| : Καλησπέρα. Καλώς ήρθατε στην έκτη διαδικτυακή εκπομπή Ρώτα το Χαμόγελο. Είμαστε ζωντανά στο Εθνικό Κέντρο για τα Ξαφενισμένα και Εμπεκμετάλλευση παιδιά. Ονομάζομαι Φωτίνη Κωσιντοπούλου, είμαι ψυχολόγος και εργάζομαι στα σπίτια του Συλλόγου το Χαμόγελο του Παιδιού. Σήμερα θα μιλήσουμε για το θέμα των ορίων και το πώς οι γονείς μπορούν να θέσουν όρια στα παιδιά με αποτελεσματικό τρόπο. Είναι ένα θέμα, ηλίθινε, που έχει αποσχολήσει γιότα πάρα πολύ τους γονείς. Δεχόμαστε ρωτήσεις τόσο μέσα από τις περιβάσεις που κάνουμε στη σχολεία, όσο και στην εθνική τηλεφωνική γραμμή για τα παιδιά 10-56 από γονείς, ειδικά τώρα που τελείωσε το καλοκαίρι και ξεκινάνε τα σχολεία και πρέπει τα παιδιά να μπουν σε ένα πρόγραμμα, είναι κάτι που έχει αποσχολήσει ιδιαίτερα. Ναι, επισημάνουμε ότι ο τίτλος σήμερα είναι συνέπεια ή τιμωρία για να καταλάβουμε ότι έχει πολύ άλλη σχέση η οριοθέτηση των παιδιών κάποιες φορές το ότι πρέπει να βάζουμε και τιμωρία ή συνέπεια ή τελείως πάντων θα συζητήσουμε πώς μπορούμε να το ονομάσουμε αυτό, αλλά γι' αυτό είναι ο τίτλος μας έτσι γιατί σχετίζεται άμεσα με τα όρια. Είναι λοιπόν σημαντικό, καταρχήν να προσδιορίσουμε τι σημαίνει το όριο. Γιατί η αλήθεια είναι ότι το συζητάμε τόσο πολλές φορές και το ακούνε και γονείς από τόσους πολλούς ανθρώπους, ωστόσο πάντα υπάρχει μια ερώτηση τελικά τι σημαίνει αυτό εφαρμόζω στα παιδιά μου οριοθέτηση και αν ναι το κάνω αυτό με το σωστό τον τρόπο. Τα όρια εισαστικά είναι παροχή ασφάλειας για τα παιδιά, τα κάνουν να νιώθουν ασφαλή και ουσιαστικά είναι μια μορφή καθοδήγησης. Η αλήθεια είναι ότι από τη στιγμή της έννησης ουσιαστικά ξεκινάμε και θέτουμε όρες στα παιδιά. Βάζουν όρια συνεχώς γύρω από το παιδί τους με στόχο να το προστατέψουν. Έτσι περιορίζουν τον εξωτερικό κόσμο με στόχο να μην εισχωρίσει στον κόσμο του παιδιού περισσότερο από ότι είναι βοηθητικό για εκείνο. Ωστόσο βάζουν όρια και στον εξωτερικό του κόσμο, το φροντίζουν, παρέχουν, φροντίζουν να μην πεινάσει, να μην την ψάσει. Ωστόσο το παιδί μεγαλώνοντας ξεκινάει να αμφισβητεί τα όρια που βάζουν οι γονείς και ουσιαστικά ξεκινάει μια πάλη μεταξύ τα θέλω του παιδιού και τα θέλω των γονέων. Εδώ μπορούμε να πούμε ότι η πρώτη έτσι φάση αναπτυξιακά είναι γύρω στα δύο έτη των παιδιών. Εμείς στη σπολόγη τη λέμε και περίοδο του όχι γιατί τα δύχρονα παιδάκια μαθαίνουν και τη λέξη όχι και τους αρέσει πάρα πολύ να τη λένε στους γονείς και οι γονείς παραξενεύονται που τόσο μικρά λένε όχι και εκφράζουν την επιθυμία τους. Αλλά να πούμε ότι είναι κάτι πολύ φυσικό και πάρα πολύ καλό να εκφραστεί το παιδί με τη λέξη όχι και από τόσο μικρή ηλικία. Πολύ σωστά. Τα όρια σωστικά προσετεύουν το παιδί από κινδύνους, το βοηθάνε να έχει καλύτερη αυτοπεποίθηση, να αναπτύξουν έναν εαυτό ο οποίος μπορεί να διαχειριστεί σε κοινωνικές δεξιότητες στο σχολείο, θα μπορεί να συνεργαστεί με τα παιδιά. Του δίνουμε σωστικά ένα πλαίσιο, δίνουμε ένα πλαίσιο στο παιδί μέσα στο οποίο το βοηθάμε να συμπεριφερθεί με τρόπο σωστό και συνεργατικό. Είναι πολύ σημαντικό το να πούμε ότι υπάρχουν ουσιαστικά η έλλειψη ορίων στα παιδιά, έχει πολλές επεπτώσεις. Το ένα κομμάτι είναι το να το εμποδίζουν να προσδιοριστεί σε ένα χώρο, ένα παιδί δυσκολεύεται να επιλέξει, δυσκολεύεται να επικοινωνήσει και έχουμε και προβλήματα και στο σχολείο όπως και πιο μετά και στην κοινωνία μεγαλώνοντας το άτομο. Ένα άλλο κομμάτι που αποσχολεί πάρα πολύ είναι το πώς θέτω όρια στα παιδιά. Ουσιαστικά τα όρια είναι εκπαίδευση. Είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό κομμάτι. Οι οριοθέτες σχετίζεται με τη διδασκαλία, το ότι εκπαιδεύουμε τα παιδιά, το πώς μπορούν να επιλέξουν σωστά, πώς μπορούν να μάθουν μέσα από τα λάθη τους και μέσα από τις επιλογές τους με τέτοιο στόχο να μπορούν να εσωτερικεύσουν και να κατανοήσουν και να μπορέσουν να λυπηδεύσουν και καλύτερα με το περιβάλλον τους. Σημαντικό είναι να πούμε ότι τα όρια μπορεί να τα ονομάζουμε ωραία αλλά να είναι κάτι το οποίο ήδη το κάνουμε και δεν το γνωρίζουμε. Δεν είναι κάτι καινούργιο, κάποιος όρος που πρέπει να εισάγουμε κνεως στη ζωή μας. Εδώ θα συζητήσουμε ακριβώς για να καταλάβουμε ποιοι τα βάζουμε, πώς τα βάζουμε και πώς μπορούμε να τα βάλουμε και καλύτερα. Ας πούμε το ότι πρέπει να βλέπουν τα παιδιά συγκεκριμένες ώρες τηλεόραση μέσα στη μέρα ή ότι υπάρχουν συγκεκριμένες χώρες στο σπίτι που μπορούν να παίζουν, ένα άλλο χώρο είναι των μικρών, άλλο των μεγάλων. Είναι μια μορφή οριοθέτηση των παιδιών ή ποιος είναι ο κατάλληλος τρόπος να τρώμε, ποιος είναι ο κατάλληλος τρόπος να φροντίζουμε το σώμα μας, να κάνουμε μπάνιο. Δηλαδή και από την προσωπική φροντίδα αλλά και από τον τρόπο που αλλεπιδρούμε που ζούμε σε ένα χώρο και εκτός από το χώρο. Η κανόνωση ενός παιχνιδιού, ενός ομάδικου παιχνιδιού στο σχολείο, η κανόνωση περιφορά στην κοινωνία, όλα αυτά είναι μορφές οριών που είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι ξεκινούν φυσικά από την οικογένεια αλλά τοποθετούνται και από το ευρύτερο περιβάλλον που σιγά σιγά μπαίνει το παιδί που είναι στο σχολείο και εκπαιδευτικοί ίσως να μπορούν