρώπους που ανήκουν σε μία άλλη διακριτή κατηγορία. Δυστυχώς όμως, αυτό που παρατηρούμε σε όλη την ιστορία, από τα πολύ πολύ παλιά χρόνια μέχρι και σήμερα, είναι ότι υπάρχει μια συστηματικότητα διακρίσεων. Και μάλιστα μοιάζει αυτή η διάκριση με τις διακρίσεις που έχουν υποστεί άνθρωποι από διαφορετική φυλή, από το χρώμα, έτσι, όπως επίσης μοιάζει σε πάρα πολλά σημεία, που θα τα συζητήσουμε πιο αναλυτικά και με τις διακρίσεις εναντίον των γυναικών. Και επειδή εδώ είστε αρκετές, έτσι, νομίζω ότι θα έχει περισσότερο ενδιαφέρον. Εδώ λοιπόν, για να μην σας αφήσω έτσι, θα δείτε ένα ενδιαφέρον βιντεάκι, πάλι λίγο μεγαλύτερο, μέχρι να πάρω το τηλέφωνο και θα το σχολιάσουμε. Καλησπέρα. Καλησπέρα. Φαινόταν. Ποια από τις έννοιες που συζητήσαμε, παρατηρήσαμε εδώ. Είδαμε δηλαδή αρνητικές διακρίσεις, είδαμε στερεότυπα, είδαμε προκατάληψη, τι είδαμε. Ακούω. Ναι. Άλλαξε η συμπεριφορά, έτσι. Μπορεί να μην την είδαμε σαν του μεγάλου, όχι του μικρού, έτσι. Γιατί ήταν τόσο ωραίοι και φιλικοί άνθρωποι με τα παιδάκια τους. Τι πάθανε, κάναν κάτι αρνητικό. Τι κάνανε, άλλαξε η συμπεριφορά τους. Ήταν αρνητικοί, όχι. Δεν έκαναν κάτι εναντίον. Θετικοί, όχι. Τι συνέβη. Ποιο είναι το στερεότυπο που λειτουργεί στους αυτούς τους μεγάλους και δεν κοροϊδεύουν. Άρα έχουν ένα θετικό στερεότυπο ή αρνητικό. Εδώ μας έβαλες όλα μαζί. Θετικό στερεότυπο που έγινε αρνητικό στερεότυπο και μετά έγινε διάκριση. Άρα οι γονείς έχουν ένα θετικό στερεότυπο που λέει ότι όταν κάποιος κάνει μια συμπεριφορά και είναι ανάπηρος δεν τον κοροϊδεύουμε. Αυτό έκαναν τα παιδάκια. Αυτό όμως ακολουθώ τη σκέψη σου. Άρα βλέπουμε τι. Γιατί μέσα τους όσο βλέπουν τα υπόλοιπα παιδιά ή τους μεγάλους, όλα είναι μια χαρά. Μόλις βλέπουν το παιδί με την αναπηρία, χάνεται το παιδί και κυριαρχεί η αναπηρία. Και άρα αυτό που σκέφτονται είναι, όπω, αναπηρία. Να το κάνω, το κάνει επειδή είναι ανάπηρο, το κάνει επειδή πρέπει να το μιμηθώ. Σε αντίθεση τα παιδάκια που δεν έχουν στερεότυπα ακόμη, έτσι, δεν έχουν ταξινομήσει ακόμη τους ανθρώπους με αναπηρία σε συγκεκριμένη κατηγορία, λειτουργούν σαν να μην υπάρχει κανένα θέμα. Γι' αυτό άλλωστε καλοί, αν θυμάστε λίγο τα λόγια, έτσι να δούμε τη διαφορετικότητα μέσα από τα μάτια ενός παιδιού, όπως τη βλέπουν τα παιδιά. Τα παιδιά βλέπουν τη διαφορετικότητα ως διαφορετικότητα. Εμείς μαθαίνουμε οι ενήλικες σιγά σιγά, κάθε διαφορετικότητα να τη βάζουμε σε ένα κουτάκι και μετά να την κοιτάμε με ένα διαφορετικό μάτι πια, όπως κάνουμε με την αναπηρία. Θεωρώ ότι μέσα από αυτό το πολύ μικρό βιντεάκι, με έναν πολύ ορατό τρόπο, αναδεικνύονται και τα όρη, αν θέλετε, και των θετικών και των αρνητικών διακρίσεων. Το πως ορισμένες φορές μπορεί να θεωρούμε, δηλαδή τι, ότι κάνουμε μια θετική διάκριση με βάση ένας στερεότυπο, η οποία μπορεί να προσβάλλει κατάφορα έναν ανάπηρο άνθρωπο. Πρόσφατα στην ορκομοσία της κυβέρνησης, ίσως εσείς δεν το προσέξατε, κάποιοι όμως που έχουν μια εμπειρία με τους τυφλούς, θα'ξε τον κόπο να το δούνε, είναι ο κύριος Κουρμπλής, ο οποίος πρέπει να προχωρήσει και να υπογράψει και είναι κάποιος ο οποίος τον παίρνει και προσπαθεί να τον κατευθύνει και δεν ξέρει πως να τον κατευθύνει. Αν δείτε το στιγμιότυπο της έκφρασης του κυρίου Κουρμπλή, είναι εξαιρετικό το πόσο ενοχλημένος δείχνει κάποια στιγμή. Γιατί εκείνη τη στιγμή ο ένας προσπαθεί να βοηθήσει, να κάνει θετική τάχα διάκριση, το κάνει όμως χωρίς να γνωρίζει, χωρίς να σέβεται και άρα ουσιαστικά λειτουργεί με έναν αρνητικό τρόπο. Αν έχουμε τελειώσει, ξέρουμε ποιος είναι ο Κουρμπλής, ε? Δεν το ξέχασα να σας το ρωτήσω. Ξέρουμε? Δεν το ξέρουμε όλοι. Εκτός από ότι είναι στην κυβέρνηση, αναπληρωτής υπουργούς, είναι τυφλός και εκτός από ότι είναι τυφλός αγωνίζεται για τα δικαιώματα των τυφλών από το 1975-1976. Παλιά εποχή για εσάς. Άρα είναι ένας άνθρωπος που ξέρει την αναπηρία, όχι προσωπικά μόνο, την ξέρει και ως ένα παιδί διεκδικήσων. Λοιπόν, ναι. Ποιο παιδί? Όχι, είναι αρνητική διάκριση. Και είναι αρνητική διάκριση γιατί, αν θέλετε, αφαιρεί το δικαίωμα από ένα παιδί να κάνει γκριμάτσες, να κάνει πλάκα, όπως κάνουν και όλοι οι άλλοι. Δεν υπάρχει λόγος να του φερθεί διαφορετικά σε αυτή τη φάση. Το πολύ ενδιαφέρον όμως είναι το πόσο πολύ επηρεάζονται οι ενήλικες από τα στερεότυπά τους. Και αν θέλετε, στο χώρο της ειδικής αγωγής αυτό είναι χρήσιμο να το κατανοήσουμε γιατί. Γιατί ξεκινάμε από κάτι πάρα πολύ αισιόδοξο. Τα μικρά παιδιά δεν έχουν στερεότυπα. Αν είναι μικρά τα παιδιά, ζήσουν με άλλους ανάπηρους, έχουν εμπειρία αναπηρίας, μάθουν ότι να ξεπερνούν κάποια στερεότυπα, αυτό θα τους οδηγήσει σιγά σιγά όσο μεγαλώνουν, τι να κάνουν, να