| : Αγαπητές φίλοιες και αγαπητοί φίλοι της Εθνικής Βιλιοθήκης της Ελλάδος, με την εκδήλωση αυτή εγκαινιάζουμε την 10η ενότητα των εκδηλώσεων του Λόγου. Η πρώτη αυτή εκδήλωση της 10ης ενότητας είναι αφιερωμένη στην Ουκρανία. Κάνουμε την εκδήλωση αυτή, όχι επειδή πρόκειται, κάνουμε την εκδήλωση αυτή, όχι επειδή θεωρούμε ότι έχουμε να πούμε κάτι που δεν έχει υποθεί στα χιλιάδες κείμενα που έχουν ήδη γραφτεί. Βρισκόμαστε ακόμη μέσα στο γεγονός και η κατανόηση αυτού που πραγματικά συμβαίνει είναι αναγκαστικά περιορισμένη. Οι εικόνες της φρίκης που μας έρχονται καθημερινά από τις πόλεις και τα χωριά της Ουκρανίας είναι αβάσταχτες. Κάνουμε αυτή την εκδήλωση πιο πολύ σαν νεύμα φιλίας και συμπαράστασης προς τους συνανθρώπους μας της Ουκρανίας. Δεν θα πούμε πράγματα που δεν έχετε διαβάσει ήδη, αλλά πάντως θα μιλήσουμε με τις σωστές λέξεις. Θα μιλήσουμε για πόλεμο και όχι για ειδική επιχείρηση, θα μιλήσουμε για εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Είναι αλήθεια ότι ο πόλεμος αυτός μας άντληξε περισσότερο από άλλους, περισσότερο από τον πόλεμο αντίον της Συρίας και οι Ουκρανοί πρόσφυγες μας συγκίνησαν και μας κινητοποίησαν περισσότερο από τους Ίρους πρόσφυγες. Μας άντληξε περισσότερο γιατί γίνεται κοντά και έχει επιπτώσει τη ζωή μας. Πρέπει να ντρεπόμαστε γι' αυτό. Πρέπει να ντρεπόμαστε, θέλω να πω, για την αδιαφορία μας για άλλους πολέμους και φωνικά που γίνονται μακριά μας. Όπως τούτη τη στιγμή που μιλάμε στο βόρειο Καμερούν ή στην Αιθιοπία. Αυτή η ντροπή πάντως δεν είναι λόγος για να μη μιλήσουμε τώρα για την Ουκρανία και να φορτωθούμε άλλη μια ντροπή αύριο. Αφού αποφασίσαμε να κάνουμε την εκδήλωση σκεφτήκαμε ότι η εκδήλωση αυτή έπρεπε οπωσδήποτε να γίνει πριν από την 9η Μαΐου. Τη μέρα αυτή η Ρωσία γιορτάζει τη νίκη της κατά του Ναζισμού και ο Πούτην έχει δώσει τα τελευταία χρόνια μεγάλες σχεδόν ιερές διαστάσεις στη μέρα αυτή. Ο πόλεμος που διεξάγει τώρα είναι, λέει, εναντίον των συνεργατών του Ναζισμού, δηλαδή όπως τότε σκότωνα νηρό στρατιώτες του Ναζί, τώρα θα ολοκληρώσουν τη νίκη εκείνοι σκοτώνοντας τους συνεργάτες τους. Ο Πούτην πρέπει στις 9η Μαΐου να παρουσιάσει κάτι, μια νίκη στον Ρωσικό λαό και θα εντύνει, υπολογίζουμε, τις πολεμικές επιχειρήσεις. Ο καιρός πιέζει. Όλοι αυτοί οι λόγοι μας οδήγησαν στην απόφαση για τη σημερινή εκδήλωση. Έχουμε τη χαρά να έχουμε εξαιρετικούς ομιλητές. Θα μιλήσει πρώτος ο Γιώργος Τσακνιάς, ιστορικός, ο οποίος έχει το πλεονέκτημα που λίγη έχουμε ότι ξέρει Ρώσικα, άρα διαβάζει τα κείμενα και τα πράγματα στις πηγές τους και θα κάνει μια ιστορική αναδρομή της σχέσης Ρωσίας-Ουκρανίας. Δεύτερος θα μιλήσει ο Δημήτρης Χριστόπουλος, καθηγητής στο Πάντιο Πανεπιστήμιο, κοσμήτωρας της Σχολής Πολιτικών Επιστημών. Στο τέλος θα πω και εγώ λίγα λόγια και όπως πάντα θα έχουμε και ένα μικρό περιθώριο για συζήτηση. Σε ευχαριστώ πολύ. Κύριε Τσακνιά, είχε το λόγο. Καλησπέρα. Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση και για την εισαγωγή. Λοιπόν, εγώ θα πω όντως μερικά ιστορικά στοιχεία, χωρίς τη μάσκα μάλλον. Κόβει τα πρίμα η μάσκα. Λοιπόν, θα πω μερικά ιστορικά στοιχεία για τη Ρωσία και για την Ουκρανία και για την περιοχή και για τις σχέσεις των δύο λαών. Αλλά χρειάζεται πρώτα μια διευκρίνηση. Τι νόημα έχει, ενώ είμαστε μέσα στο γεγονός, όπως είπαμε μόλις τώρα πολύ σωστά, είπε ο κ. Ζουμπουλάκης, τι νόημα έχει ιστορική αναδρομή και ιστορικές πληροφορίες. Γιατί ακριβώς τις χρειαζόμαστε. Η απάντηση δεν είναι αυτονόητη. Νομίζω ότι τις θέλουμε για να εξικοιωθούμε, όπως είπαμε, με τους λαούς, με το χώρο όπου συμβαίνει ο ιδιαίτερα βάρβαρος αυτός ο πόλεμος. Όχι βέβαια για να δώσουμε απαντήσεις σε εθνικά ζητήματα ή να απαντήσουμε θετικά ή αρνητικά στα προσχήματα της εισβολής. Εννοώ ότι η ιστορία δεν παίζει το ρόλο, ή δεν πρέπει να παίζει το ρόλο, ο ιστορικός, ας πούμε, δεν πρέπει να είναι ο εμπειρογνώμονας που λέει ότι, παραδείγματος χάρη, ναι, είναι μια τεχνητή χώρα η Ουκρανία, ούτε που λέει ότι όχι, δεν είναι μια τεχνητή χώρα. Ο πόλεμος, η εισβολή είναι ήδη από μόνη της καταδικαστέα ως αυτό που είναι, είναι η βάρβαρη εισβολή μιας χώρας σε μια άλλη, είναι η παράβαση κάθε κανόνα διεθνούς δικαίου και δεν χρειάζεται να πάμε στα προσχήματα, προσχήματα πάντα υπάρχουν. Και πάντα είναι, βέβαια, δηλαδή και ο Χίτλερ είχε πει ότι απειλείται από την Πολωνία, ο Στάλιν επίσης είχε πει ότι απειλείται από την Πολωνία και μετά από τη Φινλανδία, είναι έως και αστεία καμιά φορά, αν δεν ήταν τραγικό το αποτέλεσμα. Λοιπόν, τεχνητή χώρα, τι σημαίνει τεχνητή χώρα και προς ποια φυσικότητα αντιδιαστέλλεται αυτή η τεχνητή χώρα. Σε πρώτο επίπεδο η φράση αυτή απευθύνεται στα αντιδυτικά ρωσικά ένστικτα και σε δεύτερο παραπέμπει σε αντιλήψεις προνεωτερικές, περί της έννοιες του έθνους συγγενικές με τον ρατσισμό και δίμετη ναζιστική εκδοχή του ρατσισμού. Λοιπόν, θα διατρέξω επιγραμματικά σας υπόσχομαι την ουκρανική ιστορία, γιατί ακούγεται πολύ απειλητικό αυτό, διατρέξουμε την ουκρανική ιστορία, πραγματικά με επικεφαλίδες, ακολουθώντας δύο άξονες. Ένας είναι η κοινή σλαβική καταγωγή Ουκρανών και Ρώσων και τι αυτή σημαίνει ή δεν σημαίνει. Και ο δεύτερος είναι η θέση της Ουκρανίας σε μια περιοχή, γεωγραφική δηλαδή περιοχή, που εύστοχα νομίζω ονομάστηκε από τον Αμερικανό ιστορικό Τίμοθι Σνάιντερ, ΕΜΑΤΟΒΑΜΕΝΕΣ ΧΟΡΕΣ. Λοιπόν, η επικρατέστερη θεωρία έτσι για την αρχική κοιτίδα των σλαβων γενικός, όλων των σλαβικών εθνών, τοποθετεί την κοιτίδα αυτή στην Ουκρανία και μάλιστα συγκεκριμένα στην περιοχή του Τσερνόμπυλ, στα έλη του ποταμού Πρυπιάτ. Έχει και λίγο ένα ενδιαφέρον αυτή η σύμπτωση, γιατί προφανώς περισύμπτωσης πρόκειται. Λοιπόν, εκεί εμφανίζονται οι πρόγονοι των σλαβικών λαών και μεταξύ του 6ου και 8ου μετά Χριστόν αιώνα, προς το τέλος της μεγάλης μετανάστευσης των λαών που διαμορφώνουν περίπου την Ευρώπη, όπως την ξέρουμε. Μετακινούνται δύο ομάδες, η μία των δυτικών σλάβων στα δυτικά, από τους οποίους κατάγονται οι Τσέχοι, οι Σλοβάκοι και οι Πολωνοί, μεταξύ άλλων μικρότερων εθνότητων, και οι νότιοι σλάβοι προς τα νότια, που είναι οι σλάβοι των Βαλκανιών, Βούλγαροι και όλοι οι λαοί της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Και οι σλάβοι που μένουν στην περιοχή της Ουκρανίας και αρχίζουν να εκτείνονται λίγο γύρω-γύρω είναι οι Ανατολικοί σλάβοι. Η τρίτη ομάδα. Οι οποίοι δεν φτάνουν ακόμα μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα. Στη Μαύρη Θάλασσα είναι οι ελληνικές πόλεις, που τώρα παρακολουθούμε τη Μύρα της Μαριούπολης ή της Οδυσσού, της Χερσόνας κλπ. Οι ελληνικές απεικείες που υπάρχουν ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. Λοιπόν, και πριν μπω στο πρώτο σλαβικό κράτος, ανατολικό σλαβικό, που είναι το κράτος του Κιεύου, δυο πράγματα για την Ουκρανική και τη Ρωσική Γλώσσα, προτρέχοντας λίγο ιστορικά, αλλά νομίζω ότι είναι το σημείο να τα πω, ανήκουν και οι δύο στη σλαβική οικογένεια και δύο, όπως είπα, στην ομάδα των ανατολικών σλαβικών κλωσσών. Είναι γλώσσες κοντινές, αλλά όχι διάλεκτοι. Είναι δύο διαφορετικές γλώσσες. Οι γλωσσολόγοι έχουν μερικούς τρόπους που τα ορίζουν αυτά, και με το λεξιλόγιο, και με τη μορφολογία, και με διάφορα χαρακτηριστικά. Δεν είναι εύκολο να τα περιγράψουμε αυτά. Να πω απλώς ένα δεδομένο. Ας πούμε, τα Ουκρανικά με τα Ρωσικά έχουν, ανάλογα με το μοντέλο μέτρησης των γλωσσολόγων, 55%-62% κοινό λεξιλόγιο. Να σκεφτούμε όμως εδώ ότι το αντίστοιχο κοινό λεξιλόγιο με την Ολανδική, που είναι η συγγενικότερη της γλώσσα, είναι 70%-80%. Αυτό βέβαια σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι ένας Ολανδός με έναν Άγγλο μιλάνε την ίδια γλώσσα. Έτσι υπάρχει τεράστια απόσταση, με πάρα πολλά άλλα κριτήρια. Ας μην κουράσουμε με τόσο τεχνικά, ας πούμε, ζητήματα. Λοιπόν, τον 1ο αιώνα μετά Χριστόν, οι σλαβικές γλώσσες δεν έχουν ακόμα διαφοροποιηθεί τόσο, ώστε να είναι χωριστές. Οι ανατολικοί σλάβοι μιλούν μία κοινή γλώσσα. Την εποχή εκείνη, στα μέσα του 9ου αιώνα, εμφανίζονται στην Βυζαντινή ιστορία, και κατεπέκταση στην Ευρωπαϊκή, γιατί η πρώτη αναφορά είναι σε Βυζαντινή πηγή, εμφανίζεται ο λαός των ΡΟΣ. Υπάρχει μια ομιλία του Πατριάρχη Φώτιου, που έκπληκτος, λέει ότι υφάνηκε ένα έθνος αφανές, δηλαδή άγνωστο μέχρι τώρα, και ανάριθμων σε τεράστιο πλήθος, το οποίο είχε το θράσος μάλιστα να πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη, ανεπιτυχώς. Υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση που συνδέεται βέβαια με τον ανταγωνισμό ΡΟΣ και Ουκρανών για την ιστορία τους, πώς προκύπτει και τι ακριβώς σημαίνει αυτό το όνομα ΡΟΣ. Η επικρατέστερη θεωρία είναι πως πρόκειται για την ονομασία ενός νορμανδικού φίλου, σκανδιναβικού δηλαδή, δηλαδή ένα φίλο, μια ομάδα Βίκινγκς, που τους αποκαλούσαν ΡΟΣ ή κάπως έτσι, τέλος πάντων. Οι Φινλανδοί και οι Ανατολικοί Σλάβοι της περιοχής του Νόβγοροντ, ερχόμενοι σε επαφή με τους Φινλανδούς, βάφτισαν και αυτοί, αποκαλούσαν και αυτοί ΡΟΣ, οικιοποιήθηκαν το όνομα και αποκαλούσαν ο ΡΟΣ αυτή την ομάδα Βίκινγκς, η οποία κατέκτησε τον Νόβγοροντ και κυριάρχησε στην Ακμάζουσα, σε μεγάλο βαθμό ανατολικοσλαβική κοινότητα εκεί, δημιούργησαν αυτή η Σκανδιναβή ΡΟΣ μια άρχουσα τάξη ηγεμόνων, η οποία πολύ σύντομα φουμιώθηκε εθνικά και γλωσσικά από τους υποτελείς Σλάβους. Ένα νέο αρχότερα, όλοι οι ηγεμόνες των ΡΟΣ, οι ρουρικίδες σε περίπου, είχαν ονόματα σλαβικής αιτημολογίας. Οι πρώτοι, μεταξύ των οποίων ο Λέγκ και η Όλγα, έχουν ονόματα σκανδιναβικά. Ο Ιγκορ επίσης είναι Ιγγβαρ, η Όλγα είναι η Χέλγα. Και μετά αρχίζουν τα ονόματα Σβιατοσλάβ και τα λοιπά. Είναι η εποχή, λοιπόν, που διαμορφώνεται ένα κράτος σλαβικό με άξονα το Δνήπερο, που είναι μια σημαντική εμπορική οδός που συνδέει τη βόρεια θάλασσα και τη βαλτική με τη μαύρη θάλασσα και με το Βυζάντιο, επομένως. Και επί κέντρο αυτού του κράτους είναι το Κίευο, που είναι αρχικά ένας απλός σταθμός στη διαδρομή και γίνεται η πρωτεύουσα του κράτους. Στα μέσα του επόμενου αιώνα η βασίλισσα Όλγα βαφτίστηκε χριστιανή και ο Βλαδίμηρος, λίγο αργότερα, γεμόνος του Κιεύου Βλαδίμηρος, φρόντισε τον εχριστιανισμό του πληθυσμού της χώρας. Τότε, όταν λέμε φρόντισε, βέβαια, διέταξε να εχριστιανίσθει αυτό. Στην ακμή του, το Κιευικό Κράτος, στο 10ο και 11ο αιώνα, ήταν η μεγαλύτερη χώρα στην Ευρώπη σε έκταση και μία από τις πιο ισχυρές. Μεγαλύτερη βέβαια και από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, που είναι η εποχή των σταυροφοριών, έτσι και της παρακμής και της εμφάνισης των Σολτζούκων. Το Κιευικό Κράτος είχε ένα περίεργο, φαιουδαλικό όμως σπονδιακό σύστημα πριγκιπάτων, όπου, να μην κουράσω ακριβώς, αλλά πάντως ο πρωτότοκος γιος ήταν ηγεμόνας του Κιεύου, οι άλλοι γιοί με τη σειρά ήταν πρίγκιπες στα διάφορα πριγκιπάτα και υπήρχε μια ιεράρχησή τους και κάθε φορά άλλαζαν υποτίθετε θέση, πήγαινε ο επόμενος στο Κιεύο και ο άλλος στην δεύτερη πόλη, το Σμολένσκ και το Σουζντάλ και τα λοιπά. Αυτό στην πραγματικότητα. Στην πράξη βέβαια δεν λειτούργησε ποτέ αυτό το σύστημα του ροτέισον, πώς θα λέγαμε στο πρωτόσφαιρο, και είχε διαλυτικά αποτελέσματα και συνέβαλε στην παρακμή του κράτους του Κιεύου. Πιθανόν, όμως, από αυτή την κατάτιμηση σε πριγκιπάτα, να προέρχεται ο παράδοξος τίτλος που ξέρουμε αργότερα από τη Ρωσία, τσάρος πασών των Ρωσιών, η έννοια δηλαδή των διαφόρων ρωσικών κρατών. Το 13ο αιώνα αρχίζουν οι μογκολικές επιδρομές, που σαρώνουν βέβαια το κράτος του Κιεύου, όπως και όλη την Ευρώπη. Και για λίγο επιβίωσαν δύο μικρά πριγκιπάτα, της Γαλλικίας και της Βολυνίας, δηλαδή της περιοχής που τώρα ονομάζουμε Δυτική Ουκρανία, τα οποία σχημάτισαν ένα ημιαυτό νομοκράτος της Ρουθηνίας, το περίπου 1200 μέχρι τα μέσα του, περίπου το 1350. Το αναφέρω γιατί ο πρίγκιπας Δανίλ Ρωμάνοβιτς, ηγέτης του κράτους αυτού, αναγκάστηκε να δηλώσει υποτέλεια στον χάνο των Μουγκόλων και ταυτόχρονα προσπαθώντας να προσεγγίσει δυτικές χώρες, στεύθηκε από έναν απεσταλμένο του Πάπα της Ρώμης, ρεξ Ρούσι, βασιλιάς της Ρωσίας, ό,τι κι αν σήμανε αυτό εκείνη την εποχή, που δεν σήμανε βέβαια και πολλά, και έτσι έγινε ένας ορθόδοξος ηγεμόνας από την προστασία του Βατικανού. Αυτό είναι, έτσι αρχίζει μια ιδιαιτερότητα της Δυτικής Ουκρανίας, η οποία ακόμη και σήμερα έχει περίπου 5 εκατομμύρια πιστούς της, να σας πω πώς ακριβώς λέγεται η εκκλησία, που είναι οι Ουνίτες, το λέγαμε κύριε Ζουμπουλάκη σε μία άλλη εκδήλωση αυτό, είναι η Εκκλέσια Γκρεκοκατόλικα Ουκραΐνε, η Ουκρανική Ελληνοκαθολική Εκκλησία. Επίσης, μια παρατήρηση για αυτή την περίοδο που καταλήγεται το κράτος του Κιεύου, είναι ότι η γλώσσα των Ανατολικών Σλάβων είναι ακόμα λίγο πολύ κοινή, δεν έχουν ξεχωρίσει, δεν υπάρχουν δηλαδή Ρωσικά και Ουκρανικά. Είναι λοιπόν φανερό ότι όλες οι εθνότητες, οι γλωσσικές ομάδες, που προήλθαν από την Ανατολική Σλαβική Ομάδα αργότερα, έχουν ίδια εντός εισαγωκών δικαιώματα στην ιστορία και στον πολιτισμό του Κιευικού Κράτους. Δηλαδή όλη η συζήτηση, αν το Κιευικό Κράτος είναι Ρωσικό ή Ουκρανικό ή Λευκορωσικό, στερείται νοήμα τους, είναι όλα αυτά και τίποτα από όλα αυτά. Η ιστορία του ανήκει σε όλες τις διάδοχες εθνότητες. Στα μέσα του 14ου αιώνα το βασίλειο της Ρουθηνίας, δηλαδή της μετέπειτα Δυτικής Ουκρανίας, διαμελίστηκε μεταξύ Πολωνίας και Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας, τα οποία αργότερα η Πολωνία με τη Λιθουανία διαμόρφωσαν μια κοινοπολιτεία, η οποία κατέκτησε όλη τη σημερινή και την Κεντρική Ουκρανία. Και την ίδια εποχή αναδεικνύεται η ηγεμονία των Κοζάκων μέσα στην ευρύτερη περιοχή της Ουκρανίας, νωτιότερα. Τότε, περίπου αρχίζει να αναπτύσσεται και η Μόσχα ως πολιτισμικό και θρησκευτικό κέντρο, το Μεγάλο Δουκάτου της Μόσχας απελευθερώνεται από το μογκολικό ζηγό το 1480. Εκείνη την περίοδο εμφανίζεται και η θεωρία της Τρίτης Ρώμης, ότι δηλαδή η Μόσχα είναι η Τρίτη Ρώμη, πρώτη είναι η Ρώμη προφανώς, δεύτερη είναι η Κωνσταντινούπολη και η Μόσχα διαδέχεται σε αυτή τη σειρά, είναι η Τρίτη Ρώμη, άρα έχει την ηγεμονία πάντων των Ορθοδόξων, εκτός από πασών των Ρωσιών. Και σιγά σιγά το Δουκάτου της Μόσχας μεγαλώνει και αναπτύσσεται και επόμενος σημαντικός σταθμός είναι το 1721, όπου ο Μέγας Πέτρος βαφτίζει το μεγάλο πλέον κράτος του, τη Μεγάλη Ρωσία, αυτοκρατορία, χτίζει την πόλη που πήρε το όνομά του, την Πετρούπολη που αργότερα πήρε το όνομα του Λένιν και μεταξανά του Πέτρου, ως παράθυρο στη Δύση, όπως πολύ εύστοχα το λέει ο Πούσκιν. Και τότε σε εκείνη την περίοδο ανάγκηται και όρος Μεγάλη Ρωσία, για αυτό που ξέρουμε ως Ρωσία σήμερα, αντίστοιχα Μεγαλορωσικά για τα Ρωσικά που πλέον έχουν διαμορφωθεί ως ένα βαθμό σε γλώσσα και ο Πέτρος που είχε προφανώς την μανία να εξυγχρονίζει και να κωδικοποιεί τα πάντα, κωδικοποιεί και τη γλώσσα, φροντίζει δηλαδή συνειδητά να μορφωποιήσει τη γραμματική και το συντακτικό της. Οι άλλες Ρωσίες, μια και κάποια Ρωσία είναι Μεγάλη, είναι η Λευκορωσία και η Μικρά Ρωσία, είναι ένας Βυζαντινός όρος που έχει επικρατήσει, που είναι η Ουκρανία. Η ίδια η λέξη Ουκρανία σημαίνει σύνορο, συνοριακή χώρα, είναι η χώρα που βρίσκεται