| : Η επόμενη Αδραβηνική Δευτέρα θα είναι στις 26 Φεβρουαρίου, διότι εν τω μεταξύ έχουμε τα Χριστούγεννα και μετά ακολουθούν η εξεταστική περίοδος των φοιτητών. 26 Φεβρουαρίου, λοιπόν, με την Γιώτα που αρίζει. Πού αρίζει, σωστά, με την Γιώτα. Πού αρίζει. Πού ηράζει, μπράβο. Ευχαριστώ, Μαρία. Το θέμα της θα είναι πάνω στα ηλεκτρονικά νευρώνες και διαδίκτυα και η άλλη εκουμπώμενη Αδραβηνική Δευτέρα θα είναι στις 18 Μαρτίου με τον καθηγητή της Ογκολογίας, τον κ. Μαυρουδή, με θέμα η νομοτέλεια του καρκίνου. Και εκεί σταματάει ο προγραμματισμός σας μέχρι στιγμής. Καλό, λοιπόν, το χαράλαβο του Φασουλά να μας μιλήσει για τη γεωλογική ιστορία της Κρήτης. Ευχαριστώ. Αγαπητές φίλοι και φίλες, ευχαριστούμε πολύ για τη συμμετοχή σας σε αυτή την αποψηνή ομιλία, που θα έχει τίτλο, αυτό το ωραίο τίτλο που διαμορφώσαμε μαζί με τον κ. Λευτέρη, «Γεωδικές Μεταβολές και Επιπτώσεις του στη Διαμόρφωση της Φυσιογνωμίας και της Ιστορίας της Κρήτης». Ευχαριστούμε πολύ για τη συμμετοχή σας σε αυτήν την αποψηνή ομιλία, που διαμορφώσαμε μαζί με τον κ. Λευτέρη, «Γεωδικές Μεταβολές και Επιπτώσεις του στη Διαμόρφωση της Φυσιογνωμίας και της Ιστορίας της Κρήτης». Φαντάζομαι δεν θα περιμένετε να μιλήσουμε και για επαναστάσεις και ιδιοσυγκρασία κρητική. Θα αναφερθούμε στη γεωλογική εξέλιξη του νησιού, στο πώς οι φυσικές διεργασίες διαμόρφωσαν αφενώς με το ανάγλυφο, αλλά στη συνέχεια και διάφορες προϋποθέσεις και συνθήκες για την εμφάνιση της ζωής στον τόπο μας, αλλά μια που είμαστε μέσα σε αυτόν τον κύκλο της Δαρβηνικής Δευτέρας, θα μου επιτρέψετε μια μικρή εισαγωγή για το «Γεωλόγο Δαρβήνου». Μου έδωσε την αφορμή αυτή η ομιλία, να ψάξω κι εγώ λίγο περισσότερο, να γνωρίσω τον Δαρβήνου ως γεωλόγο. Όλοι μας τον γνωρίζουμε σαν ένα κορυφαίο αρχικά φυσιοδύφη και στη συνέχεια θεμελιωτή της θεωρίας της εξέλιξης των ειδών, κυρίως δηλαδή σαν βιολόγο, αλλά ο Δαρβήνος τα πρώτα του βήματα, όπως είχαμε ακούσει και στην προηγούμενη ομιλία από τη τρισεγγονή του, ασχολήθηκε με τη Γεωλογία. Τον συνεπείρε η επιστήμη της Γεωλογίας, κυρίως τα ορικτά, τα πετρώματα, και παρακολούθησε και κάποια μαθήματα όσο ήταν στο Κέμπριτς και στο Εδιβούργο. Έζησε βέβαια μία περίοδο που στην Αγγλία, στα Βρετανικά νησιά, τέθηκαν οι βάσεις της σύγχρονης γεωλογικής επιστήμης. Κορυφαίοι γεωλόγοι όπως ο Λάιλ ή ο Χιούτων έζησαν εκείνη την περίοδο και με βάση στις παρατηρήσεις τους, όπως και αντίστοιχες παρατηρήσεις που ο ίδιος ο Δαρβήνος έκανε, τέθηκαν οι βάσεις για την σύγχρονη επιστήμη της Γεωλογίας. Ο ίδιος, όπως αναφέρει και βρήκα σε μία στο σελίδα στη βιογραφία του, είχε εθουσιαστεί με τη Γεωλογία σαν επιστήμη και μάλιστα λίγο πριν φύγει για το μεγάλο ταξίδι που πραγματοποιήσε με τον Μπίγκλ, προγραμμάτιζε μία γεωλογική εκδρομή στην Ουαλία όπου σκόπευε να διερευνήσει διάφορα φυσικά και γεωλογικά φαινόμενα τα οποία απασχολούσαν όλη την επιστημονική κοινότητα της εποχής. Ήρθε όμως η πρόσκληση για να συμμετάσεις σε αυτό το υπερατλαντικό ταξίδι και παράτησε ουσιαστικά αυτά τα σχέδια που είχε για αυτή τη γεωλογική εξόρμηση. Όμως στο ταξίδι του, από ό,τι αναφέρουν διάφοροι βιογράφοι του, είχε μαζί του τον τόμο που είχε εκδόσει λίγο πιο πριν ένας κορυφαίος γεωλόγος, ο Λάιλ, που ήταν το Principles of Geology. Ήταν οι βασικές αρχές της γεωλογίας, το είχε λοιπόν μαζί του στο ταξίδι του και κατά όλη αυτή τη διάρκεια των πέντε χρόνων, να θυμάμαι καλά, που ταξίδεψε με τον Μπίγκλ, συνέγραψε πάνω από 1.300 σελίδες σημειώσεων που αφορούσαν καθαρά γεωλογικές παρατηρήσεις και μάλιστα οι αντίστοιχες γεωλογικές παρατηρήσεις ήταν περίπου 300-350 σελίδες. Σημειώσε λοιπόν αρκετά γεωλογικά στοιχεία. Παρατηρούσε ως αισιοδύφης όλα αυτά τα περίεργα τοπία που συνάντησε στα ταξίδια του στο Πράσινο Ακροτήρι στην Αυστραλία και κυρίως στην Νότια Αμερική. Και μάλιστα στην πρώτη στάση που έκανε στο Πράσινο Ακροτήρι, στο νησί του Σανδιάκο, κατασχέβασε και αυτή τη γεωλογική τομή. Ουξιαστικά είναι μια τομή που δείχνει τη δομή των πετρωμάτων, τη διάταξη, δηλαδή των διαφορετικών στρωμάτων που παρατηρούσε στη στάση που έκανε σε αυτό το νησί. Και είχε διαπιστώσει ότι υπάρχουν τρία στρώματα και μάλιστα τα δύο από αυτά ήταν υφεστιακά, είχαν δημιουργηθεί από τις εκκρήξεις των υφεστείων της περιοχής και το ένα στρώμα ήταν οι ζύματα, ήταν οι ζυματογενείς πετρώματα τα οποία είχαν εγκλωβιστεί μέσα στα ζυματογενεί. Και διαμόρφωσε λοιπόν αυτή την πρώτη γεωλογική τομή στην πρώτη του στάση και βέβαια καθόλη τη διάρκεια του ταξιδιού πραγματοποιήσε πάρα πολλές παρατηρήσεις, κατασκεύασε γεωλογικές τομές. Είναι ουσιαστικά τομές της Γης που μας δείχνουν τη διάταξη των πετρωμάτων κατά κόρυφα και οριζόγδια στον χώρο. Βλέπετε με τα διαφορετικά σχήματα, πάντα βέβαια με βάση τις επικρατούσες απόψεις της εποχής, οι οποίες θα πρέπει να σας πω, ήταν βασισμένες στο δόγμα της βίβλου, ότι η ηλικία της Γης ήταν 6.000 χρόνια μόλις, ότι οι φυσικές διαργασίες που διαμόρφωσαν τον πλανήτη μας ήταν ακραίες και κατακλυσμίες. Για παράδειγμα, οι απόψεις που επικρατούσαν για τους οκεανούς έλεγαν ότι οι οκεανοί είχαν δημιουργηθεί από βιβλικές πημήρες, γινόταν βιβλικές πημήρες, δημιουργούνταν οι οκεανοί. Γινόταν μια σύγκρουση των πετρώματων και στη στιγμή ανασικωνόταν τα βουνά. Αυτές ήταν οι απόψεις που επικρατούσαν εκείνη την περίοδο. Παρ' όλα αυτά, αυτός κατάφερε και έκανε πολύ λεπτομερειακές παρατηρήσεις, τόσο αναφορά τα πετρώματα, όσο αναφορά και τη γεωλογική τους δομή, δηλαδή τον τρόπο που τα πετρώματα έχουν παραμορφωθεί και είναι διαταγμένα στο χώρο και βέβαια κατέγραφε και σημείωνε και αποτύπωνε τα διάφορα απολυθώματα που παρατηρούσε σε όλα του τα ταξίδια. Όταν γύρισε πίσω, συνέγραψε αρκετά βιβλία και συγγράμματα, τρία από αυτά ήταν καθαρά γεωλογικά. Το πρώτο δημοσιεύτητο του 1842, που ήταν η δομή και η κατανομή των κοραλιογενών υφάλων, προφανώς από τα ταξίδια που έκανε στη Νότια Αμερική και στην περιοχή της Αυστραλίας. Το δεύτερο ήταν καθαρά αφιερωμένο στα υφεστιακά νησιά, στον τρόπο που δημιουργούνταν τα υφεστιακά νησιά και βλέπετε εδώ πολύ ωραίες καρυφήματα της δομής της μορφολογίας των υφεστείων σε κάποια από αυτά. Και το τρίτο ήταν οι παρατηρήσεις για τη Νότια Αμερική. Τα τρία λοιπόν αυτά συμπατικά του βιβλία. Οι παρατηρήσεις τώρα του Δαρβίνου, οι περισσότερες ακολουθούσαν λίγο πολύ τις θεωρίες της επικρατούσης, τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο οι άνθρωποι και οι επιστήμονες εκείνης της εποχής ερμήνευαν τα γεωλογικά και τα φυσικά φαινόμενα. Όμως, από όλες που τις παρατηρήσεις, δύο είναι πολύ καθοριστικές και δεν αμφισβητούνται ούτε και σήμερα. Η πρώτη παρατήρηση που έκανε ήταν η επεξήγηση των ατολών, πώς δημιουργούνται οι ατόλες. Και μάλιστα, όπως βλέπετε στο σχηματάκι κάτω, είχε παρατηρήσει ότι οι ατόλες, όπως και τα υφαιστιακά νησιά, τα οποία έχουν κοροαλληγινή ύφαλο με την πορφή δαχτυλιδιού γύρω τους, είναι στην ουσία δύο διαφορετικά στάδια της ίδιας γεωλογικής διεργασίας. Και ουσιαστικά εξήγησε στο σχήμα αυτό ότι αρχικά ένα υφαιστιακό νησί περικυκλώνεται από υφάλους που αναπτύσσονται στη ρηχή ακτογραμμή και αναπτύσσονται γύρω γύρω φτιάχνοντας το δαχτυλιδί, αλλά όμως με την άλδο της στάθμις της θάλασσας, έτσι το εξήγησε, ουσιαστικά οι κοροαλληγινοί ύφαλοι ακολουθούν την ανάπτυξη, αναπτύσσονται κατά κόρυφα ακολουθώντας αυτή την άλδο της στάθμις της θάλασσας. Και συνέδεσε μάλιστα αυτή την μεταβολή της στάθμις της θάλασσας, πιθανό και με υφαιστιακές διεργασίες που καταπόντιζαν τα νησιά κάτω από τη θάλασσα. Ουσιαστικά αυτός είναι ο τρόπος που γνωρίζουμε και σήμερα ότι δημιουργούνται οι ατόλες. Είναι υφαίστια, υφαιστιακά νησιά που με τη μετακίνηση των ηθοσφαιρικών πλακών απομακρύνονται όπως λέμε πάνω από το υφαιστιακό κέντρο, άρα σιγά σιγά αρχίζουν και βυθίζονται κάτω από τη στάθμιση της θάλασσας και βέβαια τα κοράλλια κοραλιγινής ύφαλι ακολουθούν και αναπτύσσονται κατά κόρυφα φτιάχνοντας τελικά τις ατόλες. Ακριβώς λοιπόν ο τρόπος με τον οποίον ερμηνεύουμε και σήμερα είναι ο τρόπος με τον οποίο περιέγραψε ο Δαρβίνος αυτή τη διαδικασία. Έκανε επίσης στα ηφαιστιακά νησιά αρκετές παρατηρήσεις σε σχέση με τις φυσικοχημικές ιδιότητες της λάβας η οποία βγαίνει από τα ηφαίστια και τον τρόπο που αυτή κινείται και στερεοποιείται και συνέδεσε ουσιαστικά τη χημική σύσταση της λάβας και τη θερμοκρασία τόσο όσον αφορά την ταχύτητα ψήξης της, πόσο γρήγορα ψήχεται αλλά και πόσο γρήγορα κινείται που είναι αυτό που γνωρίζουμε και εμείς σήμερα ότι η χημική σύσταση που έχει η λάβα καθορίζει όλα τα φυσικά χαρακτηριστικά της ίδιας της λάβας αλλά και τον πετρομάτρο στη συνέχεια που θα δημιουργηθούν. Μια άλλη σημαντική παρατήρηση έκανε το 1835 όταν ήταν στη Χιλή και βίωσε ένα πολύ ισχυρό σεισμό, προφανώς ένας σεισμός παρόμοιος με τους πολύ ισχυρούς σεισμούς που συμβαίνουν στη Νότια Αμερική και σχετίζονται με τη βύθιση μιας οκεάνιας πλάκας κάτω από τη Σάνδης. Έτσι λοιπόν συνέγραψε τότε στις παρατηρήσεις του ότι η πιθανότητα, τι παρατήρησε μετά το σεισμό, παρατήρησε μετά το σεισμό ανυψώσεις του οκεάνιου πυθμένα, δηλαδή ο οκεάνιος πυθμένας είχε βγει πάνω από τη στάθμη της θάλασσας και τότε διατύπωσε αυτή την άποψη ότι η πιθανότητα τα βουνά σάνδης σάνδης να δημιουργούνται από συνεχόμενες και αλλεπάλληλες τέτοιες σεισμικές διεργασίες προϋποθέτει ότι η ηλικία της γης είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή που φανταζόμαστε και είναι ακριβώς ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύουμε και εμείς σήμερα την ορογέννηση. Η ορογέννηση είναι μια μακρά, μακραίωνη, αρκετών εκατομμυρίων χρόνων διαδικασία, η οποία εκφράζεται με σεισμούς, σεισμοί που παραμορφώνουν τα πετρώματα και σιγά σιγά τα ανυψώνουν από τα βάθη του οκεάνιου πυθμένα μέχρι την επιφάνεια και πάνω από την επιφάνεια της γης. Αυτά λοιπόν τα δεδομένα αυτές οι παρατηρήσεις του Δαρβίνου ισχύουν και σήμερα και ουσιαστικά αντίστοιχες παρατηρήσεις έθεσαν τη βάση, όπως είπαμε, για την σύγχρονη επιστήμη της γεωλογίας, ουσιαστικά για τη διατύπωση στη συνέχεια της θεωρίας περιμετακίνησης των υπήρων που πάνω στην οποία βασίζεται όλη η ερμηνεία μας για τα περισσότερα γεωλογικά φαινόμενα που παρατηρούμε πάνω στην επιφάνεια της γης και μέσα στο φλειό. Έτσι λοιπόν αυτή ήταν η παρακαταθήκη του Δαρβίνου σαν γεωλόγος, ενδεχομένως αν δεν έκανε το ταξίδι στα νησιά αυτά με τον Μπίγκλ μπορεί να στρεφόταν και στη γεωλογία, αλλά σίγουρα αυτή η εμπειρία που είχε τον βοήθησε να αντιληφθεί ακριβώς αυτό το βάθος, όπως λέμε, του γεωλογικού χρόνου, ότι η ιστορία, ότι η ηλικία της γης προφανώς δεν είναι τόσο σύντομη όσο μας λέει η βίβλος, αλλά και να αντιληφθεί αυτές τις αργές γεωλογικές διαργασίες που διαμορφώνουν στην ουσία και τον πλανήτη μας και βέβαια στη συνέχεια να αναπτύξει με τις υπόλοιπες παρατηρήσεις του τη θεωρία της εξέλιξης των ιδών. Έτσι λοιπόν με αυτή την παρατήρηση του Δαρβίνου, για τον τρόπο δηλαδή που σχηματίζονται οι οροσιρές, θα περάσουμε και στην σημερινή μας παρουσίαση που αφορά την Κρήτη, αφορά την το νησή μας, τον τρόπο που δημιουργήθηκε σαν ξηρά στη μέση της Μεσογείου, που όπως βλέπετε αποτελεί στην ουσία μια συνέχεια όλων των μεγάλων οροσιρών που ξεκινούν από την περιοχή των Πυρινέων, τα όρη του Άτλαντα στα δυτικά, ακολουθούν τις Άλπες, τα Πένινα, τις βαλκανικές οροσιρές και συνεχίζουν στα ανατολικά μέχρι τα Ιμαλάια. Είναι το κομμάτι αυτό, όπως λέμε, της αλπικής ορογέννησης που στην ουσία αυτό που γνωρίζουμε εμείς σήμερα σαν επιστήμονες είναι ότι από όλη αυτή τη διαδικασία που ξεκίνησε πριν από 110 εκατομμύρια χρόνια, η μόνη περιοχή που είναι ενεργή και συνεχίζεται αυτή τη διαδικασία της ορογέννησης είναι στο Νότιο Αιγαίο, είναι στο χώρο το δικό μας. Σε όλες τις άλλες περιοχές, δυτικά, ανατολικά, αυτή η διαδικασία λίγο πολύ έχει ολοκληρωθεί με τη σύγκρουση των πλακών και τη δημιουργία των πολύ μεγάλων οροσιρών. Έτσι λοιπόν, εξαιτίας αυτών των γεωλογικών διεργασιών και ο Ράχα μαζί με την Εμμούντι διατύπωσαν αυτή τη φράση ότι η Κρήτη φαίνεται να υπέβει το κεφάλι ενός τάβρου ουσιαστικά θέλοντας να ερμηνεύσουν όλες αυτές τις σύνθετες και πολύ δραματικές γεωλογικές διεργασίες που σ της αφρικανικής πλάκας κάτω από την Ευρασία. Οι διάφορες