μην κάνουν διακρίσεις. Έτσι, άρα είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον και αυτό θα το δείτε όσοι ασχοληθείτε με την έρευνα στην ειδική αγωγή, ότι όταν έχουμε έρευνες για τη στάση μικρών παιδιών απέναντι σε ανάπηρους και ανάπηρα παιδιά, αυτές μας δείχνουν ότι τα παιδιά είναι πολύ θετικά. Όσο προχωράνε, γίνονται λιγότερο θετικά. Εντυπωσιακό ότι στην εφηβεία για παράδειγμα, στο γυμνάσιο, είναι η χειρότερη περίοδος τους. Γιατί οι παιδιά στην εφηβεία είναι οι χειρότεροι? Τι αναζητούν οι έφηβοι? Αναζητούν να μοιάζουν με τους πολλούς, να μοιάζουν με μια ομάδα, οτιδήποτε τους το ταράζει αυτό, θέλουν να το απομακρύνουν. Φυσικά αυτό μετά ξεπερνιέται και άρα μπορούμε να έχουμε ελπίδα ότι δεν θα έχουμε τόσες αρνητικές διακρίσεις. Όμως, έχει μεγάλη σημασία να υπογραμμίσουμε ένα το στοιχείο της σημασίας της παρέμβασης όταν τα παιδιά είναι μικρά, γιατί είναι πολύ ανοιχτά σε οτιδήποτε διαφορετικό. Δεύτερον, ότι αν δεν έχουμε παρέμβαση σε στερεότυπα και σε στάσεις, τότε δεν μπορούμε να αποφύγουμε τις αρνητικές διακρίσεις. Αν πιστεύω κάποια πράγματα αρνητικά, τότε είναι πολύ πιθανό να δράσω έτσι και αρνητικά. Εντάξει μέχρι εδώ. Πάμε τώρα να ανοίξουμε ένα άλλο κεφάλαιο. Θα χρειαστείτε διάλειμμα. Σίγουρα. Ωραία. Όμως ένα δεκάλεπτο μόνο. Δηλαδή και μισή αρχίζω. Εντάξει. Να συνεχίσουμε τώρα με ένα ταξίδι ιστορικό. Δεν χρειάζεται εδώ να γράψουμε κάτι. Εδώ χρειάζεται λίγο να αρχίσουμε να μπαίνουμε έτσι σε τι. Στην εμπειρία των ανάπηρων, όχι ως άτομα, αλλά ως μια συλλογική ταυτότητα. Πώς δηλαδή από τη στιγμή που εμφανίζονται στη γη, έτσι, ή από τότε που ξέρουμε εμείς από τους αρχαίους χρόνους, συνέχεια, συνέχεια, συνέχεια σε μια μόνιμη βάση υφίστανται διακρίσεις. Πολλά από αυτά ίσως σας θυμίσουν και κάτι. Για παράδειγμα, αν πάμε, εδώ είναι λάθος η διαφάνεια, δεν ξέρω γιατί ξεκίνησα από εδώ. Θα ξεκινήσουμε βέβαια, συγγνώμη, από την ιστορία. Άρα πάμε εδώ. Αυτό που θα δούμε για λόγους παρακολούθησης, οργάνωσης λίγο, θα χωρίσουμε την ιστορία σε αρχαία εποχή Μεσαίωνα, αναγέννηση, βιομηχανική επανάσταση και 20ου αιώνα. Το τέλος του 20ου αιώνα δεν διαφέρει πολύ από τον 21ο στον οποίο είμαστε. Άρα γι' αυτό δεν έχω επάνω 21ο αιώνα, διότι η καταγραφή είναι πολύ μικρή. Πάμε να προχωρήσουμε λοιπόν, να δούμε λίγο στην αρχαία εποχή. Όπως διαβάζετε, αρκετά πράγματα από αυτά που ξέρουμε για την αρχαία εποχή, έρχονται από την Ελλάδα. Και αργότερα θα δούμε Ρώμη, Αίγυπτο. Τον Ήφαιστο τον ξέρετε όλοι. Ο Ήφαιστος είναι ανάπηρος. Τι έχει συμβεί με τον Ήφαιστο, τι λέει η μυθολογία. Έπεσε από τον Όλυμπο. Έπεσε ή τον πέταξαν από τον Όλυμπο. Τον πέταξαν από τον Όλυμπο έτσι, γιατί. Θυμάστε γιατί. Ναι. Λοιπόν, το ζήτημα είναι ότι τον πέταξαν γιατί είχε συμβεί κάτι κακό. Γιατί ο Ήφαιστος ήταν το αποτέλεσμα, έτσι, ήταν το δεδομένο από κάτι ανάρμοστο. Άρα πετάνε τον Ήφαιστο. Σε σχέση με τη μυθολογία έχουμε πολλές αναφορές και στον Όμυρο σε περιπτώσεις ανάπηρων. Σε αυτές τις περιπτώσεις η αναπηρία εμφανίζεται συχνά σαν τι, σαν χάρισμα. Έχουμε δηλαδή δυνατότητες μαντικής. Θυμάστε. Κάποιον μάντι. Έτσι, και έχουμε και άλλους. Αυτό που βλέπουμε να αναπτύσσεται, τουλάχιστον σταδιακά, είναι τι? Ότι η αναπηρία αρχικά έχει κάποια υπερφυσικά χαρακτηριστικά. Και άλλες φορές αυτό θεωρείται κάτι θετικό, ως αρετή. Άλλες φορές όμως δαιμονοποιείται. Πολλές φορές, τι είναι να θεωρείτε τι, ως τιμωρία από τους θεούς. Να εμφανίζεται δηλαδή ως μια τιμωρία. Και είναι ενδιαφέρον ότι το βλέπουμε αυτό στα αρχαία ελληνικά χρόνια, γιατί θα το δούμε και σε άλλες περιοχές, σε άλλες γραφές. Έτσι. Τώρα, στην αρχαία εποχή, όπου δημιουργούνται ανάγκες για πολέμους, για επιβολή κυριαρχίας, όπως καταλαβαίνετε, η μη αρτιμελής δεν είναι τι χρήσιμη. Σίγουρα έχετε ακούσει, για ποια αρχαία κοινωνία. Σπάρτη και Άδας, έτσι. Βέβαια, έχει δημιουργηθεί και μία μυθολογία πάνω στη μυθολογία, πάνω στην ιστορία μάλλον. Διότι δεν υπάρχουν σίγουρες καταγραφές, υπάρχουν υπερβολές σε σχέση με τον Κιάδα. Αυτό όμως που σίγουρα ξέρουμε, είναι τι. Όταν στην κοινωνία μετράει η σωματική ρόμη, όταν είναι απαραίτητη αυτή, γιατί έχουμε πολέμους κυριαρχίας, τότε οι άνθρωποι που δεν είναι αρτιμελείς, έτσι κι άρα δεν μπορούν να συμμετέχουν ισότιμα, περνούν στο περιθώριο πολλές φορές και στη φυσική εξόντωση. Πάμε στην Αθήνα. Να ξεκινήσουμε καταρχάς και να πούμε τι. Ότι στην Αθήνα έχουμε καταγραφές για πρόνοια. Βέβαια αυτή η πρόνοια ορισμένες φορές, όπως βλέπετε και εδώ, έτσι, έχει να κάνει με τι, με ένα επίδομα που δίνεται και πώς ξεκινάει. Ξεκινάει από κάποιους ανάπηρους πολέμων. Όταν δηλαδή η κοινωνία έχει να αντιμετωπίσει κάποιους που έγιναν ανάπηροι για να