| Διάλεξη 11: Στο σημερινό μας μάθημα θα μιλήσουμε για ένα κείμενο, το οποίο έχει προκαλέσει πάρα πολλές συζητήσεις. Ήδη έχουν διοργανωθεί ένα σωρό συνέδρια αφιερωμένα σε αυτό και όταν έκανε την εμφάνιση του λίγο πριν το Πάσχα, πριν περνούσαν, πριν έκανε την εμφάνιση του, λίγο πριν το Πάσχα, πριν αρκετά χρόνια γύρω στο 2007, προκάλεσε μεγάλες συζητήσεις, αντιδράσεις, αντιπαραθέσεις, όχι μόνο στο επίπεδο των επιστημών όπως κανείς θα περίμενε, αλλά και κενικότερα στους εκκλησιαστικούς και θεολογικούς χώρους. Το Ευαγγέλιο αυτό δεν είναι κανένα άλλο παρά το γνωστό Ευαγγέλιο του Ιούδα. Και αυτό γιατί ακριβώς ο Ιούδας είναι, αποτελεί ακόμα και σήμερα σημείο αντιλεγόμενο, ένα πρόσωπο το οποίο προκαλεί συζητήσεις, ένα πρόσωπο το οποίο άλλοτε μισήθηκε όσο κανένα άλλο όσο προδότης μαθητής του Ιησού, χαρακτηρίστηκε με διάφορους τρόπους, έγινε επίσης προσπάθεια το αργότερα στην έρευνα να αποκατασταθεί το όνομά του, εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να γοητεύει και να προκαλεί, όπως είπα, το ενδιαφέρον. Και επομένως ένα Ευαγγέλιο το οποίο ανακαλύπτεται και το οποίο φέρει το όνομα του Ιούδα, αφείδη φυσικό, να προκαλεί πάρα πολλές συζητήσεις. Και όντως πραγματικά, βέβαια, είχε να κάνει πάρα πολύ και με τον τρόπο που προβλήθηκε αυτό το κείμενο, κυρίως από το λεγόμενο National Geographic, το οποίο ήταν ένα κείμενο, σαν αποτέλεσμα, να έχει μια πολύ γρήγορη διάχυση η πληροφορία και να είναι επίσης ένα κείμενο το οποίο γρήγορα βρήκε και κυκλοφορία και είχε μεγάλο ονομαστικό κοινό και μεγάλη διάδοση. Θα μιλήσουμε λοιπόν για αυτό το κείμενο, ξεκινώντας καταρχάς από τις αρχαίες πηγές. Το κείμενό μας, πρωτού βρούμε το σχετικό κώδικα, για το οποίο θα μιλήσουμε στη συνάχη, γιατί το κείμενό μας σώζεται σε έναν μονοκώδικα, στον κώδικα Τσάκος, αναφέρεται από ορισμένους συγγραφείς της Αρχαίας Εκκλησίας. Και αυτός που κάνει λόγο γι' αυτό είναι ο Ειρηναίος Λιώνος, στο πρώτο βιβλίο στο κεφάλαιο 29, όπου περιγράφει εκεί μία ομάδα από αιρετικούς, όπως τους ονομάζει, οι οποίοι είναι γνωστικοί, στον τρόπο το οποίο περιγράφονται, για τους οποίους σήμερα τους ταχτίζουμε τους λεγόμενους Σίθιανους και για τους οποίους ο Ειρηναίος μας δίνει κάποιες πληροφορίες για την ασκαλία τους. Λέει λοιπόν και άλλοι λένε ότι ο Κάιν προερχόταν από τον ανώτερο κόσμο της απόλυτης δύναμης και ομολογούν ότι ο Ισαύω, ο Κορέης, ο Δομήτες και όλα τα ανάλογα πρόσωπα είναι ίδια με αυτούς. Γι' αυτό το λόγο τους μίσησε ο δημιουργός τους, παρόλο που κανένας τους δεν υπέστη βλάβη. Γιατί η Σοφία ξαναπήρα από αυτούς ό,τι της ανήκε. Και ο Ιούδας ο προδότης τα ήξερε πολύ καλά όλα αυτά όπως λέγεται. Και μόνο αυτός είχε πληροφορηθεί την αλήθεια όπως κανένας άλλος και έφερε σε πέρα στο μυστήριο της προδοσίας. Εξ' αυτού όλα τα πράγματα επήγε και ουράνια οδηγήθηκαν στη διάλυση και παρουσιάζουν ένα πλαστούργημα για αποδεικτικό στοιχείο αυτόν, γράφει Ιρηνέος, το οποίο τηλοφορούν το Ευαγγέλιο του Ιούρα. Λέει λοιπόν εδώ Ιρηνέος ότι αυτή η ομάδα που υπάρχει, που έχει υπόψη του, οι οποίοι είναι οι γνωστικοί Βαρβέλο όπως τους λέει και οι οποίοι είναι σήμερα, όπως είπατε, αυτίζονται με τους Ιθιανούς, μια ιδιαίτερη ομάδα μέσα στο γνωστικισμό, είναι μια ομάδα η οποία έχει ως ήρωές της, ως πρόσωπα τα οποία καταλαμβάνουν το σημαντικότερο ρόλο μέσα στη ζωή της κοινότητάς τους, είναι πρόσωπα τα οποία αποτελούν τα κακά παιδιά της βιβλικής ιστορίας, τους αντιήρωες, αυτούς οι οποίοι ουσιαστικά αποτελούν τα κακά παραδείγματα, τα παραδείγματα που σ' αποφυγεί μέσα στην ιστορία τόσο της Παλαιάς, όσο και της Καινής Διαθήκης και αναφέρει χαρακτηριστικά παραδείγματα. Και μας αναφέρει ως τελευταίο τον Ιούδα, στο οποίο στέκεται λίγο παραπάνω και λέει ότι ο Ιούδας συνδέεται με ένα Ευαγγέλιο, το οποίο το ονομάζεται Ευαγγέλιο του Ιούδα και στο οποίο περιέχονται τρία πράγματα, μας αναφέρει τώρα εδώ ο συγγραφέας μας, το Μυστήριο της Προδοσίας, το οποίο το επιτελεί τελικά ο Ιούδας και θα μιλήσουμε γι' αυτό στη συνέχεια, το ότι ο Ιούδας είναι ο κατεξοχή γνωστικός, είναι αυτός δηλαδή ο οποίος αντιλαμβάνεται την αλήθεια μόνος από όλους τους άλλους και γι' αυτό μπορεί να επιτελέσει λέει το Μυστήριο της Προδοσίας. Και τέλος ένα τρίτο στοιχείο ότι αυτή η πράξη είναι αυτή που οδηγεί τελικά στη διάλυση των ουρανίων και επίγειων. Είδαμε και στο Ευαγγέλιο της Μαρίας ότι μία από τις ιδέες είναι στο τέλος όλα αυτά θα διαλυθούν, για να μπορέσει επιτέλους η ψυχή να απελευθερωθεί και να βρεθεί ξανά στον κόσμο το οποίο προήλθε. Το ενδιαφέρον είναι ότι, και θα ήθελα αυτό να το κρατήσουμε γιατί θα υπάρξει μια συζήτηση συνέχεια πάνω σε αυτό, είναι ο αφήσιμος τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται αυτοί οι ήρωες, το ίδιο από τον Ιρνέο, ότι είναι μεν κακοί για την υπόλοιπη εκκλησία, αυτή η ομάδα τους θεωρεί ήρωες, αλλά από αυτούς λέει η Σοφία τελικά θα πάρει αυτό που είναι δικό της, όχι ολόκληρος αλλά αυτό το οποίο ουσιαστικά ανήκει στον ουράνιο κόσμο, δηλαδή μέσα τους όλοι αυτοί οι οποίοι καταδικάστηκαν, απομακρύθηκαν από τους υπόλοιπους, επειδή ακριβώς οι υπόλοιποι μέσα στο Ευαγγέλιο του Ιούδα αλλά και γενικό σταγμαστικό κόσμο, όπως είπαμε και σε προηγούμενα μαθήματα, εκπροσωπούν την κυριαρχη εκκλησιαστική κατάσταση, αυτοί λοιπόν περιθωριοποιήθηκαν από αυτή την εκκλησία, στην πραγματικότητα όμως ήταν αληθινοί μαθητές του Ιησού. Τώρα το πρόβλημά μας είναι ότι από αυτά που λέει βέβαια ο Ιρνέος δεν μπορούμε βεβαιότητα να πούμε ότι έχει υπόψη του συγκεκριμένου κείμενου το οποίο τελικά βρέθηκε και έχουμε στη διάθεσή μας. Η έρωνα σήμερα καταλήγει ότι κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο, σύντομ για το ίδιο Ευαγγέλιο. Ότι δηλαδή και το