να δυσκολεύονται πολλές φορές στα όρια και μέσα στην τάξη αλλά και εκτός της τάξης γιατί επιτελούν πολύ σημαντικό έργο και μπορούν και αυτοί να θέσουν ερωτηματά τους αν μας παρακολουθούν. Όπως και σε βρήτερο επίποδο η κοινωνία μπορεί να βάλει τα οριά της ως τους αποδεκτούς τρόπους που μπορούμε να κοινόμαστε μέσα σε αυτήν. Ένας τρόπος που οι γονείς πολύ συνοριοθετούν είναι η τιμωρία. Είναι ένα μέσο διαπαιδαγώκησης και οριοθέτησης. Δεν είναι το μοναδικό και κάποιες φορές η αλήθεια είναι ότι εθαίνεται να λειτουργεί και να είναι αποτελεσματικό και κάποιες άλλες όχι. Είναι γεγονός ότι όταν δίνουμε στο παιδί τη δυνατότητα να επιλέξει και να μάθει από τις συνέπειες των επιλογών του είναι μια εκπαιδευτική διαδικασία. Συνήθως η τιμωρία με τον τρόπο που γίνεται δεν βοηθάει το παιδί ούτε να κατανοήσει τι είναι αυτό που έχει κάνει λάθος και θα πρέπει να αλλάξει. Γιατί πολλές φορές είναι η αλήθεια ότι υποθέτουμε ότι τα παιδιά ξέρουν τι δεν έχει γίνει σωστά και γι' αυτό τιμωρούνται. Κάποιες φορές γνωστικά τα παιδιά δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν σε αυτό. Οπότε λοιπόν μέσα από το να δίνουμε στα παιδιά επιλογές και να μαθαίνουν από τις συνέπειες των πράξεων τους, τα βοηθάμε να είναι μια εκπαιδευτική διαδικασία γι' αυτά με στόχο την επόμενη φορά να μπορούν μόνα τους να καθοδηγήσουν τον εαυτό τους και να ακολουθήσουμε αυτά τα οποία θέλουμε. Τους επιτρέπει φυσικά τον πειραματισμό και την αφθόρμητη έκφραση. Σε σχέση με την τιμωρία που είναι κάτι πιο κατευθυντικό και κάτι που πολλές φορές δυσκολεύεις τα παιδιά σου να αντιληφθούν τι είναι αυτό που έχει γίνει λάθος. Σε σχέση λοιπόν με τις συνέπειες και το πώς είναι πιο αποτελεσματικές, είναι πολύ βοηθητικό η συνέπεια να είναι άμεση, να είναι πολύ συγκεκριμένα στο πεδίο λόγος για τον οποίο υπάρχει αυτή η συνέπεια, να μην συνιστούν ατιμωρία και να είναι σύντομες και σχετικές με το θέμα. Κάτι πολύ βοηθητικό είναι να έχουμε με το παιδί συμφωνήσει και προκαθορίσει ότι εάν γίνει αυτό, αυτή είναι η συνέπεια η οποία θα υπάρξει, ώστε το παιδί να το γνωρίζει και να έχει την ευκαιρία να κάνει τη σωστή επιλογή. Εξάλλου γι όταν είναι και κάτι που έχουμε πάρα πολλές φορές συζητήσει με τους γονείς, τα παιδιά στο κομμάτι όταν ξέρουν ότι είναι δικές τους οι επιλογές, οι οποίες οδηγούν σε συνέπειες, νιώθουν ότι έχουν τον έλεγχο και νιώθουν ότι έχουν την ευκαιρία να αλλάξουν αυτό που συμβαίνει γύρω τους και είναι κάτι που είναι ενεργά. Ακριβώς, ακριβώς. Προάγει και την αυτονομία και είναι κάτι πάρα πολύ βοηθητικό για εκείνα και αρκετά εκπαιδευτικό. Ναι, γιατί αν προέρχεται απ' έξω ότι εγώ σου το είπα να το κάνεις και έτσι πρέπει να το κάνεις, είναι πολύ διαφορετικό από το ότι εσύ επέλεξες να το κάνεις έτσι, αλλά έχεις τη δυνατότητα διαφορετικής επιλογής που είναι αυτή. Αυτό σημαίνει ότι ενεργεί και το παιδί, το υπολογίσμος ενεργό, άμεσο, αποδέκτη και, τέλος πάντων, πόμπο όλης της πράξης, οπότε και γι' αυτό το λόγο βοηθάει πάρα πολύ να συμμετέχει και όχι να το θεωρεί ως κανόνα ή ως όρο, γιατί σαν λέξη μπορεί να μπερδευτεί με τη λέξη όρος ή κανόνας. Και να θυμώσει και πολύ τους εφήβους που έχουν τις άλλες δυσκολίες του σταδίου του οποίου βρίσκονται. Εξάλλου αυτό βοηθάει πάρα πολύ και στο να μεταδώσουμε στα παιδιά που δεν υπάρχουν καλά και κακά παιδιά, οι πράξεις μας και οι επιλογές μας είναι αυτές που είναι σωστές και λάθος. Και έτσι λοιπόν τα βοηθάμε να πάρουν και μια πόση από χαρακτηριστικά τα οποία τα παιδιά συνήθως μπαίνουν και θέλουν σε σχέση με τις ταμπέλες που μπαίνουν να τις εμβεβαιώσουν. Οπότε λοιπόν ένα παράδειγμα σε αυτό που ανέφερες πριν και σκεφτόμουν θα μπορούσαν είναι το πώς τα παιδιά μπορούν να μάθουν μέσα από τις συνέπειες των επιλογών τους. Και κάτι που είχε πασχολείς πάρα πάρα πολύ είναι για παράδειγμα το ότι αν δεν έχεις τελειώσει το διαβασμά σου μέχρι τις 5, για παράδειγμα δεν θα καταφέρεις να έχεις χρόνο στον υπολογιστή. Έτσι λοιπόν το παιδί έχει τη δυνατότητα, του δίνω το χρόνο στο διαβασμά του και να δει το αν και κατά πόσο θα μπορέσει. Είναι κάτι το οποίο το ίδιο το οργανώνει και επιλέγει το πώς εργανώσεις το χρόνο του για να δει το τι θα ακολουθήσει μετέπειτα. Και πολλές φορές τα παιδιά στα όρια το δοκιμάζουν, όχι γιατί θέλουν να εκνευρίσουν τους γονείς ή γιατί θέλουν, απλά νομίζω ότι έχω την εντύπωση ότι θέλουν να δοκιμάσουν το μέχρι που φτάνουν, μέχρι που ισχύουν αυτά τα όρια. Οι γονείς είναι σταθεροί όταν μου θέτουν κάποια όρια και ίσως και σε δεύτερη μετάφραση με φροντίζουν, με κρατάνε ασφαλή. Πόσο ασφαλής μπορώ να νιώθω με αυτό που μου λένε ή σήμερα λένε αυτό, αύριο το άλλο και άρα δεν είναι και συνεπής απέναντί μου και κατά συνέπειο δεν μπορώ να νιώθω και τόσο ασφάλεια γιατί και ασφάλεια και σταθερότητα σε όλο αυτό το οποίο κάνουμε. Εμπνέει τα παιδιά τους, δημιουργεί μια εμπιστοσύνη και μια σχέση πιο μακροχρόνια με τους γονείς που μπορεί χτίζοντας να προχωρήσουν σε κάτι πιο σταθερό, γιατί αυτό χτίζεται και γι' αυτό πολλές φορές όταν φτάνει στην εφηβεία ένα παιδί μπορεί να έχει φυσικές εκκρίξεις αλλά μπορεί να έχει και περισσότερη παραβίαση