| : [♪ Μουσική grit Καλημέρα σας. Είμαι η Γιώτα Συμακοπούλου και είμαι δασκάλα. Μαζί θα θυμηθούμε μερικά από τα πράγματα που διδαχτήκατε, στη Γεωγραφία της Έκτης Δημοτικού. Στο σημερινό μας μάθημα θα μιλήσουμε για τις ερήμους. Και το πώς αυτές επηρεάζουν τη ζωή στον πλανήτη. Το τι συμβαίνει στον πλανήτη, έχουμε την ευκαιρία τα τελευταία χρόνια, τις τελευταίες δεκαετίες να το παρακαλουθούμε αδιάλειπτα. Δηλαδή αδιάκοπα, χάρη στους δορυφόρους που έχουν εκτοξεύσει πολλά κράτη στη Γη, και περιστρέφονται γύρω από τη Γη και συλλέγουν δεδομένα και μας ενημερώνουν για το τι συμβαίνει ακριβώς. Λοιπόν, αυτή τη δουλειά της συλλογής δεδομένων αδιάλειπτα, αδιάκοπα, την κάνουν και οι δορυφόροι του προγράμματος Κοπέρνικους. Το πρόγραμμα Κοπέρνικους είναι ένα παρεμφροπαϊκό πρόγραμμα δορυφορικής παρακολούθησης της Γης. Βιαθέτει έξι ζευγάρια δορυφόρων που περιστρέφονται σε πολική τροχιά και παρακολουθούν την ατμόσφαιρα, τη θάλασσα, τους οκεανούς, το έδαφος, τη βλάστηση. Και μας δίνουν πολλά δεδομένα τα οποία μετά οι επιστήμονες τα αξιοποιούν για την προστασία του περιβάλλοντος και την προστασία της ζωής των πολιτών της Ευρώπης. Πάμε να δούμε ένα παράδειγμα του τι βλέπουν αυτά τα δορυφορικά μάτια εκεί πάνω. Βλέπουμε εδώ δύο δορυφορικές εικόνες από τη χώρα μας. Στη μία η Ελλάδα μας φαίνεται ξεκάθαρα, κάτω από τον ανέφελο ουρανό. Στην άλλη, αν παρατηρήσετε προσεκτικά, υπάρχουν νέφη τα οποία σκεπάζουν, έχουν αρχίσει να σκεπάζουν τον ουρανό της χώρας μας. Τα οποία νέφη δεν είναι όλα ίδια. Προσέξτε, στο νότιο τμήμα της χώρας υπάρχει ένα κίτρινο σύννεφο, το οποίο έρχεται από την Αφρική. Έχει σκεπάσει ένα τμήμα της Κρήτης και κινείται βόρεια προς το Αιγαίο. Αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από ένα σύννεφο σκόνης. Πάμε να δούμε πώς βιώνουν οι κάτοικοι της Κρήτης αυτά τα επεισόδια αφρικανικής σκόνης. Παρατηρήστε την εικόνα. Η μέρα έχει γίνει νύχτα, δηλαδή ο ουρανός έχει σκοτεινιάσει, έχει πάρει βέβαια ένα υπέροχο χρώμα, αλλά η ατμόσφαιρα φαίνεται πόσο πνιγηρή είναι. Τώρα, το γεγονός ότι η Κρήτη και γενικά η Ελλάδα μας πλήτεται από επεισόδια αφρικανικής σκόνης, είναι λογικό, γιατί βρισκόμαστε κοντά σχετικά στη μεγαλύτερη πηγή σκόνη στην ατμόσφαιρα, που δεν είναι άλλη από την έρημο Σαχάρα. Η έρημο Σαχάρα είναι η μεγαλύτερη έρημο στον πλανήτη. Δεν είναι όμως η μόνη. Πάμε να δούμε από το βιβλίο σας έναν παγκόσμιο χάρτη με όλους τους ερήμους στον κόσμο. Παρατηρήστε αυτό το χάρτη. Βλέπουμε ότι οι περισσότερες και οι μεγαλύτερες έρημοι στον κόσμο βρίσκονται στο βόρειο ημισφαίριο. Υπάρχουν βέβαια και έρημοι στο νότιο ημισφαίριο. Συνολικά όλες οι έρημοι μαζί καταλαμβάνουν το ένα τρίτο της επιφάνειας της Γης. Ίσως παρατηρήσατε μία από τις Ιππύρους που δεν διαθέτει έρημο. Και αυτή δεν είναι άλλη από τη δική μας Ήπειρο, την Ευρώπη. Αν και πρόσφατα οι επιστήμονες έχουν συγκαταλέξει την Ισλανδία στις ερημικές περιοχές. Και αυτό γιατί διαθέτει χαρακτηριστικά ερημικής έκτασης. Πάμε να δούμε όλες τις ερήμους πιο αναλυτικά μία-μία. Ας ξεκινήσουμε από τη μεγαλύτερη και την πιο κοντινή μας, την έρημο Σαχάρα. Η Σαχάρα έχει έκταση 9.200.