| : Καλησπνεάες! Καλή σας ημέρα, Αθηνά, ευχαριστώ για αυτή τη μελωδική παρουσίαση! Τους διοργανωτές του TEDxChanion για την τιμή που μου έκαναν και τη χαρά που μου έδωσαν να βρίσκομαι εδώ σήμερα μαζί σας. Θα ήθελα ακόμα περισσότερο να ευχαριστήσω και εσάς που είστε σήμερα εδώ, να ακούσετε τις ομιλίες και να συμμετέχετε στα εργαστήρια και στα δρόμενα που θα γίνουν εδώ. Οι ιστορίες λοιπόν από τον ουρανό και ο καλύτερος τρόπος για να δει κανείς τον ουρανό είναι να τον κοιτάξει με τα μάτια του. Η εικόνα που βλέπουν τα μάτια είναι η ωραιότερη που μπορούμε να δούμε. Είναι η εικόνα που με μάγευε όταν ήμουν παιδί και ακόμα και τώρα είναι η εικόνα αυτή που με συγκινεί περισσότερο από τίδήποτε άλλο. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Είναι αυτή η ίδια εικόνα που ώθησε τον άνθρωπο πολύ νωρίς να στρέψει το βλέμμα στον ουρανό και όταν το έστρεψε δεν το γύρισε κάτω αλλά το κράτησε εκεί και προσπαθούσε να καταλάβει το σύμπαν και να αποκαλύψει τα μυστικά του. Θα σας πάω λοιπόν ένα πολύ σύντομο ταξίδι στην ιστορία της γνώσης της αστρονομίας όπως αυτή χτίζεται μέσα από επιστημονικές ανακαλύψεις αλλά πολλές φορές μέσα από παραμύθια και μύθους. Στην αρχή λοιπόν τα πράγματα ήταν κάπως έτσι. Μια γιγάντια θαλάσσια χελώνα κρατά στην πλάτη τις τέσσερις ελέφαντες οι οποίοι στηρίζουν μία επίπεδη γη. Αυτό δεν είναι ένα αστείο, είναι μία μυθολογική αναπαράσταση παρμένη από την ειδική μυθολογία η οποία δείχνει μία από τις πρώτες προσπάθειες των ανθρώπων να εξηγήσουν τον κόσμο. Και το πιο ενδιαφέρον είναι ότι ανάλογα στοιχεία βρίσκουμε στις μυθολογίες όλου του κόσμου με πιο κοινό σε όλους μας την εικόνα του άτλαντα που σηκώνει στους ώμους τους τον ουρανό. Σήμερα μπορεί να μας φαίνεται αστείο. Η επιστημονική γνώση έχει προχωρήσει. Όμως αυτό ήταν η πρώτη αρχή. Πριν από περίπου 3.500 χρόνια στην αρχαία Βαβυλώνα, οι αστρονόμοι παρατηρούσαν τον ένα αστροορανό. Έβλεπαν ουράνια σώματα τα οποία φαινόντουσαν καρφωμένα και κάποια άλλα φαινόντουσαν να κινούνται. Αυτό τους είχε εντυπωσιάσει. Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα φαινομενικά εκείνη τα σώματα είναι αστέρια ενώ αυτά που κινούνται είναι πλανήτες. Στην αρχαία Βαβυλώνα δεν είχαν καμία ιδέα για αυτά τα πράγματα και έτσι αυτό που έκαναν ήταν να τους αποδώσουν μαγικές ιδιότητες. Τα θεοποίησαν. Έβλεπαν πέντε τέτοια αντικείμενα και μαζί με τον ήλιο και την σελήνη δημιούργησαν το μαγικό αριθμό επτά. Και έτσι κάπως ξεκίνησε ορισμός της σημερινής εβδομάδας. Σιγά σιγά η επιστημονική σκέψη οριμάζει. Οι δοξασίες, οι