| σύντομη περιγραφή: Τι κάνουμε, είμαστε καλά. Λοιπόν, για να θυμηθούμε τη Λέγκα μας την περασμένη εβδομάδα. Το πήραμε, αυτό είχαμε. Ωραία, εσείς από τον Έβνος, έτσι? Ναι. Ωραία. Και και εσείς από τον Λέγκα μας. Εσείς από τον Έβνος, έτσι? Και καλά είναι όσοι δεν το πήρατε από τον Έβνος να το πάρετε, παιδιά. Δεν έχετε λόγο να το πάρετε. Για τη βιβλιαθήκη. Ωραία, για τη βιβλιαθήκη μας λέει. Για να το διαβάζουμε. Λέει για τη βιβλιαθήκη μας. Εγώ το επανέλαβα. Όχι για να μείνει εκεί και να σκόψει. Η Ευαγγελία. Η Ευαγγελία. Και είναι πολύ συμπαθείς, όχι απλώς που είναι συμπαθείς, είναι πολύ συμπαθείς κοπέλι. Έτσι. Κάνει το ίδιο λάθος που κάνουν και οι περισσότεροι χειριδιτές όταν παρακολουθούν σεμινάριο. Για αυτό σκέφτομαι αν πρέπει να το καταργήσω και να το κάνω παράδοση. Όχι τόσο. Όχι. Μόνο αυτού χρόνου. Δεν καταργούνται έτσι να πιέσουν σε θέμα. Διότι πιστεύει όπως και άλλα, όχι μόνο εσύ και άλλοι συμπειριτές σου, ότι επειδή σε έχεις αναλάβει αυτή την εργασία, η άλλη συμπειριτρία σου είναι άλλη εργασία κλπ. Ένα βιβλίο που σας δίνουμε δεν είναι ανάγκη να το κοιτάξετε κάτω. Θα το βάλετε στη βιβλιοθήκη. Δεν έχετε καταλάβει δηλαδή συγκεκριμένα το εξής. Ότι για να γράψετε μια εργασία απαιτείται αρκετή προσπάθεια. Όχι μόνο να διαβάσετε συγκεκριμένα κείμενα που σας υποδεικνύω. Και γενικότερη, ακόμα και αυτά που λένε μέσα στην αίθουσα. Αυτό είναι το πιο σχετικό βιβλίο που θα μπορούσα να σας δώσω έτσι. Και από αυτό να ξεφυλήσετε και να διαβάσετε. Δεν διαβάστε από τα 11, από τα 12 κείμενα, να διαβάστε τα 6. Και αυτό βοηθάει, όσο κι αν εσύ ή θα ράνε ο λύσμα, τι σχέση έχει αυτό με την αρχαία ελληνική θεοτολογία. Τι σχέση έχει αυτό με τον πειραματισμό πάνω στα ζώα, για παράδειγμα. Έτσι, να ξέρετε ότι όλα έχουν σχέση και κάποια στιγμή γνώσεις μας, αυτά που διαβάζουμε και μελεττούμε συσσορεύονται και μας βοηθάνε περισσότερο. Και μετά με την εργασία βγαίνει πιο εύκολα. Ενώ όταν περιμένουμε από ένα βιβλίο να γράψουμε, δεν μας έρχεται στη έγκληση. Αυτό, ούτε εσείς το ξέρετε και δεν το καταλαβαίνετε αυτή τη στιγμή. Μπορεί εσείς να πιστεύετε ότι ο καθηγητής σας, η καθηγητρία σας ή οι καθηγητές σας γενικότερα θέλουμε να σας βασανίζουμε, να σας βάζουμε, να διαβάζετε βιβλία τα οποία δεν θα σας οφελήσουν άμεσα. Μωρέ και άμεσα θα σας οφελήσουν και έμεσα. Θέλω αυτό λίγο να εσείς να το καταλαβαίνετε. Λοιπόν, είπαμε στο προηγούμενο μάθημα... Έχει αυτές τις ελληνικές θεωρίες που λέμε μέσα όπως μας σκεφτά. Άμα οι περισσότεροι από τον τρόπο θα πρέπει να εξηγήσουμε μέσα στην εργασία μας την έννοια... Όχι, όχι την έννοια. Κοίταξε να δεις, ειδικά εσύ που θα κάνεις, θα ασχοληθείς με τον πειραματισμό των ζώων. Εκεί θα δεις και εξατάται, βέβαια, ποια κείμενα θα κοιτάξεις κι ακόμα δεν σου έχω υποδείξει. Ωραία, κι αν τρέχεις το διάλειμμα μου δείχνεις ποια. Έτσι θέλω να δω ότι δεν... Ξεφεύγει το θέμα με αυτή την έννοια. Δηλαδή, καλύτερα να τα δω τώρα παρά σε ένα μήνα όταν θα υπηρεωθείς δουλειά σου με αυτό το σκεπτικό. Λοιπόν, εκεί που θα δουλέψεις σε κάποια κείμενα, θα δεις εσύ για παράδειγμα, κάποιες προσεχές είναι περιμιστικές. Το ενδιαφέρον δεν είναι τόσο να μου γράψεις κι αν δεν το γράψεις, γιατί όχι. Ότι εδώ έχουμε ο Peter Singer, ο οποίος υπερασπίζεται τα δικαιώματα των ζώων. Ακολουθεί μια προσέγγιση δικαιωμάτων για τα ζώα. Ή ένας άλλος, δεν θυμάμαι ποιος άλλος, υπερασπίζεται μια οφελημιστική προσέγγιση για τα ζώα. Δεν είναι τόσο να το γράψεις, όσο να το συνειδητοποιήσεις, όσο να καταλάβεις εσύ και να καταλάβουμε οι υπόλοιποι, όταν θα έρθει η ώρα να σε ακούσουμε, ότι μπορεί να σου με τα ζώα να τα υπερασπιστούμε μέσα από διαφορετικές προσεκήσεις. Και μέσα από μια κατιανή προσέγγιση μπορούμε να υπερασπιστούμε τα ζώα. Και μέσα από μια υπελημιστική προσέγγιση μπορούμε τόσο να τα υπερασπιστούμε, όσο και να τα κατεδικάψουμε. Δεν σημαίνει δηλαδή ότι σαν θεωρία ο φελμισμός ή ο κατιανισμός ή ξέρω εγώ πια άλλη τη θεωρία, είναι εκείνη που μας βοηθάει, είναι πώς χρησιμοποιούμε αυτές τις θεωρίες για να συζητήσουμε το συγκεκριμένο θέμα. Έτσι, άρα δεν είναι τόσο το αν θα βάλεις αστερά και θα το σημειώσεις, όσο είναι την ώρα που θα μελετάς εσύ τα άθρα σου, αυτά τα τρία, τέσσερα για την εργασία, να συνειδητοποιείς «Α, εδώ ο συγγραφέας με βάση ποια ηθική θεωρία κινείται ή σκέφτεται, για να δει τι σημαίνει κατιανή ιδεοδολογία, τι σημαίνει μια υπεράσπιση των χρόνων μέσα από το πρίσμα της κατιανής ιδεοδολογίας, τι σημαίνει υπεράσπιση των ζών μέσα από το πρίσμα των θελεμιζών και ούτω καθεξής». Μπορεί το αποτέλεσμα να είναι το ίδιο, υπό την έννοια ότι και οι δύο αυτές προσεγγίσεις καταλήγουν στην υπεράσπιση, στην προστασία των ζών, αλλά σαν προσεγγίσεις, σαν ειδικές σύλληψεις, διαφέρουν. Νομίζω, δεν μας ενδιαφέρει μόνο το συμπέρασμα προστασίας ή όλη η προστασία των ζών, αλλά μας ενδιαφέρει και το σκεπτικό τα επιχειρήματα με τα οποία φτάνουν μέσα από το συμπέρασμα. Ή δεν είναι έτσι, έτσι. Άρα γι' αυτό μας ενδιαφέρουν οι δύο ιστορίες. Ωραία παιδιά, θα ασχοληθούμε λίγο με τις αργασίες στο τέλος του μαθήματος. Λοιπόν, είπαμε ότι νομίζω από το επόμενο μάθημα αρχίσουμε τις παρουσιάσεις. Λοιπόν, να εγκυμάσονται οι δύο πρώτες, η Αμαλία έτσι, για την επόμενη εβδομάδα. Εγώ είμαι Αμαλία. Και εσύ, σε θυμάμαι. Είμαι Σκοσιέξη. Δεν είσαι Σκοσιέξη. Τρεις. Σκοσιέξη. Α, εσύ είσαι, θυμόμουνα ότι είναι η Χαρά και θυμόμουνα και είσαι και εσύ ο οποίος μιλάς για την αυτοκτονία, ευθανασία στους τοϊκούς έτσι. Γιατί τι ευκαιρία. Γιατί κάτι προσπαθώ να κάνω στο μετατυγιακό σεμινάρι, αλλά ούτε εκεί δεν επιβινάει. Ξέρετε τι σημαίνει σεμινάριο. Δε θα εφαρμόσουμε το μετατυγιακό. Ξέρετε τι σημαίνει σεμινάριο. Ότι όλο τον κρουπ διαβάζουν το ίδιο κείμενο και μετά πάνε μια συγκεκριμένη ώρα, δηλαδή έρχονται εδώ και το συζητάμε αυτό το κείμενο. Αυτό όμως για κάποιους λόγους δεν μπορεί να γίνει δυνατόν. Καθίστε δεν είναι δυνατόν. Επομένως δεν θα το εφαρμόσουμε και είναι αλήθεια στο προπτυχιακό σεμινάριο δεν έχω σκεφτεί να το εφαρμόσω ποτέ. Ακριβώς επειδή θα είναι τη χαρά και ο χάρις οι οποίοι θα ετοιμάζονται να κάνουν παρουσίαση στο επόμενο μάθημα, δεν θέλω να ανδρανείται οι υπόλοιποι. Δεν θέλω να ανδρανείται. Για αυτό θα ζητήσω όλοι οι υπόλοιποι, αν έχετε χρόνο το κάνετε εσείς όλα από εσάς, δεν θα το απαιτήσω. Αν δεν έχετε χρόνο και εσείς θα επικεντρωφείτε σε εργασία. Όλοι οι υπόλοιποι θέλω να διαβάσετε από το κείμενο αυτό που παίρνετε από τον Εύδοξο, το κεφάλαιο που αναφέρεται στην Ευθανασία. Ένα άρθρο, ένα άρθρο πάλι, αυτό είναι κεφάλαιο. Έχει ένα άρθρο το οποίο αναφέρεται στην Ευθανασία. Το υπαριθμό 3. Η Ευθανασία και το θανάσιμο φάρμακο, ξαναδιαβάζοντας τον όρθο του Ιπποκράτη. Είναι ελληνικά, εδώ δεν θα έχουμε κανένα πρόβλημα. Θα το κάνετε μια πάρα πολύ προσεκτική ανάμεση, όλοι σας. Και θα δείτε εκεί υποστηρίσεις σας προειδοποιώ, προαναγγέλων, ότι ο συγγραφέας υποστηρίζει κάτι διαφορετικό από ότι κάνει μια διαφορετική ανάγνωση του Ιπποκράτη. Λοιπόν, προσπαθήστε να το κατανοήσετε. Και θέλω όλοι, εκτός από την Χαρά και από τον Χάρη, Χαρά και ο Χάρης μόνο εάν έχουν χρόνο, έτσι, μόνο εάν. Το διευκρινίζω αυτό. Θέλω όλοι οι άλλοι να μου θέρετε μέχρι μια σελίδα, πάει με μια σελίδα, όχι παραπάνω, το τονίζω. Κατά τη γνώμη σας, αν είναι σωστή η ερμηνεία, μάλλον να το πω πιο απλά, αν ο προαναγγέλος Πρωτοκομπαδάκης κατανοεί ορθά, ερμηνεύει σωστά τον Ιπποκράτη στο θέμα της ευθανασίας. Επειδή είναι μια άλλη. Και άλλη ερμηνεία είναι ότι την επιτρέπει την ευθανασία ο Ιπποκράτης. Αυτό προσπαθεί να πει. Όταν εμείς τον Όργο διαβάσαμε, έτσι το θυμόσαστε, ότι δεν θα δώσω διλητήρια σε κανέναν να φεράσει τη ζωή του. Όμως κάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάγκη. Θέλω πολύ προσεκτικά να καθίσετε να συγκεντρωθείτε, μπορείτε να κοιτάτε τα κινητά σας, τα οποία θα τα έχετε κλειστά, ούτε καν απενεργοποιημένα, θα τα έχετε κλειστά όταν βάζετε, να το καταλάβετε, εντάξει, είναι πιστική, γιατί κοιτάει στην αντιδρομία. Στα κείμενα, τα αρχαία, και στα κείμενα γενικότερα, όταν δεν έχουμε τον συγγραφέα να το ρωτήσουμε αυτό, όταν δεν έχουμε τον Κάρτ, όταν δεν έχουμε τον Μίλ, όταν δεν έχουμε τον Ιπποκράτη να το ρωτήσουμε αυτό, εννοούσες? Έτσι, μπορεί να κάνουμε μια ερμηνεία του Καν, ας πούμε, έκανε αναγνώσεις, ο Μίλ έκανε αναγνώσεις του Καν και έγραφε την ανάγνωση, και ο Καν απαντούσε, μα δεν θα κατάλαβε σωστά αυτός από απέναντι. Έτσι έλεγε, δεν έχω καμία σχέση με τη συνεπιοκρατία. Εκεί υπήρχε αυτή η δυνατότητα. Εδώ έχουμε κείμενα, δεν έχουμε συγγραφείς, έχουν αποθάνει, ο μόνος τρόπος για να ελέγξουμε αν μια ερμηνεία, διαφορετική ερμηνεία, είναι σωστή, είναι να δούμε την επιχειρηματολογία. Άρα θα καθίσετε να σκεφτείτε ποια επιχειρήματα, δεν θέλω να μου τα γράψετε, να σκεφτείτε, να τα εντοπίσετε, να τα σημειώσετε, για να καταλήξετε μετά, εμένα θα μου γράψετε, άρα θα καταλήξει το συμπέρασμα και θα μου πείτε, αν κατά τη γνώμη σας η ερμηνεία είναι σωστή, και είναι σωστή διότι αναφέρει, χρησιμοποιεί εκείνο και εκείνο το επιχείρημα, που κατά την εκτίμησή μου είναι σωστό, ή άρα η ερμηνεία είναι εσφαλμένη, και εκείνο και εκείνο το επιχείρημα που αναφέρει δεν ευσταθούν, έτσι. Όπως ξέρετε πάρα πολύ καλά, και στα φιλοσοφικά κείμενα και στα λογοτεχνικά κείμενα μπορούμε να δώσουμε ερμηνείες, οι ερμηνείες όμως πρέπει να ευσταθούν, αν δεν ευσταθούν καταραίουν από βόνες τους. Άρα σας καλώ να διαβάσετε αυτό το άθρο και να το ελέγξετε, εντάξει παιδιά. Ωραία, αυτό. Λοιπόν, στο προηγούμενο μάθημα είπαμε ότι θα πούμε λίγα λόγια σήμερα, μάλλον αρκετά λόγια σήμερα για τον Αριστοτέλη, και θα ήθελα να πούμε έτσι αρκετά λόγια, γιατί θεωρώ ο Αριστοτέλης μας προσφέρει μια διαφορετική σύλληψη του ηθικού και της ηθικής, έτσι, από ένα. Και εσείς, από εσείς, τρεις και τρεις έξι και δύο οχτώ. Οχτώ είστε, περισσέχουν δύο. Ορίστε, τα μοιράζεστε, έτσι. Λοιπόν, μιλήσαμε σε προηγούμενα μαθήματα για ειρικές θεωρίες αρχών. Είναι από τα, θα σας πω μετά, όταν φτάσει η ώρα, από τα ειζικά νοικομάτια του Αριστοτέλη. Λοιπόν, μιλήσαμε για ειρικές θεωρίες αρχών και είπαμε ότι οι ειρικές θεωρίες αρχών ακριβώς δεν μας ικανοποιούν, διότι αφήνουν έξω ό,τι έχει σχέση με το υποκείμενο, ό,τι έχει σχέση με τον δρόντα, με αυτόν ο οποίος επιτελεί την πράξη, με αυτόν ο οποίος γράφει, επομένως για να μπορούμε να πούμε αν μια πράξη είναι ηθική, οφείλουμε να αποφερήσουμε όχι μόνο αν επιτελέστηκε σύμφωνα με βάση μια ηθική αρχή, αλλά και το φρόνιμα όπως λέει ο Κάντης, και το κίνητρο, το φρόνιμα από το οποίο επιτελέστηκε, με τι κίνητρο επετέλεσε το υποκείμενο την πράξη που επετέλεσε, την επετέλεσε την ορθή πράξη με απότατο κίνητρο να εκμεταλλευθεί κάποιον. Και αυτό είναι δυνατό μου. Το μια μπορώ να κάνουμε καλή πράξη, όχι γιατί μας ενδιαφέρει ηθική πράξη και αφόλου, διότι είναι ένας τρόπος να εκμεταλλευθούμε κάποιον. Μπορώ να αρχίσω να σκέφτομαι παραδείγματα, να σκέφτομαι και να σας δώσω παραδείγματα. Δεν είναι πάντοτε όπου, προσέξτε να δείτε, όπου έχουμε ηθική πράξη, δεν σημαίνει και σας το έχω πει πολλές φορές αυτό το μάθημα, δεν προϋποτίθεται κατ' ανάγκη και ενάρρετος χαρακτήρας. Αντίθετα το αντίθετο ισχύει, όταν έχουμε ενάρρετο χαρακτήρα κατά κανόνα, κοιτάξτε λέω κατά κανόνα, δεν λέω πάντοτε, έχουμε ηθική πράξη, ενάρρετη πράξη. Γιατί δεν έχουμε κατά πάντοτε ηθική πράξη, διότι και ο ενάρρετος άνθρωπος μπορεί να σφάλει, διότι και η πράξη του ενάρρετου ανθρώπου λαμβάνει χώρα μέσα σε εμπειρικές κοινωνικές συνθήκες, όπου τα πάντα είναι ρευστά, και ενώ είχε την πρόθεση να κάνει αυτό, τελικά εξωγενείς παράγοντες τον παρεμπόδισαν και δεν έκανε αυτό που είχε πρόθεση να κάνει, άρα όντως μπορεί να έχουμε περιπτώσεις ενάρρετου ανθρώπου, περίπτωση ενάρρετου ανθρώπου, που να μην πράτει πάντοτε ενάρρετα, αλλά μπορεί να πράτει κατά κανόνα ενάρρετα και αυτό μας ικανοποιεί για να τον αποκαλέξουμε ενάρρετο χαρακτήρα. Σε αυτές τις περιπτώσεις λέμε, ο Τάδερ δεν είναι πραξιόρθα, αλλά ξέρουμε είναι καλός άνθρωπος. Εδώ του ξέφυγε, αλλά δεν κατάλαβα τι έγινε αυτό. Κάποιες άλλες φορές λέμε, δεν το κατάλαβα, τι έγινε εδώ. Αυτός είναι καλός άνθρωπος, είναι δυνατόν να κάνει κάτι τέτοιο. Άρα, όταν πραγματικά πιστεύουμε ότι κάποιος είναι ενάρρετος, αν κάποιες φορές δεν κάνει την ειδική πράξη, μας έρχεται σαν μια