στην άκρη. Και αυτός ο όρος βέβαια είναι κάπως έτερο προσδιοριστικός. Στο 19ο αιώνα η περιοχή της σημερινής Ουκρανίας λοιπόν είναι μεταξύ, είναι χωρισμένη μεταξύ, το ανατολικό τμήμα ανήκει στη Ρωσική Αυτοκρατορία και το δυτικό στην Πολωνία, ίστος στην Αυθρο-Ουγκρική Αυτοκρατορία και βρίσκεται διαρκώς, είναι το πεδίο διαρκών πολέμων όπου κομμάτια της περνάνε από τη μία ή από την άλλη πλευρά, μην τους πούμε όλους γιατί είναι κουραστικό. Και βρίσκει ο 20ο αιώνας, βρίσκει την Ουκρανία χωρισμένη σε τρία κομμάτια, με το μεγαλύτερο στη Ρωσία και τα άλλα δύο, όπως είπαμε, Πολωνία και Αυθρο-Ουγκρική Αυτοκρατορία και έρχεται ο πρώτος Παγκόσμινος Πόλεμος και η Οκτωβριανή Επανάσταση. Τα γεγονότα δηλαδή που διαλύουν τουλάχιστον δύο αυτοκρατορίες, τρινσα βάλουμε και την Οθωμανική, προκύπτουν τρία ουκρανικά κράτη, βραχύβια τα δύο που είναι στη Δύση και το Ανατολικό Ουκρανικό Κράτος σε λίγο γίνεται αυτό που γνωρίσαμε ως Ουκρανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία, ένα μέρος της Σοβιετικής Ένωσης και βρίσκεται στο επίκεντρο του εμφυλίου της Σοβιετικής Ένωσης, όπου ακόμα και αυτός ο και όρος εμφύλειος είναι περίεργος για μια πολυεθνική χώρα και μια πολυεθνική αυτοκρατορία, όπως ήταν και η Ρωσική Αυτοκρατορία και η Σοβιετική Ένωση. Σε αυτόν τον εμφύλιο μιας χώρας περίπου άλλης, οι Ουκρανοί έχουν πάρα πολλά θύματα. Απ' την άλλη οι Πολωνοί εθνικιστές του Πηλσούτσικη, που κατείχαν το δυτικό τοίχο της Ουκρανίας, είχαν στόχο να δημιουργήσουν ένα τυπικά ανεξάρτητο ουκρανικό κράτος ως μαξιλάρι μεταξύ Πολωνίας και Σοβιετικής Ένωσης. Η Βυτική Ουκρανία ενσωματώθηκε στην Σοβιετική το 1939 μετά το σύμφωνο Molotov-Ribbentrop και τη μοιρασιά Πολωνίας μεταξύ Γερμανίας και Σοβιετικής Ένωσης. Επιστρέφοντας στην αρχή της δεκαετίας του 1930, όμως, από το σύμφωνο, φτάνουμε σε ένα από τα σκληρότερα και πιο βάρβαρα γεγονότα που έχουν συμμαδέψει την ουκρανική ιστορία, τους λοιμούς που προκάλεσε η βίαιη κολεκτηβοποίηση στην αρχή της δεκαετίας, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας, από το 1931-1932 μέχρι σχεδόν το 1935. Η λοιμή ήταν σε πολλές περιοχές Σοβιετικής Ένωσης, δηλαδή πιάσανε και Ρωσία, Λευκορωσία και Καζακσταν, αλλά πήραν τρομακτική έκταση στην Ουκρανία που προκάλεσαν εκατομμύρια θύματα. Είναι υπό συζήτηση το πόσο ακριβώς εκατομμύρια είναι, αλλά μιλάμε για εκατομμύρια, δηλαδή αν είναι τρία ή πέντε ή εφτά, δεν ξέρω, έχει και αυτό τη σημασία του, αλλά μιλάμε για ένα γεγονός φοβερής, τεράστιας έκτασης, το χολοντομόρ, το οποίο έχει στιγματίσει βέβαια τη συλλογική μνήμη των Ουκρανών και παραμένει ανοιχτό τραύμα σε μεγάλο βαθμό. Είναι γνωστές οι ιστορίες ότι οδήγησε μέχρι σε εκτεταμένο κανιβαλισμό η πείνα εκείνα τα χρόνια. Από μια έτσι λίγο ανατριχιαστική λεπτομέρεια από τα αρχεία, μέρος των αρχείων της ΝΚΑΒΕΝΤΕ της Μυστικής Υπηρεσίας που αφορά το λοιμό στην Ουκρανία έχει διασωθεί, υπάρχουν εκεί σε αυτά τα αρχεία δυόμισι χιλιάδες καταγραμμένες καταδίκες ανθρώπων για κανιβαλισμό. Από αυτές έχουν εσωθεί και χίλι φάκελοι, πλήρεις φάκελοι με ονόματα διευθύνσης δηλαδή και φωτογραφικό υλικό, φωτογραφίες των δραστών που συνελήφθησαν για τον κανιβαλισμό και υλικών τεκμηρίων που ας μην τα περιγράψουμε κάνω. Εν πάση περιπτώσει επί Σοβιετικής Ένωσης η Ουκρανία αποκτά τουλάχιστον κάποια κρατική υπόσταση αν και όχι ανεξάρτητη με το όνομά της και με ελεύθερη χρήση της γλώσσας της. Είναι η επίσημη γλώσσα του κράτους, είναι τα ουκρανικά μαζί με τα ρωσικά. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης η Ουκρανία ανεξαρτητοποιήθηκε κάνοντας χρήση της σχετικής πρόβλεψης στο σύνταγμα της, όπως και όλες οι σοβιετικές δημοκρατίες που είχε καταστατικό δικαίωμα να ανεξαρτητοποιηθεί. Αν και θεωρεί το πλούσια χώρα πέρασε μια δεκαετία δύσκολη όπως και η Ρωσία με φοβερή ύφεση και πληθορισμό για διάφορους λόγους. Φρόντισε ένα απαλλαγή από το πυρηνικό της οπλοστάσιο επιστρέφοντάς το στη Ρωσία με αντάλλαγμα διαβεβαιώσης για εγγυήσεις μη επίθεσης που όπως βλέπαμε δεν ήταν και πολύ, ήταν μάλλον βραχίβιες. Και ακολούθησε η ταραγμένη δεκαετία, μάλλον 20 αιτία από το 2000 και μετά, όπου στην εξουσία εναλλάσσονται όχι απλώς ρωσόφιλοι, γιατί αυτό είναι ένας όρος που θέλει πάρα πολύ συζήτηση, αλλά βασικά εναλλάσσεται ο Γιαννούκοβιτς, που είναι άνθρωπος του Πούτην από τι έχει φανεί απολύτως, με άλλους πολιτικούς. Όταν τον κατήγηλε για νοθείο το 2004 ο Γιούσενκο, ο βασικός του αντίπαλος, ήταν μαζί με την Γιούλια Τιμοσένκο, ξαφνικά ρώστησε βαριά και μετά αποκαλύφθηκε ότι είχε δηλητηραστεί με διοξύνη. Έγινε η Πορτοκαλή Επανάσταση, εναλλάσσονται στην εξουσία, το 2010 επιστρέφει ο Γιαννούκοβιτς για τρίτη φορά και βάζει στη φυλακή και την Τιμοσένκο. Και κάπως έτσι φτάνουμε στα τέλη του 2013 στην Επανάσταση του Μαϊντάν, στην Επανάσταση της Αξιοπρέπειας, όταν η κυβέρνηση Γιαννούκοβιτς ανέκοψε μια πορεία προσέγγισης με την Ευρωπαϊκή Ένωση και στράφηκε προς την ενσωμάτωση στη Ρωσική Ομοσπονδία. Λοιπόν, αναφέρθηκαν νωρίτερα στον όρο εματοβαμένες χώρες. Το βιβλίο του Τιμοθυσσέντρια κυκλοφόρησε το 2010 και ο πλήρης τίτλος του είναι «Εματοβαμένες χώρες, η Ευρώπη μεταξύ Χίτλερ και Στάλιν». Εστιάζει λοιπόν στο γεγονός, και έχει πολύ νομίζω ενδιαφέρον, ότι μέσα σε μια δεκαπενταετία, από το 30 μέχρι το 45, η περιοχή της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας, της Πολωνίας και των Βαλτικών χωρών έγινε το πεδίο μαζικών φόνων αμάχων, συνολικά 14 εκατομμυρίων ανθρώπων. Στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονται τα θύματα του Χολοδομόρ, του Λοιμού, περιλαμβάνονται θύματα στα ελληνικών διώξεων, όπου πρέπει να πούμε ότι οι εκτελέσεις συγκεκριμένα ήτανε κατά τοήμιση Ουκρανών και μόνο οι άλλες μεσέσεις ήτανε Ρώσσων ή άλλων πολιτών της Σοβιετικής Ένωσης. Περιλαμβάνονται τα θύματα του Ολοκαυτώματος, κύριος Εβραία και Ρωμά και περιλαμβάνονται οι εχμάλωτοι στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού, που αφήθηκαν να πεθάνουν από ασυτεία σε στρατόπεδα και λογίζονται ως άμαχοι από τον συγγραφέα δεδομένο ότι ήταν εχμάλωτοι και είχαν ήδη αφοπλισθεί. Όσον αφορά τον υπότιτλο του βιβλίου μεταξύ Hitler και Stalin, ο Σνάιντερ δεν εξισώνει ούτε τα καθεστώτα ούτε τις προσωπικότητες. Δηλώνει πως αντιλαμβάνεται τις διαφορετικές θέσεις και τα διαφορετικά κίνητρα, αλλά εστιάζει στα θύματα, εστιάζει στον κοινό ολοκληρωτικό χαρακτήρα των καθεστώτων, για να καταλήξει ότι τα δύο καθεστώτα ως προς τις μαζικές αυτές δολοφονίες λειτούργησαν άλλοτε αντιθετικά, ας πούμε στην κλιμάκωση της μεταξύ τους σύγκρουσης που τους οδηγούσε στο να φωνεύουν όλο και περισσότερους αμάχους, άλλες φορές συνθετικά, ας πούμε στο διαμελισμό της Πολωνίας και στους μαζικούς φόνους Πολωνών που ακολούθησαν, και από τους δύο, από τους σοβιετικούς στο Κατίν, αλλά και από τους Ναζί στο δυτικό κομμάτι της Πολωνίας. Και κάποιες φορές άφηνε το ένα καθεστώς το άλλο να κάνει τη βρωμική δουλειά, όπως ας πούμε στην περίπτωση της εξέγερσης της Βαρσοβίας λίγο πριν το τέλος του πολέμου, προτού φτάσει ο Κόκκινος Στρατός, ο οποίος ανέκοψε πορεία και δεν βοήθησε τους εξεγερμένους Πολωνούς για να μην έχει αργότερα μια ομάδα Πολωνών αξιώμαχων και πρόθυμων να επαναστατήσουν εναντίον ενός επόμενου καθεστότος που προετοιμαζόταν να εγκαθιδρίσει. Νομίζω λοιπόν ότι αυτοί οι δύο άξονες της ιστορικής καταγωγής ας πούμε Ρώσων και Ουκρανών, με την Ουκρανία ως κοιτίδα κοινή και με το Κίεβο κατά κάποιον τρόπος ιερή πόλη και των δύο. Δεν θα έφτανα να το παρομοιάσω με την Ιερούσαλή, αλλά έχει στοιχεία ιερής πόλης, είναι η πρώτη πρωτεύουσα και των δύο λαών. Είναι ένα κέντρο ορθοδοξίας πριν από τη Ρώμη, με μοναστήρια και εκκλησίες που ίδρυσαν οι πρώτοι γεμόνες ας πούμε. Αφετέρου, η Ουκρανία ως μαρτυρική αιματοβαμένη χώρα φωτίζουν και μπορούν να μας κάνουν λίγο να φανταστούμε πώς αισθάνονται και τι αντιλήψεις διαμορφώνονται στον ουκρανικό λαό, αλλά ίσως και στον ρωσικό. Θέλω να κλείσω αναφέροντας δύο σκέψεις του Παβελ Λιτβίνοφ, ρώσου και πρώην σοβιετικού πολίτη, που είναι ένας από τους οχτώ ηρωικούς σοβιετικούς πολίτες, που το 1968, όταν μπήκαν τα στρατέμματα του Συμφών της Βαρσοβίας στην Πράγα, διαδήλωσαν στην Κόκκινη Πλατεία, διαδήλωσαν, για δύο-τρία λεπτά πρόλαβα να διαδηλώσουν βεβαίως, εναντίον της εισβολής, με συνθήματα υπέρ του ντουπτσεκ, κατά της εισβολής, με το φοβερό σύνθημα ντροπής στους κατακτητές του εισβολής. Ο Λιτβίνοφ που ζει, είναι 82 ετών και ζει στις ΗΠΑ, έδωσε πρόσφατα μια συνέντευξη και μίλησε μεταξύ όλων και για τον ΜΒΕΒΑ και για την Ουκρανία τώρα για τον πόλεμο, προσπαθώντας λοιπόν να ερμηνεύσει την εισβολή, μάλλον να την ερμηνεύσει ψυχολογικά για τα γεωπολιτικά. Οι στόχοι του Πούτιν μπορούμε να τους υποθέσουμε είναι σίγουρα το ντομπάς, με πολύ πλούσιο υπέδαφος, αλλά και άλλα πράγματα. Λέει, απαντάει ο Λιτβίνοφ, ανοίγουν ισαγωγικά πώς είναι δυνατόν αυτοί οι άνθρωποι, οι Ουκρανοί, τους οποίους περιφρονούμε και λιγάκι, εννοεί παραδοσιακά είμαστε οι Ρώσοι, τους οποίους ντομπάρουμε γιατί δεν μιλάνε καν καλά ρωσικά. Πώς είναι δυνατόν αυτοί να γίνουν ξαφνικά μια ευρωπαϊκή χώρα. Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε φθανάσιμο πλήγμα για ολόκληρη τη Σοβιετική, αλλά και την αυτοκρατορική ρωσική παράδοση. Λοιπόν, συνεχίζει ο Λιτβίνοφ με δύο φράσεις που νομίζω ότι αναδεικνύουν πολύ εύστοχα το πώς και γιατί ο Πούτην ενοχλείται από την προοπτική μιας δημοκρατικής και ευρωπαϊκής Ουκρανίας, πέρα από τα άλλα κινητρά του, δηλαδή που είναι αυτά το ντομπάς και η χερσαία σύνδεση με την Κριμαία. Λέει ο Λιτβίνοφ, μια ελεύθερη χώρα δεν μπορεί να επιβιώσει δίπλα σε μια ανελεύθερη χώρα, ιδίως αν οι δύο χώρες συνδέονται με τόσους στενούς δεσμούς. Και καταλήγει στο σύνθημα που έγραφε το πλακάτ που κρατούσε στην διαδήλωση τότε του 68 για τη δική σας και τη δική μας ελευθερία. Το νόημα της φράσης εξηγεί, ήταν να υπογραμμίσει το γεγονός ότι δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία σε μια χώρα που καταπατά την ελευθερία μιας άλλης. Αυτά τα ιστορικά, ελπίζω να μην κούρασαν πολύ. Ευχαριστώ. Ευχαριστούμε τον Γιώργο Τσακνιά. Ήταν το αναγκείο θεμέλιο για να καταλάβουμε αυτό που γίνεται σήμερα και για να συνεχίσουμε τη συζήτησή μας. Ο λόγος τώρα στον Δημήτρη Χριστόπουλο. Ευχαριστούμε τον Γιώργο Τσακνιά. Ευχαριστούμε τον Γιώργο Τσακνιά. Ευχαριστούμε τον Γιώργο Τσακνιά. Ευχαριστούμε τον Γιώργο Τσακνιά. Ευχαριστούμε τον Δημήτρη Χριστόπουλο. Ευχαριστώ Σταύρο για την πρόσκληση. Έχω γράψει κείμενο. Συνήθως δεν γράφω. Αν δεν είχα γράψει θα συνέχισα από εκεί που σταμάτησε ο Γιώργος Τσακνιάς ότι μια χώρα που δεν σέβεται τα δικαιώματα του ειδικού της ανθρώπου, δεν υπάρχει περίπτωση να γράψει άλλη χώρα. Αυτή είναι η ιστορία με τη Ρωσία τώρα, να το κάνουμε γρήγορα έτσι. Λοιπόν, από το 2013 έως το 2019, υπήρξα αντιπρόεδρος και ικατόπιν πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα, με έδρα στο Παρίσι. Την περίπτωση αυτή είχαν την ευκαιρία να διαπιστώσω, όχι μία ή δύο φορές, πολλές, τη βαθιά αποστροφή που η Ρωσία ως οντότητα προκαλεί σε φιλελεύθερα περιβάλλοντα της Δύσης, είτε από τη μία, είτε κυρίως από την άλλη άκρη του τελαντικού. Αυτή η αποστροφή, σε συνδυασμό με την εδραιωμένη Ρωσοφοβία σε ένα μεγάλο τμήμα των λαών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, είχε δημιουργήσει ένα εκκληκτικό αίσθημα πραγματικού μίσους. Το μίσος αυτό, μετά την εισβολή πλέον, γιγαντόθηκε μανιασμένο. Ο Μακιαβέλη συμβούλευε τον ηγεμόνα του να σε φοβούνται, όχι να σε αγαπούν, αλλά να μη σε μισούν. Εδώ, λοιπόν, ο υποτιθέμενον Μακιαβελικός Πούτην απέτυχε παταγοδώς. Ο πόλεμος που εξαπέλησε σε βάρος της εδαφικής ακαιρεότητας μιας ενεξάρτητης χώρας στην Ευρώπη είναι στα μάτια των περισσότερων δυτικών, που αρέσκονται και σε οριενταλιστικά στερεότυπα. Η ακαταμάχητη επιβεβαίωση της Ρωσίας ως το απόλυτο κακό. Η δαιμονοποίηση της Ρωσίας λειτούργησε έτσι, κατά κάποιον τρόπο, ως η απόλυτα αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Μια πρόβλεψη που εν μέρη προκάλεσε και την πραγματοσύτης. Προσοχή. Δεν υπενείσουμε ότι υπεύθυνη για την Ρωσκία ακαιρεότητα σε βάρος της Ουκρανίας είναι η Δύση, η οποία υποτίθεται πως όθησε μονοδιάστατη τη Ρωσία στη συμπεριφορά αυτήν. Αυτά είναι αναλύσεις αντιεμερικανικού καφενείου ή υπεαγωγίου, μάλλον. Λέω, όμως, ότι η στερεοτυπική πρόσληψη της Ρωσίας ως η απόλυτη ευρωπαϊκή ετερότητα, μια Ευρώπη που δεν είναι Ευρώπη, ουσιαστικά, στη μακρά ιστορική διάρκεια από τον 19ο αιώνα και ύστερα, ετεροκαθορίζει, στιγματίζοντας τη Ρωσία. Αυτή η πρόσληψη, σε συνδυασμό με την ταπείνωση που η χώρα υπέστη, την πρώτη δεκαετία μετά την διάλεση της Σοβιτικής Ένωσης, δημιούργησαν τις πρόσφορες προϋποθέσεις για την γιγάντοση του ρωσικού μεγαλοδιατισμού, ενός ακατέργας του εθνικισμού στη φαρέτερα του οποίου βρίσκεται η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, δηλαδή ο πόλεμος. Αυτό που για μας δηλαδή πλέον είναι εκτός ορίων για την επίλυση μιας διεθνούς διαφοράς, εκεί είναι ένα μέσο ανάμεσα στα άλλα. Και αυτό είναι βαρβαρότητα. Μια παρέκβαση εδώ με αφορμή μάλιστα το τελευταίο κοινοβουλευτικό, κατά την άποψη μου κάζομαι τον πρόεδρο Ζελένσκη στην Ελλάδα, η επιθατική βαρβαρότητα επιβάλλει να συνεχίζεις και με το διάολο, προκειμένου να μην θύσεις. Λοιπόν, είναι όμως άλλο όταν εφίσταται επίθεση να συμμαχίζεις και με το διάολο για να σώσεις τη χώρα σου και άλλο να νομίζεις ότι ο διάολος δεν είναι διάολος. Λοιπόν, ναι, το Τάγμα Ζοφ είναι μια παραστηρωτική οργάνωση ναζιστικού τύπου. Το γεγονός ότι έγινε μετά το 14ο τμήμα του Ουκρανικού Στρατού δεν αλλάζει την εφίση της. Αν οι Χρυσαβγίτες αμήνονταν σε μια επίθεση που θα δέχονταν η Ελλάδα από την Τουρκία, χτύπαξήλο, αυτό δεν θα τους σταμάταγε να είναι Χρυσαβγίτες. Ούτε αυτό θα σταμάταγε όμως να ισχύει το γεγονός ότι η χώρα όντως δέχεται η πίθεση. Και η άμυνα στην επίθεση είναι δίκαιος πόλεμος. Και ο Μεταξάς όχι στους Ταλλούς είπε. Αυτό όμως δεν αλλάζει ότι ο Μεταξάς ήταν δικτάτορας, ούτε τους Τιταλείς έβαλαν στην Ελλάδα. Δεν νομίζω ότι θα έπρεπε να είναι πολύ δύσκολα να συμφωνήσουν σε αυτά. Αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι, σήμερα στην ιστοριαγραφία είναι γενική παραδοχή ότι η συνθήκη των Βερσαλιών είχε ανάμεσα στα άλλα ως στόχο την εξάντληση, χρησιμοποιώ τον όρο του Μαζάουρα, της Κωτίνης Ήπειρο, της Γερμανίας. Με δυο λόγια, το απλό νόημα του μετσοπολεμικού οικοδομήματος της Ερήνης ήταν η Γερμανία να κάτσει τα αυγά της σε μια συνθήκη απόλυτης εσωστρέφειας και διπλωματικής συμπίεσης από τους συμμάχους. Είναι κοινή πλέον πεπίστηση ότι το περιβάλλον αυτό προσέδεσε καύσιμο στην δυναμική άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, ο μεγαλαιοδιοτισμός του οποίου ήταν το καλύτερο φάρμακο στις ταπεινωμένες από την ίτα του Μεγάλου Πολέμου Γερμανικές Συνειδήσεις. Η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία οδήγησε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στην πολιτική του κατευνασμού πρώτα και μετά λίγος πολύ ξέρουμε τι έγινε. Το να πει κανείς πάντως ότι