δυσδαιμονίες αρχίζουν να παραμερίζονται. Εμφανίζεται η λογική, η φιλοσοφία και το πείραμα. Έτσι στην αρχαία Ελλάδα οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι αρχίζουν να θέτουν λογικά ερωτήματα. Όπως για παράδειγμα αν η γη είναι επίπεδη γιατί δεν ξημερώνει ταυτόχρονα παντού. Ή αν θέλετε όταν κοιτάζουμε μακριά στον ορίζοντα και βλέπουμε τα καράβια που επιστρέφουν γιατί βλέπουμε πρώτα το κατάρτι και σιγά σιγά εμφανίζεται και το χαμηλότερο μέρος του καραβιού. Όλα αυτά έκαναν τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους με κύριους εκφραστές τον Πιθαγόρα και τον Αριστοτέλη να διατυπώσουν την άποψη ότι η γη πρέπει να είναι στρογγυλή. Όχι μόνο αυτό, επειδή η αριστοτελική θεωρία ήθελε και τον άνθρωπο στο κέντρο των πραγμάτων θεώρησαν πολύ λογικό το σπίτι του, τη γη δηλαδή, να τη βάλουν στο κέντρο του κόσμου. Έτσι λοιπόν έχουμε το γεωκεντρικό μοντέλο όπου η γη είναι ακίνητη, στρογγυλή στη μέση των πραγμάτων και όλα τα άλλα οράνια σώματα περιστρέφονται γύρω από αυτή. Ωστόσο δεν ήταν η μόνη αντίληψη της εποχής. Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος είχε διατυπώσει προβληματισμούς. Σκεφτόταν για παράδειγμα ότι εάν κάποιο ουράνιο αντικείμενο έπρεπε να είναι στο κέντρο του κόσμου, αυτό θα έπρεπε να ήταν ο ήλιος, γιατί ο ήλιος ήταν ισχυρός και ζωοδότης. Όμως οι απόψεις του εκείνη την εποχή δεν έτυχαν της προσοχής που θα έπρεπε και θεωρήθηκαν κατώτερες. Έτσι λοιπόν, το γεωκεντρικό μοντέλο έμνησε ισχύια περίπου 1.800 χρόνια. Ως που δύο σπουδαίοι σύγχρονοι αστρονόμοι, ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος, ανασκάλισαν, έψαξαν, βρήκαν αυτές τις αναφορές και απέδειξαν πέρα από κάθε αμφιβολία πλέον ότι όχι η γη δεν είναι το κέντρο του κόσμου αλλά ο ήλιος και γύρω από αυτόν περιστρέφονται όλα τα ουράνια σώματα. Οι απόψεις τους δεν έγιναν δεκτές. Γνωρίζετε οι περισσότεροι τις διαμάχες του Γαλιλαίου με την Εκκλησία. Εκείνο που ίσως δεν γνωρίζετε είναι ότι δεν ήταν μόνο η Εκκλησία που πολέμησε τις απόψεις του Γαλιλαίου αλλά και η ίδια η επιστημονική κοινότητα. Το αποτέλεσμα είναι ότι και οι δυο τους πέθαναν στην αφάνεια. Το έργο τους αναγνωρίστηκε πολλά πολλά χρόνια αργότερα, όμως σήμερα θεωρούνται οι θεμελιωτές της σύγχρονης αστρονομίας. Όταν πέθανε ο Γαλιλαίος, την ίδια χρονιά γεννήθηκε ο Νεύτωνας. Το νερό έχει μπει στο αυλάκι και η παρημία λέει το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει. Εμείς το χρησιμοποιούμε μεταφορικά, ο Νεύτωνας όμως έδωσε την κυριολεκτική ερμηνεία αυτού του όρου και εξήγησε δηλαδή