Ευαγγέλιο του Ιούδα που αναφέρει ο Ιρνέος και το Ευαγγέλιο που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας είναι τα ίδια κείμενα και ότι κατά πάσα πιθανότητα ο Ιρνέος παραπέμει τόσο καλαρά στο κείμενο γιατί δεν το έχει προσωπικά υπόψια. Γνωρίζει προφανώς εξακοή στο περιεχόμενό του αλλά μάλλον δεν το έχει διαβάσει ο ίδιος. Γιατί αυτά τα τρία σημεία που αναφέρει όντως υπάρχουν μέσα στο κείμενο όμως όπως θα δούμε στη συνέχεια. Ωστόσο δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι ακριβώς αυτολεξί όπως τα βρίσκουμε μέσα στο κείμενο, είναι λίγο χαλαρή απόδοση θα λέγαμε του περιεχομένου του Ευαγγελίου μας. Επομένως η μαρτυρία που έχουμε οι αρχαιότεροι είναι αυτή και σε αυτή έρχεται να συμπληρωθεί και μία μαρτυρία ενός έργου που αποδίδεται ψευδεπιγράφος τον Τερτυλιανός, το «Ατβέρσους ομνες χερέζες» όπου αναφέρει εκεί ο Τερτυλιανός, κάνει λόγο δηλαδή για τους Καϊνίδες μια άλλη ομάδα γνωστική και λέει χαρακτηριστικά επιπλέον εμφανίστηκε άλλη μια αίρεση, η αίρεση των Καϊνητών. Και ο λόγος που ονομάζονται έτσι είναι γιατί εξυψώνουν τον Κάϊνη σαν να ήταν γέννημα κάποιας ισχυρής ηθικής δύναμης που λειτουργούσε εντός του. Γιατί ο Άβελ είχε γεννηθεί από μια κατώτερη δύναμη και αποδείχθηκε φυσικά κατώτερος. Και εκείνοι που υποστηρίζουν αυτή την πιθανότητα υποστηρίζουν τον προδότη Ιούδα λέγοντάς μας ότι είναι αξιοθάνατος και μεγάς, χάρις τα ωφέλη που τον παινεύουν ότι χάρισε στην ανθρωπότητα. Γιατί μερικοί από αυτούς πιστεύουν ότι πρέπει να αποδίδονται ευχαριστία στον Ιούδα γι' αυτό το γεγονός. Οι Ιούδες λένε βλέποντας ότι ο Χριστός ήθελε να τρέψει την αλήθεια, τον πρόδωσε έτσι ώστε να μην μπορέσει να παραποιηθεί η αλήθεια. Και κάποιοι άλλοι επιχειρηματολογούν εναντίον τους και λένε εξαιτίας του γεγονότος ότι οι δυνάμεις αυτού του κόσμου δεν ήθελαν να υποφέρει ο Χριστός από φόβο μήπως ο θάνατος του προετοιμάσει η σωτηρία της ανθρωπότητας. Αυτός αγωνιζόμενος για τη σωτηρία της ανθρωπότητας πρόδωσε τον Χριστό έτσι ώστε να εξαφανίσει κάθε πιθανότητα να εμποδιστεί η σωτηρία. Πράγμα το οποίο έκανε οι δυνάμεις που ήταν αντίθετες στα πάθη του Χριστού. Έτσι λοιπόν μέσα από τα πάθη του Χριστού θα εξαφανιζόταν κάθε πιθανότητα να καθυστερήσει η σωτηρία της ανθρωπότητας. Είναι ένα ενδιαφέρον κείμενο και αυτό γιατί ακριβώς πιάνει και όλη τη γενική συζήτηση που υπάρχει, ήδη από την Αρχαία Εκκλησία όσον αφορά στο πρόσωπο του Ιούδα για την οποία θα μιλήσουμε αργότερα στο μάθημά μας. Το ενδιαφέρον στοιχείο του ψευδοτριτλιανού είναι ότι φυσικά σε γενικές αμμές μοιάζει με τον Ιρηνέο, ωστόσο δεν είναι τόσο στενή η σύνδεσή του με τα όσα λέει ο Ιρηνέος. Υπάρχει μεγάλη συζήτηση ποιος γνωρίζει ποιον, αν δηλαδή ο ψευδοτριτλιανού γνωρίζει τον Ιρηνέο ή αν έχουν κάποια κοινή πηγή. Είναι ένα θέμα το οποίο είναι ανοιχτό στην έρευνα, όχι και τόσο σημαντικό. Πολύ πιθανόν ο συγγραφέας του δεύτερου αυτού του λατινικού μας σκημένου να γνωρίζει το Ευαγγέλιο του Ιούδα. Δεν είναι γνωστό βέβαια να το γνωρίζει έχοντας το διαβάσιο, απλώς γνωρίζει γενικά την περιραίουσα κατάσταση ή τη συζήτηση που υπάρχει γύρω από το πρόσωπο του Ιούδα. Πάντως σε κάθε περίπτωση έχουμε ήδη στην αρχαία εκκλησιαστική γραμματεία δύο σημαντικές μαρτυρίες για την ύπαρξη ενός κειμένου ή μιας ομάδας η οποία οργανώνεται γύρω από το πρόσωπο του Ιούδα. Και η ανακάλυψη του κοπτικού κειμένου, το οποίο έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας και το οποίο φέρνει τον τίτλο Ευαγγέλιο του Ιούδα, έρχεται να συμπληρώσει ακριβώς αυτή την πληροφορία που έχουμε από την εκκλησιαστική γραμματεία. Ένα λοιπόν χειρόγραφο έχουμε στα κοπτικά ο λεγόμενος κώδικας Τσάκος από το όνομα της ελληνικής καταγωγής συλλέκτριας η οποία το έχει στην συλλογή της. Η ιστορία της έβρεσης, αφύλαξης και τέλος πάνω δημοσιοποίησης αυτού του κειμένου είναι πραγματικά μια μεγάλη περιπέτεια, έχει γραφτεί και ολόκληρο βιβλίο σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο αυτό το κείμενο έφυγε από την Αίγυπτο, το κατέληξε στις ΗΠΑ για να περάσει μετά στην Ελβετία και σήμερα να διαβαστεί στη συνέχεια από μεγάλους και ειδικούς κοπτολόγους και φυσικά την προοπτική να επιστρέψει και πάλι στην Αίγυπτο από όπου ξεκίνησε, όπου είναι η δέσμευση πλέον της συλλέκτριας, όταν ολοκληρωθεί πλέον η απογραφή του κειμένου και όλα αυτά φωτίζουν μια πολύ γνωστή βέβαια και από άλλες περιπτώσεις ιστορία, την περιπέτεια μάλλον που συνήθως υφίσταν για τα διάφορα κείμενα, πάπυροι και κώδικες ακριβώς γιατί υπάρχει ένα μεγάλο ενδιαφέρον των συλλεκτών να τα αποκτήσουν για την προσωπική τους συλλογή. Η ύπαρξη του κώδικα μας είναι γνωστή ήδη από τη δεκαετία του 80 και 90, εκεί μέσα δηλαδή για πρώτη φορά υπάρχουν κάποιες αναφορές ότι υπάρχει αυτός ο κώδικας, ο οποίος πρέπει να πω ότι δεν περιλαμβάνει μόνο το Ευαγγέλιο του Ιούδα αλλά και άλλα κείμενα. Όμως αυτό το κείμενο φεύγει από την Αίγυπτο, κατά μια εκδοχή πρέπει να βρέθηκε στον τάφο ενός μοναχού, αλλά δεν γνωρίζουμε πλέον ούτε τον τόπο ακριβώς το οποίο βρέθηκε, οπότε είναι πάρα πολύ δύσκολο να χρονολογίσουμε από αυτό, ούτε κάτι άλλο. Σήμερα μαζί θα αφισβητείτε αυτή η πληροφορία γιατί πολύ πιθανόν να είναι μια πληροφορία την οποία χρησιμοποίησαν οι διάφοροι μεσάζοντες οι οποίοι πήραν στα χέρια τους τον κώδικα προσπαθώντας να τον πουλήσουν και να το κάνουν δελαστικό. Υπέστηκε μια μεγάλη ταλαιπωρία αυτός ο κώδικας περνώντας από το ένα χέρι στο άλλο, ακριβώς γιατί πολλές φορές δεν υπήρχε δυνατότητα να ξεπληρώσουν κάποιοι το χρέος που αγόρασαν τον κώδικα ή έγινε η προσπάθεια να βρεθούν αγοραστές. Σε κάποια στιγμή κατέληξε σε μια κατάψυξη γιατί σύμφωνα με μια γνωστή γενικά αντίληψη ο Παπίρου ζητηρείται καλύτερα όταν βρίσκεται μέσα σε