των ορίων. Επειδή πολλές φορές έχει χτιστεί με τέτοιο τρόπο η σχέση και η οριοθέτηση σε θέματα κανόνων που αν από παιδί συνεχώς έσπαγε τα όρια και δεν μπορούσαν οι γονείς να τα βάλουν με σταθερότητα, στην εφηβεία είναι απίστευτα δύσκολο να μπορεί να το ορίσει κάποιος γονέας αυτό. Μια δυσκολία τώρα που ανέφερες για τη σταθερότητα είναι το κατά πόσο μπορούν οι γονείς να είναι σταθεροί. Είναι μια μεγάλη πρόκληση, η αλήθεια είναι, το να μπορούν η μητέρα και ο πατέρας τα προσπαθροντίδας, γενικότερα που είναι πολύ κοντά στο παιδί, να έχουν μια κοινή γραμμή και να έχουν μια σταθερότητα σε αυτό που του λένε. Ουσιαστικά η σωστή οριοθέτηση είναι αυτή που είναι πολύ ξεκάθαρη, τα όρια είναι πολύ ξεκάθαρα στο παιδί και ιδανικά θα μπορούσαν να έχουν συμφωνηθεί και με το παιδί. Είναι μια συμφωνία δηλαδή που γίνεται μεταξύ του παιδιού και του γονέα. Έτσι λοιπόν δείχνουμε και στο παιδί ότι μπορούμε να βρούμε λύσεις για τις σκολίες που έχουμε μέσα από τη συνεργασία. Και φυσικά παρέχουν και ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον στο παιδί. Σε σχέση λοιπόν, Γιώτα, με την εφαρμογή συνεπιών και τα όρια, ποιο πιστεύεις ότι θα μπορούσαν να είναι κάποια παραδείγματα ή κάποιες ερωτήσεις και από αυτές που έχουμε ήδη λάβει αρκετές. Και από τηλεφωνήματα γονέων, τον τελευταίο καιρό εν ώψη σχολείων και εκπαιδευτικών και ακόμα από τα ίδια τα σπίτια φιλοξενίας που και εμείς καθημερινά βρισκόμαστε με ανθρώπους που φροντίζουν τα παιδιά, βλέπουμε ότι υπάρχει. Είναι περίπτωση πρέπει να μπουνε όρια σχετικά με το διάβασμα. Το πρόγραμμα των παιδιών είναι πολύ πιο γεμάτο. Έρχονται σε αντίθεση πάρα πολύ το πρέπει με το θέλω. Δηλαδή τα παιδιά θέλουν περισσότερες δεστηριότητες, θέλουν περισσότερες βόλτες, θέλουν περισσότερο τεχνίδι και λιγότερο συνήθως διάβασμα. Οπότε και εμείς και οι γονείς όλοι από την πλευρά τους προσπαθούμε με έναν τρόπο να τα βοηθήσουμε να μπουνε σε πρόγραμμα. Είναι περίοδος που είναι πάρα πολύ δύσκολο και να πούμε ότι καταλαβαίνουμε όποιον δυσκολεύεται γιατί είναι όντως πολύ δύσκολο στον μικρό κόσμο των παιδιών μετά από τόσο μεγάλη διάρκεια χαλάρωση και ξεκούραση να μπουν σε ένα τόσο διαφορετικό είδους πρόγραμμα. Γι' αυτό και πάρα πολύ γονείς έχουν βρει ένα τρίκ και την κάνουν τη μετάβαση πιο σταδιακά. Δηλαδή κάποιοι ξέρουν ότι αν είναι παιδί με ζεκοπές του έχει χαλαρώσει, πως είναι φυσικό και πως έχουν ανάγκη τα παιδιά να ξεκουραστούν και κοιμάται λίγο πιο αργά. Όσο πλησιάζει η μέρα για την έννοξη των σχολείων, κόβουνε μισή ώρα, κόβουνε μία ώρα ώστε να μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να μπει σιγά σιγά, γιατί η μεταβάση είναι κάτι που δυσκολεύουν ιδιαίτερα τα παιδιά. Ο κόσμος είναι πολύ μικρός όπως είπες και εσύ και όλες οι αλλαγές βιώνονται πολύ έντονα και έως το παιδί νιώθει τη χάνη τον έλεγχο και την προβλεπσιμότητα που είχε μέσα στη ρουτίνα του. Άρα σαν να πρέπει να λειτουργούν προλυπτικά, να προλαμβάνουν την κρίση και να βάζουν τα όρια πριν έρθει η στιγμή που θα τους είναι πάρα πολύ δύσκολα και θα είναι απότομα. Νομίζω ότι και οι στόχοι που τίθονται για τα όρια είναι καλό να συμβαδίζουν με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού, δηλαδή να είναι κάτι ρεαλιστικό, όπου το παιδί θα μπορέσει να πετύχει. Γιατί υπάρχουν και αντίθετη πλευρά, υπάρχει επιτρεπτικότητα που είπαμε, αλλά δεν υπάρχει κανένα όριο, αλλά υπάρχει και πολλές φορές αυταρχικότητα στο να θέτουμε όρια που δεν είναι ρεαλιστικά για τα παιδιά και πολλές φορές τα παιδιά στη δικασία του να μην έχουν καταφέρει να μπουν σε αυτά, απογοητεύονται, νιώθουν ότι απογοητεύουν τους γονείς και δεν είναι και εκπαιδευτική εμπειρία για ένα παιδί όταν προσπαθεί και δεν πετυχαίνει κανένα από το στόχο που θέτει. Οπότε είναι σημαντικό τα όρια να είναι σύμφωνα με τις ανάγκες του παιδιού. Να προβλέπονται και στιγμές ηρεμίας, χαλάρωση, παιχνιτιού, που είναι πάρα πολύ σημαντικό το παιχνίδι για τα παιδιά μέσα στη μέρα τους, παράλληλα που είναι δομημένα. Και σίγουρα υπάρχει και χρόνος και γι' αυτό μπορεί να είναι πολύ φορτωμένα τα παιδιά σήμερα, αλλά να μην το κάνουμε με έναν τρόπο που να φαίνονται όλα σαν υποχρέωση. Γιατί μπορεί να είναι άλλη ώρα του παιχνιδιού από την ώρα της γυμναστικής ή του μπάσκετ, του ποδοσφαίρ, του μπαλέτου, αλλά και αυτά να πρέπει να συμπεριληφθούν σαν ελεύθερος χρόνος. Γιατί αν είναι δικές μας επιλογές και δεν το βάλαμε στο παιδί προκειμένου αυτό να χαλαρώσει, να ερεμήσει και δεν του μένει καθόλου χρόνος για αυτό που θέλει αυτό, αλλά επειδή εμείς το ορίσαμε σαν ανάγκη του, τότε το παιδί πάλι θα βγάλει αντίδραση και θα φαίνεται ότι παραβιάζει τα όριά μας, αλλά είναι κάποια όρια τα οποία βάλαμε εμείς και όχι η συνεργασία μαζί του. Άρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν κάποια πράγματα στο σπίτι και στη λειτουργία του παιδιού που είναι πολύ συγκεκριμένα, όπως είναι το διάβασμα για παράδειγμα ή ασφάλεια του μέσα στο σπίτι, και υπάρχουν και προκαθορισμένα και υπάρχουν κάποια άλλα που μπορούμε να συντιμορφώσουμε το παιδί. Για παράδειγμα, όταν έχεις τελείως το διαδοσμά σου και θα έχεις ελεύθερο