η αιτία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν απλώς η εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία, ξεχνώντας όλο το υπόστρωμα για το οποίο η ευρωπαϊκή ιστορία έχει χύσει τόνους Μελάνη, είναι αν μήτι άλλο αφελές. Άλλο τόσο αφελές και τοξικά ανόητος τόσο είναι να ισχυριστεί κανείς ότι η πρωταρχική αδικία των Βερσαλιών και οι διακρίσεις σε βάρος των γερμανόφωνων μειωνοτήτων στην Κεντρική Ευρώπη δικαιολογούν ή συνιστούν την αιτία των επιλογών της Γερμανίας του Χίτλερ. Ναι λοιπόν και σήμερα μπορούμε και πρέπει να αναγνωρίσουμε την αποτυχία, την ενμέρη αποτυχία του μεταψυχροπολεμικού συμβολέου στην Ευρώπη, μια αποτυχία που έχει να κάνει με το ότι είτε του υπαρκτού του σοσιαλισμού ήταν σαν να μην ελείψει η υπόψη από πολλούς παράγοντες στη Δύση και στη Ρωσία, οι οποίοι μετέφεραν ραγδαία το μεταψυχροπολεμικό πλαίσιο της αντιπαράθεσης από το πολιτικό, τη σύγκρουση δηλαδή μεταξύ καπιταλισμού και υπαρκτού, στο γεωπολιτικό πεδίο. Η εδαφική επέκταση του ΝΑΤΟ προς την Ανατολή, αν μήτι άλλο αυτό δείχνει. Όπως όμως η ταπείνωση της Γερμανίας από τους συμμάχους δεν μπορεί να ξεπλύνει με κανένα θεό τα εγκλήματα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μόνο εν μέρη μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση τμήματος των αιτιών τους. Έτσι και σήμερα η απομόνωση και η δαιμονοποίηση της Ρωσίας μετά το τέλος του Πολέμου δεν μπορεί να μετατραπεί σε εργαλείο κατανόησης ή ανοχής μιας στρατιωτικής βολής σε ένα ανεξάρτητο κράτος. Να χρησιμοποιήσω ακόμα ένα παράδειγμα από την προσφυλή μας εξ Ανατολών Γείτονα. Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο καταδικάστηκε από όλη την Υφύλιο ακριβώς διότι ήταν μια στρατιωτική επίθεση σε ένα ανεξάρτητο κυριαρχό κράτος. Επί μια δεκαπενταετία ή δεκαπεντιατία, ωστόσο πριν την εισβολή, υπήρξαν σεβάντα σε βάρος τουρκοκυπρίων από τους Ελληνοκύπριους, τα οποία οι επιτιθέμενοι χρησιμοποίησαν ως excuse της επιχείρησής τους. Όλοι οι σοβαροί ιστορικοί του κυπριακού, Ελληνοκυπρίων περιλαμβανομένων, τα παραθέτουν. Μπορούν όμως αυτά διακρίσεις, βία, εκτοπισμί τουρκοκυπρίων να ανερέσουν τον άδικο χαρακτήρας τουρικής επίθεσης. Προφανώς και όχι. Και αυτό διότι ο επιθετικός πόλεμος, όπως αυτός που διεξάγει η Ρωσία σήμερα ή η Τουρκία το 74, είναι ένα σε εισαγωγικά άκαμπτο γεγονός. Δεν λέω ότι είναι γεγονός αν επίδεκτο ερμηνιών, αλλά είναι ένα εξορισμού μη συμψηφίσιμο με τα προηγούμενα. Το κράτος που χωρίς ενδιασμού σβάζει τον πόλεμο στην φαρέτερα των γιο πολιτικών του επιχειρημάτων είναι ταραξίας. Και αυτό η Ρωσία το κάνει συστηματικά, το έκανε στη Γεωργία, με την κατάληψη της Απκαζίας και της Νοτιές Σουετίας μετά το τέλος του Ψωπιού Πολέμου. Το έκανε στην Κριμαία. Το έκανε και με τον πιο άγριο τρόπο στον πρώτο και στον δεύτερο πόλεμο της Τσετσενίας, ισοπαδώνοντας την πρωτεύουσα της. Το ότι η Τσετσενία είναι τμήμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας που ήθελε να προσχηστεί δίνει άλλο πρόσημο στα συμφραζόμενα του πολέμου, πιο δικαιολογητικό, αν θέλετε, μόνο στη χώρα της οποίας το έδαφος απειλεί να φύγει, δεν ανερίωστος όμως την αγριότητα, την βαρβαρότητα με την οποίαν πραγματοποιήθηκαν οι ρωσικές επιχειρήσεις στην Τσετσενία και οι ισοπαίδες του Γρόσνου. Η ουσία είναι πως με το τέλος του Ψωπιού Πολέμου η Ρωσία βρίσκεται γενικώς σε έναν αναθεωρητικό παροξυσμό. Κάτι θέλει να φωνάξει με αυτό αυτή η αχανής χώρα για το λεγόμενο ρωσικό κόσμο στα πέρεξη των συνόρων της που δικαιωματικά θεωρείται ότι θα νίκει. Νομίζει πως ο τρόπος να ακουστεί είναι να κάνει επιθετικό πόλεμο υπ' ότι οι δάφους ξένοι κρατώνουν. Ο επιθετικός πόλεμος είναι όμως άδικος. Αν υπάρχει περίπτωση να υπάρχει δίκαιος πόλεμος αυτός είναι αμυντικός πόλεμος. Για το λόγο αυτό το κάλεσμα σήμερα σε ειρήνη δεν μπορεί να είναι ουδέτερη θέση που συσκοτίζει τα πράγματα και τις ευθύνες των εμπολέμων. Αυτό το πόλεμο σημαίνει να πάψει η Ρωσία να επιτίθεται και όχι να σταματήσει η Ουκρανία να μείνει. Η επόμενη μέρα του πολέμου δεν είναι απλή υπόθεση. Ό,τι έκβαση κι αυτός να έχει. Το μίσος εναντίον της Ρωσίας έχει γενικευτεί και η αποστροφή σε βάρος της χώρας αυτής έχει στερεωθεί στο σημαντικότερο τμήμα του δυτικού κόσμου περισσότερο από πριν. Χώρες που ούτε είχαν καμία διάθεση να γίνουν μέλη του ΝΑΤΟ όπως η Φιλανδία και η Σουηδία τώρα τρέχουν αρονάρον να μπουν στη Βορειοτελετική Συμμαχία υπό τον φόβο της ρωσικής απειλής. Η απόλυτη ετερογωνία των πουτινικών σκοπών. Το ουκρανικό έθνος, το κατά τον Πούτιν σε εισαγωγικά σε αυτό το διαβόητο διάγγελμα που έβγαλε την 23η Φιλεβάρη εξ ολοκλήρου δημιούργημα των Μπορσεβίκων και του Λένιν, χαλιβδώνεται. Δεν είναι το πρώτο έθνος που χαλιβδώνεται κατά τη διάρκεια των πολέμων. Αν προηγουμένως η ένταση του ρωσο-ουκρανικού διχασμού ήταν α τώρα έγινε α εις την ιωστή. Και η όποια επιρροή θα μπορούσε να σκήσει η Ρωσία εφ. στη νότια και η νοτιοδυτική πλευρά των συνόρων της θα σκοντάφτει εντελώς στον τρόμο που η βαρβαρότητά της επεξέτεινα. Με δυο λόγια. Η Ρωσία ακόμα και αν κερδίσει στα πεδία των αμαγχών της Ανατολικής Ουκρανίας, έχασα. Ακόμα και αν κρατήσει την Ανατολική πλευρά της χώρας προσατώντας τον Τόμπας, την Κοντόνιας, την Μαριούπολη και όλη την ακτή της Μαύρης θάλασσας ως την Κριμαία, αυτό θέλει να κάνει η Ρωσία. Γεωπολιτικά όλα αυτά περί ναζισμού και ψεύτικου έθνους είναι πλέον ούτε καν ακούγονται. Ουσιαστικά η Ρωσία θέλει να φτιάξει, να κάνει την αζοφική μια ρωσική λίμνη. Με όλα αυτά, ωστόσο, η Ρωσία δεν θα έχει πρόσωπο δυτικά της. Το καλύτερο που θα μπορέσει να της συμβεί μετά από αυτό είναι να την αποδεχτεί ως δορυφόρος της η Κίνα, η οποία προσοχή παρακολουθεί τα δρόμενα με εξαιρετικά ενδιαφέρον από την αέλακρη της Ασίας, χωρίς να έχει τοποθετηθεί ωστόσο με τη σαφήνια που οι Ρώσοι περίμεναν υπέρ τους. Ουσιαστικά δηλαδή η Ρωσία, αν ακολουθήσει αυτή τη γραμμή, θα έχει τη μοίρα ενός ακόμη μεγαλύτερου Καζακστάν, μια χώρα ως buffer state, την οποία όλοι διεκδικούν να έχουν σφαίρες επιρροής, καθώς βρίσκεται σφινομένοι στα σύνορα των κόσμων μας. Ωστόσο, μια βιώσιμη ενιαία αρχιτεκτονική ασφάλεια στην Ευρώπη δεν μπορεί να σχεδιαστεί μονίμως εναντίον της Ρωσίας. Μας αρέσει ή όχι, η Ρωσία δεν μετακινείται. Μια τέτοια λογική μονοδρόμου οντολογικής υπαρξιακής αντιπαράθεσης με την χώρα αυτήν, απλώς φέρνει εκ νέου τον παλαιού τύπου πόλεμο, όπως αυτόν που βλέπουμε σήμερα κοντήτερα. Η αποδεμονοποίηση της Ρωσίας, όσο πια σήμερα μας φαίνεται γρήφος άλητος, είναι το μεγάλο στίχημα των δύσκολων ετών που έρχονται. Χωρίς αυτήν, η Ρωσία θα παραμείνει αυτό που ήταν από τα μέσα του 19ου αιώνα για τη Δύση. Ο αιώνιος άλλος και φυσικά σε μια συνθήκη σαν τη σημερινή, όπου το ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεν μπορεί να πει κανείς ότι εμπνέει και τόσο πολύ τους λαούς της Ευρώπης, θα αποτελεί πάντα ο φάρος έμπνευσης του πανταχού αντιδιτικισμού. Οι εφιάλτες μας, λοιπόν, δεν είναι τυχαίοι, είναι τα πραγματικά μας ζόρια. Κλείνω. Κλείνω με ένα σχόλιο για τα καθημάς. Μετά από κάθε μεγάλο τραυματικό γεγονός, τα στρατόπεδα χωρίζονται όπως σήμερα. Ο Νατοικός Πόλεμος στη Ιουκοσλαβία διέρεσε τη Δύση σε θιασσότες του Μιλώσεβιτς και ο παδούς του Νάτο. Το να ήσουν, όμως, εχθρικός στο Νατοικό Μοβαρδισμό και την ίδια στιγμή να καταδίκασες τη Σερβική Εθνοκάθαρση στο Κόσοβο, δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ήταν για μένα, όμως, και είναι η ορθή θέση. Το ίδιο και την 11η Σεπτεμβρίου, στο να πω ήχο της οποίας ο αχαλίνωτος μιλουτυρισμός