τέτοιες δημοκρασίες, το αποτέλεσμα όμως είναι ότι ακριβώς στη συνέχεια η απόψυξη αυτού του Παπίρου έγινε βιαστικά και όχι όπως θα έπρεπε να γίνει, ο κώδικας τριματίστηκε. Με αποτέλεσμα πρέπει να αποκατεσταθεί το κείμενο κομματάκι κομματάκι για να μπορέσουμε σήμερα να το διαβάσουμε. Ευτυχώς σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε το μεγαλύτερο μέρος αυτού του κώδικα, ο οποίος δεν είναι κατεστραμένος σε πολλά σημεία και φυσικά το μεγαλύτερο μέρος του Ευαγγελίου του Ιούδα. Εντωμεταξύ βρέθηκαν και κάποια άλλα φύλλα σε διάφορες συλλογές, νομίζω κυρίως στην Αμερική, με αποτέλεσμα σήμερα να έχουμε σχεδόν αποκαταστήσει όλο το κείμενο του Ευαγγελίου του Ιούδα. Όπως είπα και πριν, το ενδιαφέρον έχει πέσει κυρίως επάνω, εστιάστηκε κυρίως το Ευαγγελίου του Ιούδα, αλλά ο κώδικας μας περιέχει και άλλα πολύ ενδιαφέροντα κείμενα. Και ένα το οποίο δεν το γνωρίζαμε από άλλες συλλογές. Ειδικότερα, ο κώδικας μας περιέχει την επιστολή στον Πέτρο και τον Φίλιππο, την οποία την γνωρίζουμε και από τον Αχαμαντί και η πρώτη αποκάλυψη του Ιακώβου, ένα κείμενο το οποίο δεν το έχουμε βρει πουθενά αλλού και είναι η πρώτη φορά που το βρίσκουμε, είναι η αλλογενής και τέλος μια κοπτική μετάφραση της δέκατης τρίτης πραγματείας του κόρπου σχερμέτικου. Μια πολύ παράξενη συλλογή κειμένων, κυρίως βέβαια γνωστικού προσανατολισμού. Τώρα, έχουν γίνει πάρα πολλές προσπάθειες να χρονολογηθεί αυτό το κείμενο εκεί που σήμερα, κατ' αρχάς για τον κώδικα, η άποψη στην οποία έχουμε καταλήξει είναι ότι ο κώδικας χρονολογείται στο πρώτο ή το δεύτερο μισό του τετάρτου αιώνα με βάση τις παλαιογραφικές ενδείξεις. Βέβαια, η μέτρηση που είχε γίνει με άνθρακα 14 στην Αμερική έδωσε πολύ διαφορετικές χρονολογήσεις. Ανάμεσα στο 220 με 340, γνωστόν ο άνθρακας 14 δεν δίνει ακριβή χρονολόγηση, αλλά πρέπει να το συνδυάσουμε και με άλλα δεδομένα για να καταλήξουμε. Και μάλιστα σε αυτό που μας δίνει, πρέπει να υπολογίσουμε και μία απόκλειση πριν περίπου 60 χρόνων. Άρα λοιπόν εδώ μιλάμε για ένα κείμενο το οποίο δύσκολα να χρονολογηθεί μόνο με τον άνθρακα 14. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι με βάση τα παλαιογραφικά στοιχεία, τη γλώσσα, το στυλ, το ύφος ας πούμε και το όλο δέσιμο του κειμένου, καταλήγουμε σήμερα ότι πρέπει ο κώδικας να είναι ένα κείμενο του τετάρτου αιώνα. Όμως δεν γράφτηκε στα κοπτικά αρχικά, αυτό σήμερα είμαστε σύμφωνοι όλοι ότι πρέπει καταρχάς το κείμενό μας να γράφτηκε στα ελληνικά και γιατί και ο Ηρηναίος φαίνεται να παραπέμπει σε ένα ελληνικό κείμενο. Το τρόπο που γράφει και φαίνεται ότι αυτό είχε και υπόψη του, δεν είχε το κοπτικό. Αν όμως είχε υπόψη του ένα ελληνικό κείμενο, τότε θα πρέπει να πάμε αρκετά πιο πίσω το ελληνικό μας κείμενο. Και καταλήγουμε ότι η μεν κοπτική μετάφραση πρέπει να έγινε κάπου στο τέλος του τρίτου αιώνα, όταν είναι η εποχή που έχουμε και άλλα κείμενα να μεταφράζονται στα κοπτικά, τα γνωρίζουμε και από την συλλογή του Νάκαμαντί, αλλά γνωρίζουμε και άλλα κείμενα που κυκλοφορούν και επιπλέον το ελληνικό μας πρωτότυπο και με βάση ακριβώς και τη μαρτυρία του Ηρηναίου, θα πρέπει να το αποθετήσουμε γύρω στ' 180 μ.Χ., γιατί ο συγγραφέας φαίνεται να γνωρίζει το καταλουκάν Ευαγγέλιο και τις πράξεις, ταυτόχρον όμως τα επεξεργάζεται αυτά μέσα από το πρίσμα μιας ηθιανής κοσμολογίας και αναφέρει θέματα τα οποία ξέρουμε ότι δεν απασχολούσαν στην εποχή του Ηρηναίου. Άρα λοιπόν θα πρέπει να το πάμε λίγο νωρίτερα το κείμενό μας, βέβαια στις συγγραφές μας είναι άγνωστος, δεν ξέρουμε τίποτε για την ομάδα την οποία γέννησε αυτό το κείμενο, ηκάζουμε διάφορα με βάση αυτά τα οποία μας λέει το ίδιο το Ευαγγέλιο. Δύσκολο κανείς σήμερα να αποφασίσει σε ποιο φιλοργικό είδος ανήκει το συγκεκριμένο κείμενο, πρόκειται για ένα σύνθετο κείμενο, εξαιρετικά δύσκολο αλλά και εξαιρετικά ενδιαφέρον. Στην κοπτική του εκδοχή έχει πάρα πολλά λάθη, κάτι που το έχουμε δει και σε πολλές άλλες κοπτικές μεταφράσεις από κρύφων κείμενων, δηλαδή παρεμβάσεις είτε από τον αντιγραφέα είτε από τον μεταφραστή του κείμενου, οι οποίες καθιστούν το κείμενο εξαιρετικά δυσνόητο σε κάποιες περιπτώσεις ή τουλάχιστον προβληματικό. Ο ίδιος ο συγγραφέας χαρακτηρίζει το κείμενο, ήδη ξεκινώντας, ως λόγο απόκρυφο της αποφάσεως. Τώρα αυτό είναι μια μεγάλη συζήτηση, τι μπορεί να σημαίνει αυτό το πράγμα. Συνήθως μεταφράζεται η απόκρυφη δίγηση της Αποκάλυψης που φανέρωσε ο Ιησούς σε συνομιλία με τον Ιούδα τον Ισκαριώτη στη διάρκεια μιας εβδομάδας τρεις ημέρες προτού γιορτάσει το Πάσχα. Εδώ είναι μια πολύ ασαφής χρονική τοποθέτηση, αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι σε αντίθεση με άλλα κοπτικά κείμενα, το κείμενό μας κάνει λόγο για μια προπασχάλια συζήτηση του Ιησού. Είπαμε ότι οι γνωστικοί κυρίως δεν δάζουν χρόνο, αλλά κυρίως τοποθετούν τον Ιησού να συζητά με τους μαθητές του μετά την ανάσταση, γι' αυτό συνήθως τον ονομάζουν καιόλας Σωτήρα, Ευεργέτη, Κύριο κτλ. που είναι όροι που κυρίως χρησιμοποιούν στη δικιά τους δασκαλία για τον αναστημένο Ιησού. Τώρα, λέει στη διάρκεια μιας εβδομάδας ή οκτώ ημερών, όπως λέει το κοπτικό πρωτότυπο, και τρεις μέρες πρωτού γιορτάσει το Πάσχα, τώρα εννοεί το πάθος του Ιησού, εννοεί γενικά το εβραϊκό Πάσχα, αυτό δεν είναι ξεκάθαρο. Σε κάθε όμως περίπτωση πρόκειται για μια σύντομη χρονική περίοδο, στην οποία όπως γνωρίζουμε και από άλλα κείμενα, αυτή συνδέεται άμεσα και με το πρόσωπο του Ιούδα. Έτσι είναι η περίοδο στην οποία και ο Ιούδας διαδραματίζει το δικό του ρόλο, ο οποίος είναι και σημαντικός για τον τρόπο που στη συνέχεια θα εξελιχθούν τα γεγονότα. Το κείμενό μας ανήκει στα λεγόμενα διαλογικά Ευαγγέλια, Ευαγγέλια δηλαδή περιέχουν διαλόγους, όπως ας πούμε για παράδειγμα το Ευαγγέλιο της Μαρίας, αν και εκείνο είπαμε έχει και άλλα στοιχεία. Και αυτό λοιπόν είναι ένα διαλογικό Ευαγγέλιο όπου ο Ιησούς συζητά με τους μαθητές του και κυρίως συζητά με τον Ιούδα. Μέσα στο κείμενο υπάρχουν διάφορα θέματα τα οποία έρχονται και επανέρχονται και τα οποία συζητά ο Ιησούς. Ένα σημαντικό θέμα είναι η εμφάνιση του Ιησού στον κόσμο και γιατί ο Ιησούς είναι στον κόσμο. Αυτό θα το καταλάβει μόνο ο Ιούδας, ο οποίος τελικά θα τον βοηθήσει στο τέλος να εξέλθει από αυτόν τον κόσμο. Ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον στοιχείο το οποίο θα δούμε είναι η γνωστική σωτριολογία και κοσμογονία την οποία βρίσκουμε εδώ, πάλι στη Θεανής προέλευσης και επιρροής, γιατί τέλος μια κριτική στάση που κρατά το κείμενό μας, στηρίττει το κείμενό μας απέναντι στην υπόλοιπη εκκλησία και στα μυστήρια της. Αυτό που παρουσιάζεται κυρίως είναι μια πολύ κριτική στάση απέναντι στο μυστήριο της ευχαριστίας και εδώ θα δούμε ότι ανακυκλώνονται θέματα και κατηγορίες όπου γνωρίζουμε ότι είχαν διατυπωθεί αντίον των χριστιανών και από εθνικούς κύκλους κατά την αρχαιότητα. Ένα μεγάλο θέμα που προκάλεσε και η μεγάλη συζήτηση που προκάλεσε αυτό το κείμενο είναι το πρόσωπο του Ιούδα. Είπα και ξεκινώντας ότι ο Ιούδας είναι ένα πρόσωπο το οποίο πραγματικά προκαλεί πάντοτε το ενδιαφέρον, είναι ένα πρόσωπο το οποίο συνδέεται άμεσα με τον Ιησού, είναι ένα πρόσωπο το οποίο θα διαδραματίσει το σημαντικότερο ρόλο στις τελευταίες μέρες επίγειας δράσης του Ιησού και φυσικά ένα πρόσωπο φορτισμένο, όπως είπα, με πολλές και διαφορετικές εικόνες, ένα πρόσωπο το οποίο στη συνέχεια μέσα στη λαϊκή παράδοση και μέσα στη χριστιανική επίσης δραματία χρησιμοποιήθηκε πάρα πολλές φορές ως παράδειγμα από Φυγήν ή ακόμη και σήμερα ως ο αποδιοπομπέος τράγος, καθώς κάθε μεγάλη εβδομάδα καίγεται συμβολικά σε πάρα πολλές περιοχές και όχι μόνο, το οποίο ακριβώς αποτελεί μία θα λέγαμε λαϊκή συνέχεια και λαϊκή επιβίωση ακριβώς αυτού του προσώπου. Ο ήρωας λοιπόν είναι ένα πρόσωπο το οποίο μέσα σε αυτό το Ευαγγέλιο κάθε άλλο παρά ο κακός της ιστορίας είναι το κεντρικό πρόσωπο. Είναι ο ήρωας, είναι ο πραγματικός γνωστικός, ο άνθρωπος δηλαδή ο οποίος αντιλαμβάνεται και θυμάται τον κόσμο από τον οποίο έχει φύγει. Είπαμε και άλλη φορά ότι μία βασική αρχή της γνωστικής και ανθρωπολογίας και κοσμολογίας είναι ότι οι ψυχές των γνωστικών προέρχονται από αυτόν τον ουράνιο και τέλειο κόσμο για κάποιο λόγο καταλήγουν σε αυτόν τον εντελώς κακό και αποτυχημένο κόσμο, τον δικό μας κόσμο και φυσικά χρειάζονται κάτι το οποίο να τους θυμίσει το δρόμο της επιστροφής. Αυτός συνήθως που παίζει ο Ιησούς, ο οποίος βέβαια δεν είναι ο σωτήρας με την έννοια που την έχει ο υπόλοιπος αισθενισμός και δεν τονίζεται φυσικά το πάθος του και τη σωτριώδης, ας πούμε, ο σωτριώδης χαρακτήρας του πάθος και της αναστασίας του, αλλά κυρίως τονίζεται, θα λέγαμε, η δασκαλία του ή ο τρόπος τον οποίο ανασύρει μέσα από τη μνήμη και μέσα από το βάθος του ανθρώπου ακριβώς την γνώση ότι η ψυχή τους προέρχεται από έναν διαφορετικό κόσμο. Αυτός, λοιπόν, ο άνθρωπος στην προκειμένη περίπτωση είναι ο Ιούδας. Υπάρχει, όμως, μέσα στο Ευαγγέλιο μας ανθίσιμη παρουσίαση του Ιούδα. Ήδη το αν είναι ο Ιούδας καλός ή κακός στο Ευαγγέλιο του Ιούδα προκάλεσε μεταξύ των ερευνητών μια μεγάλη συζήτηση. Στην πρώτη φάση της κυκλοφορίας του Ευαγγελίου από το National Geographic, η γραμμή που πέρασε και ίσως και για λόγους θα λέγαμε εντυπωσιασμού, ήταν ότι ο Ιούδας είναι ο ήρωας της ιστορίας, ότι είναι ο καλός, είναι ο μόνος ο οποίος πραγματικά καταλαβαίνει τον Ιησού και ο οποίος ουσιαστικά δεν τον προδίδει για κανέναν άλλο λόγο παρά μονάχα για να τον βοηθήσει να εξέλθει από αυτόν τον κόσμο. Και φυσικά αυτό αντικατοπτήθηκε, ήρθε να δέσει μια μεγάλη συζήτηση που υπάρχει τα τελευταία χρόνια στο θεολογικό χώρο και κυρίως τον νομοκαθολικό και τον Ευαγγελικό όπου γίνεται μια προσπάθεια αποκατάστασης του προσώπου του Ιούδα, μια προσπάθεια να αναζητηθεί ο ιστορικός τα λέγαμε ο Ιούδας πίσω από όλες αυτές τις ιστορίες που λέγονται γι' αυτόν και όπου γίνεται ακριβώς μια προσπάθεια κατά κάποιον τρόπο να αφαιρεθούν από το πρόσωπό του όλα αυτά τα στερεότυπα τα οποία στη συνέχεια προσθέθηκαν, γιατί γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά ότι ο Ιούδας χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές και στα πλαίσια ρατσιστικών κατηγοριών και επιθέσεων και γενικά υπήρξε ένα πρόσωπο το οποίο θεωρήθηκε από τη θεολογία ότι κακώς έχει επιφορτιστεί και έχει επιβαρυθεί τόσο πολύ, κάτι το οποίο δεν φαίνεται να υπάρχει σε τόσο έντονο βαθμό μέσα στην Καινή Διαθήκη, αφού η Καινή Διαθήκη δεν επιμένει ιδιαίτερα στο πρόσωπό του από τους τέσσερις Ευαγγελιστές, ο Μάρκος τον αναφέρει απλώς ως αυτόν που παρέδωσε τον Ιησού, ο Ματθέος αφιερώνει μια ολόκληρη διήγηση στον θάνατο του, διαπαχονισμού, ο Λουκάς κρατάει μια αρκετά κριτική στάση απέναντί του, συνδέοντάς τον με τον διάβολο και θεωρώντας τον ακριβώς ότι φέρεται με αγνομοσύνη στον δάσκαλό του. Ο Ιωάννης είναι ακόμα πιο κριτικός και επίσης τον χαρακτηρίζει φυλάρι γύρω και τον συνδέει ακριβώς με τον διάβολο, γιατί ακριβώς εξυπηρετεί τους σκοπούς του διαβόλου, παραδίδιο στον δάσκαλο. Και στη συνέχεια της πράξης του Αποστόλου έχουμε μια ακόμα αφήγηση για το θάνατό του, εντελώς διαφορετική από αυτή που έχουμε στον Κατάνο Θεό Ευαγγέλιο, όπου ο Ιούδας δεν πεθαίνει διαπαχονισμό, αλλά πέφτει, τραυματίζεται θανάσιμα και ξεψυχά. Και ταυτόχονα στην περιλαμβάνει εκκλησιαστική παράδοση, υπάρχουν και άλλες αφηγήσεις για τον Ιούδα και υπάρχουν και άλλες εκδοχές του θανάτου, όπως αυτή, για παράδειγμα, που έχει ο Παππίας σε ένα