| : Μια ακόμα φορά που είστε εδώ μαζί μας και επειδή εσείς είστε και το φιλομαθές κοινό του αλήμου να κάνουμε και μια ανακοίνωση ότι το Σάββατο στις 21 Οκτωβρίου στις 8 η ώρα το βράδυ στο πολιτιστικό μας κέντρο στο Ιωνία σε 96 στην Ισσόγεια έθουσα θα γίνουν τα εγγένεια μιας πάρα πάρα πολύ ενδιαφέρουσας έκθεσης. Θα παρουσιαστούν τα έργα του κυρίου Αλεξάνδρου και του Δημήτρη Παλάτζα. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η έκθεση, είναι νέα παιδιά αλλά εξαιρετικά ταλαντούχα η έκθεση λέγεται Objects Origin Rejected και είναι αντικείμενα που πια δεν χρησιμοποιούνται. Τα παιδιά τα έχουν πάρει και τα έχουν μετατρέψει σε έργα τέχνης. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η δουλειά τους και εξαιρετικά ενδιαφέρον ο συμβολισμός. Νομίζω ότι θα το χαρείτε, θα περάσετε πολύ όμορφα, θα μας ταξιδεύσουν τα παιδιά και εμείς που δεν πετάμε τίποτα και μετατρέπουμε τα πάντα σε τέχνη θα το χαρούμε ιδιαίτερα. Νομίζω ότι η έκθεση θα διαρκέσει ένα μήνα αλλά εμείς σας θέλουμε στα εγγένεια το Σάββατο στις 8 η ώρα το βράδυ. Μπράβο σας. Καλησπέρα σας. Χαίρομαι πολύ που βλέπω έτσι χαρούμενα πρόσωπα. Η ανταπόκριση από τη διάλεξη της προηγούμενης εβδομάδας ήταν πολύ θετική και χαίρομαι ιδιαίτερα γι' αυτό. Πολλοί φίλοι και φίλες ήρθαν και είπαν ότι αν και κάποια πράγματα ενδεχομένως είναι γνωστά, ειδικά από την ελληνική φιλοσοφία, ήταν μια ευκαιρία να τα ξαναανασυντάξουν στο μυαλό τους και να τα δουν με κάποια ολοκληρωμένη μορφή. Εκείνο που θέλω να παρακαλέσω και είναι και η παράκληση από την κυρία σκλάβου να απενεργοποιήσουμε τα κινητά μας για να μην έχουμε δυο-τρεις περιπτώσεις που έγιναν την προηγούμενη φορά. Εγώ το έχω κάνει ήδη αυτό. Και θα αρχίσουμε σήμερα λοιπόν με τη δεύτερη διάλεξη, που θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το ζήτημα της ευδαιμονίας από την τα ουστική του... Να το, το είπα. Ήταν ο ήχος της απενεργοποίησης. Όταν βρέχει να ψάχνεις για ουράνια τόξα και όταν είναι σκοτεινά να ψάχνεις για αστέρια. Μπορεί άλλως όταν βρέχει να ψάχνει ένα γωνίος για κατάλημα, για να μην βραχεί. Και όταν είναι σκοτεινά κάποιος να φοβάται και να προσπαθεί να βρει αμυδρά μια πηγή φωτός. Και ο άλλος απλώς να στρέφει τα μάτια του πάνω στον ουρανό και να έχει κάθε πηγή φωτός και να είναι ευτυχισμένος. Επειδή πολλοί φίλοι θέλησαν τις διαφάνειες της προηγούμενης διάλεξης, σε κάποιους τις έχω στείλει ήδη, υπάρχει και μια κατάσταση που δεν την έχω πάρει ακόμη στα χέρια μου, αλλά εδώ κάτω βλέπετε το mail μου. Όποιος επιθυμεί λοιπόν μπορεί να μου στείλει ένα mail και σε απάντηση εγώ να του στείλω τις διαλέξεις και της προηγούμενης εβδομάδος και της σημερινής εβδομάδος. Μπορείτε να το σημειώσετε λοιπόν. Στο τέλος των διαφάνειών υπάρχει πάλι. Όποιος επιθυμεί ευχαρίστως να του στείλω τις διαφάνειες. Σήμερα θα κάνουμε ένα ταξίδι στη μακρινή Κίνα. Για πολλούς η προσέγγιση την οποία θα προσπαθήσουμε να συζητήσουμε, να νιώσουμε κτλ μπορεί να είναι μακρινή. Για άλλους να είναι κάτι περισσότερο κοντινό τους γιατί θα έχουν διαβάσει κάτι από κοινέζικη φιλοσοφία. Εδώ βλέπετε μια φωτογραφία που είναι βέβαια από την απαγορευμένη πόλη, το ανάκτορο του αυτοκράτορας της Κίνας. Και εδώ είναι η Κίνα. Ψηλά στο βορρά εκεί είναι η έρημος Γκόμπι. Εδώ είναι η Τακλαμακάν. Και κάπου εδώ είναι το συνικό τείχος που χτίστηκε για να αποτρέψει τις σορδές των Μογγόλων και θέλησαν οι Κινέζοι αυτοκράτορες να προστατεύσουν την περιοχή τους. Και φυσικά βλέπετε όλη αυτή η περιοχή. Στο κέντρο είναι η παιδιάδα της βορειας Κίνας που εκεί κυρίως αναπτύχθηκε η αυτοκρατορία των Χαν. Το συνικό τείχος για το οποίο σας είπα είναι αυτό εδώ. Η κατασκευή του ξεκίνησε σταδιακά από τον 7ο αιώνα π.Χ. και η σημερινή του μορφή οφείλεται κυρίως στη δυναστία των Μιγγ που είναι στα τέλη του 14ου με αρχές του 17ου αιώνα. Το συνολικό του μήκος είναι 8.850 χιλιόμετρα περίπου. Βέβαια αυτά δεν είναι νούμερα συγκεκριμένα γιατί υπάρχει τείχος, υπάρχει όμως τάφρος, υπάρχουν φυσικές οχυρώσεις, λόφι, ποταμεί. Πολλοί υπολογίζουν ότι η έκταση ήταν πολύ μεγαλύτερη και είναι ένα από τα οικοδομήματα που μπορούν να γίνουν ορατά και απ' το διάστημα. Κάτι άλλο γνωστό από εκείνη, και ξεκινάω από γνωστές εικόνες για να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε σιγά-σιγά τον πολιτισμό της, είναι ο Πύληνος Στρατός. Αυτά τα αγάλματα έχουν ύψος περίπου 1.80, στο ύψος ενός ψηλού άνθρα, ας το πούμε έτσι. Βέβαια και εδώ υπάρχει ανισότητα, είναι 8.000 υπολεμιστές, κάποιοι από αυτούς είναι αξιωματικοί, τους αξιωματικούς τους έχουν κάνει 1.95, λίγο πιο ψηλά, λίγο πιο χαμηλούς από τον δήμαρχο. Οι μορφές τους, αυτό είναι το σημαντικό, οι μορφές τους, η κάθε μία μορφή αγάλματος είναι διαφορετική. Φανταστείτε τι δουλειά έγινε εκείνα τα χρόνια και βέβαια η κατασκευή τους ξεκίνησε το 246 π.Χ. Όταν ο αυτοκράτορας ο οποίος το παράγγειλε, επρόκειτο για το μαυσολείο του, έτσι, όπως οι Αιγύπτιοι αποφάζανε να χτίζουν πυραμίδες, στην Κίνα ένας αυτοκράτορας από τα 13 του αποφάσισε να χτίζει πύληνους πολεμιστές για να μείνουν στο τάφο του. Ο αυτοκράτορας Τσιν Σι Χουάγγ ήταν ένας από τους αυτοκράτορες που ένωσε τα αντιμαχόμενα βασίλια της Κίνας και σύμφωνα με τον ιστορικό Συματσιαν ή Σουματσιαν, για την ολοκλήρωση του έργου εργάστηκαν 700.000 άνθρωποι, φανταστείτε το μόνο αυτό. Οι στρατιώτες είναι 8.000 μορφές και βέβαια εκτός από τους πύληνους άντρες υπάρχουν 130 άρματα, 520 άλογα και 150 άλογα υπικού. Εδώ βλέπετε ένα κοντινότερο πλάνο. Το 2006 κάποιοι Κινέζοι ιστορικοί που ασχολήθηκαν με το μαυσολείο έκαναν την ηκασία που μπορεί να μην είναι πολύ μακρινή από την πραγματικότητα ότι οι αρχαιοελληνικοί τέχνοι και αρχαιοελληνες τεχνίτες βοήθησαν στο να αποδοθούν οι μορφές των αγαλμάτων έτσι. Ξέρετε αυτή η επιδράση μεταξύ ανατουλής και δύσης σε μας πλέον μπορεί να φαίνεται μακρινή γιατί λέμε πώς εκείνα τα χρόνια επικοινωνούσαν οι Κινέζοι με τους Ρωμαίους ή πιο πριν οι Κινέζοι με τους αρχαίους Έλληνες. Και όμως υπάρχουν καταγραφές ότι και κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια υπήρχε ο δρόμος του μεταξύου από τότε. Δεν είναι ο Μαρκοπόλο δηλαδή που άνοιξε τον δρόμο του μεταξύου. Όπως και από την άλλη πλευρά του πλανήτη, επικοινωνία μεταξύ κάποιων ανθρώπων το 1400 παράδειγμα πριν από τον Χριστό, τα Μυκηναϊκά χρόνια με την Ουαλία ή ενδεχομένως και με την Αμερική υπήρχε. Και αυτό έχει διαπιστωθεί τουλάχιστον ως προς την Αγγλία, Ουαλία και άλλες περιοχές γιατί έχουν βρεθεί Μυκηναϊκά αγγεία. Υπήρχαν εμπορικές συναλλαγές και οι Μυκηναίοι έπαιρναν από τους Ουαλούς κασίτερο που δεν είχαμε εμείς εδώ στην πατρίδα και πήγαιναν ελιές μέσα σε αγγεία και έτσι έχουν βρεθεί τα αγγεία. Αυτοί λοιπόν είναι οι πύληνοι πολεμιστές, δέστε τις μορφές τους. Και αυτή η μορφή εδώ που μοιάζει με τους πύληνους πολεμιστές είναι η μορφή ενός αρχαίου Κινέζου φιλοσόφου. Μπορεί να είναι ο Κομφούκιος, μπορεί να είναι ο Λάου Τσε, δεν το ξέρουμε. Μιλάω για Κομφούκιο και Λάου Τσε γιατί τουλάχιστον θα τους έχετε ακούσει σαν ονομασίες. Είναι οι δύο ιδρυτές, ας το πούμε, των σπουδαιότερων φιλοσοφικών κατευθύνσεων στην Κίνα που ήταν φιλοσοφικές και θρησκευτικές ταυτόχρονως. Οι Κινέζοι μιλάνε για σαν τάο που είναι οι τρεις δρόμοι. Βλέπετε και το ιδεόγραμμα πάνω αριστερά που είναι τρεις τρια βελάκια και στη συνέχεια είναι το σύμβολο του τάο για το οποίο θα μιλήσουμε. Οι τρεις δρόμοι λοιπόν, ή τα τρία δόγματα, ή οι τρεις θρησκείες. Και αυτές ήταν ο ταοισμός, τάο τζιάο, ο κονφουκιανισμός, ρου τζιάο και φυσικά ο βουδισμός, φο τζιάο. Τώρα όλα αυτά κάπως συμπλέκονται και στην πορεία της διαλέξεως θα το ακούσουμε. Εκείνο λοιπόν που θα είναι η βασική έννοια την οποία θα διαπραγματευθούμε σήμερα είναι το τάο. Δεν ξέρω αν ξέρετε κάποιοι αν έχετε διαβάσει το κείμενο με το οποίο θα ασχοληθεί με το τάο τετσινγκ. Αλλά οι ερωτήσεις αν αναφέρεται σε κάποιο συγκεκριμένο πράγμα η έννοια του τάο. Τάο ή τάο ανάλογα πως το προσφέρει κανείς. Το ιδεόγραμμα του πάντως του Κινέζικου είναι αυτό. Αν είναι κάτι που μπορούμε να το μεταδώσουμε με λόγια. Γιατί κάνουμε σήμερα μια διάλεξη αλλά δεν νομίζω ότι με μια διάλεξη μπορεί κάποιος να καταλάβει την ουσία αυτού για το οποίου μιλάμε. Όπως και για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία που κουβεντιάσαμε την προηγούμενη εβδομάδα. Μπορεί κάποια λόγια να μπουν μέσα μας και να λειτουργήσουν. Αλλά με κάποιον άλλον τρόπο πέρα τον διανοητικό μπορείς να κατανοήσεις κάποια πράγματα στη ζωή. Είναι λοιπόν το τάο κάτι που μπορούμε αν διαβάσουμε για αυτό να το μάθουμε. Είναι κάτι που αν το μάθουμε μπορούμε να το ακολουθήσουμε. Πίσω βλέπετε έχω μια εικόνα θάλασσας και κάτω αμμουδιάς. Το τάο γενικά, αυτό το λένε συνήθως όσοι προσπαθούν να μιλήσουν γι' αυτό, μοιάζει με τον χορό. Γιατί είναι γνωστό ότι ένας χορευτής μπορεί να κάνει μια διάλεξη για τον χορό να μιλήσει το πώς είναι οι φιγούρες του τάγκου ή κάποιου άλλου χορευτικού, ας πούμε, κάποιου άλλου χορού. Αλλά δεν σημαίνει αν θα μιλήσεις για τον χορό ότι μπορεί κάποιος να σε διδάξει για τον χορό. Θα πρέπει να κάτσεις εσύ, να ακολουθήσεις τις υποδείξεις του δασκάλου και αν μπορείς να χορέψεις, θα χορέψεις. Αυτό όσοι ήσασταν στην προηγούμενη διάλεξη θα θυμάστε για τους λατίνους φιλοσόφους που είπαμε, τους στοικούς φιλοσόφους, τον Σενέκα ας πούμε, που θεωρούσε ότι η φρόνηση, η οποία είναι ακόμη και από τη φιλοσοφία ανώτερη, γιατί αυτή οδηγεί στην αρετή και η αρετή μπορεί να οδηγήσει στην ευδαιμονία, η φρόνηση λοιπόν ήταν τέχνης ζωής. Ars vivendi est prudentia, αν θυμάστε μία από τις διαφάνειες. Και επίσης για την φρόνηση θεωρούσαν οι αρχιοελληνιστές φιλόσοφοι, ήταν αρχιελληνες είτε ήταν Ρωμαίοι, ότι δεν είναι σαν την ιατρική τέχνη, παράδειγμα, ή σαν άλλες επιστήμες, που απλώς τις διδάσκεις και μπορείς να τις μάθεις, είναι περισσότερο σαν την ηθοποιία ή σαν τον χορό, που θα πρέπει βιωματικά να είναι να το νιώσεις κάτι για να μπορέσεις να δεις τι θα πει μέσα σου. Το τάω πάντως σαν απόδοση της ενείας του σημαίνει τρόπος, δρόμο ή οδός. Όμως επειδή στα Κινέζικα δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ ουσιαστικών και ρημάτων, είναι θέμα συμφραζομένων δηλαδή, μπορεί να σημαίνει και χαράσω έναν δρόμο ή καθοδηγώ ή και βαδίζω εγώ έναν δρόμο. Και φυσικά επειδή δεν υπάρχει επίσης ενικός και πληθυντικός, μπορεί να είναι η απόδοσή του δρόμοι ή τρόποι ή οδείκη του καθεξής. Πάντως θεωρείται, αν δείτε και το ιδεόγραμμα, εδώ το αριστερό του κομμάτι, αυτό εδώ, θυμίζει κάπως αμυδρά το κεφάλι ενός ανθρώπου, εδώ το κορμί ενός ανθρώπου και αυτό εδώ κάτω δεν θυμίζει ένα δρόμο, κάτι σαν ένα μονοπάτι ας το πούμε έτσι, σαν να υπάρχει η εικόνα η σκιαγράφης ενός ανθρώπου που προσπαθεί να βαδί σε ένα μονοπάτι. Θεωρείται λοιπόν η ακολουθητέ πορεία στην οδό της ζωής, ένας τρόπος ζωής, το μόντος viventi, το πώς ζούμε λοιπόν. Και ειδικά στην παράδοση του κομφουκιανισμού, υποδείλουν την ορθή πορεία. Γιατί ο κομφούκιος, ο οποίος θεωρείται λίγο νεότερος από τον Λάουτσε, δεν θεωρούσε απλώς ότι πρέπει να μιλάμε για τον τρόπο με τον οποίο θα ζούμε, αλλά μιλάμε για τον ορθό τρόπο, δηλαδή τον ενάρετο τρόπο. Βέβαια ο Λάουτσε είχε μια διαφορετική προσέγγιση και θα τη δούμε τώρα σε λίγο. Ο δρόμος λοιπόν είναι το τάο, ο τρόπος με τον οποίο ζούμε, η οδός του βίου μας, αλλά και το να χαράζω εγώ το δρόμο της ζωής μου, να