| : Καλησπέρα σας. Θα επιχειρήσω σε λιγότερο από δέκα λεπτά να κάνω μια μικρή εισαγωγή στο θέμα του φετινού ηνολογιμίου του δέκα λεπτά, που είναι η χρωματική τύπη των εγωπροβάτων. Έτσι θα κάνω μια γενική αναφορά στο παραδοσιακό κτινοτροφικό κοπάδι. Βέβαια υπάρχουν ακόμα κτινοτροφικά κοπάδια στον τόπο μας, όμως δεν έχουν την παλιά έγκλη και έκταση την παρελθόν τους. Ο σύγχρονος τρόπος της ζωής συρρήκνωσε αυτό το παραδοσιακό επάντλωμα, όπως και άλλα τέτοια παρελφεροί. Η λέξη κοπάδι, κουπίι στα βλάχικα, μάλλον παράγεται από το αρχαιολυνικό κόπτο, αλλά εμφανίζεται μεταγιανέστερα ως υποκοριστικό του ουσιαστικού κοπίι, που σημαίνει τμήμα, τεμάχιο. Άρα κοπάδι σημαίνει τμήμα πολλών ατόμων του ίδιου είδους μαζί. Υπάρχει και μια άλλη άποψη, την διάβασα στο βιβλίο Τσεριγκάτα του Κατσαρού του Νίκου. Το κοπάδι είναι ένα τμήμα του τσεριγκάτου, που αποκόπτεται από τα υπόλοιπα τμήματά του, λόγω διαφορετικότητας και αρκετές φορές για έναν ξεγοριστό προορισμό. Δεν είναι στερφοκόπαδα, γαλαροκόπαδα, κοπάδια από βάρκον, βογιδιό, κλπ. Όπως και να έχει πάντος, η συντήρηση ενός κοπαδιού είναι μια επίπονη εργασία και ένας καλός κυνητρόφος οφείλει να δουλεύει με γνώση και σύστημα. Να ξέρει τι πρέπει να κάνει στον κύκλο του χρόνου και στον κύκλο της ζωής των ζώων του. Πρέπει να πούμε ότι τα αιγοπρόβατα στο παρελθόν ζούσαν περισσότερο χρόνο, γιατί ήταν σκληρά αγοπημένα και έβγαιναν τον καλοκαίρι στο βουνό. Τα αιγοπρόβατα ζουν περίπου δώδεκα χρόνια και η ηλικία τους διακρίνεται από τα δόντια. Στο βέρμιο οι σαρακατσάνοι είχαν μόνο πρόβατα, ενώ οι βλάχοι είχαν απ' όλα, και πρόβατα και γίδια και βράδες κλπ. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι οι ξύροι βαδιώτες είχαν περισσότερο γίδια και είχαν όσα πιτωπλίστων για χημαδιά την περιοχή της Βέρειας, γιατί εκεί υπήρχανε πουρνάλια, ενώ οι σελιώτες είχανε περισσότερο πρόβατα. Δεν σημαίνει ότι δεν είχαν γίδια, αλλά είχαν περισσότερο πρόβατα. Και πολλοί από αυτούς ξεχειμόνιαζαν στον γάμο της Βέρειας και παραπερά. Τα κοπάδια στη βοσκή παλιά ήταν χωρισμένα σε γαλάρια, δηλαδή γαλακτοφόρα, μητρίτσες τα βλάχια. Σε στήρα, στάρπη στα βλάχια. Και σε απογαλακτισμένα χρονιάρικα βιτούλια γίδια με τα ταλιά μαζί. Αυτά ήταν μαζί με τα ταλιά. Ή σε χρονιάρικα ζιγούρια πρόβατα, τα λέγαμε στα βλάχια ματινοί, μαζί με τα κρυάρια. Οι εκτινοτρόφοι ήξεραν πότε θα σφάξουν και γενικά ήξεραν τον τρόπο με τον οποίο θα γίνει η ανανέωση και ο πολλοπροσιασμός του κομπαδιού. Κάθε κομπαδί είχε τα γκισέμια του, γκίτσινι στα βλάχια. Δηλαδή αυτά που ήταν επικεφαλείς και που ήξεραν τον δρόμο και τον προορισμό. Τα αιγοπρόβατα είχαν πολλών ειδών