σήμερα χαμένο έργο του, από το οποίο σήμερα γνωρίζουμε μόνο μερικά αποσπάσματα. Σε κάθε περίπτωση, μέσα στην κυρίαρχη θα λέγαμε χριστιανική παράδοση, ο Ιούδας δεν εμφανίζεται ως ο ήρωας, δεν υπάρχει όμως μια ιδιαίτερη έμφαση στο πρόσωπο του, είναι ένα κομμάτι και αυτό της ιστορίας της σωτηρίας και της οικονομίας, φέρει τις ευθύνες του και αυτό τουλάχιστον φαίνεται από τα κείμενά μας, όμως δεν υπάρχει μια μεγάλη έμφαση σε αυτόν. Τώρα εδώ έχουμε ένα κείμενο στο οποίο ο Ιούδας εμφανίζεται ως ο ήρωας και φυσικά, όπως είπα, η πρώτη αντίδραση ήταν ότι εδώ πρόκειται για έναν καλό Ιούδα, έναν Ιούδα ο οποίος επιτέλους αποκαθίσταται στην αρχική του θέση. Αυτό φυσικά προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, αντιδράσεις από εκείνους κυρίως τους περισσότερους θρησκευτικούς κύκλους που θεωρούσαν εδώ ότι υπάρχει μια τάση εξιδανίκευσης ενός προσώπου, το οποίο αναφυσβήτητα έπαιξε έναν τραγικό ρόλο στην ιστορία του Ιησού. Από την άλλη μεριά όμως υπήρχαν και αντιδράσεις από το χώρο της έρευνας, της ακαδημαϊκής συζήτησης, όπου εκεί πολύ σωστά, νομίζω η πρώτη η οποία το είπε είναι η «April Decony» και επεσήμεινε το κείμενό μας με τον τρόπο που διατυπώνεται στα κοπτικά, καθ' άλλο παρά θετικά παρουσιάζει τον Ιούδα. Είναι μάλλον αφήσιμη η εικόνα που προκύπτει για τον Ιούδα, διότι από τη μία θα δούμε είναι ο ήρωας, είναι αυτός που εμπιστεύει τον Ιησούς, είναι αυτός ο οποίος ο Ιησούς του λέει ότι εσύ θα γνωρίσεις όλα τα μυστήρια και όλες τις αλήθειες και πραγματικά Του τις αποκαλύπτει, ο ίδιος όμως ο Ιησούς του λέει ότι γι' αυτό που θα κάνεις δεν θα μπορέσεις να φτάσεις εκεί σε ένα χώρο το οποίο μάλλον στην ιστορία μας συμβολίζει τον ουρανό, ένα σπίτι στην προκειμένη περίπτωση, θα δούμε αυτά στη συνέχεια. Άρα λοιπόν δεν είναι απόλυτα ο καλός της ιστορίας και μάλιστα υπήρχε ένα θέμα όσον αφορά το τέλος του Ευαγγελίου. Στο τέλος του Ευαγγελίου το οποίο ήταν φθαρμένο και υπήρχε με μεγάλη συζήτηση για το τι ακριβώς λέει το κείμενό μας στη συνέχεια, εμφανίζεται ο Ιησούς, το τέλος τέλος, αφού ο Ιησούς έχει συζητήσει μαζί του το θέμα της προδοσίας και όλα αυτά, εμφανίζεται λοιπόν ο Ιησούς να βλέπει ένα σύννεφο. Λέει ο Ιησούς σήκωσε τα μάτια του και είδε το φεγγοβόλο σύννεφο και εισήλθε σε αυτό. Στις πρώτες εκδόσεις θεωρούνται εδώ ότι αυτός που μπήκε μέσα στο σύννεφο είναι ο Ιούδας, γιατί το κείμενο είναι λίγο φθαρμένο. Χάρης όμως τα καινούργια ευρήματα που έχουμε, τα που σπάζουν όπως σας είπα ότι βρέθηκαν αργότερα και χρησιμοποιήθηκαν, φαίνεται ότι αυτός που εισέρχεται σαφώς είναι ο Ιησούς και εκείνοι που στέκονταν λέει στη γη άκουσα μια φωνή να έρχεται από το σύννεφο λέγοντας κάτι και μεγάλη γενέα και εικόνα. Εδώ λοιπόν οι περισσότεροι αποκαθιστούσαν το κείμενο ότι αφορά στον Ιούδα και μάλιστα στις πρώτες εκδόσεις όπως αυτή που έχω τώρα στα χέρια μου του National Geographic, λέγεται ξεκάθαρα στο σχολιασμό ότι ο Ιούδας είναι αυτός ο οποίος μεταμορφώνεται και μπαίνει μέσα στο σύννεφο. Όμως σήμερα με βάση όπως είπα τα κείμενα τα οποία έχουμε στη διάθεση μας ξέρουμε ότι αυτός που μπήκε στο σύννεφο είναι ο Ιησούς και μέσα εδώ προφανώς έχουμε μια αντίχηση, να το πω καλύτερα, της Αναλήψης. Ο Ιούδας μέσα στην ιστορία μας εμφανίζεται σε αντιδιαστολή με τους υπόλοιπους μαθητές. Όλοι οι μαθητές αδυνατούν να αντιληφθούν την αλήθεια, παραμένουν κολλημένοι στον τύπο. Ο Ιησούς πάρα πολύ συχνά γελάει μαζί τους, είναι ένα χαρακτηριστικό του γνωστικού Ιησού θα λέγαμε, να παρουσιάζεται ως εκείνος ο οποίος περιφρονεί τους μαθητές και γελά, το γέλιο δεν είναι καλό στην προκειμένη περίπτωση. Είναι γεγονός και πολύ συχνά τίθεται το ερώτημα γιατί ο Ιησούς δεν γελά στις ευαγγελικές αφηγήσεις. Αυτό έχει να κάνει κυρίως με τον τρόπο που προβάλλονται και παρουσιάζονται οι ήρωες στον αρχαίο κόσμο, όπου οι ήρωες έχουν μια αυτοσυγκράτηση όταν βρίσκονται σε δημόσιο χώρο, αποφεύγουν τα δυνατά συναισθήματα ή τουλάχιστον την έκφρασή τους. Και ένα πράγμα ακριβώς το οποίο θεωρείται απρεπές είναι το δυνατό γέλιο, το οποίο δεν προσυδιάζει φυσικά σε έναν άνθρωπο που έχει ηρωικό χαρακτήρα. Γι' αυτό ο Ιησούς δεν γελά στα περισσότερα κείμενα. Στα γνωστικά κείμενα συχνά ο Ιησούς γελά, αλλά αυτό το γέλιο είναι ένα γέλιο περιφρόνησης και ένα γέλιο επικριτικό απέναντι σε εκείνους οι οποίοι τον περιβάλλουν να δεν καταλαβαίνουν το αληθινό νόημα της διδασκαλίας του. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν γελά όταν μιλά με τον Ιούδα, γελά μόνο όταν έχει να κάνει με τους μαθητές του, τους οποίους τους θεωρεί ακριβώς ότι είναι αδαείς ή ότι δεν είναι ακριβώς γεννημένοι για αυτή τη μεγάλη αλήθεια. Το κείμενό μας, πρωτού προχωρήσουμε να διαβάσουμε ορισμένα αποσπάσματα και να τα σχολιάσουμε, δεν μας προσθέτει βέβαια τίποτε στην ιστορική εικόνα για τον Ιησού ή στην ιστορική εικόνα του Ιούδα. Δεν μας δίνει κάτι δηλαδή το οποίο θα μας βοηθούσε να συμπληρώσουμε τα κενά της ιστορίας όσον αφορά το πρόσωπο του Ιούδα ή έστω του Ιησού. Αυτά που βρίσκουμε εδώ ουσιαστικά προτελούν μια περαιτέρεπη εξεργασία και αναδικαταπτρισμό των όσων ορίζουμε από τη Συνοπτική και την Ιωάννια παράδοση για το πρόσωπο του Ιησού και του Ιούδα. Σαφώς βέβαια είναι ένα κείμενο, όπως είπα, το οποίο διατηρεί μια άλλη στάση απέναντι στον Ιούδα. Είναι μια τάση η οποία υπάρχει στο γνωστικισμό μας, την περιέγραψε Άρλου στο Ιραινέως, να επιλέγονται από την αφήγηση της βιβλικής και από την ιστορία της εκκλησίας εκείνα τα πρόσωπα τα οποία είναι πραγματικοί αντιήρωες, εκείνοι οι οποίοι θα μπορούσαμε να πούμε θεωρούνται οι κακοί της ιστορίας, οι οποίοι όμως επιλέγονται και αναδεικνύονται ως εκείνοι που είναι οι πραγματικοί ενώστες του Θεού. Υπάρχει δηλαδή μια