την υπερασπιστούν, τι κάνει, προσπαθεί να τους αποκαταστήσει. Είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον, γιατί σε αυτό το νόμο περί αδυνάτων και το επίδομα που αποφασιζόταν, έχουμε την πρώτη καταγραφή, τουλάχιστον που ξέρω εγώ, προσπάθειας αποκατάστασης ανάπηρων πολέμων. Πάμε τώρα στο Σόλνω. Το Σόλνω το ξέρετε από πού, για ποιο πράγμα ήταν διάσημος. Δεν σας άκουσα. Για τους νόμους. Ο Σόλνων δεν είχε καθόλου καλή σχέση όμως, παρά το ότι έκανε πολύ καλούς νόμους, με τους ανθρώπους με αναπηρίες και μάλιστα πρότεινε τη θανάτωση τους. Έχουμε όμως τον 4ο-5ο αιώνα ποιον, τον Ιπποκράτη. Ο Ιπποκράτης λοιπόν θεωρεί ότι η αναπηρία τι δεν είναι μόνιμη. Τη βλέπει ως ασθένεια. Μπορούμε να πούμε ότι είναι η αρχή αν θέλετε του ιατρικού μοντέλου για την αναπηρία. Το πολύ σημαντικό όμως είναι ότι δεν θεωρεί ούτε ότι είναι κάτι υπερφυσικό, ούτε δαιμονοποιεί την αναπηρία και ούτε τη θεωρεί σαν κάτι μόνιμο, αλλά σαν κάτι που μπορεί τι να κάνει να διορθωθεί όπως η ασθένεια. Πάμε στη Ρώμη. Στη Ρώμη όπως ξέρετε τι έχουμε. Έχουμε πάρα πολλούς πολέμους κυριαρχίας, έτσι, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι αυτή. Άρα έχοντας αυτό το πολεμικό πρότυπο του Αρτιμελούς και του Ρωμαλέου, τα άτομα με αναπηρίες δεν θεωρούνται χρήσιμα. Που μόνο τους χρησιμοποιούν? Σαν υπηρέτες και σαν γελοτοποιούς. Αυτό το στοιχείο που πρώτη φορά στη Ρώμη χρησιμοποιούνται σαν κάτι με το οποίο μπορείς να γελάς, γιατί επειδή δεν περπατάει κανονικά, επειδή δεν μιλάει κανονικά, έτσι, επειδή έχει μια πολύ περίεργη παράξενη άτυπη μορφή, εκεί εμφανίζεται και πρώτη φορά. Το ξανασυναντούμε πού, γελοτοποιούς πότε είχαμε? Στο Μεσαίωνα. Το ξανασυναντούμε εκεί. Όμως για πρώτη φορά εμφανίζεται στη Ρώμη. Ενώ από την Αίγυπτο έχουμε καταγραφές ότι υπήρχε το στερεότυπο, θεωρούνταν ότι είναι χαρισματική για μυρολόγια. Τους φώναζαν για να μυρολογούν τους νεκρούς. Πάμε στην Παλαιά Διαθήκη τώρα. Είμαστε πάλι στην αρχαία εποχή έτσι. Στην Παλαιά Διαθήκη η αναπηρία είναι αποτέλεσμα αμαρτίας. Ένα βασικό της Παλαιάς Διαθήκης είναι ότι ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο πώς. Θυμάστε? Κατοικώνα και ομοίως. Άρα τον έπλασε αρτιμελή και τέλειο. Εάν δεν είναι αρτιμελής και τέλειος, είναι γιατί υπήρξε κάποια αμαρτία. Οι ανάπηροι άνθρωποι αυτή την εποχή απαγορεύεται να πηγαίνουν σε ιερούς τόπους. Απαγορεύεται δηλαδή να έχουν πρόσβαση ακριβώς γιατί είναι φορείς αμαρτίας. Αν σκεφτείτε όλες τις περιοχές που επηρέαζε εκείνη την εποχή, που πίστευαν όλοι οι άνθρωποι, όλοι οι πληθυσμοί που πίστευαν στην Παλαιά Διαθήκη, θα δείτε ότι είναι ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου. Πάμε τώρα στην Καινή Διαθήκη. Στην Καινή Διαθήκη τα πράγματα αλλάζουν. Εδώ τι εμφανίζεται στην Καινή Διαθήκη? Εμφανίζεται κατ' αρχάς η θεραπεία. Ποιος θεραπεύει? Ο Χριστός ή οι προφήτες. Άρα εδώ συνδέεται η αναπηρία με τη δυνατότητα θεραπείας μέσα όμως από ένα θαύμα. Είναι άλλη η αντίληψη στην αρχαία Ελλάδα του Υποκράτη, και είναι άλλη η αντίληψη που περιγράφεται στην Καινή Διαθήκη. Βλέπουμε λοιπόν να φεύγουμε από το γεγονός της αμαρτίας. Το ότι αυτός που είναι ανάπηρος είναι αμαρτωλός. Να βλέπουμε μια μεγάλη αποδοχή. Να αναγνωρίζεται η υποχρέωση για βοήθεια, η ελεημοσύνη. Αλλά και τι ακόμη. Μέσα από την ελεημοσύνη του, έτσι, ο ελεήμων τι κερδίζει? Κερδίζει θέση στον παράδεισο. Έχουμε λοιπόν στην Καινή Διαθήκη την πρώτη ρίζα της φιλανθρωπίας σε σχέση με την αναπηρία. Αυτή τη ρίζα της φιλανθρωπίας όπου ο καλός χριστιανός τι πρέπει να κάνει. Να βοηθά, αλλά με αυτόν τον τρόπο γίνεται ο ίδιος καλύτερος. Έτσι και έχει μια υπόσχεση για ανταμοιδή. Μέχρι και σήμερα ακολουθεί το χώρο της αναπηρίας. Και πάμε στο Μεσαίωνα. Στο Μεσαίωνα η κατάσταση για τους ανάπηρους είναι τραγική. Όπως και για άλλες κατηγορίες διαφορετικές. Έτσι, δεν υπάρχει διαφορετικότητα, αποδοχή της διαφορετικότητας. Έχουμε μια φρυσκολυψία. Κυρίαρχο όργανο είναι η Ιερά Εξέταση. Και διαβάζοντας το κομμάτι από κάτω, θα δείτε ότι η Ιερά Εξέταση δεν είχε συνέπειες μόνο για ποιους. Για γυναίκες, οι οποίες ήταν διαφορετικές και καίγονταν, έτσι, σαν μάγισσες, ούτε για φωτισμένους ανθρώπους, αλλά και για όσους καλούνταν τι να κάνουν. Να υπερασπιστούν τον εαυτό τους στην Ιερά Εξέταση και δεν μπορούσαν. Με αποτέλεσμα, με αυτό το διάταγμα του Πάπα του Ηνωκέντιου, πραγματικά εκατοντάδες χιλιάδες άτομα να βρουν το θάνατο. Με πολύ φρικτούς τρόπους πολλές φορές. Η μία εικόνα λοιπόν είναι τι? Βιολογική εξαφάνιση. Η άλλη εικόνα είναι γελιοποίηση και εκμετάλλευση. Δηλαδή, όσοι δεν κρίνονταν επικίνδυνοι, πάλι συνέχιζαν είτε να είναι υπηρέτες είτε γελοτοποίοι. Στην άλλη