έκπληξη, δυσάρεστη, σαν μια έκπληξη που μας σοκάρει. Από την άλλη πλευρά, όταν έχουμε ειδική πράξη, δεν σημαίνει πάντοτε ότι αυτός ο οποίος την επιτελεί, την διαπράττει, είναι και ενάρρετος χαρακτήρας. Είδατε το παράδειγμα του Καν που είδαμε στο προηγούμενο μάνθημα, ο έμπορος που λάει φθινά, άρα πραγματικά, αλλά από ποιο κίνητρο. Ο Καν διερωτάται από ποιο κίνητρο. Είναι το κίνητρο του συμφέρον, έχουμε εδώ ένα εγωιστικό κίνητρο, είναι το κίνητρο του να βοηθήσει το συνάνθρωπο, κι αυτό αν ήτανε θα ήτανε, έστω κι αυτό θα ήτανε καλό, δεν θα ήτανε το καλύτερο για τον Καν, αλλά μπορεί να είναι κι άλλο πολύ γυρότερα κίνητρα. Άρα βλέπετε η ηθική πράξη δεν προϋποθέτει κατ' ανάγκη και νομίζω το κατ' ανάγκη ενάρετο χαρακτήρα, άρα θα ήτανε κίνητρα. Και ακριβώς γι' αυτό, από αυτή την άποψη, γι' αυτό είναι ενδιαφέρον ο Αριστοτέλης, όπως και ο δάσκαλος των Πλάτωνας, διότι και οι δύο ετώνησαν εξίσου τη σημασία που παίζει ο χαρακτήρας τους. Και μίλησαν για ενάρετο χαρακτήρα, μίλησαν για αρετή και για ευδαιμονία και ποτέ δεν μίλησαν για πράξεις. Διότι βέβαια είναι αυτονόητο για τον Αριστοτέλη ότι ο δίκαιος, στο μαθμό που καθίσταται περισσότερο και περισσότερο δίκαιος, κάνει περισσότερες και περισσότερες δίκαιες πράξεις. Ή για τον Αριστοτέλη. Υπάρχει αυτή η στενή σχέση ανάμεσα όσο πιο πολλές δίκαιες πράξεις κάνεις, τόσο πιο πολύ δίκαιος γίνεσαι. Και όσο πιο πολύ δίκαιος γίνεσαι, τόσο πιο πολλές δίκαιες πράξεις κάνει. Άρα αυτά τα δύο δεν διαχωρίζονται με τον παράπτωνα τρόπο, με τον οποίο διαχωρίζονται, ας πούμε, σε ιδικές θεωρίες όπως είναι ο θελημισμός. Και αυτό μας ενδιαφέρει. Άρα θα σας πω λίγα πράγματα, θα προσπαθήσω και αυτό είναι λίγο δύσκολο. Θα είναι δύσκολο και για μένα και θα είναι δύσκολο και για σας λίγο, αλλά θα κοιτάξω να το συστηματοποιήσω και να το αφλοποιήσω ως τον κορό, ώστε να γίνει κατακριτό. Όπως είδατε έφερα όχι μόνο τους μαρκαδόρους μου, αλλά έφερα και τον σπόμγο μου, διότι θυμήθηκα και αποφάσισα τι να κουβαλάω μόνο μαρκαδόρους και ας κουβαλάω και ένα σπόγκο τουλάχιστον, να μπορώ να σβήνω τους μαρκαδόρους αξιοπρεπό. Δηλαδή ένα σπόγκο παραπάνω δεν επιβαρύνω με τόσο. Άρα θα προσπαθήσω να μείνω σαφής όσο μπορώ περισσότερο, γιατί θέλω να καταβρίσετε κάποια βασικά πράγματα και να δείτε πώς έχουν διαφοροποιηθεί οι ιθηκές θεωρίες στη σύγχρονη εποχή, στις σύγχρονες πολυπληθείς φιλελεύθερες δημοκρατικές κοινωνίες, όπως τις αποκαλούμε, που μας ενδιαφέρουν οι πράξεις των ανθρώπων και πλέον δεν μας ενδιαφέρει ο χαρακτήρας. Έτσι, θέλω λιγάκι να το καταλάβετε αυτό. Λοιπόν, το σημαντικότερο βιβλίο του, ένα από τα σημαντικά, έχει γράψει, μάλλον με το πόδι απαραιτικά, έχει γράψει ο Αριστοτέλης και μας έχει αφήσει μεγάλο έργο, τόσο στη φιλοσοφία όσο και στις επιστήμες και μάλιστα στις επιστήμες φυσικές, στις βιολογία, ζωολογία κλπ. Δηλαδή, ο Αριστοτέλης κάνει από μεταφυσική μέχρι πολιτική, ηθική φιλοσοφία, δηλαδή πρακτική φιλοσοφία, μέχρι και φυσική φιλοσοφία. Δηλαδή, έχει θεραπεύσει όλους τους κλάδους του τότε επιστητού, κάτι που δεν ήταν αδύνατος στις μέρες μας, χωρίς κομπιούτερ και με χειρόγραφα, με πέντες και με ούτε καρβελάνι, δεν ξέρουν, τα χάραζαν, έτσι. Αυτό αντιλαμβάνεστε τι μόχτυρα πετύχει. Το σημαντικότερο έργο του, στη διδική φιλοσοφία, είναι τα ηθικά της κομμάκια, έτσι, και τα ακουσπάσματα, κάποια ακουσπάσματα που θα δούμε σήμερα, προέρχονται από αυτό το βιβλίο. Επίσης, έχει γράψει και τα ηθικά ευδύμια και τα ηθικά μεγάλα, έτσι. Αλλά, για τους πληρέστερα θεωρούνται τα ηθικά κομμάκια και, νομίζω, για το χαρό μάθημα, μας αρκούν. Να πω ότι τα ηθικά της κομμάκια χωρίζονται σε δέκα βιβλία. Αρχίζει από το βιβλίο α, β, γ, δ, ε. Δεν βάζει σίγμα τ, βάζει ζ. Κανονικά, οι αρίθμες είναι σίγμα τ, όπως θέλετε. Ζ, ζ, η, θ, δεν βάζει γ, βάζει κ. Κανονικές. Πόσα είναι? 2, 7, 4, 6, 8, 9, 3, 6, 9, η, θ, γ, ε, θ, γ. Κανονικά, όμως, δηλαδή, η σωστή αρίθμηση, η σωστή αρίθμηση θα ήταν β, γ, δ, σίγμα τ, και μετά έκτο, δηλαδή, ζ, 7, 8, 9, 10. Και μετά γινόταν γιώτα α, γιώτα β, όχι κ. Έτσι, το κ ή το η. Θα το ξέρετε πολύ καλά, θα σας τα εξηγώ, γιατί θέλω να συγκριστείτε. Ποια είναι η σωστή, η αραβική αρίθμηση, είναι με αριθμούς. Αυτή είναι με τα αρχαία ελληνικά γράμματα, την οποία αυτή είναι, προσέξτε να δείτε, τα ισκάνικα κομμάχια, όπως και το περισσότερο τμήμα του Αριστοτέλη, εκδόθηκε από έναν Γερμανό μπέκερ, έτσι, ο οποίος πρέπει να κάνει και αυτό το διαχωρισμό σε κεφάλαιο. Θεωρώ ότι πρέπει να είναι το μπέκερ αυτός ούτως. Μάλλον, όταν ανοίξετε το βιβλίο της γραμματικής σας, σας έχει αρίθμηση σύμφωνα με το αρχαίο ελληνικό σύστημα. Η αρίθμηση σύμφωνα με το αρχαίο ελληνικό σύστημα είναι, είτε γράφεται νεκρό, είτε κεφαλαίο, είναι α, β, τ, γ, δ, ε, σ, τ, ζ, ι, γ, γ, και μετά έρχεται η γιώτα α, γιώτα β, γιώτα σ. Κι έρχεται η δεκαεννέγ OW στο 19, και μετά γίνεται κ, λα, λαμ, δ. Αρά 디 Sn αυτό είναι η κα � dan kalau την αρνητική αρχαία ελληνική αρίθμηση. Τώρα, οφείλω να πω, δεν ξέρω την ιστορία των χειρογράφων του Αιγιστοτέλη, αλλά δεν ξέρω πώς προέκυψε αυτού του τύπου η αρίθμηση που δεν απολυθεί την αυστηρά αρχαία ελληνική αρίθμηση. Αυτό είναι θέμα χειρογράφων, πλέον. Εγώ σας το διευκρίμησα, όμως, εγώ σας το διευκρίμησα, όμως, γιατί όταν θα σας λέω στο βιβλίο 10 θα εννοώ αυτό και ουσιαστικά θα εννοώ το κ, που με την αρχαία ελληνική αρίθμηση σημαίνει το 20. Και επειδή δεν θέλω, θα λέω βέβαια το 10, δηλαδή το κ, αλλά δεν θέλαμε από αυτό εσείς να συμπεράτε το 10 είναι το κ, γιατί δεν είναι απλώς συγκεκριμένη περίπτωση το 10 είναι το κ. Ωραία παιδιά, γι' αυτό μπήκα σε αυτή τη διαδικασία. Άρα, να σβήνω αυτά ως προς τον Μπέκερ που ανέφερα, ο οποίος όντως εξέδοκε το μεγαλύτερο τμήμα του Αριστοτέλη, αν όλα τα έκοψα, και πάλι αυτό είναι εφέρον του φιλολόγου. Οι φιλόλογοι ξέρουν, μιλάνε και ασχολούνται με την τύχη των χειρογράφων του Αριστοτέλη. Έτσι δεν είναι μια διδαστώδον θηροσοφία. Ο Μπέκερ, λοιπόν, έκανε και χρησιμοποίησε, εξέδοκε για πρώτη φορά τα κείμενα του Αριστοτέλη και τύρισε αυτά, τα κράτησε, όπου τα χειρόγραφα τα αρχαία ελληνικά είχαν τέτοια αρρύθμιση, το τύρισε, το σεβάστηκε, άρα έβαλε βάρβα κλπ. Αλλά τα εξέδοκε σαν ένα βιβλίο, έτσι, και μάλιστα μπορείτε πάνω στο σπουδαστήριο κάποια στιγμή να πάτε να το δείτε. Κάποια φορά το έχω κατεβάσει στο σπουδαστήριο, να το δείτε. Έναν τόμο αξίζει να δείτε την έκδοση. Και άρχισε ένα εκδίδι, άρχισε από όποια σελίδα άρχισε, και θέλαμε από την ένα, δεν είναι συμβουλή. Κάποια στιγμή έφτασε 980 ή α, 982α, 982μ, έτσι. Οι επόμενες σελίδες ήταν, τις βάζω από κάτω, 983α, 983μ. Τι σημαίνει αυτό, ότι η αριστερή σελίδα πάντοτε στην έκδοση μ και ήταν η α, η δεξιά σελίδα ήταν η μ. 982α, εμείς λέμε σελίδα 1, αριστερά 116 είναι η ζηγή σελίδα, δεξιά πάει 117. Η πρώτη έκδοση εκείνη την εποχή, δεν λειτουργούσε 982, 983, λειτουργούσε 982 αριστερή, 982 δεξιά, 983. Καταλάβατε, Έλληνα. Και μέχρι σήμερα, τηρείται η αρρύθμιση του Μπέκερ όταν παραπέχουμε στον Αριστοτέλη. Άρα, στις φωτοτυπίες που σας έχω μοιράσει, στις φωτοτυπίες που σας έχω μοιράσει και τις οποίες θα δούμε πολύ σύντομα, επειδή όπως βλέπετε εγώ έχω εδώ τον Αριστοτέλη σε μετάπλεσμα στο αρχαίο και στη μετάπλεσμα στα νέα ελληνικά σε τρεις τόμους. Ο κάθε τόμος αρχίζει από τη σελίδα 1 και φτάνει εκεί που φτάνει, λογικά. Αν είχατε κι εσείς τους τρεις τόμους μπροστά σας και σας έλεγα σελίδα 120, θα βλέπετε σε ποιο τόμο από τους τρεις, έτσι? Και θα γινότανε... Λοιπόν, όταν παραπέχουμε στον Αριστοτέλη, κοιτάμε το αριστερό περιθώριο του αρχαίου ελληνικού κειμένου. Για να δώσω αυτό που έχετε πάρει. Αν κοιτάξετε, λοιπόν, στη σελίδα 116, βλέπετε κάπου 1.105 μπ, έτσι? Αυτό σημαίνει ότι στην έργοση μπέγκερ, από αυτό το σημείο και κάτω, προσέξτε, από αυτό το σημείο και κάτω, είναι 102 μπ. Και αρχίζει να μετράει στίχος 1, στίχος 2, στίχος 5, 10, 15. Λοιπόν, από αυτό το σημείο και κάτω, είναι η σελίδα 1.105 μπ, η δεξιά δηλαδή, 1.105 δεξιά, σε εκδόσεις μπέγκερ. Και μετά συνεχίζει, πάτε στην επόμενη στο αρχαίο ελληνικό αρχήμενο, που είναι η σελίδα 118, 1.106 α, που είναι α, είναι η αριστερή έκδοση στις εκδόσεις μπέγκερ. Άρα, εάν προκλημασιστείτε, όταν προκληματίζεστε τι σημαίνουν αυτά, σημαίνουν, προέρχονται από την πρώτη έκδοση του Αριστοτέλη, που την έκανε ο Μπέγκερ, και αστηρά, όταν παραπέμπουμε στον Αριστοτέλη, ποτέ δεν παραπέμπουμε με σελίδα, παραπέμπουμε με βάση αυτό. Δηλαδή, τι λέμε εδώ πέρα, για να δω που είναι, 1.106 α, αν θα θέλω να παραπέμψω στις τρεις τελευταίες γραμμές στη σελίδα 118, θα γράψω 1.106 α, στις τρεις τελευταίες. Τι είναι, για να δω, είναι από πάνω 30, 35, όχι, είναι ένα εδώ. Τρία έως πέντε. Τρία έως πέντε, όπως είπε, ποιος το είπε, τρία έως πέντε. Ποιος το είπε, ωραία, τρία έως πέντε, έτσι παιδιά, άρα έτσι θα παραπέμπω. Και θα ξέρετε κι εσείς, αν χρειαστεί να γράψετε, άρα τι λέω, μαλαλόγια. Όσοι θα έχουν εργασίες που θα χρειαστεί, να κάνετε παρακομπές στο αρχαίο κείμενο, αν δεν ξέρετε, θα θέλετε να με ρωτήσετε πώς πρέπει να τα παραπέμψετε. Ένα σύγχρονο κείμενο, το χάβερ μας, εσύ θα παραπέμπεις. Χάβερ μας, η φύση του, έτσι, το μέλλον της ανθρώπινης φύσης, ό,τι λέει ο χάβερ μας, το τίτλο του βιβλίου, μετάφραση τάδε, δεν θα παραπέμπεις σελίδα, τάδε. Και αυτό είναι αρκετό. Μιλάω για το πώς θα παραπέμπεις το βιβλίο. Αλλά όταν είναι αρχαίο κείμενο, τάκ, θα μένει έτσι η παρακομπή. Ωραία πράγματα. Λέει, σε αυτά που θα σας πω, θα αναφερθώ κατεξοχή στο πρώτο βιβλίο. Είναι, όπως είπαμε λοιπόν, δέκα τα βιβλία. Το πρώτο βιβλίο θα ασχοληθώ λίγο, στο οποίο μιλάει γενικά μια εισαγωγή για το τι είναι αγαθό και το τι είναι βδαιμονία. Θα αναφερθώ επίσης στο δεύτερο βιβλίο, στο οποίο μιλάει για τις ηθικές αρετές στο δεύτερο βιβλίο. Ακολούθως, θα μιλήσω στο δεύτερο και στο τρίτο βιβλίο, μιλάει για τις ηθικές αρετές. Εγώ θα σας πω λίγο για τις... Στο τέταρτο βιβλίο μιλάει για τις διανοητικές αρετές. Στον πέντο μιλάει για τη δικαιοσύνη. Δεν θα πούμε τίποτα. Στο ζήτα μιλάει για τις διανοητικές αρετές. Στο δέντα μιλάει, το αφήνουμε, δεν μας ενδιαφέρει, για την προέρεση. Και στο κάπα επανέρχεται, γιατί μας ενδιαφέρουν οι αρετές. Διανοητικές και ηθικές. Και πώς αυτές συμβάλουν ή δεν συμβάλουν στην επίτεψη της ευδαιμονίας. Έτσι, και στο κάπα βιβλίο επανέρχεται τώρα και λέει πώς αυτή η αρετή, το αγαθό δηλαδή, μπορεί να συμβάλει στην επίτεψη της ευδαιμονίας. Αλλά εδώ εννοεί την ευδαιμονία, όπως θα δούμε, με μια εντελώς διαφορετική σημασία από την εννοή στο πρώτο βιβλίο. Μια εντελώς διαφορετική. Άρα θα ετοπίσω αυτά τα πράγματα τα οποία θα σας πω σε αυτά τα οποία σας υπέδειξα. Δηλαδή, ευδαιμονία αγαθό. Οι δικές αρετές, οι δικές αρετές, διανοητικές αρετές. Και τελικά τι είναι η ευδαιμονία. Δηλαδή, όλα τα συνοψίζει, γιατί μιλάει ουσιαστικά για την ευδαιμονία μες στη πόλη, αλλά και για μια άλλη ευδαιμονία. Πέρα και πέρα είναι ο της πόλης. Ωραία. Λοιπόν, ξεκινάει πάρα πολύ απλά, και σ' όσα σημεία νομίζω δεν χρειάζονται επεξήγηση, θα επιταχύνω. Λέει ότι κάθε τι, κάθε ενέργεια, κάθε πράξη η οποία κάνουμε, κάθε τέχνη με την οποία ασχολούμεθα, έχει ένα αποσκοπή σε κάποιο αγαθό, έχει κάποιο σκοπό. Άρα, εκείνο που χαρακτηρίζει την αριστοτελική σκέψη είναι η τελεολογία. Οτιδήποτε κάνουμε αποσκοπεί σε κάποιο σκοπό, έχει ένα στόχο. Κάθε τέχνη αποπλέμει σε ένα σκοπό, η ιατρική στην υγεία, η ναυφυγική στην οικοδόμηση ενός πλοίου. Κοιτάξτε πόσο διαφορετικές τέχνες. Και είναι ενδιαφέρον για τις υποκαλεί όλες αυτές τέχνες. Η ιατρική αποσκοπή στην διασφάλιση ή στην αποκατάσταση της υγείας, η ναυφυγική στην οικοδόμηση ενός ζωή ή στην κατασκευή ενός πλοίου, η στρατηγική και η στρατηγική είναι τέχνη. Αποσκοπή στην νίκη. Η οικονομική οικονομία μιλάει και για την οικονομία. Αποσκοπή στον πλούτο. Και αυτές είναι κάποιες αυτές τέχνες. Σας διαβεβαιώ, υπάρχουν πάρα πάρα πολλές, τόσο σύμφωνα με τον Πλάγκαν, όσο σύμφωνα με τον Ευσοτέλη, η ειπική τέχνη, η γεωργική τέχνη. Άρα όλες αυτές είναι τέχνες και εδώ, δεν μπορώ να μην την κάνω αυτήν την παρατήρηση, μπορούμε να διαβλέψουμε τις απαρχές αυτόν, που στη σύγχρονη γλώσσα ονομάζουμε παγκέρματα. Δηλαδή αυτό που στη σημερινή εποχή, εδώ και όνες ονομάζουμε τέχνες ή επαγγέλματα, έτσι έχουν τις ρίζες τους σε αυτήν την τέχνη, την οποία πρωτοσυνέλαβα, σε αυτό το είδος της