| Εισαγωγή στις βασικές έννοιες των μυκητολογικών ασθενειών: Μια γενική διάκριση των μέτρων είναι σε αυτές τις δύο μεγάλες κατηγορίες, τα προστατευτικά ή προληπτικά και στα κατασταλτικά ή θεραπευτικά. Νομίζω ξέρετε τι σημαίνει κάθε όρος και είναι εύκολο να το καταλάβετε. Το θέμα είναι πώς δρούνε αυτά τα μέτρα. Τα προστατευτικά μέτρα έχουν σαν στόχο την πρόληψη της γέννησης της ασθένειας και αυτό πώς το πετυχαίνουν, το πετυχαίνουν με τρεις τρόπους. Πρώτα από όλα, όσον αφορά τα παθογόνα τα οποία ήδη έχουν εγκατασταθεί στην καλλιέργειά μας, δηλαδή τα είχαμε και από τις προηγούμενες καλλιεργικές περιόδους, στοχεύουν πρώτον στο να καταστρέψουν το παθογόνο στις θέσεις που διατηρείται. Τι σημαίνει αυτό? Το παθογόνο όμως, όπως ξέρετε, θα κάνει κάποιες μολυσματικές μονάδες, θα παράγει κάποιες μολυσματικές μονάδες με τις οποίες θα διαχυμάσει. Μπορεί να διαχυμάσει και ως μικύλιο, να μην χρειαστεί να έχει καρποφορίες για να διαχυμάσει. Θα προστατευτεί λοιπόν σε κάποιες θέσεις και ο σκοπός των προστατευτικών μέτρων είναι να τις καταστρέψουμε αυτές τις θέσεις, έτσι ώστε να μειώσουμε το αρχικό μολυσμα της επόμενης καλλιεργικής περιόδου. Και ο επόμενος στόχος των προστατευτικών μέτρων για τις ασθένειες που είναι ήδη εγκατεστημένες, είναι να παρεμποδίσουμε την ανάπτυξη των παθογόνων με αλλίωση των συνθηκών που ευλούν αυτήν την ανάπτυξη. Δηλαδή, όταν κάνουμε κατάλληλο κλάδεμα και αραιώνουμε την κόμι, συντελούμε στην μείωση της υγρασίας στην κόμι. Άρα, δημιουργούμε ένα περιβάλλον το οποίο δεν είναι και τόσο ευνοϊκό για την ανάπτυξη του παθογόνου. Τώρα, για παθογόνα τα οποία δεν έχουν εισαχθεί ακόμα στην καλλιέργειά μας, δεν τα είχαμε δηλαδή μέχρι τώρα, έχουμε το μέτρο 2 και 3, μάλλον το στόχο 2 και 3. Η παρεμπόδιση της ανάπτυξης με αλλίωση των συνθηκών που ευνοούν αυτήν την ανάπτυξη, αφορά και παθογόνα τα οποία μπορεί να εισέλθουν, να μην υπήρχαν μέχρι τώρα στην καλλιέργειά μας. Και βέβαια, προσπαθούμε να αποτρέψουμε την εγκατάσταση στην καλλιέργεια. Παραδείγματος χάρη, έχουμε ελιές σε μια περιοχή όπου υπάρχουν θερμοκύπια με λαχανοκομικά. Προσπαθούμε να μην μεταφέρεται χώμα από εκείνη την περιοχή προς τις ελιές μας, να μην μεταφέρεται με τίποτα το νερό της άρδευσης, έτσι ώστε να είμαστε προστατευμένοι από διάφορες ελαφρυγινείς ασθένειες ή αποδρομικός συγκεκριμένα. Γι' αυτό είπα τα κυπευτικά. Άρα λοιπόν ο στόχος των προστατευτικών μέτρων είναι η πρόληψη της ασθένειας. Με ποιον τρόπο το πετυχαίνουμε αυτό? Με καταστροφή του παθογόνου στις θέσεις που διατηρείται, με παρεμπόδηση της ανάπτυξης του παθογόνου, αλλιώνοντας τις συνθήκες που ευνώουν αυτή την ανάπτυξη και την αποτροπή της εγκατάστασης της εισόδου του παθογόνου στην καλλιέργεια. Τα κατασταλτικά