κουδούνια. Ήταν μεγάλη η περηφάνεια για τον Τσέλιγκα να έχει τα καλύτερα κουδούνια με τις καλύτερες φωνές. Έτσι, όταν έδραζαν κουδούνια στην Άννηση έλεγαν πως «τσιδερώνουν» ή «αρματώνουν» το κομπάδι. Τα αιγοπρόβατα, το καθένα τους, είχε ονόματα. Ανάλογα με το χρώμα, όπως τώρα διαπαραγματεύεται το φιτινό μας ευλόγιο, τα κέρατα, το σημάδι, ανάλογα με το σημάδι στα αυτιά τους, ανάλογα με τις ρόγες τους, είχαν διάφορα ονόματα κτλ. Και είναι βέβαια σίγουρο ότι ο κτυνοτρόφος γνώριζε όλα τα ζώα με το χαρακτηριστικό του όνομα. Θα ξέρω όλα απ' έξω. Παλιά κάθε Τσιλιγκάτο είχε τους βοσκούς που τους πλήρωνε για τη βοσκή και όλες τις άλλες δουλειές και τους σμίχτες. Οι σμίχτες ήταν κτυνοτρόφοι με δικά τους μικρά κουπάρια, που τα σμίχανε στο Τσιλιγκάτο, κάτω από την επίβλεψη του αρχιτσέριγκα. Η μορφή του Τσιλιγκάτου είναι ένας πανάρχειος τρόπος, άτικο αλλά πολύ προσεβοφόρου συνετερισμού και δεν είναι τώρα του παρόνδοση να το αγγλίσουμε. Έχω κάνει μια σχετική εργασία, είναι αυτό. Υπάρχουν αρκετά εργαλεία των βοσκών που δεν τα βλέπουμε συχνά τώρα, μαθαίνω να τις καλήσω στη νύνη των παλιών. Το τυροφάι ή το γαλοδέρματο, το λέγαμε φοάλι, δεν ξέρω. Και τροφάι. Η τσέλα ή η μπούκλα, ο τροβάς που το λέγαμε τάστο, ταπνάκια, δηλαδή κάτι ξύλινο που βάτα. Ο Σουλιάς, Κεστούρα, η Γνήσια η Πλίτσα, Κρυλίκου και πάνω μέρος Κερλεμπάνου. Και άλλα πολλά. Σημαντικό προστατευτικό έργημα για τον Ποτσονπάνο ήταν η γνωστή Κάπα με διάφορες μορφές. Εδεικτικά αναφέρω το ταλαγάνι, ταλαγάνλου, που ήταν με κατσούλα και μανίκια μέχρι το γόνατο. Και το ταμπάρι, ταμπάρια, που ήταν χωρίς κατσούλα με μανίκια και έφτανε μέχρι τον αστράφαρο. Αυτό ήταν λίγο πιο γερό. Και τα δύο βέβαια ήταν αδιάβραχα και υφαντά με πρόβειο και γιδίσιο μαλλιαντίστικα. Τα πρόβατα δώσκουν διαφορετικά από τα γίδια. Δεν έχω δει βέβαια το κοκορέλο για να το αναλύσουμε αυτό. Εκείνο που πρέπει να αναφέρουμε είναι ότι όταν ο ήλιος ανέβαινε ψηλά, από τις 10 ας πούμε το πρωί μέχρι τις 4.30 περίπου το απόγελμα, τα πρόβατα στάληζαν, δηλαδή δεν έβοσκαν, αλλά κάθονταν σε ένα σκιαρό μέρος στο στάδο, σταυλάκικα αμυρίτσου. Επίσης, για να αναπληρωθεί ο βοσκός, γύρω στις δύο τα μεσάνυχτα, ξυπνάει τον κοπάδι που είναι στο γρέκι. Γρέκι λένε έναν πρόχεινο χώρο για ξεκούραστη. Μάσσου είναι στα δάχη Μάσσου. Και το βοσκί κάνει δυό ώρες. Αυτό λέγεται σκάρος. Άρα λοιπόν το πρωί είναι σκάλο, το μεσάνυχτη μέρα, ενώ σκάρος το βράδυ. Έξω και βοσκάρος που είναι η μελωδία που παίζει ο βοσκός με τη φλογέρα, αυτήν την ήσυχη ώρα που παίζει σκάρο. Από κίπου έρχεται. Το αλάτισμα των ζών είναι απαραίτητα τόσο για τη διατροφή τους, όσο και για να