| : mii Γεια σας! Με λένε Μαρία Κουτσοκέρα. Είμαι δασκάλα της Σ'. Δημοτικού. Σήμερα θα μιλήσουμε για τη γλώσσα της ίδιας τάξης Και πιο συγκεκριμένα, για την ενότητα 10. Θα μιλήσουμε δηλαδή για τα μεταβατικά, τα αμετάβατα και τα συνδετικά ρήματα. Και στο τέλος θα κάνουμε μια μικρή ανακεφαλαίωση. Για να ξεκινήσουμε με την πρώτη μεγάλη κατηγορία. Τα μεταβατικά ρήματα. Είναι τα ρήματα που παίρνουν αντικείμενο ή αντικείμενα, ως απαραίτητο συμπλήρωμα της σημασίας τους. Για παράδειγμα, η Ελένη έκοψε το τριαντάφυλλο. Ξεκινάμε πάντοτε από τους βασικούς όρους της πρότασης. Και πιο συγκεκριμένα από το ρήμα. Που εδώ το ρήμα μας είναι το έκοψε. Ρωτάμε ποιος έκοψε, για να βρούμε το υποκείμενο, να δούμε ποιος κάνει αυτό που λέει το ρήμα. Βλέπουμε ότι το υποκείμενο είναι η Ελένη. Και τώρα θα ρωτήσουμε τι έκοψε η Ελένη. Έκοψε το τριαντάφυλλο. Αυτό είναι το αντικείμενο. Είναι το απαραίτητο συμπλήρωμα της πρότασης, για να καταλάβουμε καλύτερα το νόημα του ρήματος. Για να δούμε. Με άλλα λόγια, πώς μπορούμε να πούμε τα μεταβατικά ρήματα. Είναι τα ρήματα που η ενέργειά τους μεταβαίνει, πηγαίνει θα λέγαμε από το ρήμα σε έναν άνθρωπο, σε ένα ζώο ή σε ένα πράγμα που αποτελεί το αντικείμενό του. Για παράδειγμα, ο αδερφός μου άνοιξε το δώρο του. Ξεκινάμε πάλι και βρίσκουμε το ρήμα. Ποιο είναι το ρήμα άνοιξε. Ποιος άνοιξε, για να βρούμε το υποκείμενο, ο αδερφός μου. Και τώρα θα ρωτήσουμε τι άνοιξε ο αδερφός μου. Το δώρο του είναι το αντικείμενο, στο οποίο μεταβαίνει η ενέργεια του ρήματος. Τι άνοιξε, το δώρο. Σε αυτό το σημείο πρέπει να θυμηθούμε κάποια πράγματα που ξέρουμε για το αντικείμενο, πολύ σημαντικά. Το αντικείμενο, όπως είπαμε, είναι η λέξη ή η φράση, στην οποία μεταβιβάζεται η ενέργεια του ρήματος. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το αντικείμενο είναι σε πτώση αιτιατική. Και το βρίσκουμε, αν απαντήσουμε στην ερώτηση, τι, ποιον, ποια, ποιο, ή αν είμαστε στον πληθυντικό, ποιους, ποιες, ποια. Σε λίγες περιπτώσεις το συναντούμε και σε πτώση γενική. Και το βρίσκουμε, απαντώντας την ερώτηση, σε ποιον. Μπορεί επίσης το αντικείμενο να είναι εμπρόθετο. Δηλαδή να είναι πρόθεση μαζί με το άρθρο της λέξης και να σχηματίζει το στον, στην, στο και τα λοιπά. Τι άλλο πρέπει να πούμε για το αντικείμενο. Αντικείμενο μπορεί να είναι οποιοδήποτε μέρος του λόγου, ακόμα και ολόκληρη πρόταση, η οποία έχει το ρόλο του ουσιαστικού. Κλείνοντας αυτή τη μικρή αναφορά στο αντικείμενο, ας επανέλθουμε στα μεταβατικά ρήματα, να δούμε τι ακριβώς συμβαίνει με αυτά. Υπάρχουν δύο είδη μεταβατικών ρημάτων. Το πρώτο είδος είναι τα μονόπτοτα. Όπου είναι τα ρήματα που για να συμπληρωθεί το νόημά τους, αρκεί μόνο ένα αντικείμενο, συνήθως σε πτώση αιτιατική, όπως είπαμε. Ας δούμε μερικά παραδείγματα μονόπτοτων μεταβατικών ρημάτων. Το πρώτο παράδειγμα μας λέει... Οι θεατές παρακολουθούν τον ακροβάτη με μεγάλη αγωνία. Ξεκινάμε και