| : Καλώς ήρθατε στην εκπομπή του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, την τελευταία εκπομπή για το καλοκαίρι, για αυτή τη σεζόν του χρόνου θα δούμε. Πρώτον Θεός να είμαστε καλά. Είχαμε εκλογές, θα προβληθεί και στο Άντικα TV πάλι εν όψη των δεύτερων εκλογών, πήγα και εγώ δικαστική αντιπρόσωπος υπό τη δικηγορική μου ιδιότητα και από εκεί εμπνεύστηκα και το σημερινό θέμα της κουβέντας μας. Με έναν τρόπο, διότι πλέον έχουμε τη λεγόμενη αντιπροσωπευτική δημοκρατία, τότε ήταν άμυση η δημοκρατία και σκέφτηκα ότι έχουν μιλήσει οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και ειδικότερα ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης για τα πολιτεύματα, για τη δημοκρατία και έχουν φιλοσοφήσει γύρω από αυτά. Συνεπώς ένα ταξίδι στην αρχαιότητα μπορεί να μας κάνει να σκεφτούμε, να προβληματιστούμε και σε κάθε περίπτωση έχει μόνο να μας τροφοδοτήσει τη σκέψη μας. Ως εκ τούτου σήμερα φιλοξενούμε κοντά μας την κυρία Ευαγγελία Μαραγγιανού, καθηγήτρια Αρχίας Ελληνικής Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδυστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Κυρία Μαραγγιανού, είναι πολύ μεγάλη μου τιμή που αποδεχτείκατε την πρόσκληση και βρίσκεστε σήμερα εδώ. Σας ευχαριστώ πολύ θερμά. Ευχαριστώ πολύ και εγώ για την πρόσκληση και τη δυνατότητα να μιλήσουμε με τους σοκρατές μας για πολύ σημαντικά θέματα, για θέματα που μας αφορούν όλους. Παρακολουθούσα μια συνέντευξη της αίμνης της Μαλβίνας Κάραλι που την είχαν ερωτήσει τι ψηφίζει. Και είχε απαντήσει ψηφίζω Σοκράτη, Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Δίνω τον λόγο σε εσάς να ξεκινήσουμε στο πρώτο μέρος της κουβέντας μας που θα είναι η ηθική και πολιτική φιλοσοφία στον Πλάτωνα. Γιατί στο δεύτερο μέρος, για να είναι χρονικά πιο άνετο στην παρακολούθηση, θα το δείτε το επόμενο Σάββατο στο Άντικα και από κάτω σε δεύτερο link όσοι μας βλέπετε μέσω διαδικτύου, θα είναι η ηθική και πολιτική φιλοσοφία στον Αριστοτέλη. Στο πρώτο μέρος, λοιπόν, πώς ο Πλάτωνας έκτιλησε τη σκέψη του γύρω από τα πολιτεύματα. Καταρχήν να πούμε τι ρόλο μπορεί να παίξει η φιλοσοφία σε αυτό τον προβληματισμό. Βέβαια, πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι η φιλοσοφία δεν έχει καμία σχέση με τα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας και δηλαδή τα πολιτικά. Όπως είναι δηλαδή εκείνα της κακής διακυβέρνησης, της ανεργίας, της οικονομικής κρίσης, της ελληπούς παιδείας και άλλα. Ότι ακόμα οι φιλόσοφοι είναι ιδιόριθμοι άνθρωποι που συζητούν επί ώρες με σχολαστικότητα και επιμονή, αποκλεισμένοι στο δικό τους κόσμο, ενώ έξω από αυτόν μένεται η βία, εξαπλώνονται οι επιδημίες, κυριαρχούν η αδικία, η διαφθορά, η φτώχεια και η εκμετάλλευση. Και όμως η φιλοσοφία, προπάντων η ηθική και η πολιτική είναι παρούσα σε κάθε περίπτωση, για να δώσει λύση στα προβλήματα της δικής μας καθημερινής ζωής. Πριν προχωρήσουμε στις ηθικές και πολιτικές απόψεις του Πλάτωνους και του Αριστοτέλη, καλό θα ήταν να κάνουμε μια σύντομη αναφορά σχετικά με το πολίτευμα της Αθήνας, όπως ήταν την κλασική εποχή και λίγο πριν και όπως το περιγράφει ο Αριστοτέλης στην Αθηναίων Πολιτεία. Είχε κάνει έρευνα επί των πολιτευμάτων της εποχής του, είχε γράψει για πολλά πολιτεύματα, αλλά μόνο αυτό δυστυχώς διασώθη. Μας εξιστορεί λοιπόν