χρόνο, τι είναι αυτό που θα ήθελες να κάνεις, έχεις κάποιες επιλογές. Έτσι νιώθει ότι το παιδί, ότι δεν έρχονται όλα από έξω, αλλά ότι και εκείνο αποφασίζει για τη ζωή του και ουσιαστικά και ελέγχει την καθημερινότητά του. Εδώ κάποιος γονιός, γιατί το έχουμε ακούσει πολύ, θα πει ότι εμένα το παιδί μου ζητάει να διαβάσει αργότερα και να παίξει video games, να δει τηλεόραση, να βγει με το ποδήλατο, να έχει κάποιες ώρες χαλάρωσης και μεταδιάβασμα. Να δούμε λίγο τι μπορούμε να κάνουμε σε αυτή την περίπτωση, γιατί όντως πολλά παιδιά μπορεί να μην είναι η ώρα να θέλουν να διαβάσουν τη συγκυκμένη ώρα που τους λέει ο γονιός, πρέπει όμως να προβλέπεται μέσα στο πρόγραμμα και το ένα και το άλλο. Βέβαια. Εδώ βέβαια είναι και σημαντικό το κάθε παιδί, πώς λειτουργεί και φυσικά οι γονείς ξέρουν καλύτερα τις ανάγκες των παιδιών τους, ωστόσο θεωρώ ότι είναι βοηθητικό όταν υπάρχει μια εναλλαγή. Δηλαδή ένα πρόγραμμα θα πρέπει να περιέχει τα πάντα, θα πρέπει σίγουρα και τις υποχρεώσεις των παιδιών, σίγουρα να υπάρχουν και τα δικαιώματά τους μέσα σε αυτά και όλα μέσα σε ένα κλίμα σταθερότητας ακριβώς που δίνει και την ασφάλεια στα παιδιά. Και όσο και αντιδρούν τα παιδιά στα όρια, το έχουν πολύ ανάγκη και νιώθουν πολύ καλά γιατί το μήνυμα που τους δίνει είναι ότι ένας ενήλικας με καθοδηγεί, άρα με παρακολουθεί, άρα με αγαπάει, με φροντίζει, είναι εκεί για μένα. Με σκέφτεται. Με σκέφτεται, ακριβώς. Και πολλές φορές, όταν ένα παιδί οριθετείται, η συμπεριφορά του γίνεται χειρότερη. Είναι αυτό που λέμε κάποιες φορές, η συμπεριφορά θα γίνει χειρότερη πριν γίνει καλύτερη, γιατί εκείνη την ορίζω το κοιμάζι. Μέχρι πού μπορώ να το φτάσω, μέχρι πού, τι τα βάνει, υπάρχει σε όλο αυτό το κομμάτι που λέγεται όρια και μου θέτουν οι γονείς. Και εκεί είναι πάρα πολύ σημαντικό, υπάρχει υπομονή εκ μέρους των γονέων, υπάρχει σταθερότητα, υπάρχει κοινή γραμμή όταν είναι πολλοί άνθρωποι που βρίσκονται στο σπίτι και είναι υπεύθυνοι για διαπαιδεγόγηση του παιδιού. Και υπάρχει και ένα κλίμα εμπιστοσύνης και τριφερότητας. Γιατί τα πιο αποτελεσματικά όρια είναι αυτά που μπαίνουν όταν υπάρχει ένα κλίμα τριφερότητας και κλίμα φροντίδας και εμπιστοσύνης. Τότε το παιδί το εισπράττει. Ακόμα πιο φροντιστικό όλο αυτό που γίνεται. Για να μην μπερδέψουμε πάλι τα όρια με την πληθαρχία. Ακριβώς. Γιατί έτσι θα είναι σαν να βάζουμε ένα πρόγραμμα, σαν να είναι το πρόγραμμα του σχολείου και στο σπίτι και να φτιάξουμε τα παιδιά τύπου στρατιωτάκια που μέχρι εκείνη την ώρα κάνεις αυτό, μέχρι την άλλη ώρα κάνεις αυτό. Όχι, ο σκοπός των ουρειών δεν είναι κάτι τέτοιο. Είναι η πρόβλεψη, η προνοητικότητα των αναγκών του, η κατανόηση, η συνολική εικόνα της προσωπικότητάς του και των επιθυμιών που έχει. Γιατί πρέπει να δεν διαμορφωθεί να λέγουμε εξατομητικευμένο με το τι θέλει το παιδί, όχι με το τι εμείς θεωρούμε καλό γι' αυτό και το ξαναλέμε. Γιατί πολλές φορές η αντίδραση στα όρια είναι αυτό. Βάζουμε πράγματα στα παιδιά που δεν το έχουν επιλέξει τα ίδια ή που τελος πάντων κάποιες φορές είναι και αυτό το τι. Ναι, δεν μπορεί να επιλέξει το ίδιο να πάει σχολείο, πρέπει να πάει σχολείο. Αλλά μέσα στα πλαίσια και του σχολείου πρέπει να το αγαπήσει ή να μην το θεωρείς υποχρέωση. Και είναι αλήθεια ότι πολλές φορές στην προσοχή των γονέων έχουν τα παιδιά με αρνητικές συμπεριφορές. Είναι αφθόρμητη κίνηση των γονέων όταν το παιδί θα πάει να βάλει τη χέρι στην πρίζα ή θα κάνει κάτι που είναι επικίνδυνο το να πει όχι, μη. Το να δώσει αμέσως προσοχή. Ωστόσο είναι εξίσου σημαντικό και βοηθητικό για τα παιδιά το να τα ενισχύουμε θετικά. Να τα επεννούμε δηλαδή όταν κάνουν συμπεριφορές που είναι ασφαλή για εκείνα και για τους γύρω του. Και αυτό μπορεί να γίνει μέσα στην ημέρα οποιαδήποτε στιγμή. Όταν πιάσουμε το παιδί ότι κάνει κάτι που είναι πολύ όμορφο. Ή όταν το επενέσουμε για κάτι που ξέρουμε ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο. Όπως το προέδρυμα μπράβο που κατάφερες και κάθασες τόση ώρα στο τραπέζι. Μαζί μας ξέρω ότι είναι δύσκολο για σένα. Έκανες πολύ καλή δουλειά ο επενός. Είναι πολύ δυνατή μορφή εκπαίδευσης και έχει αποδειχθεί ότι είναι και πιο αποτελεσματικό από την τιμωρία. Γιατί τα παιδιά έχουν κίνητρα και θέλουν να οικονοποιήσουν τους γονείς και αυτό που μαθαίνουν είναι ότι μπορούν να έχουν την προσοχή και με άλλους τρόπους. Όχι μόνο με το να κάνουν συμπεριφορές προκλητικές ακριβώς. Προϋποθέτει νομίζω μια σχέση εμπιστοσύνης και μια σχέση που έχει προηγηθεί και το μπράβο και επιβράβευση. Όχι σε πράγματα που είναι αυτονόητα. Γιατί μερικές φορές γίνεται και η κατάχρηση του μπράβου και εκεί πέρα το παιδί το καταλαβαίνει φυσικά όπως καταλαβαίνει τα πάντα. Και δεν νομίζει ότι έχει το ίδιο αποτέλεσμα με το να πεις μπράβο σε αυτό που πραγματικά ζωρίζεται και τα κατάφερε. Ή σε αυτό που πραγματικά είναι πολύ καλός και να το γνωρίζει ότι αυτό είναι το δυνατό κομμάτι το δικό του. Ωστόσο το αντίθετο το σκέτο όριο σκέτο μη σκέτο απαγόρευση σίγουρα δεν υπάρχει περίπτωση να εφορμοστεί αν δεν προϋποθέτει και μια καλή σχέση με το παιδί και μια αντιφαιρότητα. Βέβαια και αρκετές