βρίσκουμε πάντα το ρήμα μας. Παρακολουθούν. Ποιοι παρακολουθούν οι θεατές το υποκείμενο. Τι παρακολουθούν οι θεατές τον ακροβάτη το αντικείμενο. Παρατηρήστε ότι εδώ ο ακροβάτης είναι ουσιαστικό. Γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις το αντικείμενο είναι ουσιαστικό. Ας δούμε άλλες περιπτώσεις. Τους κάλεσα στη γιορτή. Το ρήμα μου είναι το κάλεσα. Το υποκείμενο εννοείται, το καταλαβαίνω από την κατάληξη, ότι είναι το εγώ. Εγώ κάλεσα. Ποιους κάλεσα τους το αντικείμενο. Είναι ο αδύναμος τύπος της προσωπικής αντωνυμίας. Δηλαδή αυτούς κάλεσα στη γιορτή. Συνεχίζουμε. Οι εξετάσεις δεν δυσκόλεψαν τους διαβασμένους. Μπρίσκουμε πρώτα το ρήμα μας. Δεν δυσκόλεψαν. Ποιες δεν δυσκόλεψαν οι εξετάσεις το υποκείμενο. Και τώρα θα ρωτήσουμε. Ποιους δεν δυσκόλεψαν οι εξετάσεις τους διαβασμένους το αντικείμενο. Εδώ βλέπουμε ότι το αντικείμενο είναι μια μετοχή. Για να δούμε παρακάτω. Έστειλαν τους καλύτερους τους αγώνες. Ξεκινάμε πάντα από το ρήμα. Έστειλαν. Ποιοι έστειλαν, για να βρούμε το υποκείμενο. Εννοείται ότι αυτοί έστειλαν. Το καταλαβαίνω από την κατάληξη του ρήματος. Τι έστειλαν αυτοί τους καλύτερους. Εδώ το αντικείμενο είναι ένα επίθετο. Και μάλιστα ένα επίθετο. Στον υπερθετικό βαθμό. Για να δούμε το επόμενο παράδειγμα. Αυτά φτάνουν στον σωτήρι. Φτάνουν το ρήμα μου. Ποιοι φτάνουν ή ποια φτάνουν. Αυτά φτάνουν το υποκείμενο. Σε ποιον φτάνουν στον σωτήρι. Εδώ βρίσκουμε μια περίπτωση που το αντικείμενό μας είναι εμπρόθετο στον σωτήρι. Για να συνεχίσουμε τα παραδείγματά μας. Το μωρό τρώει κρέμα με λαχανικά. Ξεκινάμε πάλι από το ρήμα. Το ρήμα εδώ είναι το τρώει. Ποιος τρώει για να βρούμε το υποκείμενο. Το μωρό είναι το υποκείμενο. Τι τρώει το μωρό για να βρούμε το αντικείμενο. Κρέμα με λαχανικά. Εδώ μια ολόκληρη φράση είναι αντικείμενο του ρήματος τρώει. Και συνεχίζουμε. Θα μάθεις πολύ σύντομα το πώς και το γιατί. Εδώ το ρήμα μου είναι το θα μάθεις. Ποιος θα μάθεις. Εσύ εννοείται το υποκείμενο. Και τώρα θα ρωτήσουμε τι θα μάθεις εσύ. Το πώς και το γιατί το αντικείμενο. Είναι μία φράση που μπροστά έχει άρθρο. Επόμενη πρόταση. Η ανιψιά μου μοιάζει πολύ του πατέρα της. Αυτό το παράδειγμα αλλάζει λίγο. Για να δούμε. Το ρήμα μου είναι το μοιάζει. Πολύ ωραία. Ποιος μοιάζει. Η ανιψιά μου το υποκείμενο. Τώρα θα ρωτήσω σε ποιον μοιάζει του πατέρα της. Μέχρι τώρα όσα αντικείμενα είχαμε βρει ήταν όλα σε αιτιατική. Τώρα βρήκαμε ένα αντικείμενο σε γενική. Γι' αυτό ρωτήσαμε σε ποιον. Για να συνεχίσουμε. Διάβασα τα μαθηματικά, τη γεωγραφία και τα θρησκευτικά. Το ρήμα μου είναι το διάβασα. Ποιος διάβασα. Ποιος έκανε αυτή την ενέργεια. Εγώ διάβασα. Τι διάβασα εγώ όμως. Διάβασα τα μαθηματικά, τη γεωγραφία και τα θρησκευτικά. Αυτές οι τρεις λέξεις είναι το αντικείμενο του ρήματος. Προσοχή. Θεωρούνται ως ένα αντικείμενο. Γιατί ενώνονται μεταξύ τους με κόμματα και είναι και στην ίδια πτώση. Σας θυμίζει λίγο και το