καθοδηγώ. Και αυτός ο δρόμος εδώ είναι ένας ελληνικός δρόμος από το δρόμο που πηγαίνει από το Μέγα Σπήλιο προς το Διακοφτό, όταν γυρνάς από τα Καλάβρυτα, όσο και έχετε κάνει τη διαδρομή, είναι μια θαυμάσια διαδρομή, την κάναμε πρόσφατα με την οικογένειά μου. Και ήμασταν με πουλμαν, η στιγμή του να βλέπεις ξαφνικά μέσα από τα βουνά τη θάλασσα στο βάθος, να είναι απόγευμα, 4-5 η ώρα τώρα τον Οκτώβριο, να σε χτυπάει ο ήλιος έτσι γλυκά και εσύ να οδεύεις, να έχεις γύρω τους αγαπημένους σου ανθρώπους, να έχεις περάσει μια όμορφη μέρα και να γυρνάς σπίτι, νομίζω είναι στιγμές που πραγματικά δείχνουν στον άνθρωπο ότι μπορεί να είναι ευτυχής, μπορεί να είναι ευδαιμονικός, άσχετα αν έχει πολλά ή λίγα, αν ξέρει πολλά ή λίγα. Η φωτογραφία αυτή την έχει τραβήξει μία από τις κόρες μου, η μικρή κόρη είναι εδώ μαζί μας σήμερα. Όπως και να ονομάσουμε το τάο, όπως και να το αποδώσουμε, θεωρείται πάντως πως καθοδηγεί αξιόπιστα πάντοτε την ανθρώπινη συμπεριφορά και εξασφαλίζει την αρμονία και την ανάπτυξη κάθε ανθρώπινης κοινωνίας. Το τάο καταλάβατε μέχρι τώρα ότι είναι μία συμβατική λέξη, δεν σημαίνει κάτι συγκεκριμένο. Αντί να αποφασίσουν, παράδειγμα, οι Κινέζοι να πούνε αρετή, αντί να αποφασίσουν να πούνε θεός, αντί να αποφασίσουν να πούνε μία τέτοια λέξη που κάνει κάποιους συνειρμούς συγκεκριμένους στο μυαλό μας, δώσαν μία συμβατική τελείως λέξη που δεν σημαίνει τίποτα στην ουσία ή μπορεί να σημαίνει τα πάντα, σημαίνει κατά βάση να απλώς βαδίζω το δρόμο της ζωής. Από εκεί πέρα, ποιο είναι το περιεχόμενο αυτής της έννοιας θα το ανακαλύψει κάποιος μόνος στη διάρκεια της ζωής. Θεωρούσαν λοιπόν το τάο αποτελεί πραγματικά ενόραση στα μυστήρια του σύμπαντος. Και η στροφή 52 του Τάο Τετσιν, είναι το κείμενο για το οποίο θα μιλήσουμε ιδίως σήμερα, λέει το εξής «όλα τα πράγματα του κόσμου έχουν μία αρχή, που την ονομάζουμε Μητέρα όλων των πραγμάτων. Γνωρίζοντας τη Μητέρα μπορώ να γνωρίσω και τα παιδιά της και αν γνωρίσω τα παιδιά της αλλά μείνω σε επαφή με τη Μητέρα, τότε προφυλάζομαι από τους κινδύνους και μέχρι το τέλος της ζωής μου δεν κινδυνεύω». Σε πολλά σημεία του κειμένου με το οποίο θα ασχοληθούμε σήμερα, βλέπουμε την θηλυκή ενέργεια να έχει ένα πολύ σημαντικό ρόλο. Μιλάει για κυλάδες, μιλάει για τη θάλασσα, μιλάει για τη Μητέρα όλων των πραγμάτων. Ο σοφός που θεωρείτε ότι έγραψε το κείμενο αυτό ονομάζεται Λάου Τσέ. Εδώ είναι μια παράσταση συμβατική. Κανένας δεν τον είδε, κανένας δεν ξέρει πότε ακριβώς έζησε. Θεωρούμε γενικά ότι έζησε τον 6ο αιώνα πριν από τον Χριστό. Μπορεί να είναι παλιότερος, μπορεί να είναι νεότερος, δεν το ξέρουμε. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα βιογραφικά στοιχεία, δεν υπάρχουν σημαντικές. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα βιογραφικά στοιχεία για το πρόσωπο αυτόν. Και αυτό εμένα τουλάχιστον μου δείχνει ότι πραγματικά ήταν ένα σοφός άνθρωπος. Θυμάστε τι είπαμε την προηγούμενη εβδομάδα για τους επικούριους, για το λάθεβιό σας. Είναι μια εντολή, ζήσε τη ζωή σου απαρατήρητος. Και σας είπα ότι αν εγώ ήμουν στοικός φιλόσοφος δεν θα ήμουν μπροστά σας ούτε την προηγούμενη φορά ούτε σήμερα. Θα ζούσα πραγματικά απαρατήρητος για να βρω την ευδαιμονία, επομένως είμαι μακριά ακόμη από το να θεωρηθώ σοφός. Και ο Λάου Τσε λοιπόν θεωρείται μακριά από την αγορά, από τα πράγματα του κόσμου, αν και ήταν αρχαιοφύλακας στη Βασιλική Αυλή. Το έργο του, το τάο τε τσιν, έχω βάλει και τους κινέζικους χαρακτήρες δίπλα, σημαίνει στην ουσία το βιβλίο. Ιερό βιβλίο του τάο, του δρόμου δηλαδή, του τρόπου ζωής και του τε, της αρετής. Το βιβλίο του δρόμου και της αρετής, αυτός είναι ο τίτλος του βιβλίου. Και στη στροφή 29 του βιβλίου αυτού διαβάζουμε ότι αυτός που θέλει να κατακτήσει τον κόσμο θα αποτύχει, γιατί ο κόσμος είναι ιερόδοχείο. Δεν πρέπει αστόχαστα να τα αγγίζεις, αυτός που αστόχαστα τα αγγίζει το χαλά και αυτός που γυρεύει να το πιάσει το χάνει. Είναι αλήθεια πως στον κόσμο υπάρχουν πράγματα που είναι πολύ δυνατά και άλλα που είναι αδύναμα, άλλα που είναι νέα και άλλα που γρήγορα αυθύρονται και πέφτουν. Αυτά παρατηρώντας ο σοφός κατανοεί τα πράγματα όπως ακριβώς είναι και αποφεύγει κάθε υπερβολή, κάθε γεννήκευση και κάθε άκρο. Από αυτή τη στροφή καταλαβαίνετε λίγο πού κινείται η φιλοσοφία του τάου. Πρώτα απ' όλα μιλάει για τα άκρα, έτσι ότι κάποια πράγματα είναι δυνατά, κάποια αδύναμα. Στη ζωή υπάρχουν όλες οι αποχρώσεις, όλες οι δυνάμεις και αδυναμίες. Στη ζωή επίσης υπάρχουν πράγματα που ενώ είναι νέα θα γίνουν παλιά, θα φθαρούν, θα πέσουν. Και άλλα που όταν πέσουν μπορούν να ξαναγίνουν νέα. Είναι ένας αέναος κύκλος η ζωή, είναι μια αένα ηρωή. Η ουσία γενικά του τάου πάντως θεωρείται ότι είναι η αλήθεια, τζεν είναι η κινέζικη λέξη. Και αντίστοιχα στο βουδισμό είναι η συμπόνια, το σαν, η φιλανθρωπία, η συμπόνια, η ευσπλαχνία. Και η ανθρωπιά, το ρεν, είναι η ουσία του κομφουκιανισμού. Είναι αυτοί οι τρεις δρόμοι που είπαμε, οι τρεις φιλοσοφίες που προσπάθησαν στη Κίνα να καθοδηγήσουν τους ανθρώπους σε έναν ευδαιμονικότερο τρόπο ζωής. Και φυσικά οι ποιότητες αυτές, η αλήθεια, η ανθρωπιά, η συμπόνια, η καλοσύνη, πέστε τις όπως θέλετε, δεν μπορεί να υπαχθούν αυτές οι έννοιες σε κανόνες, ούτε σε οργανώσεις και θεσμούς, ούτε βέβαια να αποτελέσουν ιδιοκτησία καθενός, καθώς αποτελούν αντανακλάσεις τον υλικό κόσμο, τον ποιοτή των ιαρχών που διέπουν το σύμπαν. Και γι' αυτό ο ταοίσμος δεν έλαβε για πολλούς αιώνες επίσημη θρησκευτική μορφή, δεν έγινε δόγμα. Ο Λάο Τσέ θρηλείται λοιπόν ότι έζησε τον 6ο π.Χ. αιώνα και σαν θρησκεία της Κίνας, η οποία υποστηρίθηκε από κάποιος αυτοκράτορος, έγινε τον 6ο μετά Χριστό αιώνα. Και ο Κομφουκιανισμός υπήρξε βέβαια θρησκεία νωρίτερα, από τον 3ο αιώνα π.Χ. αλλά ειδικά ο ταοίσμος, για τον οποίο θα μιλήσουμε σήμερα, δεν έλαβε δογματική μορφή. Οι περισσότεροι σοφοί που ακολούθησαν το ταό προσπάθησαν να είναι αναχωρητές κάπως του κόσμου αυτού. Δεν μόνασαν, υπήρχαν και μοναστήρια ταοιστικά, αλλά κυρίως ήταν αναχωρητές στη ζωή, με την έννοια ότι προσπάθησαν να ακολουθήσουν μια ήρωμη ζωή μακριά από τη βουή της αγοράς. Να το πούμε έτσι. Η πρώτη στροφή του τάου τετσιν, μας λέει το εξής. Η οδός που καθοδηγεί τη ζωή, μπορεί να ονομαστεί τάο, αν και δεν ονομάζεται και κανένα όνομα δεν της ταιριάζει. Μπορώ να της δώσω πολλά και διάφορα ονόματα, όμως ένα όνομα που μπορεί με λόγια να εκφραστεί δεν είναι το αιώνιο όνομά της, από αυτήν που είναι μη υπάρξη, ξεπίδησε η ύπαρξη. Και από την ύπαρξη γεννήθηκαν τα άπειρα πράγματα του κόσμου. Αυτή η στροφή για μας τώρα που δεν έχουμε εντρυφίσει ακόμη στη φιλοσοφία του τάου, μπορεί να φαίνεται λίγο παράδοξη. Τι λέει, αυτή είναι μη υπάρξη και από την μη υπάρξη πίδηξε η ύπαρξη, από κάτι που δεν είναι υπαρκτό έγινε κάτι υπαρκτό. Ακούγεται λίγο περίεργο στα αυτιά μας. Είναι τελείως ένας διαφορετικός τρόπος του σκέπτες θε. Και γι' αυτό θα προσπαθήσουμε σήμερα να φύγουμε από το δικό μας το κουτάκι σκέψεις και να παρακολουθήσουμε τη σκέψη των ανθρώπων εκείνων στη μακρινή άκρη του πλανήτη. Αλλά θα τα πάρουμε τα πράγματα σιγά σιγά και θα μιλήσουμε για τον Λάο Τσέν, τον θρυλούμενο συγγραφέα του έργου για το οποίο μιλάμε. Η πρώτη αναφορά λοιπόν στον Λάο Τσέν, γίνεται από έναν ιστορικό της δυναστίας τον Χαν. Είναι ο Σου Ματσκέν ή Σί Ματσκέν ανάλογα πώς το προφέρουν κάποιοι. Έζησε το 145 με το 86 π.Χ. και έγραψε το έργο του βέβαια αιώνες μετά από την εποχή που θεωρούμε ότι έζησε ο σοφός γέροντας. Γιατί Λάο Τσέν, να σας πω πρώτα απ' όλα αυτό, δεν είναι ονομασία, δεν είναι ευγένειος για αρένης. Το Τσέν γενικά σημαίνει δάσκαλος και γι' αυτό και ο κονφούγιος είναι κόγκ φου Τσέν ή κόγκ Τσέν που σημαίνει ο δάσκαλος κόγκ. Ο Λάο Τσέν λοιπόν είναι ο δάσκαλος Λάο και Λάο σημαίνει ο παλιός ή ο σοφός. Οπότε Λάο Τσέν στην ουσία ήταν ο σοφός δάσκαλος, ο γέροντας δάσκαλος, ο παλιός διδάσκαλος. Αυτός λοιπόν μας είπε αυτά τα για τα οποία θα μιλήσουμε. Ο ιστορικός αυτός είναι κάτι για τους Κινέζους όπως είναι σε εμάς ο Ηρόδοτος ή ο Θουκιδίδης. Είναι πολύ σημαντικός ιστορικός και έγραψε τις βιογραφίες πολλών ιστορικών προσώπων της Κινέζικης ιστορίας, αρχίζοντας από την εποχή του μυθικού κίτρινου αυτοκράτορα, ήταν ο Χουάνγ Δι, 2698 με 2598 π.Χ. Ακούστε χρονολογίες. Και ξεκίνησε να γράφει την ιστορία του από εκείνους τους αυτοκράτορες και βιογράφησε αυτούς τους αυτοκράτορες μέχρι την εποχή του αυτοκράτου Ραβού που ήταν 156 με 87 π.Χ. Γιατί το 86 έτσι και αλλιώς πέθανε την επόμενη χρονιά πέθανε ο Σουματσιαν οπότε δεν μπορείς να συνεχίσει την ιστορία του. Εδώ λοιπόν τι μαθαίνουμε για τον σοφό γέροντα της Κίνας. Ότι υπήρξε αρχαιογράφος στη βασιλική αυλή των Τσο. Ήταν δημόσιος λειτουργός. Μαθαίνουμε ότι κάποτε συναντήθηκε με τον Κομφούκιο. Πάνω σε αυτό υπάρχουν κάποιες έρηδες. Θεωρούν κάποιοι ότι δεν μπορεί να συναντήθηκαν γιατί ήταν παλιότερος ο Λαουτσέ και ο Κομφούκιος μπορεί να μη τον γνώρισε. Όμως τον έκτο αιώνα προς τους ζήσαν περίπου και δύο. Κάποιος να ήταν 90 χρονών παράδειγμα και άλλους 30 και να συναντήθηκαν. Δεν μας νοιάζει αυτό γιατί η ουσία δεν είναι η ιστορική πραγματικότητα αφεαυτής. Αλλά τι κρύβεται πίσω από τις ιστορικές διηγήσεις. Θα δούμε τι κρύβεται στις επόμενες διαφάνειες. Και φυσικά εκείνο που μαθαίνουμε είναι ότι κάποια στιγμή βαρέθηκε πια και την αυλή. Ή είχε μεγαλώσει πια και δεν ήθελε άλλο να βρίσκεται εκεί. Και αποφάσισε να πάρει ένα μπλε βούβαλο, έτσι λέει η παράδοση, τον καβάλισε και έφυγε προς τη δύση. Εκεί λοιπόν φεύγοντας δυτικά, κάποιοι λένε ότι κατευθύνθηκε προς την Ινδία. Και ότι υπήρξε και δάσκαλος εκεί και από εκεί ξεπίδησε ο Βουδισμός. Ότι όλα όσα είναι τα ουστικές πηγές βέβαια που το αναφέρουν. Και αυτό επίσης δεν έχει σημασία για μας αν είναι όντως έτσι ή διαφορετικά σας λέω. Αλληλεπίδραση μεταξύ των φιλοσοφικών συστημάτων υπήρξε στο παρελθόν, υπάρχει και θα υπάρχει πάντα. Οι άνθρωποι αλλάζουμε τις ιδέες μας, μεταφέρουμε τις απόψεις μας και ο καθένας μπορεί να πάρει από τον άλλον και να το ονημοποιήσει κάτι και να το συνεχίσει. Μα θέλουμε λοιπόν ότι εξαφανίστηκε και δεν άφησε ύχνη. Και όμως παρόλο που ο ιστορικός ο Σούματσιν μας λέει ότι δεν άφησε ύχνη ο Λάουτσε, γράφει μέσα στην ιστορία του ότι έζησε μέχρι τα 120 χρόνια, 180 χρόνια, ενώ κανένας δεν έμαθε γι' αυτόν. Γι' αυτό σας λέω είναι μια θρυλική μορφή. Και ο Κομφούγιος βέβαια, μαθαίνουμε πάλι στην αρχαία του ιστορικού, ότι επισκέφτηκε κάποια στιγμή τη Βασιλική Αυλή των Τσόου και θέλησε να συναντηθεί με τον σοφό γέροντα. Και γιατί θέλησε να συναντηθεί, γιατί θέλω να κάνει κάποιες ερωτήσεις περί του τελετουργικού, των σοφών που το καθιέρωσαν και τα λοιπά. Και εδώ είναι η απάντηση, ωραία διαφάνεια αυτή, σαν ορυγγάμη διπλώνεται και φεύγει. Αυτό είναι το πρόγραμμα που το φτιάχνει. Είχα μείνει πίσω, τώρα ενόψει των διαλέξεων αυτόν ξεκίνησα να το βλέπω πάλι και μου άρεσε πάρα πολύ. Ακούστε λοιπόν την απάντηση του σοφού γέροντα. Εκείνοι για τους οποίους με ρωτάς έχουν γίνει πλέον σκόνη. Εκείνο μόνο που απέμεινα από αυτούς είναι οι σκέψεις και τα λόγια τους. Θυμίσου πως όταν ένας ενάρετος άνθρωπος ζει σε μια ευνοϊκή εποχή, σπεύδει τρέχοντας προς τη Βασιλική Αυλή με το άρμα του. Όταν ζει σε μια δισμενή εποχή, μετακινείται τριγύρω τυχαία αποφεύγοντας τις αντιξότητες. Εμείς ζούμε σε ευνοϊκή εποχή, άρα γινόμαστε δισμένοι. Και