τέχνης, στην οποία πρωτοσυνέλαβα ο Αριστοτέλης και πριν από τον Αριστοτέλη ο Πλάτωνας, διότι καθώς ανακαλύπτει αυτή η σύλληψη της τέχνης, προϋπάρχει και στο δάσκαλό του τον Πλάτωνα. Όλες, λοιπόν, αυτές οι τέχνες δεν είναι κατά βάση δραστηριότητες. Επιπλέον σας είπα, ο οποια δραστηριότητα κι αν κάνουμε, οποιαν τέχνη κι αν ασχούμε, έχει ένα σκοπό, αποσκοπεί σε ένα σκοπό, έτσι. Απλώς λέει κάποιες τέχνες υπάρχουν σε κάποια άλλη τέχνη που είναι πιο κύρια τέχνη. Έτσι, λόγω χάρη, λέει χαλινοποιητική. Το να κατασκευάσεις τον απίιστο, να κατασκευάσεις χαλινάρια, υπάρχει και στην υπική. Άρα, στην υπική τέχνη είναι υποδεύτερη της υπικής. Άρα, όλες οι πράξεις μας αποβλέπουν σε κάποιο σκοπό. Αλλά, ωραία, αποβλέπουν σε κάποιο σκοπό, ο οποίος δεν είναι σκοπός χάρη του ίδιου. Αυτός ο σκοπός είναι ένα μέσο για να επιτύχουμε έναν περιττέρο σκοπό. Η χαλινοποιητική κατασκευάζει χαλινάρια, για τα οποία θα χρησιμοποιήσει στη συνέχεια η υπική τέχνη, η οποία έχει έναν άλλο σκοπό. Άρα, βλέπετε κάποιοι σκοποί, κάποιοι που εμφανίζονται πρωταρχικά ως σκοποί, είναι μέσα για την επίτευση κάποιων άλλων σκοπών. Και λέει εδώ, Αριστοτέλη, σε άρα μας ενδιαφέρει ποιος είναι ο τελικός σκοπός. Μπορούμε να συλλάβουμε κάποιο σκοπό που είναι ο τελικός σκοπός, δηλαδή δεν υπάρχει κάποιος άλλος πέραν από το, αλλά είναι σκοπός για τον ίδιο του τον εαυτό. Και ο πρώτος σκοπός τον οποίο μπορεί να συλλάβει είναι ο τελικός σκοπός της πολιτικής τέχνης. Είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον ότι μιλάει για την πολιτική τέχνη, ακόμα και η πολιτική. Προσέξτε, γι' αυτό σας λέω στην αρχαιότητα που ακόμα αυτές τις έννοιες ήταν... Δεν μπορώ να πω ότι ήταν ανεπεξέδραστες. Γιατί όπως θα δούμε στη συνέχεια, ο ίδιος Αριστοτέλης θα τις διακρίνει τις τέχνες σε πολλά είδη. Υπάρχουν πολλών ειδών τέχνες. Άρα ξεκινάει με αυτή τη γενική οροπηγία τέχνες. Ακόμα δηλαδή η χαλινοπλητική είναι τέχνη, η υγειογεία είναι τέχνη, ποιο άλλο, η ναυπηγική είναι τέχνη, το να κατασκευάσεις ένα σπίτι είναι τέχνη, η οικοδομική είναι τέχνη, ακόμα και η πολιτική είναι τέχνη, που μας ακούγεται περίεργο, διότι είναι κάτι πάρα πολύ διαφορετικό. Όμως, την ονομάζει τέχνη και την πολιτική. Επομένως, και αυτή είναι μια ανταστηριότητα που έχει ένα σκοπό. Και ο σκοπός πολιτικής τέχνης είναι το αγαθό του ανθρώπου και της πόλης. Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον, το σημειώσουν έτσι. Εδώ πάμε σε κάτι, σε έναν σκοπό που διαφέρει, ποιοτικά διαφέρει από τους σκοπούς στους οποίους αναφέραμε μέχρι τώρα. Βεβαίως, άλλος ο σκοπός της ναυπηγικής, που κατασκευάζει προϊόντα που είναι άψυχα, άλλος ο σκοπός της κθυνοτροφίας, δε λειμόταν έξι ναγιότα, ο οποίος είναι στο να εκτρέφει και να συντηρεί ζώα ζωντανά. Εδώ ο σκοπός, το προϊόν αυτής της τέχνης δεν είναι κάτι άψυχο, είναι κάτι άψυχο, αλλά όχι ανθρώπινο. Άλλος ο σκοπός της ιατρικής τέχνης, που είναι τον ασθενή να τον κάνει υγιή. Άρα εδώ το προϊόν της τέχνης τι είναι, είναι κάτι που σχετίζεται με τον άνθρωπο, με έναν ανθρώπινο. Και άλλος ο σκοπός πολιτικής τέχνης, που έχει να κάνει με αυτό που είναι αγαθό για τον άνθρωπο, στο σύνολό του, για τον άνθρωπο μέσα στην πόλη. Και αυτός ο διαχωρισμός που έχω κάνει εδώ στις σημειώσεις μου, το αγαθό του ανθρώπου και της πόλης. Δεν είναι ακριβή στη διατύπωση τώρα που το σκέφτομαι, γιατί για τον Αριστοτέλη ο άνθρωπος είναι πάντοτε στην πόλη. Ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να είναι πουθενά αλλού, άρα είναι το αγαθό του ανθρώπου μέσα στην πόλη, όχι το αγαθό του ανθρώπου και της πόλης. Το αγαθό των ανθρώπων της πόλης, καλύτερα. Το αγαθό των ανθρώπων στην πόλη. Επομένως, μετά τον απασχολείο, άρα αυτό το θεωρεί ότι είναι ένα αγαθός το οποίο αποσκοπούμε για χάρη του ιδίου του αγαθού και λέει αυτό μας τον οδηγεί να θέσει το επόμενο ερώτημα, ποιο είναι το αγαθό του ανθρώπου μέσα στην πόλη, επομένως. Και το αγαθό, λέει, ο σκοπός της πολιτικής είναι να επιτύχει. Ε, ναι, ποιο είναι αυτό το αγαθό του ανθρώπου μέσα στην πόλη. Και λέει το αγαθό αυτό είναι η ευδαιμονία. Και πολλοί θεωρούν ότι είναι η ποιότητα της ζωής και η επιμερία. Πολλοί θεωρούν. Άρα, αφού έχει κάνει αυτή την αναζήτηση ο Ριζοτέλης, θα πει ότι το αγαθό εκείνο που επιδιώχουν όλοι οι άνθρωποι χάρη του ιδίου, και όχι για κάτι, για έναν περαιτέρω αγαθό, ο σκοπός που επιδιώχουν όλοι οι άνθρωποι χάρη του ιδίου και όχι για έναν άλλο σκοπό, είναι να επιτύχουν την ευδαιμονία. Και τώρα μεν θα μας εξηγήσει τι το συμβαίνουν αυτή την ευδαιμονία, γιατί θα μας πεις στη συνέχεια ότι διαφορετικοί άνθρωποι συμβαίνουν την ευδαιμονία με διαφορετικό τρόπο. Και τι θα κάνει ο Ριζοτέλης συνέχεια, θα αρχίσει να αναιρεί τους διαφορετικούς τρόπους, διαφορετικές συλλείψεις της ευδαιμονίας, αυτές που κατ' οι γνώμεις του είναι ασφαλμένες, για να οδηγηθεί στη σύλλειψη της ευδαιμονίας, η οποία είναι, κατά την εκτίμησή του, η ορθή. Και λέει πολύ την κατατάσουν την ευδαιμονία στα απτά και φανερά πράγματα, όπως είναι η ειδονή, ο πλούτος και τιμή. Και λένε ότι, κάποιοι λένε, ότι η ευδαιμονία έχει να κάνει με την απολαυστική ζωή, δηλαδή με τη ζωή που αποφέρει η ειδονή. Άλλοι λένε ότι η ευδαιμονία έχει να κάνει με τον πλούτο, δηλαδή είναι ένα είδος ζωής, το οποίο αποφέρει πλούτη. Άλλοι λένε ότι έχει να κάνει με την πολιτική ζωή, η οποία αποφέρει τιμή. Τουλάχιστον στην αρχαιότητα η πολιτική ζωή αποφέρει τιμή, και όχι μίσας και πλούτη, και από μέρους ατιμία. Εντάξει. Λοιπόν, και διερωτάτε τώρα, ο Αριστοτέλης, τι από όλα αυτά είναι ευδαιμονία, είναι κάτι από όλα αυτά, σχετίζεται με κάτι από όλα αυτά, είναι όλα αυτά μαζί, είναι το αγαθό, το απότατο αγαθό που το ονομάσαμε ευδαιμονία, είναι η απολαυστική ζωή, είναι η πολιτική ζωή που μας αποφέρει τιμή, ή μήπως είναι κάτι διαφορετικό, μήπως είναι ένας τρόπος ζωής διαφορετικός, και αυτό τον ονομάζει θεωρητικός βίος. Άρα, εδώ πέρα ο Αριστοτέλης θα πει, έχουμε δύο ή τρεις διαφορετικούς τρόπους ζωής, έχουμε τον απολαυστικό τρόπο ζωής, μας αποφέρει η δονή, έχουμε τον πολιτικό βίο, έχουμε την απολαυστική ζωή, έχουμε και τον πολιτικό βίο που μας αποφέρει τιμές, και έχουμε και έναν θεωρητικό βίο, τι σημαίνει θεωρητικός βίος, που είναι ενέργεια, είναι ένας βίος κατά τη γνώμη, καλύτερα να πούμε, είναι ένα είδος, μια μορφή βίου κατά την ουπία. Το κομμάτι εκείνο της ψυχής μας, το οποίο ονομάζουμε νους, είναι ενεργό πάντοτε και δραστηριοποιείται. Αυτός είναι ο θεωρητικός βίος. Σας εξήγησα όσο πιο πολύ απλά μπορούσα, τι εννοεί όταν λέει θεωρητικός βίος. Είναι το είδος του βίου εκείνου, κατά το οποίο ο νους του ανθρώπου είναι ενεργός, ενεργή, ασκείται, έτσι. Δεν θα πω τίποτα παραπάντων για αυτό αυτή τη στιγμή, για το θεωρητικό βίο, γιατί σε αυτό θα επανέχνει η ουσία αυτό που λέει στο ΚΑΠΑ βιβλίο, έτσι, παιδιά, στο τελευταίο βιβλίο. Λέει λοιπόν, τι από όλα αυτά με τι από όλα αυτά σχετίζεται η ευθαιμονία, τη ρωτάει ο Αριστοτέλη. Σίγουρα λέει, δεν είναι μόνο μια απολαυστική ζωή, δεν είναι μόνο η Ζωνία η ευθαιμονία, δεν είναι μόνο κοιμή, τι μπορεί να είναι. Και λέει, το επόμενο βίβα του είναι να πει το εξής, για να καταλήξουμε στο τι είναι η ευθαιμονία, πρέπει να δούμε ποιος είναι, ποιο είναι το έργο του ανθρώπου, ποια είναι η δραστηριότητα εκείνη, η οποία χαρακτηρίζει τον άνθρωπο καθό ανθρώπινο. Δεδομένου, όλα τα όντα που υπάρχουν στον κόσμο, έχουν μια ιδοποιών διαφορά, θα λέγαμε, στη σύγχρονη ορολογία. Αυτό δεν θα άρεσε πολύ στους οικολόγους και στους αυτούς που είναι υπέτων δικαιωμάτων των ζώων, αλλά προβλημάτως, ας πούμε, ο Αριστοτέλης είχε αυτή την κλίματα και τους ταξινομούσε τα όντα πάρα πολύ ωραία και δεν τον απασχολούσε. Αυτή είναι μια μοντέρνα εκδοχή, ας πούμε, του ακραίου φιλελευθερισμού, σύμφωνα με τον οποίο, ας πούμε, καταλήγει ο άνθρωπος κάποιες φορές, καταλήγουν τα ζώα, τα μη ανθρώπινα όντα κάποιες φορές, να έχουν περισσότερα δικαιώματα ακόμα και από κάποια ανθρώπινα όντα. Έτσι, ας πούμε, ο Πίντερ Σίγερ θα πει, θα το διαβάσει και θα το γράψει, θα το σχολιάσουμε, ότι η γάδα μου, το σκυλάκι μου, έτσι, έχει ενδεχομένως περισσότερα δικαιώματα από ό,τι το φρέμβος που γεννιέται εν εγκέφαλον. Κλείνει, παρατηθεί, θα το διαβάσεις κάπου. Δεν λέει ακόμα σε αυτό το σημείο. Θα το σχολιάσουμε όταν έρθει να μην ανοίξουμε αυτό το θέμα. Ο Αριστοτέλης θα τρελαινόταν, βέβαια, λέει και αυτός κάτι τεραντόδι πράγματα για τα νικέφελα έμπρια. Λέει κάτι άλλο πιο ενδιαφέρον, το οποίο θα σοκάρει τις παρούσες κυρίες, όπως με σοκάρε και εμένα όταν το πρωτάκτησα, και νομίζω πρέπει να σας το πω γράφτηκα, ότι όταν το γενετικό υλικό των δύο ανθρώπων τελειάξει, συζευθεί επιτυχώς από βιολογική άποψη, καθαρά βιολογική άποψη και μιλάει σαν ευθύνη. Έχουμε τη δημιουργία ενός άντρα. Όταν όμως το γενετικό υλικό δεν συζευθεί επιτυχώς και έχουμε ένα εκ τρόμα, με αυτή την επιβιβείται η γυναίκα. Μας θέλωσε το τρόμο, όταν είναι γυναίκα. Ω, ναι. Και ήταν και μισογεία. Δεν έπρεπε να το διδάσουμε. Όχι, όχι, απλά. Έχεις δείξει. Έχεις δείξει. Αλλά άφησα έξι το. Λοιπόν, αυτό λέει, που λέει κανείς που πραγματικά το σκέφτηκε, ας πούμε. Δεν μπορεί να έχει άγνοια σε αυτό. Εδώ ήξερε άλλα και άλλα πράγματα. Είναι δυνατόν λέει κανείς. Λοιπόν, συνεχίζω. Ποιο είναι λοιπόν το χαρακτηριστικό, αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, αυτό που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο και τον διακρίνει, τον διαφοροποιεί από τα άλλα ζωικά όντα. Γιατί και ο άνθρωπος ζωικώνει. Ποιο είναι αυτό, διερωτάται ο Αριστοτέλης. Και εδώ λέει το εξής. Λέει η τροφή, η θρέψη, μάλλε λόγια. Η θρέψη λέει και η σωματική ανάπτυξη. Το θρεπτικό λέει καρακτηριστικά. Είναι κοινό σε όλα τα όντα, ζωικά και φυτικά. Το ξαναλέω αυτό. Η θρεπτική λειτουργία, να γιατί μιλάει για το έργο. Η θρεπτική λειτουργία, η θρεπτική διαδικασία, είναι κοινή σε όλα τα όντα, φυτικά και ζωικά. Ζωικά, ανθρώπινα και μη ανθρώπινα. Το αισθητικό είναι μια άλλη αισθητική λειτουργία εγωμένως. Είναι μια λειτουργία η οποία είναι κοινή, χαρακτηρίζει τα ζωικά όντα. Τα φυτά δεν έχουν αίσθηση. Δεν αισθάνονται. Ωραία. Όμως, η λογική δραστηριότητα, το λογικό, είναι μια δραστηριότητα η οποία χαρακτηρίζει μόνο τα ανθρώπινα ζωικά όντα. Άρα, το ιδιαίτερο έργο που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο είναι το λογικό. Έτσι, είναι μια χαρακτηριστική λειτουργία την οποία χαρακτηρίζει τελείως ο άνθρωπος και μόνο το ανθρώπινο ζωικό όν και όχι τα άλλα ζωικά όντα, σίγουρα ποτέ τα φυτικά όντα. Άρα, εδώ να θυμόσαστε αυτή την τριμερή διάλκριση. Ε, θρεπτικό, έτσι, θρεπτικό, αισθητικό, αισθητικό, λογικό. Άρα, γιατί τώρα το λογικό είναι το ιδιαίτερο έργο του ανθρώπου. Εκείνο δηλαδή που πρέπει να καλλιεργεί ο άνθρωπος είναι αυτό το οποίο τον χαρακτηρίζει. Τι χαρακτηρίζει τον άνθρωπο, το λογικό, όταν λέει… Άρα, ο Αριστοτέλης προσπαθεί να θεμελιώσει την ευδαιμονία του ανθρώπου μέσα στην λειτουργία, την ιδιαίτερη λειτουργία, η οποία χαρακτηρίζει τον άνθρωπο. Αφού μιλάμε για ευδαιμονία του ανθρώπου, θα πρέπει αυτή η δημιουργία, η ευδαιμονία, να θεμελιώνεται σε ένα χαρακτηριστικό, σε μία λειτουργία, η οποία χαρακτηρίζει τον ίδιο τον άνθρωπο. Και αυτό είναι το λογικό. Και από εκεί και πέρα συνεχίζει για να μας πει σε πόσα μέρη διακρύφτεται το λογικό. Σε πόσα μέρη και από εκεί και πέρα, όχι, δεν το πες σωστά, προχωράει για να μας πει, πού εντάσσεται το λογικό. Το εντάσσει το λογικό στην ψυχή. Εδώ ακολουθεί το δάσκαλόνι. Κάνει αυτή την διάκριση, η οποία σας είναι γνωστή, διακρίνει την ψυχή σε διάφορα μέρη, σε δύο μέρη συγκεκριμένα, όχι σε διάφορα μέρη, σε δύο μέρη, στο λογικό και στο άλογο μέρος, όπως το λέμε, η ψυχή τη διακρίνει σε δύο μέρη, στο λογικό και στο άλογο μέρος. Μάλιστα, εδώ θα το γράψω, γιατί αυτό πρέπει να το κρατήσουμε μέχρι το τέλος του μετρήματος. Λογικό μέρος και άλογο μέρος. Το άλογο είναι άλογο μέρος, το οποίο όμως κάπου, κάποιες φορές υπαθούει το λογικό. Κάποιες φορές δεν υπόκειται στη λογική, είναι άλογο, και θα δούμε τι περιέχει το άλογο μέρος, αλλά υπόκειται στη λογική. Πριν πάω στα μέρη της ψυχής, για να ανακαλύσουμε λίγο, να πω ένα, δύο πράγματα ακόμα, θα πει λοιπόν ο Αριστοτέλης, μέχρι τώρα, ότι η ευδαιμονία είναι ένα είδος ενέργειας της ψυχής. Το λογικό δεν βρίσκεται, αυτό το ιδιαίτερο, το λογικό