ασύνδετο σχήμα. Τελευταίο παράδειγμα. Κανονίσαμε να συναντηθούμε αύριο. Εδώ το ρήμα μου είναι το κανονίσαμε. Ποιοι κανονίσαμε. Εμείς κανονίσαμε. Τι κανονίσαμε εμείς. Κανονίσαμε να συναντηθούμε αύριο. Εδώ το αντικείμενο είναι μια ολόκληρη δευτερεύουσα πρόταση. Βλέπουμε λοιπόν ότι το αντικείμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό, αλλά και οποιοδήποτε άλλο μέρος του λόγου. Είτε με άνθρωπο, είτε χωρίς. Για να συνεχίσουμε. Το δεύτερο είδος μεταβατικών ρημάτων. Η δεύτερη κατηγορία είναι τα δίπτωτα. Όπου εδώ τα ρήματα χρειάζονται δύο αντικείμενα για να συμπληρωθεί το νόημά τους. Ένα άμεσο και ένα έμεσο. Ας δούμε ένα παράδειγμα. Έδωσα τα εισιτήρια της Χριστίνας. Ξεκινάμε πάλι από το ρήμα. Έδωσα. Ποιος έδωσα. Εγώ το υποκείμενο. Εννοείται. Τι έδωσα τα εισιτήρια. Είναι το άμεσο αντικείμενο. Είναι το αντικείμενο που πηγαίνει η ενέργεια του ρήματος άμεσα. Για να συμπληρωθεί όμως το νόημα θα πρέπει να ρωτήσω σε ποιον έδωσα τα εισιτήρια της Χριστίνας. Το δεύτερο αντικείμενο σε γενική. Εδώ βλέπουμε ότι το δεύτερο αντικείμενο, το έμεσο που είναι σε γενική της Χριστίνας, μπορούσαμε να το γράψουμε και σαν εμπρόθετη φράση στη Χριστίνα. Δηλαδή έδωσα τα εισιτήρια στη Χριστίνα. Για να δούμε λίγο τους κανόνες. Το άμεσο αντικείμενο είναι συνήθως σε πτώση αιτιατική και απαντά στην ερώτηση τι. Το έμεσο αντικείμενο, προσέξτε λίγο εδώ την ορθογραφία, το άμεσο είναι με ένα μ, το έμεσο είναι με δύο. Το έμεσο αντικείμενο λοιπόν είναι συνήθως σε πτώση γενική και απαντά στην ερώτηση σε ποιον. Κάποιες φορές το έμεσο αντικείμενο μπορεί να είναι και αυτός σε πτώση αιτιατική και να απαντά στην ερώτηση ποιον. Και τέλος μπορεί να συναντήσουμε το αντικείμενο αυτό με πρόθεση. Για να δούμε μερικά παραδείγματα. Η γιαγιά έφτιαξε μακαρονάδα του Γιάννη. Ξεκινάμε πάλι από το ρήμα μας, έφτιαξε. Ποιος έφτιαξε η γιαγιά. Τι έφτιαξε η γιαγιά μακαρονάδα το άμεσο αντικείμενο. Σε ποιον έφτιαξε μακαρονάδα του Γιάννη το έμεσο αντικείμενο. Παρατηρούμε εδώ ότι το άμεσο αντικείμενο είναι σε αιτιατική ενώ το έμεσο είναι σε γενική. Και συνεχίζουμε. Ο Γιώργος μου έστειλε τις σημειώσεις του. Ξεκινάμε πάλι από το ρήμα. Έστειλε το ρήμα μου. Ποιος έστειλε, για να βρω το υποκείμενο, ο Γιώργος έστειλε. Και τώρα θα ρωτήσω. Τι έστειλε ο Γιώργος τις σημειώσεις του το άμεσο αντικείμενο. Και για να συμπληρωθεί η έννοια του ρήματος θα ρωτήσω. Σε ποιον μου έστειλε, σε εμένα έστειλε. Έχουμε πάλι αδύναμο τύπο προσωπικής αντωνυμίας. Άρα βλέπουμε ότι τις σημειώσεις είναι αιτιατική και είναι το άμεσο αντικείμενο. Ενώ το μου που είναι γενική είναι το έμεσο αντικείμενο. Συνεχίζουμε. Η Κατερίνα έδωσε της Άννας το καινούριο μολύδι. Έδωσε το ρήμα μου. Ποιος έδωσε, για να βρω το υποκείμενο, η Κατερίνα έδωσε. Τι έδωσε η Κατερίνα το καινούριο μολύδι. Αυτό είναι το άμεσο αντικείμενο. Σε ποιον έδωσε η Κατερίνα το καινούριο μολύδι. Της Άννας είναι το έμεσο αντικείμενο. Εδώ πάλι βλέπουμε ότι το άμεσο αντικείμενο είναι σε πτώση αιτιατική και το έμεσο είναι σε γενική. Και συνεχίζουμε. Του έδειξα την απόδειξη. Το ρήμα μου εδώ είναι το έδειξα. Ποιος έδειξα, εγώ. Τι έδειξα, την απόδειξη. Σε ποιον έδειξα την απόδειξη. Του έδειξα, σε αυτόν. Την απόδειξη είναι αιτιατική και είναι άμεσο αντικείμενο. Του είναι γενική και είναι έμεσο αντικείμενο. Άρα σε όλα αυτά τα παραδείγματα έχουμε δει άμεσο αντικείμενο σε αιτιατική, έμεσο αντικείμενο σε γενική. Για να συνεχίσουμε με κάποιες λίγο πιο σύνθετες περιπτώσεις. Με πότισε φαρμάκι. Μεταφορική πρόταση. Ποιο είναι το ρήμα μας? Πότισε. Ποιος το υποκείμενο, ποιος πότισε, αυτός. Πότισε. Ποιον πότισε εμένα με πότισε ο αδύναμος τύπος. Τι με πότισε φαρμάκι το έμεσο αντικείμενο. Εδώ τι παρατηρούμε. Παρατηρούμε ότι και το με ο αδύναμος τύπος της προσωπικής αντωνυμίας και το φαρμάκι είναι και τα δύο σε πτώση αιτιατική. Άρα είναι η περίπτωση που έχω και τα δύο αντικείμενα σε αιτιατική και κάπως πρέπει να τα ξεχωρίσω. Εδώ ο τρόπος που θα ξεχωρίσουμε το άμεσο και το έμεσο αντικείμενο είναι ο εξής. Ως άμεσο αντικείμενο θεωρούμε το πρόσωπο. Άρα το με είναι το άμεσο αντικείμενο. Και ως έμεσο αντικείμενο θεωρούμε το πράγμα θα λέγαμε. Το φαρμάκι λοιπόν. Επίσης, ένας άλλος τρόπος για να ξεχωρίζουμε το άμεσο και το έμεσο αντικείμενο όταν είναι και τα δύο στην αιτιατική, είναι να δούμε ποια πιο μάλλον από τα δύο αντικείμενα μπορεί να αντικατασταθεί με φράση με πρόθεση. Εδώ στην πρόταση που είμαστε, με πότι σε φαρμάκι, βλέπουμε ότι το φαρμάκι θα μπορούσαμε να το αντικαταστήσουμε με τη φράση με φαρμάκι, με πότι σε με φαρμάκι. Έτσι λοιπόν ξεχωρίζουμε ότι το φαρμάκι είναι το έμεσο αντικείμενο. Συνεχίζουμε. Ο Δημήτρης μαθαίνει τη Μαρία χορό. Μαθαίνει το ρήμα μου. Ποιος μαθαίνει? Ο Δημήτρης μαθαίνει το υποκείμενο. Τι μαθαίνει ο Δημήτρης χορό το άμεσο αντικείμενο. Ποιον μαθαίνει τη Μαρία. Εδώ βλέπουμε μια αντίθεση. Βλέπουμε ότι το πρόσωπο είναι το έμεσο αντικείμενο και το πράγμα είναι το άμεσο αντικείμενο. Είναι ανάποδα δηλαδή από το προηγούμενο παράδειγμα. Πώς τα ξεχωρίζουμε? Πάλι ψάχνοντας ποιο από τα δύο αντικείμενα μπορεί να αντικατασταθεί με φράση που έχει πρόθεση. Εδώ βλέπουμε ότι η φράση τη Μαρία μπορεί να αντικατασταθεί με τη φράση στη Μαρία. Δηλαδή ο Δημήτρης μαθαίνει στη Μαρία χορό. Έτσι γίνεται ξεκάθαρο ότι ο χορός είναι το άμεσο αντικείμενο και το στι Μαρία ή τη Μαρία που έχουμε εδώ στην πρότασή μας είναι το έμεσο. Και συνεχίζουμε με το προτελευταίο παράδειγμα. Γέμισε το ποτήρι σου χυμό. Ξεκινάμε πάλι από το ρήμα. Γέμισε το ρήμα. Ποιος το υποκείμενο εσύ γέμισε. Τι γέμισε το ποτήρι σου. Με τι γέμισε το. Με χυμό. Ή αλλιώς χυμός και το. Το έμεσο αντικείμενο. Εδώ βλέπουμε ότι και τα δύο αντικείμενα είναι σε αιτιατική και είναι και τα δύο πράγματα. Και το ποτήρι και ο χυμός. Πάλι ακολουθούμε τον κανόνα που ακολουθήσαμε στις δύο προηγούμενες