φορές στα πλαίσια της οριοθέτησης έχουμε δει ότι είναι μια πάλη μεταξύ του γονέα και μεταξύ του παιδιού. Εκεί είναι βοηθητικό και το γονέα να κρατάει μια απόσταση και μια ψυχραιμία για τα παιδιά ξέρουν τι είναι αυτά που θα πούνε και τι είναι αυτά που θα κάνουν για να μπορέσουν να πετύχουν αυτό που θέλουν. Είναι πάρα πολύ έξυπνοι είναι πολύ διαισθητικά και παρατηρούν τα πάντα. Οπότε είναι σημαντικό το να πάρουμε κάποια απόσταση να μη μπούμε στο θυμό του παιδιού να το αφήσουμε λίγο χρόνο. Όπως είπαμε είναι φυσικό ένα παιδί να αντιδράσει στα όρια μπορούμε να του πούμε ότι βλέπω ότι είναι θυμωμένος ή θυμωμένη. Μπορείς να πάρεις λίγο χρόνο το θεστισμό όταν είσαι έτοιμος. Όταν τα παιδιά ξεκινάνε και είναι σε ένταση και φωνάζουν δεν μπορούν να μας ακούσουν και απλά με θυμό απαντάμε στο θυμό των παιδιών. Και αυτό δεν είναι ιδιαίτερα εκπαιδευτικό. Ίσα ίσα νιώθω ότι πολλές φορές ανεβάζει ακόμα πιο πολύ την ένταση και τους τόνους. Είναι κάτι που το έχουμε παρατηρήσει και έχει έρθει και μέσα από συζητήσεις που έχουμε με γονείς. Και ότι ωραία τα λέμε και είναι πάρα πολύ εύκολο στο να το λες αλλά στην πράξη δεν το κάνεις όλο αυτό. Εξάλλου και εμείς οι ενήλικοι είμαστε ο θετικός παράδειγμα για τα παιδιά. Τα παιδιά μας βλέπουνε, πως εμείς αντιδρούμε. Στη συνέπεια, τη δέσμευσή μας, τα πράγματα απέναντι στη ζωή μας, οι αποφάσεις μας που έχουμε πάρει στην καθημερινότητά μας, τις σχέσεις που έχουμε με τους άλλους. Στο πώς επικοινωνεί το ζευγάρι, στον τρόπο επικοινωνίας δηλαδή. Στον υπάρχει μια συνεργασία, μια ηρεμία και είναι σημαντικό να αποτελεί με θετικό πρότυπο για το παιδί. Και τώρα που λέμε για ζευγάρι θα μπορούσαμε να πούμε και για τα αδέρφια. Ότι ναι μεν θα υπρέπει να υπάρχουν και από κοινού κάποια όρια ανεξαρτή του ηλικίας μέσα στο χώρο του σπιτιού ή έξω από αυτόν. Γιατί κάθε οικογένεια έχει τη δυνατότητα να βάζει τους δικούς της κανόνας και τα όρια και τον τρόπο λειτουργίας της. Και γι' αυτό είναι και μοναδική. Αλλά θα πρέπει να υπάρχει και μια εξατομικευμένη ανάλογα με το χαρακτήρα του κάθε παιδιού μέσα στην οικογένεια, προσέγγιση των γονιών για να μπορεί και πάλι να αισθανθεί μοναδικό το παιδί και να ανταποκρίνεται προσωπικά στις ανάγκες του. Γιατί δεν ταυτίζεται απόλυτα επειδή είναι αδερφός ή αδερφή με τον άλλον. Και ξέρω πως είπαμε και πριν, έχει να κάνει σχέση και με τους στόχους και με τι περιμένουμε για ένα παιδί κάθε ηλικίας. Ή δίδυμα. Μπορεί να είναι δίδυμα αδέρφια και να ταυτίζουμε απόλυτα μεταξύ τους και να νομίζουμε πως έχουν ακριβώς τις ίδιες ανάγκες επειδή είναι η ηλικία. Δεν είναι έτσι. Μπορεί να είναι δίδυμα αλλά πρέπει να αλλιώς μπορεί να νιώθει παραγωγικό το ένα παιδί στον διάβασμά του και αλλιώς αλλιώς το άλλο. Κι άλλα θετικά στοιχεία το ένα και άλλα θετικά στοιχεία το άλλο. Οπότε επικυπηρετεί τα όρια, όπως είπαμε πριν, είναι ένα τρόπος φροντίδας. Οξυστικά με αυτόν τον τρόπο τους δείχνουν ότι τα φροντίζουμε εξατωνικευμένα και έχουν την προσοχή του γονέα. Υπάρχουν κάποια τίψη όσον αφορά την επικοινωνία των γονιών με τα παιδιά που έχει δείξει ότι είναι ιδιαίτερα βοηθητική. Όπως αυτό που αναφέρουμε πριν, το να συζητάμε με τα παιδιά ότι για αυτή την κατάσταση υπάρχουν δύο επιλογές. Υπάρχει αυτή η επιλογή και υπάρχει και αυτή η επιλογή. Τι είναι αυτό που επιλέγεις. Και ειδικά σε μικρότερα βοηθάει πάρα πολύ. Πάρα πολύ ακριβώς. Γιατί και οι πολλές επιλογές τα μπερδέγουν, τα θέλουν όλα. Βέβαια, δεν μπορούμε να επιλέξουμε και γνωστικά. Όπως σε ένα κατάστημα με παιχνίδια ή σε ένα σπουπερμάρκετ που μπορεί να είναι στο σημείο που έχει όλα τα σοκολάτες και τα λιμφά που τα θέλει όλα ένα παιδί. Μπορούμε να του δώσουμε δυνατότητα δύο επιλογών για να διαλέξει και να μην γίνεται πάλι αυτό το πρόβλημα. Και τι γίνεται όταν μπορεί να μπει ένα παιδί ότι εγώ θέλω κάτι άλλο. Εκεί ο γονιός έχει νοέμα να απαντήσει ότι αυτό δεν είναι μια επιλογή που έχεις. Και αν δεν μπορείς να επιλεξεί θα σε βοηθήσω εγώ. Οπότε στο παιδί νιώθει ότι υπάρχει μια διαδικασία που οκολουθεί από την αρχή μέχρι το τέλος. Γιατί πάλι αυτό είναι σαν να αμφισβητεί πάλι το ώρα να πάει να κάνει κάτι δικό του ενώ ο παιδί είναι σε επιλογή συγκεκριμένη. Ακριβώς αυτό. Αντίστοιχα όταν υπάρχει ένα πρόβλημα είναι πολύ βοηθητικό μέσα από τη συνεργασία του γονέα με το παιδί να λύνεται. Έχουμε ένα πρόβλημα. Έλα να σε ζητήσουμε να δούμε πως θα το λύσουμε. Βρίσκουμε σαν παιδιά που είναι λίγο μεγαλύτερα και έχουν την ικανότητα αυτή. Όπως είπες και εσείς οι παιδιά που είναι μικρότερα βοηθάει να τους προσδιορίζουμε χρονικά. Για παράδειγμα πρώτο θα κάνεις εκείνο μετά θα ακολουθήσει αυτό. Ώστε να μπορώ να έχει μια συνέχεια, να είναι λίγο προβλέψιμο. Ή αν δεν κάνεις εκείνο δεν θα καταφέρεις. Βέβαια ακόμα και αυτό έχει μια μικρή παγίδα. Γιατί τύνουμε να μιλάμε πιο πολύ με αρνητικούς όρους. Μην κάνεις εκείνο, μην κάνεις το άλλο. Ενώ όταν θέτουμε με θετικό τρόπο τις λέξεις τα παιδιά. Πόσο μου αρέσει όταν είσαι ασφαλής. Πόσο με κάνεις περήφανη ή περήφανο όταν καταφέρεις αυτό. Αυτό είναι και ένα κίνδυνο για το παιδί να προσπαθήσει περισσότερο. Είναι κάτι που το έχουμε δει