παλαιοντολογικές ζηματολογικές παρατηρήσεις που έχουν γίνει σε όλο τον ελλαδικό χώρο έχουν τεκμηριώσει το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι μια πολύ σύγχρονη ξηρά. Είναι μια ξηρά που έχει δημιουργηθεί πολύ πρόσφατα στη γεωλογική ιστορία και στο γεωλογικό χρόνο. Πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια ο ελληνικός χώρος συνολικά ήταν ένας θαλάσσιος χώρος. Σε αυτούς εδώ τους διαφορετικούς παλαιογεωγραφικούς χάρτες που βλέπουμε σε διάφορες γεωλογικές περιόδους σε εκατομμύρια χρόνια είναι τα νούμερα 150 εκατομμύρια χρόνια, 150 και το καθεξής, το πλαίσιο αυτό το μαύρο πλαίσιο οριοθετεί λίγο πολύ το χώρο στον οποίο βρισκόταν η Ελλάδα στις διαφορετικές εποχές. Ήταν στην ουσία ένα κομμάτι του πολύ μεγάλου ωκεανού της Τιθείως. Είναι ο ωκεάνιος χώρος ο οποίος χώριζε τις μεγάλες λιθοσφαιρικές πλάκες της Αφρικής στα Νότια με την Ευρασία στα Βόρεια, υπόλοιμμα του οποίου είναι η σημερινή Μεσόγειος. Ό,τι έχει απομείνει από αυτό το ωκεάνιο χώρο είναι η σημερινή Μεσόγειος. Και αυτές όλες τις χρονικές περιόδους η Ελλάδα ήταν ένας θαλάσσιος χώρος. Και μέσα σε αυτό το θαλάσσιο χώρο αποτίθονταν ζήματα τα οποία με την πάραδο του χρόνου σχημάτισαν τα πετρώματα που αναδείθηκαν μέσα από τη θάλασσα και δημιούργησαν την ξηρά. Και βλέπουμε ότι λίγο πολύ εδώ στα 25 περίπου εκατομμύρια χρόνια ο χώρος που αντιπροσωπεύει η σημερινή Ελλάδα ήταν πλέον διαμορφωμένος ως μια ενιαία ξηρά. Ήταν μια ξηρά που εμείς της έχουμε δώσει το όνομα της Αιγίδας η οποία ένωνε την υπεροτική Ελλάδα, περνούσε μέσα από το Αιγαίο και συνέχιζε στην Ανατολία. Κομμάτι λοιπόν αυτής της ξηράς ήταν και η Κρήτη, οι περιοχές της Κρήτης που δημιουργήθηκαν λοιπόν πριν από 25 με 23 εκατομμύρια χρόνια. Αν τώρα επικεντρωθούμε λίγο στο νησί μας και παρατηρήσουμε αυτό το γεωλογικό χάρτη, ένας απλοποιημένος γεωλογικός χάρτης της Κρήτης, με διαφορετικά χρώματα, αποικονίζονται διαφορετικά πετρώματα, διαφορετική τύπη πετρωμάτων και μάλιστα και σε πολλές περιπτώσεις διαφορετικές ηλικίες πετρωμάτων. Η πρώτη εικόνα που βλέπουμε είναι ένα μοσαϊκό χρωμάτων που στην ουσία είναι και ένα αντίστοιχο μοσαϊκό πετρωμάτων. Τα πετρώματα λοιπόν στην Κρήτη είναι πολλά, είναι επικύλα και μάλιστα είναι και κατανεμημένα σε μικρές χωρικές ενότητες. Δεν έχουν ενιαία έκταση, όπως για παράδειγμα αν κοιτάξουμε ένα χάρτη της Υπειρωτικής Ελλάδας θα δούμε ότι σε αντίστοιχες εκτάσεις κυριαρχούνται από ένα τύπο πετρώματος μόνο. Εδώ στην Κρήτη έχουμε όλη αυτήν εδώ την πολυπλοκότητα που βλέπουμε όσον αφορά τους τύπους των πετρωμάτων και αν θέλουμε να το απλοποιήσουμε λίγο περισσότερο να ομαδοποιήσουμε κάποια πετρώματα καταλήγουμε σε έναν χάρτη αυτής της μορφής όπου το σημαντικό σε αυτό το χάρτη είναι οι περιοχές που απεικονίζονται με αυτά τα τουβλάκια. Είναι ένα σύμβολο που χρησιμοποιεί με οι γεωλόγοι για να απεικονίσουμε πετρώματα που είναι είτε μάρμαρα είτε ασβεστόληθι. Δηλαδή είναι πετρώματα όπως λέμε ανθρακικής σύστασης αποτελούντα από ανθρακικό ασβέστιο είναι πετρώματα που σχηματίζονται μέσα στις θάλασσες είτε από το διαλυμένο ανθρακικό ασβέστιο που πάρει στο νερό το οποίο καθυζάνει είτε από το σκελετικό υλικό το κέλληφος πολλών θαλάσσων οργανισμών που κι αυτό καθυζάνει μέσα στη θάλασσα και στερεοποιείται. Έτσι λοιπόν αυτά τα πετρώματα εμφανίζονται με τα διάφορα τουβλάκια και βλέπετε εδώ το νούμερο περίπου 70% της επιφανειακής έκτασης των πετρωμάτων της Κρήτης είναι ανθρακικά αυτό είναι πολύ σημαντικό και θα δούμε στη συνέχεια γιατί είναι σημαντικό γιατί αυτά τα ανθρακικά πετρώματα έχουν μια πολύ συγκεκριμένη συμπεριφορά απέναντι στο νερό που δεν έχουν για παράδειγμα οι φυστιακά πετρώματα έχουν εντελώς διαφορετική συμπεριφορά και έτσι ουσιαστικά βλέπουμε ότι αν κάνουμε αυτήν την ομαδοποίηση απλοποιούνται λίγο τα πράγματα βλέπουμε χαρακτηριστικά ότι τα ψηλά βουνά της Κρήτης λευκά όρη ψιλωρίτης λασιτιώτικα αποτελούνται περίπου από παρόμοια πετρώματα είναι μάρμαρα ή ασβεστόλυθη. Οι παιδινές περιοχές οι κυλάδες είναι βλέπετε από ομοιογενή πετρώματα είναι πετρώματα κυρίως αργυλικής σύστασης άμυ και χαλίκια και κάπως έτσι λοιπόν έχουμε μια πιο απλούστερη μορφή της Κρήτης που μας δείχνει ότι η Κρήτη στην ουσία αποτελείται από κάποιες γεωλογικές ενότητες όπως τις λέμε ομάδες πετρωμάτων που βρέθηκαν κάποια στιγμή η μία δίπλα στην άλλη ή η μία να σκεπάζει την άλλη με αυτή τη διαδικασία της αλπικής ορογέννησης. Έτσι για να καταλάβουμε αυτή την έννοια που λέμε ότι στην Κρήτη έχουμε διαφορετικές ομάδες πετρωμάτων θα πρέπει να πάμε λίγο πίσω στον χρόνο να φανταστούμε την Κρήτη όταν ακόμα ήταν ένας οκεάνιος σπιθμένας και να φανταστούμε ότι αυτός οκεάνιος σπιθμένας ήταν ένας πολύπλοκος σπιθμένας μέσα στον οποίο υπήρχαν υποθαλάσσια βουνά, υπήρχαν υφέστια, υπήρχαν βαθιές οκεάνιες τάφρυ. Σε αυτό το χώρο σε αυτούς τους διαφορετικούς χώρους λοιπόν σχηματίστηκαν διαφορετικά πετρώματα ανάλογα τις συνθήκες που επικρατούσαν. Όταν πλέον η Αφρική πριν από περίπου 70 εκατομμύρια χρόνια άρχισε να πησιάζει στη δική μας την περιοχή την Ευρώπη αυτός ο θαλάσσιος χώρος άρχισε να συρρικνώνεται πλευρικά. Άρχισε να καταστρέφεται. Με αποτέλεσμα εξαιτίας αυτής της πλευρικής πίεσης αυτές οι διαφορετικές ομάδες πετρωμάτων που βλέπουμε εδώ με τα διαφορετικά χρώματα που τους δίνουμε διάφορα ονόματα, ζώνη οφιολίθων, ζώνη αστερουσίων, ζώνη της πίνδρου κατά αναλογία με την υπόλοιπη Ελλάδα άρχισαν να σπάνε απορρίγματα και η μία ομάδα να σκαρφαλώνει και να καβαλικεύει την άλλη. Και αυτή η διαδικασία να συνεχίζεται με την πάροδο του χρόνου και κάποια στιγμή περίπου στα 25 εκατομμύρια χρόνια όλες αυτές οι ομάδες βρέθηκαν η μία τοποθετημένη πάνω από την άλλη με αποτέλεσμα να αυξηθεί το ύψος των πετρωμάτων, να βγει από τη θάλασσα και να διαμοφωθεί αυτό που λέμε η ξηρά στο χώρο του Νοτιού Αιγαίου και της Κρήτης. Και έτσι με αυτή τη μορφή διαφορετικές ομάδες πετρωμάτων σκέπασε η μία την άλλη που δημιουργήθηκαν σε διαφορετικούς χώρους και σε διαφορετικές ηλικίες. Αυτή είναι μια εικόνα από τον Ψηλωρίτη και αυτό που μπορεί κανείς να παρακολουθήσει είναι ότι εδώ στην κορυφή υπάρχει αυτό τον γκρίζο πέτρωμα τοτραχή που σκεπάζει από κάτω μια λουρίδα με ένα πιο ομαλό πέτρωμα που είναι κάποιοι σχιστόλυθοι κυρίως αργυλικά πετρώματα και από κάτω υπάρχουν κάποια άλλα μάρμαρα που χαρακτηρίζ ένα τέτοιο όπως λέμε τεκτονικό κάλυμα μια ομάδα πετρωμάτων που σκαρφάλωσε μετακινήθηκε οριζόντια αρκετές εκατοντάδες χιλιόμετρα οριζόντια μετακίνηση και από ένα χώρο βρέθηκε σκαρφαλωμένο πάνω σε ένα άλλο χώρο πετρωμάτων και βέβαια όλες αυτές οι πιέσεις που δέχτηκαν τα πετρώματα τα παραμόρφωσαν, κάμφθηκαν, έσπασαν και δημιούργησαν τέτοιες όμορφες εικόνες που εμείς ονομάζουμε πτυχώσεις, κάμψεις στο γεωλογ πάνω στα βουνά, αυτή εδώ είναι από την περιοχή του Βόσακου που αυτό το φαινόμενο είναι αρκετά εντυπωσιακό και κάποιος που δεν έχει καθόλου γνώση γεωλογίας αμέσως το μάτι του θα χτυπήσει πάνω και αντίστοιχες βέβαια πτυχές έχουμε και στον Άγιο Παύλο αυτή την πολύ γνωστή εικόνα που έγινε κάρπος τάλλα από την δεκαετία του 70 ήδη και σκόρπισε σε όλο το εξωτερικό. Έτσι λοιπόν με αυτή τη διαδικασία όπως λέμε της ορογένειας της δημιουργίας των οροσηρών η Κρή είναι μια οροσηρά που εξέχει μέσα από το πέλαγος και μάλιστα μια πολύ ψηλή οροσηρά αν δούμε αυτό το βυθομετρικό χάρτη της Κρήτης και σκεφτούμε ότι εδώ νότιο-δυτικά τα βάθη είναι περίπου 3 χιλιόμετρα και από εκεί πάνω εξέχουν για τα λευκά όρια άλλα 2,5 χιλιόμετρα έχουμε στην ουσία μια κατακόρυφη υπορφολογική μεταβολή της τάξης των 5-5,5 χιλιόμετρων από τα βάθη της Μεσογείου μέχρι τις κορυφές των οροσηρών της Κρήτης. Με αυτό λοιπόν τον τρόπο δ και κομμάτι αυτής της μεγάλης υπηρωτικής μάζας που κάλυπτε το Αιγαίο και εξού της δώσαμε το όνομα Εγγυίδα προς τιμήν του σημερινού Αιγαίου και βέβαια από εκεί και μετά μπορούμε να αρχίσουμε να μιλάμε ότι υπάρχει πλέον Κρήτη, υπάρχουν πετρώματα ξηρά στο χώρο της Κρήτης. Αυτή όμως η κατάσταση και αυτή η ενιαία ξηρά δεν δίρκεσαι για πάρα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, διάφορες γεωλογικές διεργασίες άρχισαν πάλι να επηρεάζουν το Αιγαίο και άρχισ να σπάνε, να βυθίζονται, η θάλασσα να μπαίνει και να καλύπτει αυτές τις περιοχές που βυθίζονταν και έτσι σιγά σιγά άνοιξε ένας διάβλος θαλάσσιος που δημούργησε πριν από 12 περίπου εκατομμύρια χρόνια το πρώτο της αρχές του Αιγαίου πελάγους διαμορφώνοντας αυτή την περίπου τη λουρίδα από νότο προς βορά που ολοκληρώθηκε μαζί με το Κριτικό πέλαγος περίπου πριν από 9 εκατομμύρια χρόνια και από εκεί και μετά βλέπετε άρχισε η Κρήτη σε ένα κομμάτι στην ουσία νησιών και περιοχών που ήταν σκεπασμένες κατά κυρούς από τη θάλασσα Γιατί τώρα έχουμε όλη αυτή τη σύνθετη γεωλογική εξέλιξη που αφενός με δημιούργησε την Κρήτη σαν ενιαία ξηρά μαζί με το Αιγαίο και στη συνέχεια την κερμάτισε, την έσπασε μικρότερα κομμάτια και οδηγηθήκαμε μέχρι τη σημερινή κατάσταση Ο λόγος όπως σας είπα έχει να κάνει ότι η Κρήτη βρίσκεται ακριβώς πάνω στο όριο στο οποίο συγκλίνουν, πλησιάζουν δύο πολύ μεγάλες λιθοσφαιρικές πλάκες, η Αφρική και η Ευρασία και αυτό καθορίζει όλες αυτές τις γεωλογικές διεργασίες. Τα μεγάλα βάθη που βλέπουμε νότια της Κρήτης από την Πελοπόησο σχεδόν μέχρι τη Ρόδο είναι περίπου τα όρια ανάμεσα σ' αυτές τις δύο λιθοσφαιρικές πλάκες Θα πάμε σε μια πολύ γνωστή εικόνα που μας δείχνει την κατάσταση κάτω από τα πόδια μας παίρνοντας μια γραμμή από την ακτή της Λιβύη στην Τρίπολη μέχρι τις Κυκλάδες Κάπως έτσι εμείς οι γεωλόγοι θεωρούμε ότι είναι η κατάσταση σε σχέση με τις λιθοσφαιρικές πλάκες κάτω από τα πόδια μας Έχουμε την μεγάλη λιθοσφαιρική πλάκα στα νότια της Αφρικής η οποία πλησιάζει την Ευρώπη Αναγκαστικά ο πυθμένας της Μεσογείου ο οποίος είναι ένα υπόλοιμμα παλίου ωκεανού αποτελείται λοιπόν από πετρώματα τα οποία είναι πολύ πυκνά, πολύ βαριά, ηφαισιακά πετρώματα και έτσι όταν αυτά συγκρούονται με μια Ήπειρο αναγκαστικά λόγω του βάρους θα μπουν κάτω από την Ήπειρο και έτσι βλέπουμε εδώ ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της πλάκας της Αφρικής να έχει βιδιστεί κάτω από το Αιγαίο Αυτή εδώ είναι η πλάκα όπως λέμε λιθοσφαιρική πλάκα ο φιλιός του Αιγαίου και αυτό το κομμάτι της Αφρικής που πλησιάζει εδώ και πολλά εκατομμύρια χρόνια την Αφρική έχει βιθιστεί κάτω από το Αιγαίο και βέβαια όσο αυτή η διαδικασία συνεχίζεται και όσο τα πετρώματα μεταφέρονται από τις συνθήκες της επιφάνειας που είναι ο βυθός της θάλασσας σε βάθη 150-200 χιλιομέτρων αυξάνει η θερμοκρασία τους και πλέον δεν μπορούν να διατηρηθούν ως στερεά υλικά, λιώνουν, σχηματίζουν μια μορφή λάβας η οποία είναι πιο ελαφριά από το Μανδία γιατί έχει και αρκετό νερό που κουβαλάει από τον Οκεανό και αν έρχεται αυτή η λάβα προς τα πάνω με αποτέλεσμα να τρυπάει το φλοιό και να δημιουργεί τα υφέσια που έχουμε στο Νότιο Αιγαίο είναι μια διαδικασία σε όλο τον κόσμο κοινή, πάνω από αυτές τις ζώνες υποβήθησης έχουμε πάντα το αντίστοιχο υφεστιακό όπως λέμε το όξο που τα λιωμένα υλικά από τη ζώνη υποβηθίζεται ανεβαίνουν και σχηματίζουν λοιπόν τα υφέσια και ταυτόχρονα βλέπετε ότι εξαιτίας αυτής της σύγκλισης ανάμεσα στην Αφρική και στην Ευρώπη τα υζήματα που υπάρχουν μέσα στη Μεσόγειο παραμορφώνονται όπως παραμορφώθηκε και η Κρήτη πριν από 25 εκατομμύρια χρόνια και σιγά σιγά ανυψώνονται σχηματίζοντας μια καινούργια οροσυρά που υπάρχει στη βόρεια παραλία της Αφρικής μια καινούργια ξηρά που θα δημιουργηθεί σε μερικά εκατομμύρια χρόνια όταν πλέον η Μεσόγειο σακλίσει ακόμα περισσότερο ή θα εξαφανιστεί και εντελώς αυτή λοιπόν η γεωλογική διεργασία έχει ξεκινήσει εδώ περίπου 15 εκατομμύρια χρόνια βυθίζεται ένα μεγάλο κομμάτι της Αφρικανικής πλάκας κάτω από το Αιγαίο και επειδή τώρα αυτή η πλάκα όπως είπαμε είναι πυκνή βαριά έχει μια τάση να οπιστοχωρεί προς τα πίσω λόγω του βάρους της να κατεβαίνει να αυξάνει όπως λέμε η γωνία με την οποία βυθίζεται ως προς το οριζόντο επίπεδο και έτσι έχει μια τάση να οπιστοχωρεί προς τα νότια με αποτέλεσμα να τεντώνεται όλος ο θάλασσος πυθμένας του Αιγαίου να τεντώνεται οριζόντια και κατά συνέπεια να σπάει σε κομμάτια και να βυθίζεται όπως είπαμε και με αυτόν τον τρόπο η ενιαία ξηρά της