τότε μη νομίζετε ότι δισμενής ήταν η εποχή. Πολεμάγα να αντιμάχονταν τα βασιλιαστικοί να συνεχώς μεταξύ τους και αυτό προσπάθησε και ο λαός και ο κομφούκιος να αλλάξει. Και δεν κατάφερε βέβαια να το αλλάξει. Γιατί η ανθρώπινη φύση είναι δύσκολο να αλλάξει. Ο μεγάλος του Κηδίδης, που το έμβλημα της μορφής του είναι και στο δήμοσας, επειδή είχε τα κτήματα η οικογένειά του στον χώρο αυτόν που βρισκόμαστε και εμείς, έγραφε ότι σε σχέση με τα Κερκυραϊκά, τον εμφύλο πόλεμο που αποτέλεσε την αφορμή του Πελοποννησιακού Πολέμου, έλεγε, περιγράφει εκεί τις βαρβαρότες που συνέβησαν μεταξύ ομοφύλων, μεταξύ πατέρα και γιού, θείου, αδερφού και τα λοιπά, ότι αυτά έγιναν και θα γίνονται όσο η ανθρώπινη φύση παραμένει ίδια. Ο Κηδίδης δεν ήταν μόνο ιστορικός, ήταν μεγάλος ανάτόμος της ανθρώπινης ψυχής. Και επειδή η δίκευσή μου στην ουσία είναι ιστορία του πολέμου και ιστορία των κανόνων του δικαίου του πολέμου, αυτό είναι το διδακτορικό μου, το θέμα της διατριβής μου, και έχω ασχοληθεί διότι με τον Ηρόδοτο και τον Θουκηδίδη βέβαια, έχω δει έναν τεράστιο πλούτο φιλοσοφικών ενιών και ήθους, από πνεύ η ήθος και ο Ηρόδοτος και ο Θουκηδίδης. Επομένως, στα παιδιά μας, παράδειγμα, αντί να λέμε άλλουδες ιστορίες, θα μπορούσαμε να τους προσφέρουμε ένα βιβλιαράκι που να έχει ιστορίες από τον Ηρόδοτο, ένα βιβλιαράκι που να έχει ιστορίες από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αλλά ποιος είναι να τα γράψει κιόλας τα βιβλία αυτά πια, και θα παίρναν μεγάλη γνώση και θα μίλαγε πραγματικά μες στη ψυχή τους όλο αυτό. Όμως δεν πειράζει, αυτά σας λέω και ήδη τον 6ο Πορχοστουϊόνα στην Κίνα τα ίδια γινόντουσαν. Όταν λοιπόν είσαι σε μια εποχή δεισμενή, φύγε μακριά από την αυλή. Αν είναι ευνοϊκή εποχή, πήγαινε κοντά στους άρχοντες. Έτσι μπορεί να έχει κάποια έννοια αυτό. Και τι συνέχισε να λέει λοιπόν, αυτά μας τα λέει ο Σουματσιέν ο ιστορικός. Λένε ότι ο καλός έμπορος κρύβει τα πλούτη του και μοιάζει να βρίσκεται σε ένδυα. Λένε επίσης ότι ο ανώτερος άνθρωπος όταν έχει πληρότητα εσωτερικής αρετής, αφήνεται να μοιάζει εξωτερικά ως αφελής. Βλέπετε εδώ, να το πω έτσι, την ιστοροπία μεταξύ του θετικού, του αρνητικού ισοζυγίου, έτσι, του μαύρου και του άσπρου, θα τα πούμε αργότερα όταν θα μιλήσουμε για Γιάνν και Γιάνν, έτσι ότι μπορεί να είσαι πλήρης εσωτερικά, δεν πειράζει, άφησε να δείξεις εξωτερικά ότι είσαι ένας απλός, απλοϊκός άνθρωπος. Δεν έχει σημασία, εσύ ξέρεις ποιος είσαι. Εμείς, δυστυχώς, στην εποχή μας συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Κάποιος που μπορεί να είναι ανούσιος και να μην έχει καμία εσωτερική αρετή, φαντάζει στα μάτια μας, γιατί έτσι φαίνεται στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, έτσι, ενημέρωσης, ας το πούμε έτσι, φαντάζει σαν σπουδαίος και μπορεί να είναι ένα κύμβαλο που αλαλάζει απλώς. Και συνέχισε ο Λάοτσε να μιλάει στο Κονφούκιο και του λέει, άφησε λοιπόν κατά μέρος τη θρασίτητα της διάθεσής σου και όλες αυτές τις μάταιες επιθυμίες σου. Ποιος τώρα? Ένας σοφός γέροντας το λέει σε έναν μεγάλο φιλόσοφο της εποχής, έτσι, άφησε αυτές τις μάταιες επιθυμίες σου. Το να μάθεις δηλαδή τα τελητουργικά της αυλής, τα καθιέρωσαν, τι σημαίνουν και τα λοιπά. Στην ουσία του λέει μη φιλολογείς, θυμάστε τι είπαμε στην προηγούμενη διάλεξη του Μάρκου Αυρίλιο, μη σε ζητάς πώς είναι ο καλός άνθρωπος, γίνε τέτοιος. Μερικές φορές είναι απλή η φιλοσοφία που μπορούμε να ακολουθήσουμε στη ζωή για να είναι πραγματικά γόνιμη η διαδρομή μας σε αυτό το τόπο. Όλα αυτά, λοιπόν, δεν άφησε κατά μέρος αυτό το ικανοποιημένο ύφος σου. Αυτό είναι στα όρια της προσβολής φτάνει, έτσι, και αυτό το υπερβολικό ζήλο που σε πλημμυρίζει. Όλα αυτά δεν έχουν κανένα πραγματικό όφελος για σένα. Αυτά είναι μόνο όσα μπορώ να σου πω. Φαντάζομαι ο Κομφόκειος, αν πραγματικά ακούσε αυτά τα λόγια, θα έμεινε άναυδος. Λένε, λοιπόν, ότι επέστρεψε τους μαθητές του, και όταν τον ρώτησαν «Τι έγινε, δάσκαλε, γνώρισες το λάου τσε, τι ήταν, τι σου είπε, πες μας από τη σοφία του κάτι, τι σου μετέδωσε», είπε αυτά τα λόγια. Γνωρίζω ότι το πουλί μπορεί να πετάξει. Γνωρίζω ότι το ψάρι μπορεί να κολυμπήσει. Γνωρίζω ότι τα τετράποδα ζώα μπορούν να τρέξουν. Και βέβαια το πλάσμα που πετά μπορεί να χτυπηθεί με βέλος. Το πλάσμα που κολυμπά μπορεί να πιαστεί με δίχτυα. Το πλάσμα που τρέχει μπορεί να πιαστεί με παγίδα. Αλλά ο δράκος, δεν μπορώ να γνωρίσω τον δράκο. Ποιος μπορεί να συλλάβει έναν δράκο. Ο δράκος ανυψώνεται στον ουρανό, ταξιδεύοντας πάνω στα σύννεφα και καβάλαει τον άνεμο. Σήμερα είδα τον λάου τσε και είναι σαν δράκος. Και τι δράκος. Οι αρχαίοι Κινέζοι, ξέρετε, είχαν το σύμβολο του δράκου. Το είδατε και στην αρχή στη φωτογραφία από την απαγορευμένη πόλη. Μάλλον ήταν λιοντάριε στην ουσία αυτό. Ο δράκος πάντως και γενικά ο σοφός άνθρωπος, θεωρούσαν ότι μπορούσε να φτάσει, το έλεγαν συμβολικά, έτσι μεταφορικά, ότι μπορεί να φτάσει σε μία κατάσταση να πετάει στον ουρανό με τα σύννεφα. Ότι είναι τόσο ανυψωμένος από τα πράγματα του κόσμου αυτό, ότι είναι σαν ένας δράκος που πετάει στον ουρανό και δεν μπορεί να συλληφθεί. Δεν είναι λαδεία ένα πλάσμα από τα υλικά πλάσματα που μπορούν να τα συλλάβουμε με κάποιο τρόπο. Τώρα ο Σουματσκέν τη συνομιλία αυτή την περιγράφει λίγο παρακάτω και με κάποια διαφορετικά λόγια και λένε ότι ο Λάο Τσε είπε τα εξής, λένε ότι ο πλούσιος και ισχυρός άντρας ξεπροβοδίζει τους επισκέπτες του προσφέροντάς τους πλούτη και δώρα, ενώ ο απλός και καλός άνθρωπος προσφέροντάς τους καλά λόγια. Καλά λόγια, ευλογία έτσι. Δεν θα μπορούσα να θεωρηθώ ως πλούσιος ούτε ισχυρός, παίρνω όμως τα κλεφτά τον τίτλο του καλού ανθρώπου και να τι έχω να σου πω. Τι του είπε λοιπόν. Εκείνος που είναι εφηείς και καλός παρατηρητής βρίσκεται κοντά στο θάνατο, γιατί σχολιάζει τους ανθρώπους με δικαιοσύνη. Ποιος άλλος σχολιάζε τους ανθρώπους με δικαιοσύνη στην αρχαία Ελλάδα? Θα το δούμε ο Σοκράτης, έτσι. Και ξέρουμε τι θάνατο βρήκε. Εκείνος που έχει πνεύμα σοφό και διευθυντικό βάζει σε κίνδυνο τον εαυτό του γιατί αποκαλύπτει τα ελαττώματα των άλλων. Ο Σοκράτος έλεγε τον εαυτό του, εγώ είμαι σαν ένα λογόμιγα που πηγαίνω και τσιγκλάω τους Αθηναίων στην αγορά για να τους ξυπνήσω από το λιθαργό τους και να δουν τα ελαττώματα τους. Δεν ήταν ίσως το σοφότερο που είχε να κάνει την περίοδο που έζησε. Εκείνος που είναι ένας παραχαϊδεμένος γιος, έναν κακομαθυμένο παιδί σαν να λέει έτσι, έναν μαμόθρευτο και οι περισσότεροι, έτσι είμαστε δυστυχώς τα περισσότερα χρόνια, τα τελευταία χρόνια, δεν έχει από πουθενά να κρατηθεί και εκείνος που είναι κατώτερος άνθρωπος δεν μπορεί να κυριαρχήσει στον εαυτό του. Γιατί ποιος μπορεί να κυριαρχήσει στον εαυτό του, ο ανώτερος άνθρωπος, ο δράκος. Εντάξει δεν θα φτάσει να γίνεις δράκος, αλλά τουλάχιστον μήνεις έναν μαμόθρευτο, μήνεις παραχαϊδεμένος γιος. Είδαμε λοιπόν ότι η φράση ήταν εκείνος που έχει πνεύμα σοφό και δυστητικό, βάζει σε εκείνον τον εαυτό του γιατί αποκαλύπτει τα ελαττώματα των ανθρώπων. Και εδώ λοιπόν έχω σημειώσει για την περίπτωση του Σοκράτη, που ως αλογόμηγα ενοχλούσε τους συμπολίτες του φανερώνοντας τα ελαττώματα τους. Και ξέρουμε ότι απολογήθηκε στην Ηλέα το 399 π.Χ. και μάλιστα έχει δηλώσει εκεί στην απολογία του Πλάτωνος, φαίνεται αυτό, ότι ανεξάρτητα από την απόφαση θα πάρετε άνθρωποι Αθηναίοι, εγώ θα συνεχίζω να δω με τον ίδιο τρόπο και στο μέλλον. Και βέβαια το αποτέλεσμα ήταν η καταδίκη του να πιεί το κόνιο, το οποίο με ευχαρίστηση το είπε και αναφέρει εκεί στην απολογία του, όταν του λέγαν οι μαθητές, του ξέρετε το προηγούμενο βράδυ πριν από τη θανάτωσή του, πήγαν οι μαθητές, δάσκαλε μπορούμε να πληρώσουμε τους φύλακες, να φύγεις να πας να ζήσεις κάπου αλλού κτλ. Τι λέει καθίστε βρε παιδιά, εγώ είμαι 70-75 χρονών. Πρώτα απ' όλα μπορεί με αυτό που θα γίνει να με γλιτώσουν οι Αθηναίοι από πολλά βάσανα, γιατί εγώ μπορώ να έχω αρρώστιες τα επόμενα χρονιά της ζωής μου, επομένως θα είναι και πιο καλά έτσι. Και αφήνω στην άκρη ότι εγώ που μιλάω για δικαιοσύνη και νόμο και για ηθικότητα και αρετή, δεν μπορώ την απόφαση των συμπολιτών μου άσχετα αν τη θεωρωδή και ή όχι να την παραβλέψω και να σηκωθώ να φύγω. Επομένως και τελευταίο και κυριότερο, και εκεί που θα πάω, κανένας δεν ξέρει, θα είμαι καλύτερα ή χειρότερα. Ξέρει κανένας ότι όταν θα πιω το κόνιο θα πάω κάπου χειρότερα από εδώ, ξέρει κανένας ότι θα πάω κάπου καλύτερα από εδώ, κανείς. Επομένως τι στεναχωριέστε, γιατί μιλάτε για όλα αυτά τα πράγματα, που ξέρετε η τύχη μας θα είναι καλύτερη από τη δική σας ή όχι. Και βέβαια οι φράσεις του, τα λόγια του ακριβώς ήταν τα εξής, ένα συγκεκριμένο σημείο που μου αρέσει. Εσείς άνδρες Αθηναίοι, δυσαρεστημένοι ίσως από τις οχλήσεις μου, σαν εκείνους που νηστάζουν και κάποιους τους διακόπτει τον ύπνο τους, θα μπορούσατε εύκολα να μεθανατώσετε με ένα σας χτύπημα, αν σας πείσει ο άνητος. Ο άνητος ήταν ένας από τους δύο που κατήγγει λεωτοσοκράτη. Στη συνέχεια θα περάσετε όμως την υπόλοιπη ζωή σας σε βαθύ ύπνο, εκτός κι αν ο Θεός είναι ενδιαφερθεί για σας και σας στείλει κάποιον άλλον. Τι ήθελα να το πει αυτό. Να δεις σε ανθρώπους που είναι έτοιμοι να ψηφίσουν, να σε καταδικάζουν στο θάνατο ή όχι, θα μπορούσε να μιλήσει λίγο πιο γλυκά, να απαλλαγείς. Δεν τον έννοιαζε αυτό. Δεν είναι κάτι φοβερό ο θάνατος. Θυμάστε τι είπαμε την προηγούμενη εβδομάδα για τους επικούριους, την τραφάρμακό τους. Άφοβον ο Θεός, ανήπωπτον ο θάνατος. Το μεν καλόν, το αγαθόν, εύκτητον, το δε δεινόν, ευεκαρτέρητον. Αν τα έχεις αυτά στο μυαλό σου και ο πραγματικός φιλόσοφος νομίζω τέτοιου είδους παραινέστησης έχει στο μυαλό του, δεν φοβάται τον θάνατο. Εδώ είναι, επειδή σας μίλησα για τη συνάντηση του Λάου Τσε με τον Κομφούκιο, εδώ είναι κάποιες παραστάσεις που αριστερά βλέπουμε γέροντα τον Λάου Τσε. Στη μέση είναι και τα ιδιογράμματα τα Κινέζικα του ονόματος του και δεξιά ο Κομφούκιος, Κουγτσού, Κουγτσε ή Κουγφούτσε και εδώ είναι μια ακόμη παράστασή τους. Τώρα το περίεργο είναι το εξής, ενώ και ο Κομφούκιος έζησε στα μέσα του 6ου π.Χ. βλέπετε 551 ξέρουμε ότι έζησε αυτή είναι η ημερομηνία που θρηλείται ότι γεννήθηκε και ο Λάου Τσε κάπου στον 6ο π.Χ. ενώ για τον Κομφούκιο ξέρουμε αρκετά, για τον Λάου Τσε δεν ξέρουμε τίποτα, ενώ δεν ήταν τόσο παλιότερος του. Σας λέω πάλι για μένα αυτό είναι σημάδι ότι αν υπήρξε μια προσωπικότητα σαν τον Λάου Τσε, πραγματικά έζησε με σοφία, έζησε με ευδαιμονία τη ζωή του και όταν πια έπαψε να είναι ευδαιμονικός στον τόπο που ζήουσε, αποφάσισε να φύγει προς την Δύση και δεν άκουσε κανένας για εκείνον. Δεν νοιάζονταν με την έννοια για την ιστεροφημία του, να ξέρει κάποιος ότι είναι εδώ, ότι έχω ζήσει, έχω αφήσει αυτά τα... Τι άφησε όμως στον πέρασμα σας είπα που προς την Δύση άφησε το κείμενό του το Τάου Τε Τσινγκ που αποτελείται από 5.000 μόνο ιδεογράμματα. Το κείμενάκι του αυτό είναι ένα μικρό δηλαδή κείμενο και όμως είναι από τα πιο πολύ μεταφρασμένα έργα σε όλο τον πλανήτη. Είναι η βίβλος, η Μπάγκα Βαν Κιτά είναι ένα ινδουιστικό κείμενο και το Τάου Τε Τσινγκ είναι τα πιο πολύ μεταφρασμένα έργα στον πλανήτη. Εδώ λοιπόν σας γράφω ότι όταν θέλησε να περάσει στη Δύση από ένα συνορροιακό φυλάκιο υπήρχε ένας Γιν Σι, έτσι μένει το όνομά του, έτσι έχει μείνει το όνομά του, που ήταν ο φύλακας των διαβάσεων, ο οποίος τον παρακάλεσε ρε δάσκαλε, δεν γράφεις τη δρασκαλία σου για εμάς και έτσι πριν φύγει ο δάσκαλος έγραψε το Τάου Τε Τσινγκ. Με τα γενέστερες εκδοχές της ιστορίας τοποθετούν τον σοφό γέροντα στην Ινδία, λέμε ότι δεν ξέρουμε τίποτα, έφυγε κατά τη Δύση. Κάποιοι πιστεύουν ότι πήγε στην Ινδία, όπου δίδαξε και έγινε ο ίδιος Φωτισμένος Βούδας, γιατί Βούδας σημαίνει αυτό, δεν είναι όνομα και αυτό, όπως και το Λάου Τσε δεν είναι όνομα, Βούδας σημαίνει ο Φωτισμένος. Με αυτές τις παραδόσεις ο Ταουσμός γέννησε το Βουδισμό και αυτή η εκδοχή υπάρχει και σε βουδιστικά κείμενα και γι' αυτό κάτω κάτω έχω γράψει ότι η εκδοχή αυτής ιστορίας υπάρχει στο έργο Huahu Jing του Wang Fu, ήταν του 290 με 306 μετά τον Χριστό. Ο Σίματσια είναι τώρα ο ιστορικός, ο βιογράφος ας το πούμε έτσι του Λάου Τσε, κλείνοντας την περιγραφή του αναφέρει ότι κανείς τον κόσμο δεν θα μπορούσε να πει αν όλα αυτά είναι αληθινά ή όχι. Ο Λάου Τσε ήταν ένας κρυμμένος σοφός και εμείς τον 6ο π.