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Και καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της Βόρειας Αφρικής. Εκτείνεται από τον Ατλαντικό μέχρι την Κυλάδα του Νείλου. Δίπλα της ακριβώς βρίσκεται η έρημος της Αραβίας, η αραβική έρημος, που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της Αραβικής Χερσονήσου. Αλλά θεωρείται και συνέχεια, συνέχεια της Σαχάρας. Στα ανατολικά, στην Ήπειρο της Ασίας, έχουμε την έρημο Κόμπη, που καταλαμβάνει αρκετά μεγάλο μέρος της Κίνας και της Μογγολίας. Στα δυτικά από την άλλη μεριά, στη Βόρεια Αμερική δηλαδή, έχουμε τη βραχώδη έρημο Μουχάβε, που έχει πάρει το όνομά της από τη φυλή των Ινδιάνων Μουχάβε. Πάμε τώρα στο νότιο ημισφαίριο. Εκεί βλέπουμε την έρημο της Αυστραλίας, την έρημο Καλαχάρη στο νότιο άκρο της Αφρικής, και την έρημο Ατακάμα στη Νότια Αμερική. Πάμε τώρα να δούμε ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ερημικών περιοχών. Τι σημαίνει έρημος ακριβώς. Η έρημη είναι εκτάσεις γης, αμώδης, βραχώδης εκτάσεις γης, στις οποίες υπάρχει ελάχιστης για τον καθόλου βροχόπτωση, και άρα το έδαφος είναι πολύ ξηρό, και επομένως υπάρχει αρρεή ή καθόλου βλάστηση. Ταυτόχρονα οι έρημοι αποτελούν τις πιο μεγάλες πηγές σκόνης στην ατμόσφαιρα. Από άποψη κλίματος τώρα, οι έρημοι είναι περιοχές στις οποίες επικρατούν ακραίες κερικές συνθήκες. Ακρές κλιματολογικές, συγγνώμη, συνθήκες. Τι σημαίνει αυτό? Υπάρχουν γιγάντιες διαφορές μεταξύ, θερμοκρασιακές, συγγνώμη, διαφορές μεταξύ της ημέρας και της νύχτας. Τη μέρα η θερμοκρασία μπορεί να φτάσει τους 60 και 70 βαθμούς Κελσίου, και το βράδυ να πέσει στους 0 βαθμούς Κελσίου. Και τι πιστεύετε ότι συμβαίνει στην έρημο, αν αρχίσουν να φυσούν άνεμοι? Φυσικά αυτό που φαντάζεστε και αυτό που σίγουρα και ήδη έχετε πάθει κάποιο καλοκαίρι σε κάποια αμμόδη παραλίας της χώρας μας, όταν φυσάει αέρας, δηλαδή σας μαστιγώνει η άμμος. Το ίδιο συμβαίνει και στην έρημο, δηλαδή οι ισχυροί άνεμοι παρασύρουν τους κόκους άμμου από την επιφάνεια και τους σηκώνουν ψηλά. Και τους ταξιδεύουν μάλιστα αρκετά μακριά. Το πόσο μακριά τους ταξιδεύουν, νομίζω ότι δεν το φαντάζεστε. Όταν δεν πνέουν εξαιρετικά ισχυροί άνεμοι στην έρημο, τότε εμφανίζονται κάποια φαινόμενα που ίσως τα έχετε ακούσει. Το φαινόμενο της αμοθύελλας. Σαν αυτό που θα σας δείξω στην επόμενη φωτογραφία, το οποίο πλησιάζει στην πόλη του Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας. Δείτε πώς η άμμος πνίγει την πόλη. Οι Άραβες που βιώνουν αυτά τα φαινόμενα σχετικά συχνά έχουν και όνομα γι' αυτό το φαινόμενο. Το ονομάζουν χαμπούμ. Τώρα ας δούμε πόσο μακριά μπορεί να ταξιδέψει η σκόνη. Δηλαδή είμαι σίγουρη ότι δεν φαντάζεστε πόσο μακριά μπορεί να ταξιδέψει. Ας δούμε ένα χάρτη. Για παράδειγμα, η σαχαριανή σκόνη μπορεί να φτάσει βόρεια μέχρι και τη Μεγάλη Βρετανία. Και στη συνέχεια να φτάσει ακόμα και μέχρι τις χώρες της Κανδυναβίας. Αν ταξιδεύει δυτικά, μπορεί να διασχίσει όλο τον Ατλαντικό, να φτάσει μέχρι την Καραϊδική και τη Ζούγκλα του Ομαζονίου. Ας δούμε όμως πώς φαίνεται αυτή η σκόνη