γιατί το μήλο πέφτει κάτω από τη μηλιά. Ανακάλεψε δηλαδή το νόμο της βαρύτητας που τη λέει ότι όποιαδήποτε σώματα έχουν εμάζα, έλκονται μεταξύ τους. Και έτσι λοιπόν τι μπόρεσε να κάνει, μπόρεσε να ερμηνεύσει τις κινήσεις των πλανητών και να ερμηνεύσει όλα τα φαινόμενα που σχετίζονται με αυτές. Παλήρειες εκκλήψεις. Έτσι λοιπόν, φτάνει μία περίοδος στην οποία η επιστημονική κοινότητα θεωρεί ότι έχει κατακτήσει ένα μεγάλο κομμάτι της γνώσης και ότι μπορεί πλέον να καταλάβει τους βασικούς τρόπους λειτουργίας του σύμπαντος. Αμδέ. Παλήρειες του 20ου αιώνα έρχεται ένα από τα μεγαλύτερα μυαλά που έχουν περάσει ποτέ, ο Αλμπέρτος Αϊνστάιν, ο οποίος διατυπώνει δύο επαναστατικές ιδέες. Η μάζα και η ενέργεια είναι το ίδιο πράγμα. Μπορούμε να πηγαίνουμε από το ένα στο άλλο. Η δεύτερη ιδέα του Αϊνστάιν ήταν ότι ο χρόνος που για όλους εμάς εδώ είναι απόλυτος, μοναδικός, στην πραγματικότητα είναι σχετικός και όχι σχετικός, σχετικότατος και εξαρτάται από την ταχύτητα. Δεν είναι επιστημονικό τρίκ, δεν είναι οφθαλμαπάτη, είναι ο τρόπος που λειτουργεί η φύση. Εάν κάποιος από εσάς εδώ μπει σε ένα διαστημόπλιο, φύγει με πολύ μεγάλη ταχύτητα και κάνει ένα τεράστιο ταξίδι στο διάστημα για ένα μόνο χρόνο, όταν γυρίσει εδώ όλοι εμείς οι υπόλοιποι ή θα είμαστε πολύ γερασμένοι ή μπορεί να έχουμε πεθάνει. Έτσι λειτουργεί η φύση. Αυτές οι ανακαλύψεις, αυτές οι θεωρίες άλλαξαν τελείως τον τρόπο που βλέπαμε τον κόσμο μέχρι τότε. Από τη μια μεριά βέβαια οδήγησαν στην κατασκευή της ατομικής βόμβας. Από την άλλη μεριά όμως, η δυνατότητα που έχουμε σήμερα να μπορούμε να μιλάμε για μοντέλα δημιουργίας του σύμπαντος, για το πώς εξελίσσεται το σύμπαντο, για μαύρες τρύπες, για ταξίδια στον χρόνο, έχουν τη βάση τους σε αυτή ακριβώς τη θεωρία. Είμαστε στις αρχές του 20ου αιώνα, πολύ κοντά, 120 χρόνια πριν, 100 χρόνια πριν. Έχουμε προχωρήσει πολύ στην κατανόηση του πώς λειτουργεί ο κόσμος, όμως το μέγεθός του μας είναι τελείως άγνωστο. Η εικόνα που έχουμε για το μέγεθος του σύμπαντος είναι απλά η εικόνα του γαλαξία μας. Ως που εκείνη την εποχή, οι επιστήμονες εντοπίζουν με τα τηλεσκόπια τους κάποια πάρα πολύ αμυδρά νέφη. Ξεσπάει μια μεγάλη διαμάχη ανάμεσα στους επιστήμονες, διαχωρήντας σε δύο μεγάλες ομάδες. Η μία ομάδα υποστηρίζει ότι αυτά είναι πραγματικά νέφη αερίου που βρίσκονται στο γαλαξία μας και η άλλη ομάδα υποστηρίζει ότι αυτά δεν μπορεί να είναι αυτό, αλλά είναι γαλαξία σαν τον δικό μας οι οποίοι βρίσκονται πάρα πολύ μακριά. Ένας Αμερικανός αστροφυσικός, ο Χάμπλ, κάνει πάρα πολλές