στοιχείο, αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ανθρώπου, στο οποίο θεμελιώνεται η ευδαιμονία, βρίσκεται στη ψυχή, έτσι. Θα πει ότι η ευδαιμονία είναι ένα είδος ενέργειας της ψυχής, ένα είδος ενέργειας του λογικού, η οποία όμως ενέργειας γίνεται σύμφωνα με την αρετή. Άρα, βλέπετε, δεν μπορούμε να αποδείγουμε την έννοια λογικό και την έννοια αρετή στις δυό της σημασίας διανοητική και ηθική αρετή. Πάω στα μέρη της ψυχής. Το λογικό μέρος, λοιπόν, έχουμε το λογικό και το άλογο μέρος. Το λογικό μέρος χωρίζεται και αυτός σε δυο μέρη, στο επιστημονικό και στο υπολογιστικό ή λογιστικό. Το ξαναλέω αυτό. Το λογικό μέρος χωρίζεται και αυτός σε δυο μέρη, στο επιστημονικό μέρος και στο λογιστικό ή υπολογιστικό. Θα εξηγήσουμε το κάθε μέρο. Από την άλλη πλευρά το άλογο μέρος περιέχει απλώς αυτό που ονομάζουμε το ορεκτικό της ορέξης μας. Το ορεκτικό μάλλον περιέχει το θρεπτικό, περιέχει τα ένστηκτα, το θρεπτικό. Και περιέχει και το ορεκτικό ή πολιτικό. Να τα εξηγήσουμε λίγο αυτά. Ας πάμε στο λογικό μέρος. Το λογικό μέρος χωρίζεται, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, στο επιστημονικό. Το επιστημονικό μέρος, παιδιά, έχει να κάνει με τη γνώση των αναγκαίων αληθιών. Οι αναγκαίες είναι και αμετάβλητες αλήθειες. Οι αναγκαίες αλήθειες, οι αρχές των μαθηματικών και της λογικής και σ' άλλες αναγκαίες αρχές είχε κατανοώ ο Αριστοτέλης, είναι αναγκαίες μέχρι που δεν μεταβάλλουν. Είναι εκεί, ήσαν εκεί και θα είναι εκεί πάντοτε και στο μέλλον. Άρα το επιστημονικό μέρος του λογικού έχει να κάνει με τη γνώση και με την αναζήτηση, με τη μελέτη πάνω στις αναγκαίες αλήθειες, αν μπορούμε να το θέσουμε έτσι. Το επιστημονικό έχει να κάνει με τη γνώση των αναγκαίων αληθιών. Το λογιστικό ή υπολογιστικό, μπορείτε και το ένα είναι σωστό και το άλλο, το υπολογιστικό σας βοηθάει, έχει να κάνει με τη γνώση αληθιών που δεν είναι αναγκαίες, αλλά είναι ερδεχόμενες, δηλαδή μεταβάλλονται ή μπορούν να μεταβάλλονται. Ωραία, και θα δώσουμε παραδείγματα. Άρα υπάρχουν αλήθειες και του ενός είδους και του άλλου. Εδώ διακρίνει. Το επιστημονικό έχει να κάνει με τις αναγκαίες αλήθειες, τις αιώνιες αλήθειες, άρα για τον Αριστοτέλη, το πρώτο σακινίτο σκηνούν, ο Θεός είναι μια αναγκαία αλήθεια, αν μπορούμε ποτέ να αποκτήσουμε γνώση αυτής, εάν μπορούμε, θα μας βοηθήσει το επιστημονικό. Ενώ από την άλλη πλευρά, το τι συμβαίνει στις διάφορες εμπειρικές επιστήμες, το οποίο μπορεί να μεταβάλλεται, είναι αποτέλεσμα των ανδεχόμενων επιστημών. Είναι αντικείμενο έρευνας του υπολογιστικού τμήματος του λογικού μέρους της ψυχής. Μέχρι τώρα, πιλάμε για καθαρά λογικές διαδικασίες. Πάμε όμως και στο άλλο μέρος της ψυχής, που περιέχει τα χαρακτηριστικά, που περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά του χαρεκτήρα. Και βέβαια, τα χαρακτηριστικά του χαρακτήρα, νομίζω, τα τεξοχήμπερη, εδώ μπορείτε να βάλετε ότι να συμπεριλάβετε τα... Πώς θα το πω, το θρησκευτικό... Τι? Τα ένστικτα. Έτσι, να βλέπω τη λέξη, ευχαριστώ. Τα ένστικτα, έτσι. Ένστικτο διατροπή σας, προστητήρισης και λοιπά. Ένστικτα και ορέξεις. Να το ορεκτικό. Και αυτό το βουλητικό που έβαλα από κάτω είναι ορέξεις, βουλήσεις, εμβούληση, επιθυμία. Βούλο με σημαίνει επιθυμό, επιθυμό, κάτι πολύ, το θέλω, έτσι. Άρα, όλο αυτό το βουλητικό, όλο αυτό το ορεκτικό, το τι θέλω, το τι επιθυμώ, το υπάγει κάτω από το άλλο μου μέρος. Μπορεί να έχω μια όρεξη να φάω 15 παγωτάκια να αναπανέσουν στο μάχη μου μετά. Αυτό είναι μια άλλη επιθυμία, την οποία έχω, η οποία, βεβαίως, επειδή είναι επιθυμία, η οποία πάγεται στο άλογο. Και μετά να δούμε αν μπορεί σε αυτές τις επιθυμίες, έχουμε εκθύσεως, γιατί ο Ρισοτέλης θα δεχθεί ότι είμαστε και φυσική οργανισμή με έντονα, ένστικτα επιθυμίες και ούτω πορέξεις και ούτω κατευθεύσεις. Να δούμε τώρα αν αυτές οι επιθυμίες μας υπάρχει τρόπος να τις υπαγάρουμε σε κάποια από τα μέρη του λογικού μας ώστε να τις τυθασέψουμε λιγάκι. Αυτό είναι το όλο πρόβλημα με τον Αριστοτέλη. Είναι, και με τον Πλάτωνα που ήταν δασκαλότη, γιατί τον δασκαλότη έχει ακούσει πολύ καλά και τον επεξεργάζεται περαιτέρω, ή το πρόβλημα επομένως είναι, πως αυτές τις επιθυμίες που έχουμε εκφύσεως, που ακριβώς επειδή είναι και εκφύσεως είναι τυφλές, μας ζητάνε ό,τι τύχει. Έτσι, ανεξέλεγκτα πράγματα, αν αυτές μπορούμε να τις τυθασέψουμε, θα τα πω τη δύναμη του λόγου, είτε υπό τη μία μορφή είτε από την άλλη. Και αν θέλετε να σας το πω λίγο προκαταπολικά, έτσι για να έχετε μία σχηματική εικόνα του τι θα επακολουθήσει. Και είναι αυτό το τυθάσευμα, το συνεχές τυθάσευμα, που λαμβάνει η χώρα σε όλη τη ζωή, είναι αυτό το τυθάσευμα του άλλου μου μέρους από το λογικό, που καθιστά το χαρακτήρα ενάρρεττο. Αλλά είναι μία διαδικασία απαιτητική για τον Αριστοτέλη. Ας πούμε, οι ορέξεις μας και οι επιθυμίες μας τυφλές, αν επιδοθούμε, αν αφαιθούμε σε αυτές ανεξέλεγκτα, μας καταστρέφουν. Αυτό είναι γεγονός και όποιο παράδειγμα κι αν πάρετε, σε αυτό το συμπέρασμα θα οδηγηθείτε. Άρα, ένα λεπτό, άρα, ο στόχος είναι πόσα τη στιθασέψουμε και το πως δεν είναι μόνο θεωρητικά να τις υπαγάγουμε στο λογικό, διότι άντι και τις υπαγάγαμε. Και ξέρω και συμφώνησα, το συνέλαβα, το κατάλαβα θεωρητικά ότι αν φάω 10 παγωτά το ένα μετά το άλλο θα με πιάσει το στωμάχι μου. Αλλά με δεδομένου ότι είμαι λέμαργη εκφύσεως και θέλω έντονα να φάω 10 παγωτά από 10 διαφορετικές επικυλίες, το λογικό μου το παραμερίζω και τυφλά μπορεί να οθηθώ στο να φάω τα 10 παγωτά. Και είναι παγωτά, έτσι, θα συνέθω. Αλλά αν είναι τίποτα άλλο μπορεί και να μη συνέθω. Ορίστε, Ευαγγελία. Αν αφήσουμε στο άλλο, πότε θα δείχνουμε στο ζώα, έτσι δεν είναι αυτό που... Θα έλεγα ναι, θα έλεγα ναι. Το λέει ο Αριστοτέλης και βέβαια όλοι το λένε. Αλλά κοιτάξτε να δείτε, συμβαίνει πάρα πολύ στη ζωή, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Μπορεί όλοι οι άνθρωποι να μην αφήνονται στο άλλο, στον ίδιο βαθμό, αλλά αφήνονται στο άλλο σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Ας πούμε, ο άλλος ο οποίος από αντεκδικητικότητα πάει να σκοτώσει κάποιον τον οποίον τον έχει κλάψει, εδώ είναι μια έντονη επιθυμία εκδικητικότητας. Δεν πάει να φωνεύσει κανέναν στο πρώτο, στην τύχη. Πάει να φωνεύσει κάποιον και έχει ένα λόγο. Γιατί πάντα θα τον φωνεύσει αυτό, διότι με ζημίωσε, μου έκανε αυτό. Και εδώ όμως, έχουμε το άλογο το οποίο πάει να υπερισχύσει. Το οποίο άλογο πρέπει με κάποιο τρόπο, θα πει ο Αριστοτέλης να το τυθασέψουμε. Και θα πει αυτό που λέμε και σύγχρονης κοινωνίας και το έχει πει ο Αριστοτέλης από τον 4ο αιώνα π.Χ. Υπάρχουν τρόποι και σε ζημοί, οι οποίοι θα τιμωρήσουν τον άνθρωπο, ο οποίος σε ζημίωσε τόσο κοβερά. Και έχει, όπως σας είπα, το έψινο βιβλίο, είναι όλο αθιερωμένο στη δικαιοσύνη. Και σήμερα νομινή, για μένα το έψινο είναι το ειδικό δικομαχείο του Αριστοτέλη. Δεν είναι τυχαίο αυτό. Λοιπόν, μετά από αυτή τη διάκριση των εμμερών της ψυχής, μετά από αυτή τη διάκριση των εμμερών της ψυχής, θα ξέρουμε γιατί. Ωραία, πρέπει στη συνέχεια να αναφερθούμε λίγο στις ηθικές αρετές. Πάμε λίγο στο βίδιο βιβλίου. Τι είναι οι ηθικές αρετές. Ηθικές αρετές έτσι σχετίζονται, οι διανοητικές αρετές διδάσκονται, και οι διανοητικές αρετές σχετίζονται με τα δύο λογικά μέρη της ψυχής, με το λογικό μέρος της ψυχής, σχετίζονται με το επιστημονικό και με το υπολογιστικό μέρος. Αντίθετα, οι ηθικές αρετές σχετίζονται με το άλλογο μέρος της ψυχής. Και θα δούμε ακριβώς τι λέει ο Αριστοτέλης ότι είναι αυτές. Επιτρέψτε μου. Κάτι εδώ πέρα. Ωραία. Εντάξει. Να θυμηθώ σε σχέση με τι είσαι σ' έδωσε την πρώτη, με το τι πήγαινε, γιατί έχω λειτουργία. Λοιπόν, λέει ο Αριστοτέλης, οι διανοητικές αρετές διδάσκονται. Οι ηθικές αρετές δεν διδάσκονται. Ποιες είναι οι διανοητικές αρετές, η γνώση, η τέχνη, η φρόνηση. Για την ακρίβεια είναι πέντε, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Είναι η γνώση ή η επιστήμη, όπως την λέει. Η γνώση ή η επιστήμη, είναι η τέχνη, είναι η φρόνηση, είναι η σοφία και ο νους. Άρα αυτές είναι οι πέντε διανοητικές αρετές σχετίζονται με το λογικό. Αυτές θα τις δούμε πολύ σύντομα, αναλυτικά την καθεμία, αλλά πολύ σύντομα. Αυτές είναι οι διανοητικές αρετές. Λέει, λοιπόν, ο Αριστοτέλης, οι διανοητικές αρετές που έχουν να κάνουν με το λογικό, με τα δύο λογικά μέρη της ψυχής διδάσκονης. Άρα μπορεί κανείς να καταλάβει και να μάθει με τη διδασκαλία τι σημαίνει η επιστήμη, τι σημαίνει τέχνη, τι σημαίνει σοφία, κλπ. Υφιές αρετές δεν διδάσκονται ακριβώς. Ηθικά ενάρετος, δηλαδή ηθικός χαρακτήρας, δεν γίνεται ένας άνθρωπος με τη διδασκαλία. Όσο κι αν διδάξεις τους ανθρώπους την αρετή, αυτό δεν τους κάνει ενάρετους. Και εδώ αναφέρει ο Αριστοτέλης ένα πολύ ωραίο παράδειγμα. Όσο κι αν διδάξεις τον άρρωστο, πώς να γίνει υγιής, δεν τον κάνεις έτσι υγιή. Είμαι σαφής, είναι πάρα πολύ ωραίο εις αυτός ο παραλληλισμός ανάμεσα στην ηθική και ανάμεσα στην υγεία, που νομίζω δεν μπορούσε να έχει σκεφτεί κάτι επιτυχαίστερο τρόπο για να το δείξει. Λέει, τον υγεία άνθρωπο, δεν το κάνει ο γιατρός, δεν το καθιστά ο γιατρός υγιή, διδάσκοντά του, λέγοντάς, θα πάρεις πιταμίνι μπέ, θα πάρεις εκείνο, θα γυμνάζεσαι έτσι. Υγιής γίνεται ο ίδιος ο άνθρωπος όταν αποφασίσει να ασκήσει το χαρακτήρα του υπακούοντας τις οδηγίες ή τη διδασκαλία που το έκανε ο γιατρός. Μόνο τότε, άρα πρωτογενός δεν διδάσκεται η υγεία. Δηλαδή, αν ο χαρακτήρας σου δεν τα εφαρμόσει αυτά στην πράξη, αν δεν τα βάλεις σε εφαρμογή, δεν θα καταστεί ένας ασθενής ποτέ υγιής. Κατά ανάλογο τρόπο, λέει ο Αριστοτέλης, αν έναν που θέλει να γίνει ενάρρετος, τον διδάξουμε απλώς, η διδασκαλία δεν τον καθιστά ενάρρετο. Πέρα της διδασκαλίας, θα πρέπει αυτός ο άνθρωπος να αποφασίσει να θέσει σε εφαρμογή τη διδασκαλία που μόλις άκουσε. Μόνο με το εφαρμόζοντας τη διδασκαλία, δηλαδή ασχώντας τον εαυτό του, καθίσταται ενάρρετος. Να γιατί ενώ, σοφός γίνεται με τη διδασκαλία, ακούει, μαθαίνει. Τεχνίτης γίνεται με τη διδασκαλία και με την εμπειρία, με το παράδειγμα, έτσι, γίνεται και σοφός το ίδιο, αλλά ούτε ενάρρετος, ούτε υγιής καθίσταται από τη διδασκαλία μόνο. Άρα βλέπετε, η αρετή προϋποθέθει εδώ πέρα. Αυτό λέει ο Αριστοτέλης, όχι μόνο τη γνώση, αλλά και μια συνειδητία άσκησε τη χαρακτήρα. Εάν ο καθένας από εμάς, αν εγώ η ίδια, δεν αποφασίσω να εφαρμόσω στο χαρακτήρα μου αυτά τα οποία άκουσα, έμαθα, διδάχτηκα από τον δάσκαλό μου, τότε δεν υπάρχει περίπτωση να πιούσω ποτέ την αρετή μου. Ε, θα διαχωρήσει ο, και μιλάμε για ειδικές αρετές, θα διαχωρήσει ο, είμαστε στο βήτα και στο γάμα, θα διαχωρήσει ο Αριστοτέλης τις αρετές, προσέξτε, τις αρετές, θεωρεί ότι είναι ιδιότητες στον ανθρωπτήνη αρετή. Και τι είναι η κακία, ιδιότητα που έχει ο άνθρωπος να λειτουργεί με ενάρετο τρόπο. Και τι είναι η κακία, ιδιότητα που έχει ο ανθρώπινος χαρακτήρας ή ο άνθρωπος να λειτουργεί με κακό τρόπο. Λέει λοιπόν, οι αρετές δεν είναι ούτε συναισθήματα, ούτε δυνάμεις, έτσι. Άλλο το συναισθήμα, αισθάνομαι φόβο, οργή και λοιπά, γανάκτηση, αυτά είναι συναισθήματα. Οι αρετήτες δεν είναι κάποια ασίας, είναι αυτά. Ούτε είναι δυνάμεις ή ικανότητες μεταφράζει ή μεταφραστίζει. Οι ικανότητες είναι οι δυνάμεις που έχουμε για να μπορέσουμε να νιώσουμε τα συναισθήματα. Δηλαδή, κάποιοι δεν αισθάνονται καν συναισθήματα. Δηλαδή, βλέπουν ένα τραγικό γεγονός προς δάκρους και δεν αισθάνονται λύποι. Γιατί λέει ο Αριστοτέλης, γιατί πρέπει να έχεις και λέει ικανότητα στο να αποκτήσεις, στο να έχεις εμπειρία, να λάβεις εμπειρία των διαφόρων συναισθημάτων. Άρα, δεν αρκούν τα συναισθήματα, αλλά και η ικανότητα να τα βιώσει. Η αρετή δεν είναι ούτε συνέστημα, ούτε δυναμή, είναι έξι. Αυτό το υπογραμμίζω, είναι συνήθεια. Η αρετή, το υπογραμμίζω, είναι έξι, είναι συνήθεια. Και κοιτάξτε τι ωραία ταιριάζει με αυτό τον πρακτικό χαρακτήρα που δίνει στις ειδικές αρετές ο Αριστοτέλης. Είναι ειδικότερα, λέει ο Αριστοτέλης, η αρετή είναι η συνήθεια, η έξι που έχει κάποιος να επιλέγει το μέσο, το σχετικό μέσο, στις πράξεις του και στα συναισθήματά του. Το ξαναλέω αυτό, η αρετή, γιατί είπαμε, η αρετή είναι έξι, έτσι. Αρετή, λέει, είναι η έξι, η συνήθεια που έχει κάποιος, που αποκτά κάποιος σταδιακά. Κακώς το έθεσα που έχει ή δεν έχει, γιατί τη συνήθεια είναι κάτι που καλλιεθείται. Μπορεί κάτι δεν το έχουμε, μια