Χ. είχαμε έναν φιλόσοφο στα παράλια της Εφαίσου που τον λέμε σκοτεινό φιλόσοφο, τον Ηράκλητο. Και για τον Ηράκλητο στην ουσία δεν ξέρουμε πολλά πράγματα για τη ζωή του. Ξέρουμε πως πέθανε βέβαια, ξέρουμε ότι ο ίδιος έχει πει ότι έσκαψα τον εαυτό μου και γνώρισα, ταξίδεψε βέβαια στην Ανατολή, ταξίδεψε σε διάφορα μέρη του κόσμου, αλλά κυρίως τον εαυτό του ρώτησε, τον εαυτό του πήγα σε γνώση του έτσι λέει ο ίδιος. Τώρα για τον σοφό γέροντα, για τον Λάου Τσέ, ανακεφαλευνώντας τη διδασκαλία του ο ιστορικός γράφη, ο Λάου Τσέ καλλιεργούσε το τάο και το τέ. Καλλιεργούσε λοιπόν τον δρόμο και την αρετή. Σύμφωνα με τη διδασκαλία του πρέπει να φροντίζουμε να ζούμε κρυμμένοι και με τρόπο ανώνυμο. Κρυμμένοι και με τρόπο ανώνυμο. Έχω σημειώσει το «Λάθε βιώσας» λοιπόν, τον Επικουρίον και το απόσπασμα του Διογένη, η Νοανδέα που ήταν Επικούριος, λέει «Τίποτα δεν προσφέρει τόση ευθυμία» και είπαμε ότι η ευθυμία είναι συνώνυμο της ευδαιμονίας, έτσι. Ευθυμός τα θυμάστε. Όσο το να μην μπλέκεσαι με πολλά, να μην επιχειρήσεις δύσκολα και να μην πιέσεις τον εαυτό σου πέρα απ' τις δυνάμεις σου. Το κριτήριο είναι αυτό. Για κάποιον τα πολλά μπορεί να είναι 10.000 πράγματα, για κάποιον τα πολλά μπορεί να είναι 5. Καταλαβαίνετε τι θέλω να πω, η σχετικότητα. Ο δραστήριος άνθρωπος μπορεί να ασχοληθεί με πολλά, όντως. Η ουσία είναι να μην πιέσεις τον εαυτό σου πάνω απ' αυτό που αντέχουν οι πλάτες σου. Εκεί είναι το κριτήριο. Όλα αυτά λοιπόν, όταν βιάζεις τον εαυτό σου πέρα απ' τις δυνάμεις σου, προκαλούν ταραχή στη φύση του ανθρώπου. Τη μεγαλύτερη σπουδιότητα για την ευδαιμονία μας, την έχει η ψυχή μας διάθεση, κύριοι της οποίας είμαστε εμείς οι ίδιοι. Προέρεση. Τη θυμάστε τη λεξούλα αυτή για την οποία μιλήσαμε την προηγούμενη εβδομάδα. Εμείς επιλέγουμε τη διάθεσή μας. Προέρεση. Οι στοικοί φιλόσοφοι θεούζαν την προέρεση ως μια βασική έννοια της φιλοσοφίας τους. Και μια βασική έννοια που ο κάθαρος άνθρωπος μπορεί σκεφτόμενος αυτήν να ζει ευδαιμονικά. Εγώ επιλέγω πόσο, πώς θα αξιολογήσω τις διάφορες καταστάσεις του βίου μου και πόση βαρύτητα θα τους δώσω. Κάποιος μπορεί να γρατζουνιστεί το αμάξι του και να παίζει μια εβδομάδα στα πατώματα. Κάποιος άλλος μπορεί να παίζει να τον χτυπήσει, κάποιος από πίσω να τον διαλύσει και να πει ρε παιδιά δεν γίνεται. Στο δρόμο είμαστε, μπορεί να τρακάρω και να χάσω το αμάξι μου ολόκτρο. Είναι πιθάνο και το ένα, πιθάνο και το άλλο. Όλα εξαρτώνται λοιπόν πώς θα αξιολογήσουμε τα πράγματα. Τώρα για το κρυμμένο σωφό και για τον Ηράκλητο. Σας έχω ένα απόσπασμα από τον Διωγέννη Λαέρ, από τους βίους φιλοσοφών. Από εκεί ξέρουμε ότι ξέρουμε για τον βίου του Ηρακλήτου στην ουσία. Και εκεί έχει μια παρότραση λοιπόν που λέει μη βιάζεσαι να τελειώσεις το βιβλίο του Ηρακλήτου του Εφεσίου. Είναι δίσβατο μονοπάτι, είναι νύχτα και σκοτάδι άφατο. Αν όμως κάποιος μύστης σε οδηγήσει είναι λαμπρότερο και απ' τον φωτεινότερο ήλιο. Κάτω είναι και το αρχαίο κείμενο. Κάτι τέτοιο λοιπόν συμβαίνει και με το κείμενο του Λάου Τσέ. Έλεγε λοιπόν ο ιστορικός Ωσουματσιέν, βλέπετε κάτω κάτω τα μπλέ τα γράμματα, πως πρόκειται για ένα έργο δύσκολο στην κατανόηση λόγω του σκοτεινού του ύφους. Θεωρώντας πως ορισμένα κεφάλαια του βιβλίου είναι τόσο δυφορούμενα, αυτά είναι τα λόγια του ιστορικού που έγραφε έτσι ένα δυο αιώνες μετά από τον Χριστό για το 600, 580 π.Χ. Είναι τόσο δυφορούμενα, ώστε δεν επιτρέπουν καμία οριστική ερμηνεία. Αν τότε ήταν δυφορούμενα και δύσκολα, φαντάζετε πόσο μάλλον είναι για εμάς τώρα. Που έχουμε γνωρίσει το έργο αυτό από αγγλικές μεταφράσεις, κυρίως από ιεραπόστολους που βρέθηκαν στην Κίνα, έμαθαν Κινέζικα και προσπάθησαν να μεταφέρουν στη γλώσσα μας. Καταλαβαίνετε όμως αυτό και τι κίνδυνο κρύβει. Όταν έχεις ήδη κάποιες απόψεις και η μετάφραση που θα δώσεις και αποδόσεις που θα κάνεις στο κείμενο, θα έχουν μια κατεύθυνση του κείμενου. Οπόμενως δεν ξέρουμε οι μεταφράσεις και αποδόσεις αν όντως αποδίνουν το πραγματικό πνεύμα του κείμενου. Θα το δούμε λεπτομερίστερα παρακάτω. Πάντως ο ιστορικός στον επίλογο γράφει τα βασικά σημεία της διδασκαλίας. Και ποια ήταν αυτή η μη δράση. Μη δράση. Στα κοινέζικα όρους αυτός λέγεται wu wei. Βράση χωρίς εμπλοκή. Δράση με τη λιγότερη προσπάθεια. Μια δράση απαλή δηλαδή. Δεν σημαίνει ότι κάθομαι και δεν κάνω τίποτα. Δεν σημαίνει ότι κάθομαι, μη δράση, είμαι ευτυχής αν δεν πράττω κάτι, θα καθίσω λοιπόν σε διαλογισμό πενήντα ώρες και είμαι ευτυχισμένος. Όχι, δεν σημαίνει αυτό. Σημαίνει ότι βρω με τη λιγότερη συναισθηματική εμπλοκή. Θα κάνω αυτό που πρέπει όταν πρέπει. Και πώς θα το κάνω αυτό, θα προσαρμόζομαι στις καταστάσεις. Μια βασική έννοια που μπορεί να μας οδηγεί στη φιλοσοφία του Ταώ είναι να έχουμε στο μυαλό μας το νερό και τον τρόπο λειτουργίας του νερού. Το νερό αν το βάλεις σε μια κατωφέρεια θα ακολουθήσει το δρόμο και θα βρεθεί στη θάλασσα. Μπορεί να του βάλεις εμπόδια, να του βάλεις οτιδήποτε, θα βρει τον τρόπο να τα παρακάμψει και με κάποιον ήρεμο τρόπο θα φτάσει στη θάλασσα. Αν από εκεί πέρας το κλείσεις με ένα φράγμα και αυτό συνεχώς γεμίζει με νερό, κάποια στιγμή οι τόνοι νερού που θα συσορευτούν θα σπάσουν και το φράγμα ακόμη και θα περάσουν απέναντι. Επομένως προσαρμόζεσαι. Αν πρέπει να δράσεις ήρεμα, θα δράσεις ήρεμα. Αν πρέπει να δείξεις μεγαλύτερη δύναμη, θα δείξεις μεγαλύτερη δύναμη. Η κενότητα είναι πολύ σημαντική έννοια γιατί πολλοί επίσης την έχουν παρεξηγήσει. Κενότητα δεν σημαίνει ότι το μυαλό μου είναι κενό και δεν σκέφτομαι τίποτα. Κενό είναι ότι δεν έχω ταύτηση, δεν προσκολούμαι με αυτό που σκέφτομαι. Θα σκεφτώ αυτό που πρέπει και την επόμενη στιγμή μπορώ να αφήσω το μυαλό μου να σκεφτώ κάτι άλλο και θα επανέρθω σε αυτό που με απασχολεί. Εμείς τι κάνουμε συνήθως στο σύγχρονο κόσμο μας, ό,τι μας απασχολεί, καθόμαστε από πάνω, μας γίνεται έμμονη ιδέα και δεν θα τελειώσει ποτέ. Όταν γράφεις, είσαι σε μια δημοσιεπηρεσία και πρέπει να γράψεις ένα κείμενο για την υπηρεσία σου. Αν δυσκολεύεσαι να το κάνεις, άφησε το πέντε λεπτά, κλείσε τα μάτια σου, σκέψου κάτι άλλο και επανέλθεις σε πέντε λεπτά. Θα το κάνεις καλύτερα. Αν επιμένεις εκείνη τη στιγμή να το κάνεις, προφανώς θα κάνεις κάτι λάθος. Και σε κάθε δράση μας, αν το σκεφτείτε και από τη δική σας εμπειρία, συμβαίνει αυτό. Και φυσικά η σπουδαιότερη έννοια που μας αναφέρει ο ιστορικός ο Σουματσιαν είναι η ενότητα, γιατί το τάο είναι τα πάντα. Είναι τα πάντα. Είμαστε εμείς, είναι η φύση γύρω μας, είναι ότι υπάρχει ορατό και αόρατο. Στην ουσία επομένως η ενότητα είναι αυτό από το οποίο πηγάζουν όλα. Και φυσικά στα μπλε γράμματα είναι ότι είναι τόσο διφορούμενο που δεν υπάρχει καμιά οριστική ερμηνεία. Και γι' αυτό λοιπόν αριστερά, είχα εδώ πέρα από το Διωγέννη Λαέρτιο, ότι το βιβλίο του Ηρακλήτου, το οποίο δεν μας έχει μείνει, από σπάσματα έχουμε, μόνο περιφύσεως, και το οποίο το αφιέρωσε στο ναό της Αρτέμιδας στην Έφεσο, έτσι. Δεν το κράτησε, το έγραψε και το πρόσφερε. Και μπορείς ο καθένας φαντάζομαι να πάει να το αντιγράψει, να το μελετήσει και τα λοιπά. Ήταν ένα είδος, ας πούμε, βιβλιοθήκης φαντάζομαι. Αλλά δεν το κράτησε ούτε εκμεταλλεύτηκε οικονομικά, ας το πούμε έτσι. Είναι δύσκολη λοιπόν η ερμηνεία. Εγώ προσπάθησα να κάνω μια απόδοση του κειμένου αυτού από αγγλικές μεταφράσεις και το αποτέλεσμα είναι αυτό το βιβλίο, το κατανόντας το τάου τε τσινγκ του Λάου Τσε. Εδώ θεωρώ ότι και η δική μου η προσέγγιση, η δική μου η απόδοση δεν μπορεί να είναι τελειωτική. Τι είπαμε ότι εκείνα τα χρόνια η ιστορική λένε ότι και το κείμενο αυτό μπορεί να το διαβάσεις τώρα να το σκεφτείς έτσι. Μπορεί μεθαύρου να δεις ότι έχει κάποια άλλη απόχρωση, κάτι διαφορετικό. Αυτό λοιπόν είναι το τάου τε τσινγκ και αυτά είναι τα δυο τελευταία μου βιβλία τα οποία εξεδόθηκαν από τον Πυρινό Κόσμο. Και την προηγούμενη φορά και αυτή τη φορά έχει έρθει ένας υπεύθυνος από τον Πυρινό Κόσμο το Βιβλίο Πολείο. Εδώ θα θέλα να σας πω ότι προσωπικά έχω παραχωρήσει το περιουσιακό δικαίωμα από τα βιβλία αυτά στον εκδότη. Γιατί ήθελα αν υπάρχει οποιοδήποτε κέρδος να το πούμε έτσι υλικό από αυτά τα βιβλία να δοθεί στον εκδότη ώστε να κάνει καλύτερες εκδόσεις, να κάνει περισσότερες εκδόσεις. Για μένα θέλω να πω το είδα, μπορεί να είναι υποκειμενικό, μπορεί να είναι λάθος, δεν το ξέρω. Αλλά για μένα σημασία δεν είχε το υλικό αποτέρεσμα που θα έχουν αυτές οι εκδόσεις, αλλά το ουσιαστικό. Χαίρομαι λοιπόν που κάποιοι φίλοι και εδώ από τους παρεστάμενους τα έχουν διαβάσει και τους έχει αγγίξει στη ψυχή τους. Το Αβαντούτα Κιτάν είναι ένα ενουδιστικό κείμενο, μυστικιστικό, που και αυτό αναφέρεται στην ενότητα. Θα έχουμε δυνατότητα να πούμε μετά. Η δύναμη του μεγάλου νου είναι ένα κείμενο που θεωρώ ότι και η μικρή μου η κόρη μπορεί να διαβάσει κάποιες ιστορίες που περιέχονται μέσα σε αυτό και κάτι να πάρει. Προσπάθησα πραγματικά να είναι πολύ απλό στη διατύπωσή του για να μπορεί να το διαβάσει οποιοςδήποτε. Είτε έχει μελετήσει φιλοσοφία είτε δεν έχει μελετήσει, είτε έχει διαβάσει ιστορία είτε δεν έχει διαβάσει ιστορία. Και νομίζω ότι το αποτέλεσμα αυτό με δικαίωσε. Εδώ λοιπόν στη προμετοπίδα του βιβλίου γράφω το εξής. Δεν μπορώ ακόμη κατά το τελφικό επίγραμμα να γνωρίσω τον εαυτό μου. Μου φαίνεται λοιπόν πως είναι γελοίο ενώ όσο δεν ξέρω ακόμη τούτο να νοιάζομαι για τα ξένα πράγματα. Γι' αυτό λοιπόν με χαρά τα αφήνω αυτά όπως είναι. Και δεν εξετάζω αυτά αλλά τον εαυτό μου για να δω μήπως είμαι κανένα θηρίο πιο μπερδεμένο και πιο μανιακό και από τον τυφώνα ή κανένα πιο ύμερο και πιο απλό ζώο που εκφύσιως μετέχει σε κάποια θεϊκή και απλή μοίρα. Και βέβαια το απόσπασμα αυτό είναι από τον φέδρο του πλάτωνος. Για μένα αυτό σε σχέση με το Tao Te Ching παράδειγμα έχει μια άμεση συνάφεια. Γιατί και στο Tao Te Ching προσπαθούμε να δούμε από την φύση τι είναι ο άνθρωπος. Είναι κάτι αποκομμένο, είμαστε ένα νησί σε έναν τεράστιο οκεανό και είμαστε όλοι ξεχωριστά νησιά. Σκεφτείτε όμως όλα τα νησιά και οι Ήπειροι σε ένα προσμέτρητο βάθος ενώνονται. Οι ξηρά, αν αφαιρέσουμε τη θάλασσα θα δούμε ότι ενώνεται. Επομένως είναι ένα συγκυριακό πράγμα το ότι φαινόμαστε σαν νησιά ο καθένας, δεν είμαστε νησιά. Και αυτό το παρατηρούμε όταν υπάρχουν συλλογικές δράσεις είτε σε κοινωνικό επίπεδο είτε σε δημοτικό επίπεδο είτε σε ευρύτερο επίπεδο ότι η συνεργασία των ανθρώπων και η αίσθηση ότι δεν είναι κάτι διαφορετικό ο ένας