της Δύσης δεν ανέχτηκε τη διαφωνία για την πολιτική, τον είπα, παραβάλλοντάς την με την προδοσία. Και το αποτέλεσμα ήταν ότι αυτός ο μιλουτυρισμός οδήγησε σε δύο στρατιωτικές επεμβάσεις, εκ των οποίων η δεύτερη ολοκλήρωσε ένα γεωπολιτικό χάος άνεφτο, το οποίο δεν έχουμε ξαναδείσει στη σύγχρονη ιστορία. Από την βορειοδυτική άκρη της Συνδικής Χερσονίσου, στις νότιες ακτές της Μεσογείου. Ένας παρόμοιος σύστρος σήμερα επιμένει πως η όποια ακριτική της Δύσης, η εισοδυναμή με φιλεωδοσική στράτευση, κάθε φορά όμως που ένας πόλεμος εργαλειοποιείται για ξεκαθάρισμα αλλότερων λογαριασμών, εκείνων λογαριασμών, οι αποχρώσεις οπεδώνονται βορά μιας ασπρόμαυρης αφήγησης, στην οποία οι θέσεις είναι ούτως ή άλλως προκατηλυμμένες. Πάνω στην ασφάλεια που παρέχει απόσταση από το πραγματικό μέτωπο του πολέμου, δεν ξεχνούν ότι ο πραγματικός πόλεμος γίνεται στην Ουκρανία και νομίζουν υπερφύελλα ότι αυτοί βρίσκονται με πόλεμο με εκείνους με τους οποίους διαφωνούν στην ασφάλεια του πληρολογιού τους, στιγματίζοντας με ανεπιγνωστια λαζονία αυτούς που κατοικίνους θεωρούν ότι βρίσκονται στη λάθος πλευρά της ιστορίας. Κι απ' τις δυο πάντες. Τώρα μάλιστα που η κακή δεν είναι Αμερικάνη, αλλά Ιρώση ήρθε η στιγμή και της Ρεβάντης. Είναι όμως ηθική ευτέλεια να χρησιμοποιείς έναν πόλεμο και απ' όλοι οι ζών για να πεις ότι ο πολιτικός ο αντίπαλος είναι στη λάθος πλευρά της ιστορίας. Πριν λίγες μέρες ο Πολωνός πρωδυπουργός, γνωστός ακροδεξιός Ευρωπαίος πολιτικός, είπε αναφερόμενος στον Γάλο Πρόεδρο πόσες φορές διαπραγματεύτηκες με τον Πούτιν και τι πέτυχες, δεν συζητάμε, δεν διαπραγματευόμαστε κλιματιές. Τους εμπληματίες πρέπει να τους πολεμάμε, κανείς δεν διαπραγματεύτηκε με τον Χίτλερ, θα διαπραγματευώσουν, είπε στον Μακρόν, με τον Χίτλερ, τον Στάλιν, τον Πολπώτ. Ο Πολωνός πρωδυπουργός στον ίστρο του, προβανώς ξέχασε ότι και μόλους αυτούς έχουν γίνει διαπραγματεύσεις, αλλά στο πάρει το ποτάμι. Πιθανώς να φαντάζει τον εαυτό του στη θέση του Τσόρτσιλ και τον Γάλο ή τον Γερμανό Πρόεδρο, ο οποίος προσφράτως έφαγε πόρτα από το Κίεβο, στη θέση του Τσέμπερλιν. Αυτό είναι το δίλημα που πραγματικά έχουμε. Εμείς με ποιον διαλέγουμε ότι είμαστε. Ευχαριστώ. Ευχαριστούμε πολύ τον Δημήτρη Χριστόπουλο. Η τοποθέτηση είναι πάρα πολύ ενδιαφέρουσα και η σύνδεση και με τα πολιτικά πράγματα της Ελλάδος και της Ευρώπης. Θα κουβεδιάσουμε κάποια πράγματα στο τέλος. Οι τρεις μας δεν έχουμε συνονιστεί, προηγουμένως, τι θα πει ο καθένας και έτσι μπορεί να υπάρξουν κάποιες μικρές όμως από τις αντελαμβάνουμε επικαλείψεις. Θα μιλήσω κι εγώ από κάτω αφού μιλήσαν και οι προηγούμενοι φίλοι. Όταν ρωτούσαν τον Άντα Μίχνικ αυτό το σπουδαίο, πολλονόδια νούμενο και αγωνιστή της δημοκρατίας τι είναι το χειρότερο στον κομμονισμό, απαντούσε πως το χειρότερο είναι αυτό που έρχεται μετά. Ασφαλώς και το χειρότερο ήταν αυτό που είχε γίνει πριν και ο Μίχνικ το είχε ζήσει στο πετσί του. Ήθελε όμως με το εφειολόγημα αυτό να τονίσει ότι το έδαφος των κομμονιστικών κοινωνιών είναι γόνιμο για να φυτρώσουν αργότερα, μετά την πτώση των καθεστών των αυτών, κάθε λογής δηλητηριώδη άνθη. Όπως και έγινε σε όλες τις χώρες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Το καθεστώς Πούτην αποτελεί ασφαλώς τη χειρότερη εκδοχή του μετακομμονισμού. Όλοι οι αναλυτές συμφωνούν ότι η απόφαση του πολέμου αντίον της Ουκρανίας είναι απόφαση του ίδιου του Πούτην. Ο πόλεμος αυτός δηλαδή είναι ο πόλεμος ενός δικτάτορα. Δεν είναι καθόλου συμπτωματικό ότι δύο μήνες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία το ανώτερο Δικαστήριο της Ρωσίας, της Ρωσικής Ομοσπονδίας αποφάσισε τη διάλυση του Μεμόριελ και τέσσερις μόλις μέρες μετά την εισβολή, στις 28 Φεβρουαρίου, το ίδιο Δικαστήριο απέριψε την έφεση του Μεμόριελ και επικύρωσε την οριστική διάλυσή του. Το Μεμόριελ είναι μια μη κυβερνητική οργάνωση ιστορικών κατά κυριολόγο, δημιουργήθηκε πριν από 30 χρόνια με σκοπό τη μελέτη του σοβιετικού παρελθόντος, την αναζήτηση της αλήθειας για τα χρόνια του σταλληνικού τρόμου, την αποκατάσταση των θυμάτων κλπ. Έχει, μάλιστα, παραγάγει πολύ σημαντικό ερευνητικό έργο. Το Μεμόριελ όμως δεν περιορίστηκε στην αποκάλυψη της αλήθειας του παρελθόντος, αλλά προχώρησε και στην υπεράσψη της αλήθειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο παρόν. Η αναζήτηση της αλήθειας γι' αυτό που έγινε κατά το παρελθόν δεν μπορεί να είναι κάτι ξεχωριστό και αποκομμένο από την αλήθεια γι' αυτό που γίνεται τώρα στο παρόν δίπλα μας. Έτσι, το Μεμόριελ καταδίκασε την προσάρτηση της κρεμαίας το 2014 και την επέμβαση στον τον Μπάς. Υπογράφω τα ασέτηση ουσιαστικά της θανατικής καταδίκης του. Έχει σημασία να τονίσουμε ότι ο περιορισμός έως αφανισμού της ελευθερίας του λόγου, της πληροφόρησης των διαδηλώσεων στη Ρωσία συντελείται με μια σειρά νόμων το 2013-2014 και σε άμεση συνάφεια με το ουκρανικό ζήτημα και της συνεφής επιδιώκης του Πούτινου. Στη Ρωσία αυτή τη στιγμή λέγονται χιλιάδυο ψέματα για τον πόλεμο αντίον της Ουκρανίας και δεν υπάρχει κανείς να τα αντικρούσει. Όποιος το αποπειραθεί συλλαμβάνεται και φυλακίζεται. Σε κάθε πόλεμο η αλήθεια αποτελεί αγαθό ειν' ανεπαρκία, ακόμη και όταν τον πόλεμο τον διεξάγουν δημοκρατικά κράτη. Στις δημοκρατίες όμως θα μείνουν και κάμπωσι που θα τολμούν να λένε την αλήθεια. Στις δικτατορίες οι φωνές αυτές φιμώνονται. Στην δικτατορία του Πούτιν δεν έχει απομείνει κανείς ελεύθερος δημοσιογράφος για να αντικρούσει τα ψέματα και να πει την αλήθεια. Γνωρίζουμε παλαιόθεν ότι το ψέμα είναι σύμφητο με τις δικτατορίες. Ο Πούτιν λέει ψέματα αδιαφορώντας αν γίνονται πιστευτά ή όχι. Δεν ενδιαφέρεται να πείσει κανέναν. Η δύναμή του δεν είναι η πειθώ αλλά οι συλλήψεις και οι φυλακήσεις όπου και ευρύα χρήση βασανιστεριών. Γι' αυτό μπορεί να λέει ότι αυτό που κάνει δεν είναι πόλεμος, αλλά μια ειδική σταθεωτική επιχείρηση για να ανατρέψει τους Ναζί που έχουν καταλάβει την Οικρανία, για να αποναζιστικοποιήσει τη χώρα, ότι δηλαδή είναι ένας πόλεμος της δημοκρατίας ουσιαστικά εναντίον του Ναζισμού. Μπορεί να λέει χωρίς αντίλογο ότι τις βόμβες εναντίον των Ουκρανών να μάχουν τις ρίχνουν οι ίδιοι οι Ουκρανοί. Ο πόλεμος όμως, έστω και ο πόλεμος ενός δικτάτορα, δεν γίνεται από προσωπικό καπρίτσιο. Έχει ασφαλώς γεωστατικές στοχεύσεις, χρειάζεται όμως και ιδεολογία. Χρειάζεται ιδεολογία για να γίνει ένας πόλεμος, στην οποία θα ενσωματωθούν τα πολλά μικρά και μεγάλα ψέματα. Τα ψέματα είναι ψέματα, η ιδεολογία όμως είναι αληθινή, με την έννοια ότι είναι υπαρκτή. Τα ψέματα είναι ανύπαρκτα, φέροντας κάτι που δεν υπάρχει. Ο Πούτιν είναι επικίνδυνος επειδή έχει ιδεολογία, επικίνδυνη ιδεολογία. Έχουν γίνει πολλές συζητήσεις για τον λόγο και αναλύσεις του λόγου του Πούτιν. Εξηγώ ότι ό,τι θα πω βασίζεται σε κείμενα που έχω διαβάσει μεταφρασμένα στα αγγλικά ή στα γαλλικά. Δεν έχω πρόσβαση όπως ο Γιώργος Τσακνιάς στα ρώσικα πρωτότυπα και στις εφημερίδες της Ρώσικας. Οι δύο είναι οι κύριες συνισθώσεις. Από τότε αντιλαμβάνομαι οι δύο βασικοί άξιον εις αυτής της ιδεολογίας. Πρώτοι, η ρωσική οδός, ο ρωσικός κόσμος, ο οποίος, να με επιτρέψει ο Δημήτρης, δεν είναι γεωγραφική έννοια ο ρωσικός κόσμος, που είναι ένας κόσμος αξιών, με πάνω από όλα την αξία της οικογένειας και της θρησκείας, έναν της διεφθαρμένης δύσης, της δύσης των διαλυμμένων οικογενειών, της αθείας, της θητικής παραλυσίας, της ομοφιλοφιλίας. Ο ρωσικός κόσμος είναι αρρενοπός, η δύση είναι εκθυλισμένη. Αυτή είναι η ιδεολογία του ρωσικού εξαιρετισμού. Η