Αιγαίηδας πριν από 15 εκατομμύρια χρόνια άρχισε να σπάει σε κομμάτια να βυθίζονται κάποια κομμάτια και να μπαίνει θάλασσα και να δημιουργεί το Αιγαίο. Ακριβώς γιατί οπιστοχωρεί αυτή η πλάκα που βυθίζεται και τεντώνει όλο το Αιγαίο προς τα νότια. Και αυτή λοιπόν η διαδικασία που στην δυτική Ευρώπη ξεκίνησε πριν από 100 εκατομμύρια χρόνια στη δική μας την περιοχή είναι ακόμα ενεργή. Βυθίζεται ακόμα αυτό το υπόλοιμα της τη Θείος, ό,τι έχει μείνει από αυτόν τον παλαιό oceanο κάτω από το Αιγαίο και δημιουργεί αυτές τις ιδιαίτερες γεωδυναμικές συνθήκες και αυτό είναι ένα τρισδιάστατο σχήμα που έχει φτιάξει ένας παλιός Γάλλος γεωλόγος για να δείξει ακριβώς τον τρόπο με τον οποίο η αφρικανική πλάκα βυθίζεται κάτω από το Αιγαίο. Έχει έτσι μια καμπύλη, είναι πιο κοντά η θέση της βύθισης στη νότιο-δυτική Κρήτη και στην ανατολική Κρήτη από τη κεντρική γιατί έχει αυτό το κύλο σχήμα και φαίνεται έτσι επίσης με μια γλαφρία αναπαράσταση πώς δημιουργείται η λάβα και ανέρχεται στη συνέχεια και δημιουργείται η φέστεια του νοτιού Αιγαίου. Πριν από τριάμιση όμως εκατομμύρια χρόνια έγινε και μια αλλαγή σε αυτή τη βύθιση, ουσιαστικά άλλαξε λίγο η γωνία με την οποία προσέγγισε η Αφρική την Ευρώπη. Και έτσι λοιπόν αντί να έχουμε αυτήν την κίνηση από νότο προς βορά, αυτή η κίνηση έγινε από τα νότιο-δυτικά προς τα βόρεια-ανατολικά με αποτέλεσμα σε αυτήν εδώ την περιοχή περίπου νότια και ανατολικά της Κρήτης, στην ουσία η Αφρική να κινείται πλάγια όπως λέμε σε σχέση με την Κρήτη. Έχουμε μια πλάγια κίνηση και πλάγια βύθιση που αυτή η πλάγια κίνηση και η πλάγια βύθιση έχει δημιουργήσει τις πολύ μεγάλες τάφρους που έχουμε νότια στην Κρήτη. Του πτωλεμαίου, του στράβωνα, αυτά τα πολύ μεγάλα βυθίσματα δημιουργήθηκαν ακριβώς εξαιτίας αυτής της πλάγιας κίνησης που όπως κινείται πλάγια η Αφρική τεντώνει λίγο ριζότια και δημιουργεί συνθήκες για τα πολύ μεγάλα βάθη. Αυτή προφανώς η προσέγγιση ανάμεσα στις δύο πλάκες είναι και η εξήγηση για την έντονη συσμικότητα που έχουμε σε όλη τη Μεσόγειο. Έτσι βλέπετε εδώ ένα χάρτη με διάφορες τελίτσες είναι συσμικά επίκεντρα από το 1998 μέχρι το 2006 σε όλη τη Μεσόγειο. Ουσιαστικά δεν φαίνεται ο λαδικός χώρος. Όλος ο λαδικός χώρος είναι καλυμμένος από συσμικά επίκεντρα ακριβώς γιατί όλη η Ελλάδα είναι μια συσμογενής περιοχή. Οπουδήποτε εκτός ίσως από κάποιες περιοχές της Μακεδονίας και της Εθράκης υπάρχει πιθανότητα να δημιουργηθεί ένας πολύ ισχυρός συσμός. Και βέβαια αυτοί οι συσμοί έχουν διάφορα χαρακτηστικά και μεγέθη. Υπάρχουν συσμοί που είναι μεγάλου βάθους. Υπάρχουν συσμοί που είναι διαμέσου βάθους. Υπάρχουν συσμοί που είναι επιφανειακοί. Αυτός εδώ ο χάρτης δείχνει διάφορα επίκεντρα. Είναι αυτές εδώ οι μαύροι τελίτσες γύρω από την Κρήτη. Και εδώ υπάρχει ένα ενδιαφέρον. Υπάρχει μια συγκεκριμένη μεθοδολογία που από τα συσμογράμματα που παίρνουμε από τους διάφορους συσμούς μπορούμε να αναλύσουμε και να δούμε με ποιο τρόπο κινήθηκαν τα πετρώματα που έσπασαν και δημιούργησαν το συσμό. Εάν δηλαδή τα πετρώματα έσπασαν εξαιτίας μιας οριζόντιας συμπίεσης, που οφείλεται προφανώς στην προσέγγιση της Αφρικανικής με την Ευρασιατική πλάκα, αν έσπασαν επειδή κινήθηκαν πλάγια το ένα προς το άλλο ή αν έσπασαν επειδή τα πετρώματα τεντώθηκαν οριζόντια. Έτσι λοιπόν τα διαφορετικά μεταξύ τα περιήλικα συμβολάκια απεικονίζουν αυτό που λέμε το μηχανισμό γέννησης του συσμού. Πολλές φορές θα γίνεται ένα μεγάλο συσμός, μετά από μια δυο μέρες γέννησαν οι συσμολόγοι και λένε αυτός ο συσμός θα δημιουργήθηκε επειδή έσπασαν τα πετρώματα, πηθίστηκαν ή επειδή είχαμε λοιπόν αυτή τη συμπίεση. Ποιο είναι λοιπόν το ενδιαφέρον, το ενδιαφέρον είναι ότι στη Νοτιοδυτική Κρήτη, σε αυτό εδώ το κομμάτι οι περισσότεροι συσμοί οφείλονται στην οριζόντια σύμβολου στων πετρωμάτων και έχουν βλέπετε αυτό εδώ το σύμβολο, το σύγμα. Είναι η περιοχή στην οποία η Αφρική έκαιται και συμπλούνται με τοπικά με την ευρασία. Στην Ανατολική τώρα περιοχή, Νότια και Ανατολικά, οι περισσότεροι συσμοί οφείλονται σε πλάγια κίνηση των πετρωμάτων. Τα πετρώματα γλιστράει το ένα πλάγια σε σχέση με το άλλο. Ούτε συμπιέρονται αλλά ούτε και τεντώνονται. Και σε όλη την επιφάνεια της Κρήτης και στο Νότιο Αιγαίο, οι περισσότεροι συσμοί οφείλονται σε οριζόντιο τέντωμα. Είναι αυτό που λέμε που σπάει το φλοιό του Αιγαίου και τον αναγκάζει να βυθιστεί και έτσι βέβαια διακόν στο κρητικό πέλαγος όλο και διευρύνται όπως θα δούμε και οριζόντια αλλά και σε βάθος. Αυτή λοιπόν η περίεργη κατάσταση οφείλανται σε αυτή την ιδιαίτερη προσέγγιση που κάνει η Αφρική με την Ευρώπη και βλέπετε αυτές εδώ οι γραμμές, αυτό εδώ το σχήμα, αντικατοπτρίσσουν αυτές τις βαθιές τάφρους του Στράβωνα, του Τίλ Πλήνιου και του Πτωλεμμέου. Εμείς βέβαια σήμερα έχουμε τη δυνατότητα, παλιότερα απλά το παρατηρούσαμε και προσπαθούσαμε να το ερμηνεύσουμε, αλλά σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να μετρήσουμε με χρήση των δορυφόρων, των σύγχρονων δορυφόρων και με τα γεωγραφικά στήματα προσδιορισμού θέσης, τις απόλυτες μετακινήσεις κάποιων περιοχών της επιφάνειας της Γης σε χιλιοστά, ακόμα σε χιλιοστά ένα έτος. Και έτσι λοιπόν με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να διαπιστώσουμε με ποιον τρόπο, προς ποια κατέσθηση και με τι ρυθμό διάφορα κομμάτια της ξηράς μπορούν να μετακινούνται πάνω στην επιφάνεια της Γης, όπως κινούνται οι λιθοσφαιρικές πλάκες. Έτσι λοιπόν σε αυτό εδώ το διάγραμμα του καλού φίλου του Κώστα του Παπαζάχου φαίνεται ο τρόπος με τον οποίο μετακινούνται διάφορα κομμάτια της ξηράς στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η κατάσταση λοιπόν δεν είναι έτσι απλή όπως παρουσιάσαμε, δηλαδή επισιάζει η Αφρική την Ευρώπη, συγκρούονται και δημιουργούνται όλα τα φαινόμενα. Είναι ακόμα πιο σύνθετη γιατί όλη η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου επηρεάζεται από την κίνηση την οποία πραγματοποιεί η πλάκα της Αραβίας. Ουσιαστικά ο λίχες όνεισος της Σαουδικής Αραβίας που ήταν κάποτε ενωμένη στην Αφρική, ξεκόλλησε από την Αφρική πριν από 13 εκατομμύρια χρόνια και από τότε διαρκώς κινείται προς τα βόρεια όπως δείχνει αυτό εδώ το βελάκι. Με αποτέλεσμα αυτή η κίνηση να πιέζει την κεντρική Ασία, την κεντρική Ανατολία και να αναγκάζει όλη αυτή την περιοχή της Τουρκίας να μετατοπίζεται προς τα δυτικά. Και οι ρυθμοί με τις οποίες μετατοπίζεται βλέπετε τα νούμερα είναι από 2 μέχρι 2,5 εκατοστά το χρόνο. Αυτή λοιπόν η μετατόπιση γίνεται σε ένα πολύ μεγάλο σπάσιμο που έχουν τα πετρώματα, είναι αυτή εδώ η γραμμή που είναι το ρήγμα της Ανατολίας. Και αυτή η γραμμή βλέπετε καταλήγει σχεδόν στο κεντρικό Αιγαίο, βλέπετε μια διακεκομένη γραμμή. Δεν φαίνεται πάνω στην επιφάνεια αλλά υπονοεί ότι αυτό το πολύ μεγάλο ρήγμα περνάει κάτω από τον κορμό της Ελλάδας, κάτω από τη ραχοκοκαλιά της Πίνδου και συνεχίζεται και καταλήγει εδώ στα Ιόνια νησιά όπου έχουμε και την πολύ μεγάλη σεσμικότητα, τη μεγαλύτερη σεσμικότητα στο ελλαδικό χώρο. Αυτό λοιπόν το ρήγμα μετατοπίζει την περιοχή της Τουρκίας προς το Αιγαίο και έτσι σπρώχνει αντίστοιχα όλο το Νότιο Αιγαίο, την Πελοπόννησο, την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα 3,5 εκατοστά το χρόνο νοτιότερα. Αυτές είναι μετρήσεις που έχουμε κάνει με δορυφόρους. Με απλά λόγια δηλαδή, όλο το κομμάτι του Αιγαίου, το οποίο είναι από τις Ποράδες και κάτω και τη Στερεά Ελλάδα, έχει ξεκολλήσει από την υπόλοιπη Ευρώπη και μετακινείται κάθε χρόνο προς τα Νότια, 3,5 εκατοστά. Αυξάνοντας δηλαδή την απόσταση της Σαλονίκης-Κρήτης 3,5 εκατοστά το χρόνο. Εδώ τώρα, αν θέλουμε να δούμε ρυθμούς προσέγγισης με την Αφρική θα πρέπει να προσθέσουμε και το 1 εκατοστό περίπου που προσεγγίζει η Αφρική την Ευρώπη γενικότερα και κατά συνέπεια η Κρήτη με την Αφρική πλησιάζουν εδώ και 13 εκατομμύρια χρόνια περίπου 4 εκατοστά το χρόνο. Αυτές οι παρατηρήσεις έχουν οδηγήσει πάρα πολλούς επιστήμονες στο να διατυπώσουν την άποψη ότι το Νότιο Αιγαίο αποτελεί μια ανεξάρτητη λιθοσφαιρική πλάκα. Μια πολύ μικρή ανεξάρτητη λιθοσφαιρική πλάκα είναι αυτό εδώ το μπλε κομματάκι της Γης ανάμεσα στις μεγάλες πλάκες της Αφρικής και της Ευρασίας και καταλαβαίνετε ότι όταν ένας μικρός μικρός βρίσκεται ανάμεσα σε δύο γίγαντες τότε δέχεται όλη την πίεση και όλη την παραμόρφωση και όλες τις συνέπειες από την μεταξύ τους προσέγγιση. Γι' αυτό λοιπόν έχουμε όλη αυτή την πολύπλοκη γεωλογική κατάσταση στο χώρο της Κρήτης. Έτσι λοιπόν με αυτούς τους ρυθμούς εδώ και 13 εκατομμύρια χρόνια η Κρήτη και το Νότιο Αιγαίο ταξιδεύουν προς τα νότια και έτσι αν υποθέσουμε ότι η θέση της Κρήτης σε σχέση με την Αφρική πριν από 13 εκατομμύρια χρόνια ήταν αυτή που βλέπετε, στα 5 εκατομμύρια χρόνια έφτασε σε αυτήν εδώ την απόσταση, σήμερα η Κρήτη είναι σε αυτήν την θέση και βέβαια σε μερικά εκατομμύρια χρόνια, να συνεχιστούν οι ίδιοι ρυθμούς με τους οποίους μετακινούνται τα πετρώματα, ουσιαστικά η Κρήτη θα έχει ενωθεί με την Αφρική γιατί θυμηθείτε στα βόρεια παράλια της Αφρικής υπάρχει μια υποθαλάσσια οροσυρά που συνεχώς μεγαλώνει και σε εκείνη την περίπτωση, σε αυτήν την χρονική διάρκεια, ουσιαστικά αυτή η οροσυρά θα έχει βγει από τη θάλασσα και θα έχει ενωθεί μαζί με την Κρήτη και πλέον θα παίρνουμε το λεωφορείο να πάμε στην Αφρική. Αυτό λοιπόν είναι το ταξίδι ουσιαστικά που έχει κάνει η Κρήτη όλα αυτά τα 13 εκατομμύρια χρόνια και αυτό που ενδεχομένως θα κάνει και στο μέλλον αν συνεχιστούν αυτοί οι ρυθμοί. Και πάμε τώρα να δούμε τις συνέπειες αυτών των γεωλογικών δεργασιών πάνω στο νησί και πώς ουσιαστικά δημιουργήθηκε αυτό που λέμε το πολύπλοκο ανάγλυφο που έχει η Κρήτη που όπου και να πας κάθε ένα χιλιόμετρο σε εντυπωσιάζει με τις αλλαγές που βλέπουμε στη μορφολογία, τους γκρεμούς, τα φαράγια, τα οροπέδια, τις χυλάδες. Η Κρήτη λοιπόν εξαιτίας αυτών των παραμορφώσεων είναι σπασμένη, καταγερματισμένη από πάρα πολλά ρήγματα. Εδώ σε αυτόν τον απλό χάρτη έχω βάλει τα σημαντικότερα ρήγματα που μπορούμε να παρατηρήσουμε στο νησί. Δεν είναι τυχαία ότι τα ρήγματα βλέπετε οριοθετούν τις μεγάλες οροσηρές. Οι πρόποδες ουσιαστικά των μεγάλων οροσιών της Κρήτης οριοθετούνται από αυτές τις μαύρες ή τις κόκκινες γραμμές. Είναι τα ρήγματα που διαμορφώνουν, μετατοπίζουν κυρίως κατακόρυφα τα διάφορα πετρώματα. Αυτά λοιπόν τα ρήγματα, τα περισσότερα που έχουμε πάνω στο νησί, έχουν δημιουργηθεί από αυτή την οριζόντια έκταση το τέντωμα που δέχεται όλο το Νότιο Αιγαίο και με αυτόν τον τρόπο τεντώνει, σπάει, κάποιες περιοχές βυθίζονται, αλλά το περίεργο θα δούμε ότι είναι και κάποιες περιοχές που ανασυκώνονται εκτός του ότι βυθίζονται. Έτσι λοιπόν με αυτόν τον τρόπο έσπασε η Κρήτη σε διάφορα κομμάτια στο γεωλογικό παρελθόν. Κάποιες περιοχές, οι σημερινές κυλάδες, καλύφθηκαν από τη θάλασσα. Εκεί αποτέθηκαν τα πιο πρόσφατα πετρώματα που έχουμε στο νησί. Είναι στην περιοχή του Ιρακλίου, της Μεσαράς, του Ρεθύμνου, βόρεια των Χανίων, της Ιεράπετρας, της Ιττίας, είναι περιοχές που για περίπου τα τελευταία 13 εκατομμύρια χρόνια ήταν κάτω από τη θάλασσα σκεπασμένες και εκεί σχηματίστηκαν τα έφορα πετρώματα που καλλιεργούμε σήμερα στο νησί. Το σημαντικό είναι ότι πολλά από αυτά τα ρίγματα, τα περισσότερα θεωρούμε ότι είναι παλιά, είναι ανενεργά. Τα κίνησαν κάποτε τα πετρώματα στο γεωλογικό παρελθόν, σήμερα δεν έχουν δυνατότητα να τα ξαναμετακινήσουν. Τα λέμε γεωλογικά αυτά τα ρίγματα. Υπάρχουν όμως και κάποια ρίγματα που είτε τα έχουμε παρατηρήσει εν όργανα, δηλαδή με σεισμογράφους και έχουμε καταγράψει δραστησμική δραστηριότητα που σχετίζεται με αυτά τα ρίγματα, είτε έχουμε αναγνωρίσει πρόσφατες μετακινήσεις των πετρωμάτων και αυτά τα ρίγματα τα χαρακτηρίζουμε ενεργά και είναι λίγο πολύ αυτά που φαίνονται με το κόκκινο χρώμα σε αυτό το χάρτη. Έτσι λοιπόν, από τα πιο ενεργά ρίγματα που ξέρουμε πάνω στο νησί είναι αυτή η κόκκινη γραμμή που είναι στην περιοχή της Ιερά Πετρας. Είναι αυτό εδώ το ρίγμα της Ιερά Πετρας που διαμορφώνει όλο αυτό το γκρεμό μπροστά στην οροσυρά του Όρνου. Είναι στη συνέχεια το ρίγμα του Καστελιού, αυτό που οριοθετεί από τα δυτικά όλη την οροσυρά της Δίκτης, πολύ κοντά στο αεροδρόμιο που θα κατασκευάσουμε. Αυτό είναι ένα ρίγμα το οποίο έχει μετρηθεί εν