αντιστροφή θα λέγαμε μέσα από αυτήν και μια κριτική με αυτόν τον τρόπο της υπόλοιπης εκκλησίας. Επομένως από αυτήν την άποψη το κείμενο μας δίνει μια τέτοια πληροφορία, μας πληροφορεί για μια ομάδα η οποία δεν μας είναι απ'αλλού γνωστή, προφανώς όπως είπα είναι σιθιανή αλλά με αυτόν τον τρόπο προσθέτει και αυτό το κείμενο μια επιπλέον ψηφίδα στο μοσαϊκό ακριβώς του γνωστικισμού. Αποτυπώνει επίσης θεολογικές θέσεις οι οποίες δεν μας ήταν γνωστές απ'αλλού και κυρίως αντικατοπτρίζει μία αντιπαράθεση που υπάρχει ανάμεσα στην ομάδα αυτή και στην υπόλοιπη εκκλησία και μάλιστα δίνει και τα σημεία αιχμής αυτής της αντιπαράθεσης και ένα από αυτά είναι και τα μυστήρια όπως τα δούμε και στη συνέχεια και τέλος φυσικά παρέχει μία πολύμορφη, πολύμορφη εικόνα, μία ποικιλία κι αυτό ιδεών, μας δείχνει ακριβώς ότι ο αρχαίγοντος χριστιανισμός είναι μία πολύμορφη πραγματικότητα, πολύ διαφορετική από αυτή που συνήθως έχουμε μέσα στο μυαλό μας όσον αφορά εκείνη την εποχή. Και προχωρώντας τώρα να δούμε λίγο το περιεχόμενο, θα ήθελα κατ' αρχάς να δούμε λίγο τη στάση του Ιησού απέναντι στους μαθητές και να δούμε αυτή την κρητική στάση που κρατά το κείμενό μας, τι είναι το κείμενό μας απέναντι σε αυτό που λέμε ότι δασκαλιά της υπόλοιπης εκκλησίας. Εδώ διαβάζω τη μετάφραση από την πρώτη έκδοση του κειμένου που είναι η έκδοση του National Geography. Μια μέρα ήταν με τους μαθητές τους στην Ιουδαία και τους βρήκε συγκεντρωμένους μαζί να κάθονται σε ευσεβή προσύλλουση, προφανώς εννοεί σε προσευχή. Όταν πλησίασαν τους μαθητές τους συγκεντρωμένους και καθισμένους και να προσφέρουν την προσευχή της ευχαριστίας, εδώ πρόκειται για το μυστήριο της ευχαριστίας, πάνω στον Άρτο, αυτός γέλασε. Εδώ βλέπουμε μία στάση κρητική του Ιησού. Βέβαια υπάρχει το ερχονισμός εδώ γιατί ως γνωστόν η ευχαριστία είναι ένα μυστήριο το οποίο εισέρχεται στην εκκλησία στη μεταπασχάλια περίοδο. Παρ' όπου φυσικά οι ιδρυτικοί λόγοι βρίσκονται ήδη στην προηγούμενη φάση, λίγο πριν από το πάθος. Έχει λοιπόν εξαιρετικό ενδιαφέρον γιατί ο Ιησούς εδώ γελά, τηρώντας μία ακριβώς κρητική στάση απέναντι στο μυστήριο της ευχαριστίας. Και ξέρουμε ότι το μυστήριο της ευχαριστίας είναι το κατεξοχήν μυστήριο με το οποίο εκφράζεται η αρχαία εκκλησία και όχι μόνο εκείνη. Οι μαθητές είπαν σε αυτόν, κύριε γιατί γελάς με την προσευχή της ευχαριστίας, έχουμε κάνει ό,τι είναι σωστό. Απάντησε και είπε σε αυτούς, δεν γελώ με εσάς, εσείς δεν κάνετε αυτό εξαιτίας του θελήματός σας, αλλά επειδή είναι αυτό διαμέσου του οποίου ο Θεός θα δοξαστεί. Και αυτοί του είπαν, κύριε είσαι ο Υιός του Θεού μας. Ο Ιησούς είπε σε αυτούς, πώς με γνωρίζετε, αληθινά εγώ λέγω σε εσάς, καμιά γενεά των ανθρώπων που είναι ανάμεσά σας δεν θα με γνωρίζει. Άρα αυτόματα θεωρεί ότι όλοι αυτοί βρίσκονται εκτός αποκάλυψης. Μπορούμε να τον ομολογούν και εδώ έρχεται η κρητική ας πούμε της ομάδας, αλλά ουσιαστικά δεν είναι οι πραγματικοί γνώστες της αλήθειας. Βλέπουμε εδώ πέρα δηλαδή με ένα πολύ έξυπνο αφηγηματικό τρόπο, την κρητική η οποία ασκείται στην υπόλοιπη εκκλησία, εκείνη ένας τρόπος με τον οποίο γίνεται η πολεμική εκείνη την εποχή. Και αυτό είναι ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο στο Ευαγγέλιο, να δούμε ακριβώς πώς γίνεται αυτή η πολεμική μεταξύ των χριστιανικών ομάδων. Όταν οι μαθητές άκουσαν αυτό άρχισαν να θυμώνουν και να εξοβγίζονται και έπιασαν να βλασφημούν εδώ μήχα εναντίον του. Όταν ο Ιησούς διέκρινε την έλλειψή τους να καταλάβουν, είπε σε αυτούς, γιατί αυτή η αναστάτωση σας έχει οδηγήσει στο θυμό, ο Θεός σας που είναι εντός σας και κάτι λείπει εδώ πέρα και λέει μετά σας έχουν προκαλέσει το θυμό μέσα στις καρδιές σας. Αφήστε τον οποιοδήποτε από εσάς που είναι αρκετά δυνατός ανάμεσα στις ανθρώπινες υπάρξεις να φανερώσει τον τέλειο άνθρωπο και να σταθεί ενώπιον. Όλοι είπαν εμείς διαθέτουμε τη δύναμη. Είναι αυτό το οποίο λέμε για την ψυχή την οποία προέρχεται από τον ουράνιο κόσμο. Όμως τα πνεύματά τους δεν δουλεύουν να σταθούν ενώπιον του εκτός από τον Ιούδα τον Ισχαριώτη. Αυτός ήταν ικανός να σταθεί μπροστά του αλλά δεν μπορούσε να τον κοιτάζει στα μάτια και απέστρεψε μακριά το πρόσωπό του. Ο Ιούδας είπε σε αυτόν γνωρίζω ποιος είσαι και από πού έρχεσαι κατάγεσαι από τον αθάνατο κόσμο του Μπάρμελο και είμαι ανάξιος να προφέρω το όνομα του ενός που σε έχει στείλει. Είναι γνωστή η κοσμολογία της Συθιανής διδασκαλίας. Ο κόσμος Μπάρμελο είναι ο τέλειος ουράνιος αιώνας από την οποία προέρχονται οι ψυχές. Ο μόνος που σαστικά έχει αυτή τη δύναμη μέσα του δηλαδή προέρχεται από αυτόν τον κόσμο ή τουλάχιστον μπορεί να αντιληφθεί ο Ιούδας. Αυτό και είναι ο μόνος που πραγματικά τον ομολογεί. Βλέπετε ότι λένε ότι είναι ο Υιός του Θεού, το οποίο είναι μια βασική ομολογία πίστης μέσα στην Εκκλησία, θεωρείται από την ομάδα αυτή όχι ως ένα στοιχείο θετικό αλλά μάλλον αρνητικό. Αυτός όμως ο οποίος πραγματικά γνωρίζει είναι ο Ιούδας. Και ο Ιούδας είναι αυτός ο οποίος ομολογεί. Και στη συνέχεια ο Ιησούς τον πλησιάζει, τον παίρνει παράμερα και του κάνει κάποιες αποκαλύψεις. Λέει πήγαινε μακριά από τους άλλους και θα σου πω τα μυστήρια του Βασιλείου. Εννοείται Βασιλείος του Θεού έτσι. Είναι δυνατόν για σένα να το πλησιάσεις αλλά θα πικραθείς πολύ. Γιατί κάποιος άλλος θα σε αντικαταστήσει με σκοπό οι 12 μαθητές να μπορέσουν ξανά να συμπληρωθούν με το Θεό τους. Και αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον. Φυσικά αναφέρεται στην ιστορία που ξέρουμε από τις πράξεις του Αποστόλου μετά το θάνατο του Ιούδα. Οι μαθητές αντικατέστησαν το 12ο Απόστολο με έναν ακόμη. Και εδώ ο Ιησούς λέει ακριβώς αυτό το πράγμα το οποίο ξέρουμε. Και αλλιώς θα βρεθείς εκτός της ομάδας