στο μικροσκόπιο. Παρατηρείτε ότι το σχήμα της είναι εντελώς ακανόνιστο και ότι έχει διάφορα μεγέθη. Γενικά όμως και κατά μέσο όρο η σκόνη έχει το πάχος όσο το πάχος μιας τρίχας από τα μαλλιά μας. Τι γίνεται όμως τώρα αν εισπνεύσουμε αυτή τη σκόνη. Όσοι είναι αλλεργικοί ξέρουν ακριβώς τι συμβαίνει. Προκαλεί έντονες αλλεργικές αντιδράσεις. Συγκεκριμένα, όχι μόνον αλλεργικές αντιδράσεις, αλλά μπορεί να προκαλέσει και λιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος. Μπορεί να προκαλέσει ερεθισμούς στα μάτια και στο δέρμα. Και φυσικά επιβαρύνει το καρδιαγγυακό σύστημα. Άρα μπορούμε να πούμε ότι οι υψηλές συγκεντρώσεις σκόνης στην ατμόσφαιρα έχουν πολλές ανεπιθύμητες απαρενέργειες για την υγεία των ανθρώπων. Τα πράγματα όμως δεν είναι όλα άσχημα. Η σκόνη έχει και ευεργητικές ιδιότητες. Και αυτό γιατί περιέχει σίδηρο. Ο σίδηρος βοηθάει όπου πέφτει, όπου κάθεται η σκόνη, δηλαδή σε καλλιεργίσιμες εκτάσεις τους οκεανούς, λειτουργεί ως λύπασμα. Και έτσι βοηθάει στην ανάπτυξη των φυτών. Ας δούμε ένα παράδειγμα με δύο δορυφορικές εικόνες του πώς συμβαίνει αυτό. Δείτε σ' αυτές τις δορυφορικές εικόνες, δύο δορυφορικές εικόνες από θαλάσσιες περιοχές, και τη σκόνη από τη μία μεριά και από την άλλη ένα πράσινο χρώμα στους οκεανούς. Αυτό το πράσινο χρώμα που βλέπετε μέσα στον μπλε της θάλασσας δεν είναι τίποτε άλλο από το φιτοπλανκτόν. Το οποίο ευνοείται στην ανάπτυξή του από την ερημική σκόνη, καθώς, όπως είπαμε, περιέχει λύπασμα. Τώρα, το φιτοπλανκτόν είναι μονοκοίταροι οργανισμοί οι οποίοι επιπλέουν στη θάλασσα και οι οποίοι αποτελούν τη βασική τροφή για πάρα πολλά είδη ψαριών. Αλλά εξίσως σημαντικό είναι το γεγονός ότι το φιτοπλανκτόν είναι ο νούμερο ένα παραγωγός οξυγόνου στον πλανήτη. Δηλαδή, το οξυγόνου που παράγει το φιτοπλανκτόν παγκοσμίως είναι περισσότερο από το οξυγόνου που παράγουν όλα τα φυτά στη στεριά. Η παρακολούθηση τώρα του φιτοπλανκτού δεν ήταν εύκολη τα προηγούμενα χρόνια. Τις τελευταίες όμως δεκαετίες, τα τελευταία χρόνια, χάρη στους δορυφόρους, μπορούμε να παρακολουθούμε τις αυξομοιώσεις του φιτοπλανκτού και τις μετακινήσεις του, χάρη στους δορυφόρους, όπως είπαμε. Πάμε τώρα να δούμε τι συμβαίνει στις ίδιες τις ερήμους, γιατί μέχρι τώρα μιλήσαμε για τις ερήμους και το τι επιπτώσεις έχει η ερημική σκόνη σε όλες τις περιοχές μακριά από τις ερήμους. Αλλά η έρημος για κάποιους είναι το σπίτι τους, που μάλλον δεν θα το άλλαζαν με τίποτα, όπως είναι σπίτι για τους Βεδουίνους. Οι Βεδουίνοι είναι νομαδικές φυλές βοσκών, οι οποίοι είναι αραβικής καταγωγής και οι οποίοι εκτρέφουν καμήλες και γοπρόβατα, περιπλανόμενοι από βοσκοτόπι σε βοσκοτόπι. Θα μου πείτε τώρα ποιο βοσκοτόπι, εφόσον βρισκόμαστε στην έρημο. Ξέρετε όμως πάρα πολύ καλά ότι στις ερήμους υπάρχουν και οι οάσεις, δηλαδή μικρές εκτάσεις με νερό και βλάστηση. Εκεί οι Βεδουίνοι ποτίζουν τα κοπάδια τους και τα βοσκούν και πολλές φορές εγκαθίσταται καιμόνιμα στις οάσεις και καλλιεργούν, παραδείγματος χάρη, χουρμάδες. Τους οποίους βρίσκεται στο σούπερ μάρκετ. Το νερό τώρα που υπάρχει στις οάσεις είναι νερό που