φυσικά έχουν στόχο τη θεραπεία της ασθένειας ή τον περιορισμό της επέκτασής της. Γιατί πολλές φορές η θεραπεία είναι αδύνατη. Και θα αναφέρουμε κάποια μέτρα για να τα θυμηθείτε. Προσέξτε, όταν στις εξετάσεις σας ρωτούν πώς θα αντιμετωπίσετε την τάδια ασθένεια, θα πρέπει να προσέχετε αν αναφερόμαστε σε καλλιέργεια που ήδη είναι εγκατεστημένη. Γιατί όταν σας δίνω συμπτώματα μιας ασθένειας, παραδείγμα το σκάρι φουζικλάδιο, σας λέω ποια ασθένεια θα υποπτεθείτε και τι θα κάνετε για να την αντιμετωπίσετε. Δεν μπορείτε να γράφετε ανθεκτικές ποικιλίες εκείνη την ώρα ή υγιή δενδρύλια. Εντάξει, αυτά είναι πριν από την εγκατάσταση της καλλιέργειας. Εντάξει. Προστατευτικά, λοιπόν, μέτρα ανθεκτικές ποικιλίες, αλλά πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας, εννοείται. Τώρα, οι ανθεκτικές ποικιλίες υπό κάποιες προϋποθέσεις. Τι πρόβλημα μπορεί να έχουμε με τη χρήση μιας ανθεκτικής ποικιλίας. Μπορεί να είναι μεν εμπνευκρυτική στο παγκογόν, αλλά να δεν έχουμε τέτοιες ποιότητες. Ακριβώς, μπορεί να μην έχει επιθυμητά εμπορικά χαρακτηριστικά. Άλλο, τι μπορείτε να σκεφτείτε. Να μπορούμε να την καλλιεργήσουμε στην περιοχή μας. Να μπορούμε να την καλλιεργήσουμε στην περιοχή μας. Να μπορεί να προσαρμοστεί στην περιοχή μας. Κάτι άλλο. Οι ανθεκτικές είναι μαζί μας, αν δεν μπορείς να τα δείσεις. Ναι, σίγουρα δεν μιλούμε ποτέ για απόλυτη αντοχή. Μπορούμε να αρκεστούμε και σε κάποια ανοχή ή μικρότερο βαθμό αντοχή. Για πες Φωκίον. Πόσο θα συμφανίζει κάποια πρώτη μητέρα να βρει την προσπάθεια να δείχνει. Εντάξει, αυτό μπορεί να γίνει, αλλά πήγες πάρα πολύ μακριά. Μπορεί να γίνει και αυτό φυσικά. Τι άλλο πρόβλημα μπορεί να έχουμε. Μπορεί να είναι ανθεκτική σε μία ασθένεια και να μην είναι ανθεκτική σε μία άλλη ασθένεια που υπάρχει στην περιοχή μας. Δηλαδή μπορεί να έχουμε μία ποικιλία αχλαδιάς, η οποία να είναι ανθεκτική στον φουζικλάδιο, αλλά να μην είναι καθόλου ανθεκτική στον βακτριακό κάψιμο. Είναι μία βακτριολογική ασθένεια, δηλαδή αυτή δεν θα μας απασχολήσει. Επομένως θα πρέπει να σκεφτούμε πάρα πολύ καλά αν μας χρησιμιεύει μία συγκεκριμένη ανθεκτική ποικιλία. Ή μπορεί να μας πασάρουν μία ανθεκτική ποικιλία, η οποία να είναι ανθεκτική σε μία ασθένεια που δεν απασχολεί την περιοχή μας. Επομένως δεν θα την χρειαστούμε. Θα πρέπει να προσέχουμε να προμηθευόμαστε υγιή δενδρύλια. Θα πρέπει να είμαστε σίγουροι για τον προμηθευτή μας. Θα πρέπει να ρωτήσουμε από πού να πάμε να πάρουμε δέντρα και φυσικά να τα ελέγξουμε. Τι έγινε? Λοιπόν, άλλα μέτρα προσατευτικά είναι τα λεγόμενα καλλιεργητικά μέτρα. Ποιος θέλει να πει μερικά. Ακούω. Βεβαίως. Κατάλληλο κλάδεμα έτσι ώστε να αερίζεται η κόμμη, να μην συσσορεύεται η υγρασία. Άλλο, για πείτε άλλα. Σας