ο φιλόσοφος πως το αρχαιότερο πολίτευμα της Αθήνας ήταν η κληρονομική βασιλεία. Με πρώτο βασιλιά τον Κέκροπα, που έφθασε στην πόλη από την Αίγυπτο, παντρεύτηκε την Άγραβλο, κόρη του άρχοντα Ακτέου, οχύρωσε την Αθήνα και διέρεσε το λαό της σε τέσσερις φυλές. Τον διαδέχτηκε ο γιος του Πανδίων, αυτόν ο Αιγέας και στη συνέχεια ο γνωστός Θησέας, περισσότερο μυθικό και λιγότερο ιστορικό πρόσωπο, που όμως ένωσε για πρώτη φορά τους διασπαρμένους κατοίκους της Αττικής. Τους βασιλείς διαδέχτηκαν στην εξουσία οι μεγάλοι γιοκτήμονες, από τους οποίους προήλθαν οι τρεις άρχοντες της πόλης που έγιναν κατόπιν ενέα. Ο επώνυμος άρχον, ο κατώνομα πλέον βασιλεύς ασχολούμενος μόνο με θρησκευτικά καθήκοντα, ο πολέμαχος και οι αξιθεσμοθέντες που αναλάμβαναν τις δικαστικές υποθέσεις. Μεθυτεία αρχικά για 10 χρόνια και αργότερα, από τον 7ο αιώνα και εξής, για ένα έτος. Βλέπουμε ότι από πιο συντηρητικά πολιτεύματα πηγαίνουμε και καταστάσεις προοδευτικότερα. Τι το αλλάζει αυτό και γίνεται σιγά σιγά αυτή η μεταβόληση. Θα το δούμε, η δυσαρέσκεια του κόσμου, του δήμου, του λαού θα λέγαμε σήμερα. Άρα ο λαός φέρνει την πολιτική αλλαγή στο τότε, το λέω παράλληλα να κάνουμε λίγο και μία. Ναι, και αυτός, και αυτός. Με την πάροδο του χρόνου το αξίωμα του άρχοντα πέρασε από τις μεγάλες οικογένειες των αριστοκρατών διοκτημώνων στις ανερχόμενες οικονομικά δημοκρατικές τάξεις και από τα μέσα του 5ου αιώνα σε όλους τους πολίτες. Εν τούτης, παρά την πρόοδο που σημειώθηκε, από τον 7ο αιώνα και εξής αρχίζουν οι εμφύλιες έρηδες. Το λαό να ζητάει βελτίωση της θέσης του, είχε μεγάλη δυσκολία να επιβιώσει, ανακασόταν να χρεωθεί από τους πλουσίους δημοκράτες και από τους ευγενείς και αν δεν μπορούσε να ξεπληρώσει το χρέος γινόταν δούλος, ο οργανιζόμενος. Και δεν είχε δικαιώμα ψήφο ο δούλος. Όχι βέβαια. Δεν ψηφίζαν τότε όλοι. Όχι, όχι. Μόνο οι δούλοι. Ούτε οι δούλοι καλά, ούτε οι γυναίκες, αλλά ούτε και οι μέτικοι, οι ξένοι δηλαδή στην πόλη. Άρα να το επισημάνουμε αυτό, τότε είχαν δικαιώμα ψήφου αποκλειστικά οι άνδρες Αθηναίοι. Οι Αθηναίοι πολίτες, βεβαίως. Από 20 ετών και πάνω. Θα το πούμε και στη συνέχεια. Γιατί τώρα έχουν από 17. Βέβαια. Αρχίζουν λοιπόν οι εμφύλες έδες με το όλο να ζητάει βελτίωση της θέσης του και γραπτούς νόμους και με τους πλούσιους εμπόρους και βιοτέχνες να ζητούν επίσης συμμετοχή στην εξουσία εναντί των υιοκτημώνων. Τα αντιμαχώμενα μέρη ήρθαν επιτέλους σε συμφωνία και το 594 εξέλεξαν τον Σόλωνα, τον ένα από τους επτά σοφούς και σπουδαίο πολιτικό. Τον θεμελιωτή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, τον εξέλεξαν άρχοντα με απεριόριστη εξουσία. Αυτός έφερε τις ακόλουθες καινοτομίες. Πλέον, επί το δημοκρατικότερο το πολίτευμα αλλάζει. Πρώτον, ίδρυσε την εκκλησία του δήμου, στην οποία, όπως είπαμε και πριν, μπορούσε να μετέχει κάθε Αθηναίος πολίτης πάνω από 20 ετών, προκειμένου να ψηφίζει νόμους, να εκλέγει τους άρχοντες, να τους ζητάει ευθύνες, δηλαδή λόγο για τις πράξεις τους και να αποφασίζει για πόλεμο, ηρήνη ή συμμαχίες με άλλες πόλεις. Δεύτερον, πολύ σπουδαία αυτό, κατάργησε τη δουλεία λόγω χρεών. Φυσικά εξαγγλώθηκαν οι πλούσιοι δανειστές, γιατί πώς δεν θα παίρναν τα χρήματα πίσω και ούτε δούλους θα είχαν, αλλά το έκανε. Τρίτον, όρισε ανώτατο όριο κτηματικής περιουσίας. Τέταρτον, κατάργησε