αναβλύζει λόγω από τον υπόγειο υδάτινο ορίζοντα. Και υπάρχουν περιπτώσεις όπου το νερό δεν αναβλύζει αλλά τα φυτά, τα δέντρα έχουν βρει δίοδο στον υπόγειο υδάτινο ορίζοντα και έτσι και οι άνθρωποι με πηγάδια φέρνουν το νερό στην επιφάνεια και μπορούν άνετα να ζήσουν σ' αυτές τις περιοχές. Τώρα οι άνθρωποι που ζουν στην έρημο, οι άνθρωποι της ερήμου, φυσικά είναι προσαρμοσμένοι στις κλιματολογικές συνθήκες της ερήμου. Δηλαδή είναι καλυμμένοι από την κορφή ως τα νύχια με πολύ φαρδιά και άνετα ρούχα, συνήθως και ανοιχτόχρωμα, γιατί, όπως είπαμε, στην έρημο επικρατούν ακραίες κλιματολογικές συνθήκες. Μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας μεταξύ μέρας και νύχτας. Θυμηθείτε, είπαμε, την ημέρα μπορεί να φτάσει 60 με 70 βαθμούς και το βράδυ να πέσει στους 0 βαθμούς Κελσίου. Πολύ ωραία. Πάμε τώρα να δούμε ένα βίντεο που συνοψίζει όλα αυτά που είπαμε και το οποίο έχει φτιαχτεί από το πανευρωπαϊκό δίκτυο παρακολούθησης των ερήμων και της ερημικής σκόνης που λέγεται InDust. Η έρημη αποτελούν τις κύριες πηγές άμμου και σκόνης στην ατμόσφαιρα. Τα σωματίδια αυτά δεν είναι ομοιογενή, καθώς αποτελούνται από συστατικά ορυκτής και οργανικής ύλης. Παρατηρώντας τα πιο προσεκτικά, βλέπουμε ότι τα σωματίδια άμμου και σκόνης παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές στο σχήμα, στο μέγεθος αλλά και στη χημική τους σύσταση. Η ερημική σκόνη μεταφέρεται σε μεγάλες αποστάσεις από τον άνεμο. Η σαχαριανή σκόνη, για παράδειγμα, επηρεάζει συχνά τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, ενώ μπορεί να φτάσει μέχρι και τη Μεγάλη Βρετανία και τις Σκανδιναυικές χώρες, ή προς τα Δυτικά έως και την Καραϊρική. Οι μεγαλύτερες έρημοι βρίσκονται στο βόρειο εμισφαίριο, κατά μήκος της λεγόμενης «ζώνης της σκόνης». Επάρχουν ωστόσο πηγές και έξω από αυτή τη ζώνη, γεγονός που δίνει μια παγκόσμια διάσταση στο φαινόμενο. Τα υψηλά επίπεδα σκόνη στην ατμόσφαιρα έχουν ανεπιθύμητες επιπτώσεις σε πολλούς τομείς. Στον τομέα της υγείας αυξάνουν τα καρδιακοιακά νοσήματα και τις αναπνευστικές λιμώξεις. Στον τομέα της ενέργειας εξασθενούν την ηλιακή ακτινοβολία και μειώνουν την απόδοση των ηλιακών πάνελ. Στον τομέα των μεταφορών επηρεάζουν την ασφάλεια των αεροπορικών πτήσεων. Σε μερικές περιπτώσεις όμως, η σκόνη λειτουργεί ευεργετικά. Για παράδειγμα, ο σίδρος που περιέχεται στη σκόνη λειτουργεί ως λύπασμα για τις καλλιέργειες και τους οικιανούς. Η ερευνητική κοινότητα εστιάζει σήμερα στη βελτίωση των παρατηρήσων και των προγνώσεων σκόνης, με σκοπό την ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών, προς όφελος της κοινωνίας και του πολίτη. Πάρα πολύ ωραία! Επιστρέφοντας λοιπόν, θα ήθελα, εάν αυτό το σημερινό μάθημα για τις αρήμους σας έχει εμπνεύσει με οποιοδήποτε τρόπο, θα ήθελα να ζωγραφήσετε μία ζωγραφιά, όπως έχει κάνει εδώ η κόρη μου, και να την στείλετε στη διεύθυνση που βλέπετε, στο δίκτυο InDust, το οποίο συλλέγει ζωγραφιές από τα παιδιά όλης της Ευρώπης και τα εκθέτει. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την προσοχή σας και σας εύχομαι καλή συνέχεια! |