έχω γράψει εδώ πέρα μια σειρά. Όταν θα πάρετε τις διαφάνειες μπορείτε να τα μελετήσετε. Προορισμός της υγρασίας. Μπορεί να μιλούμε και για την εδαφική υγρασία έτσι αν έχουμε πάρα πολύ υγρασία στο έδαφος. Καλό θα κάναμε να αστραγγίζαμε, να κάναμε κάποια αυλάκια. Ισορροπμένη λύπανση. Θα μιλήσουμε πάρα πολύ για την ισορροπμένη λύπανση της ασθένειας και της σημασίας της. Αλλά θα τα πούμε λέγοντας κάθε ασθένεια. Σωστό τρόπο άρντευσης. Πολλές φορές πηχή. Άρντευση με κατάκληση δημιουργεί πολύ μεγάλα προβλήματα. Επιμελημένο κλάδεμα. Το συζητήσαμε ήδη, το είπε ο Κωνσταντίνος. Αποφυγή δημιουργίας πληγών ή εκεί που γίνονται πληγές, παράδειγμα στο κλάδεμα, να μπορούμε να προστατεύουμε. Εγκατάσταση αντιπαγητικής προστασίας και ούτω καθεξής. Είναι διάφορα καλλιεργητικά μέτρα. Μετά πάμε στα μέτρα υγιεινής, τα οποία έχουν να κάνουν με το καθάρισμα, ιδίως των σημείων εκείνων που διαχυμάζεται το παθογόνο. Έτσι, λοιπόν, έχουμε κλάδεμα καθάρισμα των ασθενών δημιμάτων, τα οποία θα πρέπει άμεσα να τα καταστρέφουμε, κυρίως με φωτιά. Έχω βάλει εδώ φυτά εθελοντές αυτοφυγής ξενιστές, αλλά θέλω εσείς να μου πείτε τι είναι τα φυτά εθελοντές και αν μπορούμε να κρατήσουμε αυτό το μέτρο για τις δενδρόδες καλλιέργειας. Αν ισχύει αυτό το μέτρο στις δενδρόδες καλλιέργειας. Σας ακούω. Τα φυτά εθελοντές είναι τα φυτά του προηγούμενου καλλιέργειας που βγαίνουν την επόμενη χρονιά. Που παραμένουν. Που παραμένουν. Και? Και θεωρούνται ζυζάνια. Όχι, δεν θεωρούνται ζυζάνια. Είναι φυτά εθελοντές, αλλά δεν θεωρούνται ζυζάνια. Είναι καλλιεργούμενα φυτά από την προηγούμενη καλλιεργική περίοδο, στα οποία συνήθως ισορεύεται το μόλισμα, παραμένουν στο χωράφι μας και την επόμενη χρονιά λειτουργούν σαν πηγή μολύσματος. Μπορούμε να λάβουμε υπόψη μας σε ένα τέτοιο μέτρο στις δενδρόδες καλλιέργειες. Όχι. Συνήθως μιλούμε για αιτήσιες διετήσεις καλλιέργειες, πόδεις, καπνός για παράδειγμα, μας μένει ένα καπνοστέλοχο στο χωράφι και αυτό λειτουργεί σαν φυτό εθελοντής την επόμενη χρονιά, από το οποίο διασπίρονται διάφορα μολύσματα. Δεν ισχύει λοιπόν αυτό για τις δενδρόδες καλλιέργειες, το έχω γράψει πάντως εδώ. Έτσι, φυλώς, μιλούμε σήμερα γενικότερα για τα μέτρα. Αυτοφυείς ξενιστές ποιοι είναι, ποια είναι αυτά? Ποια είναι αυτοφυείς ξενιστές, ποια είναι αυτά? Τα ζυζάνια, έτσι, είναι οι αυτοφυείς ξενιστές και γενικότερα των εισιών μόλινσης, δηλαδή μπορεί να έχουμε προσβλημμένους καρπούς. Θα πρέπει να τους μαζέψουμε, μπορεί να έχουμε φύλλα με κυλίδες, θα πρέπει να τα μαζέψουμε με κάποιο τρόπο, είναι να τα παραχώσουμε, είναι να τα συλλέξουμε, να τα κάψουμε. Το πιο εύκολο αλλά το λιγότερο επιθυμητό είναι να τα ψεκάσουμε. Φυσικές μέθοδες, αυτές ανήκει κυρίως η ηλιοαπολύμανση, που όπως ξέρετε