πολλές φορές. Ναι, ναι. Τη θέλει πολύ την επιβράβοση και το να νιώσουν ότι είναι σημαντικά σε κάτι τα παιδιά. Όμως πραγματικά είναι σε αυτά σημαντικά για να τα αξιοποιήσουν και μελλοντικά. Όχι σε όλα είναι τέλεια. Αλλά να μπορούν να διαχωρίσουν και αυτά σιγά σιγά διαμορφώνοντας τα αυτοτητά τους. Ότι αφού μου λένε οι γονείς μου ότι σε αυτό με καλώ τελικά αυτό είμαι. Κάποιο άλλο κομμάτι που είναι εξίσου σημαντικό και είναι και πάρα πολύ δύσκολο είναι το να μπορέσουμε να είμαστε σταθεροί. Έχει έρθει πάρα πολλές φορές αυτό από τους γονείς το ότι είναι τόσα πολλά τα πράγματα που πρέπει να κάνει το παιδί μου. Είναι τόσα πολλά που πρέπει να συγκεντρωθούμε από πού ξεκινάω. Είναι καλό να βάζουμε τους στόχους μας έναν τη φορά. Έτσι ώστε και οι μεγάλοι να μπορούμε να το παρακολουθούμε. Να είναι λοιπόν κάτι ριαλιστικό και για εμάς να εντέξουμε ενδεχομένως την έκρηξη και την ένταση του παιδιού όταν θα έρθει το όριο. Και για το παιδί να καταφέρει να μπει σε αυτό. Και φυσικά είναι πολύ σημαντικό να θυμίσουμε ότι τα όρια μπαίνουν. Δεν είναι κανόνες που είναι άκαπτι που τους θέτουν μόνο οι μεγάλοι χωρίς να παίρνουν την. Γιατί υπάρχει αυτό πάρα πολύ σαν οντροπία. Ότι φοβάμαι να βάλω όρες στο παιδί μου, δεν θέλω να το βλάψω, δεν θέλω να το στεναχωρήσω. Μας έχουν ήρθει πάρα πολλά σχόλια σε σχέση με αυτό. Ότι εγώ δεν είμαι αυστηρός γονέας, θέλω να είμαι φίλος με τα παιδιά μου. Υπάρχουν κάποιες έτσι τέτοιες σκέψεις γύρω από τα όρια, όντως. Και μετά έρχεται το άλλο ερώτημα, κατά πόσο μπορούμε να είμαστε φίλοι με τα παιδιά και αν είναι και αυτός ο ρόλος ενός γονέα. Φυσικά πάρα πολλά πράγματα σχετίζονται με αυτό. Το πώς έχει η γονέας μαγαλώσει και το πώς έχει και ο ίδιος λάβει διαπαιδεγόγηση μέσα στην οικογένειά του. Το πώς νιώθει άνετα. Δεν ουσιαστικά μιλάμε για το τι είναι σωστό και το τι είναι λάθος. Πιο πολύ είναι μια συζήτηση για το ποιες είναι οι πρακτικές και το ποιοι είναι οι μέθοδοι. Και από εκεί και πέρα νομίζω ότι κάθε οικογένεια ξέρει το ποιος είναι ο πιο επικοδομητικός τρόπος να συζητά και να συνεργάζεται. Και εδώ νομίζω ότι μπορεί να ανοίξουμε και το θέμα περί ευκαμσίας ή ακαμσίας των ορίων. Και πρέπει να αποφασίσουμε ως οικογένειες ποια πράγματα θέλουμε να είναι αδιαφυσβήτητα μέσα στο σπίτι. Και ποια μπορεί να είναι και να είμαστε λίγο πιο ελαστικοί. Εκεί είναι που μπορούμε να οριοθετήσουμε καλύτερα το χώρο, το χρόνο, τα παιδιά, την οικογένεια. Γιατί μερικές φορές αυτό βοηθάει τα παιδιά να νιώθουν ότι έχουν και δυνατότητα να διαμορφώνουν και αυτά μέσα σε ένα σπίτι, μέσα σε μια οικογένεια. Ενώ όταν όλα είναι καθορισμένα είναι ένα καθεστώς λίγο πιο στρατιωτικού τύπου που δεν υπάρχει δυνατότητα και περιθώρια προσωπικής επιλογής. Και πρωτοβουλίας μέσα σε όλο αυτό. Έχουμε και κάποιον, η Στέλλα. Η Στέλλα μας κάνει ερώτηση. Σε περίπτωση που το παιδί είναι μικρή συλληκία, σ' ενός έτους αντιμετωπίζεται για νυπακοή. Πετάει τα πάντα κάτω με τρόπο επιδεικτικό ενώ γνωρίζει πως δεν πρέπει να το κάνει. Είναι κάτι που διορθώνεται. Πολύ ωραία. Είναι πολύ ωραία ερώτηση, Στέλλα. Και αυτό γιατί όντως όσο πιο μικρό είναι το παιδί, υπάρχει μια μεγαλύτερη δυστακτικότητα. Και είναι ένας προβληματισμός στο τι μπορούμε να κάνουμε ή όχι. Στο αν μπαίνουν τα όρια όντως από τόσο μικρά. Αν μπαίνουν από τόσο μικρά ή όχι και πώς μπαίνουν. Βέβαια. Φυσικά στα παιδιά που είναι μικρότερα ο τρόπος για να θέσουμε τα όρια είναι λίγο πιο διαφορετικός. Όπως με τα μεγαλύτερα παιδιά. Αλλά έχει τον νοικιαστόχο. Διλεύει το να τα κρατήσουμε ασφαλή. Για παράδειγμα, ένα παιδί πετάει κάτι πολύ δικό του. Είναι κουκλάκι τοτιδήποτε. Συμβολικά θα πρέπει να του δείξουμε ότι αυτό δεν είναι εντάξει. Όπως, για παράδειγμα, να το σηκώσουμε από το πάτωμα και να πούμε ότι δεν μπορεί. Δεν μπορεί να το έχει πια. Έτσι, λοιπόν, του δείχνουμε να καταλάβουμε τον τρόπο μας ότι η πράξη αυτή που έκανε δεν είναι σωστή. Και βλέπει και το αποτέλεσμα. Αντίστοιχα, θα το επενέσουμε όταν υπάρχουν κάποιες στιγμές που θα το δεις να το κρατάει με τριφερότητα, με στοργή και να είναι ασφαλή με το αντικείμενο στο οποίο παίζει. Ελλογοντάς του πόσο μου αρέσει όταν παίζει σε όμορφα ή έτσι πρέπει να έχουμε το κουκλάκι μαζί μας. Και τα παιδιά βλέπουν και τις αντιδράσεις μας για να, εάν εμείς δώσουμε πάρα πολύ προσοχή σε αυτό και πολύ μεγάλη σημασία, θα έχει καταλάβει μάλλον αυτός είναι ένας τρόπος να κερδίσω την προσοχή. Είναι και αυτό που λέμε για εξουσία και δύναμη μέσα στο σπίτι και ποιος έχει τον έλεγχο. Γιατί τα παιδιά χαίρονται αν δουν ότι μπορούν να γυρίσουν τους γονείς, να αλλάξουν γνώμη γονείς εξαιτίας τους. Νιώθουν πιο δυνατά, νιώθουν πιο σημαντικά και ότι τα κατάφεραν. Και πολλές φορές είναι σαν να χάσαμε εμείς το παιχνίδι επειδή τα αφήσαμε να κάνουν κάτι. Όντως θα πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα σε τι τους επιτρέπουμε να μας τούμπαρουν, σε εισαγωγικά και σε τι όχι. Γιατί υπάρχουν ζητήματα τα οποία δεν πρέπει να πησογυρίσουμε για να μπορούμε να παρέχουμε αυτήν την ασφάλεια στα παιδιά. Σε αυτό το παράδειγμα μπορεί να υπάρχει και μια μικρή πιθανότητα, να το αναφέρουμε