προτάσεις. Που μας λέει ποια λέξη μπορεί να αντικατασταθεί με φράση με πρόθεση. Λέξη χυμός. Θα μπορούσαμε δηλαδή να πούμε αλλιώς την πρόταση. Γέμισε το ποτήρι σου με χυμό. Έτσι λοιπόν καταλαβαίνουμε ότι ο χυμός είναι το έμεσο αντικείμενο. Και συνεχίζουμε με το τελευταίο μας παράδειγμα. Γέμισες το σπίτι χώματα. Γέμισες. Ποιος γέμισες? Εσύ γέμισες. Νάτο το υποκείμενο. Τι γέμισες το σπίτι. Με τι το γέμισες. Χώματα. Πάλι εδώ βλέπουμε ότι έχουμε δύο αντικείμενα που είναι και τα δύο πράγματα. Και είναι σε πτώση αιτιατική. Έτσι λοιπόν βλέπουμε ότι η λέξη χώμα, μάλιστα η λέξη χώματα που έχουμε στην πρόταση, μπορεί να αντικατασταθεί από τη φράση με χώματα. Γέμισες το σπίτι με χώματα. Άρα η λέξη που μπορεί να αντικατασταθεί με εμπρόθετη φράση είναι το έμεσο αντικείμενο. Ας δούμε τώρα μερικά παραδείγματα αμετάβατων ρημάτων. Το διαμάδι γυαλίζει. Γυαλίζει το ρήμα μου. Ποιος γυαλίζει το διαμάδι. Και τελειώνει η πρότασή μου. Δεν έχει κάτι άλλο, ολοκληρώθηκε το νόημα. Συνεχίζουμε. Το μωρό κλαίει δυνατά. Πάλι ξεκινάω από το ρήμα, από τους κύριους όρους της πρότασης δηλαδή. Το ρήμα μου είναι το κλαίει. Ποιος κλαίει, για να βρούμε το υποκείμενο, το μωρό κλαίει. Βλέπω ότι δεν έχει νόημα να ρωτήσω τι. Και καταλαβαίνω ότι έχει ολοκληρωθεί το νόημα του ρήματος. Κατάλαβα τι έκανε το μωρό. Συνεχίζουμε. Η παλιά πόρτα τρίζει. Βρίσκω το ρήμα μου είναι το τρίζει. Ποιος τρίζει, για να βρω το υποκείμενο, η παλιά πόρτα. Και εδώ πάλι ολοκληρώνεται το νόημα. Δεν χρειάζεται να ρωτήσω κάτι άλλο. Συνεχίζουμε στην επόμενη πρόταση. Ξυπνάς νωρίς το πρωί. Το ρήμα μου είναι το ξυπνάς. Ποιος εσύ ξυπνάς, εννοείται το υποκείμενο. Και βλέπω ότι πάλι δεν μπορώ να ρωτήσω τι, γιατί δεν έχει νόημα. Συνεχίζουμε στην επόμενη πρόταση. Ο παππούς ξεκουράζεται το μεσημέρι. Το ρήμα μου εδώ είναι το ξεκουράζεται. Ρήμα παθητικής φωνής. Ποιος ξεκουράζεται, για να βρω το υποκείμενο. Ο παππούς ξεκουράζεται. Δεν θα ρωτήσω κάτι άλλο. Για να βρω τους κύριους όρους της πρότασης. Να διευκρινίσω εδώ ότι το μεσημέρι μας δίνει πληροφορία, αλλά όχι τόσο σημαντική. Δεν ανήκει στους κύριους όρους της πρότασης. Και εμείς που είμαστε εκτάκια, ξέρουμε ότι το μεσημέρι είναι ένας επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου. Άρα λοιπόν και αυτό το ρήμα είναι αμετάβατο. Δεν πηγαίνει πουθενά η ενέργεια του ρήματος ξεκουράζομαι. Για να δούμε τα τελευταία δύο παραδείγματα. Χτενίζομαι μπροστά στον καθρέφτη. Χτενίζομαι το ρήμα. Ποιος? Εγώ χτενίζομαι. Και ολοκληρώθηκε η έννοια του ρήματος. Και τελευταίο παράδειγμα. Αυτές τις μέρες δεν κοιμάμαι καλά. Το ρήμα μου εδώ είναι το δεν κοιμάμαι. Ποιος είναι το υποκείμενο? Εγώ δεν κοιμάμαι. Και τελειώνουμε με τους κύριους όρους της πρότασης. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι το ρήμα κοιμάμαι είναι αμετάβατο. Γιατί δεν χρειάζεται ένα αντικείμενο για να συμπληρωθεί το νοημά του. Εδώ λοιπόν πρέπει να κάνουμε μια παρατήρηση. Τα περισσότερα ρήματα της νέας ελληνικής εμφανίζουν και τις δύο χρήσεις. Μεταβατική και αμετάβατη. Ανάλογα με το γλωσσικό περιβάλλον που εντάσσονται. Δηλαδή το ίδιο ρήμα ανάλογα με τη σύνταξη της πρότασης μέσα στην οποία βρίσκεται, μπορεί να είναι μεταβατικό αλλά μπορεί να είναι και αμετάβατο. Ας δούμε μερικά παραδείγματα σε αυτή την περίπτωση. Η πρώτη πρόταση είναι ο Χρήστος χτύπησε. Χτύπησε το ρήμα μου. Ποιος χτύπησε? Ο Χρήστος το υποκείμενο. Και εδώ ολοκληρώνεται η πρόταση. Δεν χρειάζεται κάτι άλλο. Η ενέργεια από το ρήμα χτύπησε, δεν μεταβαίνει σε κάποιο αντικείμενο. Σε αντίθεση όμως έχουμε την επόμενη πρόταση, όπου ο Χρήστος χτύπησε το κουδούνι. Ξαναβρίσκω το ρήμα μου. Χτύπησε πάλι. Ποιος χτύπησε? Ο Χρήστος χτύπησε. Τώρα όμως, για να συμπληρωθεί η έννοια του ρήματος, χρειάζεται να ρωτήσω τι χτύπησε ο Χρήστος το κουδούνι. Εδώ βλέπουμε ότι το ρήμα χτύπησε παίρνει αντικείμενο. Είναι μεταβατικό ρήμα δηλαδή. Για να συνεχίσουμε στις επόμενες. Ο κύριος Αντώνης άνοιξε την εξόπορτα. Το ρήμα μου εδώ είναι το άνοιξε. Ποιος άνοιξε, για να δω το υποκείμενο, ο κύριος Αντώνης το υποκείμενο. Και βλέπω ότι, για να καταλάβω τι λέει αυτή η πρόταση, πρέπει να ρωτήσω τι άνοιξε ο κύριος Αντώνης την εξόπορτα το αντικείμενο. Βλέπω ότι η ενέργεια του ρήματος άνοιξε που πηγαίνει στην εξόπορτα. Άρα το ρήμα άνοιξε είναι μεταβατικό. Γιατί? Γιατί παίρνει αντικείμενο. Για να δούμε όμως την επόμενη πρόταση. Άνοιξε το φαρμακείο. Άνοιξε πάλι το ρήμα μου. Ποιος άνοιξε, για να βρούμε το υποκείμενο, το φαρμακείο άνοιξε. Και τελειώνει η πρόταση, δεν έχουμε κάτι άλλο. Αμετάβατο λοιπόν το ρήμα εδώ. Και πάμε στο τελευταίο ζευγάρι προτάσεων. Βράζω μακαρόνια. Βράζω το ρήμα μου. Ποιος το υποκείμενο, ποιος κάνει αυτό που λέει το ρήμα, εγώ βράζω. Τι βράζω εγώ? Βράζω μακαρόνια. Το αντικείμενο του ρήματος βράζω. Άρα εδώ είναι μεταβατικό ρήμα. Αν διαβάσουμε όμως την επόμενη πρόταση, τα μακαρόνια βράζουν, και κάνουμε σύνταξη αυτής της πρότασης, ποιο είναι το ρήμα, βράζουν. Ποιοι βράζουν ή ποια βράζουν? Τα μακαρόνια το υποκείμενο. Και ολοκληρώνεται το νόημα της πρότασης. Άρα εδώ το ρήμα βράζουν είναι αμετάβατο. Δεν πηγαίνει πουθενά η ενεργιά του. Συνεχίζουμε με την τρίτη μεγάλη κατηγορία των ρημάτων, στη σημερινή ενότητα, τα συνδετικά ρήματα. Τα ρήματα αυτά δεν χρειάζονται αντικείμενος, σε συμπλήρωμα της έννοιάς τους, αλλά συνδέουν το υποκείμενό τους, με μια άλλη λέξη ή φράση, που δίνει πληροφορίες για το υποκείμενο, και δείχνει μια ιδιότητά του. Η λέξη ή φράση που δίνει την πληροφορία για το υποκείμενο, λέγεται κατηγορούμενο, και βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική. Για να δούμε ένα παράδειγμα. Τα θρανία είναι πράσινα. Ποιο είναι το ρήμα μας? Το είναι. Είμαι σίγουρη ότι πολλοί από εσάς, το ξέρετε το ρήμα είναι, είναι το πιο γνωστό συνδετικό ρήμα. Είναι λοιπόν. Ποιος είναι το υποκείμενό του? Τα θρανία