όργανα, δίνει μικροσυσμική δραστηριότητα δηλαδή δίνει πολλούς και μικρούς σεισμούς αλλά δεν έχει καταγραφεί τουλάχιστον σε ιστορικούς χρόνους ή από όργανα να έχει δημιουργήσει κάποιο ισχυρό σεισμό στην περιοχή. Παρ' όλα αυτά έχει σεισμική δραστηριότητα. Στη συνέχεια είναι το ρίγμα αυτό που κόβει σχεδόν όλη τη Μεσαρά και κατεβαίνει μέχρι τον Κομμό. Είναι ενεργό ρίγμα, έχει δώσει σεισμού, στο 2005 έδωσε ένα σεισμό στην περιοχή του Ασιμίου, κοντά στα Πέντε Ρίχτερ με αρκετές ζημιές μικρές βέβαια στα γύρω χωριά. Το ρίγμα του Σπηλίου, νότια του Ρεθύμνου, ένα από τα ενεργά επίσης αρκετά ενεργά ρίγματα και από τα πιο ενεργά βέβαια είναι το ρίγμα που διατρέχει όλη τη νότια ακτογραμμή των Λευκών Ωραίων, το ρίγμα της Αγίας Ρουμέλης. Ένα ρίγμα εδώ στην περιοχή του Ροδοπού που κι αυτό με διεολογικές παρατηρήσεις έχουμε βρει ότι έχει μετακινήσει τα τελευταία περίπου 15.000 χρόνια τα πετρώματα σχετικά μεταξύ τους και το ρίγμα που οριοθετεί τη δυτική ακτογραμμή της Κρήτης είναι ένα ρίγμα που το 1981 έδωσε έξι ρίχτερ σεισμό. Αυτά λοιπόν είναι ρίγματα ενεργά που έχουν δώσει πολύ πρόσφατα ή έχουν τη δυνατότητα να δώσουν ένα σεισμό. Έτσι λοιπόν με αυτά τα ρίγματα κερματίστηκε η ξηρά, έσπασε σε διάφορα πετρώματα και σε διάφορα κομμάτια και δημιουργήθηκαν οι κυλάδες και οι οροσυρές που έχουμε πάνω στο νησί. Ένας άλλος χάρτης από μια παλιότερη μελέτη είναι η περιοχή του Ηρακλείου. Όλες οι μαύρες γραμμές είναι ρίγματα που βλέπετε εδώ, δεν σημαίνει ότι αυτά τα ρίγματα είναι ενεργά. Είναι παλιά σπασίματα αλλά ακριβώς δείχνουν και είναι λίγα ρίγματα σε σχέση με αυτά που πραγματικά υπάρχουν, τα πιο μεγάλα. Όλα τα πετρώματα είναι κατακυρματισμένα, είναι θρηματισμένα εξαιτίας αυτών των έντονων παραμορφώσεων και βλέπετε ότι είναι και σε διάφορες διευθύσεις. Κάποια είναι από βορρά προς νότο, κάποια είναι από ανατολή προς δύση, κάποια είναι πλάγια, είναι λουξά. Βλέπετε διάφορα λοιπόν ρίγματα που σε διάφορες γεωλογικές περιόδους επηρέασαν την περιοχή. Η ανάλυση τώρα της μορφολογίας των λεκανών της Κρήτης μας έδειξε ότι οι πρώτες λεκάνες που δημιουργήθηκαν πάνω στο νησί έγιναν πριν από 10 με 12 εκατομμύρια χρόνια και ήταν στη διεύθυση ανατολής δύσης, λίγο πολύ όπως είναι η λεκάνη της Μεσαράς σήμερα. Αυτές ήταν τα πρώτα βυθίσματα που δημιουργήθηκαν στο νησί. Στη συνέχεια περίπου στα 6 με 7 εκατομμύρια χρόνια δημιουργήθηκαν άλλα ρίγματα τα οποία δημιούργησαν τις κηλάδες στη διεύθυση Βορρανότου. Βυθίσματα δηλαδή στη διεύθυση Βορρανότου, όπως περίπου είναι η κηλάδα του Ηρακλίου, ανάμεσα στον Ψηλωρίτη και στα λαστιώτικα βουνά. Ή όπως είναι ο κόλπος για παράδειγμα της Κυσάμου στη Δυτική Κρήτη με αυτές τις δύο, τις μακρόστερες χεσονίσου και αυτό το βύθισμα. Αυτά λοιπόν τα βυθίσματα ακολούθησαν στη συνέχεια και πολύ πιο πρόσφατα είχαμε αυτά εδώ τα βυθίσματα που βλέπετε σε διάφορες διευθύσεις τα τελευταία 3 εκατομμύρια χρόνια που με μικρότερο σε μέγεθος με τα κινήσεις έσπασαν όμως τα πετρόματα και δημιούργησαν επίσης μια πιο μεγάλη πολυπλοκότητα. Ένα παράδειγμα ακριβώς για να δούμε πώς έσπασαν τα πετρόματα και πώς δημιουργήθηκαν οι κηλάδες είναι ο γιούχτας. Ο γιούχτας έχει αυτή τη μακρόστενη διάταξη από βορρά προς νότο, μια έξαρση που ξεχωρίζει μέσα στη τεκτονική κυλάδα του Ηρακλείου που εμείς οι γεωλόγοι το λέμε τεκτονικό κέρατο. Μεξαιτίας τεκτονισμού, σπασίμοντας των πετρομάτων, στέκεται όρθια κατά κόρυφα. Για να δούμε πώς δημιουργήθηκε ο γιούχτας θα πρέπει να σκεφτούμε ότι πριν από 15 εκατομμύρια χρόνια η Κρήτη ήταν σχετικά επίπεδη όπως θα δούμε και εξαιτίας της δράσης των ρυγμάτων κάποιες περιοχές βυθίστηκαν, όπως βλέπουμε εδώ στο κέντρο η κυλάδα του Ηρακλείου, κάποιες περιοχές παρέμειναν ψηλότερα και δεν σκυπάστηκαν από τη θάλασσα όπως είναι τα Λασιτιώτικα βουνά ή ο Ψιλωρήτης που ταυτόχρονα ενώ η περιοχή του Ηρακλείου βυθιζόταν, αυτά ανασηκωνόταν κιόλας. Στη συνέχεια κάποια άλλα ρύγματα δημιουργήθηκαν με την πάροδο του χρόνου, όπως αυτές εδώ οι μαύρες γραμμές που άρχισαν να ανυψώνουν το κεντρικό κομμάτι και με αυτόν τον τρόπο σιγά σιγά ανυψώθηκε ο Γιούκτας και στην ουσία έμεινε σαν ένα νησί γύρω γύρω από τη θάλασσα που υπήρχε στον κόλπο του Ηρακλείου. Και ταυτόχρονα βλέπετε εδώ τα πετρώματα, τα βουνά διαβρώνονταν, δημιουργούσαν εζήματα, τα εζήματα έφτιαξαν τα συμπερινά έφορα εδάφη στην περιοχή των Μαρχανών, που είναι η μια υπολεκάνη στην περιοχή του Ηρακλείου αλλά και σε όλη την Κρήτη με αντίστοιχο τρόπο. Έτσι στην ουσία όταν κανείς στην κορφή του Γιούκτα και βλέπει απέναντί του θα πρέπει να σκεφτεί ότι πριν από περίπου 8-9 εκατομμύρια χρόνια ήταν μια θάλασσα και απέναντι θα έβλεπε κάποιες κορυφές, κάποια νησάκια που θα ήταν ο Ψιλωρήτης ή από την άλλη μεριά θα ήταν τα Λασιθιώτικα βουνά. Και βέβαια η κρεμή που έχει ο Γιούκτας και από τις δυο τουμεριές και από την Δυτική που είναι αυτή εδώ η εικόνα και από την Ανατολική είναι τα πολύ μεγάλα ρήγματα. Τα ρήγματα που έσπασαν τα πετρώματα τα μετακίνησαν. Αυτός εδώ ο επίπεδος τείχος είναι ένα τέτοιο σπάσιμο, μια επιφάνεια ενός ρήγματος. Πάνω σε αυτόν τον τείχο το σπάσιμο τα πετρώματα μετακινήθηκαν, γλίστρισαν, έπεσαν, βρέθηκαν κάτω από τη θάλασσα και σχημάτισαν τις διάφορες λεκάνες. Πάρα πολλοί συνάδελφοι, κυρίως βέβαια οι συνάδελφοι του Ελκεθέ που έχουν αυτή τη δυνατότητα, έχουν πραγματοποιήσει αρκετές έρευνες στο θαλάσσιο χώρο γιατί είναι ο χώρος που είναι ο πιο δύσκολα προσβάσιμος για τους περισσότερους επιστήμονες και έχουν χαρτογραφίσει τις πιο πρόσφατες κυλάδες στα τεκτονικά βυθίσματα που έχουμε στο χώρο του Αιγαίου και βλέπετε είναι αυτό το μπλε περίπου χρώμα. Αυτές εδώ είναι κυλάδες οι οποίες έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία τρία εκατομμύρια χρόνια. Βυθίσματα δηλαδή στο χώρο του Αιγαίου που προκλήθηκαν τα τελευταία τρία εκατομμύρια χρόνια και τα περισσότερα βέβαια από αυτά οφείλονται σε καινούργια ρίγματα, ρίγματα που τα περισσότερα από αυτά είναι ενεργά. Και βλέπετε εδώ για παράδειγμα προς τον κόλπο εδώ της Αργολίδας αυτό το πολύ μεγάλο βύθισμα. Στην περιοχή εδώ της Αμοργού τα μεγάλα βυθίσματα όπου έχουμε και αντίστοιχη σεσμικότητα ή στο κρητικό πέλαγος αντίστοιχες περιοχές που όλα τους οριοθετούνται από αυτές τις μαύρες γραμμές που είναι ρίγματα που ακόμα και σήμερα λοιπόν σπάνε και βυθίζουν τα πετρώματα. Και μια πολύ πιο πρόσφατη έρευνα στην περιοχή της Αμοργού χαρτογράφησε με απόλυτη λεπτομέρεια αυτά τα ρίγματα. Και μάλιστα αυτά τα ρίγματα είναι τόσο εντυπωσιακά υπό θαλάσσια όπως τα αντίστοιχα ρίγματα που βλέπουμε πάνω στην ξηρά. Είναι απότομα σπασίματα των πετρωμάτων και βλέπετε ότι αυτά εδώ ουσιαστικά είναι κάτι αντίστοιχο με αυτό που βλέπαμε πριν στο Γιούχτα. Αυτό μάλιστα είναι το ρίγμα που έδωσε τον σεισμό των 7 ρίχτερ του 1958, το σεισμό της Αμοργού που προκάλεσε και ένα μικρό τσουνάμι που έπληξε και την περιοχή του Ηρακλείου. Και βέβαια είναι τα ρίγματα πάνω στα οποία αναπτύσσεται η φαιστιότητα στην περιοχή της Αντορίνης. Ουσιαστικά τα λεωμένα υλικά που υπάρχουν κάτω από το Αιγαίο βρίσκουν τα ρίγματα σαν σπασίματα διόδους και ανεβαίνουν προς την επιφάνεια και σχηματίζουν τα διάφορα υφαιστιακά κέντρα που καταλήγουν μέχρι τη Σαντορίνη και Νότια. Το περίεργο τώρα σε σχέση με την Κρήτη είναι ότι ναι μεν τεντώνει οριζόντια και άρα βυθίζονται πολλές περιοχές, αλλά ταυτόχρονα στην Κρήτη έχουμε και περιοχές που ανασυκώνονται. Αυτό είναι παράδοξο γιατί συνήθως όταν μια περιοχή τεντώνεται οριζόντια έχει τεντάσει λόγω της βαρύτητας να βυθιστεί, να πέσει προς τα κάτω. Στην Κρήτη όμως παρατηρούμε ότι δίπλα στις περιοχές που βυθίζονται, όπως ήταν οι Κηλάδες, είχαμε περιοχές που ανυψώνονταν και δημιούργησαν τα σημερινά βουνά. Και ήταν ένα παράδοξο που ακόμα και σήμερα δεν έχουμε καταλήξει για ποιο λόγο ακριβώς συμβαίνει. Γνωρίζουμε σίγουρα ότι τα ρήγματα τα οποία έσπασαν και έκοψαν τα πετρώματα και βύθισαν κάποιες περιοχές είναι τα ίδια ρήγματα που ανασύκωσαν τα βουνά. Από τη μια μεριά βυθιζόταν μια περιοχή, από την άλλη μεριά σηκωνόταν τα βουνά. Και έτσι έχουμε για παράδειγμα περιοχές όπως είναι ο Ψυλωρήτης, η κεντρική οδοσυρία του Ψυλωρήτη, που στη βόρεια του υπόρρια βλέπουμε αυτή τη γραμμή που είναι ένα πολύ μεγάλο ρήγμα, το οποίο έκοψε τον Ψυλωρήτη, βύθισε ουσιαστικά την περιοχή που είναι προς το μέρος σας και σήμερα βλέπουμε με τα κινήσεις των πετρωμάτων αυτό το βελάκι, για παράδειγμα αυτές εδώ οι κορφές που είναι η μαύρη κορφή, είναι τα ίδια πετρώματα που βρίσκονται 600 μέτρα χαμηλότερα στην περιοχή που είναι τα πετραδολάκια. Είχαμε μια πτώση ουσιαστικά της περιοχής 600 μέτρα εξαιτίας αυτού του μεγάλου ρήγματος. Ο Ψυλωρήτης στη συνέχεια θα δούμε ότι σηκώθηκε αλλά αυτές οι περιοχές διατηρήθηκαν ακόμα χαμηλότερα. Γιατί το ερώτημα είναι πώς δημιουργούνται αυτές οι ανυψώσεις και γιατί δημιουργούνται αυτές οι μεγάλες ανυψώσεις της Κρήτης. Έχουμε και κάποια πολύ ακραία παραδείγματα, πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των ανυψώσεων που μπορούμε να δούμε σε διάφορες περιοχές του νησιού. Παράδειγμα, η ανύψωση που σχετίζεται με το σεισμό του 365 ΜΧ. Αυτός ο σεισμός είναι ο ισχυρότερος που έπληξε ποτέ τη Μεσόγειο. Υπολογίζεται ότι είχε μέγεθος 8,3 ρίχτερ. Αυτό που εμείς έχουμε παρατηρήσει σε σχέση με αυτό το σεισμό είναι ότι περιοχές της Κρήτης, ειδικά της Νοτιοδυτικής Κρήτης, κατά τη διάρκεια του σεισμού, ανυψώθηκαν απότομα από 9 μέτρα μέχρι 1 με 2 μέτρα όσο πηγαίνουμε πιο ανατολικά. Και ο λόγος που δημιουργήθηκε αυτή η ανύψωση, σύμφωνα με τους περισσότερους επιστήμονες, έχει να κάνει με τη βύθιση της αυρικανικής πλάκας σε εκείνο το σημείο κάτω από την Κρήτη. Είναι λόγω της συμπίεσης ανάμεσα στις δύο περιοχές. Υπολογίζεται ότι υπάρχει ένα ρήγμα, το οποίο όμως δεν το έχουμε βρει, αυτό είναι το ερώτημα. Ένα τέτοιο ρήγμα θα πρέπει να έχει τουλάχιστον ένα μήκος 150 με 200 χιλιόμετρα μήκος και παρ' όλο το βάθος που μπορεί να είναι, υπολογίζεται ότι ο σεισμός είχε ένα βάθος γύρω στα 40 χιλιόμετρα το επίκεντρό του, θα έπρεπε να το έχουμε βρει σε κάποιες από τις έρευνες, στις δυοφυσικές που έχουμε κάνει, είτε ψάχνοντας να βρούμε υδρογονάνθρωκες είτε με τις διάφορες έρευνες που μας δίνουν τη δυνατότητα να δούμε πώς διατάσσονται τα πετρώματα σε βάθος, δεν έχει ανικνευτεί αυτό το ρήγμα. Παρ' όλα αυτά οι περισσότεροι υποστηρίζουν επιστημονώς ότι αυτός ο σεισμός οφείλεται σε ένα ρήγμα που σχετίζεται με τη βήθηση της αφρικανικής πλάκας, προκάλεσε λοιπόν αυτόν τον πολύ ισχυρό σεισμό και τότε περιοχές της Κρήτης ανυψώθηκαν προς τα πάνω. Υπάρχει όμως μια άλλη άποψη που λέει ότι αυτός ο σεισμός μπορεί να δημιουργήθηκε στην ουσία από το ρήγμα που υπάρχει στα Σφακιά, ουσιαστικά το ρήγμα νότια από τα λευκά όρη. Είναι ένα πολύ μεγάλο ρήγμα που ξεκινάει από τη μία άκρη και φτάνει σχεδόν μέχρι τη Μεσαρά. Ενδεχομένως αυτό το ρήγμα έχει το κατάλληλο μήκος για να δώσει έναν δύστυχο σεισμό εάν έχει ενεργοποιηθεί. Μόνο που αυτό το ρήγμα προϋποθέτει ένα επιφανειακό σεισμό γιατί το ρήγμα φτάνει μέχρι την επιφάνεια της Γης. Δεν έχουμε όμως ακόμα καταφέρει να αποδείξουμε πού οφείλεται αυτός ο σεισμός. Το σίγουρο είναι ότι πολλές περιοχές της Κρήτης, όπως η Παλαιόχωρα, έχει ανήψωθεί εννιά μέτρα. Η αρχαία Φαλάσσερνα, το λιμάνι, ανήψωθηκε έξι μέτρα κατά τη διάρκεια του σεισμού και φτάνουμε μέχρι τον Μπλακιά. Από αυτή η ανήψωση είναι περίπου ένα μέτρο. Στη Σούγια, για παράδειγμα, πάει κανείς στο σημερινό λιμανάκι, βλέπει μια γραμμή έξι μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας. Είναι η θέση της παλιάς ακτογραμμής. Το λιμάνι της αρχαίας Φαλάσσερνας είναι σήμερα γεμάτο από υλικά από μπάζα, αλλά είναι έξι μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας, όπως χαρακτηριστικά και οι Κρήτης, τους οποίους έδαιναν τα πλοία. Και βέβαια το ίδιο το λιμάνι γέμισε από τα φερτά υλικά που προκάλεσε το αντίστοιχο Τσουνάμι. Είχαμε ένα Τσουνάμι που συνόδευσε αυτό το σεισμό και μετέφερα υλικά τα οποία μπάζουσαν, γέμισαν στη συνέχεια το λιμάνι. Είναι μια τομή που έχουν κάνει αρχαιολόγοι μέσα στο λιμάνι και βρίσκουν τα ύχνη, ουσιαστικά αυτές οι πέτρες οι ανακατεμένες με διάφορα όστρακα είναι ακριβώς τα ύχνη από το Τσουνάμι που γέμισε την περιοχή. Εδώ είμαστε στην περιοχή του Πλακιά που έχουμε και τη χαμηλότερη από αυτή την ανήψωση βλέπετε εδώ ένα αυλάκι πάνω στους βράχους, ένα οριζόντιο αυλάκι είναι ακριβώς η θέση που είχε η Στάθμη της θάλασσας πριν το σεισμό και αυτό το αυλάκι δημιουργείται και σήμερα ακριβώς αυτό εδώ το σημείο από το μικρό κυματισμό που κάνει η θάλασσα που γλύφει τα πετρώματα τα διαλύει και δημιουργεί αυτό το αυλάκι. Αν ξαναγίνει σεισμός και ανηψώσει την περιοχή αυτό το αυλάκι θα σηκωθεί ακόμα πιο πάνω όπως έχουμε και σε άλλες περιοχές. Έτσι λοιπόν η Κρήτη ανηψώνεται. Διάφορες παρατηρήσεις που έγιναν σε κάποιους από τους χυμάρους της Κρήτης στον τρόπο και στο ρυθμό με τον οποίο διαβρώνεται το νησί μας έδειξαν ένα πολύ σημαντικό αποτέλεσμα. Ένα αποτέλεσμα που μας λέει ότι η Κρήτη τα τελευταία περίπου δύο εκατομμύρια χρόνια ανηψώνεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Και μάλιστα η Κρήτη στην ουσία άρχισε να ανηψώνεται πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια κυρίως από το κεντρικό της κομμάτι, από την περιοχή του Ηρακλείου, της Τιλεκάνης του Ηρακλείου. Πιο πριν υπολογίζουμε ότι δεν θα πρέπει να υπήρχε ξηρά στην Κρήτη που να ξεπερνούσε τα πεντακόσια μέτρα υψόμετρο. Ήταν μια σχεδόν επίπεδη χαμηλή έκταση. Από τα περίπου 1,8 εκατομμύρια χρόνια άρχισε από τα κεντρικά να ανηψώνεται και στη συνέχεια με γρήγορους ρυθμούς στην περιοχή τη Δυτική και την Ανατολική. Και έτσι στην ουσία ανατρέπεται μια παλιά άποψη που επικρατούσε ότι η Κρήτη σηκώνεται από τα Δυτικά και βουλιάζει από τα Ανατολικά. Γιατί η πιο γρήγορη ρυθμή ανήψωσης που έχουμε βρει είναι στα Λευκά Όρι και στην περιοχή της Ζάκρου που είναι 1,2 χιλιοστά το χρόνο. Θα μου πείτε 1,2 χιλιοστά δεν μπαίνει τίποτα. Σε 1 εκατομμύριο χρόνια είναι 1.000 μέτρα. Για αυτό λέμε ότι σε 2 εκατομμύρια χρόνια ουσιαστικά περιοχές της Κρήτης, κυρίως τα ψηλά βουνά, σηκώθηκαν 2.000 μέτρα. Και άρα αυτό που βλέπουμε εμείς σήμερα στην Κρήτη σαν ψηλά βουνά είναι ένα πολύ πιο πρόσφατο χαρακτηριστικό του νησιού, δημιουργήθηκε τα τελευταία 2 εκατομμύρια χρόνια. Και με αυτόν τον τρόπο ουσιαστικά μπορούμε να υπολογίσουμε και αντίστοιχα και να καταλάβουμε πώς ανηψώθηκε όλο το νησί τα τελευταία 2 εκατομμύρια χρόνια και πήρε αυτό το ενιαίο σχήμα και τη μορφή που έχει και σήμερα. Αυτές τις ανηψώσεις μπορούμε να δούμε πολύ χαρακτηριστικά στην κάτω Ζάκρου. Έτσι απέναντι από τον κόλπο της Ζάκρου στον Τραώσταλο να θυμάμαι τις κορυφές βλέπουμε αυτά τα σκαλοπάτια πάνω στο ανάγλυφο που κάθε ένα από αυτά τα σκαλοπάτια είναι θέσεις της παλιάς ακτογραμμής. Η θάλασσα έχει την τάση να διαβρώνει την ακτογραμμή και να σχηματίζει πλατφόρμες όπως τις λέμε με πολύ μικρή γωνία κλήσης και κάθε φορά που η ξηρά ανασηκωνόταν προς τα πάνω η θάλασσα κατέβαινε χαμηλότερα διαμόρφωνε μια χαμηλότερη πλατφόρο με ένα χαμηλότερο σκαλοπάτι ξανασηκωνόταν πιο ψηλά κατέβαινε πιο κάτω η θάλασσα και καινούργιο σκαλοπάτι του καθεξής. Δεν μπορούμε να υπολογίσουμε πότε ήταν για παράδειγμα η θάλασσα εδώ πάνω στην κορυφή σε αυτό το σκαλοπάτι γιατί είναι πολύ δύσκολο να χρονολογίσουμε κάτι και να πούμε ότι εκείνη την περίοδο η θάλασσα ήταν εδώ. Η διάβροση των νερών έχει ξεπλύνει τα πάντα άρα δεν υπάρχει κάποιο ύχνος. Αυτό που μπορούμε να πούμε μόνο είναι ότι εδώ στο χαμηλότερο σκαλοπάτι που είναι περίπου 20 μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας ζούσαν εκείνη την εποχή οι νάνοι υποπόταμοι και τα ελάφια γιατί τα έχουμε βρει απολυθωμένα στο δάπεδο των σπηλαίων που υπάρχουν σε αυτή την περιοχή και ξέρουμε ότι αυτά έζησαν πριν από 100.000 με 50.000 χρόνια. Άρα κάπου εκεί θα πρέπει να ήταν αυτό το σκαλοπάτι της θάλασσας πριν από 100.000 ή 50.000 χρονιά. Τώρα πώς εξηγείται λοιπόν αυτή η έκταση. Πώς εξηγείται η έκταση μαζί με την ανίψωση που έχουμε στην Κρήτη. Εδώ βλέπουμε ένα τρισδιάστατο σχήμα του βυθού της Κρήτης νότια της Ιεράπετρας. Είναι ακριβώς νότια της Ιεράπετρας. Βλέπετε μια τεράστια επικυλομορφία που έχει ο βυθός. Αυτές είναι οι τάφοι, ο στράβωνας, τα μεγάλα βάθη, στη συνέχεια πιο πέρα ο πτωλεμαίος και ο του καθεξής. Και αυτή εδώ είναι η πλάκα της Αφρικής που βυθίζεται. Η οροσυρά που διαμορφώνεται βόρεια της Αφρικής είναι αυτή εδώ. Και στην ουσία αυτό που μας δείχνει αυτό το σχήμα είναι ότι πολλά από τα εζήματα που σήμερα καλύπτουν το Μεσόγειο, ακολουθούν την πλάκα της Αφρικής η οποία βυθίζεται κάτω από το Αιγαίο. Αυτά τα εζήματα είναι όμως προέρχονται από την ξηρά. Είναι χρωμάτια, είναι χαλίκια, είναι λάσπη, είναι άμμος της ξηράς. Κατά συνέπεια είναι ελαφριά υλικά. Δεν είναι όπως τα υφυστιακά που είναι και άλλοι ουσπηθμένας. Και έτσι όταν θα βγουν κάτω από την Κρήτη δεν μπορούν να συνεχίσουν να βυθιστούν σε μεγάλο βάθος γιατί είναι ελαφριά και έρχονται και κολλάνε κάτω από το νησί. Και έτσι λοιπόν συνδιαρκώς μπαίνουν υλικά κάτω από την Κρήτη, κολλάνε κάτω από την Κρήτη και συνδιαρκώς τη σηκώνουν όλο και προς τα πάνω. Και έτσι με αυτόν τον τρόπο στην ουσία τα υλικά αυτά που έρχονται από την αυτομπυθμένα της Αφρικής και μπαίνουν κάτω από την Κρήτη, προσκολούν κάτω από την Κρήτη και επειδή είναι ελαφριά συνεχώς τη σηκώνουν προς τα πάνω. Και έτσι είναι μια εξήγηση με την οποία μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτό το φαινόμενο ότι ταυτόχρονα η Κρήτη τεντώνει αλλά και κάποιες περιοχές τη σηκώνουν. Γιατί υπάρχουν ακόμα αυτά τα εζήματα κάτω από την Μεσόγειο, στον πυθμένα της Μεσογείου που κολλάνε κάτω από την Κρήτη και την ανασυκώνουν και με αυτόν τον τρόπο έχουμε αυτό το παράδοξο. Ποιο είναι τώρα το αποτέλεσμα στο ανάγκληφο των ανηψώσεων. Είναι κάποια μορφολογικά χαρακτηριστικά που χαρακτηρίζουν το νησί μας, όπως για παράδειγμα τα φαράγκια. Τα περισσότερα φαράγκια όπως βλέπετε σε αυτό το χάρτη ξεκινάνε όλα από ένα ρήγμα, από εκεί που έχουν σπάσει τα πετρώματα και έχουν σηκωθεί τα βουνά, όπως βλέπετε σε αυτό εδώ το σχηματάκι. Όλα σχετίζονται με κάποιο ρήγμα είτε είναι υπό θαλάσσιο είτε είναι ρήνυμα πάνω στην ξηρά. Και ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι ακριβώς τα φαράγκια δημιουργούνται επειδή τα βουνά ανασυκώνουν και αυτή η ανήψωση αναγκάζει το νερό να σκάψει τα πετρώματα όλο και πιο βαθιά. Τα πετρώματα ποιά όμως? Τα πετρώματα που είναι αθρακικής σύστασης όπως είπαμε που καλύπτουν το 70% της έκτασης της Κρήτης. Γιατί αυτά τα πετρώματα διαλύονται από το νερό όπως η ζάχαρη διαλύεται μέσα σε ένα ποτήρι. Διαλύονται πάρα πολύ εύκολα. Και έτσι λοιπόν όταν μια περιοχή ανηψώνεται τότε το νερό που ρέει επιφανειακά αναγκάζεται να σκάψει όλο και πιο βαθιά για να φτάσει το επίπεδο της σταθμής της θάλασσας. Και έτσι λοιπόν με αυτόν τον τρόπο σκάβει το νερό τα βαθιά φαράγκια αλλά σκάβει και τα βαθιά σπήλαια. Ο Σάβας εδώ τα ξέρει τα περισσότερα. Στην Κρήτη έχουμε τα βαθύτερα σπήλαια όλης της Ελλάδας και κάποια από τα βαθύτερα των Βαλκανίων. Εδώ λοιπόν αυτό που βλέπετε είναι μια τομή που δείχνει πως αναπτύσσονται δύο σπήλαια στα λευκά όρη. Αυτός εδώ είναι ο Γουργούθακας. Είναι στην ουσία ένα πηγάδι κατακόρυφο το οποίο κατεβαίνει κατεβαίνει και φτάνει στα 1200 μέτρα βάθος από την επιφάνεια. Ένα τεράστιο πηγάδι που το νερό κατεβαίνει κατακόρυφα. Και αυτό εδώ είναι ένα δεύτερο σπήλαιο το λιοντάρι που αρχικά αναπτύστηκε αυτός ένα πηγάδι. Στη συνέχεια βρίσκει ένα εμπόδιο. Δεν μπορεί να συνεχίσει το νερό πολύ προς τα κάτω. Ακολουθεί μια λοξυπορία, ξαναβρίσκεται ένα άνοιγμα και ξαναχάνεται πάλι στα βάθη της γης. Είναι 1100 μέτρα κι αυτό αν θυμάμαι βάθος. Και τα σπήλαια αυτά τα βαθιά και τα φαράγκια δημιουργούνται ακριβώς επειδή η ξηρά ανυψώνεται. Σπάει το ρήγμα τα πετρώματα, ανυψώνει μια περιοχή, αναγκάζει το νερό να σκάψει όλο και πιο βαθιά και να διαλύσει τα πετρώματα αθρατικά και να δημιουργήσει σιγά σιγά το φαράγκι. Και με αυτόν τον τρόπο από την κίνηση των πετρωμάτων πάνω στα ρήγματα το νερό σκάβει και δημιουργεί τα φαράγκια. Έχουμε αρκετά εντυπωσιακά, το φαράγκι του Χ ίσως είναι το πιο εντυπωσιακό από όλα, για το λόγο ότι αναπτύσσεται πάνω στο ενεργό ρήγμα της Ιεράπετρας που σας έλεγα. Αυτός ο γκρεμός εδώ είναι ακριβώς το ρήγμα της Ιεράπετρας που έχει κόψει τα πετρώματα και ανασυχώνει τα βουνά από πίσω. Αυτή λοιπόν η πρόσφατη ανήψωση, γιατί είναι πολύ πρόσφατη, έχει αναγκάσει το νερό να σκάβει όλο και πιο βαθιά τα πετρώματα, να δημιουργήσει αυτή τη ρογμή πάνω στην επιφάνεια του ρήγματος και βέβαια μέσα το φαράγκι είναι αρκετά δυσπρόσιτο, γιατί είναι πρόσφατο, είναι φρέσκο φαράγκι, το νερό δεν έχει προλάβει να το σκάψει, να το διαμορφώσει, να φτιάξει μια ομαλή κύτη. Αυτό το ρήγμα της Ιεράπετρας έχει καταστρέψει δύο φορές την Ιεράπετρα το 1508, έδωσε 7,5 ρύχτερα, το 1780 πάλι 7 ρύχτερα. Βυθίζει ουσιαστικά όλο αυτό το μπορθωμό, το κομμάτι της Κρήτης και αντίστοιχα ανηψώνει τα βουνά και γι' αυτό το λόγο έχει διαμορφώσει και αυτό το περίεργο φαράγκι που βλέπετε τη μορφή της κύτης. Κανονικά τα ποτάμια έχουν μια ομαλή κύτη που κατεβαίνει ασυμπτωτικά προς το οριζόδιο επίπεδο προς το στάθμι της θάλασσας. Όμως αν προσέξετε εδώ, ακριβώς μετά το ρήγμα της Ιεράπετρας, το φαράγκι δημιουργεί διάφορα σκαλοπάτια, εδώ σαν τη διαστολή με το φαράγκι με την κύτη της Σαμαριάς που είναι πολύ πιο ομαλή, έχει αυτά τα σπασίματα, τα σκαλοπάτια που ουσιαστικά είναι αντίστοιχα με τα σπασίματα που βλέπουμε και στα υπόγεια στα βαθειά σπήλαια πολύ πρόσφατο της γεωλογικής ιστορίας. Και για να ολοκληρώσουμε λίγο και να πούμε και κάτι για την ιστορία, να πούμε και κάτι για την εμφάνιση της ζωής, μετά από αυτά τα στοιχεία που διαμόρφωσαν το ανάγλυφο, θα πρέπει να πούμε ότι η πρώτη ουσιαστικά ζωή στην Κρήτη εμφανίζεται πριν από 15 περίπου εκατομμύρια χρόνια, όταν ακόμα η Κρήτη αποτελούσε ένα κομμάτι αυτής της ενιαίας αιχηγίδας. Τα διάφορα ήδη μετανάστευσαν είτε από την υπηρετική Ελλάδα, είτε από τη Μικρά Ασία και ήρθαν ουσιαστικά και επίκησαν το νησί μας. Είχαμε μια πολύ μεγάλη μετανάστευση και επίκηση ειδών αυτά τα 15 με 7 εκατομμύρια χρόνια, την περίοδο που ονομάζουμε μοιόκαινο και έχουμε μια ποικιλία από ήδη, το πιο χαρακτηριστικό το δεινοθύριο, το γιγάντεο, ένα από τα μεγαλύτερα θηλαστικά παιέσεις ποτέ στο λαδικό χώρο, είχαμε όμως προγόνους των ελεφάντων όπως το μαστόδοντο, είχαμε διάφορα βοηδοί, προγόνους των βοδιών, το υπάριο, το πρόγονο του αλόγο που είναι ένα πολύ σημαντικό απολύ της γης, η Κρήτη δηλαδή είχε σταθερή επικοινωνία με τις γειτονικές ιππύρους και μπορούσε αυτό το ζώο να μεταναστεύσει μέσα από γέφυρες ξηράς, είχαμε βέβαια και ρπετά όπως κροκόδυλους, χελώνες και αυτό το πολύ περίεργο ζώο το χαλικοθύριο το οποίο είναι ένας πρόγονος των σημερινών ερηνόκαιρων, είχαμε καμιλοπαρδάλεις, αντιλόπες, δελφίνια που ζούσαν στη θάλασσα, σιρήνια, θαλάσσιες αγελάδες, μια πλούσια ουσιαστικά παν και για πρώτη φορά στο Πικέρμη στην Ελλάδα και πήρε αυτόν τον όρο Πικερμική, μια ισορροπημένη πανίδα γιατί είχαμε ένα πλούτο απόίδη που προφανώς υπήρχαν και τα σαρκοφάγα και οι μεγάλοι θηρευτές και πρόσφατα πριν από 6-7 χρόνια είχαμε και την πρώτη ένδειξη από ένα μεγάλο σαρκοφάγο το οποίο υπήρχε εκείνη την εποχή, είναι αυτή εδώ η πατούσα που βλέπετε το αποτύπωμα μιας πατούσας από μια ίενα που βρέθηκε στην Δυτική Κρήτη κοντά στην Κίσαμο και έχει ηλικία γύρω στα 7 εκατομμύρια χρόνια. Μπορείτε να δείτε εδώ και τα νύχια ουσιαστικά τα οποία ξεπροβάλλουν τα πέλματα όλη αυτή εδώ λοιπόν είναι το αποτύπωμα της πατούσας που κατανοίξαμε ότι θα πρέπει να είναι και σε κάποια ίενα της εποχής και είναι η πρώτη επιβεβαίωση που περιμέναμε ότι θα είχαμε σαρκοφάγα μεγάλα σαρκοφάγα θηλαστικά εκείνη την περίοδο αλλά δυστυχώς δεν τα είχαμε βρει και δεν τα έχουμε βρει ακόμα από τη μορφή απολυθωμάτων μόνο με αυτή την πατημασιά. Αυτή λοιπόν η πανίδα ουσιαστικά θα πρέπει να πούμε ότι εξαφανίστηκε από την Κρήτη, από το χώρο της Κρήτης την περίοδο που ονομάζουμε Μεσίνιο και κυρίως γύρω στα 5,7 εκατομμύρια χρόνια. Γιατί? Γιατί εκείνη την περίοδο είχαμε μια κρίσιμη και μια δραματική αλλαγή που απαικονίζεται σε αυτό το χάρτη. Και εκεί στα 5,7 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα η επικοινωνία που είχε η Μεσόγειος με το Ατλαντικό Οκεανό κάπου στην Ισπανία και στη Βόρεια Αλγερία έπαψε να υπάρχει με αποτέλεσμα η