συνήθεια δεν την έχουμε στην αρχή, αλλά σταδιακά την αποκτούμε. Και αν διαφωνείτε γι' αυτό, δεν μας αρέσει και γιατί σε κλασική μουσική, μας αρέσει, όχι. Και μάλιστα, όταν ακούμε στην αρχή, εγώ, όταν προτάκουσα στην αρχή κλασική μουσική, είπα, τι φρικτό πράγμα, μάλλον δεν το είπα, δεν το όλπιζα, γιατί μπορεί να βρισκόμουν σε ένα περιβάλλον που, ας πούμε, δεν σύγχρον να πω κάτι τέτοιο ή να μου κάνει και η γνώμη μου. Σκέφτηκα όμως τι είναι αυτό, είπα, από μέσα μου. Αλλά επειδή είχα ερεσδίσματα, έτσι άκουγα κατά καιρούς κλασική μουσική, μου δήγηρε την περιέργεια και άρχισα να ακούω, ποτέ μόνη, με διαφορετικά κομμάτια, και ναι με κάποια κομμάτια δεν μου λέγαν τίποτα, αλλά κάποια άλλα κομμάτια άρχισα να μου λένε κάτι. Και από αυτό το ελάχιστο, αυτό το ελάχιστο, άρχισα σταδιακά, χωρίς κανείς να με πιέζει, δεν υπέστηκε ποτέ πίεση, γι' αυτό και άρχισα σταδιακά, αυτό το ελάχιστο που μου άρεσε στην κλασική μουσική, μπορεί να μ' άρεσε στην Αρχή λίγο με τον Κύπνο του Τσαϊκόβσκη, για παράδειγμα, και μετά άρχισε και το έπαιξε έκρινα και στο Μότσαρ και σε εκείνο, και άρχισα σταδιακά, με την έξι, με τη συνήθεια, να καλλιεργώ αυτό που λένε, μια αρέσκεια απέναντι. Άρχισα να μου αρέσει η κλασική μουσική, ενώ δεν είχα, αρχικά, δεν είχα καμία τέτοια, καμία τέτοια, πώς να το πω, δεν μου άρεσε κάτι τέτοιο. Πώς να δει, δεν είχα κάποια πολύ ωραία, δεν είχα κάποια τέτοια προδιάθεση. Ούτε δεν μου άρεσε. Άρα βλέπετε σε πάρα πολλά, και σε αυτό οφείλουμε να αναφερήσουμε, τον ρόλο που παίζει το εκπαιδευτικό και το κοινωνικό περιβάλλον. Το εκπαιδευτικό και το κοινωνικό περιβάλλον, που κάποιοι το κατακρεουργούνε στον τρόπο με τον οποίο αναφέρονται σε αυτό, λες και όλα τα κακά έχουν προέδεια από το κοινωνικό περιβάλλον, και λες και τίποτα καλό δεν έχει προέδεια από αυτό. Άντε τότε να φύγουμε από το κοινωνικό περιβάλλον, να πάμε στην κατάσταση, στη ζωή, στη φύση, αφού το κοινωνικό περιβάλλον δεν μας έχει ωφελήσει ποτέ και σε τίποτα. Άντε το κοινωνικό περιβάλλον μας έχει πλάξει συχνά σε πολλά πράγματα, αλλά μας έχει ωφελήσει και σε πάρα πολλά πράγματα. Και νομίζω πρέπει να έχουμε την αξίτητα και την αμεροληψία και την αντικειμενικότητα έτσι να το αναγνωρίζουμε. Γιατί τα πάω όλα αυτά για να σας πω και επανέχουμε στην αρετή που είναι έξι, είναι συνήθεια. Άρα μια συνήθεια, τώρα πώς πρώτα αρχίζει μια συνήθεια είναι ένα άλλο θέμα. Καλλιεργείται και αναπτύσσεται σταδιακά. Αυτό θέλει να πει και ο Αριστοτέλης, ότι η αρετή είναι μια συνήθεια, μια διαδικασία δηλαδή, μια συνεχής άσκηση κατά την οποία κανείς επιλέγει το σχετικό μέσο στις πράξεις που κάνει και στα συναισθήματα τα οποία βιώνει. Τι ωραία λέει. Βέβαια, δεν είναι τρόμαξα, δηλαδή έτσι. Και στα συναισθήματα τα οποία βιώνει. Εδώ, πάνω στον ορισμό της αρετής, έχετε τη φωτοτυπία. Κοιτάξτε λίγο τη φωτοτυπία σας, η οποία αρχίζει με από τη σελίδα 115 και κοιτάμε τη μετάφερση απευθείας. Και λέει εδώ, Αριστοτέλης, εκεί στο κεφάλαιο 4, λέει, μπορεί να πιστεύουμε, λέει, τέταρτη γραμμή, αν γραφατοποιούν δίκαιες και σόφρονες πράξεις, θα είναι ήδη δίκαιοι και σόφρονες. Όπως ακριβώς αν ασχολούνται με τη γραμματική και με τη μουσική, είναι ήδη γραμματική και μουσική. Ή μήπως, ή μήπως, διερωτάτε, στις διαφορετικές τέχνες δεν είναι έτσι τα πράγματα, διότι ενδέχεται να εκφράσει κάποιος κάτι σύμφωνο με τη γραμματική τυχαία και μετά από υπόδειξη άλλου. Άρα μπορεί να πετύχω το σωστό στη γραμματική τέχνη τυχαία. Αυτό θα είναι όμως κάποιος στην πραγματικότητα γραμματικός αν εκφράσει κάτι και σύμφωνα με τη γραμματική και ως γραμματικός σύμφωνα δηλαδή με τη γνώση που έχει αυτός ίδιο στη γραμματική. Άλλωστε, ούτε και έχουν κατά τον ίδιο τρόπο τα πράγματα στις τέχνες και στις αρετές. Τα έργα των τεχνών έχουν μέσα τους αυτά τα ίδια την αξία τους. Αρχί λοιπόν να γίνονται έχοντας κάτι από αυτήν από την τέχνη. Τα έργα όμως που πραγματοποιούνται, δηλαδή αρχί για να γίνω γραμματικός, να έχει η τέχνη μου κάτι από τη γραμματική τέχνη. Αν κατέχω τη γραμματική τέχνη, αυτό με κάνει γραμματικό. Έστω και μηχανικά να κατέχω τη γραμματική τέχνη, αυτό με κάνει γραμματικό. Υπήρχε ένα γραμματική συναρχαιότητα. Τα έργα όμως, λέει, εδώ βάζει ένα όμως, που πραγματοποιούνται σύμφωνα με τις αρετές. Δεν είναι προϊόντα δικαιοσύνης ή σοφροσύνης, αν τα ίδια δεν περιγγίουν μια ποιότητα αυτού του είδους, αλλά και αν εκείνος που τα πραγματοποιεί, δεν διακατέχεται από μια ανάλογη διάθεση. Εδώ λέει, βέβαια, για να γίνω γραμματικός, αρκεί το να κατέχω κάτι από τη γραμματική τέχνη, αλλά στα θέματα της των αρετών. Δεν αρκεί μόνο για να είμαι δίκαιος να κατέχω κάτι από τη δικαιοσύνη. Δηλαδή, κατά σύμπτωση, τυχαία έκανα μια δίκαιη πράξη, αλλά επιπλέον, και εγώ που τα πραγματοποιώ, πρέπει να διακατέχω με από μια κατάλληλη διάθεση. Και τα συνοψίζει βαρακάτω. Τρία τεινά πρέπει να ισχύουν για να πω ότι κάποιος πράτει ενάρετα ή για να πω ότι εδώ ισχύουν οι όροι της αρετής. Πρώτον, πρέπει κάποιος να τα πραγματοποιεί εν γνώση του. Και εν γνώση του θα πει συγκεκριτά, όχι τυχαία, γιατί είπε παραπάνω ότι ένας μπορεί να φανεί ότι είναι γραμματικός με το να μπει το σωστό τυχαία. Άρα λέει εν γνώση του, όχι τυχαία. Ανερεί αυτό το τυχαίο. Δεύτερον, αν τα πραγματοποιεί από δική προτίμηση και μάλιστα από προτίμηση γι' αυτά τα ίδια, θα το εξηγήσουμε αυτό. Και τρίτον, αν τα πραγματοποιεί διακατεχόμενος από μια σταθερή και αμετακίνητη διάθεση. Άρα, ένας είναι δίκαιος εις όφρον, γιατί μιλάμε εδώ για αρετές πλέον, φύγαμε στις αρετές, φύγαμε τις τέχνηνες. Ένας είναι δίκαιος αν επιτελεί δίκαιες φράξεις εν γνώση του, όχι τυχαία. Αν της επιτελεί διότι της προτίμησε, διότι σε πέλεξε, διότι όχι μόνο συνειδητά, όχι μόνο εν γνώση του, αλλά επιλέγει να πράξει το δίκαιο, διότι θέλει το δίκαιο και μόνο, λέει, από προτίμηση γι' αυτό το ίδιο. Και τρίτον, αν πραγματοποιεί της δίκαιες πράξεις διακατεχόμενος από μια σταθερή και αμετακίνητη διάθεση, δηλαδή, έχει μια διάθεση να επιτελεί δίκαιες φράξεις. Μ' άλλα λόγια, δίκαιος είναι αυτός που επιτελεί τις δίκαιες φράξεις εν γνώση του, πρώτος όρος, αυτός που επιλέγει να επιτελεί τις δίκαιες φράξεις για τις δίκαιες φράξεις, και όχι για κάποια τα μοιμή που θα πούνε οι ωφελημπιστές. Και τρίτον, διότι επιτελεί αυτές τις δίκαιες φράξεις επανειλημμένα, από διάθεση. Διάκειται ευνοϊκά εις τον αθέλη να επιτελεί δίκαιες φράξεις. Άρα, εδώ μόνο, παιδιά, μόνο αυτή η σύλληψη των δίκαιων πράξεων, έτσι, της αρετής μάλλα λόγια, δικαιοσύνη είναι η αρετή, είναι υπέρ τοτή των αρετών, για τον Αριστοτέλη, μόνο αυτό η σύλληψη της αρετής έχει ανελέσει πλήρως θεωρίως οφελεμιστικού τύπου. Συνειδητά, εν γνώση, μετά από επιλογή, αυτό σημαίνει πλήρη γνώση, μετά από επιλογή για την ίδια, κάνω τη δίκαιη πράξη για τη δίκαιη πράξη, όχι για την ωφέλεια που μπορεί να επιφέρει στους περισσότερους ανθρώπους, και τρίτον, διότι προδιατίθεμαι να κάνω πάντοτε δίκαιες φράσεις. Και αν πάτε στη σελίδα 100, αν το βρω τώρα, 100, είναι στην άλλη φωτοτυπία, πάτε από αυτές οι φωτοτυπίες, σας τις έδωσα λίγες λίγες για να μην τις περιλέψετε. Οπότε, εδώ θα κοιτάξετε σελίδα 125, σελίδα 125. Κοιτάξτε, εδώ ποιοι δεν έχουνε, ορίστε, είστε εντάξει, ποιοι δεν έχουνε, ορίστε, κοιτάμε στη σελίδα 125, με βάση το ποιος είναι ενάρρετος και πώς κάποιος καθίσταται ενάρρετος, στη σελίδα 125 κάτω κάτω λέει, και όταν διαβάζω τον ορισμό, της αρετής, στους φοιτητές μου αισθάνομαι, το αρχαίο κείμενο είναι ακριβέστερο από το νεοελληνικό, αλλά διαβάσουμε και τα δύο πρώτα το νεοελληνικό, καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα, ότι η αρετή είναι συνήθεια, είναι έξι, επιλεκτική, μια συνήθεια κατά την οποία επιλέγουμε, επιλέγουμε δηλαδή από συνήθεια, μας έχει γίνει ρουτίνα, διότι δεν επιλέγουμε όπως συνήθεια, δηλαδή έχουμε συνηθίσει πια να επιλέγουμε, είναι μια συνήθεια επιλεκτική που κατέγει θέση μεσότητας, η οποία μεσότητα ανοείται σε σχέση με εμάς, η οποία μεσότητα ορίζεται από τη λογική, όπως αν την ορίζε ο φρόνιμος άνθρωπος. Αποτελεί όμως μεσότητα ανάμεσα σε δύο κακίες, η μία από υπερπολή και η άλλη από έλλειψη. Έχετε τα άλλη σε δύο δε ή όχι. Α ωραία. Η μία από υπερπολή και η άλλη από έλλειψη. Και ακόμη η αρετή είναι μεσότητα διότι άλλες από τις κακίες υπολείχονται και άλλες υπερέχουν από το σωστό μέτρο τόσο στα συναισθήματα όσο και στις πράξεις, ενώ η αρετή επιλέγει και βρίσκει πάντα το μέσο. Έτσι κοιτάξτε πολύ σύντομα λίγο στο αρχαίο. Έστειν άρα η αρετή. Έξις προαιρετικοί. Κάπου πιο ωραίο αυτό. Είναι έξις συνήθεια κατά την οποία επιλέγουν. Είναι έξις συνήθεια κατά την οποία επιλέγουμε. Προερούμεθα. Εν μεσότητη ούσα, η οποία βρίσκεται στο μέσον ή προς εμάς. Μεσότητη σε σχέση προς εμάς. Ορισμένη το λόγο η οποία ορίζεται από το λογικό και ο αν ο φρόνημος ορίσει με τρόπο το οποίο θα τον όριζε ο λόγος και λοιπά και λοιπά. Θεωρώ ότι εδώ είναι σαφέστερο και αντυπέστερο το αρχαίο. Να δούμε λίγο τον ορισμό. Με βάση αυτά που είπαμε προηγουμένως. Είναι λοιπόν μια συνήθεια η οποία, κοιτάξτε, είναι μια συνήθεια επιλεκτική. Και αυτή η δύο όρη μπορεί να φαίνονται λίγο ότι αυτό ανερεί ο ένας τον άλλο. Διότι όταν επιλέγω επιλέγω συνειδητά. Ενώ όταν κάνω κάτι από συνήθεια δείχνω το κάνω λίγο μηχανικά. Έτσι δεν είναι. Άρα όταν λέμε συνήθεια επιλεκτική θα είναι λογικά θα προβληματιστεί και θα πει τώρα επιλέγω ή το κάνω από συνήθεια. Ωραία. Λοιπόν θέλει να πει εδώ Αριστοτέλης είναι μια επιλογή που έχει καταστεί συνήθεια. Δηλαδή επιλέγουμε. Δηλαδή όταν επιλέγω κατ' επανάληψη κατ' επανάληψη να πράτω δίκαιες πράξεις μετά πράτω δίκαιες πράξεις από συνήθεια μηχανικά. Μηχανικά. Έχει γίνει μέρος στο εαυτού μου. Δευτέρα αφήσι μου. Αυτό προσπαθεί να πει που κατέχει όμως αυτή η συνήθεια και η θέση της μεσότητας όπως νοείται σε σχέση με εμάς, η οποία ορίζεται από το λογικό. Δηλαδή αυτή η μεσότητα καθορίζεται από το λογικό μέρος. Να πω στην αρετή, στην ειδική αρετή επομένως. Βλέπετε εδώ, γιατί προσέξτε να δείτε, οι ειδικές αρετές υπάγονται είπαμε κάτ' από το άλογο μέρος. Άρα είναι μία, και το άλογο μέρος είναι αυτό το μέρος της ψυχής, προσπαθούμε να το ασκήσουμε, να το δαμάσουμε έτσι, να επιλέγει, αλλά μετά να επιλέγει περισσότερο, να ασκείται στο να επιλέγει την αρετή, τη δικαιοσύνη, τη σοφροσύνη ή το καθεξής, αλλά κατά την επιλογή να υπόκειται στο λογικό. Άρα είναι η μεσότητα, η οποία σε σχέση προς εμάς, η οποία μεσότητα ορίζεται, καθορίζεται από το λογικό υπακούει. Άρα δηλαδή το λογικό υποβάλλει στις επιλογές μου που είναι το μέσο και εφόσον το τυρώ αυτό το μέσο είναι ενάρετη ή ενάρετος. Άρα βλέπετε ανεπόφευτα πως το λογικό επεμβαίνει στο άλογο κατά τη διαμόρφωση του ενάρετου χαρακτήρα. Εντάξει, δηλαδή υπησέρχονται κατά τη διαμόρφωση των αρετών, παίζουν ρόλο και τα δύο μέρη της ψυχής, και το λογικό και το άλογο. Μάλλον και το άλογο από κει ξεκινάμε γιατί μιλάμε για επιθυμίες, μιλάμε για ορέξεις, μιλάμε για το πολιτικό μας, το οποίο όμως καθίσταται ενάρετο μεσότητα μόνο με την επέμβαση του λόγου. Παιδιά, αν κρυώνετε, έχει ξεμυρίσει έντουσα. Να και από αυτή στη δική μας εμπορία. Μπορείτε να το πείτε στον παράδειγμα, άμα κρυώνετε, δεν θα πείτε. Και από κει και πέρα, δεν θα πω τάλλα, ίσως τα ξέρετε, απλώς θα πω επί προγράμμικη, εννοεί μεσότητα, η φυλαλήθεια είναι ανάμεσα στην αναζωνία και την ιρωνία, έτσι, το ξαναλέω αυτό, η φυλαλήθεια είναι αρκετή, βρίσκεται στο μέσον, ανάμεσα στην αναζωνία, που είναι το ένα άκρο, το άκρο της υπερβολής, και το άλλο άκρο της έλλειψης είναι η ιρωνία. Τι άλλα παραδείγματα δίνει. Ένα λεπτοκάπτιο, πιο επιτυχημένο παράδειγμα, που το δίνει στο βιβλίο, η ανδρεία, η ανδρεία είναι στο μέσον, ανάμεσα στο φόβο και στη θρασίτητα, έτσι, ο φόβος, ο δηλός, αυτός που φοβάται είναι ο δηλός, έχουμε έλλειψη, από το άλλο άκρο, αυτός που καταβάλλεται πολύ από τον φόβο, είναι ο δηλός, αυτός που δεν αισθάνεται δυό του φόβο, και αυτός δεν είναι ενάρρυτος, αυτός δηλαδή πάει στον πόλεμο να πολεμήσει, που δεν αισθάνεται φόβο από τον εχθρό που έχει απέναντι, είναι φρασίσεως παράλογος, διότι ο εχθρός είναι απέναντι, και αν δεν προσέξει, στοιχειοδός με την πρώτη θα του φάνε το κεφάλι, ανδρίος είναι εκείνος που έχει επίγνωση του φόβου, παρατάφτα κρατάει τη δέση του, και αυτός είναι το μέσον, είναι ο ανδρίος, ούτε δηλός ο ρήμψας της, ούτε