είναι η κάλυψη του εδάφους με διάφανο πλαστικό κατά τη διάρκεια των θερμών μηνών, αλλά θα πούμε περισσότερα για την ηλιοαπολύμανση στις εδαθογενείς ασθένειες. Είναι μια φυσική μέθοδος, διότι χρησιμοποιούμε την ηλιακή ενέργεια για να ανιψώσουμε στα πρώτα εκατοστά του εδάφου στη θερμοκρασία, σε σημείο όπου να είναι βλαβερή για τους μήκητες στη συγκεκριμένη περίπτωση και χωρίς να βλάπτονται οι ρίζες. Είναι μια πάρα πολύ καλή μέθοδος. Βιολογική καταπολέμηση, τι είναι αυτή? Είναι χρήση μικροοργανισμών, είναι χρήση φυσικών εχθρών ή αντογωνιστών του παθογόλου. Δεν έχει βρει πάρα πολύ μεγάλη εφαρμογή, θα συζητήσουμε κάθε φορά που εφαρμόζεται και αν εφαρμόζεται. Και τέλος είναι η χημική καταπολέμηση. Τη χημική καταπολέμηση μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε και σαν προστατευτικό μέτρο, αλλά την έχουμε τελευταία. Πρώτα απ' όλα προσπαθούμε να εφαρμόσουμε άλλα μέτρα. Ήθελα να σας πω ότι η φυτοπαθολογία από τη γέννηση της ως επιστήμη συνιστούσε διάφορα τέτοια μέτρα, τα οποία όμως από τη στιγμή που δημιουργήθηκαν τα χημικά πήγαν κάπου πίσω. Δηλαδή δεν τους δόθηκε πραγματική σημασία. Σήμερα ξαναρχόμαστε και συστήνουμε όλα αυτά τα μέτρα από την αρχή. Και πάμε τώρα στα κατασταλτικά μέτρα, όπου πρώτον λόγο εδώ πέρα έχει η χημική καταπολέμηση, όπως καταλαβαίνετε. Γιατί εσένα όταν φτάσεις να έχεις την παρουσία της ασθένειας και πρέπει να απαλλαγείς από την ασθένεια, θέλεις κάτι δραστικό και άμεσο. Άρα αφορά πρώτα απ' όλα χημική καταπολέμηση, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ηλιοαπολύμανση σαν κατασταλτικό μέτρο. Κάποιον ασθενειώνει εκεί όπου δεν υπάρχουν χημικά, παραδείγματος χάρης τις αδρομικώσεις. Και μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε σε κάποιες περιπτώσεις και βιολογική καταπολέμηση. Αν θέλετε να σημειώνετε ή να ρωτήσετε κάτι να μου το λέτε, όχι να ακούω. Εντάξει, θέλετε να γυρίσω. Ξέρετε ποιο είναι το μειονέκτημα του να προσπαθείτε να προλάβετε να γράψετε μέχρι και την τελευταία λέξη. Δεν προσέχετε αυτά που λέμε. Ενώ αυτά θα τα πάρετε κάποια στιγμή και θα τα έχετε μπροστά σας. Μην μου πείτε ότι τώρα θα πάτε στο σπίτι να διαβάσετε αυτά. Κάποια στιγμή θα πάρετε αυτό το powerpoint και θα τα έχετε. Είναι καλύτερο να προσέχετε εδώ και να συμμετέχετε στη συζήτηση. Μπορώ τώρα να γυρίσω τη διαφάνεια. Ωραία, τελειώνουμε έτσι και αλλιώς δεν έχουμε πολύ ακόμα. Σε ένα λοιπόν σύστημα ολοκληρωμένης αντιμετώπισης των ασθενειών θα πρέπει να συνδυάζουμε με τον αποτελεσματικότερο δυνατό τρόπο όλα αυτά τα οποία είπαμε. Πρώτα απ' όλα, καλλιεργητικά μέτρα, μέτρα υγιεινής, βιολογικά μέτρα φυσικές μεθόδους και τέλος χημικά μέτρα μόνο όταν κρίνεται αυτό απαραίτητο. Η σωστή αντιμετώπιση της ασθένειας