φέρει γαλά. Έτσι, υπήρχαν οι ειδικά και σταθερά μέρη, οι αλαταριές. Σερήνη. Όπου αυτά αλατίζονταν. Όσον αφορά τις ασθένειες των ζώων παλιότερα, οι ίδιοι οι κτυνοτρόφοι αντιμετώπιζαν με την εμπειρία τους τα προβλήματα αυτά. Πρέπει να αναφερθούν βέβαια και τα τσομπανόσκυλα που προστατεύουν το κοπάδι, και αυτά σπάνια κοιμούνται όταν ο βοσκός ή το κοπάδι σιχάζει. Και έρχομαι στο τέλος, να μη σας κουράσω, οφείλουμε να αναφέρομαι ειδικτικά και για τα μαντρεά. Τα μαντρεά διαχωρίζονταν σε κόρδες, κορδί, σε πρωβατομάντρια, μάντρε και σε βιδομάντρια. Και πριλιάς στα βάρκα. Και στους οβωρούς. Οι κόρδες ήταν πρόχειρα μαντρεά. Και οι οβωροί ήταν χώροι για άλογα και μουλάρια. Τις καλοκαιρινές κόρδες, οι βλάχοι τις λέγανε στο ξερολίβαδο «Κεσιάρι». Αν θυμάστε το τραγούδι «Κεσιάρι» μου έλεγα, περιτριγισμένο από «Κεσιάρι» ήταν τα μαντρεά. Τα χρησιμοποίησαν μόνο για τα γύβια, ήταν για άρμα και μια γρήγορη τυροκόμιση. Τα κανονικά μαντρεά, όμως, φτιάχνονταν με μεγάλη μαεστρία. Είχε πολλή μεγάλη δουλειά και μεγάλη μοσοχή. Και έμειναν, θέλει πολλή ώρα να μιλήσουν αυτό, και έμειναν τα ζώα τη νύχτα για προστασίας σε δύσκολους καιρός. Οι στρούμγες ήταν δίπλα στα μαντρεά, τα βάγματα δη, ήταν ξεχωριστή χώρη για άρμαγμα. Στρούμγα είναι για άρμαγμα. Και στείλονταν συνήθως από γενάρι μέχρι το Μάρτι. Μπορούν να υποθούν πολλά πράγματα για το πτυνοτροφικό κοπάδι και τους πτυνοτρόφους, όμως, δεν έχουμε τον απαραίτητο χρόνο. Θα μου πει κανείς γιατί αυτή η αναφορά στον πτυνοτροφικό κοπάδι. Ενδιαφέρεται το σύγχρονο άνθρωπο αυτό το θέμα. Ναι, πιθανόν να έχει δίκιο. Ωστόσο, η σημερινή αναφορά μου αποτελεί φόρο κοινής στους προγόνους μας, οι οποίοι για αιώνες ακολουθούσαν το επάνωρμα του πτυνοτρόφου, με τον παραδοσιακό τρόπο. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν συνδεδεμένοι περισσότερο με τη φύση. Με τη φύση, με κεφαλαίο φύλλο. Πράγμα που δεν συλλενεί και τόσο στους ίδιους τους επαγγελματίες της σύγχρονής μας εποχής. Αυτοί είχαν ως αποτέλεσμα την περισσότερο ποιοτική και φυσική και γνήσια παράδειγμα των προγόνων τους. Άφθανα παράδειγματα μπορούν να ισχυριοποιήσουν αυτή την άποψη. Ένα παράδειγμα μόνος σας. Και ποιος δεν επιθυμεί να πάρει, να προμηθευτεί μια φέτα φτιαγμένη παραδοσιακά και κατευθείαν να την οτρόφω για παράδειγμα του ξερολυμβάλου ας πούμε. Είναι πιο νόστιμη, πιο γνήσια, πιο καλή. Τελειώνοντας αυτή τη σύντομη μομμυλία θέτω το ερώτημα. Μήπως η αποσύνδεση του σύγχρονου ανθρώπου από τη φύση και η τεχνολογική παρέμβασή του σε αυτή θα καλέσει καταστροφικά αποκαλέσματα στην ίδια τη φύση και κατεπέκταση και στον ίδιο τον άνθρωπο. Σας ευχαριστώ. Ευχαριστώ. |