και αυτό, ότι σε αυτή την ηλικία επειδή τους αρέσουν να ακούνε τους ήχους που προκαλεί η δράση τους στο περιβάλλον, μπορεί να το κάνουν και για να ακούσουν τον ήχο. Για ισθητρικούς λόγους, για παράδειγμα. Όντως, όπως αντίστοιχα, ενός έτους, δύο, τριών βοηθάει πάρα πολύ και το επειδή τα παιδιά προσοθούν να επικοινωνήσουν μαζί μας και δεν έχουν απαραίτητα τις λέξεις σε συμπεριφορές που δεν είναι ασφαλείς, το να αγνοούμε, οι ενήλικες να αγνοούν τις συμπεριφορές που δεν είναι ασφαλείς για να τους δείχνουν ότι δεν μπορείς να πάρεις προσοχή και τίσια να επεννούν και να ενισχύουν τις συμπεριφορές που είναι ασφαλείς για τα παιδιά. Τα παιδιά δεν διλαμβάνονται το κατά πόσο μπορώ να έχω αρνητική προσοχή και πότε ο γονέας θα παρέμβει και θα μπει σε αυτό το κομμάτι. Αλλά, όπως το έθεσες, Γιώτα, εδώ θέτεις και ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του ποιος είναι ο λόγος που ένα παιδί συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που τα παιδιά κάνουν κάποιες επιλογές. Ο ένας είναι το να κερδίσει αρνητική προσοχή. Ο άλλος είναι γιατί όντως έχει ανάγκη από κάποια στιτυριακά ρεθύσματα. Οπότε εκεί σκεφτόμαστε ποιος είναι ο πιο κατάλληλος τρόπος να το προσφέρει αυτό στο παιδί μου με ένα πιο ασφαλεί τρόπο. Ο άλλος μπορεί να είναι επειδή να νιώθει ότι δεν… Μπορεί να προσδορίζει λίγο τα στιτυριακά ρεθύσματα για να τα καταγραφεί όλοι. Έχει την ανάγκη να ακούει ήχους, να τα ακούσει, να αγγίξει κάτι που του αρέσει και είναι μαλακό και τον κάνει νιώθει όμορφα. Που θέλει να αγγίζει, είναι κουμπιά και πράγματα που είναι κατάλληλα, ας πούμε για παιδιά. Και μπορεί να εκνευρίζει αυτό και να μην μπορείς να τα οριθετήσεις εύκολα. Αλλά αντιστοιχούν και στην ηλικία τους κάποια πράγματα. Πρέπει να τα προσδιορίζουμε βάσει στην ηλικία τους. Μπορούμε να κάνουμε και ένα τσεκάρισμα στο ίντερνετ. Σε τη φάση αναπτυξιακή βρίσκεται, μπορεί να μας βοηθήσει. Ή μπορείτε να καλείτε και την Εθνική Τελεφωνική Γραδοπαιδιά την 1056 και εκεί πέρα υπάρχουν συνάδελφοι που θα μπορούσαν να σκατευθύνουν. Σε ρωτήσεις, σε προβληματισμούς, στην αναπτυξιακά ζωστόγια το δικό μου το παιδί. Γιατί όλα αυτά τα συζητάμε σε ένα γενικότερο επίπεδο. Κάθε οικογένεια έχει το δικό τους τρόπο που λειτουργεί, που συνεργάζεται, που έχει μάθει να επικοινωνεί και δεν σημαίνει ότι αυτά που λέμε μπορούν να ταιριάζουν σε όλους. Και κάθε παιδί μπορεί να το κάνει για τελώς διαφορετικό λόγο, το ίδιο ακριβώς πράγμα. Οπότε είναι σημαντικό να το κάνουμε λίγο πιο εξωτομικευμένο και να μπορούμε να δούμε ποιος είναι ο λόγος. Τι θέλει να πει το παιδί με αυτή τη συμπεριφορά, τι είναι αυτή. Φυσικά μεταφράζουμε τις συμπεριφορές οι ανάγκες. Τι ανάγκη έχει αυτή τη στιγμή το παιδί για την προσοχή, ωραία, πώς μπορεί να την καλύψω με έναν άλλο τρόπο. Και φυσικά το πιο σημαντικό σε όλο αυτό είναι ότι όταν υπάρχει και είναι η γραμμή. Πολλές φορές τα παιδιά, οι γονείς πρέπει να έχουν ένα ρόλο αυστηρός και ο λιγότερος αυστηρός ή πιο ελαστικός. Κι εκεί πέρα βρίσκουν τα παιδιά τρύπα, συμβολά ισοδογικά και δοκιμάζουν τα όρια. Και αυτό προκαλεί και συχνά αντικειμένα διαφωνίες μεταξύ των ζευγαριών. Και το παιδί φυσικά να βρίσκει συμμάχους και να γίνεται μέσα στο σπίτι, να έχει μια μορφή πολύ, έτσι, περισσότερο να θυμίζει παιδί ομάχης. Βέβαια. Σπίτι και να υπάρχουν τα συμμαχίες. Ή να ξέρει το παιδί ότι ο μπαμπάς είναι πιο ελαστικός σε αυτό και η μαμά είναι πιο ελαστική σε αυτό το κομμάτι, που είναι και αυτό. Οπότε έχει ένα νόημα το να κάτσουμε μαζί με το παιδί, μαζί με τον έβιβο, την έφυβη που η φυβή είναι πολύ ιδιαίτερη. Περίοδος από μόνη της, είναι περίοδος που οι γονείς αμφισβητούνται, είναι περίοδος που οι γονείς δεν ξέρουν τίποτα και δεν μπορούν να καταλάβουν τίποτα στο πώς είναι αυτό το παιδί και όλοι οι υπόλοιποι είναι σωστοί και το καταλαβαίνουν. Οπότε μέσα από τον διάλογο και μέσα από την ευκαιρία να δοθεί η ευκαιρία στο παιδί είναι εκφράση. Αυτό που νιώθει, αυτό που θα ήθελε είναι ένας τρόπος το να το προσεγγίσουμε. Γιατί την τιμωρία και κάτι που έρχεται έξω από αυτό, έχω την εντύπωσή ότι πιο πολύ το απομακρύνει. Και το κάνει να αντιδράει ακόμα και πολύ δικά στους εφήβους. Ένα κομμάτι που είναι σημαντικό με τους εφήβους είναι η ιρωνία. Πολλές φορές οι γονείς χρησιμοποιούν την ιρωνία και σ' έναν τρόπο να κάνουν πλάκα, να προσεγγίσουν. Έχουμε παρατηρήσει ότι η ιρωνία είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη. Το βλέπουν πολύ επιθετικά και το βρουν απότομα σε αυτό. Τους θυμώνει πάρα πολύ. Ήθελα να πω λίγο γιατί αναφερόμαστε πάρα πολύ στους γονείς και το πώς να γνωρίζουν. Είναι πολύ σημαντική και η παρατηρητικότητα. Και η παρατηρητικότητα του παιδιού και η παρατηρητικότητα των δικών μας πράξεων όσων είναι ηλικές απέναντι στα παιδιά. Γιατί πολλές φορές μπορεί να το έχουμε προκαλέσει εμείς και να μην το αντιλαμβανόμαστε. Ή εκεί βοηθάει ο σύντροφος, ο σύζυγός, η οικογένεια. Λίγο να μας δείξει τι είναι αυτό που μπορεί συζητώντας μαζί τους να προκάλεσε τη σκήκμενη αντίδραση του παιδιού. Και μην έχει να κάνουμε το ίδιο το παιδί αλλά με την αλληλεπίδρασή μας μαζί τους. Πολλές