είναι το υποκείμενο. Τώρα θα ρωτήσουμε τι είναι τα θρανία. Τα θρανία είναι πράσινα. Βλέπουμε ότι το πράσινα μας δείχνει μια ιδιότητα που έχουν τα θρανία. Άρα η λέξη πράσινα είναι το κατηγορούμενο του συνδετικού ρήματος είναι. Και συνδυάζει το υποκείμενο, δηλαδή τα θρανία, με ένα χαρακτηριστικό τους, με το ότι είναι πράσινα. Για να δούμε μερικά από τα πιο συχνά συνδετικά ρήματα. Είμαι, όπως είπαμε, γίνομαι, φαίνομαι, θεωρούμαι, λέγομαι, μοιάζω, ονομάζομαι, αποκαλούμε, γεννιέμαι, εκλέγομαι, διορίζομαι, κρίνομαι, κληρώνομαι, εμφανίζομαι, παρουσιάζομαι, ανακηρύσωμαι, αποδεικνύομαι, βρίσκομαι, παραμένω, αναγνωρίζομαι, πάω για, καταδό, υπήρξα, στάφηκα, μιλάω ως, ζω, μένω και διατελώ. Εκτός από αυτά, υπάρχουν πολλά ακόμη. Αυτά είναι κάποια από τα πιο συνηθισμένα. Όποιος δεν ξέρει κάποιον από αυτό, ας τρέξει γρήγορα στο λεξικό να βρει την έννοιά του. Ας δούμε μερικά παραδείγματα συνδετικών ρημάτων. Ήμουν και φάτος όλο το πρωί. Το ρήμα μου είναι το ήμουν. Εδώ θυμόμαστε ότι είναι ο παρατατικός του ρήματος είμαι. Άρα, θυμάμαι ότι έχω συνδετικό ρήμα. Επομένως, ψάχνω κάπου για το κατηγορούμενο. Ήμουν λοιπόν. Ποιος ήμουν, το υποκείμενο, εγώ ήμουν. Τι ήμουν εγώ, ήμουν και φάτος. Άρα το κατηγορούμενο είναι το και φάτος. Μου προσδίδει μια ιδιότητα. Για να δούμε το επόμενο παράδειγμα. Η μαμά μοιάζει προβληματισμένη. Μοιάζει το ρήμα. Ποιος μοιάζει, το υποκείμενό του, η μαμά. Πώς μοιάζει η μαμά, προβληματισμένη. Η λέξη προβληματισμένη είναι το κατηγορούμενο του ρήματος μοιάζει, που είναι συνδετικό ρήμα. Και δίνει μία χαρακτηριστική ιδιότητα της μαμάς. Φαίνεται προβληματισμένη. Για να συνεχίσουμε. Κληρώθηκα πρώτος για τη δοκιμασία. Το ρήμα μου εδώ είναι το κληρώθηκα. Ποιος κληρώθηκα, εγώ κληρώθηκα. Τι κληρώθηκα, πρώτος. Η λέξη πρώτος είναι κατηγορούμενο γιατί δίνει μία ιδιότητα στο υποκείμενο εγώ. Εγώ κληρώθηκα πρώτος. Και βέβαια ανάμεσά τους μεσολαβεί το συνδετικό ρήμα. Επόμενο παράδειγμα. Τα παιδιά φάνηκαν ενθουσιασμένα με το νέο παιχνίδι. Το ρήμα μου είναι το φάνηκαν. Ποια φάνηκαν, τα παιδιά φάνηκαν. Τι φάνηκαν τα παιδιά, ενθουσιασμένα το κατηγορούμενο. Επόμενη πρόταση. Ο θείος μου εκλέχθηκε δημοτικός σύμβουλος. Το ρήμα μου είναι το εκλέχτηκε. Ποιος εκλέχτηκε, για να βρω το υποκείμενο. Ο θείος μου το υποκείμενο. Τι εκλέχτηκε ο θείος μου, δημοτικός σύμβουλος. Η φράση αυτή είναι το κατηγορούμενο. Για να δούμε και άλλα παραδείγματα. Το μενταγιόν είναι από ασύνη. Το ρήμα της πρότασης είναι το είναι, το γνωστότερο συνδετικό. Ποιος είναι το μενταγιόν. Τι είναι το μενταγιόν από ασύνη. Σε αυτό εδώ το παράδειγμα, το κατηγορούμενο, είναι μια φράση. Ενώ στα προηγούμενα παραδείγματα που είδαμε, ήταν μια λέξη. Για να συνεχίσουμε. Αυτή η πλαστελίνη γίνεται ό,τι θέλεις. Το συνδετικό μου ρήμα εδώ είναι το γίνεται. Ποιος γίνεται η πλαστελίνη το υποκείμενο. Και τώρα θα ρωτήσω τι γίνεται η πλαστελίνη, για να βρω το κατηγορούμενο. Γίνεται