Ρωσία, που ενσαρκώνει τον κόσμο της θητικής υγείας, έχει απομένως αποστολή, σωτηριώδη αποστολή, μάλιστα, για όλο τον κόσμο. Όπως λέει ο Δούγκιν, ένας από τους μέντορες του, όπως μας πληροφορούν οι ειδικοί, τους μέντορες του Πούτιν, η Ρωσία πρέπει να σώσει όχι μόνο τον εαυτό της από τη θητική παρακμή και διαφορά, αλλά και την ίδια την Ευρώπη από τον εαυτό της, από την παρακμή της. Βραχείωνας αυτής της ιδέας του ρωσικού κόσμου είναι το Πατριαρχείο Μόσχασα. Αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη ζούμε μια ακραία μορφή σύμπνιας και συνεργασίας της Εκκλησίας με ένα τυρανικό καθεστώς που είχαμε κάτι τέτοιο να το ζήσουμε από την εποχή της αναστητικής Γερμανίας και των Deutsche Christen. Ο Πατριαρχής Κύριλος είναι διαπρίσιος υποστηρικτής και Απόστολος, ιεραπόστολος αυτού του πολέμου. Επιτρέψουμε να σταθώ λίγο περισσότερο σε αυτό, γιατί μας αφορά ιδιαίτερα, νομίζω, εμάς εδώ στην Ελλάδα. Την πρώτη Κυριακή των Ιστιών της Μεγάλης Σαρακοστής, την Κυριακή της Αυτοδοξίας, μια εξαιρετικά επίσημη ημέρα του λειτουργικού έτους, ο Πατριαρχής Κύριλος λειτούργησε και έκανε και κήρυγμα. Επιπίου θέματος, για το Ευαγγελικό ανάγνωσμα της ημέρας, για το Αποστολικό ανάγνωσμα, για τη σημασία των εικόνων στην Ορθόδοξη Εκκλησία, την αναστήλωση των οποίων εορτάζουμε τη μέρα αυτή, διόλου. Μίλησε για τον Gay Pride, που αποτελεί τη συμπυκνωμένη έκφραση της ηθικής και πνευματικής παρακμής της Δύσης. Να λοιπόν και ποιο λόγο γίνεται ο πόλεμος για την αρετή, για να μην έρθουν τα Gay Pride και στην Αγία Ρωσία. Με άλλα λόγια, απότερος αίτιος και στόχος του πολέμου είναι η παρακμασμένη Δύση. Η Ουκρανία θέλει να μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, να ενταχθεί στη Δύση, συνιστά επομένως υπαρξιακή απειλή για τη Ρωσία, όχι μόνο λόγω του Νάτο, από την ένταξη το οποίο έχει παρατηθεί, αλλά λόγω του άθεου και ανήθικου τρόπου ζωής της Δύσης που θα φέρει εκεί. Την Τετάρτη Κυριακή των Ιστιών του Αγίου Ιωάννης Κλίμακος, ο κύριος λειτούργησε στο Ναό των Ενόπλων Δυνάμιων. Υπάρχει καινούργιος Ναός Ενόπλων Δυνάμιων στη Ρωσία. Και βεβαίως υπερασφύσια και πάλι ενώπιν των αξιωματικών που ήταν εκεί παρόντες με τις ιστολές και τα παρασημά του στον πόλεμο. Έκανε πάντως αναφορά, το καλούσε ημέρα και στον Άγιο Ιωάννη, ένα πολύ μεγάλο συγγραφέα του έκτου αιώνα. Το έργο του, η τεράστια διάδοση έχει μεταφραστεί από τότε σε πολλές γλώσσες, να άσξησε πολύ μεγάλη επιρροή στον χριστιανισμό, ειδικά στο μοναχισμό. Αναφέρεται και λοιπόν στην ιδέα της κλήμακας, η Ιωάννη της κλήμακος, που στον Ιωάννη της κλήμακος η κλήμακα αυτή είναι η κλήμαξη των αρετών, η κλήμαξη της θείας ανώδου, την οποία ο μοναχός ανεβαίνει για να φτάσει στο Θεό. Αναφέρεται και λοιπόν στην ιδέα της κλήμακας, της σκάλας, για να πει ουσιαστικά ότι η ολοκλήρωση της συντριβής της Ουκρανίας είναι μονόδρομος. Την κλήμακα ή την ανεβαίνεις ή πέφτεις και τσακίζεσαι. Η κλήμακα δεν έχει άλλη επιλογή. Δεν μπορείς να κινηθείς οριζόντια, να πας από τη μια μεριά στην άλλη, αριστερά δεξιά. Κινήσε ή προς τα πάνω ή προς τα κάτω. Ο δρόμος της Ρωσίας είναι ένας και είναι μόνο προς τα πάνω. Με άλλα λόγια, πρέπει να συντρίψουμε την Ουκρανία. Δεν υπάρχει εδώ που είμαστε περιθώριο υποχώρησης ή συμβασμού. Δεν χρειάζεται σε αυτήν εδώ την ομίγυρη να προσθέσω ότι όλα αυτά βρίσκονται στον αντίποδο του Ευαγγελίου. Μα ό,τι η φωτογραφία του Κυρίλου, να δει κανείς, με τους στρατηγούς και τους οξεωματικούς και πλά, κατά περάσιμα, σε τιάνει αειδεία. Και συμφωνώ απολύτως με τον Rowan Williams, αυτόν τον τεράστιο θεολόγο, πρώην αρχιεπίσκοπο του Canterbury, ένα βαθύ γνώστη της Ορθοδοξίας, συγγραφέ αμέτετων βιβλίων, γνώστη πολύ, βαθύ γνώστη της Ρωσικής Γραμματείας. Έχει γράψει ένα σπουδί οβλή για τον Δόστογεύσκη. Αγαπάει, γνωρίζει και αγαπάει την Ορθόδοξη παράδοση και συμφωνώ λοιπόν μαζί του, όταν προτείνει την αποπομπή της Ρωσικής Εκκλησίας από το Παγκόσμιο Συμβουλείο Εκκλησιών. Δεν μπορώ όμως να μη θέσω και το ερώτημα πόσοι από τους επισκόπους, ιερείς, μοναχούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος θα διαφωνούσαν με τον Κύριλο, αν άκουγαν τα κηρύγματά του για τις ηθικές αξίες και κατά των ομοφυλοφύλων και λοιπά, αν τα άκουγαν εκτός των σημερινών συμφραζωμένων του πολέμου. Πόσοι άραγε θα διαφωνούσαν. Η ιδέα του ρωσικού δρόμου, της Ρωσικής Οδού, της ιδιαίτερης της Ρωσικής Οδού, του ξεχωριστού ρωσικού κόσμου έχει μακρά ιστορία στη Ρωσία και έχει διατυπωθεί από πολύ μεγάλους συγγραφείς που έχουν κάθε δικαίωμα στην εκτίμησή μας. Εξού και ο Πούτην επικαλείται συχνά μεγάλους συγγραφείς του ρεύματος των σλαβοφύλων και διαδόχων αυτού του ρεύματος των σλαβοφύλων, όπως είναι ο Σολζενίτσιν. Το θέμα δεν μπορούμε να το συζητήσουμε εδώ, είναι τεράστιο, θέλει να κάνουμε πέντε συνέδρια για να τον κοβηδιάσουμε. Το μόνο που θα έλεγα στο σημείο αυτό είναι ότι οι σλαβοφύλοι ήταν κατά βάσην όμως αντικρατιστές και οπωσδήποτε οι περισσότεροι τουλάχιστον δεν ήταν λάτρεις της δύναμης. Αυτός ο πρώτος άξονας της Πουτινικής ιδεολογίας, ο άξονας του ρωσικού εξαιρετισμού, της ρωσικής ξεχωριστής οδού, του ρωσικού κόσμου, συμπληρώνεται από έναν δεύτερο την ιδέα της αυτοκρατορίας, της αυτοκρατορικής ισχύος. Η Ρωσία ήταν ανέκαθεν μας λέει η αυτοκρατορία και στην τσαρική περίοδο και στη σοβιετική και πρέπει να ξαναγίνει. Να ξαναγίνει μια μεγάλη ευρασιατική αυτοκρατορία. Ήμασταν, λέει ο Πούτιν, μια μεγάλη δύναμη και μας ταπείνωσαν μέχρι να έρθω εγώ στην εξουσία. Ο Πούτιν πιστεύει και θέλει να κάνει και τους Ρώσους να πιστέψουν ότι μπορεί να ξανακάνει τη Ρωσία μεγάλη χώρα, μεγάλη δύναμη, αυτοκρατορική. Η Ουκρανία, ειδικά, που τώρα συμμαχεί με τον εχθρό και θέλει να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν είναι απλώς αυτονόητο κομμάτι αυτής της αυτοκρατορίας, αλλά κάτι παραπάνω δεν έχει καν λόγο αυτοτελούς ύπαρξης. Δεν υπάρχει. Είναι Ρωσία. Μικρή Ρωσία. Ο Πούτιν υπήρξε πιστός υπηρέτης του σοβιετικού κομμονισμού και αναφέρεται πάντα θαυμαστικά στο σοβιετικό παρελθόν, εξέροντας το μεγαλείο και τη δύναμη της χώρας. Επιμένει κυρίως σε δύο σημεία της ευγενικής ιστορίας. Στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και στη νίκη του κόκκινου στρατού από τη μια, θα επανέθω και παρακάτω σε αυτό, και στην κατάκτηση του διαστήματος με σύμβολο τη μορφή του γκαγκάριν από την άλλη. Δύο μεγάλες στιγμές δύναμης και υπεροχής. Η ρωσική οδός, ο ρωσικός κόσμος, για να επιτελέσουν την ιστορική αποστολή τους, χρειάζονται την ευθοκρατορία. Με αυτή την ιδεολογία και γι' αυτόν τον ιερό σκοπό προβάλλεται ότι γίνεται ο πόλεμος, δικαιολογείται ο πόλεμος ότι είναι ένας πόλεμος που γίνεται για το καλό. Δεν είναι πόλεμος καν, η λέξη είναι απαγορευμένη στη Ρωσία, αλλά μια επιχείρηση απελευθέρωσης της χώρας από τους Ναζί και τους Ναρκωμανείς που την έχουν καταλάβει. Ο πόλεμος συνεχίζεται με αγριότητα. Οι Ουκρανοί κάνουν αυτό που πρέπει να κάνουν και το ερώτημα, γι' αυτό είμαστε και εδώ, είναι τι έχουμε να κάνουμε εμείς, οι Ευρωπαίοι πολίτες. Πρώτον, πρέπει να κάνουμε τα πάντα για να υπερασπιστούμε την Ουκρανία. Η Δημοκρατική Ευρώπη δεν πρέπει να εξακολουθήσει να έχει αυταπάτες για το καθεστώς Πούτιν. Ξέρουμε ποιες πολιτικές δυνάμεις στην Ευρώπη είναι υπέρ του Πούτιν. Είναι οι ακροδεξιοί και οι φασίστες. Δεν πρέπει να ξανακάνει η Δημοκρατική Ευρώπη το λάθος ενός νέου μονάχου. Πόλεμος εναντίον της Ουκρανίας είναι και πόλεμος εναντίον της Δημοκρατίας, αλλά είναι και πόλεμος εναντίον της Ευρώπης. Αν είναι και πόλεμος εναντίον της