των μαθητών. Και γιατί οι μαθητές θα θελήσουν να γίνουν πάλι τόσοι για να μπορέσουν να βρεθούν με το Θεό τους. Εδώ αυτοί δηλαδή οι μαθητές παρουσιάζονται να προσυνδέονται με έναν άλλο Θεό. Όχι με το Θεό του Μπάρμπελο αλλά με το Θεό της Δημιουργίας, τον κατώτερο Θεό. Γιατί όπως είπαμε στη γνωστική αντίληψη ο κόσμος αυτός προέρχεται από έναν άλλο Θεό. Ένα Θεό δημιουργό που είναι εξαιρετικά κακός. Και ο Ιούδας μία το ρωτάει για αυτά τα πράγματα. Και ο Ιησούς δεν του αποκαλύπτει βέβαια σε αυτή τη στιγμή αυτά τα οποία ρωτάει. Γιατί ρωτάει ο Ιούδας πότε θα γίνουν όλα αυτά και πώς. Θα το κάνει πολύ αργότερα μέσα στην ιστορία. Και στη συνέχεια έχουμε μια δεύτερη συζήτηση όπου οι μαθητές λένε για ένα όραμα το οποίο είδαν. Και λένε έχουμε δει ένα μεγάλο οίκο με ένα τεράστιο θυσιαστήριο μέσα σε αυτό. Και 12 άνδρες είναι ιερείς θα μπορούσαμε να πούμε και ένα όνομα. Και ένα πλήθος ανθρώπων να στέκεται στο θυσιαστήριο μέχρι ότου οι ιερείς να δέχονται τις προσφορές. Αλλά σταθήκαμε περιμένοντας. Ο Ιησούς είπε πώς έμοιαζαν οι ιερείς. Αυτοί είπαν, μερικοί δυο εβδομάδες, μερικοί θυσίαζαν τα ίδια τους τα παιδιά. Άλλοι τις γυναίκες τους μέσα σε έπαινο και ταπείνωση ο ένας με τον άλλον. Μερικοί πλάγιαζαν με άνδρες, μερικοί αναμύχθηκαν σε σφαγή, μερικοί διέπρατοι να πλήθος αμαρτιών και ανοιμάτων. Και οι άνδρες που στέκονται μπροστά στο θυσιαστήριο επικαλούνται το όνομά σου και με όλα τα έργα της ανεπάρκειάς τους, οι θυσίες οδηγούνται σε ολοκλήρωση. Μόλις είπαμε αυτό, παρέμεινα σιωπηλή γιατί είχαμε τα ραχτηδόχια. Εδώ έχουμε ένα πολύ παράξενο όραμα, το οποίο δεν διαβάσει κανείς προσεκτικά. Ήδη αντιλαμβάνεται πού πηγαίνει η ιστορία. Αλλά ο ίδιος ο Ιησούς στη συνέχεια θα δώσει την απάντηση. Αμέσως μετά ακολουθεί η ερμηνεία του Ιησού, ο οποίος λέει, μεταξύ άλλων, αυτούς που είδατε να δέχονται τις προσφορές στο θυσιαστήριο είναι αυτό που εσείς είστε. Δώδεκα, έτσι. Αυτός είναι ο Θεός που υπηρετείτε και εσείς είστε οι δώδεκα άνδρες που είδατε. Οι δώδεκα άνδρες δεν διαφέρουν γιατί ουσιαστικά είναι ενέντεκα κανονικά στην αφήγηση, εφόσον ο Ιούδας δεν είναι ένας από αυτούς. Αλλά το δώδεκα μέσα στην εκκλησία, όπως και σήμερα τα λέμε οι δώδεκα Απόστολοι, είναι ένα πολύ συγκεκριμένο νούμερο και αντιπροσωπεύει ακριβώς μια πολύ συγκεκριμένη ομάδα. Προσωπούν την εκκλησία, την υπόλοιπη, με την οποία έρχεται σε αντιπαράθεση η ομάδα η οποία αυτή τη στιγμή κρύβεται πίσω από το Ευαγγέλιο του Ιούδα. Και συνεχίζει ο Ιησούς. «Το βόδι που είδατε να φέρουν για θυσία είναι, πολλοί άνθρωποι τους πραπλανίσατε μπροστά σε αυτό το θυσιαστήριο. Κάτι λείπει εδώ, θα σταθεί και θα κάνει χρήση του ονόματος με αυτόν τον τρόπο και οι γεννές των ναυσεβών θα παραμείνουν πιστές σε αυτόν. Μετά από αυτόν ένας άλλος θα παραστέκεται από εκεί από τους πόρνους και ένας άλλος θα παραστέκεται από τους παιδοκτώνους και ένας άλλος από αυτούς που πλαγιάζουν με άντρες και εκείνοι που απαίχουν και οι υπόλοιποι τους ανθρώπους του ρίπου και της ανομίας και της πλάνης και εκείνοι που λένε μοιάζουμε με τους αγγέλους» ίσως εδώ έχει μια αναφορά στο μοναχισμό ή σε κάποιες ασκητικές ιδιτάσεις μέσα στην εκκλησία. Αυτοί είναι οι αστέρες που φέρνουν κάθε τίσταση τελειά τους γιατί στις ανθρώπινες γενιάς έχει υποθεί «κοιτάξτε ο Θεός έχει διεχθεί τη θυσία σας από τα χέρια ενός ιερέα ο οποίος είναι ένας υπηρέτης της πλάνης, αλλά είναι ο Κύριος, ο Κύριος του Σύμπαντος που προστάζει την έσχατη ημέρα θα κατεσχύθητε» και περνάει μετά σε μια κριτική επιπλέον Ιησούς και λέει «σταματείτε να θυσιάζετε πάνω στο θυσιαστήριο αφού αυτοί είναι πάνω στους αστέρες σας και στους αγγέλους σας και έχουν φτάσει εκεί στο τέλος». Βλέπω λοιπόν ξεκάθαρα μια ευθεία αντιπαράδειση με το τυπικό και την οργάνωση της Αρχαίας Εκκλησίας, το κείμενο αφήνει ξεκάθαρες εχμές ότι κάθε άλλο παρά ηθική είναι αυτή η ομάδα, επαναλαμβάνει κατηγορίες τις οποίες γνωρίζουμε ότι χρησιμοποιούνταν και στον εθνικό κόσμο όσον αφορά την Αρχαία Εκκλησία για την αιμωμιξία, για τις θυσίες παιδιών, για την πόση αίματος και ούτω καθεξής. Και είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον το πώς ακριβώς εδώ όλα αυτά τα στοιχεία χρησιμοποιούνται για να λειτουργήσουν ως μια πολεμική και με χτυπήματα θα λέγαμε κάτω από τη ζώνη, προς μια άλλη ομάδα, απέναντι στην οποία η ομάδα του Ιούδα αισθάνεται ότι είναι αντίθετη και ότι απειλείται. Και έρχεται και ο Ιούδας τώρα να αφηγηθεί και εκείνος με τη σειρά του ένα όραμα. Και ο Ιούδας είπε, κύριε όπως έχεις ακούσει όλους αυτούς τώρα άκουσε και εμένα, γιατί έχω δει ένα σπουδαίο όραμα. Όταν ο Ιησούς άκουσε αυτό γέλασε και του είπε, εσύ δέκατο τρίτο πνεύμα γιατί δοκιμάζεσαι τόσο σκληρά, αλλά μίλησε θαρετά και θα σε υπομεινώ. Το γέλιο του Ιησού δεν είναι όπως το προηγούμενο περιφροντικό, είναι μάλλον από ότι φαίνεται μάλλον συμπάθειας, αν και δεν και ξεκάθαρο, γιατί όπως είπαμε είναι αμφύσιμη η εικόνα του Ιούδα μέσα στο κείμενό μας. Ο Ιούδας του είπε, στο όραμα είδα τον εαυτό μου, ενώ οι δώδεκα μαθητές με λιθοβολούσαν και με κατά δύο καν αμήλικτα. Και ακόμη ήρθα σε ένα μέρος μετά από σένα. Είδα ένα σπίτι και τα μάτια μου δεν μπορούσαν να περιλάβουν το μέγεθός του. Μεγάλια άνθρωποι το περικύκλωναν και αυτό το σπίτι είχε μια στέγη από πρασινάδα και στο κέντρο του σπιτιού ήταν κάτι το οποίο λείπει εδώ πέρα, λέγοντας «Κύριε συγκατάλεξέ με σ' αυτούς τους ανθρώπους». Ο Ιησούς απάντησε και είπε «Ιούδα, ο αστέρας σου σε έχει παραπλανήσει». Εδώ έχουμε τις αστρολογικές λογικές εκείνης εποχής, ότι κάθε άνθρωπος έχει και ένα αστέρι. Συνέχισε ο Ιησούς. «Κανένα πρόσωπο με εθνητή γέννηση δεν είναι άξιο να εισέλθει στο νίκο που έχεις δει, γιατί αυτός ο τόπος έχει κρατηθεί για τους