από τον άλλον, εγώ είμαι αυτή η παράταξη, εγώ είμαι η άλλη παράταξη, όχι. Αν πρέπει να κάνουμε κάτι καλό για τον δήμο, θα κάνουμε κάτι καλό για τον δήμο. Και ο εκπρόσωπος του δήμου είναι προκειμένο δήμαρχος συντονίζει τις προσπάθειες όλων των ανθρώπων που αποτελούν τον δήμο. Επομένως αυτό ότι είμαστε κάτι ξεχωριστό και θα πω κάτι διαφορετικό από σένα μόνο για να το πω, είμαι φιλόσοφος επικούριος, θα πω κάτι διαφορετικό σε σένα που είσαι στοικός μόνο για να δείξω ότι είναι διαφορετική η φιλοσοφία μας. Δεν βγάζει πουθενά αυτό, η σύζευξη, ο συντυαρασμός των απόψων, η συνεργασία των απόψων είναι κάτι που βγάζει. Εδώ λοιπόν στο Τάου Τετσινγκ στην ένατη στροφή λέει το εξής «Το να γεμίζεις συνεχώς ένα δοχείο δεν είναι πάντοτε το καλύτερο που μπορείς να κάνεις, όσο το να ξέρεις πότε να σταματάς. Παρατήρησε τι συμβαίνει με τη φήμη και τη δόξα, που όπως έρχονται έτσι και φεύγουν ξανά. Κάνε λοιπόν ότι έχεις να κάνεις και ύστερα αποτραβήξου. Αυτός είναι ο ουράνιος δρόμος που σε συνδέει με την ενέργεια του σύμπαντος». Και στην επόμενη διαφάνεια διαβάζουμε κάτι άλλο. Αυτές τις έχω βάλει τις διαφάνειες για να δείτε ποιο είναι το νόημα του κειμένου, ποια είναι η αίσθηση του κειμένου, ο ρυθμός του κειμένου. «Όταν στέκεσαι στις μύτες των ποδιών σου, τότε δεν στέκεσαι γερά. Και όταν περπατάς με μεγάλες δρασκελίες, γρήγορα θα κουραστείς. Προβάλλεις τον εαυτό σου, δεν μπορεί να είσαι φωτεινός, και όταν καφιέσαι, έχεις ήδη αποτύχει. Αν είσαι αλλά ζωνικός, τότε δεν μπορείς να γίνεις οδηγός. Αυτή η τρόπη είναι σαν τα περητά φαγητά και σαν το περητό βάρος. Και αυτός που κατανοεί το ταό, αποφεύγει κάθετοι περητό». Και σε μια άλλη στροφή, στη 33 του κειμένου, γράφει, αυτό θα το ξέρετε κάποιοι και θυμίζει βέβαια και τα λόγια των δικών μας σοφών, «Μυαλωμένος είναι εκείνος που γνωρίζει τους άλλους, φωτισμένος, σοφός, εκείνος που γνωρίζει τον εαυτό του. Ισχυρός είναι εκείνος που νικά τους άλλους, πανίσχυρος εκείνος που νικά τον εαυτό του. Και όποιος βέβαια ενεργεί με δύναμη, απλώς εκφράζει την θέλησή του. Όποιος όμως γαλήνια αρκείται σε αυτά που έχει, είναι πραγματικά πλούσιος. Όποιος παραμένει στη θέση του, απλώς αντέχει το χρόνο. Όποιος όμως μπορεί να πεθάνει χωρίς να εξαφανιστεί, αυτός είναι πραγματικά αιώνιος». Παράδοξο φαίνεται, όποιος μπορεί να πεθάνει χωρίς να εξαφανιστεί, αυτός είναι πραγματικά αιώνιος. Θυμάστε όμως και μία άλλη, ένα άλλο απόσπασμα από κάποιο άλλο ιερό κείμενο που λέει «Εγώ είμαι η Ανάσταση και η Ζωή, ο πιστεύουν εις εμέ, καν αποθάνει ζήσετε και πάν ο ζών και πιστεύουν εις εμέ ου μη αποθάνεις τον αιώνα». Απέχει αυτό που λέει εδώ ο Σωφός Γέροντας από το ιερό κείμενο της δικιάς μας παράδοσης, παράδειγμα. Το ζήτημα είναι πώς το κατανοεί ο καθένας αυτό και πώς μπορεί να το γευτεί στη ζωή του αυτό. Οι τα οριστές σοφοί γενικά θεωρούσαν ότι ο σκοπός πέρα από την ευδαιμονική ζωή είναι η μακρά ζωή. Οι μακρά ζωή θεωρούσαν ότι μπορούν να επιτύχουν την αθανασία με κάποιους τρόπους. Και βέβαια όχι την αθανασία στο υλικό μας επίπεδο, ήξεραν ότι κάποια στιγμή θα πεθάνουν. Προφανώς λοιπόν θεωρούσαν ότι υπάρχει κάτι άλλο μέσα μας που μπορεί να επιβιώσει μετά τον θάνατο. Δεν το ονόμασαν, δεν μίλησαν για ψυχή, δεν είπαν για κάτι άλλο. Είπαν αυτός που θα ακολουθήσει το τα ο μέχρι το τέλος της ζωής του δεν κινηδινεύει. Η φιλοσοφία λοιπόν γενικά του τα ο, καταλάβατε από τα κείμενα που προηγήθηκαν, είναι ότι το ίδιο το τα ο ως η ενέργεια που συνδέει τα πάντα στο σύμπαν μας, δεν υπόκειται σε αλλαγές, δεν υπόκειται στις μεταβολίες του φαινομενικού κόσμου. Αυτό που ζούμε είναι ο φαινομενικός κόσμος. Πέρα από τα φαινόμενα υπάρχει και κάτι εσωτερικότερο, κάτι βαθύτερο. Και δεν πρέπει να συγχαίεται το τα ο με τις επιμέρους ηθικές, πολιτικές και άλλες δικαιώσεις. Κοινωνικές, πολιτιστικές, δεξιότητες των ανθρώπων και τα λοιπά. Αυτές τις επιμέρους ηθικές, δεξιότητες, είτε κοινωνικές, είτε πολιτιστικές, είτε τεχνικές, μπορούμε να τους πούμε μικρότερα τα ο. Το τα ο του τεχνίτη, ας πούμε. Το τα ο του πολεμιστή. Είναι επιμέρους δεξιότητες. Μάλιστα στην Ιαπωνία, όταν διαδόθηκε το Ζεν, τσάν το έλεγαν στην Κίνα και πέρασε στην Κίνα, που είναι μίξη βουδισμού και τα οισμού, τέλος πάντων, θα τα πούμε αυτά σε λιγάκι. Στην Ιαπωνία, φτιάξανε ολόκληρη τέχνη, το τσα το. Την τέχνη, το δρόμο του τσαιού. Την τέχνη της ξυφασκίας, το τα ο της ξυφασκίας. Την τέχνη της τοξοβολίας. Και για κάθε επιμέρους δεξιότητα των ανθρώπων, θεωρούσαν ότι υπάρχει ένας τρόπος, στον οποίο μπορείς, αν τον ακολουθήσεις, να κάνεις τέλειο αυτό που κάνεις. Όμως, αυτά τα μικρότερα τα ο, δεν πρέπει να τα συγχείουμε με το υπέρτατο. Και στην πρώτη στροφή, λοιπόν, του τάου τετσίν, που τη διαβάσαμε λίγο πριν πάλι, η οδός που καθοδηγεί τη ζωή μπορεί να ονομαστεί τάο, αν και δεν ονομάζεται. Αυτό το επαναλαμβάνω, γιατί ήταν μια σταθερά των τάουιστών σοφών, ότι δεν μπορείς να το ονομάσεις αυτό. Το ονομάζουμε τάο μεν συμβατικά, αλλά στην ουσία δεν ονομάζεται. Είναι μια συμβατική λέξη. Και μπορείς να τις δώσεις διάφορα ονόματα, αλλά το όνομα που μπορείς να εκφράσεις λεκτικά δεν είναι το αιώνιο όνομά της. Εδώ βλέπετε, έχω σε αυτή τη διαφάνεια, αυτή την πρώτη στροφή του τάου τετσίν, υπάρχουν κινέζικοι χαρακτήρες, που είναι όπως βλέπετε, εννέα χαρακτήρες όλοι κι όλοι. Και μια μετάφραση του κάθενος χαρακτήρα, που λέει ότι ο δρόμος που μπορεί να μιλήσεις για αυτό, δεν είναι ο σταθερός δρόμος. Και το όνομα που μπορεί να ονομαστεί, δεν είναι ένα σταθερό όνομα. Αν δείτε εδώ το πρώτο και το τρίτο ιδεόγραμμα, είναι το ίδιο, εδώ. Αυτό που είναι ο δρόμος, το τάο που λέμε. Και εδώ λέει, το έχεις αρήμα στην αγγλική μετάφραση, μπορείς να μιλήσεις για αυτό. Είναι το ίδιο ιδεόγραμμα όπως βλέπετε. Αυτό οδήγησε σε κάποιες ελληνικές εκδόσεις, παράδειγμα να φτάσουν σε ιδεόγραμμα. Παράδειγμα να φτάσουν σε υπερβολές του τύπου, να το αποδίδουν ως το τάο, το οποίο τα οίζεται, δεν είναι το αιώνιο τάο. Ή κάπως έτσι, κάποια τρελά πράγματα. Αυτό δεν θα έχει κάποιο νόημα. Αριστερά, εδώ σας έχω κάποιες αποδόσεις από το 1861, που προσπάθησαν να τα μεταφράσουν κάποιοι άγγλοι μεταφραστές. Και λέει εδώ το τάο, το οποίο μπορεί να ακολουθεί στην πεπατημένη, όχι εδώ πέρα το τρόντεν είναι, μπορείς να ακολουθείς τον δρόμο αυτό, ας το πούμε έτσι, είναι υπεπατημένη, δεν είναι το σταθερό, το απαράλλακτο τάο που δεν μπορεί να αλλάχθει. Η αιτία που μπορεί να αιτιαθεί, είναι μια ταυτολογία έχουν πάλι εδώ, δεν είναι η αιώνια αιτία ή ο δρόμος για τον οποίο μπορείς να μιλήσεις, δεν είναι ο σταθερός δρόμος. Το τάο, αυτή η λεπτοφυείς πραγματικότητα του σύμπαντος, δεν μπορεί να περιγραφεί, κι ούτω καθεξής. Εδώ έχουμε μια μετάφραση που λέει «the ways», γιατί σας είπα ότι είναι και ενικός και πληθυντικός, μπορείς να μιλήσεις για δρόμοι, οδρόμος κτλ. Αυτά όλα εδώ σας έχω βάλει για να σας δείξω πόσο λεπτή είναι η δουλειά του να θέλεις να αποδώσεις αυτό το κείμενο και να μπορέσει να πιάσει το νόημα που ήθελαν ενδεχομένως οι τάοιστές σοφοί να μας πούνε. Και γι' αυτό εγώ έχω προτιμήσει την απόδοση «Η οδός που καθοδηγεί τη ζωή». Και ζωή το έχω κεφαλαίο, γιατί η ζωή είναι το τάο, η ζωή είναι ο δρόμος μας. Μπορεί να ονομαστεί τάο, το έχω αφήσει με την ίδια την κοινέζικη ουραλογία, αν και δεν ονομάζεται και κανένα όνομα δεν της ταιριάζει. Μπορώ να της δώσω πολλά ονόματα και διάφορα, όμως ένα όνομα που μπορεί με λόγια να εκφραστεί δεν είναι το αιώνιο όνομά της. Εδώ λοιπόν πίστευαν οι τάοιστές σοφοί ότι τα επιμέρους τάοι, οι επιμέρους δεξιότητες μπορεί ίσως να δώσουν στους ανθρώπους φήμη, μπορεί να δώσουν ένα καλό όνομα. Όμως το υπέρτατο τάο, αν προσεγγίσεις την αρμονία του σύμπαντος, την κίνηση του σύμπαντος, δεν θα σου δώσει καλό όνομα και γι' αυτό στη στροφή 44 του τάου διαβάζουμε ποιο νομίζεις ότι είναι πολυτιμότερο, το καλό σου όνομα ή ο εαυτός σου. Ποιο νομίζεις ότι έχει μεγαλύτερη αξία, τα αγαθά σου ή αυτό που πραγματικά είσαι. Ποιο νομίζεις ότι είναι χειρότερο, η απώλεια ή το κέρδος. Και εδώ κάτω για όσους μπορούν να διαβάσουν αγγλικά κείμενα σας έχω μια διέθυνση, στην οποία υπάρχουν σημειώσεις και σχόλια πάνω στο τάου τετσινγ και πιο κάτω στο έργο του κονφούκιου. Είναι μια πάρα πολύ καλή ιστοσελίδα, όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να τη σημειώσει για να την επισκεφθεί. Ποιο είναι λοιπόν το σπουδαιότερο η απώλεια ή το κέρδος. Τι λέμε σαν απώλεια, τι εννομάζουμε σαν κέρδος. Μπορεί αυτό που θεωρούμε απώλεια περνάς στο δρόμο και κάποιος θα σε βρήσει, κάποιος θα σε σκουντίξει, θα σου μιλήσει άσχημα. Εμείς θεωρούμε ότι χάσαμε κάτι από την αξιοπρέπειά μας. Έτσι οι γεινομικοί λέμε, θήθηκε η τιμή και η υπόληψή μας. Όμως προσέξτε, θήθηκε στην πραγματικότητα κάτι. Αν εσύ δεν επιτρέψεις να επέμβει κάποιος στη σφαίρα την προσωπική σου, δεν έχει θηχθεί τίποτα. Πώς αξιολογείς εσύ την προσβολή. Αυτό είναι το ζητούμενο. Επομένως μπορεί να θεωρούμε ότι είναι απώλεια γιατί κάποιος με πρόσβαλε στο πεδίο της τιμής και της υπόληψής μου. Όμως στην ουσία εσύ καταφέρεις αυτή την προσβολή, αυτή την βλάβη εναντίον σου, να την περάσεις ατάραχος. Εγώ δεν λέω, αν πρέπει να αντιδράσεις και πρέπει να του κάνεις μήνυση εκείνου που σε προσέβαλε ή σε έβλεψε, να του κάνεις. Η διαφορά ποια είναι? Μπορείς ταυτόχρον να μείνεις ατάραχος μέσα σου. Θα κάνω αυτό που πρέπει να κάνω στον κόσμο. Θα πάω σε ένα δικηγόρο να καταθέσει μήνυση. Εις βάρος τι θα κάνω εγώ για να μου χρωστάει κάποιος χρήματα, μπορείς όμως και ταυτόχρονο να κρατήσεις την καλή σου διάθεση. Μπορείς να μείνεις ατάραχος. Επομένως, τελικά δεν είναι απώλεια, το έχεις κέρδος. Γιατί αν σε μια προσβολή καταφέρεις εσύ να μείνεις ατάραχος και αυτό είναι καλό να το σκέφτεσαι και να το κάνεις πριν επέλθει η προσβολή, τώρα που είμαστε όλοι εδώ και θεωρώ ότι είμαστε καλά. Για να βρισκόμαστε εδώ πέρα, το είπαμε και την προηγούμενη φορά, δεν έχουμε πόνο στο σώμα και ταραχή στη ψυχή. Αυτό που θεωρεί το πρότυπο της ευδαιμονίας είναι τον επίκουρο. Να είμαστε ατάραχοι στη ψυχή και χωρίς σωματικό πόνο. Από τη στιγμή λοιπόν που είμαστε εδώ και είμαστε καλά. Μπορούμε να κάνουμε μια δέσμευση στον εαυτό μας ότι βγαίνοντας από αυτή την αίθουσα, θα προσπαθήσουμε να μη μας βλάψει ο άλλος. Με την έννοια ότι κι αν έχουμε ένα βλαπτικό αποτέλεσμα εις βάρος μας, δεν θα ταράξει την εσωτερική μας γαλήνη. Αυτό είναι το πραγματικό κέρδος. Επομένως και αυτό που στη ζωή λέμε απώλεια και αυτό που λέμε κέρδος είναι κάτι σχετικό. Στο τάο τε τσινγκ αυτά ήταν λίγα πράγματα για το τάο, για τον δρόμο. Υπάρχει και η άλλη έννοια λοιπόν του τε ή τε που μεταφράζεται συνήθως ως αρετή, ως αρετή, ως δύναμη, ακαιρεότητα ή χριστότητα. Και βέβαια και στη σύγχρονη κινέζικη γλώσσα η διπλή αυτή έκφραση τάο τε σημαίνει την ηθική. Βέβαια η αρετή δεν είναι η ίδια πράγμα με την ηθική. Η αρετή λοιπόν έχει περισσότερο την έννοια, δέστε εδώ την ακαιρεότητα και μπορούμε να πούμε ότι έχει περισσότερο την έννοια της διεξιοτεχνίας, την ηθική δύναμη στην ουσία του ανθρώπου που προέρχεται από την καλλιέργεια της ικανότητάς του να εκτελεί αποτελεσματικά το έργο του, το προσωπικό του τάο και όταν το προσωπικό μας έργο γίνεται καλά τότε συνδέεται και με την ενέργεια του σύμπαντος με το τάο το υπέρτατο. Θυμάστε για τον Αριστοτέλη τι είπαμε για τη μεσότητα. Μπορεί κάποιος να είναι θρασής και κάποιος άλλος να είναι