Ευρώπης, τότε πρέπει, αφού κανείς Ευρωπαίος δεν είναι διαδεθημένος να πολεμήσει, να βοηθήσουμε στρατιωτικά εκείνους που μπορούν και θέλουν να το κάνουν, δηλαδή τους Οικρανούς. Λέω ξεκάθαρα πρέπει να υπερεξοπλιστεί η Ουκρανία. Πρέπει να υπερεξοπλιστεί η Ουκρανία. Δεύτερον, το δεύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι οι οικονομικές κυρώσεις, οι οποίες πρέπει να γίνονται όλο και πιο έντονες. Είναι μέσω αποτελεσματικό. Η Ρωσία, αντίθετα από ότι νομίζουμε, δεν είναι ισχυρή οικονομικά, δεν είναι οικονομική υπερδύναμη. Μεγάλο ερώτημα αποτελεί βέβαια εδώ το ενεργειακό εμπάρκο. Γνωρίζω ότι δεν είναι εύκολη υπόθεση για πολλές χώρες εξαρτημένες ενεργειακά από τη Ρωσία σε πολύ υψηλό ποσοστό. Δεν πρέπει πάντως να το αποκλείσουμε. Θα κοστίσει στη ζωή μας και στην υγεία μας, αλλά είναι βέβαια ότι η Ρωσία δεν θα το αντέξει πάνω από δύο-τρεις μήνες. Τρίτον, πρέπει να συγκεντρούνουμε συστηματικά μαρτυρίες και τεκμήρια αυτού του εγκλήματος, γιατί θα χρειαστούν αύριο, όταν θα έρθει ώρα να δικαστούν ο Πούτην και οι υπηρέτες του. Τέταρτο, και εδώ θέλω λίγο την προσοχή σας, υπάρχει και κάτι που δεν πρέπει να κάνουμε. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στη δικτατορία του Πούτην να απομονώσει τη Ρωσία από την Ευρώπη. Η Ρωσία είναι απολύτως αναπόσπαστη στο κομμάτι της Ευρώπης και του ευρωπαϊκού κόσμου. Αν δεν είναι η Ευρώπη ο Πούσκιν, ο Ντοστογεύσκι, ο Τολστόι, ο Τσέχοφ, ο Μαλιακόφσκι, ο Πάσταρνακ, η Αχμάτοβα, ο Σωστακόβιτς, ο Άιζενστάιν, ο Ταρκόφσκι και πλήθος άλλοι, τα πραγματικά δεν ξέρω τι σημαίνει η Ευρώπη. Ο Πούτην το επιδιώκει αυτό, μισεί τη δημοκρατική Ευρώπη, το επιδιώκει με πολλούς τρόπους και προστίστως χαλκεύοντας την ιστορία. Από το έχω παρακολουθήσει λίγο, ο Κύριος Τσακνιάς μπορεί, ο Γιώργος μπορεί να με διορθώσει αν κάνω λάθος, λόγω της προηγούμενης δεκαετίας ο Πούτην αρεσκόταν να εμφανίζεται ως φιλόσοφος, παρέπεται διαρκώς σε φιλόσοφους και μεγάλους φιλόσοφους, στον Περδιάγευ και λοιπά. Τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται ως ιστορικός, όλο πιο πολύ αναφορές στην ιστορία. Αναφέρονται λοιπόν στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και επιμένει να τον εμφανίζει ως ένα πόλεμο της Ευρώπης σαν αντίον της Ρωσίας. Στη Σοβιετική ενδεχομένως γραμμή του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Τα πράγματα βέβαια είναι διαφορετικά, είναι αντίθετα. Αρχικός της Σοβιετικής Ένωσης ήταν εκείνη που με το κοινικό σύμφωνο με τη Ναζιστική Γερμανία, το σύμφωνο μη επιθέσεως, που έγινε για να μοιράσουν οι δυο τους την Πολωνία, στράφηκε αντίον της Ευρώπης. Το σύμφωνο αυτό είναι αντίον της Ευρώπης, είναι σύμφωνο με τον Χίτλερ, είναι συμμαχία με τον Χίτλερ. Και είναι γνωστό ότι όταν ενημέρωσαν τον Στάλιν ότι ο Χίτλερ σπάει το σύμφωνο και ξεκινάει την επίθεση, τον ενημέρωσαν για τη μέρα, την ώρα και το λεπτό που θα γίνει η επίθεση, ο Στάλιν δεν το πίστευε και έλεγε ότι όχι, ο Χίτλερ θα τηρήσει τα συμπεριφορημένα. Μετά τη ναζιστική επίθεση η Σοβιετική Ένωση μπαίνει στη συμμαρχία των χωρών της Δύσης εναντίον του Χίτλερ. Τότε δηλαδή η Σοβιετική Ένωση πολεμάει μαζί με τις χώρες της Δύσης εναντίον του Ναζισμού. Πολεμάει μαζί με την Αγγλία, τη Γαλλία, την Αμερική και μαζί μετά το τέλος του πολέμου θα μοιράσουν και τον κόσμο. Μαζί με την Ευρώπη. Δεν ήταν πόλεμος εναντίον της Ρωσίας, ήταν πόλεμος που διεξήγαγε η Σοβιετική Ένωση και εγκαθοριστική συμβολή της μαζί με την Ευρώπη. Θα πολεμήσουμε λοιπόν τη δικτατορία και τον υπεριαλισμό του Πούτιν με την ισχυρή παράλληλα πεποίθηση ότι η Ρωσία είναι Ευρώπη, να μην του επιτρέψουμε να την αποκόψει από την Ευρώπη. Όσοι διαβάζουμε καθημερινά και κουβεδιάζουμε για το θέμα της Ουκρανίας, ένα ερώτημα απασχολεί τη σκέψη και την ψυχή μας. Τι θα γίνει τελικά, που θα καταλήξουν τα πράγματα. Κανείς δεν ξέρει, θα διακυνδυνεύσω πάντως μια γνώμη. Και εδώ σε κάποια σημεία συναντιέμαι και συμφωνώ και με το Δημήτρη. Τι και να γίνει, όποια κι αν είναι η έκβαση του πολέμου, ακόμα κι όταν ο Πούτιν καταλάβει όλη την Ουκρανία. Δύο πράγματα είναι βέβαια. Το πρώτο είναι η ολοκλήρωση της δημιουργίας του ουκρανικού έθνους με υπέρβαση όλων, η χαλίβδος είπε ο Δημήτρης, όλων των εσωτερικών διαφορών, θρησκευτικών, γλωσσικών και εθνωτικών, με αυτή την έννοια και όχι με την έννοια του γεωστρατηγικού πρωτίου του Πούτιν, ο πόλεμος αυτός είναι πράγματι ένας πόλεμος του 19ου αιώνα. Δεύτερον, η δικτατορία του Πούτιν θα βγει χαμένη. Α, οικονομικά θα συντριβεί. Β, το διεθνές κύρος του έχει πληγή ανεπανόρθωτα τόσο σε πολλές χώρες του κόσμου, που τον θεωρούσαν σύμμαχο και υποστηρικτή, όσο και στις πολιτικές δυνάμεις της Ευρώπης, στους ακροδεξιούς και στους αντιευρωπαϊστές. Δύσκολα θα μπορούν να επικαλούνται έναν εγκληματία πολέμου. Ήδη η Μαρίν Λεπέν, η οποία μιλούσε με τον Πούτιν στον Ενικό, πήρε τις αποστάσεις της. Εχθές, 13 Απριλίου, παρουσίασε το πρόγραμμά της διεθνούς πολιτικής στους δημοσιογράφους και δεν ανέφερε τη λέξη Ουκρανία και Πούτιν ούτε μία φορά. Αν ο πόλεμος αυτό σημαίνει την απαρχή ενός νέου ψυχρού πολέμου, ήδη η Σουηδία και η Φιλανδία θέλουν να μπουν στο Νάτο, αυτό σημαίνει μια νέα κούρσα εξοπλισμών. Δεν είναι καλή η εξέλιξη αυτή. Πάντως σε αυτό τον εξοπλισστικό ανταγωνισμό είναι βέβαιο ότι η Ρωσία καθυμαγμένη οικονομικά δεν θα αντέξει. Μην ξεχνάμε ότι ένας από τους λόγους που η στρατοκρατική σοβιετική ένωση κατέρευσε και δεν μπορούσε να παρακολουθήσει το τεράστιο εξοπλισστικό πρόγραμμα της Αμερικής, το γνωστό ως «Πόλεμος των άστρων». Ερώτημα. Η Αμερική σήμερα θα το αντέξει, όταν μάλιστα έχει να αντιμετωπίσει την Κίνα, της οποίας ο ρόλος είναι προκειμένου απρόβλεπτος. Θα αντέξει περισσότερο ασφαλώς από τη Ρωσία. Τελειώνω. Η κατάσταση είναι διεθνώς επικίνδυνη. Υπάρχουν γεωπολιτικά σενάρια για το μέλλον που είναι εφιαλτικά. Ένα από εκείνα που κάνουν την κατάσταση ακραία επικίνδυνη είναι τα πυρινικά όπλα. Και εντυπωσιάζομαι, όταν μιλώντας με φίλους για τον πόλεμο αυτό και όλα όσα συμβαίνουν εκεί, μιλώνουμε τα πυρινικά όπλα, σαν να μη φοβόμαστε την ύπαρξη των πυρινικών όπλων, σαν να μη φοβόμαστε το ενδεχόμενο χρήσεις τους ή το ενδεχόμενο πυρινικού σφάλματος. Πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση, αλλά η Δημοκρατία δεν πρέπει για άλλη μια φορά να φανεί δηλή. Οι Δυτικές Δημοκρατιές δεν κατάλαβαν εξ αρχής τον κίνδυνο που αντιπροσώπευε το καθεστώς του Πούτιν. Παραδείγματι, επέτρεψαν στους Ρώσους ολιγάρχες να ξεπλύνουν το χρήμα τους στην Ευρώπη και συνέβαλαν έτσι στην εδραίωση του καθεστώτος της κλεπτοκρατίας στη Ρουσία. Επιτρέψαμε τη χρηματοδότηση από τον Πούτιν ακροδεξιών αντιευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων και δεν αντιδράσαμε στεναρά στην προσάρτηση της Κριμαίας του 2014. Φαίνεται πως σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει στη στάση της Ευρώπης εναντί της Πουτινικής δικτατορίας. Υπάρχει αφύπνηση. Ο Μακρόν από τις 29 Μαρτίου δεν επικοινώνησε ξανά μαζί του. Ένας δικτάτορας δεν είναι ποτέ αξιόπιστος συνομιλητής. Πολλά πράγματα μας διχάζουν στην Ευρώπη. Ένα από αυτά είναι και η διαπάλη ανάμεσα στους οπαδούς της εθνικής κυριαρχίας, τους σουβερενίστ, που λένε οι Γάλλοι, και τους υπέρμαχους μιας δημοκρατικής Ευρώπης ανοιχτών συνόρων, μιας Ευρώπης υποδοχής και φιλοξενίας. Οι Ουκρανοί, τότε τη στιγμή, δεν ξέρω αύριο τι θα κάνουν, μας δείχνουν κάτι πολύ σημαντικό, ότι μπορεί ταυτόχρονα, ταυτόχρονα, να υπερασπιέζει την εθνική κυριαρχία και αξιοπρέπεια και τη δημοκρατία. Σας ευχαριστώ. |