βάζει στα πόδια, ούτε ο φρασίς, που πάει εκεί και στέκεται και το πρώτο φόλι το ρίχνει κάτω, ο ανδρίος είναι κάπου στη μέση, ο οποίος θα προσπαθήσει να αγωνιστεί για το λόγο που πήγε, έτσι να αγωνιστεί, να αγωνιστεί, λοιπόν, και εδώ αφιερώνει η ενάμιση κεφάλαιο, δεν θα ασχοληθούμε άλλο με αυτό. Αυτές ήταν οι δικές αρετές οι οποίες ακριβώς επειδή είναι αντίθεσες, μάλλον όταν έχουν δικές αρνητικές, πριν εκαθυδρυθούν, πριν ο χαρακτήρας ασκηθεί και έχουμε την εμφάνιση των αρετών του πρωτού, ο χαρακτήρας αρχίσει να καθίσταται ενάρετος, δεν έχουμε καθόλου αρετές, τι έχουμε, έχουμε ορέξεις, έχουμε αντίθεσες επιθυμίες, αλλά οι αρετές αυτές, οι έξεις αυτές λίγο σιγά σιγά καλλιεργούνται στον ανθρώπινο χαρακτήρα με τη βοήθεια και την επιβολή του ανθρώπινου λογικού. Είπαμε όμως ότι με ποιο τρόπο, δεν εξηγήσαμε, με ποιο τρόπο το λογικό επιβάλλεται στο ορεκτικό, στις ορέξικες επιθυμίες ώστε να συμβάλει στην ανάπτυξη του ενάρετου χαρακτήρα, στην ανάπτυξη των ειδικών αρετών και αναφέραμε προηγουμένως ότι οι αρετές, οι διανοητικές αρετές είναι η τεχνική ικανότητα, η τέχνη, η επιστήμη, η φρόνηση, η σοφία και ο νους. Θυμηθείτε όλα αυτά μας αποσχολούν, θυμίζω να μην, γιατί ήθελα λίγο να σας αναφερθούμε στις λεπτομέρειες για να χάσουμε όμως το κύριο ειρμό της σκέψης, το κύριο ειρμός της σκέψης είναι πως η αρετή θα συμβάλει στην επίτεξη της ανθρώπινης ευδαιμονίας, έτσι. Άρα μέχρι στιγμής είδαμε πως μπορούμε να επιτύχουμε την αρετή. Το επόμενο που θέλουμε να δούμε είναι την ηθική αρετή, μπορούμε να πετύχουμε την ηθική αρετή, η οποία θα μας οδηγεί στην ευδαιμονία. Αλλά δεν εξηγήσαμε, το επόμενο που θα δούμε είναι κατά τι συμβάλει, κατά τι βοηθάνε οι διανοητικές αρετές στην επίτεψη των ηθικών αρετών, γιατί εδώ έχουμε και μια συμβολή του ανθρώπινου λογικού. Άρα πως και με ποιο τρόπο το ανθρώπινο λογικό συμβάλει στην καλλιέργεια και στην ανάπτυξη των ηθικών αρετών, στην καλλιέργεια του ενάρρυντου χαρακτήρα. Θα πω πολύ επιτροχάδι δύο λόγια για την καθεμία αυτή αρετή, τη διανοητική. Πάρτε και τις επόμενες δύο-τρεις. Ένα λεπτό είστε, μάλλον ανάποδα. Αυτές είναι δικές, για τις διανοητικές αρετές. Και αυτές είναι δικές. Λοιπόν, θα πει ο Αριστοτέλης, πρώτα-πρώτα έχουμε την επιστήμη. Και ξέρετε η επιστήμη, επίσταμε, είναι κατεξοχήν αρχαία ελληνική λέξη. Η επιστήμη λέει, είναι μια ικανότητα με την οποία αποκτάμε γνώση. Μας ενδιαφέρουν οι λύμνες γνώση, αποκτάμε. Αποκτάμε αποδεικτική γνώση, παιδιά. Αποκτάμε αποδεικτική γνώση. Τι σημαίνει αποδεικτική γνώση, αφού ξέρουμε την πρώτη αρχή, τις πρώτες αρχές, από εκεί μπορούμε να συνάβουμε άλλες αλήθειες. Αφού ξέρουμε την βασική αλήθεια, την πρωταρχική αλήθεια, μπορούμε να συνάβουμε με την απόδειξη, με τον παραγωγικό συνταγισμό. Άρα, ο λόγος της επιστήμης, επομένως, αν υποθέσουμε, αν υποθέσουμε ότι έχουμε κάποιες πρώτες αρχές εδώ, εγώ δεν σας είπα ακόμα πώς γνωρίζουμε τις πρώτες αρχές, αλλά υποθέστε ότι έχουμε πρώτες αρχές, να υποθέσουμε ότι έχουμε την πρώτη αρχή Α. Η διαδικασία της παραγωγής επιμέρους αρχών από αυτές τις πρώτες αρχές είναι έργο της διανοητικής αρετής, η οποία ονομάζεται επιστήμη. Άρα, από εδώ και κάτω είναι η λειτουργία της επιστήμης. Στη συνέχεια, έχουμε την τέχνη, μια άλλη διανοητική αρετή, η οποία ονομάζεται τέχνη, τεχνική ικανότητα. Η τέχνη στον Αριστοτέλη μπορεί να αναφέρεται, παιδιά, στη παραγωγή ή στην πράξη. Μπορεί να αναφέρεται στη δημιουργία ή στην πράξη. Τι σημαίνει αυτό το πράγμα. Η τέχνη για τον Αριστοτέλη έχει να κάνει ή με τη δημιουργία αθαλμάτων, γλυπτών, ζωγραφικών πινάκων. Άρα, η τέχνη μπορεί να σχετίζεται σε ό,τι είναι ποιητών, δημιούργημα, δηλαδή καλλιτέχνημα, ή μπορεί να σχετίζεται με το πρακτέο, μπορεί να σχετίζεται με την πράξη. Και για τον, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η τέχνη είναι έλογη παραγωγική έξι, είναι έξι. Και η τέχνη είναι λογική μεταλόγου, έξι μεταλόγου. Ακολουθεί η φρόνηση. Άρα, εδώ, ένα λεπτό, μια μικρή διευκρίμηση. Η τέχνη δεν σχετίζεται με τη γνώση, έτσι. Η τέχνη έχει καθαρά πρακτικό χαρακτήρα. Εδώ είπαμε, η επιστήμη σχετίζεται με τη γνώση, με την αποδεικτική γνώση, μπορούμε να το γράψουμε, με την αποδεικτική γνώση, με την αποδεικτική αλήθεια. Η τέχνη έχει καθαρά πρακτικό χαρακτήρα, σχετίζεται ή με την πίηση, και πίηση στην αρχαιότητα σημαίνει ποιοδμιουγό, ή με την πράξη, έτσι, ενεργό, δρό. Η φρόνηση είναι η άλλη διανοητική αρετή, η οποία είναι μια, λέει ο Αριστοτέλης, είναι μια έλογη πρακτική, είναι μια έλογη πρακτική αρετή, που έχει αντικείμενο τα όσα είναι καλά ή κακά για τον άνθρωπο. Λέει ο Αριστοτέλης ότι η φρόνηση είναι διαφορετική από τη σοφία. Η σοφία είναι γενικότερα αυτή η περιέργεια, η αποποίηση της περιέργειας την οποία έχουμε, η απόκτηση γνώσεων γενικά. Άρα λέμε για κάποιον ότι είναι σοφός, έτσι. Η φρόνηση είναι ένα είδος πρακτικής γνώσης. Η φρόνηση είναι ένας όρος κλειδί για τον Αριστοτέλη, έτσι. Η πρακτική φρόνηση είναι η πρακτική γνώση. Η γνώση εμπειρικών προβλημάτων της ζωής. Και το είδαμε αυτό όταν αναφερθήκαμε στην περιπτωσιολογία την οποία φρόνηση, δανείζω την περιπτωσιολόγια από τον Αριστοτέλη. Όταν μελετήσουμε πολλές περιστάσεις στη ζωή και οδηγηθούμε σε κάποιες συμπεράσματα, αποκτήσουμε δηλαδή εμπειρία αυτού του είδους των προβλημάτων, σταδιακά αποκτάμε φρόνηση. Προσέξτε όχι σοφία, πρακτική σοφία. Αποκτάμε πρακτική σοφία. Η σοφία είναι σοφία όταν σχετίζεται με τη γνώση. Η φρόνηση όμως είναι πρακτική σοφία. Γιατί έχει να κάνει με τα καλά και τα κακά για τον άνθρωπο. Τις καλές και τις κακές πράξεις για τον άνθρωπο. Και λέει, από τη μια πλευρά ο τελικός σκοπός της πίησης της παραγωγικής εργασίας διαφέρει από την ίδια την εργασία. Στην παραγωγική εργασία το προϊόν είναι ένα άγαλμα. Από την άλλη πλευρά ο τελικός σκοπός της πρακτικής εργασίας δεν διαφέρει, ο σκοπός της πρακτικής εργασίας δεν έχει άλλο αποτέλεσμα, έχει την ίδια την πράξη. Επομένως, η φρόνιση αναφέρεται στην ίδια την πράξη. Ενδιαφέρεται για τον τελικό σκοπό που έχει, αναφέρεται στον τελικό σκοπό που έχει η πράξη. Η καλή πράξη. Επομένως, γιατί λέμε ότι ο Περικλήσι ήταν, λέει, ένας φρόνιμος κυβερνήτης πολιτικός. Διότι έπραξε κατά τρόπο που ήταν αγαθός για τους πολίτες και για την πολιτεία του. Διέθεται πρακτική σοφία. Λέει, λοιπόν, ο Αριστοτέλης, ότι η φρόνιση είναι αληθής έλογη έξι με αντικείμενο την πράξη που έχει να κάνει τα ανθρώπινα λατά. Άρα, μέχρι τώρα είδαμε, η τέχνη έχει να κάνει με την παραγωγή και με την πράξη. Η φρόνιση έχει να κάνει κατεξοχή με την πράξη. Άρα, έχουμε ξεφύγει από το θέμα της γνώσης. Ο νους τώρα. Ο νους είναι εκείνος, η ιδιάνοια ή ιδιανοητική αυτή λειτουργία. Είναι εκείνη με την οποία αποκτάμε γνώση των πρώτων ακών. Αλλά τις πρώτες αρχές δεν τις γνωρίζουμε με την επιστήμη. Τις πρώτες αρχές, τις γνωρίζουμε με αυτήν την διανοητική λειτουργία. Με το νου, με τις πρώτες αρχές, τις γνωρίζουμε τη διάνοια του νου, τη διανοητική λειτουργία, πες το όπως θέλετε. Τις αρχές που παράγονται, τις επιμέλους αρχές που παράγονται από τις πρώτες αρχές, τις γνωρίζουμε με την επιστήμη. Η τέχνη είναι η ποιητική έξυπ, η πρακτική έξυπ, έχει να κάνει με τις πράξεις. Η φρόνιση είναι η έλογη έξυπ, η φρόνιση είναι η έλογη έξυπ, που έχει αντικείμενο την πράξη, η οποία έχει να κάνει με τα ανθρώπινα αγαθά. Και η σοφία μπορεί να σημαίνει, είναι γενικότερα η γνώση. Έτσι, είναι γενικότερα η γνώση. Λοιπόν, για να δω εδώ τι σας έχω φέρει να σας συμπληρώσω. Λοιπόν, ωραία, νομίζω το βρήκα. Ναι, ωραία, κάτι που ξέχασα. Ωραία, το είδα τώρα. Λοιπόν, λέει στη σελίδα 85, κάπου προς την αρχή, δεν τα πει από τη γραμμή φρόνιμα, θεωρούμε εκείνο που εξετάζει σωστά κάθε θέμα που τον ενδιαφέρει. Γι' αυτό και αυτόν θα εμπιστευτούμε γι' αυτά. Έτσι λέμε ότι μερικά ζώα είναι φρόνιμα, όσα δηλαδή φαίνεται ότι έχουν την δυνατότητα να φροντίσουν για τον τρόπο της ζωής τους. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η σοφία δεν μπορεί να είναι το ίδιο πράγμα με την πολιτική επιστήμη. Γιατί αν ονομάσουμε σοφία την γνώση των γραμμάτων που μας είναι ωφέλημα, τότε θα έχουμε, το αφήνω αυτό, διότι είναι μία μόνο η γνώση για το αγαθό όλων των ζωντανών ότων. Λοιπόν, πάω στη λίδα 85, πάλι, τελευταία παράδειγμα. Από το υποσημείο 26 και μετά. Από όσα είπαμε πιο πάνω, είναι ολοφάνερο ότι η σοφία είναι επιστήμη και μαζί νους των πολιτιμοτέρων από την πίστη φραγμάτων. Αυτό είναι αυτό που λυσμόνισα να σας πω. Ότι ο σοφός, μιλάμε τώρα για τον θεωρητικό σοφό, είναι αυτός που συνδυάζει την επιστήμη, την νόση, την αποδεικτική νόση, είναι τη διανοητική ενέργεια, τη γνώση των πρώτων αρχών. Έτσι, είναι αυτά τα δύο μαζί. Γι' αυτό οι άνθρωποι ονομάζουν σοφούς τον Αναξαγώρα. Είναι δηλαδή η εντελώς θεωρητική γνώση, δηλαδή ο σοφός είναι το αντίθετο του φρόνιμος. Ο σοφός έχει να κάνει με τη γνώση των πρώτων αρχών, έχει να κάνει με την αποδεικτική γνώση. Ο φρόνιμος έχει να κάνει με τη γνώση των πραγμάτων της ζωής, των πραγματικών θεμάτων, των πρακτικών θεμάτων. Ο φρόνιμος είναι ο πρακτικός σοφός, ενώ ο σοφός είναι ο θεωρητικός σοφός. Γι' αυτό οι άνθρωποι ονομάζουν σοφούς τον Αναξαγώρα, τον Θαλή και τους παρόμοιους, δεν λένε όμως ότι είναι φρόνιμοι όταν δουν ότι αρνούν τους συφέρους. Και ενώ λένε οι άνθρωποι ότι αυτοί οι σοφοί γνωρίζουν πράγματα σπάνια και αξιοθάμμαστα και δύσκολα και ανώτερα από τα ανθρώπινα, συγχρόνως τα θεωρούν όλα αυτά άχρηστα, επειδή τους καταλογίζουν ότι δεν ζητούν να γνωρίζουν τα αγαθά που είναι οφέλημα για τους ανθρώπους. Η φρόνιση αναφέρεται στα ανθρώπινα και στα πράγματα που είναι αντικείμενο απόφασης. Η φρόνιση αναφέρεται στα ανθρώπινα πράγματα που είναι αντικείμενα και γι' αυτά πρέπει να αποφασίσουν. Λένε ότι αυτό προπάντων είναι το έργο του φρόνιμου ανθρώπου το να αποφασίζει σωστά. Άρα φρόνιμος αποφασίζει σωστά. Κανείς όμως δεν αποφασίζει για όσα δεν μπορούν να είναι αλλιώς. Κανείς δεν αποφασίζει για τα αναγκαία. Αυτά είναι που δεν μπορούν να είναι αλλιώς. Αλλά βασίζει για όσα μπορούν να είναι αλλιώς, αντίθετα. Κανείς δεν αποφασίζει για όσα δεν μπορούν να είναι αλλιώς ούτε για όσα δεν αποτελούν μέσο για κάποιο σκοπό και μάλιστα για κάποιο πραγματοποιήσιμο αγαθό. Άρα αποφασίζουμε για τα μέσα για κάποιο σκοπό. Η φρόνιση μας βοηθάει να αποφασίσουμε τα μέσα σε σχέση με το σκοπό που θέλουμε να επιτύχουμε. Και ο άνθρωπος που αποφασίζει γενικά σωστά είναι αυτός που με τη χρήση του μυαλού του μπορεί να επιτυγχάνει το πρωτίστως άριστο αποτέλεσμα. Ούτε και η φρόνιση είναι άλλωστε γνώση μόνο των γενικών αρχών αλλά πρέπει ακόμη να γνωρίζει και τα επιμέρους δεδομένου ότι αποκλέπει στην πράξη και η πράξη έχει να κάνει με τα επιμέρους πράγματα. Γι' αυτό μερικοί άνθρωποι, αν και δεν γνωρίζουν τις γενικές αρχές, είναι πιο ικανοί, αν και δεν γνωρίζουν γενικές αρχές, δεν είναι σοφοί δηλαδή, είναι πιο ικανοί στην πράξη όσοι έχουν πείρα γι' αυτά από εκείνους που έχουν γνώση των γενικών αρχών. Άρα λέει εδώ δύο πράγματα. Ότι ο σοφός, ο θεωρητικός σοπός, είναι αυτός που συνδυάζει την επιστήμη και τη διάνοια μαζί και ότι ο πρακτικός σοφός είναι αυτός που έχει να λαμβάνει αποφάσεις σε πρακτικά θέματα, αλλά τα πρακτικά θέματα παιδιά μεταβάλλονται, δεν είναι αναγέα, οι πρώτες αγιές είναι αμετάλληλοι και επιπλέον τι αποφάσεις έχει να λαμβάνει. Έχει να λαμβάνει αποφάσεις σε σχέση με τα μέσα που θα χρησιμοποιήσει για να επιτύχει κάποιο σκοπό, διότι όπως γράφει κάπου αλλού λέει, η φρόνιση μας βοηθάει στο να επιλέξουμε τα κατάλληλα μέσα, ενώ η αρετή, η θηκή αρετή εν προκειμένου, μας καθορίζει τους σκοπούς, η αρετή καθορίζει τους σκοπούς, καθορίζει την ηθικότητα των σκοπών, αλλά η φρόνιση μας διασφαλίσει πως τα μέσα που θα χρησιμοποιήσουμε να πετύχουμε τους ενάρετους σκοπούς θα είναι αποδεκτά. Εδώ πάλι άλλη απόρριψη του οφελημισμού, ο σκοπός εξαγιάζεται τα μέσα, δηλαδή μπορείς να κλέψεις τη τράπεζα για να βοηθήσεις τον άπορο γείτονα, αυτό θα ήταν βεβαίως το να βοηθήσεις τον άπορο γείτονα είναι θελυτό και είναι ένας ενάρετος σκοπός, αλλά ο φρόνιμος, θα έλεγε ο Αριστοτέλης, δεν θα επέλεγε έναν τέτοιο μέσο, έναν τέτοιο τρόπο για να επιτελέσει το συγκεκριμένο σκοπό που όντως είναι αγαθός. Άρα, στην ηθική πράξη, τον ενάρετο χαρακτήρα τον ενδιαφέρει, μάλλον, όταν ο ενάρετος χαρακτήρας δρά, πράτη, έχει