δηλός. Από τη θρασίτητα λοιπόν μέχρι τη δηλία υπάρχει ένα μέσον το οποίο για τον καθένα μας είναι ξεχωριστό, δεν απαρέγγλυτο που μπορεί να είναι η ανδρεία, να είσαι γενναίος στη ζωή. Τώρα σε τι ποσοστό θα είσαι γενναίος και θα κλένεις περισσότερο προς τη θρασίτητα, θα είσαι πιο δυναμικός ή προς τη δηλία στο οποίο θα είσαι λίγο πιο παθητικός αυτό είναι ο προσωπικός σου δρόμος. Δεν σημαίνει ότι για όλους είναι το ίδιο. Εδώ είναι το λεπτό ζήτημα που συνήθως και η κάθε γενιά απαιτείνει από την επόμενη κάποια ηθικά standards συγκεκριμένα. Εγώ δεν μπορώ να απαιτήσω από όλους τους ανθρώπους να δείξουν το ίδιο θάρρος, την ίδια πραότητα, την ίδια αποτελεσματικότητα στις τέχνες ή σε κάποιον άλλο τομέα της ζωής τους. Ο καθένας πρέπει να βρει το δικό του τάο και να βρει τη δικιά του μεσότητα και όταν εσύ λοιπόν έχεις βρει τον δικό σου δρόμο, τον μεσαίο μονοπάτι και το βαδίζεις τότε πιθανόν να συναντηθείς και να νιώσεις μια ευδαιμονία που σου δείχνει ότι έχεις πλησιάσει την ενέργεια που κινεί τα πάντα, το σύμπαν. Και αυτό το προσωπικό τάο, η προσωπική μας μεσότητα, μας κάνει να μην νοιάζουμε το πώς θα φαινόμαστε στα μάτια των άλλων. Εγώ θα κάνω αυτό που πρέπει να κάνω, αυτό που με παροτρύνει η εσωτερική μου ιθηκή δύναμη να κάνω χωρίς να μην νοιάζει πώς θα φανώ στα μάτια των άλλων. Θέλω να πω ότι φυσικά στη κοινωνία μετράμε τους γύρω μας. Δεν θα κάνουμε κάτι ανεξάρτητα με τη γνώμη που έχουν οι άλλοι. Όμως και εδώ είναι να βρούμε την ισορροπία μεταξύ δυο άκρων και να μην είμαστε προσκολημένοι στην άποψη που έχουν οι άλλοι για μας. Γιατί όταν θα ζούμε για τους άλλους, δεν θα ζούμε για τον εαυτό μας. Και αν ζεις για τους άλλους, απλώς δεν θα είσαι ευτυχής. Μιλάμε για την ευδαιμονία. Για την ευδαιμονία, λοιπόν, πρέπει να δεις ποιος είσαι εσύ. Είσαι κανένα θηρίο πιο άγριο από τον τυφώνα, όπως λέει στο Φέδρο, ή είσαι ένα πλάσμα που μετέχει κάποια θεϊκής μοίρας. Είσαι εσύ ένα κομμάτι της θεότητας. Αποτελείς εσύ ένα κομμάτι της ενέργειας του σύμπαντος. Και εδώ, για να ανακαλύψουμε τις βασικές αρχές του φιλοσοφικού ταοϊσμού, θα πρέπει να γνωρίσουμε βιωματικά πώς να είμαστε παρατηρητές της φύσης και της ζωής. Ας μην διαβάσεις τίποτα. Ας μην πάρεις να διαβάσεις το Τάου Τε Τσιν, ας μην πάρεις να διαβάσεις το Πλάτωνα, πάρτε τα. Ας μην διαβάσεις κάποιο άλλο βιβλίο, διαβάστε βιβλία. Αλλά θέλω να πω, δεν είναι αυτό το απαραίτητο. Το απαραίτητο είναι να μπορείς να γίνεις παρατηρητής. Αν θεωρητικά είχαμε τη δυνατότητα να ζήσουμε 500 χρόνια και καθόμαστε σαν ένα κήπο, σαν ένα μικρό κήπο και βλέπαμε τις αλλαγές της φύσης, αλλά να παρατηρούσαμε όλες τις αλλαγές που γίνονται σαν ένα μικρό κήπο. Έχουμε σπερεδοειδή, έχουμε σικές, έχουμε χλαδιές, έχουμε κάποια στραζαβαντικά, έχουμε λεβάντες σε μια άκρη, έχουμε διάφορα είδη σαν ένα μικρό κήπο. Αν είχαμε θεωρητικά τη δυνατότητα να ζήσουμε 500 χρόνια για να παρατηρήσουμε τις αλλαγές που συμβαίνουν, τι γίνεται το χειμώνα, από ποια δέντρα πέφτουν τα φύλλα, τι σημαίνει όταν πέφτουν, πότε γίνονται οι καρπί, πότε ανθίζουν κάποια άνθη, πώς λειτουργούν τα ερπετά, τα έντομα, όλα στην αυλή, θα μπορούσαμε θεωρητικά να γνωρίσουμε αυτό το ρυθμό της φύσης. Δεν μπορούμε βέβαια να έχουμε αυτή τη δυνατότητα παρατήρησης, αλλά μπορούμε να παρατηρήσουμε έστω στον μικρό κοσμό μας, τον εαυτό μας πρώτα απ' όλα και τους γύρω μας. Επομένως, απαιτείται τόσο φυσική εξωτερική παρατήρηση μέσω των αισθήσεων. Οι αισθήσεις είναι πολύ σημαντικές, δεν θα τις αφήσουμε στην άκρη της αισθήσης, απλώς η αξιολόγηση του αντικειμένου των αισθήσεων πρέπει να γίνεται με έναν τρόπο παρατηρητικό και, να σας το πω έτσι, αποταφτισμένο από τις αισθήσεις. Και φυσικά, δεν είναι μόνο η εξωτερική παρατήρηση, είναι και η εσωτερική ενωρατική παρατήρηση μέσω του διαλογισμού. Και είχαμε πει για τον επίκουρο ότι και ο ίδιος θεωρούσε ότι μέσω της μελέτης, αλλά και του διαλογισμού, μπορείς να φτάσεις κάποια στιγμή στην ευδαιμονία. Εδώ, λοιπόν, ένας τα οισθής δάσκαλος έλεγε τα εξής, όσον αφορά τον διαλογισμό, που ήταν μια τακτική που ακολουθούσαν στην Ανατολή. Στην Ελλάδα μπορεί να είχαμε άλλες τακτικές παρόμοιες, άλλες τεχνικές παρόμοιες. Δυστυχώς, δεν έμεινε αδιάλειπτη η παράδοσή μας για να έχουν μείνει μέχρι τις μέρες μας, μήνα μόνο τα γραπτά κείμενα. Αν, όμως, είχαν μείνει οι φιλοσοφικές σχολές στην αρχαιότητα, ως παράδειγμα, και δεν είχαν το 529 έπειου, εις την Ιανού, καταρρυθεί όλες, κλείσει όλες τις σχολές, που πιθανόν, είχαν μείνει και πρακτικές από φιλοσοφικές σχολές, που αποσκοπούσαν σε μια τέτοια ενωρατική προσέγγιση των πραγμάτων. Αυτός ο ταγουιστής δάσκαλος, λοιπόν, έγραφε. Πριν κάτσε σε διαλογισμό, και ανοίγω μια παρένθεση διαλογισμού, μπορείτε να κάνετε και τώρα εδώ, που με ακούτε. Ο εγκέφαλος μας είναι ένα σπουδαίο όργανο. Μπορείτε ταυτόχρονα να ακούτε τον ομιλητή, και επίσης, σε ένα κομμάτι του εαυτού σας, να νιώθει ότι βρίσκετε σε αρμονία με τα πάντα. Να σκέφτεστε ότι είστε κομμάτι του Θεού. Θυμάστε ο επίκτητος στις διατρεβές του, τι έλεγε? Δεν σκέφτεσαι άμυρε, ότι είσαι κομμάτι του Θεού. Γιατί δεν σκέφτεσαι, όταν τρως, ποιος είσαι εσύ που τρως. Όταν πίνεις, ποιος είσαι εσύ που πίνεις. Τον Θεό τρέφεις, άμυρε λέει και δεν το ξέρεις. Τα ίδια λοιπόν, λέγανε οι σοφοί και στην Ανατολή και στη Δύση. Πριν κάτσεις σε διαλογισμό, είναι σημαντικό να βάλεις τέλος σε όλες τις καθημερινές σκέψεις σου. Και να λύσεις τις ζώνεις σου για να χαλαρωρήσεις το σώμα και να μην παρεμποδίζεται η κυκλοφορία του αίματος. Αφού καθίσεις, το σώμα θα πρέπει να είναι σαν ξύλο και η καρδιά σαν κρυαστάχτη. Εδώ έχω βάλει μετά την καρδιά νους σε παρένθεση, γιατί στα Κινέζικα ο όρος ξυν, που σημαίνει και καρδιά και νους, χρησιμοποιείται για να αποδώσει και τις δύο αυτές έννοιες. Γιατί στην ουσία για τον άνθρωπο που προσεγγίζει την πνευματικότητα, η καρδιά το μυαλό αυτό που λέμε συστηματικό μας χώρο, με το διανοητικό χώρο, δεν απέχει. Και ο άνθρωπος που είναι ισορροπημένος είναι αυτός που έχει καταφέρει να ισορροπήσει και το σωματικό του πεδίο, και το συναισθηματικό του πεδίο, και το διανοητικό του πεδίο. Επομένως όλα αυτά είναι ένα στην ουσία. Είτε το πούμε καρδιά, είτε το πούμε νου, είτε το πούμε πνεύμα, είτε το πούμε έτσι, μπορεί να μιλάμε για το ίδιο πράγμα. Και βέβαια το πρώτο που λέει είναι να βάλεις τέλος σε όλες τις καθημερινές σκέψεις. Δεν χρειάζεται να μη σκέφτεσαι, θα σκέφτεσαι. Η λειτουργία του εγκεφάλου μας είναι να σκέφτετε. Αυτό που πολλοί λένε ότι όταν καθόμαστε σε διαλογισμό, δεν σκεφτόμαστε τίποτα, να έχουμε κενότητα, ότι δεν σκεφτόμαστε κάτι, είναι λίγο δύσκολο να το πετύχει. Δεν ξέρω αν το έχουν επιτύχει πολλοί άνθρωποι ή αν είναι ειλικρινός όταν λένε ότι όντως έχω επιτύχει την κενότητα. Θα σκέφτεσαι. Το ζήτημα είναι ότι μπορείς να αφήνεις να έρχονται οι σκέψεις, να τις διώχνεις και κυρίως να μη σκέφτεσαι τα καθημερινά σου προβλήματα. Και στην Εκκλησία, στην Ορθόδοξη Παράδοση, όταν βγαίνουν τα θεία δώρα, λίγο πριν από τη Θεία Ευχαριστία, ακούγεται ένας φανταστικός χερωβικός ύμνος, δεν ξέρω αν τον έχετε προσέξει πολύ. Μπέστε να δείτε τα λόγια του χερωβικού ύμνου, που λέει ότι επειδή θα υποδεχθούμε τον Βασιλιά των Ουρανών, πάσα τη βιωτική μέρημναν αποθόμεθα. Πρόκειται να διώξουμε κάθε βιωτική μέρημνα, είναι αυτό. Διώξε όλες, βάλε τέλος σε όλες τις καθημερινές σκέψεις σου. Διώξε αυτές τις σκέψεις λοιπόν, για να υποδεχθείς τη θεότητα, όπως μπορείς να την προσωποποιήσεις ή να την οραματιστείς. Και όταν καθίσεις και παρατηρήσεις σύρμα τη φύση και παράσχει τον εαυτό, αρχίζεις να βλέπεις λοιπόν κάποιες βασικές έννοιες που αποτελούν τις έννοιες του φιλοσοφικού ταοϊσμού. Αυτή είναι η ενότητα, η μη δράση, η αρμονία. Για την ενότητα δεν χρειάζεται να πούμε κάτι. Θεωρούν ότι υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ υλικών, αέλων, πραγμάτων και μεταξύ όλων των πλασμάτων και του σύμπαντος. Δεν είμαστε κάτι διαφορετικό ένας από τον άλλον. Τώρα για τη μη δράση, θα πούμε παρακάτω. Σας είπα πάλι, είναι η δράση με τη μικρότερη εμπλοκή. Να μην έχουμε ταύτηση με το αποτέλεσμα της δράσης μας. Και η αρμονία βέβαια μπορεί να γίνει κατανοητή όταν δεις ότι στη φύση υπάρχει συνεχής εναλλαγή. Και μάλιστα υπάρχει μια συνεχής εναλλαγή που είναι διαφοροποιημένη με ποια έννοια. Βλέπουμε, παράδειγμα, ότι η μεγαλύτερη ημέρα είναι το καλοκαίρι, έτσι. Όμως η επόμενη ημέρα της μεγαλύτερης ημέρας είναι το χρονικό σημείο που ο ήλιος θα αρχίσει να κατεβαίνει από τον ορίζοντα. Επομένως, στον κολοφόνο του καλοκαιριού η ημέρα αρχίζει να λιγοστεύει. Δηλαδή, καλοκαίρι και όταν αρχίζει να λιγοστεύει. Αντίθετα, ενώ τα Χριστούγεννα έχουμε τη μεγαλύτερη κοντά, στα Χριστούγεννα έχουμε τη μεγαλύτερη νύχτα, αμέσως μετά από αυτό το σημείο ο ήλιος αρχίζει να κάνει την καμπύλου του την ανωδική. Επομένως, μέσα στο θετικό υπάρχει το αρνητικό, ας το πούμε έτσι, και μέσα στο αρνητικό υπάρχει το θετικό. Εδώ λοιπόν, αν αφεθούμε και νιώσουμε λίγο σαν το νερό, σκεφτείτε πώς κινείται το νερό, οραματιστείτε πώς κινείται το νερό. Ενώ φαίνεται, μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτές τις αρχές, ενώ φαίνεται σαν ένα παθητικό στοιχείο, καθώς οτιδήποτε μπορεί να κινηθεί μέσω αυτού, το νερό δεν αντιστέκεται, αλλά την ίδια ακριβώς στιγμή μπορεί να γίνει παντοδύναμο, που παρασέρνει στο διάβα του τα πάντα και μπορεί να μεταφέρει και να συντηρήσει τη ζωή. Αυτός ο τρόπος δράσης λοιπόν του νερού, μπορεί να μας κάνει να αντιληφθούμε τις αρχές του τα οισμού, της ενότητας, όλα κινούνται, μπορούν να κινηθούν δια μέσα του νερού, την αρμονία και τη δράση χωρίς προσπάθεια. Και βέβαια, η δράση χωρίς προσπάθεια, είπαμε, δεν είναι να μην κάνει κανένας τίποτα. Υποδεικνύει περισσότερο να μην υπερβαίνουμε τη φυσική δράση, κάνω ό,τι πρέπει, όταν πρέπει και στο βαθμό που πρέπει. Και αυτή η φυσική δράση, συνάδει με τις πραγματικές ανάγκες της ζωής, όπου και όπως εμφανίζονται. Και εδώ, το να μην υπερβαίνουμε τη φυσική δράση, επίσης έχει υποθεί αιώνες τώρα σε αυτόν τον τόπο και γι' αυτό γράφω ότι υπάρχει νοηματική σύνδεση με τα αδελφικά παραγγέλματα μη δεν άγαν και γνώθεις αυτόν. Γιατί γι' αυτό μιλάμε, να μάθεις ο δικός σου εαυτός τι όρια έχει, γιατί έτσι μπορείς να ακολουθήσεις μια φυσική δράση. Αν δεν ξέρεις εσύ τι όρια έχεις, δεν μπορείς να το ακολουθήσεις αυτό. Και βέβαια δεν πρέπει να το υπερβείς, τίποτα το υπερβολικό. Επομένως γνωρίζοντας τον εαυτό σου, γνωρίζεις τα όρια της δράσης σου και επιλέγεις να μην τα υπερβείς. Και μία άλλη αρχή, και με αυτήν θα κάνουμε και ένα μικρό διάλειμμα για να μην πιανόμαστε εσείς που είστε καθισμένοι, έρχεται η αρχή της φυσικότητας ή του αυθορμητισμού. Η αρχή αυτή είναι πολύ σημαντική σε πολλές παραδόσεις και γι' αυτό έχω ένα απόσπασμα από το ενδουιστικό κείμενο του Αβαντούτα Κιτά, που σημαίνει το τραγούδι της ελεύθερης ψυχής. Εκεί λοιπόν λέει ένα στίχος του για την καταστροφή αυτού του φοβερού δηλητριώδους κόσμου, που παράγει την ασυνειδητότητα της ψευδέσθησης, δεν υπάρχει παρά μόνο ένα αλάνθαστο γιατρικό, το νέκταρ του αυθορμητισμού, η κατάσταση της αγνής ύπαρξης. Και κάποιοι άλλοι σοφοί λοιπόν στην Ινδία, θεωρούσαν ότι όταν γίνεις απλός και αυθόρμητος, θα μπορέσεις να διαλύσεις λίγο την ψευδέσθηση αυτού του κόσμου. Ο κόσμος δεν είναι ψεύτικος. Είδατε πολλοί λένε ότι αυτός ο κόσμος είναι ψεύτικος, είναι μια