ό,τι θέλεις. Εδώ το κατηγορούμενο είναι μια ολόκληρη δευτερεύουσα πρόταση. Και συνεχίζουμε με το επόμενο παράδειγμα. Ο Ηρόδοτος θεωρείται ο πατέρας της ιστορίας. Το ρήμα μου είναι το θεωρείται. Ποιος θεωρείται ο Ηρόδοτος. Τι θεωρείται ο Ηρόδοτος. Ποιο χαρακτηριστικό έχει ο Ηρόδοτος. Είναι ο πατέρας της ιστορίας. Εδώ το κατηγορούμενο είναι μία φράση με άρθρο. Και τελευταίο παράδειγμα. Ο κύριος Ιωάννου παρέμεινε πρόεδρος του ιδρύματος. Το ρήμα μου είναι το παρέμεινε. Συνδετικό ρήμα. Ποιος παρέμεινε. Ο κύριος Ιωάννου το υποκείμενο. Τι παρέμεινε ο κύριος Ιωάννου πρόεδρος του ιδρύματος. Εδώ το κατηγορούμενο είναι πάλι μία ολόκληρη φράση. Και τώρα θα κάνουμε μία μικρή ανεκεφαλαίωση όλων όσων είπαμε. Τα ρήματα ανάλογα με το γλωσσικό περιβάλλον που εντάσσονται χωρίζονται ως εξής. Πρώτη κατηγορία είναι τα μεταβατικά ρήματα. Τα οποία χωρίζονται σε μονόπτοτα και δίπτωτα. Ένα παράδειγμα μονόπτοτου ρήματος είναι ο Γιάννης χαϊδεύει τη γάτα. Χαϊδεύει το ρήμα μου, ποιος το υποκείμενο, ο Γιάννης. Τι χαϊδεύει ο Γιάννης, τη γάτα το αντικείμενο. Στη δεύτερη περίπτωση στα δίπτωτα ρήματα έχουμε ένα παράδειγμα που λέει η Μαρία έδωσε το χαρτί του Πέτρου. Έδωσε. Ποιος έδωσε? Η Μαρία. Τι έδωσε το χαρτί, σε ποιον το έδωσε? Στον Πέτρο. Εδώ έχουμε άμεσο και έμεσο αντικείμενο. Είπαμε ότι συνήθως το άμεσο αντικείμενο είναι σε αιτιατική και το έμεσο αντικείμενο είναι σε γενική. Η επόμενη κατηγορία είναι τα αμετάβατα ρήματα. Ρήματα που η ενέργειά τους δεν μεταβαίνει σε κάποιο αντικείμενο. Ας δούμε ένα παράδειγμα. Τα μαγαζιά άνοιξαν. Ας δούμε κι άλλο ένα παράδειγμα. Το παιδί χαμογελάει. Κι άλλο ένα παράδειγμα. Ο ουρανός καθάρισε. Εδώ βλέπουμε ότι οι ενέργειες των τριών ρημάτων δεν πήγαν σε ένα αντικείμενο. Ολοκληρώθηκε το νόημά τους χωρίς αντικείμενο. Άρα καταλαβαίνω ότι είναι μετάβατα. Και τρίτη κατηγορία είναι τα συνδετικά ρήματα. Για παράδειγμα, το φαγητό έγινε αλμυρό. Εδώ έχω το ρήμα έγινε, το οποίο είναι ένα από τα πιο γνωστά συνδετικά ρήματα. Άρα ψάχνω αμέσως για κατηγορούμενο. Γιατί ξέρω ότι όταν στην πρόταση υπάρχει συνδετικό ρήμα, δεν θα πάρει αντικείμενο, θα πάρει κατηγορούμενο. Για παράδειγμα, το φαγητό έγινε αλμυρό. Ένα άλλο παράδειγμα, ο Γρηγόρης στάθηκε πολύ τυχερός. Στάθηκε. Ποιος στάθηκε? Ο Γρηγόρης. Τι στάθηκε ο Γρηγόρης πολύ τυχερός. Εδώ βλέπουμε ασκήσεις που μπορούμε να λύσουμε ή να κάνουμε επανάληψη, αν τις έχουμε λύσει, από τα σχολικά μας βιβλία. Στο βιβλίο του μαθητή θα βρούμε στη σελίδα 67 την άσκηση 5. Το τετράδιο εργασιών στο δεύτερο τεύχος στη σελίδα 9 την άσκηση 3. Και τέλος μπορώ να διαβάσω τη σελίδα 141 της γραμματικής μου και να λύσω τη δραστηριότητα 28. Τέλος, εδώ μπορώ να βρω την ηλεκτρονική διεύθυνση των ψηφιακών βιβλίων, όπως επίσης και τον ιστότοπο φωτόδεντρο που υπάρχει πολύ υλικό για όλους μας. Σας ευχαριστώ πολύ που παρακολουθήσατε το σημερινό μάθημα και σας εύχομαι καλή συνέχεια. |