είναι το επιστέγασμα της προσπάθειάς μας. Είναι αυτό το οποίο μας ικανοποιεί εμάς και ικανοποιεί φυσικά και τον παραγωγό ο οποίος περιμένει να διασώσει την παραγωγή του. Πολλές φορές βεβαίως ο παραγωγός όταν πρόκειται να στείλει κάπου το εμπορευμά του δεν νοιάζεται τόσο πολύ και κάνει αλόγη στη χρήση χημικών. Ο σκοπός ο δικός μας, ο στόχος ο δικός μας είναι να δώσουμε τις σωστές συμβουλές όταν θα έρθει η ώρα. Και δυο τελευταία πράγματα, τρία τελευταία πράγματα, η χημική καταπολέμιση είπαμε ότι μπορεί να είναι είτε προστατευτική είτε θεραπευτική. Προστατευτική χημική καταπολέμιση τι σημαίνει? Το να καταστρέψεις τα μέρη στα οποία διαχειμάζει είναι πιο εύκολο να το κάνεις στις περισσότερες περιπτώσεις με τα υπόλοιπα μέτρα. Με καλλιεργητικά μέτρα υγιεινής και λοιπά. Μπορείς να το κάνεις και με χημικά. Αλλά πώς αντιλαμβανώσεις την προληπτική χημική καταπολέμιση. Δεν την κάνουμε τόσο πολύ για αυτό το σκοπό, Γεωργία. Ναι, τι κάνουμε δηλαδή. Πες μου ακριβώς τι θα κάνουμε. Μου λες το όνομά σου? Μαρία. Άρα θα πρέπει, ναι, που σημαίνει ότι το φυτό μας θα πρέπει να είναι καλυμμένο με κάποιο χημικό. Αυτό σημαίνει προληπτική χημική καταπολέμιση. Ερχόμαστε την εποχή που εμείς θεωρούμε ότι θα εμφανιστεί το παθογόνο με τους ψεκασμούς χωρίς να έχουμε διαπιστώσει αν το παθογόνο είναι εκεί πέρα, αν το έχουν ευνοήσει οι συνθλήκες να επιβιώσει, να δημιουργήσει μολυσματικές μονάδες για να έχουμε τη σιγουριά μας. Κάποιες εποχές καλύπτουμε τα φυτά μας με κάποιο χημικό. Αυτό σημαίνει προστασία. Σε κάποιες ασθένειες λίγο πολύ μας τυποχρωμένει να το κάνουμε. Αλλά δεν μας τυποχρωμένει να το κάνουμε σε όλες. Εντάξει, θα πρέπει λοιπόν πιο σωστά η χημική καταπολέμηση να παίρνει τη μορφή θεραπείας. Όχι τόσο της πρόληψης. Πιο πολύ λοιπόν θα πρέπει να παίρνει τη μορφή θεραπείας. Θα πρέπει να βασίζεται σε σύστημα αγροτικών προειδοποιήσεων πρώτα απ' όλα. Τι σημαίνει αυτό? Τι είναι το σύστημα αγροτικών προειδοποιήσεων? Είναι ένα σύστημα, ναι πείτε μου εσείς, ποιος θα πει, η Γεωργία. Ένα σύστημα ειδοποιούν στην ουσία τους αγρότες και τους παραγωγούς, νομίζω μέσω της κυβέρνησης. Είναι κάποια δελτία, τέλος πάντων, κάποια κρατικών υπηρεσιών. Που λένε ας πούμε αυτό το μήνα ιδιαίτερη προσοχή αυτή την ασθένεια στην άλλη περιοχή. Ωραία. Και πώς το κάνουνε αυτό? Πηγαίνουνε και εμείς. Κοιτάζουνε και εμείς. Βεβαίως. Λοιπόν, το σύστημα αγροτικών προειδοποιήσεων είναι ένα σύστημα παρακολούθησης της εξέλιξης μιας ασθένειας. Παρακολούθησης του ίδιου του παθογόνου αιτίου. Αν υπάρχει αυτό στο περιβάλλον, σε ποια φάση του βιολογικού του κύκλου βρίσκεται, αν έχει έτοιμες μολυθματικές μονάδες, αν το ευνοούν οι καιρικές συνθήκες, έτσι, σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Και