κατά νου το να πασχολεί τόσο και ο σκοπός, που πρέπει να είναι ένας αγαθός σκοπός, όπως και τα μέσα με τα οποία αν επιλέξει τον αγαθό σκοπό είναι ενάρετος, διαθέτει αρετή, αν επιπλέον επιλέξει και τα κατάλληλα μέσα, κατάλληλα σημαίνει αποδεκτά, είναι και φρόνιμος. Άρα, είναι ο συνδυασμός αυτών των δύο, ο οποίος επιτυγχάνει αυτό που ονομάζουμε την αρετή ή τον ενάρετο χαρακτήρα μας. Και είναι στο σημείο αυτό, είναι η συμβολή της φρόνισης, η οποία είναι διά της φρόνισης που έρχεται το λογικό να υποστηρίξει αυτό που ονομάσαμε προηγουμένως ηθική αρετή. Να σας το δώσω έτσι σχηματικά εδώ πέρα. Οι αρετές τις οποίες αναφερθήκαμε προηγουμένως, ο νους έχει να κάνει με το αναγκαίο. Όλα τα άλλα, εδώ είναι η επιστήμη. Η τέχνη έχει να κάνει με ότι είναι ενδεχόμενο και αλλάζει. Ομοίως, η φρόνιση σχετίζεται με τα ενδεχόμενα και αυτά που μπορούν να μεταβληθούν. Η σοφία είναι νους και επιστήμη μαζί. Να λοιπόν, ανάλογα με το κάθε μέρος του λογικού μέρους της ψυχής, πώς κατανέμουμε τις διανοητικές αρετές. Άρα όταν λέμε ότι ηθική αρετή είναι αυτή η επιλεκτική συνήθεια όπως την ορίζει ο λόγος, κυριολεκτικά εννοούμε όπως την ορίζει η φρόνιση. Να πω με ποιον τρόπο ο λόγος, με ποια διαδικασία ο λόγος προσπαθεί να επηρεάσει αυτές τις αντιθάσευτες, τις τυφλές ορέξεις ή επιθυμίες που έχουμε δια μέσου της φρόνισης. Διότι ο φρόνιμος με τίποτα δεν θα κοίταγε να πραγματοποιήσει μια επιθυμία η οποία είναι κυφλή και η οποία θα τον ζημίωνε. Εσείς με αυτόν τον τρόπο έχετε την εικόνα. Νομίζω κουραστήκατε. Κουραστήκατε λίγο ή μπαίνετε. Η Ευαγγελία δεν το λέει, αλλά νομίζω εννοεί ναι. Εγώ ήμουν ευασκάρουστη. Μην μας το λες για δεύτερη φορά γιατί θα αρχίσουμε. Λοιπόν, ας κάνουμε ένα διάλειμμα εδώ. Και θα πούμε πολύ λίγα τελικά για την κατζεμονία. Αυτά ήταν τα πιο δύσκολα. Νομίζω καλά είναι να τα ακούτε. Ξέρετε γιατί είναι καλό να τα ακούτε. Γιατί λέμε για Αριστοτέλη, σας τα λέμε αποσπασματικά. Και δεν έχετε μια συνολή. Δηλαδή καλά ήταν να μπορείτε να τα συνδυάσετε στο νου σας. Να έχετε όλο αυτό το σχήμα. Γιατί λέμε για άλλογο μέρος που υπακούει στην ψυχή πώς και με ποιον τρόπο. Και άλλες φορές μιλάμε για φράδες και άλλες φορές για αρετή. Πώς συνδέονται αυτά. Και ίσως σας φούρεσα να θεωρώ ότι νομίζω καλά ήταν. Λοιπόν, ας ειμανεύσουμε. Σας θυμίζω. Ότι μπήκαμε σε όλο αυτό το κύκλο, σε όλη αυτή τη διαδικασία. Σας θυμίζω από πού ξεκινήσαμε. Ξεκινήσαμε από το κεφάλαιο Ά, το οποίο αναφερόταν ποιο είναι το έργο της κάθε τέχνης, της κάθε δραστηριότητας. Η κάθε δραστηριότητα έχει ένα σκοπό. Είπαμε ότι η πολιτική τέχνη έχει ως σκοπό το ανθρώπινο αγαθό, το αγαθό του ανθρώπου μέσα στη πολιτική κοινωνία. Μετά διερωτηθήκαμε ποιο είναι το αγαθό. Επιθυμεί ο άνθρωπος για τον ίδιο τον εαυτό του και όχι ως μέσο για ένα άλλο περαιτέρα αγαθό για αυτήν την ευδαιμονία. Έτσι και οδηγηθήκαμε στην ευδαιμονία. Μετά είπαμε, μας απασχόλησε το τι είναι η ευδαιμονία και καταλήξαμε σε έναν πρώτο ορισμό ότι η ευδαιμονία είναι η έλογη ενέργεια της ψυχής. Η έλογη ενέργεια και η στάση της ψυχής. Μας απασχόλησε τι είναι η ευδαιμονία. Είναι ενέργεια της ψυχής η οποία γίνεται σύμφωνα με την αρετή. Τώρα ασχοληθήκαμε με το να εξηγήσουμε, πληρωθήκαμε στο να εξηγήσουμε τι είναι ακριβώς αυτή η αρετή. Και όταν λέει εδώ ο ορισμός ευδαιμονία είναι ένα είδος ενέργειας της ψυχής που γίνεται σύμφωνα με την αρετή, η ηθική αρετή. Αυτό να το έχετε υπόψη σας, γίνεται με ενάρετο τρόπο. Αυτό εννοεί ούτε κατά διάνοια τις διανοητικές αρετές που είναι ικανότητες με τις οποίες αποκτούμε είτε θεωρητική γνώση είτε πρακτική γνώση. Αυτό είναι οι διανοητικές αρετές. Επομένως, είδαμε τι είναι η ηθική αρετή που είναι έξι, είναι έξι επιλεκτικοί, έξι την οποία επιλέγουμε εμείς, η οποία όμως καθορίζεται, μπαίνει σε όρια, περιορίζεται από το λόγο και είδαμε ότι περιορίζεται από το λόγο διά της φρόνησης, με αυτή την έκπανση, με αυτό το στοιχείο του λογικού, με τη φρόνηση. Άρα η φρόνηση, εάν θέλω να το ρίξω έξω, ας πούμε, ένα βράδυ και να φάω υπερβολικά κάτι, δεκομένως ξέρω ότι θα βλάψει στην υγεία μου, έρχεται ο λόγος με τη μορφή της φρόνησης να θέσει κάποια όρια σε αυτή την όρεξη ή την έντονη επιθυμία την οποία ενδεκομένως έχω και αν αυτό αρχίζει να γίνεται, να λαμβάνει τώρα συχνά τακτικά, έτσι εθίζομαι ώστε να καταστώ ένα σενάριο τος χαρακτήρας και μετά να αρχίζω, ενώ στην αρχή επιλέγω το όρθο, μετά μηχανικά πράγω το όρθο, από συνήθεια. Λοιπόν, άρα επιδοθήκαμε, ασχοληθήκαμε με το να εξηγήσουμε τι είναι η αρετή, αλλά μας έμεινε αυτό το ενέργεια ψυχής να δούμε διότι είπαμε ακριβώς ότι η ευδαιμονία είναι ενέργεια ψυχής που γίνεται σύμφωνα με την αρετή. Και σε αυτή τη φωτοτυπία την οποία σας μοίρασα τώρα, που προέρχεται από το κεφάλαιο Κ, που είναι το 20 κεφάλαιο, μας εξηγεί εκεί ο Εξτοτέλης, προσπαθεί να εξηγήσει τι εννοεί όταν λέει ενέργεια ψυχής. Έγινε τις σελίδες 180. 180, από εκεί που σας έχουμε πηγήσει. Λοιπόν, λέει... Κοιτάω λάθος βιβλίο, δεν έχεις πολλά τομάκια. Και τί λέω, δεν μοιάζουν οι σελίδες. Ωραία. Και λέει, εγώ πάω λίγο πιο πριν. Σας έχω φωτοτυπήσει από τη σελίδα 180-82-84. Πάω λίγο πιο πριν εδώ, γιατί δίνει έναν ορισμό, επαναλαμβάνω ο ορισμός θα είναι περίπου όπως σας τον είπα τώρα, αν η ευθαιμονία, είπαμε ότι είναι ενέργεια, αν η ευθαιμονία είναι ενέργεια θα του παγόρεψε της αρετής. Λέει ο Εξτοτέλης. Σύμφωνο με την αρετή. Τότε θα πρέπει να είναι ενέργεια σύμφωνα με τη πιο μεγάλη, τη πιο σημαντική από τις αρετές, όχι με οποιαδήποτε αρετή, αλλά με τη πιο σημαντική αρετή, με τη πιο σημαντική ιδιότητα ή ικανότητα. Η πιο σημαντική αρετή, ιδιότητα ή ικανότητα είναι αυτή η οποία αρμόζει στο πιο αξιόλογο, στο πιο καλό μέρος του ανθρώπου. Λέει πολύ απλά ο συλλογισμός, να το ξαναπώ, ο συλλογισμός του Αριστοτέλη είναι ο ευθύς. Εάν η αρετή, η ευθαιμονία είναι ενέργεια της ψυχής σύμφωνα με την αρετή, θα πρέπει να είναι σύμφωνα με τη πιο μεγάλη, με τη πιο σημαντική αρετή. Ποια είναι η πιο σημαντική αρετή, ποιά είναι η πιο σημαντική αρετή, ποιο σημαντική αρετή είναι αυτή η οποία αρμόζει, προσιδιάζει στο πιο σημαντικό μέρος του ανθρώπου. Ποιο είναι το πιο σημαντικό μέρος του ανθρώπου, λέει είναι ο νους αυτό. Το πιο σημαντικό, έτσι το είδαμε, το πιο σημαντικό μέρος του ανθρώπου είναι ο νους. Εμείς είπαμε ο νους η διάνοια είναι η διανοητική εκείνη αρετή, η οποία συνδυάζει την επιστήμη με την, πεςτε το. Σοφία, είναι ο νους, είναι η διανοητική αρετή εκείνη, η οποία αποκτά τη γνώση των πρώτων ανθρώπων. Έτσι, άρα λέει η αρετή αυτής, η αρετή η οποία προέρχεται από αυτή την ιδιότητα λιωγικού της ψυχής, είναι η μέγιστη αρετή. Και συνεχίζεις, γιατί είναι η μέγιστη αρετή, διότι έχει την ικανότητα αυτή η αρετή να χωράται, να θεάται τα θεϊκά, τα πιο υψηλά πράγματα. Είπαμε, ορίσαμε, σας θυμίζω, ορίσαμε τον ίδιο, όπως τη διανοητική αρετή, η οποία σχετίζεται με την απόδειξη, σχετίζεται με τη γνώση των πρώτων αρχών, των αναγέων και αμετάβλητων. Ποιες είναι οι πρώτες αρχές, οι αναγέες και οι αμετάβλητες? Είναι αυτές οι θεϊκές, θα πει, το θέτο έτσι, το θείο. Το πρώτος ακινήτος κοινών, θα πει ο Αριστοτέλης. Άρα αυτή είναι η σημαντικότερη αρετή. Άρα μια ενέργεια, ποια είναι η ευδαιμονία, πότε την χάνουμε την ευδαιμονία, όταν η ψυχή ενεργεί κατά τέτοιο τρόπο που έτσι ώστε να συμφωνεί με το νου, με τη διανοητική λειτουργία, δηλαδή όταν έχουμε τον θεωρητικό βίο, τη θεωρητική γνώση, τη θεωρητική διάνοια, τη θεωρητική λειτουργία, αν το θέλετε. Λέει χαρακτηριστικά, δεν το έχετε αυτό, είναι μια σελίδα πριν, είτε λοιπόν τούτο το μέρος είναι ο νους, είτε κάτι άλλο, που θεωρείται ότι της φύσης διέφυγε κατευθείαν και κατανοεί τα καλά και τα θεία πράγματα και αυτό είτε επειδή και αυτό το ίδιο είναι θεϊκό πράγμα, αφού ο νους οράται, θεάται τα θεϊκά πράγματα, κατά πάσα πιθανότατα, αυτό το ίδιο είναι θεϊκό πράγμα, είτε επειδή είναι το θεϊκότερο από όσα έχουμε μέσα μας, οπωσδήποτε η ενέργειά του, η ενέργεια του νου, η ενέργεια αυτού του πράγματος, σε αρμονία με την οικία του αρετή, θα είναι τέλεια ευδαιμονία. Άρα η τέλεια ευδαιμονία θα είναι η ενέργεια αυτού του θεϊκότερου πράγματος, το οποίο θα έχουμε μέσα. Όταν θα έχουμε δηλαδή την διανοητική λειτουργία ή την διανοητική ελέγεια, όταν θα λαμβάνει χώρα αυτό που αποκαλούμε η θεωρητική λειτουργία, θεωρητική διάνοια, διανοητική λειτουργία ή ο θεωρητικός βίος, έχει όρο ευζοτέληση, ή ο θεωρητικός βίος, δηλαδή και τι σημαίνει ο θεωρητικός βίος, η κατάσταση εκείνη κατά την οποία θα θεόμεθα ότι είναι ηξηλότερο μέρος της ψυχής μας, τα υξηλότερα και θεϊκότερα πράγματα, είναι η φάση εκείνη κατά την οποία θα μπορούμε να πούμε ότι ευδαιμονούμε ή έχουμε πετύχει την ευδαιμονία. Λέει, άρα εδώ προτείνει ένα είδος ευδαιμονίας, το οποίο σχετίζεται με το υψηλότερο, το λέει θεϊκότερο μέρος της ψυχής και το οποίο μας τρόπον να μας συνδέει, δεν μας συνδέει, μας φέρνει στην επικοινωνία, μας καθιστάει κανείς να γνωρίσουμε τι είναι υψηλότερο και θεϊκότερο, τις πρώτες αρχές. Μόνο σε μια τέτοια κατάσταση γινόμαστε καθιστά με τα ευδαιμόνες και μια τέτοια κατάσταση δεν έχει καμία σχέση με την ευδαιμονία όπως την όρισε στο πρώτο το βιβλίο. Πάμε στη σελίδα 980, λέει χαρακτηριστικά και τώρα διαβάζει χαρά σελίδα 181, μέση και κάτω εκεί που λέει η ενέργεια. Η ενέργεια λοιπόν. Η ενέργεια λοιπόν των πρακτικών ανετών τελειάζεται τις πολιτικές και ιδανικές υποθέσεις και τράξεις όμως που έχουν σχέση με αυτές τις υποθέσεις θεωρούνται ότι είναι συνεχής. Οι πολιτικές μάλιστα και τελείως διότι κανείς δεν προτιμά να πολεμάει η χάρη του πολέμου που δεν ξέρω το πράγμα. Κοιτάξτε μαζί οδογραφού. Ξέρετε, πρώτο μας βιντεόγραφος. Οπότε δεν μπορούμε να πάρουμε τα ηχεία. Τώρα να τα πάρουμε σε τέχνη του μαθήματος, έτσι. Αυτό αντισπέμπτει σε αυτά. Εκεί υπάρχει μια εγκάνα. Λοιπόν, από την αρχή το κομμάτι. Από την αρχή. Η ενέργεια. Η ενέργεια λοιπόν των δραπτικών αρετών για τις πολιτικές ή πολεμικές υποθέσεις, οι πράξεις όμως που έχουν σχέση με αυτές τις υποθέσεις θεωρούνται ότι είναι συνεχής, οι πολεμικές μάλιστα και τελείως. Διότι κανείς δεν προτιμά να πολεμάει η χάρη του πολέμου, ούτε εξάλλου προετοιμάζει πόλεμο για χάρη του ίδιου του πολέμου. Διότι ένας άνθρωπος θα φαινόταν εξορροκλήρου εμμοχαρίς, αν έκανε εμπρός τους φίλους του, για να γίνονται μάχης και πόνη. Και του πολιτικού άντρα όμως η ασχολία είναι χωρίς ανάπαυλα και η πολιτική του να στηριόπητα στοχεύει σε εξουσίες και τιμές ή όταν στοχεύεται και στην ευδαιμονία για τον ίδιο και για τους συγχωρείτες του. Αυτή η ευδαιμονία είναι διαφορετική από την πολιτική πράξη, την οποία είναι φανερό πράγματι ότι σκοπεύουμε ασφάλεια το διαφορετικό. Από εκεί και κάτω θέλω να κοιτάξετε, αλλά δεν μπορούσα. Αμένα λοιπόν ήθελα να ξέρετε τι προηγείται. Αν λοιπόν από τις ενάρτητες πράξεις υπερέχουν σε λαμπρότητα και μεγαλείο πολιτικές και πολεμικές, αυτούς όμως δεν αντιμετωπίδουν ελεύθερο χρόνο και επιβιώκουν κάποιο τελικό σκοπό και δεν είναι ανθρώπους. Επιθυμητές. Δεν είναι επιθυμητές αυτές κατευθέσεις ενώ η ενέργεια του νου φαίνεται ότι υπερέχει σε λαμπρότητα διότι είναι θεωρητική και δεν επιβιώκει κανένα άλλο σκοπό έξω από τον εαυτό της και επίσης ότι περιέχει την δική της ιδονή και αυτή η ιδονή θα επαρξάνει την ενέργεια. Τότε και αυτά έρχεται και ο ελεύθερος χρόνος και η απαλλαγή από τους σκόπους, όσο είναι και των δυνατών στον άνθρωπο και όσα άλλα αποδίδωσε το μακάριο άνθρωπο. Αυτά όλα είναι φανερότη περιλαμβάντας σε αυτή τη θεωρητική ενέργεια του νου. Αυτή η θεωρητική ενέργεια θα είναι και η τέλεια ευδαιμονία του ανθρώπου αν δεν έχει καθόλου τη ζωή. Διότι κανένα από τα στοιχεία της ευδαιμονίας δεν μπορεί να είναι επιτελέστη. Αυτό το είδος της ζωής θα είναι ανθρώπιση ανώτερη από ότι ταιριάζει τον άνθρωπο διότι δεν θα μπορεί ο άνθρωπος να ζει έτσι ως ανθρώπινη φύση αλλά ως κάτι στο οποίο υπάρχει κάτι το θεϊκό. Στο μέτρο εξάλλου που το θεϊκό αυτό θα υπερέχει από τη σύνθετη φύση του ανθρώπου και η ενέργεια αυτό θα υπερέχει από τις ενέργειες που παγορεύονται από τις άλλες αρεθές. Αν λοιπόν πράγματι ο νους είναι κάτι το θεϊκό στη σχέση προς τον άνθρωπο τότε και η σύμφωνη με αυτόν τη ζωή θα είναι και αυτή η θεϊκή στη σχέση με την ανθρώπινη ζωή. Δεν πρέπει εξάλλου να υπακούμε σε εκείνους που μας παροτρύνουν να έχουμε ανθρώπινα