παρατηρήσεις, κάνει μια πολύ μεγάλη έρευνα και δείχνει τελικά δύο πράγματα. Τα αντικείμενα αυτά δεν είναι νέφη, είναι γαλαξίες σαν τον δικό μας που βρίσκονται πολύ μακρύτερα. Το δεύτερο είναι ότι αυτοί οι γαλαξίες απομακρύνονται μεταξύ τους. Και έτσι λοιπόν τι έχουμε? Έχουμε ένα σύμπαν που πιθανότατα δημιουργήθηκε από μια μεγάλη έκρηξη και συνεχώς μεγαλώνει. Το σύμπαν και αυτή τη στιγμή που μιλάμε μεγαλώνει. Οι επιστήμονες κατάλαβαν από εκείνο το σημείο και πίτα ότι για να μπορέσουμε να μάθουμε περισσότερα πράγματα πρέπει να πάμε πιο κοντά στο σύμπαν. Και ο τρόπος για να πάμε πιο κοντά στο σύμπαν είναι να στείλουμε δορυφόρους έξω από τη Γη. Και έτσι λοιπόν το 1961 για την ακρίβεια ο Sputnik 1 ο πρώτος δορυφόρος έφυγε από τη Γη και πήγε στο διάστημα. Έκτοτε εκατοντάδες αποστολές έχουν φύγει, παρατηρούν κάθε γωνιά του ορατού σύμπαντος, συλλέγουν πληροφορίες τις οποίες μετατρέπουμε σε γνώση. Έτσι με όλη αυτή τη βοήθεια της τεχνολογίας φτάσαμε σήμερα να έχουμε ανακαλύψει πλανητικά συστήματα όπως το δικό μας ήλιοι γύρω από τους οποίους περιστρέφονται πλανήτες με παρόμοιο μέγεθος και παρόμοια σύσταση με το δικό μας πλανήτη. Ακόμα περισσότερο έχουμε ανακαλύψει νερό, νερό σε αφθονία σε περιοχές του ηλιακού μας συστήματος που πριν από 25 χρόνια όταν εγώ ξεκίνησα να ασχολούμαι με την αστρονομία δεν πιστεύαμε ότι υπήρχαν. Εάν τότε μας ρωτούσαν αν υπάρχει νερό θα λέγαμε ότι πιθανότατα έχει εξατμιστεί. Και όμως το νερό όχι μόνο είναι εκεί αλλά είναι και σε ποσότητες πολύ μεγαλύτερες από όσο βλέπουμε στο δικό μας πλανήτη. Τι σημαίνει αυτό για το μέλλον, δεν μπορώ να σας πω με σιγουριά, μπορώ να σας πω όμως ότι είναι γεμάτο προκλήσεις και εκπλήξεις θα έλεγα. Είναι πολύ πιθανό τις επόμενες δεκαετίες να βρούμε απτές αποδείξεις ότι υπάρχει ζωή έξω από τη γη. Δεν ξέρω με ποια μορφή, δεν ξέρω τι θα είναι αλλά είναι πολύ πιθανό τις επόμενες δεκαετίες αυτό να το ακούσουμε από τα χείλη των επιστημόνων. Είναι πολύ πιθανό και αυτά είναι προγράμματα που ήδη τρέχουν, τις επόμενες δεκαετίες να ανακοινωθεί η πρώτη αποστολή ανθρώπων στον Άρη. Ήδη υπάρχουν άνθρωποι που δουλεύουν επάνω σε αυτά και τεχνολογικά είμαστε έτοιμοι να υλοποιήσουμε τέτοια ταξίδια. Η προσπάθεια εστιάζεται στον ίδιο τον άνθρωπο και πώς μπορεί να ανταπεξέλφει στις δυσκολίες του ταξιδιού. Όλα αυτά τα χρόνια ο άνθρωπος έχει προχωρήσει τη γνώση πάρα πολλά βήματα μπροστά. Ο στίχος του Ελίτη, αυτός ο κόσμος, ο μικρός ομέγας, μπορεί να αναφέρεται στην Ελλάδα, όμως ταιριάζει πάρα πολύ όμορφα και εδώ. Γιατί η Γη είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι του σύμπαντος, απειροελάχιστο. Και ο χρόνος που ο άνθρωπος βρίσκεται εδώ, σε σχέση με την ηλικία της Γης, είναι επίσης ελάχιστος. Αν συνειδητοποιήσουμε το χρόνο που βρισκόμαστε εδώ, σε σχέση με την ηλικία του σύμπαντος, βρισκόμαστε για ακόμα μικρότερο χρονικό διάστημα. Σε ένα λοιπόν πολύ μικρό μέρος, σε πολύ λίγο χρόνο, ο άνθρωπος έχει καταφέρει πολλά βήματα μπροστά μπρος να κάνει. Όταν κάναμε τις ομιλίες και τις πρόβες, με ρώτησαν τα παιδιά, τι μου είπαν οι φίλοι μου και οι γνωστοί μου, όταν τους είπα ότι θα ασχοληθώ με την αστρονομία και την αστροφυσκή. Ο πατέρας μου είπε, παιδί μου θα πεινάσεις. Η μητέρα μου είπε, παιδί μου θα γίνεις διάσημος. Και οι φίλοι μου μου είπανε, να πάρεις καναπήρα, απλώς να φύγεις, γιατί σε βαρεθήκαμε, καλύτερα δεν μπορούσα να γλιτώσουμε από σένα. Θα σας πω τώρα ότι τίποτα από αυτά δεν έγινε. Η αστρονομία μου έδωσε δουλειά, διάσημος δεν έγινα και τα πόδια μου πατάνε στη γη, βαρείτε θα κάνει ακόμα καλά τη δουλειά της. Η αστρονομία όμως, με έμαθε τρία πράγματα που θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας. Χρειάζεται να έχουμε καθαρή φωνή, για να μπορούμε να μεταφέρουμε τις ιδέες μας, τις σκέψεις μας και τις απόψεις μας, στους άλλους ανθρώπους. Η επιστήμη, η αστρονομία, δεν είναι μοναχικό σπόρο, δεν είναι μοναχική επιστήμη. Και η εικόνα που κάποια από εμάς, να έχουμε στο μυαλό μας ενός μοναχικού επιστήμονα, που κάθεται σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, σε ένα τηλεσκόπιο και παρατηρεί, έχει περάσει προπολού στο παρελθόν. Χρειάζεται καθαρή μάτια για να βλέπουμε πίσω από αυτό που βλέπουν τα μάτια, πίσω από το προφανές, μα πιο πολύ πίσω από τη συνήθεια. Και υπάρχει και ένα τελευταίο που θα ήθελα να κρατήσετε, ή τουλάχιστον θα ήθελα εγώ να μοιραστώ μαζί σας, ότι η κινητήρια δύναμη, αυτό που οθεί τον άνθρωπο να πηγαίνει προς τα μπρος, είναι η φαντασία. Η φαντασία κάνει τον επιστήμονα, τον καλλιτέχνη, τον επιχειρηματία, να βρίσκει συνέχεια καινούργια πράγματα. Και το στίχημα είναι η φαντασία να μετατρέπεται σε δημιουργικότητα. Και αν δεν με πιστεύετε, σκεφτείτε τούτο. Η φαντασία παίρνει ένα βιβλίο του Ιούλιο Βέρν και το κάνει αλήθεια. Και η φαντασία παίρνει μια ταινία επιστημονικής φαντασίας και θα την κάνει πραγματικότητα. Και σε τελική ανάλυση, η φαντασία μας πήρε από το καβούκι της Χελώνας, που ήμασταν πριν από 4.000 χρόνια και μας έχει πάει στα δικά μας διαστημόπλια, τα οποία μπορούμε να οδηγούμε προς όποια κατεύθυνση επιλέξουμε. Ευχαριστώ! Ευχαριστώ! |