είναι βασικό να αφορά τη συγκεκριμένη αυτή περιοχή. Δεν μπορούμε να βγάλουμε ένα σύστημα προειδοποιήσεις γενικότερο που να αφορά μια ολοκληρη χώρα. Έτσι, θα πρέπει να προσέξουμε τις ιδιαιτερότητες μιας περιοχής. Φυσικά, όπως καταλαβαίνετε, για να βγει μια πρόγνωση, μια προειδοποιήση, δηλαδή είναι καιρός να ψεκάσετε για την τάδια ασθένεια, ή αυτή η ασθένεια βρίσκεται σε αυτό το στάδιο, άρα είναι καιρός να ψεκάσετε ή πλησιάζει ο καιρός, τέλος πάντων, θα πρέπει για να βγει ένα τέτοιο σύστημα να δουλέψουμε με πάρα πολλές ειδικότητες. Πρώτα απ' όλα χρειάζεται συλλογή μετεωρολογικών στοιχείων. Βέβαια, συνήθως για τις αγροτικές προειδοποιήσεις, όπως υπάρχουν τώρα, δεν συνεργάζεται μετεωλόγος. Οι ίδιοι γεωπόνοι εγκαθιστούν μετεωρολογικούς σταθμούς, έτσι απλούς, και συλλέγουν τα μετεωρολογικά στοιχεία. Θα πρέπει να ξέρουμε τα βλαστικά στάδια του ξενιστή, άρα θα πρέπει να υπάρχει ένας δενδροκόμος. Τώρα εσείς που είστε χωρισμένοι σε τόσους πολλές κατευθύνσεις, είχατε αυτό το μειονέκτημα. Αλλά σαν γεωπόνοι μπορείτε να τα βγάλετε πέρα. Άρα λοιπόν θα πρέπει να ξέρουμε πάρα πολύ καλά τα βλαστικά στάδια του ξενιστή. Θα πρέπει να ξέρουμε πάρα πολύ καλά την επιδημιολογία του παγκογόνου. Πώς αναπαράγεται, ποιες είναι οι μορφές με τις οποίες θα μολύνει, ποιες συνθήκες το ευνοούν και όλα αυτά. Άρα λοιπόν βγαίνει ένα σύστημα πρόγνωσης, το οποίο θα πρέπει να οργανώνεται σε κρατικό επίπεδο. Υπάρχουν υπηρεσίες οι οποίες βγάζουν αγροτικές προειδοποιήσεις. Λοιπόν, αφού λάβουμε υπόψη μας στα αγροτικές προειδοποιήσεις, θα προοδούμε στους ψεκασμούς, αλλά είναι πάρα πολύ σημαντικό οι ψεκασμοί να γίνονται στη σωστή στιγμή. Άρα λοιπόν θα πρέπει να προσέχουμε αυτό το λεγόμενο timing, όπως λέγεται, ή το επίκαιρο των ψεκασμών, όπως το λέμε στα ελληνικά, γιατί έχουμε πάρα πολλά παραδείγματα ψεκασμών που έγιναν ψεκασμοί σε έναν μεγάλο αριθμό, μεγαλύτερο από ό,τι θα έπρεπε, δεν έγιναν τη σωστή στιγμή και δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα. Ενώ μπορείς με έναν ψεκασμό, αν θα γίνει στη σωστή χρονική στιγμή, να έχεις το επιθυμητό αποτέλεσμα. Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν το επίκαιρο των ψεκασμών. Και τέλος, φυσικά, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και την οικονομικότητα της καταπολέμησης. Δηλαδή, αν έχουμε πάθει τέτοια ζημία, ίσως δεν έχει νόημα να σπαδαλίσουμε χρήματα για να προβούμε σε μια καταπολέμηση, παρά μόνο βέβαια αν πρόκειται να σώσουμε το έγγυο κεφάλαιο. Δηλαδή, αν κινδυνεύει το έγγυο κεφάλαιο, κινδυνεύουν τα δέντρα μας ή τα πρέμνα μας, οπότε θα πρέπει να προβούμε σε αυτήν την ενέργεια. Διαφορετικά, αν δεν μας συμφέρει, ίσως καλό θα ήταν να μην προβούμε καθόλου στη χημική καταπολέμηση. |