φρονήματα επειδή είμαστε άνθρωποι ούτε να σκεφτόμαστε για τρόπο που ταιριάζει σε θυσούς επειδή είμαστε συγκλητοί αλλά πρέπει αντίθετα όσο μας είναι δυνατό να αποβάλλουμε τη θυμή μας φύση και να αποβλέπουμε στην αθανασία και να προσαρμόζουμε όλη τη στράξη στη ζωή μας στη ζωή μας εκείνο που είναι το ανώτερο από όλα όσα έχουμε μέσα μας και αυτό είναι μικρό σε μέγεθος όμως υπερέχει από όλα τα καταπολή σε δύναμη και αξία. Αυτό άλλως θα μπορούσε να εκλειφθεί ότι είναι ο πραγματικός εαυτός κάθε ανθρώπινος εφόσον βέβαια είναι το κύριο στοιχείο και το καλύτερο από όλα. Δεν ήταν λοιπόν παράλληλο αν δεν προτιμούσαμε τη ζωή σύμφωνα με αυτό αλλά με κάτι άλλο εκείνο που είπαμε παραπάνω θα έχει εφαρμογή και εδώ. Αυτό που ταιριάζει δηλαδή από τη φύση σε τά θεών αυτό είναι και το σε μεγαλύτερο βαθμό καλό και ευχάριστο του καθένα. Και στον άνθρωπο η πιο ωραία και ευχάριστη ζωή είναι η εκείνη που εναμονίζεται με το νου εφόσον βέβαια ο νους είναι περισσότερο από όλα τα στο κύριο χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Αυτή λοιπόν η ζωή είναι και η πιο ευτυχισμένη από όλα. Λοιπόν, να συνεχίσουμε κάποια πράγματα. Αλλά μια ζωή σύμφωνη με τη διανοητική ή με τη σεωρική λειτουργία του ανθρώπου είναι η εκείνη η οποία του παρέχει ευδαιμονία έτσι. Γιατί του παρέχει ευδαιμονία ήδη στις σελίδες 181 δίνει κάποιους λόγους. Λέει στην αρχή διότι ο σωφός, ένα λεπτό σελίδα 181 έκθεται, ο σωφός είναι αυτάρχης έτσι, μάλλον το λέει πιο πριν. Αυτή η ευδαιμονία είναι μια ενέργεια συνεχής, έχει διάρκεια. Δηλαδή η ευδαιμονία για τον Αριστοτέλη δεν είναι μια κατάσταση σήμερα την έχεις, αύριο δεν την έχεις. Είναι μια ενέργεια η οποία διαρκεί, έχει διάρκεια, είναι συνεχής. Δεύτερο, είναι ένας όταν επιτυγχάνει την ευδαιμονία με αυτόν τον τρόπο ως αποτέλεσμα της θεωρητικής λειτουργίας του νου, επιτυγχάνει κάποια ειδονή. Αλλά προσέξτε γιατί ειδονή μιλάμε, παιδιά, και αυτό είναι ενδιαφέρον, γιατί δεν υπάρχουν στον Αριστοτέλη μόνο δύο είδη ευδαιμονίας, αυτό που είδαμε στο πρώτο βιβλίο και αυτό που βλέπουμε εδώ στο 20ο βιβλίο, υπάρχουν και δύο είδη ειδονής. Σκοίνατε εδώ και ο Κάντ έχει δύο είδη ευχαρίστησης ειδονής. Εδώ στον Αριστοτέλη, για να επανέλθω, το ένα είδος ειδονής είναι αυτό που αισθάνεται άνθρωποι τους καθόλου φυσικών, σύνθετο με ένα φυσικό οργανισμό. Αλλά όταν μιλάει για την ειδονή που θα αισθανθεί ο άνθρωπος από αυτή τη λειτουργία του νου, από αυτή τη διανοητική λειτουργία, λέει, θα προέρθει η ειδονή και κάποια ειδονή. Η ευδαιμονία είναι συνειβασμένη με την ειδονή. Εδώ το είδος της ειδονής που εννοεί εδώ, αφού μιλάει για θεωρητικό βίο, αφού μιλάει για ενέργεια του πιο υψελού μέρος της ψυχής του νου, η ειδονή θα είναι ένα είδος, να μπορώ να το πω, καθαρά διανοητικής ειδονής. Δεν ξέρω αν μπορείτε να το φανταστείτε αυτό. Εγώ κάποιες φορές δυσκολεύτηκα, αλλά πάλι με τη συνήθεια και με την άσκηση. Αυτό που σας είπα προηγουμένως. Άλλο η ειδονή την οποία αισθανόμαστε, αισθητικά, καθό φυσικά όντα, στο νόστιμο φαγητό, ωραίο ζωγραφικός πίνακα, ας πούμε συγκανοποιεί, μπορεί να είναι, καμιά φορά, βλέπετε και ένα ζωγραφικό πίνακα. Αυτό το έχει εξηγήσει τη διανοητική ευχαρίστηση, η ειδονή. Την έχει εξηγήσει κάπου πολύ ωραία, στην τρίτη κριτική ο Καν. Όταν μιλάει γι' αυτό το παιχνίδισμα, που την ευχαρίστηση λέει, που προκαλείται ανάμεσα στις διανοητικές δυνάμεις, ανάμεσα στο λογικό και στην φαντασία, όταν λέει παρακολουθείς κάπου γράφη εκεί, στη τρίτη κριτική που είναι το έργο του Πάνου στην αισθητική, λέει όταν βλέπεις ένα ζωγραφικό πίνακα, απομονώνεσαι και τον στοχάζεσαι και τον παρατηρείς, εκείνη τη στιγμή, λέει, λαβάνει χώρα, στο μυαλό σου, στις νοητικές σου δυνάμεις, ένα παιχνίδισμα ανάμεσα στο λογικό, το λόγο, και στη φαντασία, στο το δυνατό, που θα μπορούσε να είναι αυτό το παιχνίδισμα, λέει. Σου βοηθάει μια ευχαρίστηση. Αυτό το παιχνίδισμα είναι ένα είδος πολύ διανοητικού παιχνιδίσματος. Είναι ένα είδος πολύ διανοητικής ευχαρίστησης. Καμία σχέση με την ευχαρίστηση που αισθανόμαστε όταν λέμε έφαγα νερόστιμο φαγητό, άκουσα μια ωραία μουσική και ούτω, κλπ. Άρα για τέτοιο είδος ιδονής μιλάει εδώ πέρα ο Ριστοτέλης. Αυτό δηλαδή, εγώ με την άσκηση του νου, με τη διανοητική αυτή λειτουργία, με την ενέργεια της ψυχής καταστώ ευδέμων. Βεβαίως, την χάνω μια ιδονή που είναι ανάλογη με τη θεϊκή ιδονή, αν θα μπορούσα να το πω έτσι. Αλλά η θεϊκή ιδονή, σας θυμίζω, αν υπάρχει κάτι τέτοιο, είναι τελείως σαν σώμα. Κάτι ήθελες να πεις, Κάριε. Αυτό ήθελες να πεις. Δεν είχατε ένα άλλο σχόλιο. Λοιπόν, άρα το πρώτο είναι η συνέχεια. Η ενέργεια αυτή είναι συνεχής. Επιφέρει η ιδονή, συνδυάζεται με την ιδονή. Επιπλέον, η θεωρητική ενέργεια διαθέτει αθτάρκεια. Έτσι, υπάρχει αθτάρκεια σε αυτή τη θεωρητική ενέργεια. Δηλαδή, σε αυτή την ενέργεια ψυχής, αυτός ο οποίος διαθέτει ενέργεια ψυχής, που είναι ευδέμα με αυτόν τον τρόπο, είναι αθτάρκεις. Δεν χρειάζεται τίποτε άλλο. Δηλαδή, έχει θέση σε ένα σημείο που όλα τα άλλα περιτέβουν. Κάπου θα πει κάπου το λέει, βέβαια, αφού είμαστε φυσικά όντα, γιατί η ενέργεια ψυχής, ο νους, είναι το θεϊκό κομμάτι της ψυχής μας, αλλά θα παραδεχθεί σε κάπου, νομίζω στο 20ο βιβλίο, ότι έχουμε και ένα μη θεϊκό κομμάτι, ένα ανθρώπινο κομμάτι, το οποίο χρειάζεται στοιχαιώδη φροντίδα. Υπό τον όρο λέει ότι παρέχουμε στοιχαιώδη φροντίδα, είμαστε εντάξει, παραμένουμε αθτάρκεις. Έτσι το λέει, ναι. Όχι να βγεις έξω. Αυτό που λέτε, αφού είπα το που είπα, το χαράδι είναι τη μουσική και την ιδιωτικότητα ότι το να απολαμβάνουμε μια καλή μουσική είναι η πρώτη ιδρωνή του ανθρώπους φυσικών. Δεν μπορούμε να ακούουμε... Ένα λεπτό πες, δεν το είπα ακριβώς έτσι, για πες τι. Δεν είπατε ότι η πρώτη σημασία της ιδρωνής που έχει ο άνθρωπος ως φυσικό, είναι αυτή που αισθάνομαι... Εστιμική, η αισθητική ιδρωνή. Ας πούμε, η ιδρωνή, αυτό που λέμε, λείμει και πόνος, έτσι, ευχαρίστηση και πόνος. Με χτυπάνε πονά... Ή το αντίθετο, κάτι ευχάριστο, με ευχαριστεί. Δεν είπατε ότι η ιδρωνή του ανθρώπους θα το ακούμε μια μουσική. Εξαρτάται για ποια μουσική μιλάμε. Ναι, αρχικά. Εξαρτάται για υπάρχουν μουσικές και μουσικές. Γιατί ας μη κλασική μουσική, θα σου έλεγε ο Έγιενος, πολύ αφηρημένη μουσική, έτσι. Προξενεί μια ευχαρίστηση, η οποία είναι, ίδια με αυτή που σας περιέγραψα, σε σχέση με τον Κάντ. Είναι μια καθαρά διανοητική ευχαρίστηση. Δηλαδή, όταν συλλαμβάνεις τα περιθυμητήσματα που καλλιτέχνει, που κάνει με τα διάφορα όργανα, έτσι, δεν ικανοποιείς αισθητικά. Αντίθετα, μπορεί να υποφέρεις κιόλας, να πεινάς εκείνη την ώρα. Μόνο που αν πεινάς, κακώς το είπα αυτό, δεν θα είσαι σε θέση να αισθανθείς αυτήν, να βιώσεις αυτήν την νοητική ευχαρίστηση. Άρα, θεωρώ, τουλάχιστον με την κλασική μουσική, έτσι, η ευχαρίστηση την οποία βιώνουμε είναι καθαρά ένα είδος νοερής. Και εν γένει με τα πιο, ο Έγιενος θα έλεγε, με τις πιο αφηρημένες, όσο πιο αφηρημένη μορφή τέχνης έχουμε, τόσο πιο πολύ το είδος της ευχαρίστησης απομακρύνεται από την ιδονή, την ευχαρίστηση, την καθαρά αισθητική αισθησιακή, αν θέλεις, και καθίσαστε πιο νοεροί και πιο νοεροί. Καθίσατε. Υπάρχει, όμως. Υπάρχει. Θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε αυτήν την διανοητική ιδονή, όσο είναι μια πληρώτητα που δεν είναι παροντική. Δηλαδή, το αίσθημα της πείνας. Αν φάμε ένα πολύ ωραίο παροντικό... Είναι αυτό που δεν είναι πληρώτητα, που δεν είναι παροντική. Μπορεί να είναι παροντική. Μπορεί να είναι και άφτυπα. Μπορεί να είναι παροντική, διότι αν τουλάχιστον οκάν, ας μου όταν ακούω, έχω αυτήν την ευχαρίστηση, την έχω την εντελώς μπαρι, που οι αισθήσεις μου δεν αισθάνονται τίποτα. Ίσως αισθάνονται κάτι στον βαθμό που έχω αυτήν την ωραία, έχω αυτήν την νοητική, που βιώνω αυτήν την νοητική ευχαρίστηση, ίσως στον βαθμό αυτό η νοητική ευχαρίστηση επιδρά πάνω στο σώμα μου και αισθάνομαι και κάτι άλλο που είναι αισθητικό. Αλλά πρωταρχικά είναι η νοητική ευχαρίστηση. Αλλά όταν η μουσική σταματήσει, ε, ωραία, θα κρατήσει και λίγο η ανάμνηση και θα έχω αυτήν την νοητική ικανοποίηση από την ανάμνηση του κομματιού μουσικής που άκουσα, αλλά μετά θα σταματήσει. Νομίζω, αν το πάς στην πληρότητα που είναι διακείς, είναι λίγο κάτι άλλο. Ε, δεν ξέρω, εκείνο που δεν μπορώ να πω με ακρίβεια τώρα είναι, ε, ο Καντ, επειδή σας έβλεξε και τον Καντ, ο Καντ, όταν μιλάει για αισθητική, δεν θα μιλούσε για πληρότητα μόνιμη, σταθερή, εσύ δεν θα το έλεγε αυτό, διότι απλά μόλις αφομακρυθώ από το πίνακα, αυτό το παιχνίδι σπαλογικού και φαντασίας υποχωρή κάνετε, αλλά αντίθετα πιστεύω, όταν ο Αριστοτέλης μιλάει για αυτή τη θεωρητική ενέργεια, η οποία έτσι, η οποία γίνεται σύμφωνα με την αρετή, αυτή όσο εγκαθυβρίεται περισσότερο, όσο γίνεται συνηθέστερη και συνηθέστερη, τότε ενδεχομένως δημιουργεί μια νοητική ευχαρίστηση, η οποία γίνεται σταθερότερη και μονυμότερη και μονυμότερη. Και με αυτή την έννοια συμφωνώ μαζί σας σε σχέση με την πληροότητα που είπε. Γιατί στην φύση του ανθρώπου, μπαίνει μέσα στη φύση του. Ακριβώς. Ακριβώς μόνο που ο Αριστοτέλης δεν θα ήθελε να το θέσει σε όλους φύσης του ανθρώπου, γιατί μετά θα άρχισε να μιλάει με όλους κατάστασης, θα ήθελε να το θέτει σε όλους διαδικασίας και ενέργειας συνεχιζόμενης. Αυτή είναι η διαφορά, δηλαδή εκεί έχω μια μικρή επιφύλαξη. Αλλά αυτή η σύλληψη της πυρότος, όπως την έθεσες, ίσως να τέργιζε περισσότερος ο Αριστοτέλης, αλλά όχι στον Καν και σε σχέση με τη μυθική του. Άλλο σε σχέση με τη μυθική του τι θα έλεγε. Λοιπόν, συνέχεια, η δονεία αυτάκια, ο σοφός, ο ευδέμον είναι αφτάκης και τίποτε άλλο. Η ευδαιμονία αυτή είναι ένα είδος σχόλης, σχόλης κατά την οποία σχολάζουμε από τις βιωτικές μέρημες και είναι μια σχόλη κατά την οποία επιβιδόμεθα σε αυτή την θεωρητική άσκηση, αυτό το μέρος της ψυχής μας. Άρα είναι μια σχόλη μακριά από τις μέρες μας. Δεν ξέρω, αυτό ενωλίγει. Δεν ξέρω, έτσι θα ήθελα λίγο να ακούσω τις αντιδράσεις. Αν είναι ρεαλιστικό, αν σας φαίνεται λίγο υπερβολικό. Ο Αριστοτέλης έχει κάνει μεγάλο σχόλιο και ο Αριστοτέλης έχει κάνει μεγάλη προσπάθεια να τονίσει τη μεσότητα, το μέτρο στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Κάτι που εμείς, νομίζω, δεν το διαθέτουμε ως ελληνικός λαός, δεν το διαθέτουμε καθόλου. Απολύτως, έτσι. Αλλά νομίζω βλέπετε πόσο στην ηθική του θεωρία συμβάνουν το ίδιο τόσο και ο λόγος, σε αντίθεση με τον Αριστοτέλη, ο οποίος θέλει με το λόγο να ελέγξει πλήρως την ανθρώπινη φύση και ό,τι προέρχεται από την ανθρώπινη φύση, να τη δαμάσει εντελώς. Ο Αριστοτέλης δεν θέλει τόσο να τη δαμάσει, θέλει να την περιορίσει, να τη δαμάσει έως να την... Ο Κάντ θέλει να δαμάσει την ανθρώπινη φύση έως ό,τι ο λόγος να γίνει κυρίεργος. Οι ανθρώπινες επιθυμίες να υπαφούν πλήρως στο λόγο. Ο Αριστοτέλης κάπου αφήνει θεωρώμενα λίτερο περιθώρια της επιθυμίας, απλώς αυτές πρέπει να μπούνται σε ένα όριο, μέσα σε ένα πλαίσιο να ελεγχθούν από τα όρια του λόγου, όπως ο ίδιος λέει πάνω στη μέση με τον ορισμό της αρετής. Άρα και νομίζω ίσως η θεωρία, η ηθική θεωρία του Αριστοτέλη είναι πληρέστερη από τις προηγούμενες, διότι συνδυάζει εξίσου καλά τόσο το φυσικό στοιχείο του ανθρώπου, δηλαδή το άλογο, όσο και το λογικό. Και προσπαθεί να συγκεράσει, θα έλεγα να συγκεράσει και τα δύο, διότι σε τελευταία ανάλυση είμαστε κάτι και από τα δύο. Είμαστε ένας συνδυασμός και των δύο αυτών. Είναι μια προσπάθεια ισορροπία, το βλέπουμε γιατί και στο σχεδιάδρομο έχουν το λογικό και το άλογο. Το λογικό, το επιστημονικό, είναι ισορροπιστή. Είναι ρεαλιστής, είναι ισορροπιστής. Και το ισορροπιστής, να το πούμε λίγο πιο δόκιμα, είναι μεθοδικός, είναι μεθοδικός. Και αν το θέλεις, προσπαθεί αυτά τα δύο να τα ισορροπίσει. Ο άνθρωπος δεν είναι μόνοι, έχει και επιθυμίες, έχει και επιθυμίες, άρα στις πράξεις του, στη συμπεριφορά του, θα ληφθούν υπόψη, θα γίνουν σεβαστές, αλλά δεν είναι μόνο επιθυμίες ο άνθρωπος, είναι και λογικό και θα πρέπει αυτό το λογικό να περιορίσει τις επιθυμίες όπου αυτό απαιτείται. Λοιπόν, θα σταματήσουμε εδώ πέρα. Στο επόμενο μάθημα, δεν είπα για τα βιώματα, το θυμάμαι, θα δω να πω κάτι στην αρχή στο επόμενο μάθημα, διότι στο επόμενο μάθημα θα έχουμε δύο παρουσιάσεις και ειδικά πρέπει να μας μείνει η πρόοδη στην αρχή, στο τέλος, γιατί θέλουμε να πω παρουσιάσεις. Σας ευχαριστούμε πολύ. |