Αγίους. Ούτε ο ήλιος, ούτε η σελήνη θα κυβερνούν εκεί, ούτε η μέρα, αλλά το Ιερό θα διαμένει εκεί πάντοτε στον αιώνιο κόσμο τους Αγίους Αγγέλους. Κοίτα, σου έχω εξηγήσει τα μυστήρια του βασιλείου και σε έχω διδάξει για την πλάνη του αναστέρω και το έστειλα πάνω στους δώδεκα αιώνες». Και συνέχεια ο Ιούδας φυσικά, όπως είναι λογικό, ρωτάει για τη δική του τύχη. Και ο Ιησούς του απαντά «έλα, ό,τι εγώ, κάτι λείπει εγώ εδώ πέρα, αλλά θα πικραθείς πολύ όταν δεις τη βασιλεία και όλη τη γενιά της». Ο Ιούδας άκουσε αυτό και του είπε «τι καλό είναι αυτό που έχω δεχτή». Προφανώς ο Ιησούς του είπε ότι έχεις κάτι καλό, γιατί με ξεχώρησες για αυτή τη γενιά. Ο Ιησούς απάντησε και του είπε «θα γίνεις ο δέκατος τρίτος και θα αναθεματιστείς από τις άλλες γεναιές και θα έρθεις να κυβερνήσεις πάνω σε αυτές. Στις έσχατες ημέρες θα αναθεματίσουν την ανήψωση του Ιησούς στην Αγία Γενιά». Εδώ υπάρχει μια αφησιμία. Από μια μεριά ο Ιούδας παρουσιάζει ένα πρόσωπο το οποίο αντιλαμβάνεται την αλήθεια, το οποίο είναι ξεχωρισμένο από όλα τα άλλα, το έχει ξεχωρίσει ο Ιησούς. Μένει εκτός από ότι φαίνεται αυτό που υπονοεί ο Ιησούς είναι ακριβώς το γεγονός ότι ο Ιούδας κάνει αυτό που κάνει, δηλαδή την προδοσία, αυτό τελικά δεν συγχωρείται. Και αυτό είναι που τελικά θα τον οδηγήσει μακριά από όλη τη σωτηρία θα λέγαμε. Και στη συνέχεια υπάρχει μεγάλη συζήτηση του Ιησού που Ιησούς αποκαλύπτει στον Ιούδα στοιχεία της γνωστικής κοσμολογίας, την οποία έχουμε ήδη μιλήσει σε προηγούμενα μαθήματα και δεν θα αναφερθούμε τώρα έκτενος. Όμως στο τελευταίο κείμενο ο Ιησούς μιλάει με τον Ιούδα και του λέει τι θα γίνει με αυτούς που έχουν βαχτιστεί στο όνομά του και τι θα γίνει και με τον Ιούδα και με την προδοσία. Ο Ιούδας είπε στον Ιησού κοίταξε τι θα κάνουν εκείνοι που έχουν βαπτιστεί στο όνομά σου. Ο Ιησούς είπε αληθινά λέγω σε εσένα αυτό το βάπτισμα, το όνομά μου, κάτι λείπει εδώ, αληθινά εγώ λέω σε εσένα Ιούδα εκείνοι που προσφέρουν θυσίες στο Σάκλα. Ο Σάκλας είναι ο κακός θεός και είναι πολύ αποσπαρματικό αυτό το κείμενο, συνδέεται με τις δαιμονικές δυνάμεις αλλά εσύ του λέει θα τους υπερβήσει όλους αυτούς. Γιατί εσύ θα θυσιάσεις τον άνθρωπο με ενδύει, θα θυσιάσεις το σώμα μου για να μπορέσει η ψυχή μου να επιστρέψει εκεί που έμεινε να πάει. Και συνέχεια ακολουθεί ένα ενδιαφέρον κείμενο, ένα ποιητικό κείμενο λέει πρωτού γεννηθείς έχει υψωθεί, η οργή σου έχει ανάψει, ο αστέρας σου φάνει και με λαμπρότητα και η καρδιά σου έχει κάτι. Αληθινά, κάτι πάλι, αφότου θα καταστραφεί τότε και η εικόνα της μεγάλης γενιάς του Αδάμ θα εξιψωθεί γιατί πρωτεύτερα υπάρχει αυτή η γενιά στον ουρανό, τη γη και τους αγγέλους, η οποία κατάγεται από τους αθάνατους κόσμους. Κοίταξε, σου έχουν υποθεί τα πάντα. Σήκωσε τα μάτια σου και κοίταξε το σύννεφο και το φως που είναι μέσα του και τους αστέρες που το περιβάλλουν. Ο αστέρας που οδηγείς το δρόμο είναι ο αστέρας σου. Και εδώ υπάρχει αυτό που είπα η παρεξήγηση γιατί ο Ιούδας σήκωσε τα μάτια του και είδε το φεγγοβόλο σύννεφο και εισήλθε σε αυτό, μετέφραζαν οι αρχικοί μεταφραστές. Σήμερα γνωρίζουμε ότι δεν εισήλθε σε αυτό ο Ιούδας αλλά εδώ ελείπει το υποκείμενο που ήταν ο Ιησούς. Εκείνοι που στέκονται στη γη άκουσα μια φωνή να έρχεται από το σύννεφο λέγοντας μεγάλη γενιά κτλ κτλ. Εδώ φαίνεται ότι ο Ιησούς μάλλον έχει εισέρθει ήδη στο σύννεφο και θα λέγαμε μία αντίθεση με τα όσα ακολουθούν γιατί στη συνέχεια ο Ιησούς φανίζεται ο Ιούδας να επιτελεί την προηγωσία αλλά φαίνεται ότι ο Ιησούς έχει φύγει για τον ουράνιο κόσμο. Βέβαια αυτό τώρα μπορεί να έχει και να υπάρχουν εδώ κατά πώς ηκάζουν ορισμένοι ερευνητές ότι προφανώς υπάρχουν δοκιμητικά στοιχεία εδώ. Ο Ιησούς δεν παρουσιάζεται να θρηνατώνεται είναι ένα στοιχείο το οποίο συνήθως απουσιάζει στα γνωστικά κείμενα αλλά φαίνεται να έχει μπει ήδη στο σύννεφο να έχει φύγει και αυτό που ουσιαστικά θα θυσιαστεί είναι ο άνθρωπος όπως λέει το ιδιοτοκείμενο ο οποίος περιβάλλει τον Ιησού. Ως το Ιησούς να μπορέσει απελευθερωμένος να επιστρέψει εκεί από όπου ξεκίνησε. Αυτό λοιπόν είναι το περίφημο Ευαγγέλιο του Ιούδα ένα κείμενο όπως είπα από την αρχή που προκάλεσε μεγάλη συζήτηση σε πάρα πολλές εκδόσεις μελετών συνέδρειων έχουν οργανωθεί σχετικά με αυτό και ακόμα φυσικά πολύ συχνά πολύ τακτικά έχουμε δημοσιεύσει σε επιστημονικά άρθρα, σε επιστημονικά περιοδικά γύρω από ζητήματα τα οποία θύγονται μέσα στο κείμενό μας. Είναι ένα κείμενο το οποίο έχει ένα πλούσιο υλικό και το οποίο αξίζει κανείς στο χώρο της έρευνας να το μελετήσει και φυσικά είναι ένα κείμενο το οποίο θα αξιοποιηθεί σε βάθος χρόνου καθώς όπως είπα ακόμα βρίσκεται υπομελέτη και υποσυζήτηση. Είναι ένα κείμενο βέβαια σαφώς που γοητεύει το ευρύ αναγνωστικό κοινό κυρίως επειδή συνδέεται με το πρόσωπο του Ιούδα αλλά όπως είπαμε και από την αρχή δεν είναι ένα κείμενο το οποίο θα πρέπει να θεωρηθεί ότι η αξία του έγκυται στο ότι μας δίνει στοιχεία ιστορικά για το πρόσωπο του Ιησού αλλά κυρίως το ότι μας δίνει πληροφορίες για μια ομάδα ανθρώπων οι οποίοι συνδέουν την τύχη τους αν θέλετε, συνδέουν την πίστη τους και τη ζωή τους με ένα πρόσωπο το οποίο είναι εξαιρετικά ενιγματικό και αφιλεγόμενο ακόμη ήδη μέσα στην Καινή Διαθήκη. Μια ομάδα η οποία χρησιμοποιεί τον Ιούδα ως αντιήρωα και ως αυτόν ο οποίος θα αποτελέσει το σημείο, μάλλον το πρόσωπο και το σύμβολο της αντιπαράθεσης τους με την υπόλοιπη εκκλησία και φυσικά κατ' επέκταση το κείμενο αυτό είναι σημαντικό γιατί ακριβώς εμπεριέχει και αντικατοπίζει θεολογικές συζητήσεις και αντιπαραθέσεις του δεύτερου αιώνα μετά Χριστόν, μια εποχή εξαιρετικά ενδιαφέρουσα γιατί ακριβώς είναι ο επόμενος αιώνας αμέσως μετά τη συγγραφή της Καινής Διαθήκης. |