Μεσόγειος να γίνει μια κλειστή θάλασσα, να απομολωθεί εντελώς από τους γειτονικούς οκεανούς. Άρχισε μια έντονη περίοδος εξάτμησης της Μεσογείου του θαλασσινού νερού που ήταν μέσα στη Μεσόγειο και αυτή εδώ είναι μια αποτύπωση ίσως της κατάστασης που δείχνει ότι ενδεχομένως νερό να διατηρούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα μόνο σ' αυτές τις βαθιές λεκάνες που έχει κυρίως η Ανατολική Μεσόγειος. Αυτό βέβαια είναι κάτι που δεν το δέχονται πάρα πολλοί επιστήμονες, οι άλλοι υποστηρίζουν ότι η Ανατολική Μεσόγειος επειδή έχει μεγάλα βάθη θα πρέπει να διατηρούσε εκτεταμένες ενδεχομένως αλμυρές λίμνες και η Ανατολική και η Δυτική θα πρέπει ένα μεγάλο της μέρος να έχει εντελώς αποξηγαθεί. Και εκείνη την περίοδο είχαμε και κάποιες μετακινήσεις κυρίως στην περιοχή της Ισπανίας, ανάμεσα στην Αφρική και στην Ευρώπη κάποια ήδη κατάφεραν και πέρασαν αυτό το μπορθωμό. Όμως εξαιτίας της εξάτμησης του θαλασσινού νερού σε πάρα πολλές περιοχές της Μεσογείου αποτέθηκαν μεγάλες ποσότητες από γύψο, ορειτό αλάτι και ανιδρύτη. Είναι ουσιαστικά άλατα που αφήνει πίσω το θαλασσινό νερό όταν εξατμίζεται. Αυτές λοιπόν οι ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες που επικράτησαν, η ξηρασία, η αυξημένη θερμοκρασία, μάλλον εξαφάνισαν όλα αυτά τα ζώα που υπήρχαν στην Κρήτη γιατί εκείνη την περίοδο από εκεί και μετά η Κρήτη πλέον άρχισε να λειτουργήσει σαν ένα απομονωμένο νησί. Δεν ενώθηκε από εκεί και με κάποια γειτονική ξηρά και από εκεί και μετά και για πολλά εκατομμύρια χρόνια δεν έχουμε κανένα ύχνος ζωής από μεγάλα ζώα θηλαστικά ή ερπετά πάνω στο νησί. Αυτή λοιπόν η περίοδος δημιούργησε αυτά τα στρώματα της γύψου που στην ουσία σήμερα είναι οι παγίδες για τους υδρογονάθρακες στη Μεσόγειο. Κάτω από αυτούς τους γύψους ψάχνουμε να βρούμε εγκλωδισμένους τους υδρογονάθρακες. Και αυτά ουσιαστικά τα πετρώματα τα βρίσκουμε και στην γνωσσό χρησιμοποιήθηκα σαν δομικό υλικό. Και εδώ τώρα πάμε σε μια πολύ κρίσιμη περίοδο, πολύ σημαντική θα έλεγα παλαιοντολογικά για την Κρήτη. Είναι αυτή ακριβώς η περίοδος του Μεσινίου στα 5,7 εκατομμύρια χρόνια και προσέξτε λίγο εδώ ότι εκείνη την περίοδο η περιοχή της Δυτικής Κρήτης πρέπει να ήταν ακόμα ενωμένη με την Πελοπόννηση. Που σημαίνει ότι υπήρχε επικοινωνία εκείνου του κομματιού της Κρήτης με την ηπειρωτική Ελλάδα. Και ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της περιοχής των Χανίων πρέπει να ήταν με τη μορφή λιμνοθάλασσες. Ρυχές θάλασσες, λιμνοθάλασσες, κάτι εντυστικό με τον Πάλο. Εκεί λοιπόν αποτέθηκαν κάποια συγκεκριμένα πετρώματα κοντά στον κόλλοπο της Κυσάμου στην περιοχή του Τράχυλου δίπλα στο λιμάνι που είναι ακριβώς από κάτω από τα στρώματα της γύψου. Ακριβώς δηλαδή τα πετρώματα αυτά αποτέθηκαν λίγο πριν αρχίσει να εξατμίζεται η Μεσόγειος που ξέρουμε ότι έγινε στα 5,7 εκατομμύρια χρόνια. Αυτά λοιπόν τα πετρώματα φιλοξενούν κάποια αποτυπώματα από διάφορα είδη που έζησαν εκείνη την περιοχή σ' αυτές τις ρυχιές θάλασσες και τα οποία πρόσφατα κάποια από αυτά αποδόθηκαν και σε πρόγωνο του ανθρώπου. Κατ' αρχή τα πιο βαθιά πετρώματα έχουν απολυθώματα από δελφίνια. Ακριβώς εκεί που στέκε το άνθρωπος είχε βρεθεί το κρανίο ενός δελφινιού και ήταν ουσιαστικά τα πρώτα κάποια ρυχά πετρώματα θαλάσσια που αμέσως μετά έχουμε πετρώματα που είναι λιμνοθαλάσσια σηματίστηκαν σε ρυχιές θάλασσες σε ρυχιές λίμνες. Σε αυτά λοιπόν τα πετρώματα βλέπουμε διάφορα ύχνη. Αυτές εδώ για παράδειγμα τις λακουβίτσες που βλέπετε εδώ σε μία σειρά. Αυτά είναι ύχνη από τυπώματα που πιθανόν να οφείλονται σε κάποιο υπάριο ή σε κάποιο αντίστοιχο οπληφόρο ζώο. Έχουμε αντίστοιχα αυτά εδώ τα ύχνη που μοιάζουν να είναι από κάποιο πρόγονο των βοδιών. Ήχνη από πτυνά που πάτησαν στη μαλακή λάσπη, άφησαν το ύχνος τους βλέπετε εδώ και στη συνέχεια το πετρώμα βέβαια από μαλακό στεγνώνει, σκεπάζεται από κάποιο άλλο υλικό για να μην προλάβει να καταστραφεί και πλέον αποτυπώνει και διατηρεί αυτό το ύχνος. Έχουμε ύχνη από σκόλικες όπως έχουμε στο βυθό της θάλασσας ή σε λίμνες που κυκλοφορούν και αφήνουν τα λαγόνια τους, αλλά το πιο σημαντικό είναι αυτά εδώ τα ύχνη που βλέπετε σε αυτή τη μεγάλη πλάκα. Αυτά λοιπόν τα ύχνη βρέθηκαν το 2002 από έναν πολλονό παλεντολόγο και το 2010 αρχίσαμε να τα μελετούμε πισταμένως και παρατηρήσαμε ότι αυτά δείχνουν κάποιες πορείες, κάποιες διαδρομές βάδυσης. Εδώ ό,τι είναι πιο σκούρο αποτυπώνει αυτά τα διαφορετικά ύχνη και εδώ λοιπόν μπορούμε να δούμε αυτές τις πορείες βάθυσης. Υπάρχουν σε όλη την επιφάνεια δύο συγκεκριμένες πορείες, μία είναι αυτή, μία η άλλη, τις βλέπουμε εδώ στις δεξιές εικόνες αυτές τις δύο πορείες. Αυτό εδώ ερμηνεύεται ως αποτύπωμα ενός δεξιού ποδιού, αυτό ως αποτύπωμα ενός αριστερού, ενός δεξιού ποδιού, αριστερό δεξί, αριστερό δεξί. Αυτά λοιπόν τα ύχνη είναι καθαρά ύχνη μιας δίποδης βάδυσης. Βλέπετε εδώ δύο τέτοια ύχνη από λεπτομέρεια, συγγνώμη λίγο, και ουσιαστικά αυτό εδώ είναι ένα πέλμα, μάλλον το δεξί πέλμα, αυτό εδώ είναι το ύχνος από το αριστερό πέλμα. Και όταν αυτά όλα τα ύχνη αναλύθηκαν με ένα laser scanner που έδωσε μια τρισδιάστατη αποτύπωση του χώρου, πήραμε τέτοιες εικόνες, όπως βλέπετε εκεί δεξιά, που δείχνουν ακριβώς τη μορφολογία που έχει αυτό το πόδι. Εδώ λοιπόν μπορεί να διακρίνει κανείς ότι υπάρχει ένα μεγάλο δάχτυλο ας πούμε το κότσι, η φτέρνα, και στη συνέχεια κάποια δάχτυλα, εδώ μπορούμε να διακρίνουμε τα τρία μικρά δάχτυλα, το τέταρτο το πιο μικρό μάλλον δεν έχει αποτυπωθεί, ακριβώς όλο το σχήμα που έχει το πέλμα και σε αυτό εδώ το κάτω σχήμα μπορούμε να διακρίνουμε το μεγάλο δάχτυλο και τα τέσσερα μικρότερα από αυτό το πέλμα. Έτσι λοιπόν αυτά τα ύχνη αποδόθηκαν σε κάποιο πρόγονο ενδεχομένος του ανθρώπου και θα δούμε γιατί του ανθρώπου, το οποίο όμως αποτύπωμα έγινε πριν από 5,7 εκατομμύρια χρόνια. Τα παλιότερα αποτυπώματα δίποδης βάδυσης που έχουμε και σχετίζουμε με πρόγονο του ανθρώπου είναι στην περιοχή Λαϊτόλη της Ταζανίας, που είχαν δημιουργηθεί πριν από 3.3,6 εκατομμύρια χρόνια, είναι ύχνη που έμειναν πάνω στη Ιφεστιακή στάχτη και είναι τα πιο γνωστά βέβαια ύχνη τα οποία αποδίδονται σε έναν αυστραλοπήθηκο, τη γνωστή Λούση που ξέρουμε όλοι. Αυτά λοιπόν τα απολυθώματα μοιάζουν να είναι 2 εκατομμύρια χρόνια πιο παλιά από αυτά τα απολυθώματα της Λούση. Και για να δούμε λίγο την ερμηνεία βλέπουμε διάφορα αποτυπώματα, για παράδειγμα από αρκούδα, πώς είναι, από χιμπατζή, από γορίλα και στη συνέχεια από χιμπατζή. Το βασικό χαρακτηριστικό είναι ότι τα παίλματα αυτά έχουν το μεγάλο δάχτυλο να είναι σχεδόν κάθετα σε σχέση με τα μικρότερα δάχτυλα. Είναι αυτό που ουσιαστικά διακρίνει και τους πρόγονους του ανθρώπου από τους πυθίκους. Βλέπετε κάτω το αποτύπωμα το δικό μας. Το αποτύπωμα ουσιαστικά που έχουμε βρει είναι ξεκάθαρο ότι το μεγάλο δάχτυλο είναι παράλληλο με τα μικρότερα δάχτυλα. Αυτό λοιπόν οδήγησε σε αυτή την ερμηνεία ότι αυτά τα ίχνη βάδυσης έγιναν από κάποιον πρόγονο του ανθρώπου που πρέπει να έζησε πριν από 5,7 εκατομμύρια χρόνια. Και εδώ σε αυτό το δέντρο ουσιαστικά βλέπουμε ότι αυτά τα ίχνη δημιουργήθηκαν αμέσως μετά το διαχωρισμό των προγόνων μας από τους προγόνους του χιμπατζή. Που είναι το πιο κοντινό μας συγγενικό είδος και προφανώς είναι δύσκολο να το αποδώσουμε σε κάποιο από τα γνωστά απολυθώματα. Ξέρουμε με βάση τα χαρακτηριστικά λοιπόν του ποδίου ότι τα πρέπει να είναι κάποιος πρόγονος του ανθρώπου εν τεχωμένως να είναι ανοίγει στην ομάδα των ανθρωπίνων. Ίσως κάποιος από τους πρώτους αυστραλοποιήθηκους, κάποιος που δεν το έχουμε ακόμα ανακαλύψει. Γνωρίζουμε βέβαια για να είμαστε σίγουροι και ακριβής ότι τα παλιότερα απολυθώματα προγόνων του ανθρώπου είναι πριν από 7 εκατομμύρια χρόνια έχουν βρεθεί στην Αφρική. Και στην ουσία τα νέα δεδομένα αυτό που αλλάζουν είναι ότι πρώτον ότι μοιάζει τα παλιότερα απολυθώματα από τυπώματα δίποδης βάδυσης από προγόνου του ανθρώπου και δεύτερον ότι αυτός ο πρόγονος του ανθρώπου διέφυγε από την Αφρική πολύ πιο νωρίς απ' ό,τι πιστεύουμε. Μέχρι τώρα πιστεύουμε ότι οι πρόγονοί μας έφυγαν από την Αφρική σκόρπισαν πριν από 2 εκατομμύρια χρόνια, αλλά εάν όντως αληθέουε και αν αυτά τα αποτυπώματα είναι από πρόγονο του ανθρώπου αυτή η διαφυγή, η διασπορά ξεκίνησε πολύ νωρίτερα. Και για να κλείσουμε ουσιαστικά με τα απολυθώματα να πάμε στο πιο πρόσφατο παρελθόν. Είμαστε πλέον πριν από 2 εκατομμύρια χρόνια, η Κρήτη έχει πάρει τη μορφή που έχει και σήμερα και εκείνη την περίοδο ήρθαν τα τελευταία ζώα που μετανάστευσαν πριν από τον άνθρωπο στην Κρήτη, που ήρθαν κολυμπώντας. Είναι μόνο φυτοφάγα ζώα όπως οι υποπόταμοι που έγιναν στη συνέχεια ή ήρθαν νάνοι, οι ελέφαντες, έχουμε νάνους και κανονικούς ελέφαντες, περίεργες κουκουβάγιες, αυτοί είναι οι Αθηναίοι κρετένσις, περίπου ένα μέτρο ύψος, δεν χρειαζόταν φτερά, είχε πολύ μακριά πόδια, υπήρχαν τα αντίστοιχα μεγάλα ποντίκια, οι αρουρέοι. Και βέβαια τα ελάφια που ήρθαν τελευταία και πήκησαν το νησί και ξέρουμε τα πιο πρόσφατα πολυθώματα ελαφιών είναι πριν από 50.000 χρόνια και εκεί είχαμε τουλάχιστον 5 διαφορετικά είδη από πολύ μικρά σαν μικρά κατσικάκια μέχρι το τσέρβους το μέγιο που χωρίς τα κέρατα ήταν 2 μέτρα ύψος το γιγάντιο αυτό ελάφι. Τα τελευταία ζώα που ήρθαν στο νησί πέρασα κολυμπώντας από την γειτονική ξηρά και βέβαια πολλά τώρα από αυτά τα πολυθώματα, ειδικά των ελεφάντων που έχουμε σε όλα τα νησιά του Αιγαίου, τους νάνους ελέφαντες, αποτέλεσαν τη βάση για να δημιουργηθεί ο μύθος με τους κύκλοπες. Γιατί το κρανί όπως βλέπετε εκεί κάτω ενός ελέφαντα έχει αυτή την πολύ χαρακτηριστική μεγάλη οπή στο μέτωπο που είναι η βάση της προβοσκίδας που ερμηνεύτηκε στην ουσία σε ένα μεγάλο μάτι και στη συνέχεια το σχήμα τους έδωσε τροφή για να πλάσουν αυτούς τους μύθους με τους κύκλοπες που υπήρχαν σε όλα τα νησιά. Όπως αντίστοιχα είχαμε τα συρρήνια, τα αποηθώματα των συρρήνιων που έισα πριν από 6 εκατομμύρια χρόνια, αυτές τις θαλάσσιες αγυλάδες που έδωσαν αντίστοιχα τη βάση για το μύθο με τις γοργόνες που είχαμε στη θάλασσα. Και τέλος ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που θα πρέπει να συσχετίσουμε με αυτή τη γεωλογική εξέλιξη της Κρήτης είναι η εμφάνιση του νερού σε σχέση με τα ρίγματα. Ο κύριος Αγγελάκης τα μελέτησε πολύ όλα αυτά τα φαινόμενα για χρόνια πιο πριν. Υπάρχει ένα παράδοξο. Αν κοιτάξουμε ένα γεωλογικό χάρτη θα δούμε στην ουσία ότι οι άνθρωποι έχουν μια τάση να πάνε και να εγκαθίσταται εκεί που είναι τα ρίγματα. Εδώ βλέπετε ένας γεωλογικός χάρτης νότια του Ψυλωρήτη και έχουμε τις καμάρες. Αυτές οι μαύρες γραμμές είναι τα μεγάλα ρίγματα απορριοδοτούν του Ψυλωρήτη. Τα Βορίζια, είναι ο Ζαρός, είναι η Γέργερ, η Αγία Βαρβάρα, όλα αυτά τα μεγάλα χωριά, τα ιστορικά χωριά, όλα είναι ακριβώς πάνω στα ρίγματα. Αυτά βέβαια μπορούν να είναι παλιά ρίγματα, να μην είναι επικίνδυνα, να μην μπορούν να δώσουν σεισμούς, αλλά το ίδιο γίνεται και στο σπήλι, το ίδιο γίνεται στην ιερά πετρά. Ο άνθρωπος έχει την τάση να πηγαίνει και να εγκαθίσταται κοντά στα ρίγματα. Δεν είναι τυχαία αυτό, ούτε γίνεται για κάποιο λόγο. Βασικός λόγος είναι ότι τα ρίγματα, όπως έχουν κατακερματίσει τα πετρώματα, έχουν κατακερματίσει και αυτό που λέμε υπόγειο υδροφορής, τα υπόγεια νερά, τα οποία διησδύουν μέσα στους ασβεστόληθους που διαλύονται από το νερό, μέσα στα βουνά, κυκλοφορούν υπόγεια και στη συνέχεια, επειδή όπως βλέπετε εδώ σε αυτή την τομή, τα πετρώματα, τα τουβλάκια βλέπετε έχουν σπάσει, έχουν μετακινηθεί οριζότια κατά κόρυφα, όλα αυτά εδώ είναι υπόγειο υδροφορής, οι οποίοι εγκλωβίζονται ανάμεσα στα ρίγματα. Και έτσι, εκεί που υπάρχει ένα ρίγμα, είτε το νερό θα απαγιδευτεί από το ρίγμα, είτε θα καταφέρει να ξεπεράσει το ρίγμα και να δημιουργήσει τις πηγές. Και έτσι από μια μελέτη που είχαμε κάνει με ένας συνάδελφος, τον Μαρίνο, τον Κρυτζοτάκη, στην περιοχή της Παιδιάδας, παρατηρήσαμε ότι οι περισσότερες πηγές και τα πηγάδια είναι ακριβώς πάνω στα ρίγματα. Αλλά όμως και οι οικισμοί, ακόμα από τη μηνοϊκή εποχή, είναι ακριβώς από πάνω, ακριβώς από πάνω από τις πηγές, ακριβώς από πάνω από τα ρίγματα. Εδώ είναι μια θέση, μετά το γαλατά, υπάρχει μια πηγή, πηγή στο αστρίτσι, η πολύ γνωστή πηγή μέσα στο φαράγγι του