μεριά, αυτά είναι από τη μία μεριά. Στην άλλη μεριά τώρα έχουμε το Βυζάντιο. Το Βυζάντιο ακολουθεί έναν πολύ διαφορετικό δρόμο. Δεν έχουμε ακριβώς όλη αυτή τη θρησκολυψία, που αναπτύσσεται έτσι στη μεριά του καθολικισμού. Εδώ τώρα αρχίζει, καταρχάς η αντίληψη βέβαια είναι ίδια. Δηλαδή ότι τα ανάπηρα άτομα τώρα, δεν είναι τα ίδια αμαρτωλά, αλλά τι κάνουν, πληρώνουν τις αμαρτίες των γονέων. Όμως με βάση τα μοναστήρια και την οργανωμένη εκκλησία, γίνονται οι πρώτες απόπειρες βοήθειας. Τα πρώτα δηλαδή, αν θέλετε, ιδρύματα εκείνης της μορφής, γίνονται στο Βυζάντιο από την εκκλησία. Άρα εδώ έχουμε, αν θέλετε, ένα καλό και ένα κακό που ξεκινάει. Το καλό είναι ποιο? Δεν τους σκοτώνουν, δεν τους καίνε αλάτι. Αλλά προσπαθούν να τους φροντίσουν. Αρχίζει να γίνεται μια προσπάθεια να τους φροντίσουν. Αυτό που είναι εκεί πάνω που γράφει αρρογή. Που μπορεί να είναι δίνω φαγητό, που μπορεί να είναι φροντίζω τις πληγές, δίνω ένα κρεβάτι. Αυτό είναι θετικό. Ποιο είναι το αρνητικό? Η περιθωριοποίηση. Για να λειτουργήσουν έτσι βοηθητικά, επιλέγουν ποια λύση τον εγκλησμό. Και ερχόμαστε τώρα στην αναγέννηση. Όπως γνωρίζετε, στην αναγέννηση έχουμε τι? Ποιο είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της αναγέννησης σαν φιλοσοφία. Ο ανθρωπισμός. Η αξία του ανθρώπου. Άρα εδώ έχουμε μια ανθρωπιστική αντιμετώπιση. Συνεχίζεται η φροντίδα, διευρύνεται, όμως όλα αυτά γίνονται μέσα σε ένα πλαίσιο εγκλησμού και απομόνωσης. Άρα στην αναγέννηση τι περνάει από το Βυζάντιο και προς την άλλη πλευρά. Ότι είναι άνθρωποι, ότι σαν άνθρωποι έχουν ανάγκες, ότι οφείλει η κοινωνία να φροντίζει τις ανάγκες τους, ότι οφείλει να τους φέρετε ως ανθρώπους και όχι ως ζώα, ή γελοτοποιούς ή να τους εκμεταλλεύετε, αλλά ο τρόπος που επιλέγετε και παγιώνετε, αν θέλετε, είναι η αντιμετώπιση σε ιδρύματα. Η απομόνωση δηλαδή και ο εγκλησμός. Και ερχόμαστε μετά στη βιομηχανική επανάσταση. Η βιομηχανική επανάσταση τι χρειάζεται. Ξέρουμε τι έγινε στη βιομηχανική επανάσταση. Ναι. Έχουμε λοιπόν την ανάπτυξη των μηχανών, έχουμε την ανάπτυξη της μαζικής παραγωγής και άρα χρειαζόμαστε τι στη βιομηχανική επανάσταση. Πρώτον, χρειαζόμαστε εργατικά χέρια. Να πάνε να δουλεύουν τις μηχανές. Δεύτερον, η εργασία αρχίζει και θεωρείται πάρα πολύ σημαντική. Δηλαδή αλλάζει και ο τρόπος που η κοινωνία σκέφτεται για την εργασία. Για να σκεφτείτε εσείς κάτι. Εγώ λοιπόν είχα στο σπίτι μου ένα ανάπηρο παιδί. Και το φρόντιζα. Αν χρειαστεί να πάω να δουλέψω, ποιος θα φροντίσει το παιδί μου. Τι πρέπει να υπάρχει. Κάποιος χώρος που θα το φροντίσουν. Επίσης, εάν όλοι δουλεύουν και χρειάζονται χέρια για πάρα πολλές δουλειές, μήπως μπορούν και οι ανάπηροι να δουλέψουν κι αυτοί. Να παράγουν κι αυτοί. Άρα, στη βιομηχανική επανάσταση όπου στόχος είναι η παραγωγή. Το να παράγουν πολλά προϊόντα με βάση τις νέες μηχανές. Φεύγουμε δηλαδή από τα χωράφια. Φεύγουμε από την αγροτική εργασία. Αλλάζει και το πλαίσιο για τους ανθρώπους με αναπηρία. Άρα και αυτοί μπορούν να δουλέψουν. Που όμως σε προστατευμένα εργαστήρια. Και είναι η πρώτη φορά που δημιουργούνται προστατευμένα εργαστήρια. Για να μπορούν να δουλέψουν χρειάζονται επαγγελματική κατάρτιση. Άρα η έμφαση δίνεται στο να τους μάθουν μία τέχνη, μία δουλειά. Γιατί? Γιατί χρειάζονται εργατικά χέρια. Αν κάνετε ένα κλικ πίσω. Βυζάντιο και αναγέννηση. Ο στόχος της κοινωνίας γι' αυτούς τους ανθρώπους είναι ποιος? Τι κάνουν? Για δείτε ποιος είναι ο στόχος. Η φροντίδα έτσι μόνο. Και η αντιμετώπιση με έναν ανθρωπιστικό τρόπο. Δεν φροντίδα τι θα πει. Θα πει φαγητό, ζέστη, να μην πονάει κάποιος τόσο πολύ, να έχει στέγη. Δεν σημαίνει εκπαίδευση και δεν σημαίνει κατάρτιση. Αντίθετα, στη βιομηχανική επανάσταση, το 19ο αιώνα πια, αρχίζουν και μπαίνουν οι βάσεις για να αρχίσουν οι άνθρωποι με αναπηρίες να εκπαιδεύονται. Όχι στο σχολείο ακόμη, δεν είμαστε εδώ, αλλά σε κάποια τέχνη να αποκτούν επάγγελο. Ορίστε. Εδώ αυτονομία δεν μπορούν να έχουν ακόμη. Γιατί? Γιατί δεν χρειάζεται η κοινωνία την αυτονομία τους. Τι χρειάζεται η κοινωνία, χέρια χρειάζεται και κάποιο χώρο να παράγουν, να βγάζουν πλούτο, όντας προστατευμένοι και άρα χωρίς να απορροφούν πολλούς πόρους. Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε και θα το δούμε σήμερα όταν θα φτάσουμε στον 21ο αιώνα, είναι ότι οι ανάπηροι και ό,τι ξέρουμε σήμερα για την αναπηρία ή την ειτική αγωγή, δεν έγινε έξω από την υπόλοιπη κοινωνία. Εάν σήμερα μιλάμε για την αναπηρία σε μαθήματα στο πανεπιστήμιο, δεν έγινε επειδή κάποιοι πολύ ευαίσθητοι πριν πολλά χρόνια είπανε, βρε παιδιά, δεν βάζουμε κανένα μάθημα στο πανεπιστήμιο. Όχι. Υπήρξαν πάντοτε οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες σε κάθε ιστορική περίοδο, που καθόρισαν τη στάση προς την αναπηρία. Άρα η ιστορία, αν θέλετε, μας ενδιαφέρει για να καταλάβουμε πώς φτάσαμε εδώ που είμαστε σήμερα. Και ερχόμαστε σε ποιο οικεία πράγματα, 20ος αιώνας. Ο 20ος αιώνας έχει δύο μεγάλους πολέμους. Τι συμβαίνει σε κάθε πόλεμο? Τι λέτε όπως τα βλέπετε εκεί? Τεράστια αύξηση των αναπήρων. Αυτό συμβαίνει σε κάθε πόλεμο. Εκτός από αυτούς που σκοτώνονται, υπάρχουν και πάρα πολλοί ανάπηροι. Οι οποίοι ανάπηροι. Τι είναι αποτέλεσμα της φύσης ή αποτέλεσμα του πολέμου? Του πολέμου, έτσι. Άρα δεν μπορεί να πει κανείς ότι φταίει η αμαρτία των γονέων, η αμαρτία οι δικοί τους. Και επίσης πολλοί από αυτούς είναι ήρωες. Θεωρούνται ενώ, έτσι, ήρωες. Άρα μετά από κάθε πόλεμο, η κοινωνία πρέπει να φροντίσει τα θύματα του πολέμου. Και γι' αυτό μετά από κάθε πόλεμο, έχουμε μια μεγάλη πρόοδο της ειδικής αγωγής. Και του χώρου που ασχολείται με την αναπηρία. Έχουμε λοιπόν εδώ πολύ μεγάλη έμφαση σε τι? Σε ιατρική φροντίδα. Αυτό είναι το κομμάτι που αναπτύσσεται πάρα πολύ. Και γιατί έχουμε τους ανάπηρους πολέμου. Και γιατί έχουμε και μια πρόοδο στη σχετική επιστήμη. Προοδεύουν οι επιστήμες. Έχουμε έμφαση στην αποκατάσταση. Δηλαδή, οι μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων που γυρνούν ανάπηροι από τον πόλεμο. Οι οποίοι πριν πάνω στον πόλεμο ήταν τι? Αρτιμελείς. Είχαν δουλειά, οικογένειες, είχαν μάθη με δικαιώματα. Αυτοί λοιπόν τώρα πρέπει τι να κάνουν. Η πρώτη προσπάθεια είναι να τους φροντίσουν. Η δεύτερη είναι να τους κάνουν όσο το δυνατόν πιο κανονικούς. Όπως ήταν πριν. Αποκατάσταση αυτό θα πει. Σε βάζω σε μια προηγούμενη κατάσταση. Εδώ αρχίζει η υποχρεωτική εκπαίδευση. Σχεδόν σε όλες τις χώρες, στην Ευρώπη τουλάχιστον. Και στον 20ο αιώνα τι γίνεται. Αν θέλετε ξεκινάει η ειδική αγωγή. Η ειδική αγωγή και η αναπηρία δεν είναι το ίδιο πράγμα. Η αναπηρία υπήρχε από πάντα. Όπως είδαμε κάποια στιγμή προέκυψε η φροντίδα για την αναπηρία. Η ειδική αγωγή όμως ήρθε πολύ αργότερα. Και αφορά την εκπαίδευση των ανθρώπων με αναπηρία. Να δούμε τώρα μερικά σημεία καμπής. Που καθορίζουν την εξέλιξη. Το πρώτο και το δεύτερο, το συζητήσαμε, είναι τι? Ο αριθμός των αναπήρων που αυξάνεται, εξαιτίας αυτού του μεγάλου αριθμού αναπήρων από τον Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά και τι άλλο. Προσέξτε. Θύματα εργατικών ατυχημάτων. Μετά από κάθε πόλεμο, τι έχουμε? Έχουμε ισοπεδωμένες πόλεις. Άρα τι γίνεται? Ανάπτυξη. Χτίζονται πολλά, θέλουν πολλά εργατικά χέρια να γίνουν γρήγορα. Έχουμε λοιπόν πάρα πολλά εργατικά ατυχήματα. Άρα για να αντιμετωπιστούν αυτά, έχουμε τα προγράμματα αποκατάστασης. Έχουμε όμως, και κοιτάξτε εδώ, και τις πρώτες αντιδράσεις. Από ποιους? Από τους ίδιους τους ανάπηρους. Το 1918 έχουμε την πρώτη καταγραφή ιστορικά, διαδήλωσης τυφλών εργατών για τις συνθήκες εργασίας και αμοιβής. Γιατί έχουν δημιουργηθεί ήδη τα προστατευμένα εργαστήρια, στα οποία δουλεύουν τυφλοί, οι οποίοι τυφλοί όμως διαπιστώνουν, ότι οι συνθήκες εργασίας τους είναι πρώτον άθλιες και δεύτερον δεν πληρώνονται κανοπητικά. Οπότε όσο πιο πολύ η συνολική κοινωνία, τι κάνει? Τους εντάσσει σιγά σιγά, αμέσως δημιουργούνται οι συνθήκες, για να αρχίσουν να συνειδητοποιούν οι ανάπηροι ότι έχουν δικαιώματα. Όταν είσαι σε ένα ίδρυμα, είναι δύσκολο να καταλάβεις τι δικαιώματα έχεις. Όταν όμως αρχίσεις και παράγεις και βγαίνεις από το σπίτι, ακόμη και αν είναι να πας σε ένα προστατευμένο εργαστήριο, αντιλαμβάνεσαι τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η υπόλοιπη κοινωνία. Συγκρίνεις τον εαυτό σου με τους άλλους και άρα αρχίζεις να έχεις και... τι δικαιώματα, έτσι. Και ερχόμαστε σε άλλη μία σημαντικότατη εξέλιξη βέβαια, στον 20ο αιώνα, που είναι η ευγονική. Την ξέρουμε σαν έννοια, την ξέρουμε. Έχει μέσα της τι. Έχει ουσιαστικά η ευγονική, είναι η παρέμβαση, για τη βελτίωση των ανθρώπινων χαρακτηριστικών. Έτσι, ποιών χαρακτηριστικών? Αυτών που κληρονομούνται. Γιατί όμως, τι κρύβεται πίσω από αυτήν την αγαθή, θα έλεγε κανείς, πρόθεση. Κρύβεται η δαρβηνική άποψη για το ότι υπάρχει τι, η φυσική επιλογή. Τι λέει ο νόμος της φυσικής επιλογής? Η επικράτηση λοιπόν του ισχυρότερου. Αφού λοιπόν επικρατεί ο ισχυρότερος, τότε συνεπάγεται. Πρέπει να κάνουμε ανθρώπους που να είναι ισχυροί, ώστε να επικρατούν. Άρα, ο στόχος είναι να έχουμε πιο υγιείς ανθρώπους, πιο έξυπνους ανθρώπους. Υποτίθεται όμως γιατί, για να μειωθεί ο ανθρώπινος πόνος και επίσης για να εξοικονομηθούν πόροι. Βεβαίως, ένας άνθρωπος με αναπηρία πρέπει πρώτα απ' όλα θέλει πολύ μεγάλη φροντίδα ιατρική. Και επειδή είμαστε σε ποιο