ψευδέσθηση. Όχι, ο κόσμος είναι υπαρκτός. Η ψευδέσθηση είναι γιατί εμείς δυστυχώς, δεν είμαστε απλοί και φυσικοί, έχουμε μπει από μικρά παιδιά σε διάφορα κουτάκια σκέψεις και συμπεριφοράς, που δεν μπορούμε να δούμε την πραγματική διάσταση αυτού του κόσμου. Επομένως, η αρχή της φυσικότητας ή του αυθορμητισμού επίσης είναι μια από τις βασικές αρχές του ταωισμού. Και ας δούμε και αυτό. Αν θεωρητικά παραμείνω απόλυτα ήρεμος και ακίνητος και αφου γραστώ όχι με τα αυτιά μου και την καθημερινή υπολογιστική σκέψη μου, τις ασωτερικές παρορμήσεις του πνεύματος, εγώ το λέω αυτό μεγάλος νους, τότε η δράση μου γίνεται φυσική και αυθόρμητη, ορθή και αποτελεσματική χωρίς να κάνω καμία σκέψη για το οποίο αποτέλεσμα και χωρίς να εκδηλώνω την επιθυμία με την έννοια της επιδίωξης να επιτύχω τον έναν ή τον άλλον στόχο. Και φυσικά, έχω τουλάχιστον το έχω παρατηρήσει από τον εαυτό μου, όταν η δράση μου δεν είναι φυσική και αυθόρμητη προσπαθώντας να μην κινηθώ από τις σκέψεις που παράγει ο καθημερινός νους μου, όταν δεν είναι λοιπόν φυσική, τότε κάνω λάθη. Τα λάθη που κάνω συνήθως είναι λάθη τα οποία έγιναν επειδή δεν προσπάθησα να μείνω λίγο ατάραχος, δεν προσπάθησα να μείνω λίγο ήρεμος και να φουγγραστώ τις ασωτερικές μου παρορμήσεις και τα κίνητρα των πράξεων μου. Θα κάνεις το α ή το β, δε ας το πει κανένας αυτό, όμως μπορεί να ακολουθήσεις τις ασωτερικές σου παρορμήσεις, ίσως να βρεις τον κατάλληλο μονοπάτι. Εδώ λοιπόν είναι το τα όπως εκδηλώνεται στον κόσμο μας, δεξιά πάνω βλέπετε το σύμβολο το τα ή τσι τού, έτσι λέγεται, είναι το γιν και το γιάν τα δύο αντίθετά του, αλλά σαν σύμβολο λέγεται τα ή τσι τού, ας κάνουμε 5 λεπτά διάλειμμα να πιείτε λίγο νεράκι ή να κινηθείτε λιγάκι και ας επανέλθουμε σε 5 λεπτά για να συνεχίσουμε. Ωραία, ελάτε σιγά σιγά. Μου είπε μια φίλη στο διάλειμμα, αυτό το λέω για να έχουν χρόνο να έρθουν οι υπόλοιποι φίλοι μας, μου είπε μια φίλη, τι είναι αυτό που μας λες με την ευδαιμονία, εγώ δεν θέλω να είμαι ευδαιμονική ρε παιδί μου, δεν μπορεί να γίνονται τόσα πράγματα στον κόσμο και να είμαι ευδαιμονικός ή δεν μπορούν να γίνονται στη προσωπική μας ζωή διάφορα πράγματα και να είμαστε ευδαιμονικοί. Φυσικά δεν μπορώ να αντιλέξω κάτι, ούτε μπορώ να έχω αντίθεση με κάτι που σκέφτεται οποιοςδήποτε φίλος μας, από τη στιγμή που το σκέφτεται για εκείνον είναι η πραγματικότητά του. Όμως σκεφτείτε αυτό, πάντα υπήρχαν πόλεμοι, πάντα υπήρχαν δυστυχίες στους ανθρώπους και πάντα κάποιοι άνθρωποι μπορούν να το πάρουν πιο βαριά, κάποιοι άνθρωποι μπορούν να γίνουν επαναστάτες, κάποιοι άνθρωποι μπορούν να γίνουν φιλόσοφοι, ποιητές, λογοτέχνες, να δουλέψουν και να βρουν τον τρόπο να αντιμετωπίσουν τις καταστάσεις της ζωής τους. Αυτό είναι λοιπόν το προσωπικό τους στα, ο δικός τους δρόμος. Κανένας δεν μπορεί να σας πει ποιο δρόμο θα ακολουθήσετε. Θέλετε να είστε επαναστάτες? Ας είστε επαναστάτες. Μπορείτε να αντιμετωπίσετε τη ζωή με τη λογοτεχνία, την τέχνη, με την ηθοποία ή οποιοδήποτε άλλο τρόπο, αντιμετωπίστε το. Για μένα όμως βάση είναι αν πιστεύει κάποιος ότι πέρα από την ύπαρξη εδώ στον τόπο που βρισκόμαστε και τις συνθήκες στον κόσμο που ζούμε, αν υπάρχει κάποια σύνδεσή μας με μια υπέρτατη πηγή. Αν αυτό ίσως σαν υπόθεση δεν το ξεκινήσεις να το σκέφτεσαι, έστω υποθετικά, δεν θα βρούμε κοινό σημείο, τουλάχιστον με αυτά που εγώ θεωρώ και γι' αυτό μιλάω για φιλοσοφία της ευδαιμονίας. Δηλαδή, θεωρείς ότι έχεις μια συγγένεια με μια υπέρτατη αρχή, πες τι όπως θέλεις. Οι Κινέζοι την είπαν τάο και θεώρησαν ότι όπως εκδηλώνεται στον κόσμο μας το τάο, γιατί το τάο είναι υπέρτατο, δεν μπορείς καν να μιλήσεις γι' αυτό. Γι' αυτό που μιλάμε, για τον δρόμο που μιλάμε, για τον τρόπο της ζωής που μιλάμε, είναι όπως εκδηλώνεται στον κόσμο μας. Και στον κόσμο μας εκδηλώνεται με κάποιον τέτοιο τρόπο, με τη φωτεινή ενέργεια που λέγεται yang και με τη σκοτεινή ενέργεια που λέγεται yin. Και βλέπετε εδώ το ωραίο ποιο είναι, ότι μέσα στην αρσενική ενέργεια, την ενεργητική ενέργεια, υπάρχει ένα σημείο θηλυκής ενέργειας ένα yin και μέσα στην θηλυκή ενέργεια, το παθητικό, το σκοτεινό, υπάρχει ένα σημείο yang. Και αυτό έτσι όπως το έχουν σχεδιάσει, δεν είναι σαν να κάνει μια περιστροφή, ε? Εναλλάσετε. Το yang θα γίνει yin, το yin θα γίνει yang, αυτό είναι το τάο. Όπως εκδηλώνεται στον κόσμο μας τουλάχιστον. Και είναι ένα δυναμικό γυγναιστέ, παρ' όλο που εμείς δεν μπορούμε να αντιληφθούμε την αιώνια κίνησή του, τη βλέπουμε μόνο στις κινήσεις της φύσης ή του εαυτού μας. Θα δούμε τον εαυτό μας να γερνάει, θα δούμε τις ρητήδες και κάποιοι το πολεμάνε αυτό, κάποιοι το δέχονται και είναι ευτυχισμένοι και με τις ρητήδες τους. Κάποιος άλλος μπορεί να θέλει να πάει να κάνει πλαστικές αγχειρήσεις, να κάνει οτιδήποτε άλλο για να γλιτώσει από τις ρητήδες. Ό,τι και να κάνεις αργά ή γρήγορα, ο χρόνος θα κάνει τη δουλειά του, γιατί είναι μια αέναει κυκλική μορφή αυτό γύρω-γύρω-γύρω. Και θεωρούσαν ότι τα ουστές αποτελούνται από τρία ρεύματα κινούμενης ενέργειας, την οποία αποτελούσαν τσι. Εδώ, ζωτική πνοή, ζωτική ενέργεια είναι κάτι αντίστοιχο του Εθέρα ή του ΑΕΡ των πρωστοκρατικών φιλοσόφων, του Πράνα, των Εντοιστών, σπίρι του πνεύματος. Και η αρνητική του έκφραση είναι το γιν, το σκούρο, το παθητικό, η θετική, η αρσενική είναι το γιάνγκ, το φωτεινό, σημαίες που κυμαδίζουν στον ήλιο στην ουσία σημαίνει το γιάνγκ. Και υπάρχει και ενδιάμεσος εξυστοροπητικός παράγοντας που είναι το γιάνγκ. Θα πάω λίγο πιο γρήγορα τώρα, γιατί έχει περάσει και η ώρα. Εδώ λοιπόν υπάρχει ένα διάγραμμα. Αυτό είναι η κατάσταση που δεν έχει έσχατο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι και το μηδέν, το τίποτα, ας πούμε, ένας κύκλος. Διάγραμμα είναι έτσι, μην το πάρετε της μετρητής, απλώς προσπάθησαν οι Κινέζοι να δείξουν κάποια πράγματα πως ενδεχομένως από το τίποτα, από το έσχατο που περιλαμβάνει τα πάντα, από ένα αρχικό σημείο, ας το πούμε, έτσι μπορούν να γίνουν τα πάντα. Εδώ είναι το έσχατο ή το υπέρτατο, ας πούμε, το υπέρτατο έσχατο, το daichi, που αρχίζει και περιστρέφεται. Βλέπετε από εκεί που ήταν σχεδόν ακίνητο, τώρα περιλαμβάνει τα πάντα. Επομένως, κινείται, είτε το θεωρήσουμε ακίνητο, είτε κινούμενο, στην ουσία είναι το ίδιο πράγμα. Αυτό λοιπόν αρχίζει και περιστρέφεται και αυτό γεννάει. Το daichi-tu είναι το σύμβολο που περιλαμβάνει την υπέρτατη δύναμη εδώ, την έσχατη δύναμη, που είναι το φωτεινό και το σκοτεινό, που μέσα το ένα περιλαμβάνει το άλλο. Εδώ είναι κάποια άλλα διαγράμματα που δείχνουν ποιο πώς από το Gouji αρχίζει και γίνεται η περιστροφή για να φτάσουμε στο daichi-tu και επίσης υπάρχει εδώ ένας τρόπος ότι ταλαντώνεται, βλέπετε, έχουν κάνει ότι από πάνω άρεσε να ταλαντώνεται, περιστρέφηκε σαν ένα οχτάρι το σύμβολο του Απίρου, ας το πούμε έτσι, και έτσι γεννήθηκε το chi, η ενέργεια, που είναι η έκφραση του tau στον υπαρκτώ μας κόσμο. Αυτό όλα τα σκίζουμε, τα πετάμε. Στην Ιαπωνία πλέον, όταν έφτασε ο βουδισμός Chan, που ονομάστηκε Zen, έχουν αυτό το σύμβολο, είναι πιο απλό, με ένα πινέλο χαράζουνε αυτή εδώ την γραμμή που δείχνει μία ένα εικίνηση, που στην ουσία δεν τελειώνει, δεν αρχίζει πουθενά και αυτό είναι το σύμβολο του Zen. Αυτό είναι το σύμβολο του Zen σε μια ομάδα που έχουμε και κάνουμε κάποιες ασκήσεις, γιατί προσπαθούμε λίγοι φίλοι να δούμε στην πράξη πώς λειτουργεί αυτή η ενέργεια. Και εδώ σας έχω από ένα αρχαιότατο βιβλίο, που βρείτε ότι υπάρχει τρεις χιλιάδες χρόνια πριν από τη χρονολογία μας, αρχαιότερο καταπολή του Τάου Τε Τσιγγγ, το Ι Τσιγγγ που σημαίνει το βιβλίο Τσιγγγ, το ιερό βιβλίο των αλλαγών ή αλλιώς Γι είναι οι αλλαγές, το ιερό βιβλίο των αλλαγών ή ο νόμος των αλλαγών. Και εδώ βλέπετε προσπάθησαν οι Κινέζοι σοφοί πριν ακόμη δημιουργηθεί το σύμβολο του Τα έτσι του, το γιν και το γιάν στρογγυλό και ωραίο, να περιγράψουν τα πάντα με την θηλυκή ενέργεια, που είναι δυο διακομμένες γραμμές, βλέπετε είναι σαν να έχει μια υποδοχή έτσι, είναι η δεκτικότητα, η παθητικότητα και με την αρσενική ενέργεια, που είναι μια μονοκόμματη γραμμή, ένα ξύφος ας το πούμε έτσι, σκεφτείτε το όπως θέλετε και θεώρησαν ότι ο συνδυασμός λοιπόν της θετικής και της αρνητικής ενέργειας παράγει τα πάντα σε αυτόν τον κόσμο. Αρχικά λοιπόν από την ολότητα, το τάο, το γουτζί, το υπέρτατο, το χωρίς έσχατο παράγεται η ενέργεια του γιν και του γιάν και αυτά τα δύο πλέον με τον συνδυασμό τους παράγουν τα οχτώ βασικά στοιχεία. Που είναι η γη, βλέπετε η γη έχει τρεις γραμμές θηλυκές, είναι απόλυτη δεκτικότητα, θηλυκότητα, παθητικότητα. Αντίστοιχα ο ουρανός έχει τρεις γραμμές γιάν, τρεις γραμμές θετικές, αρσενικές. Αν τώρα ανάμεσα στις τρεις γραμμές της γης μπει μια γραμμή αρσενική, μπει ένα στοιχείο δύναμης αρσενικότητας, ενεργητικότητας, έχουμε το νερό. Αντίστοιχα αν στον ουρανό, στο απόλυτο γιάν, στο απόλυτο αρσενικό μπει ένα στοιχείο θηλυκό, γίνεται η φωτιά. Και αντίστοιχα βλέπετε δύο γραμμές αρσενικές γιάν και από πάνω μια θηλυκή που είναι η λίμνη. Βλέπετε σαν να έχει ένα δοχείο που γεμίζει και αν το αντιστρέψουμε αυτό και είναι πάνω αρσενικό και κάτω δύο θηλυκά, είναι το βουνό, η κορυφή του βουνού. Και τέλος ο άνεμος που έχει δύο αρσενικές και μια θηλυκή γραμμή και ο κεραυνός που έχει δύο θηλυκές και μια αρσενική. Αυτά εδώ τα λένε τρύγραμμα μπάνγκουα. Και ο συνδυασμός αυτόν, οχτώ επί οχτώ, κάνει 64 εξάγραμμα. Και το I-Ching, αυτό το βιβλίο για το οποίο σας μίλησα, το οποίο το διάβαζε ανελπώς ο Κομφούκιος, και μάλιστα ο ίδιος, ο σπουδαίος Κομφούκιος, είχε πει ότι αν είχα λίγα χρόνια παραπάνω θα τα αφιέρωνα να μελετώ αυτό το βιβλίο. Αυτό το βιβλίο στην ουσία πρόσφερε μια μαντική τέχνη στους Κινέζους αυτοκράτουρες και στους αρχαίους Κινέζους σοφούς. Εμείς το αφήνουμε αυτό, απλώς ήθελα να σας το δείξω πώς με απλό τρόπο και τεχνικό προσπάθησα να δείξω ότι στα πάντα υπάρχει ένα σημείο θετικό και αρνητικό. Και ενάλογα με το συνδυασμό αυτών των στοιχείων παράγονται τα διάφορα στοιχεία του κόσμου μας. Αυτή λοιπόν η ενεργή ζωσσα δύναμη που φαίνεται ότι είναι ακίνητη, στην ουσία είναι κινητή και αρκίνητη με ποια έννοια. Δεν έχει ανάγκη να πάει από εδώ εκεί, γιατί υπάρχει ήδη παντού. Επομένως και οι προσοκρατικοί φιλόσοφοι που κάποιοι έλεγαν ότι δεν υπάρχει κίνηση και κάποιος έλεγε όχι, υπάρχει διαρκής κίνηση, υπάρχει αέρα η ροή, στην ουσία προσπάθησαν με λόγια να εκφράσουν το ίδιο πράγμα. Αν θεωρήσεις την ενότητα των πάντων, πού υπάρχει η κίνηση, αφού ταυτόχρονος είμαστε εδώ και τα πάντα υπάρχουν παντού και περικλείονται με επιμέρου στοιχεία παντού όμως, γιατί όλοι αποτελούμαστε από όλα τα στοιχεία που αποτελούνται και τα άστρα και οι βράχοι και όλα. Απλώς είναι διαφορετικό συνδυασμός των στοιχείων που έχει το σώμα μας, διαφορετικό συνδυασμός των στοιχείων που έχει το ξύλο ή όλα τα υπόλοιπα στοιχεία. Εδώ λοιπόν λέμε ότι διαπερνά τα πάντα ενώ θεωρούμε πως είναι ακίνητοι. Και πώς λοιπόν να κινηθεί αφού βρίσκεται ήδη παντού. Υπότιτλοι AUTHORWAVE Ευχαριστούμε. Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Υπότιτλοι AUTHORWAVE Να νομίζω πως γνωρίζω αποτελεί τη μεγαλύτερη ασθένεια. Αν παρατηρήσω την ασθένεια, τότε μπορώ να τη θεραπεύσω. Σοφός είναι όποιος την έχει ξεπεράσει. Γιατί, αν γνωρίζοντάς την, έχει θεραπεύσει τον εαυτό του. Όποιος την έχει ξεπεράσει, έχει θεραπεύσει τον εαυτό του. Την ασθένεια της άγνοιας. Εδώ είναι μια εικόνα από κάποια φύλλα που πέφτουν από το κλαδί. Και γράφω ότι παρατηρώντας την φύση τον εαυτό του, την αέναει εναλλαγή των εποχών, τον εαυτό μας, πώς μεγαλώνει, πώς γερνάει, τι σκέφτεται και τα λοιπά, μπορούμε να κατανοήσουμε όλα αυτά που αναφέραμε σαν αρχές του τάου. Και βέβαια, στη στροφή 39 διαβάζουμε ότι η αρχαίγονη ενότητα του τάου βρίσκεται στον ουρανό. Από αυτήν ο ουρανός είναι διαυγής. Βρίσκεται και στη γη. Από αυτήν η γη είναι σταθερή. Βρίσκεται και στο πνεύμα. Από αυτήν το πνεύμα διατηρεί την ιερότητά του. Βρίσκεται στις κυλάδες. Από αυτήν οι κυλάδες γίνονται γόνιμες. Βρίσκεται στην ύπαρξη ουρανού. Από αυτήν γεννιώνται τα πάντα και ζουν. Η αρχαίγονη ενότητα του τάου βρίσκεται και στον άνθρωπο. Από αυτήν ο άνθρωπος γίνεται το μέτρο του κόσμου. Το έχετε ξανακούσει αυτό ότι ο άνθρωπος είναι το μέτρο για τα πράγματα που κάπου το έχουμε ξανακούσει. Και εδώ λοιπόν, αυτό είναι ένα θαυμάσιο απόσπασμα από την Ηλιάδα. Αν δεν το έχετε διαβάσει, δεν θα το έχετε διαβάσει. Αν δεν το έχετε διαβάσει, δέστε το, βρέστε το, είναι θαυμάσιο. Και τίποτα να μη σας έλεγα σήμερα και να έλεγα με μόνο αυτό. Δε νομίζω κάτι θα έμενε μέσα μας. Όπως των φίλων η γενιά, μοιάζει η γενιά των ανθρώπων. Άλλα απ' τα φύλλα κατά γης κορπά ο αγέρας και άλλα στ' ανθισμένο δάσος φυτρώνουν σαν έρθει η άνοιξη. Έτσι και των ανθρώπων οι γενιές, μία γίνεται μία φεύγει. Αυτή η αένα λοιπόν ροή και κίνηση των πραγμάτων πρώτα απ' όλα είναι αποτυπωμένη στη δική μας ύπαρξη. Δεν είμαστε αιώνιοι, δεν θα ζήσουμε αιώνια. Αν κατανοήσουμε ότι αυτή είναι η ύπαρξή μας, σαν τα φύλλα πέφτουμε και γεννιόμαστε, τότε ίσως κατανοήσουμε κάτι. Και ποια είναι η συνταγή για την Ευδαιμονία? Είχαμε πει τη συνταγή του επίκουρου, έτσι, των επικουρίων. Δεν είναι ο Θεός για να τον φοβάσαι, δεν είναι ο θάνατος κάτι που πρέπει να σου δημιουργεί υποψίες για μελλοντικά δυνάκια κλπ. Το αγαθό είναι κάτι που μπορείς να το επιτύχεις εύκολα και το κακό είναι κάτι που μπορεί να το καρτερίσεις εύκολα, ευεκαρτέρητον. Εδώ λοιπόν οι ταοϊστές έχουν μια ιστοριούλα για την Ευδαιμονία, για τη συνταγή της Ευδαιμονίας και επειδή η φίλη μας η Αποστολία ζήτησε και μια ιστοριούλα θα την πω τώρα τελειώνοντας. Πήγε λοιπόν ένας σοφός, μάλλον ήταν ένας σοφός και πήγε ένας άνθρωπος από το χωριό, πλούσιος, ήταν εύπορος και τον εκτιμούσε πολύ τον σοφό. Πήγε λοιπόν και του λέει δάσκαλε θέλω να μου γράψεις σε ένα ωραίο ταμπλό να το βάλω κάδρο στον τείχο μου τη συνταγή για την ευτυχία. Να τη βλέπουν τα παιδιά μου, να τη βλέπουν οι καλεσμένοι στο σαλόνι όταν θα κάνω το τσάι μου και τα λοιπά με τις πορσελάνες τις ωρές. Δεν μίλησε ο σοφός, εντάξει του λέει έλα σε μια εβδομάδα να την πάρεις. Πήγε λοιπόν μια εβδομάδα μετά ο εύπορος ο φίλος μας στο σοφό, περίμενε έτσι με μάτια γεμάτα δημονία και τα χέρια του δώσε δάσκαλε να δω και τα λοιπά. Πήγε ένα φανταστικό έτσι από μπαμπού φύλα μπαμπού έναν κάδρο είχε ετοιμάσει ο σοφός και έγραφε ωραία ιδεογράμματα κάποιους χαρακτήρες. Ο πατέρας πεθαίνει, ο γιος πεθαίνει. Έπεσε κάτω ο άνθρωπος. Τι είναι αυτά ρε, σε έχουμε και για σοφό εδώ πέρα να μας τρελάνεις. Είναι συνταγή αυτό για ευτυχία. Έχεις δίκιο λέει ο σοφός. Αφήνει λοιπόν κάτω, το καθαρίζει λίγο, παίρνει τη συγγυή με λάνη, γράφει κάτι άλλο, του το γυρνάει και τι έγραφε. Ο γιος πεθαίνει, ο πατέρας πεθαίνει. Το θέλεις με αυτή τη σειρά. Γι' αυτό σας έγραψα το απόστολό σας και από την Λιάδα. Δεν υπάρχει συνταγή για την ευτυχία. Η κατανόηση της ροής των πάντων είναι η κατανόηση αυτού του βασικού νόμου. Ότι η προσωπικότητά μας, εμείς με την ύπαρξη αυτή που βρισκόμαστε εδώ σήμερα, είμαστε κάτι σπουδαίο και κάτι ασήμαντό ταυτόχρονος. Μπορούμε να κάνουμε μεγάλα πράγματα, μπορούμε να ευδαιμονήσουμε εμείς και να κάνουμε και τους ανθρώπους γύρω μας καλύτερους, μπορούμε να κάνουμε και επαναστάσεις, μπορούμε να φτιάξουμε έργα που αξίζει να γραφούν, να αξίζει να υποθούν, μπορούμε να μην κάνουμε και τίποτα, μπορεί να είμαστε ένα μάτσο τεμπέληδες και να καθόμαστε να μολύνουμε το περιβάλλον μας, να βρωμίζουμε με τις σκέψεις μας και με τις πράξεις μας τους υπολίπους ανθρώπους. Και όλα αυτά είναι στο χέρι μας να τα κάνουμε. Όμως το βασικό είναι το εξής, ότι ό,τι και να κάνουμε, η κατάληξη και η πορεία, το λιμάνι προς το οποίο κατευθερνόμαστε, ανοίγω παρένθεση, θυμάστε δεν υπάρχει ούριος άνεμος για εκείνον που δεν ξέρει προς ποιο λιμάνι κατευθύνεται, το λιμάνι προς το οποίο κατευθυνόμαστε είναι ένα και είναι σίγουρο, το μόνο σίγουρο είναι ότι όλοι αργά ή γρήγορα θα πάψουμε να βρισκόμαστε σε αυτήν εδώ τη διάσταση. Το αν υπάρχει άλλη διάσταση, αν υπάρχει άλλος κόσμος, πνευματικός κόσμος, αν υπάρχει παράδεισος, αυτό δεν μπορούμε να το ξέρουμε. Και για την κόλαση ή τον παράδεισο υπάρχει και μια άλλη μικρή ιστοριούλα που λέει ότι πήγε ένα σαμουράι τώρα στην Ιαπωνία, πήγε σε ένα σοφό πάλι και του λέει, δάσκαλε θέλω να μου πεις τι είναι ευδαιμονία και τι είναι δυστυχία τώρα όμως να μου τα ξεκαθαρίσεις. Και γρήγορα στο φωσίδιμα και του λέει, άσε μας ρε Καραγκιόζη σε σένα θα τα πω και να σε πω δεν θα τα καταλάβεις. Μεγάλο σογγούν και τα λοιπά τραβάει λοιπόν την κατάνα του το σπαθί του και λέει σε εμένα τόλοι μη θες να μπεις αυτό το πράγμα. Να η κόλαση. Ωπ το σκέφτεται βάζει πάλι το σπαθί μέσα. Να και ο παράδεισος του λέει ο σοφός. Επομένως όλα αυτά για τα οποία κουβεντιάζουμε είναι κάθε στιγμή μέσα μας. Μπορούμε κάθε στιγμή μέσα μας να ζούμε στην κόλαση. Και μπορούμε κάθε στιγμή μέσα μας να ζούμε στον παράδεισο. Η επιλογή σε κάθε περίπτωση είναι δικιά μας. Επομένως αν περιμένουμε μια συνταγή για την ευτυχία δεν νομίζω ότι υπάρχει άλλη. Ο πατέρας πεθαίνει, ο γιος πεθαίνει. Και μπορούμε να πούμε ο άνθρωπος πεθαίνει και ο άνθρωπος ξαναζει. Γιατί ο πατέρας κάνει παιδί, το παιδί κάνει άλλο παιδί και το εγγόνι θα γνωρίζει πατέρα παππού και σε λίγο θα κάνει δικά του παιδιά και εγγόνια και δεν θα έχει. Αυτή είναι η φύση των πραγμάτων. Και γι' αυτό στο τάο τετσίν στη 32η στροφή μας λέει, κατανοώ ότι όλα τα πράγματα επιστρέφουν στο τάο, όπως οι χύμαροι και τα ρυάκια που κατευθύνονται προς τα μεγάλα ποτάμια και τη θάλασσα. Όλα τα πράγματα, αργά ή γρήγορα, όπως οι χύμαροι και τα ρυάκια θα κατευθυθούν αρχικά στα μεγάλα ποτάμια και τελικά στη θάλασσα. Η θάλασσα και για τους σοφούς του Ισλάμ, του Σούφι, απεικονίζει την πνευματικότητα και την υπέρτατη πηγή από την οποία τα πάντα προέρχονται. Και σε ένα έργο φανταστικό του Χαλίλ Κιμπραν, φαντάζομαι έχετε διαβάσει, έτσι, περιγράφει για δυο ρυάκια που κατέβαιναν από το βουνό και όταν φτάσαν σε ένα μεγάλο ποτάμι λίγο πριν κατευθεθούν στη θάλασσα, άρχισε να λέει το ένα, πώς έφτασες φίλε μου μέχρι εδώ και λέει το ένα ρυάκι, άστα λέει, η κήτη μου είχε κλειστεί, είχε βράχια, είχε σκουπίδια, είχαν πετάξει κάτι παλιά άνθρωποι και ήταν πλαστικά το ένα το άλλο και δυσκολεύτηκα να βρω το δρόμο μου να φτάσω μέχρι εδώ, εσύ πώς ήρθες? Λέει, εμένα ήταν ωραίος ο δρόμος, μου παίρναγαν από ωραία λιβάδια, βοδιαστά, γρασίδια, λουλούδια κτλ και ακούγεται μια φωνή από πίσω, αφήστε λέει τη συζήτηση και ελάτε στην αγκαλιά της μάνας θάλασης. Δεν έχει σημασία πώς φτάνεις εκεί, κάποια στιγμή θα φτάσουμε. Αν ο δρόμος σου είναι μέσα από σκουπίδια, προσπάθησε να βρεις το δρόμο με ευλυγησία, προσαρμοστικότητα, με ήπια δράση να φτάσεις εκεί που είναι ο προορισμός σου. Αν είσαι τυχερός και ο δρόμος είναι γεμάτος σε βοδιαστά, λουλούδια και γρασίδια, απολαύσε το και αυτό. Δεν θα παρνηθούμε τον δρόμο μας αν είναι πιο ευτυχής ή πιο δυστυχής, όποιος είναι ο δρόμος μας θα τον δεχτούμε. Και γι' αυτό στο τάου τε τσιν, στη στροφή 47 μας λέει, τον κόσμο ολόκληρο μπορώ να κατανοήσω χωρίς να βγω καν από το σπίτι μου. Γιατί όλα αυτά φίλοι μου για τα οποία μιλάμε, δεν χρειάζεται να πας σε καμία βιβλιοθήκη για να τα μάθεις. Δεν χρειάζεται να παρακολουθείς 10 διαλέξεις για να στα πει κάποιος. Στο σπίτι σου μπορεί να είσαι και το σπίτι μας είναι ο εαυτός μας. Είδατε δυο σαλιγκαράγια που είχατε στην προηγούμενη διαφάνεια. Έτσι είμαστε, το σπίτι μας είναι ο εαυτός μας. Αυτό το κέλυφος που κάποια στιγμή θα πάψει να υπάρχει και μάλιστα δεν θα πάψει να υπάρχει, απλώς θα μεταμορφωθεί σε κάτι άλλο. Τα στοιχεία, τα υλικά του εαυτού μας θα μεταμορφωθούν σε κάτι άλλο, σε κάποια άλλη ύλη ή σε κάποια άλλη ενέργεια. Χωρίς λοιπόν να βγεις καν από το σπίτι σου, μπορείς να κατανοείς ολόκληρο τον κόσμο. Τους ουράνιους δρόμους μπορώ να κατανοήσω χωρίς να βγω καν στο παραθύρι μου. Γιατί όσο περισσότερο βγαίνω από μένα, τόσο λιγότερο κατανοώ. Όσο φως κατανοεί χωρίς να περιπλανιέται εδώ και εκεί, κατανοεί χωρίς να χρειάζεται να κοιτάξει. Εκπληρώνει τα πάντα χωρίς να χρειάζεται να πράξει. Φαίνεται σαν να μην πράτης, αλλά πράτης. Δεν χρειάζεται να το διατυμπανίζεις αυτό. Κάνεις κάτι καλό για τα παιδιά σου. Δεν χρειάζεται να τους το λες, εγώ που μόρφυσα για να σε σπουδάσω, να σε κάνω. Ξέρουν τα παιδιά τι έχεις κάνει, τι δεν έχεις κάνει, ή κάποια στιγμή θα το καταλάβουν. Εσύ κάνε απλώς, παίξε το ρόλο σου, κάνε το καθήκον σου. Δεν χρειάζεται να το διατυμπανίζεις και μην νομίζουμε ότι κάνουμε κάτι σπουδαίο. Τα παιδιά μας παράδειγμα, γιατί νομίζω ότι είναι ένα πολύ σπουδαίο, ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο, είτε μοχθήσουμε πολλοί είτε όχι, ανάλογα και με την προσωπική τους φύση και την προσωπική τους διάθεση, βέβαια επηρεάζεται ότι θα κάνουμε εμείς και οι γύρω μας και οι δάσκαλοι και οι τρίτοι. Αλλά το κάθε παιδί θα βρει τον τρόπο που του ταιριάζει, αν μπορείς να γίνεις ισορροπημένος άνθρωπος. Εμείς εκείνοι που μπορούμε να τους κάνουμε είναι να τα βοηθήσουμε να γίνουν ισορροπημένοι άνθρωποι, να τα βοηθήσουμε να βρουν το προσωπικό τους τάο. Και έτσι λοιπόν, επειδή πολλοί νομίζουν ότι θα γίνουμε καλύτεροι διαβάζοντας, προσθέτοντας πράγματα, ξέροντας πολλά για τον ένα φιλόσοφο ή τον άλλο φιλόσοφο, μαθαίνοντας πολλές τέχνες ή διάφορα άλλα, μας προειδοποιεί ο Λάου Τσε ότι προσθέτοντας κάτι μέρα με την ημέρα, μπορώ να γνωρίσω πολλά στους δρόμους της μάθησης, αφαιρώντας κάτι μέρα με την ημέρα, μπορώ να κατανοήσω τα πάντα στους δρόμους του τάο, αφαιρώντας και λιγοστεύοντας μέχρι να φτάσω στην τέλεια ηρεμία. Και όταν φτάσω στην τέλεια ηρεμία, όλα μοιάζουν να γίνονται σαν από μόνα τους. Με την γαλήνη κερδίζω τον κόσμο, αντίδετα όσο προσπαθώ αγωνιώντας στο τέλος από την χάνο. Αυτή η γαλήνη, αυτή η αταραξία μπορεί να φαίνεται σε κάποιος κωμικό σημείο στον κόσμο που ζούμε. Να σου πω πού βρίσκεσαι, είσαι σε άλλο πλανήτη. Γίνονται όλα αυτά τα πράγματα που γίνονται, εσύ μπορείς να μιλάς για γαλήνη και αταραξία. Σας λέω και πάλι, η αταραξία δεν σημαίνει ότι δεν θα αντιδράσεις ανάλογα με το πως πρέπει να αντιδράσεις στις συνθήκες του βίου σου. Η διαφορά είναι ότι εσωτερικά μπορεί να είσαι πραγματικά ατάραχος με την έννοια να μην κινήσεις. Να είσαι πάντα εκεί ενωμένος με το υπέρτατο τάο. Αυτά είχα σήμερα να σας πω. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Εδώ βλέπετε, έχω βάλει το email μου κάτω, άλλη μια φορά για τους φίλους που το ζήτησαν. Όποιος θελήσει της διαφάνειας και της σημερινής διάλεξης. Σας ευχαριστώ πολύ. Σας ευχαριστώ πολύ. Σας ευχαριστώ πολύ. Σας ευχαριστώ πολύ. Σας ευχαριστώ πολύ. Σας ευχαριστώ πολύ. Σας ευχαριστώ πολύ. Σας ευχαριστώ πολύ. Σας ευχαριστώ πολύ. Σας ευχαριστώ πολύ. |