φορές μπορεί να συμβαίνει εμείς να το προκαλέσαμε επειδή είχαμε μια άσχημη μέρα, επειδή είχαμε μια άσχημη στιγμή, επειδή μπορεί κάτι άλλο και εμάς να μας το προκάλεσε αλλά να μην το έχουμε αντιληφθεί καν. Ο Κώστος από τη Λαμία μας ρωτάει τι γίνεται όταν το παιδί μου περνάει πολλές ώρες με τον παππού και τη γιαγιά στη σχέση με τώρα και την κυνηγραμμή και το πως αυτό όλο μπορεί να συντονιστεί. Η αλήθεια είναι ότι σήμερα είναι κάτι το οποίο πάρα πολύ συχνά οι γονείς λόγω των υποχρεώσεων, του καθημερινότητας, μάλλον τα παιδιά περνούν πολύ χρόνο με το ευρύτερο οικογενικό περιβάλλον, τους παππούδες, τις γιαγιάδες και άλλους σημαντικούς σημαντικάτομα και ουσιαστικά θα έλεγα ότι περνάει και αρκετό μέρος στις ημέρες, ίσως και το μισό και περισσότερο. Οπότε εκεί έχει ένα νόημα να συμπεριλάβουμε, είναι πολύ σωστή η ερώτηση, έχει ένα νόημα να συμπεριλάβουμε σε σχέση με ό,τι πλάνο κάνουμε για το παιδί, ό,τι συμφωνία έχουμε μαζί του και τα ευρύτερα πρόσωπα που φροντίζουν το παιδί. Δεν χρειάζεται να είναι σε όλα, ας αποφασίσουμε ένα δύο για να μπορεί να είναι και ένας τόπος ρεαλιστικός και για τους μεγάλους και για το παιδί να τον πετύχει. Και μέσα στο πλαίσιο είναι λίγο ο ρόλος του παππού ή της γιαγιάς να μην είναι και ακριβώς όπως ο γονέας. Πάντα ο γονέας είναι αυτός που έχει κύριο λόγο και πρέπει λίγο να το δει αυτό, κατά πόσο αφήνει περιθώρια να μπαίνουν πολλοί υπόλοιποι γιατί μπορεί να ζητάμε τη βοήθεια, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι παραχωρούμε και όλη την εξουσία μας ή όλο το ρόλο του γονιού στο ένα παππού ή σε μια γηγιά. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ζητάμε τη βοήθεια τους για να παίξει το ρόλο του ανθρώπου που θα το φροντίσει για κάποιες ώρες. Το να παρεμβαίνεις σε διαδικασίες που έχουν να κάνουμε τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού, νομίζω ότι το επιτρέπει και το ζευγάρι αυτό και πρέπει να το δει. Η Αθηνά από τη Θεσσαλονίκη ρωτάει πόσο χρόνο μπορούμε να αφήσουμε στο παιδί μέχρι να δούμε αν έχει... ό,τι έχουμε δοκιμάσει ότι έχει το όριο, το έχει καταλάβει. Πόσο χρόνο αφήνουμε λοιπόν στο παιδί για να δούμε αν έχει καταλάβει το όριο. Η αλήθεια είναι ότι χρειάζεται υπομονή και θέλει και λίγο χρόνο. Τα παιδιά δεν μπορούν να μπουν στη στόρια μας τόσο εύκολα όσο θέλαμε εμείς. Μπορεί να χρειαστεί πολλές φορές να δείξει την αρνητική συμπεριφορά μέχρι να μπορέσει να υιοθετήσει τη συμπεριφορά που εμείς θέλουμε. Και εκεί πρέπει να έχουμε υπομονή, να έχουμε σταθερότητα και κάθε φορά να δείχνουμε, να καθοδηγούμε το παιδί ως προσωστή κατεύθυνση. Που σημαίνει να είμαστε και συνεπείς ως προς αυτό που έχουμε θέση για τη συνέπεια. Να καταλάβει το παιδί. Και να είμαστε και προετοιμασμένοι ότι είναι μια αναμενόμενη αντίδραση όπως έχουμε πει ήδη το παιδί να μην τα δεχτεί. Και ότι ο ρολός του γονένικη από πάνω, εκπαιδευτής, παιδαγωγός, να μπορέσει να υπενθυμίσει πάλι ποιο είναι το περιθώριο που μπορεί να κινηθεί και το πλαίσιο κινείς κάθε παιδιού. Γιατί αν το αφήσουμε πιο αυτόματο δεν νομίζω ότι θα μπορέσει το παιδί να το κρατήσει για πολύ καιρό το όριο. Γερικώς αν αφήνουμε τα παιδιά ας σκεφτούμε ότι δεν υπάρχουν καθόλου ενήλικες προοδίζουν τα παιδιά. Θα ήταν ένας άναρχος χώρος, μια άναρχη ζωή, μια κατάσταση η οποία ίσως δεν μπορώ να την φανταστούμε. Αλλά θα ήταν κάτι χαρτικό, τα παιδιά θα είχαν και συμπεριφορές πιο πρωτόγονες. Άρα εκεί είναι να δούμε ότι γι' αυτό είμαστε εδώ, για να βάζουμε αυτούς τα όρια, να τα υπερθυμίζουν, να τα επενεξετάζουμε. Άρα λοιπόν μην παραδίδετε εύκολα, δέχεστε πολύ υπομονή, θέλει υπομονή και χρόνο. Και το πάρα πολύ σημαντικό είναι να αποτυλούμε εμείς σε θετικά πρότυπα. Εξάλλου και μέσα από τη διοικασία της οριοθέτησης, τα παιδιά μαθαίνουν και τρόπους που μπορούν να επικοινωνούν. Μέσα από την ίδη επικοινωνία, μέσα από μια επικοινωνία που πουράγει το διάλογο, αποφύνει χώρος στους ανθρώπους να εκφράζουν και το πώς νιώθουν. Και εκεί έχει ένα νόημα για τους γονείς και για τους ενήλικες και για αυτούς που φροντίζουν το να μπορούν κάθε φορά, σε κάθε τύπο που συμβαίνει στο παιδί, να του καθρεφτίζουν και την ανάγκη του. Για παράδειγμα, νιώθω ότι είσαι θυμωμένος. Βλέπω ότι το σώμα σου μου δείχνει ότι είσαι θυμωμένος, εσύ στέλνεις λίγο χρόνο μέχρι να μπορέσουμε να συζητήσουμε ήρεμα. Έτσι, λοιπόν, είναι και αυτό μια διαδικασία εκπαιδευτική, το κατευθύνει με κάποιο τρόπο στο πώς μπορεί να διαχειρίζεται αυτό που συμβαίνει και μέσα του και στο περιβάλλον του με στόχο να επιλυθεί μια σύγκρουση ή να έχει μια καλή έκβαση ένα γεγονός. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για τις ερωτήσεις σας. Άμεσα θα ενημερώσουμε για την επόμενη ζωντανή διαδικτυκτική εκπομπή μας. Να είστε καλά. Ευχαριστούμε πολύ. Καλό βράδυ, καλή συνέχεια. Είμαστε στη διάθεσή σας. Βέβαια, για οποιαδήποτε απορία έχετε, διευκρίνηση ή αν θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας μια σκέψη, ένα προβληματισμό, μπορείτε να ανακαλείτε 24 ώρες του 24 ώρου, όλες τις μέρες, στην Εθνική Τελειφωνική Γραμμή για τα Παιδιά, στην 1056, δωρεάν. Να είστε καλά. Γεια σας. |