σημείο ιστορικά, στο σημείο που ήδη έχει αναγνωριστεί ότι πρέπει να τους φερόμαστε ανθρώπινο τρόπο. Ότι πρέπει να τους φροντίζουμε, ότι έχουμε υποχρέωση ως κοινωνία, τι να κάνουμε να συμμετέχουν στη δουλειά. Αφού έχουν αναγνωριστεί όλα αυτές οι υποχρεώσεις, αρχίζει η κοινωνία να αντιλαμβάνεται ότι αυτό έχει ένα κόστος μεγάλο. Και λέει, μήπως θα μπορούσα, τι να κάνω, να βελτιώσω τα ανθρώπινα, να παρέμβωσαν τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Πώς σας ακούγεται, καλό δεν ακούγεται, άκουσα ένα όχι, αλλά δεν ξέρω από που το άκουσα, όχι, ναι. Το κακό είναι ότι το είπε κιόλας, όχι θα μπορούσε να πει, αλλά το είπε. Το κακό είναι ότι το είπε κιόλας, όχι θα μπορούσε να πει, αλλά το είπε κιόλας και δεν ήταν ο μόνος, παιδιά. Ας αφήσουμε τους Εβραίους, γιατί πριν τους Εβραίους και με τους Τσιγκάνους έγινε. Τα μπερδεύεις λίγο ιστορικές περιόδους και χώρους. Παιδιά, εκκαθαρίσεις εθνικές είναι άλλο πράγμα. Αυτό είναι εθνική εκκαθάριση, είναι κάτι διαφορετικό. Ήτανε, ναι, με εθνική εκκαθάριση, αλλά στηριζότανε στην εγχωρική, ότι αφού έγινε κάποια εκκαθαρίστηση, πρέπει να τους εξαλείψουμε. Γιατί άρα η υπόθεση λοιπόν ήταν ότι υπάρχουν χαρακτηριστικά. Ξέρουμε ότι κληρονομούνται. Επίσης ξέρουμε ότι μπορούμε να παρέμβουμε. Άρα να το κάνουμε. Δεν έγινε όμως για να μειωθεί ο πόνος αυτών των ανθρώπων. Ίσα ίσα προκλήθηκε πάρα πολύς πόνος. Και δεν έγινε μόνο από τον Χίτλερ. Και αυτό πρέπει να μας είναι εξαιρετικά καθαρό. Διότι συνολικά η ανθρωπότητα έχει πολύ λερωμένη τη φωλιά της, ό,τι αφορά το θέμα της εξόντωσης των αναπήρων. Δεν είναι μόνο έτσι οι Ναζιστές. Δηλαδή, μεταξύ 1909 και 1935, Αμερική. Στην Καλιφόρνια λοιπόν, πάντα με επιχείρημα την ευγονική, τι έκαναν. Στήρωναν τους ανθρώπους με νοητική αναπηρία. Έτσι ώστε να μην παράγουν άλλους που θα έχουν νοητική αναπηρία. Το 1933, αντίστοιχο νόμο, είχαν βγάλει 26 πολυκατοικίες. 26 πολιτείες, έτσι, πάνω από τη μισή Αμερική. Το 1933, με επιχειρήματα ευγονικής, προχωράνε σε στηρώσεις αναπήρων ανθρώπων. Μεταξύ 20 και 30, η ίδια εποχή είναι όλα. Έτσι. Έχουμε τέτοιου τύπου πολιτική, αποδείτε πόσες χώρες. Και χώρες τι, της βόρειας πολιτισμένης Ευρώπης. Όχι μόνο δηλαδή άλλων περιοχών. Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, Φιλανδία, Εστονία, Τσακοσλοβακία, Γιουγκοσλαβία, Λιθουανία, Λετωνία, Ουγγαρία, Τουρκία. Ναι, αλλά αν όλοι αυτοί έχουν τέτοιους νόμους, τότε σημαίνει ότι όλος ο δυτικός κόσμος έχει νόμο, προσέξτε. Όχι να στηρώνονται παρανόμως άτομα. Έχει μεγάλη σημασία αυτό. Μέχρι και το 1996, για παράδειγμα, στην Αυστραλία, έτσι αποκαλύφθηκαν στηρώσεις ανθρώπων με νοητική αναπηρία. Αλλά αυτό ήταν κατά παράβαση του νόμου. Άλλο το ένα, άλλο να έχουμε ότι το σωστό είναι αυτό. Ο νόμος λέει το σωστό. Αυτό που η κοινωνία αποφασίζει ότι είναι ορθό. Μέχρι πολύ πρόσφατα δηλαδή, μέχρι πριν από 80 χρόνια, 80 χρόνια είναι πολύ λίγο στην ανθρώπινη ιστορία, έτσι, θεωρούνταν ότι είναι σωστό να μην υπάρχουν άλλοι ανάπηροι άνθρωποι. Δεν τους εξόντωναν παντού βιολογικά, αλλά φρόντιζαν να μην υπάρξουν άλλοι, έτσι, να μην πολλαπλασιάζουν. Ναι. Όχι, όχι. Στην Αμερική χρησιμοποίησαν το ίδιο επιχείρημα οι ρατσιστές, έτσι. Δεν είχε νόμο που να λέει ότι πρέπει να στηρώνουμε τους μαύρους, για να μην γεννιούνται άλλοι μαύροι. Άλλωστε, και αυτό είναι μια παρένθεση, οι μαύροι ήταν πολύ χρήσιμοι στην ανάπτυξη της Αμερικής. Τους αντιμετώπιζαν αλλιώς, έτσι. Άρα, εδώ αυτό που θέλω να υπογραμμίσουμε είναι το ότι η στήρωση, η άποψη ότι το να υπάρχουν ανάπηροι είναι αρνητικό και βάρος για την κοινωνία και για το ανθρώπινο είδος, ήταν μια παγκόσμια αντίληψη, η οποία φτάνει μέχρι πολύ πρόσφατα στην ανθρώπινη ιστορία. Πάμε να δούμε τώρα τι γίνεται. Αυτό είναι το συνολικό πλαίσιο. Στην ναζιστική Γερμανία, βέβαια, τα πράγματα πήραν πολύ διαφορετική κατεύθυνση. Αν και μπορεί κανείς να σκεφτεί τι, όταν σε όλο το δυτικό κόσμο, αυτές τις χώρες που είδαμε, όπου δεν είχαμε ναζιστικές απόψεις, στήρωναν τους ανάπηρους, τότε στην Γερμανία τι θα περίμενε, έτσι, κανείς να έχουμε. Τι έχουμε εδώ λοιπόν. Φυσικά έχουμε μαζικές στηρώσεις στην αρχή, αλλά στη συνέχεια έχουμε μαζικές δολοφονίες. Το 1933 ξεκινάει ένα πρόγραμμα που λέγεται ΤΑΦΤΕΣΕΡΑ. ΤΑΦΤΕΣΕΡΑ από το όνομα του δρόμου που ήταν το κτίριο. Δημιουργούνται έξι στρατόπεδα. Τα λέγανε κατασκηνώσεις φιλοξενίας. Έξι στρατόπεδα σε Γερμανία και Αυστρία. Λειτουργούν για πρώτη φορά οι θάλαμοι αερίων, οι φούρνοι. Και δοκιμάζονται για πρώτη φορά με τους ανάπηρους. Είναι μια δολοφονία μαζική. Πρόκειται για την εξολόθρωψη. Πάνω από 250.000 άνθρωποι εξολοθρέφτηκαν με αναπηρίες. Και δυστυχώς μέχρι και σήμερα, όπως και εσείς