Αστριτσίου, πάνω στο ρίγμα. Υπάρχει άλλη μια πηγή στη βάση και από πάνω είναι ο οικισμός της Λύκας του, ακριβώς πάνω από τη θέση που υπήρχε το νερό. Έτσι λοιπόν τα ρίγματα ουσιαστικά σπάνε τα πετρώματα, εγκλωβίζουν το υπόγειο νερό και είτε δημιουργούν συνθήκες για να έχουμε πηγές, είτε δημιουργούν τους υπόγειους συνδροφορίς που εμείς σήμερα εκμεταλλευόμαστε. Βλέπετε εδώ μια τομή της Μεσαράς από τα δυτικά προς τα ανατολικά. Οι κάθετες γραμμές είναι ρίγματα, τα μπλέ περίπου χρώματα απεικονίζουν υπόγειους συνδροφορίς. Βλέπετε πόσο είναι σπασμένα σε μικρά μικρά κομματάκια, σε διαφορετικά βάθη, σε διαφορετικά υψόμετρα. Και εκεί έχουμε τις δυο μεγάλες λεκάνες στις μύρες και στον αναποδάρι που εγκλωβίζεται το νερό και το τραβάμα από γεωτρήσεις. Ένα άλλο παράδειγμα ο ψυλορύτης. Αυτή εδώ είναι μια τομή των πετρωμάτων του ψυλορύτη, ξεκινώντας από τις κορφές του ψυλορύτη και κατεβαίνοντας μέχρι τη Μεσαρά. Ο ψυλορύτης είναι ένα βουνό που αποτελείται κυρίως από μάρμαρο και ασβεστόληθο. Ό,τι νερό πέφτει το ρουφάει στο σωτερικό του. Έτσι, λοιπόν, το νερό κατεβαίνει μέσα στα πετρώματα και έχει την τάση να πάει προς τη θάλασσα, την τάση να κινηθεί νότια. Και μπορεί να σχηματίσει σε κάποιες περιοχές μικρές πηγές όπου βρει μια διέξοδο, αλλά ό,τι το νερό βλέπετε ακολουθεί μια πορεία προς τα νότια για να φτάσει στη θάλασσα. Εκεί που είναι οι περιοχές του ζαρού της Γέργερης, υπάρχουν τα ρήγματα, εμποδίζουν το νερό και το αναγκάζουν να ανέβει στην επιφάνεια και να σχηματίσει τις πολύ γνωστές πηγές που έχουμε στο ζαρό και στη Γέργερη. Και βέβαια εμείς σήμερα οι γεωλόγοι ακολουθούν αυτά τα ρήγματα. Αυτή είναι η εικόνα από τις Αρχάνες, το ρήγμα το ανατολικό του Υούχτα. Και επειδή αυτό το ρήγμα είναι πλέον ένα φράγμα στο υπόγειο νερό, πηγαίνουμε και κάνουμε μια υγιώτερη συρπά με το ρήγμα, κατεβαίνουμε λίγο στο βάθος και τραβάμε το νερό που έχει εγκλωβιστεί μέσα στα πετρώματα. Και με αυτόν τον τρόπο λοιπόν ουσιαστικά εμείς υδρευόμαστε και έχουμε μια επάρκεια νερού, ακριβώς γιατί τα βουνά μας είναι περατά, είναι από ασβεστόλυθο, ρουφάνελο το νερό που λιώνει από τα χιόνια, το εγκλωβίζουν στο εσωτερικό τους, εμποδίζονται από τα ρήγματα και σε αντίθεση για παράδειγμα με αυτό που συμβαίνει στην Κύπρο όπου τα πετρώματα τα βουνά είναι φυστιακά, δεν έχουν καθόλου πόρους, ό,τι νερό πέφτει κινείται επιφανειακά, δεν μπορεί να αποθηκευτεί και γι' αυτό κατασκεύασαν και τα φράγματα προσπαθώντας να συλλέξουν το επιφανειακό νερό. Λοιπόν, για να ολοκληρώσω και αφού σας κόρασα τόση ώρα, να συντοψήσουμε να πούμε ότι η Κρήτη έχει όλη αυτή την πολύπλοκη γεωλογία γιατί βρίσκεται ακριβώς στο όριο δύο λιθοσφαιρικών πλακών αλλά παρόλα αυτά δεν είναι μόνο αυτό, είναι και κομμάτι μιας μικρότερης λιθοσφαιρικής πλάκας ανάμεσα σ' αυτές τις δύο της μεγάλες. Γεωδυναμικά επηρεάζεται όχι μόνο από την κίνηση της αφρικανικής πλάκας αλλά και από τις κινήσεις μικρότερων πλακών όπως είναι η Αραβική Χερσόνησος που κινείται βόρεια ή αντίστοιχη πλάκα της Ανατολίας και αν και βρίσκεται σ' αυτό το καθεστώς, όπως λέμε, του τεντόματος της οριζόντιας έκτασης, ταυτόχρονα πολλές περιοχές της ανυψώνονται κατά κόρυφα και συνεχίζουν να ψηλώνουν τα βουνά και βέβαια οι περισσότερες από αυτές τις μετατοπίσεις γίνονται πάνω σε ρ όλος ο χώρος του Αιγαίου αλλά και της Κρήτης. Και βέβαια πέρα από τη συνησφορά που έχουν αυτά τα ρήγματα στη διαμόρφωση του αναγλύφου του νησιού μας παίζουν και καθοριστικό ρόλο στην εφάιση των διαφορών φυσικών πόρων και κυρίως το νερό που βέβαια στη συνέχεια τροφοδοτούν και τα διάφορα οικοσυστήματα και στολίζουν ακόμα περισσότερο τον τόπο μας και το νησί μας. Εδώ νομίζω ότι τέλειωσα. Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας. Πολύ πιθανόν έχουν κάποια μεγαλύτερη εμπειρία από τους υπόλοιπους ανθρώπους και μπορούν να αναγνωρίσουν κάποιες τέτοιες περιοχές που ενδεχομένως να υπάρχει το νερό. Υπάρχουν πάρα πολλοί που λένε ότι μπορούν να νιώθουν κάτι όταν περνάνε από κάποια σημεία που υπάρχει υπόγειο νερό. Δεν μπορώ να πω αν αυτό ισχύει αν κάτι όντως νιώθουν αυτοί οι άνθρωποι. Το σίγουρο είναι ότι μάλλον έχουν συσσορευμένη εμπειρία και μπορούν να σκεφτούν που μπορεί να βγει νερό, να κινείται νερό η πόγια και να υποδηλώνουν τις θέσεις. Πολλοί βέβαια, οι περισσότεροι διαφημίζουν τις επιτυχίες τους, αλλά εγώ μπορώ να σας πω, πάρα πολλές περιπτώσεις αποτυχίας και τραντακτής αποτυχίας με τεράστιο κόστος σε χρήμα ουσιαστικά. Αλλά δεν ξέρω αν υπάρχει κάτι άλλο πιο βαθύ ας πούμε που να βγει αυτούς τους ανθρώπους ίσου να βρίσκουν κάποια απόγεια νερά. Το πιο πιθανό είναι η εμπειρία τους. Αν μου επιτρέπετε να βγούμε λίγο από την Κύπρη, από την Κρήτη, να πάμε λίγο βορειοδυτικά στον πυρογενικό πέραγος. Αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι ότι ξεκινάμε όλη αυτή η ιστορία λέγοντας ότι όλα αυτά τα φαινόμενα που βλέπουμε οφείλονται μεταξύ άλλων στην αφρικανική πλάγα που πάει κάτω από την ευρωπαϊκή κλπ. Και τα υφέστια με αυτά τα διαγράμματα, είναι το τόξο, τα λοιπά όλα. Εκεί πέρα όμως, από ό,τι θυμάμαι από αυτά που είδαμε, δεν υπάρχει πλάκα η οποία ανακατεβαίνει. Γιατί υπάρχει στο τυρινικό πέλαγος μια τέτοια συσσόρευση υφεστίων. Αν πάρουμε και την ΕΤΝΑ και πάμε βόρεια, έχει δυο τελεία κάτω στο Λίπαι, στο Στρόμβολι, μέχρι το Βεζούβιο απάνω και ακόμα παραπάνω που είναι σβήσει. Δεν το αποτύπωσα σε κάποιο σχήμα, αλλά ακριβώς στη μέση της Ικελίας και στα νότια της οροσυράς των Απενίνων, υπάρχει το όριο ανάμεσα στην αφρικανική πλάκα και στην ευρωπαϊκή. Είναι ένα παλιό όριο, εκεί ακριβώς είχε γίνει η σύγκρουση και τα Πένινα είναι ακριβώς το αποτέλεσμα της τελικής σύγκρουσης ανάμεσα στην Αφρική και στο κομμάτι αυτό της Ευρώπης. Άρα τα υφέστια αυτά οφείλονται στην παλιά βίθηση που γινόταν σε αυτό το χώρο. Είναι κάπως υποληματικά υφέστια και γι' αυτό είναι διαφορετικά από τα υφέστια που έχουμε εμείς στον ελλαδικό χώρο. Δεν έχουν την ίδια σύσταση λάβας. Ήταν ένα περίεργο υφέστιο, ακόμα πιο περίεργο από όλα τα άλλα, γιατί αλλάζει λίγο η σύσταση της και ο τύπος των εκρήξεων που δείχνει, αλλά όλα τα χαρακτηριστικά υποδηλώνουν κάποια υφέστια που είναι στο τελικό του στάδιο, δηλαδή στο στάδιο για να σβήσουν ουσιαστικά. Και οφείλονται γιατί ακριβώς το όλιο περνάει μέσα από τη Σικελία και ανεβαίνει σχεδόν τα Πένινα εκεί έχει κολλήσει ουσιαστικά η αφρικανική πλάκα με τη νευρασιατική. Υπήρχε μια χερσόηση, ένα κροτήριο που προχώρησε πιο γρήγορα και συγκρούστηκε σε αυτό το σημείο. Αλλά ήρθα να πω σχετικά με το νερό ότι είναι αληθιές αυτό που λες σχετικά με τους ασίους πολιτισμούς, τους ασίους έγινες, ότι οι περισσότεροι κυσμοί είναι έτσι που υπήρχαν ρίγματα, δεν είναι όμως, δεν βρίσκονται πολιτισμούς, γενικά σχετικά στην Ελλάδα και ειδικότερα στην Κρήτη που είναι κοντά σε Κωτάνια, δεν έχουμε μεγάλα Κωτάνια όπως ήταν ο Ιντός Ποταμός ή ο Εφράκτης, ο Τίγρη, αλλά σε αντίθεση οι άλλοι πολιτισμοί, οι Κινέζοι ακόμα, οι Ασίοι Κινέζοι, οι Ινδοί, όπως είπα, οι Ιεσοποτάμοι, οι πολιτισμοί, οι Αιζίπτοι αναπτύκτηκαν όλοι σε μεγάλα Κωτάνια και Κωτάνια. Αντίθετα οι Αιζίοι πολιτισμοί δεν είναι κοντά σε Κωτάνια, ακόμα και εδώ στην Κρήτη, δεν αναπτύκτηκαν, παράδειγμα, στην Δυτική Κρήτη, περισσότερα οι Τσιεσμοί είναι στην Ανατολική Κρήτη που δεν έχουν κορτάνια και δεν έχουν αρκετά. Αν να κάνουμε και ένα στόριο σχετικά με τους ραπτοσκόπους, ένας παλιός καθηγητής, ο Πέτλ, η Βατρακοπέδη, αυτό το όνομα, και λέει τεκμηριώνει ό,τι δεν υπάρχει καμία απολύτως επιστημονική τεκμηριώση που μπορεί αυτόν τον τρόπο να βρεθεί. Ευχαριστώ πολύ. Σε ευχαριστώ όλους ειδικά με την ανέβαση των απολυθωμένων αγκημασιών στη γνήσανη, το οποίο βλέπω ότι είναι επικοινωνωμένο από αυτές τις βοηθές. Πώς έμεινε εύκολο η έβαση τέτοιων από την κομμάτου σε αυτή την περιοχή, γιατί αν δεν κάνω λάθος, δεν ξέρω ο άνθρωπος που πήγε για πολλά φορές η άποψη, που μισχύει ακόμα ότι ο άνθρωπος του γίνησε από την Αθηνική να συμβεί στο σημείο του Συμήμου. Αλλά αυτό είναι πολύ πρόσφατο, αυτό μετά από πριν από 5 εκατομμύρια χρόνια να έχει μερθεί ήδη στην τεκμόρφη. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι μπορεί να μετέχει και μετά δηλαδή να προχωρήσει πιο πάνω από το Αθηνικό Υπέδρος. Δεν ξέρω αν θα πάθαμε. Και γεωργικά πώς τερμηνεύεται εσείς, δηλαδή πώς έφτασε γεωργικά, πέρασε το Μεσόγειο, αυτό το είδος? Με βάση τα παλογεωγραφικά δεδομένα που ξέρουμε για εκείνη την περίοδο, ο μόνος τρόπος που θα μπορούσε να φτάσει είναι από τη Μέση Ανατολή, την περιοχή της Ανατολίας, η Πειροτική Ελλάδα και μέσω του Πελοποννήσου να κατέβει προς τα κάτω. Γιατί δεν υπήρχε άλλη σύνδεση της Κρήτης με την Αφρική, δεν υπήρξε πιο πριν ούτε υπήρξε και μετά. Άρα ο μόνος τρόπος, η μόνη πορεία ήταν αυτή η κεκκλική. Τώρα αν έγινε και πώς έγινε δεν μπορούμε να το ερμηνεύσουμε, αυτά είναι τα δεδομένα τα οποία γνωρίζουμε. Και όντως αυτό που επικρατεί είναι ότι η πρώτη φορά που διέφυγε, αν θέλετε, ο άνθρωπος από την Αφρική, που είχε πολύ πιο πριν εμφανιστεί, ήταν τα τελευταία περίπου δύο εκατομμύρια χρόνια. Να πω βέβαια ότι και αυτό που πιστεύαμε ότι ο Homo Sapiens έφυγε από την Κεντρική Αφρική μάλιστα, άρχισε να διασκοπίζεται πριν από 180 χιλιάδες χρόνια, πλέον έχει ένα τραπή. Παλιότερα απολυθώμε τα Homo Sapiens στη Νότια Αφρική που είναι 230, θυμάμαι, χιλιάδες χρόνια και πρόσφατα στο Μαρόκο, στη Βόρεια Αφρική, στη Μεσόγειο, που είναι 300 χιλιάδες χρόνια. Θέλω να πω με αυτό ότι ενδεχομένως οι γνώσεις που έχουμε και η πληροφορία που έχουμε ακόμα είναι λυπείς, είναι αποσπασματική. Δεν γνωρίζουμε πραγματικά εάν όντως ο άνθρωπος είχε μετακινηθεί πολύ νωρίτερα από την Αφρική, γιατί δεν έψαχνε ενδεχομένως και η πιστομονική κοινότητα εκτός της Κεντρικής Αφρικής σε πετρώματα ή σε αποθέσεις που είναι παλιότερες των 2 εκατομμυρίων χρόνων, βασιζόμενοι σε αυτήν την, αν θέλετε, επικρατούσα άποψη, ότι δεν μπορεί να είχε μετακινηθεί ο άνθρωπος πιο νωρίς. Αυτό ίσως αποτελεί τώρα ένα έναυσμα για περισσότερες έρευνες εκτός της Κεντρικής Αφρικής, σε παλιότερες αποθέσεις, σε παλιότερα πετρώματα, για να δούμε αν επιβεβαιωθεί ή όχι, αν υπάρχουν κι άλλα ευρύματα, αντίστοιχα απολυθώματα ακόμα καλύτερα, σε σχέση με αυτά τα αίχνη βάδες που είναι μια στενής πληροφορία στην περιοχή. Καποτυπώματα που βρίσκεται οι πατημασιές, δεν ισχυρίζεστε ότι είναι άνθρωποι. Όχι. Κάποιοι, ναι, ακριβώς, πριν από τους Απιστραλοποιηθηκούς. Έχουν δίποδη βάδες και έχουν αυτό το χαρακτηριστικό ότι το μεγάλο δάχτυλο είναι παράλληλα από στα μικρά δάχτυλα. Δηλαδή, το φέρνει... Αποκλείεται, δηλαδή, αυτό το είδος να έχει περάσει από άλλη πλευρά, από τα δυτικά... Πρέπει, όμως, να ήρθε στην Κρήτη από την υπηρετική Ελλάδα. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος που μπορεί να ήρθε στην Κρήτη. Μόνο από την υπηρετική Ελλάδα μέσω του Πελοποννήσου. Τώρα, εάν έκανε, πέρασε από τη Μέση Ανατολία, πέρασε από την περιοχή της Ισπανίας... Αυτό είναι κάτι που δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε. Ή, ενδεχομένως, εάν υπήρχε κάποια γέφυρα ξηράς ανάμεσα στη Μάλτα, στη Κελία, που είναι οι πιο ριχές περιοχές στην Ιταλία και μετά, δεν μπορούμε να το ξέρουμε, όμως. Δεν πρέπει να έχει αφήσει, όμως, αποτυπώματα εκτός αν οι ιδιωτοϊκές συνθήκες δεν το επέτρεψαν. Όλοι αυτοί οι πορείες, που είναι αρκετές, κοντά στις 1.000 χιλιόμετρα. Ναι, είναι τεράστια απόσταση. Θα έπρεπε να αφήσει και άλλα αποτυπώματα, δεν τα έχουμε... Ναι, δεν τα έχουμε ψάξει και ίσως, βέβαια. Υπόσχομαι αυτά που γινόταν με τα παλαιολυθικά ευρήματα στην Κρήτη, που ψάχναμε μόνο για μηνοϊκά και δεν μας ενδιέφερε τίποτα πιο πριν. Και τώρα, τελευταία, όλο και περισσότερες έργες βγάζουν περισσότερα στοιχεία ακόμα και για την υπάρχει παλαιολυθικό ανθρώπου στην Κρήτη. Ενδεχομένως, αλλά... Όχι, γιατί αυτά είναι λίγο πριν αρχίσει αυτή η διαδικασία και αυτό βοηθάει στη χρονολόγηση. Δηλαδή, πριν αρχίσει αυτή η διαδικασία της αποξύρανσης, δημιουργήθηκαν αυτά τα πετρώματα. Γιατί αμέσως μετά, σε νεότερες εποχές, είχαμε την απόθεση αυτών των νυσμάτων από εξάτμιση. Αυτό είναι γεγονός. Από διάφορες μελέτες που έγιναν και μοντέλα, παρατηρήσαμε ότι είναι αδύνατον ο όγκος του νερού που καλύπτει όχι μόνο τη σημερινή αλλά και την τότε Μεσόγειο που ήταν λίγο μεγαλύτερη από τη σημερινή, είναι αδύνατον αν εξατμιστεί να δώσει αυτά τα πάχη των Αιγυψών και των νυσμάτων που έχουμε σήμερα στη Μεσόγειο που φτάνουν περίπου τα 300 μέτρα πάχος. Και απαιτείται τουλάχιστον 6 με 7 φορές να αδιάσει και να ξαναγεμίσει Μεσόγειος με νερό να εξατμιστεί για να δώσει αυτά τα στρώματα Αιγύψου. Αυτό είναι αλήθεια. Είπες πάνω σε μια στιγμή ότι η περίπτυμη ανύψωση της Κρήτης σταματάει περίπου στο Ιράκλιο. Από το σεισμό εκείνο, λίγο πιο δυτικά, περίπου στον Πλακιάστο ρέθμι. Αυτά που λέω δεν είναι επιστημονικά, αλλά στο Μόκλος έχει πάει και αυτό το νησάκι το περίπτυμο, το οποίο κάποτε ήταν ενωμένο και εκεί όλοι οι Μοχλιανίδες, όπως τους λένε, λένε ότι με το σεισμό τε 6-5 βυθίστηκαν. Η βύθιση αυτού του κομματιού ανάμεσα στο νησάκι δεν είναι μέχρι η μέρα, 50 μέτρα, πολύ εκατό. Είναι ένα τοπικό φαινόμενο δηλαδή πιθανώς. Δεν οφείλεται σε μια ανύψωση ή σε καμιά βύθιση της ανατολικής Κρήτης. Νομίζω όχι. Και ο λόγος είναι εξής. Κατ' αρχή τα βάθη είναι πάρα πολύ μικρά. Ξέρομαι ότι η στάθμη της θάλασσας τα τελευταία 2.000 χρόνια έχει ανέβει περίπου 2 μέτρα κατά μέσο όρο. Οπότε ουσιαστικά από εκείνη την περίοδο απλά και μόνο η άνοδο της στάθμης της θάλασσας μπορεί να εξηγήσει αυτή την υπάρξη της θάλασσας στο χώρο. Αυτό όμως που πρόσφατα διαπιστώσαμε κάποιοι συνάδελφοι είναι ότι στην περιοχή του Μόχλου υπάρχουν παλιές ακτογραμμές που έχουν ανυψωθεί πριν από 15.000 χρόνια. Έχουν ανυψωθεί πριν από 15.000 χρόνια. Και αυτές οι ανυψώσεις οφείλονται σε αυτά τα ρίγματα της ιερά πέτρας που παρασυκώνει την περιοχή. Και υπάρχουν ίχνη σε πολλά σημεία εκεί που είναι τοπικά τοπικές ανυψώσεις. Οπότε όχι δεν έχει σχέση με αυτό το σεισμό. Το πιο πιθανό έχει να κάνει με το ανώδο της θαύμης της θάλασσας. Η ρυθμή ανύψωσης είναι ίδια σήμερα. Δηλαδή ο ρυθμός ανύψωσης στα λευκά όρια και στην Ζάκρο είναι ίδιος. 1,2 χιλιοστά το χρόνο. Ο ρυθμός ανύψωσης, προφανώς η συνολική ύψωση είναι τελώς διαφορετική. Τα λευκά όρια σκόθηκαν 2.000 μέτρα. Η Ζάκρος είναι στα 500-600 μέτρα από τα βουνά της. Η ρυθμή σημερινή είναι παρόμοιη εκεί στα δύο άκρα. Όταν λέτε ότι σταματάει η δραστηριότητα, όλες αυτές οι διαφοροποιήσεις της δραστηριότητας, τι είναι οι βασιλικοί λόγοι? Τις δραστηριότητες που σχετίζεται με τη σύγκλιση δύο πλακόλου, ποιο ακριβώς... Υπάρχουν πλάκες. Κάποια στιγμή λέτε ότι τώρα... Γενικά βλέπουμε ότι οι μετακκίνησεις των πλακών αλλάζουν στο χρόνο. Έντονες γεωγραφικές δραστηριότητες και μετά σταματάνε. Ποιες είναι οι βαθύτερες δυνάμεις που προκαλούν αυτές τις δραστηριότητες? Γιατί κινείται... Μια κάποια στιγμή κινείται πολύ γρήγορα η πλάκα. Μετά σταματά επειδή συγκρούστηκε. Όχι μόνο. Όχι. Αυτό που πιστεύουμε σαν αιτία είναι τα ρεύματα ροής του μάγματος, όπως λέμε, της λάβας που είναι μέσα στο Μανδία. Αυτά είναι λίγο πολλοί που καθορίζουν όλη αυτή την κίνηση του αλτιοσφαιρικού πλακών. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι η θερμότητα που υπάρχει στον πυρήνα της Γης μεταφέρεται στην εξωτερική επιφάνεια στο φλειό εξαιτίας αυτών των ρευμάτων μάγματος που αναπτύσσονται μέσα στο Μανδία. Που ξεκινούν από το βάθος, ανεβαίνουν στην επιφάνεια, ψήχονται από το φλειό, ξαναβυθίζονται πάλι μέσα στο Μανδία και κάνουν κάποιες κυκλικές κινήσεις από τα βάθη προς την επιφάνεια του Μανδία. Η θερμότητα. Η ιστορική θερμότητα της Γης. Η θερμότητα που υπάρχει συστορευμένη στον πυρήνα της Γης. Αυτή η θερμότητα, η οποία έχει κυρινομηθεί στον πλανήτη μας από τα υπέρθερμα αέρια, από συγκρούσεις πλανητών που έπεφταν στα αρχικά στάδια της επιφάνειας της Γης, δηλαδή ενεργές διασπάσεις που γνωρίζουμε ακόμα και σήμερα ότι συμβαίνουν στο εσωτερικό της Γης. Αυτή είναι η γηγενής θερμότητα. Είναι μια θερμότητα, μια ενέργεια η οποία έχει συσσορευτεί στον πλανήτη μας από την αρχή που δημιουργήθηκε και στα πρώτα της βήματα σαν πλανήτης. Και αυτή η ενέργεια μεταφέρεται με τη μορφή ροής θερμότητας από την πυρήνα της Γης προς την επιφάνεια. Δημιουργεί τα ρεύματα αυτά του μάγματος μέσα στο Μανδία, τα οποία όταν ανεβούν προς την επιφάνεια συναντούν τον κρύο φλειό, ποιος είναι 300-400 βαθμούς Κελσίου η θερμοκρασία που έχει στα τριαντά βάθη στα 30 χιλιόμετρα και ψήχονται στη συνέχεια και ξανακατεβαίνουν μέσα στο Μανδία. Και όπως μετακινούνται συμπαρασύρουν τις λιθοσυμβαρικές πλάκεις από πάνω. Και μπορεί να αλλάξουν και οι ρυθμοί, μπορεί να αλλάξουν και οι διευθύνσεις μετακίνησης. Το βέβαιο είναι ότι αυτή η διαδικασία όταν πλησιάζουν δύο πλάκεις τερματίζεται όταν πλέον έρχεται και συγκρούεται μία Ήπειρος με μία άλλη Ήπειρο. Ήπειρωτικός φλειός όπως λέμε με Ήπειρωτικό φλειό. Τότε επειδή αυτές οι δύο μάτρες έχουν ίδια τεκνότητα, όταν θα συγκρουστούν δεν μπορεί να βυθιστεί σε μεγάλο βάθος η μία από αυτές. Είναι η φύση των υλικών. Και αναγκαστικά από τη σύγκρουση δημιουργείται μια οροσυρά όπως είναι τα Ιμαλάια. Συγκρούστηκε η Ινδία στην Ασία. Εκεί σταμάτησε η διαδικασία. Δεν σταμάτησε. Συνεχίζεται. Γιατί ακόμα και σήμερα στα Ιμαλάια παρόλο που αυτή η διαδικασία έγινε από 30 εκατομμύρια χρόνια, έχουμε πολύ ισχυρούς σεισμούς και μέσα στα Ιμαλάια γιατί ακόμα τα πετρώματα παραμορφώνονται. Έχουν αυτή την εκτιμένη ταχύτητα που είχαν και ακόμα παραμορφώνονται παρόλο που συγκρούστηκαν αυτές οι δύο πλάγες και ουσιαστικά σταμάτησε αυτή η μεγάλη μετακίνηση. Μόνο τότε σταματάνε αυτές τις διαδικασίες όπως είχαμε στα Πένινα. Που και στα Πένινα παλιέχουμε σεισμούς γιατί είμαστε ακόμα σε αυτό το στάδιο της μεταφοράς της παραμόρφωσης από την τελική συγκρούση που έγινε και δημιούργησε τα Πένινα στην περιοχή. Αλλά τα Πένινα είναι περίπου παράλληλα με τη δική μας πίεση και έχουν ακριβώς την ίδια γεωλογική ιστορία. Όχι. Ουσιαστικά το μεγαλύτερο μέρος των Πένινων θεωρείται φλοιός της Αφρικής, πετρώματα της Αφρικής. Ήταν μια χειρσόνηστος, ένα κρωτήρι της Αφρικής που είναι ουσιαστικά τη Ριναϊκή θάλασσα και η Ανδριατική, το οποίο ήρθε και συγκρούστηκε με την Ευρώπη παλιότερα, πριν από 56 εκατομμύρια χρόνια, αν θυμάμαι καλά, ξεκίνησε αυτή η σύγκρουση και έκλεισε πριν από 15 εκατομμύρια χρόνια που δημιουργήθηκαν τα Πένινα. Ταυτόχρονα με την Πίνδο δημιουργήθηκαν τα Πένινα αλλά με λίγο διαφορετική διαδικασία. Μετράμε τι ακριβώς μετράμε, τον χρόνο, τις αποστάσεις, το χρόνο. Σήμερα κατ' αρχή γνωρίζουμε ότι η αφρικανική πλάκα, αυτή που βυθίζεται, βυθίζεται με μια γωνία περίπου 35 μμ σε σχέση με το οριζότιο επίπεδο. Αυτό το γνωρίζουμε από την κατανομή των συσμικών επικέντρων, γιατί τα συσμικά επίκεντρα ουσιαστικά κατανέμονται ακριβώς πάνω, όσο προχωράνε προς το βάθος, ακριβώς πάνω σε αυτή την πλάκα. Οπότε αποτυπώνοντας τα διάφορα επίκεντρα των συσμών, τις διάφορες στίες των συσμών, μπορούμε ακριβώς να δούμε ότι τοποθετούνται πάνω σε μια γραμμή και αυτή η γραμμή ολοθετεί αυτή τη σημερινή κλήση. Τώρα, ότι η κλήση αυτή ήταν παλιότερη, ήταν μικρότερη, αυτό είναι ένα συμπέρασμα, το οποίο εξάγουμε από άλλα γεωλογικά φαινόμενα και άλλες γεωλογικές παρατηρήσεις και είναι κάτι που το έχουμε διαπιστώσει και σε άλλες περιπτώσεις, ας πούμε, άλλων πλακών που εισαγωγικά έχουν απολυθωθεί κάποιες διαδικασίες και μας το δείχνουν αυτό. Ένα παράδειγμα να σας πω είναι το εξής, ότι όταν ξεκίνησε αυτή η βύθιση της αφρικανικής πλάκας κάτω από το Αιγαίο, το υφιστιακό κέντρο ήταν πολύ πιο βόρεια. Ήταν ουσιαστικά εκεί που είναι η Λέσβος, η Λήμνος και η Αλεξανδρούπολη. Πολύ πιο βόρεια στη σχέση από τη σημερινή θέση βύθισης. Και αυτό γιατί συνέβαινε. Γιατί, αν υποδέσουμε ότι τότε η γωνία βύθισης ήταν 15 μοίρες, ας πούμε 20 μοίρες, για να φτάσει αυτός ο φλοιός στα 200 χιλιόμετρα βάθος και να μπορέσει να λιώσει, έπρεπε να διανύσει πολύ μεγάλη απόσταση οριζόντια. Και έτσι λοιπόν έλειωνε σε αυτή την απόσταση και δημιουργούσε τα υφέσια. Με αυτή την οπιστοχώρηση που κάνει ουσιαστικά μεταφέρει τα υφιστιακά κέντρα όλο και πιο νότια. Θα έλεγε και κανείς ότι αν συνεχίζεται αυτή τη δικασία θα πρέπει να περιμένουμε ότι τα υφιστιακά κέντρα θα μετατροπιστούν στον Κρητικό Πέλαγος κάποια στιγμή. Δηλαδή θα σταματήσουν να λειτουργούν τα υφέσια στη Σαντορίνη και θα έχουμε ένα υφεσιακό κέντρο ακόμα πιο νότια. Και αυτό το έχουμε παρατηρήσει σε άλλες ορογενές, σε όλες τις ορογενικές ζώνες, όπως για παράδειγμα στη Σάνδη. Στη Σάνδη σήμερα τα υφέσια είναι στην αντίστοιχη θέση που είναι η Κρήτη. Δεν είναι πολύ πιο εσωτερικά, γιατί είναι σχεδόν κατακόρυφη εκεί η βύθιση της πλάκας του Ειρηνικού Οκεανού. Και με τη κρίση των μεθόδων αυτών τα σφάλματα αλλάζουν ανάλογα με το πόσο παλιά είναι... Σαφώς. Και όταν λέμε, ας πούμε, 35 μοίρες, δεν είμαστε απόλυτοι ότι 35, είναι 34, είναι 37. Έτσι είναι ουσιαστικά και κλίμακα που έχουμε αρκετά μεγάλη. Εγώ ήθελα να σημειωθήσω για αυτά τα αποτυπώματα που ορίσατε από τις πλασμασιές. Είναι εντυπωσιακό ότι τα βρήκαμε για καμονία χρονιά και κυρίως από την εμπειρία μας Ας πω, αποτυπώματα τα αφήγαμε πάνω σε ένα μαλακό εμπλαστωτικό, ο οποίος μετά θα χειρόταν πολύ γρήγορα. Δηλαδή, το μόνο που μπορούμε να σκεφτούμε έτσι εμπειρία είναι παντομασίες πάνω σε τέσσερις κομπερτών που είναι υγρό και βέβαια στερεοκλήτη. Αυτά τα αποτυπώματα, δηλαδή κάτι που στερεοποιήθηκε, γιατί οι εξήγησες πως καλήθηκε με κάτι άλλο που το σατέθηκε, θα το αντιλαμβανόμουν σε μια άλλη κύμα χρόνια. Για να μεταθεθεί ένα άλλο πέτρο να το σκεφάσει για το σατέθηκε, θα είναι μεγάλη περίοδος. Πρώτα απ' όλα να πω ότι έχουμε απολυθωμένα ίχνη βάδησης, παράδειγμα δινοσάβρων, που πάνε 200 εκατομμύρια χρόνια πιο παλιά. Άρα, λοιπόν, μπορούν να διατηρηθούν πολύ παλιά τέτοια ίχνη μέσα στα πετρώματα. Ακριβώς, όμως, ο τρόπος που θα πρέπει διαδικασία είναι αυτό που περιγράψατε, όπως ακριβώς είναι το τσιμέντο. Θα πρέπει να φανταστούμε ότι υπάρχει μία μαλακή λάσπη, ουσιαστικά, είτε είναι μία ρηχή, πολύ ρηχή θάλασσα, όπως, για παράδειγμα, ο μπάλος που το νερό είναι 5-10 πόντους, καλύπτει ουσιαστικά μία παράκτια έκταση, και με υλικό το οποίο περιέχει αρκετή άργυλο, είτε είναι ακριβώς η όχθη. Η όχθη, για παράδειγμα, σε μία λίμνη η οποία μπορεί να είναι παροδική, κοντά στην εκβολή κάποιου ποταμού, σε ένα δέλτα, από εκεί έχουμε, με κάθε χυμαρική ροή, ένα στρώμα από άργυλο να συκεπάζει την παρόχθια περιοχή. Τα αποτυπώματα αυτά έμειναν πάνω σε κάποιο άργυλο, που σημαίνει ότι αυτοί οι άργυλος, εάν δεν καταστραφεί από κάποιο επιφανειακό νερό, από κάποιο βροχόπτωση, είτε από τον κυματισμό, θα στεγνώσει πολύ σύντομα, θα συμπαγωποιηθεί, και αυτό που απομένει για να διατηρηθεί στη συνέχεια είναι να καλυφθεί μετά από κάποιο άλλο υλικό, που μπορεί να είναι το υλικό από μια επόμενη πλημμύρα, που μπορεί να έχει κάνει στην περιοχή του δέλτα, είτε ακόμα μπορεί να είναι από μια, κυρίως από πλημμύρα όμως, και όχι τόσο από μια απόθεση θαλάσσια. Θα πρέπει λοιπόν, ουσιαστικά, να λάβουμε υπόψη ότι ήταν ένας χώρος σαν δέλτα, που ανάλογα την ποσότητα του υλικού που έφτανε με χυμαρικές ροές, θα μπορούσαν να αποτεθούν λεπτά στρώματα αργύλου, είτε άμμου, ανάλογα την φύση των υλικών που κατέβαζε και έτσι έμειναν τα αποτυπώματα, στέγνωσαν σχετικά χωρίς να καταστραφούν και στη συνέχεια με κάποιο άλλο υλικό που ήρθε σε ένα χρονικό διάστημα που δεν μπορούμε να το υπολογίσουμε, τα σκέπασε και διατηρήθηκαν στη συνέχεια εγκλωδισμένα μέσα στα πετρώματα. Αυτός είναι κάπως ο μηχανισμός και είναι αντίστοιχος και ο μηχανισμός που είχαμε στην περιοχή της Ταζανίας, στο Λαϊτόλι, είχαμε μια έκρυξη φαιστείου, είχαμε λασποβροχές και λασπορωές, έπισε η στάχτη βρεγμένη και κάλυψε κάποιες περιοχές και πάνω σε αυτή τη βρεγμένη στάχτη πάτησαν οι αστραλοπίθηκοι, άφησαν τα ύχνη τους, ήρθε μία άλλη στάχτη στη συνέχεια, αφού είχαν ξεραθεί αυτά τα ύχνη, σκέπασε την παλιά και διατήρησε τα απολυθώματα. Κάπως έτσι γνωρίζουμε ότι γίνεται σε άλλες περιπτώσεις. Αλλά δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ακριβώς με ποιον τρόπο και σε τι απόλυτο περιβάλλον είχαν μείνει αυτά τα αποτυπώματα. Αλλά ξέρουμε ότι ακριβώς από πάνω υπήρχε ένα στρώμα που ήταν πιο αδρόκοκο, πιο αμώδες, που σκέπαζε σε διπλανή θέση, το βλέπουμε, αυτό σκέπαζε αυτά τα απολυθώματα. Αυτά εκτέθηκαν, διαβρώθηκαν και εμφανίστηκαν πάνω στην επιφάνεια με αυτή τη μορφή της πλάκας. |