πολύ σωστά είπατε, ήταν και οι τσιγκάνοι. Και για τους τσιγκάνους σιγά σιγά μαθαίνουμε. Οι τελευταίοι που αναφέρονται πάντα ως θύματα είναι οι ανάπηροι. Αν και ήταν οι πρώτοι οι οποίοι υπέστησαν τους θάλαμους αερίων. Και γιατί ήταν οι πρώτοι. Και εδώ οι γιατροί έχουν μια πολύ κακιά ιστορία πίσω τους. Ήταν οι πρώτοι γιατί μπορούσαν να τους βρουν πολύ εύκολα. Δηλαδή έστειλαν σε όλα τα νοσοκομεία με βάση σε αυτό το πρόγραμμα, έστειλαν σε όλα τα νοσοκομεία εντολή ώστε οι γιατροί να δηλώσουν ποιοι από τους ασθενείς, νοσοκομεία, ιδρύματα, άσυλα κτλ. δεν επρόκειτο να θεραπευτούν. Και βέβαια ένας τυφλός τι ακριβώς πως να θεραπευτεί. Έτσι. Οι γιατροί δώσαν αυτά τα ονόματα. Και έτσι κατάφεραν και τους βρήκαν με εύκολο τρόπο, έτσι και τους συγκέντρωσαν. Το 1941 αναστάλθηκε το πρόγραμμα μετά από πολύ έντονες αντιδράσεις και της Καθολικής Εκκλησίας και των συγγενών, αλλά βέβαια συνέχισε να ισχύει. Ανεστάλλει νομικά, έτσι, αλλά συνέχισε να ισχύει. Τώρα, αυτό που έχουμε πέρα από, για τους Ναζί και τη σχέση με την αναπηρία θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες, γιατί υπάρχουν πάρα πάρα πολλές καταγραφές, έτσι, και θα τους συναντήσουμε ξανά όταν θα περάσουμε στην ειδική αγωγή. Γιατί είχαν περάσει τις ρατσιστικές αντιλήψεις και τις πρακτικές εξόντωσης μέχρι και μέσα στα βιβλία μαθηματικών. Που μάθαιναν, που διδάσκονταν τα παιδιά στον δημοτικό. Με σχετίση με το τελευταίο κέντρο, ήταν τρία σακιά και έλεγε, για παράδειγμα, στο πρώτο σακί, είχε πάνω το νούμερο 100, ας πούμε, ότι το γεωμαϊκό κράτος και ένα κανονικό παιδί... με αναπηρία δίνει 10.000, άρα το παιδί με αναπηρία είναι πρόβλημα, άρα δεν πρέπει να δίνει 10.000, γιατί μπορούμε να αποκτώσουμε πολύ περισσότερα κανονικά παιδιά. Ναι, υπήρχαν πάρα πολλά τέτοια προβλήματα, αντίστοιχα, για παράδειγμα, ότι ένα άσυλος με ιδιατήρηση ενός ιδρύματος, μπορεί να κοστίζει τόσα χρήματα, με αυτά τα χρήματα μπορούμε να χτίσουμε τόσες εργατικές κατοικίες. Άρα σκέφτεσαι ότι έβαζε και τις κοινωνικές ομάδες να λιλοφαγωθούν, αυτοί που είχαν ανάγκη τις εργατικές κατοικίες, να σκεφτούν ότι ενώ μπορούμε να έχουμε εργατικές κατοικίες, πάμε και τα δίνουμε στα ιδρύματα και στα άσυλα. Είχε διαβρώσει δηλαδή και την εκπαίδευση πάρα πολύ. Πάμε τώρα στη δεκαετία μετά, όπου έχουμε πάλι τραυματίες από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Άρα τι συνεπάγεται, προσπάθειες από κατάστασης, νέα ιδρύματα, έχουμε οικονομική κρίση. Και βλέπουμε εδώ τώρα πάλι εμφανίζεται ξανά η αντίδραση των τριών, το 39. Εδώ τώρα αρχίζουν δύο πολύ διαφορετικές πορείες, Αμερική και Ευρώπη. Μέχρι τώρα πηγαίναν λίγο περισσότερο μαζί. Επειδή όμως η Αμερική είχε μια πολύ διαφορετική σχέση όπως ξέρετε με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δηλαδή δεν καταστράφηκε, δεν ισοπεδόθηκε, άρα οι πορείες από εδώ και πέρα, οι σύγχρονες, σε σχέση της ανάπτυξης, σε σχέση με την αναπηρία αλλάσουν. Και πάμε τώρα στη δεκαετία του 60. Αυτό το σηματάκι αποφασίστηκε το 1968, είναι το σύμβολο της προσβασιμότητας. Δεν είναι το σύμβολο της αναπηρίας, είναι της προσβασιμότητας, διεθνές σύμβολο. Τη δεκαετία του 60 τι συμβαίνει στο χώρο της αναπηρίας. Πρώτα απ' όλα, αρχίζουν να υπάρχουν αρκετές κινητοποιήσεις, με στόχο τα ατομικά δικαιώματα, την εκπαίδευση και τη μείωση των πρακτικών φροντίδας. Εδώ είναι που αλλάζει ουσιαστικά, μετά από πάρα πολλά χρόνια, η σχέση με την αναπηρία. Μέχρι τώρα είχαμε φροντίδα έτσι και αποκατάσταση. Μετά το 60, τη δεκαετία μάλλον του 60, η έμφαση δίνεται στην εκπαίδευση και την αποκατάσταση και όχι στη φροντίδα. Τι έχουμε σημαντικές επίσης αποκαλύψεις. Όπου δημοσιοποιούνται τι, οι άθλοιες συνθήκες σε ιδρύματα. Άρα αρχίζει να αποκαλύπτεται ότι η μέχρι τότε φροντίδα που είχαν οι ανάπηροι άνθρωποι μέσα στα ιδρύματα, ήταν τι, άθλια και απάνθρωποι. Και σε ένα βαθμό δεν θα μπορούσε να γίνεται αλλιώς, όταν είχαν γίνει ιδρύματα τεράστια, που μοιάζαν περισσότερο με φυλακές. Επίσης μια νέα εξέλιξη είναι τι, η δημιουργία ενός ρεύματος οικογενειών, γονέων, που δεν ήθελαν να στέλνουν τα παιδιά τους στα ιδρύματα. Που ήθελαν δηλαδή τα παιδιά τους να μεγαλώνουν μέσα στην κοινότητα. Αυτό στη συνέχεια θα μας βγάλει στη σχολική ένταξη. Διότι όταν ζει ένα παιδί με την οικογένειά του, στη γειτονιά του, θα πρέπει να φροντίσουμε τι κάπου να εκπαιδεύεται. Δεν είναι πια μακριά στο ίδρυμα. Άρα, αν το παρακολουθήσουμε λίγο σαν μια ροή πέρα από τις συγκεκριμένες καμπές, τις συγκεκριμένα γεγονότα, αυτό που βλέπουμε είναι τι. Ότι η τάση είναι παγκόσμια. Δεν είναι σε μία χώρα μόνο. Και ουσιαστικά κινείται από την εξόντωση στον αποκλεισμό, σιγά σιγά στην ανοχή και μετά στην περιορισμένη αποδοχή. Έχουμε κυρίαρχη σφραγίδα στο χώρο της αναπηρίας, τον αποκλεισμό σε νοσοκομεία και ιδρύματα. Και επίσης ότι οι άνθρωποι με αναπηρίες, κυρίως αυτοί που δεν προέρχονται από πολεμικές σειράξεις, δεν έχουν αξία. Και δεν μπορούν να προσφέρουν στην κοινωνία. Σταδιακά έχουμε μία αξιτήνος. Πρώτον της αποδοχής και δεύτερον της ένταξης. Εδώ τώρα είμαστε βέβαια περισσότερο σε τι? Στον 20ο αιώνα. Αυτό το σταδιακά, εκεί που βλέπουμε να έχουμε γρήγορες ταχύτητες, μια γρήγορη πρόοδο, είναι ο 20ος αιώνας. Τι χαρακτηριστικά έχει αυτή η πρόοδος. Πρώτα απ' όλα, έμφαση στον άνθρωπο και όχι στην αιτικέτα. Έμφαση δηλαδή στην ανθρώπινη φύση και όχι στην κατηγοριοποίηση. Δεύτερον, έμφαση σε τι. Στο τι δυνατότητες έχει το άτομο. Στο τι μπορεί να κάνει και όχι στο τι δεν μπορεί να κάνει. Τρίτον, στην ειδική αγωγή. Στον αναπτυχτή, η ειδική αγωγή. Στον 20ο αιώνα έχουμε τα πρώτα ειδικά σχολεία παγκοσμίως. Δεν ισχύουν για όλα τα παιδιά, αλλά σε τοπικό επίπεδο. Και βεβαίως, όπως πολύ σημαντικά βλέπουμε και σήμερα στον 21ο αιώνα, πολύ ισχυρός ο ρόλος της τεχνολογίας. Εδώ τώρα θα σας θυμίσω την διαφορετικότητα στην ειδική αγωγή και στην αναπηρία. Τι σημαίνει αυτό. Όπως είπαμε πολλές φορές, δεν είναι οι ίδιοι όλοι ανάπηροι. Ακόμα και η διάκριση που κάνω εδώ είναι σχηματική. Αλλά θα πρέπει να το σκεφτούμε και έτσι. Άλλο πράγμα η βαριά αναπηρία. Άλλο πράγμα η ελαφρά αναπηρία. Είναι πολύ διαφορετικές οι ανάγκες που έχουν. Σ' ό,τι αφορά τώρα τις βαριές, αλλά και αυτές που ήταν ορατές. Αν είμαι κοφός, το καταλαβαίνετε. Όχι, αν είμαι τυφλός, φαίνεται. Άρα, σ' ό,τι αφορά βαριές και πλέον εμφανής, αρχικά έχουμε από μόνος και η γιατρική φροντίδα. Στη συνέχεια όμως υπάρχει μια στροφή σε τι. Όπως αναφέρατε κάποια στιγμή. Αυτό εξυπηρέτηση, αυτονομία και δραστηριότητες που αρμόζουν στην ηλικία των ανθρώπων. Εδώ για την ηλικία των ανθρώπων, είχαν γίνει πάρα πολύ ενδιαφέρουσες έρευνες, που είχαν αναδείξει το εξής. Ότι οι άνθρωποι μιλούν σε κάποιον ο οποίος έχει νοητική ανεπάρκεια και είναι 30 χρονών, σαν να είναι παιδί. Θεωρώντας ότι επειδή ο δείκτης νοημοσύνης του είναι σαν ενός παιδιού 7 χρονών, του μιλούν, του δίνουν αντικείμενα, φροντίζουν για δραστηριότητες, που δεν ταιριάζουν με την ηλικία του. Φανταστείτε έναν 30 χρονοάνθρωπο με νοητική ανεπάρκεια. Τι θα έπρεπε να κάνει κατά τη γνώμη σας, να ζωγραφίζει η Μαργαρίτα σε φωτοτυπίες, να βάφει σκυλάκια. Ε, όχι βέβαια. Μπορεί, οι γνωστικές του ικανότητες δεν είναι χαμηλές, αλλά είναι 30 χρονών. Σήμερα, για τους ανθρώπους που έχουν βαριές αναπηρίες, ο κύριος προσανατολισμός είναι τι? Η αυτόνομη διαβίωση. Πώς δηλαδή μπορούν οι άνθρωποι, που δεν μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους, είναι με βαριά αναπηρία, να μη ζουν σε ιδρύματα, αλλά να ζουν σε σπίτια με υποστήριξη. Και όσο τον δυνατόν περισσότερο, να αυτοεξυπηρετούνται. Αντίστοιχα, για τις ήπιες αναπηρίες και τις λιγότερο ορατές, αρχικά, παιδιά, υπάρχει μεγάλη άγνια. Αν σας πω εσάς τώρα, υπερκινητικό ή δέπι, σας μοιάζει κάτι γνωστό? Ναι, έτσι, διαταραχή ελληματικής προσοχής και υπερκινητικότητας. Άρα, αν ένα παιδί δεν κάθεται ούτε μία στιγμή, κινείται συνέχεια, ή αν ένα παιδί παθαίνει επιληπτικές κρίσεις κάποιου τύπου, σήμερα το κατανοούμε. Έχουμε και όνομα γι' αυτό. Παλαιότερα δεν ήταν έτσι. Άρα, υπήρχε μια έλλειψη κατανόησης. Για παράδειγμα, για τη δυσλεξία. Όταν δεν είχε ονοματιστεί, ένα παιδί που δεν διάβαζε, δεν μπορούσε να γράψει ορθογραφημένα, τι ήταν? Ήταν αδιάφορο, τεμπέληκο, γρουσούζικο, και ό,τι άλλο μπορείτε, δεν τα παίρνει τα γράμματα. Άρα, εδώ το πιο σοβαρό πρόβλημα, ήταν όχι ο εγκλησμός, αλλά η παντελής έλλειψη υπηρεσιών. Γιατί δεν υπήρχαν αυτές, δεν θεωρούνταν ότι υπήρχαν. Στη συνέχεια τι έχουμε? Πολλά προβλήματα με επισφαλείς διαγνώσεις. Και σήμερα, για τις ήπιες αναπηρίες, η έμφαση που δίνεται στην αλλαγή του περιβάλλοντος. Στο πως δηλαδή οι άνθρωποι που έχουν ήπιες αναπηρίες, θα μπορούν να ζουν, να λειτουργούν, να εκπαιδεύονται, όχι γιατί θα αλλάξουν οι ίδιοι, αλλά γιατί θα γίνουν απαραίτητες προσαρμογές στο περιβάλλον. Άρα, στη μεγάλη αγκαλιά, αν θέλετε, της αναπηρίας, άλλες είναι οι προβλέψεις. Τα προβλήματα και αυτό που πρέπει να γίνει για τους ανθρώπους που είναι με βαριά αναπηρία, και άλλες πολύ διαφορετικές, για αυτούς που έχουν ήπιες αναπηρίες. Αυτή η άκρηση θα χρειαστεί να την ξανασκεφτούμε όταν θα μιλήσουμε για την ένταξη, τη συνεκπαίδευση και θα πρέπει να σκεφτόμαστε για ποιους, για όλα τα παιδιά με αναπηρία, ή με άλλον τρόπο για κάποια που έχουν βαριά προβλήματα και με άλλον τρόπο για κάποια που είναι ήπια τα προβλήματά τους. |