την παλαιά διέρεση των πολιτών σε κλειστές τάξεις, που βασίζονταν στην καταγωγή και τους διέρεσε σε τέσσερις νέες με βάση την κτηματική τους περιουσία. Σε σχέση με τα ιστοκρατική καταγωγή, ήταν μια πρόοδος. Οι γνωστοί πεντακοσιομέδημνοι, τριακοσιομέδημνοι, διακοσιομέδημνοι και οι πιο φτωχοί ακόμα, που δεν είχαν πάνω από δυακοσίους μεδίμνους παραγωγή, σή του ίνου Ιλαδιού. Και πέμπτον, ίδρυσε την Ηλιαία, το δικαστήριο που συνενδρίαζε με την Ανατολή του Ηλίου, έξω και το όνομά του, επεριελάβαν 6.000 δικαστές, τόσοι πολύ για το αδιάφορο. Βεβαίως η χίλι ήταν αναπληρωματική. Όσο πιο μικρός είναι ο αριθμός των δικαστών, τόσο πιο εύκολα μπορεί κάποιος να τους προσεγγίσει και να ζητήσει εύνοια, που δεν αξίζει, σε αντίον κάποιου άλλου, κατά δίκη ή άδικη, να τους χρηματίσει. Γιατί πλέον κάποιες αδέρες είναι μονομελείς, άρα τότε αποφάσιζαν υποχρεωτικά πολλοί δικαστές μαζί. Βέβαια, βέβαια, για το αδιάφορο του πράγματος. Και όχι μόνο αυτό, 6.000 δικαστές που κληρώνονταν αιτισίως από όλους τους πολίτες, όχι από μία συγκεκριμένη τάξη. Πώς τώρα, ας πούμε, μπορεί η πολιτική τελείως πάντων να διορίσσουν τους προησταμένους στα δικαστήρια, του Αριού Πάγου, τους αραιοπαγίτες, δεν υπήρχε τότε αυτό για λόγους διαφθοράς. Τότε ήταν διακλήρου ποιοι θα βγαίνανε δικαστές. Σαν να αποφασίζαμε εμείς τους αραιοπαγίτες μας. Βεβαίως, βεβαίως, θεωρούντο όλοι οι κανοί να κρίνουν και να δικάσουν. Τι ωραίο αυτό που είχε Αρχέλα. Διατήρησε, όμως, τη Βουλή, όλους εξάλλου μέχρι σήμερα, που είχε ιδρύσει ο Δράκων, δηλαδή ένα συμβούλιο από 400 μέλη άνω των 30 ετών, τα οποία κλέγονταν κατέτος και εξέδιδαν μόνο προβουλεύματα, όχι αποφάσεις, τα οποία εν έκριναν ή απαίρρυπταν, ημετέχονται στην εκκλησία του Δήμου. Ακολουθεί ο Κλιστένης που διαδέχθηκε το 508, τον πυσίστρατο, έναν τύρανο με ένα λαϊπιο τύρανο που φρόντισε και για τους πτωχούς, για να επιβάλλει ο Κλιστένης πλέον μια σειρά νέων μεταρρυθμίσεων, οι οποίες εξασφάλιζαν την οριστική εγκαθίδριση της δημοκρατίας. Αυτός, λοιπόν, βιέρεσε την Αττική σε 10 φυλές, στις οποίες περιέλαβε πολίτες όλων των κοινωνικών τάξεων. Άκησε τους βουλευτές σε 500, 50 από κάθε φυλή, δηλαδή ανέμιξε τους πολίτες που έπαιρναν μέρος στην εξουσία. Όρισε να εκλέγονται κατέτος 10 στρατηγοί, πάλι ένας από κάθε φυλή και όσοι αποκτούσαν μεγάλη πολιτική δύναμη να εξορίζονται για 10 έτη, γιατί θεωρούνται επικίνδυνοι για τη δημοκρατία. Τέλος, ενέγραψε στους κατάλογους των Αθηναίων πολιτών πολλούς ξένους και μετοίκους. Έγιναν περισσότεροι πλέον αυτοί οι οποίοι είχαν λόγο στην Εκκλησία του Δήμου και ψήφω. Τα πολιτικά πράγματα έγιναν ακόμα πιο δημοκρατικά με τον Περικλή, παρότι βέβαια ο Θουκυβίδης λέγει ότι ήταν του ενός ανδρός αρχής στην πραγματικότητα, αλλά τον δεχόμαστε, όλοι οι στοργοί τον δέχονται ως τον πλέον δημοκράτη σε σχέση με τους προηγουμένους, συγγενείς του κλεισθένη και σημαντικότερου όλων χάρη στην εξαιρετική του προσωπικότητα και την καταπληκτική του ευγλωτία. Αυτός εισήγαγε τον εκκλησιαστικό, δικαστικό και βουλευτικό μισθό. Γιατί μερικοί δεν θέλαν να αφήσουν τις εργασίες τους για να μετέχουν Εκκλησία του Δήμου ή να γίνονται δικαστές ή βουλευτές, γιατί έπρεπε να επιβιώσουν. Τους έδωσε λοιπόν αμοιβή για να μπορούν να μετέχουν, όπως και έδινε χρήματα στους πτωχούς για να πληρώνουν το αντίτμο του ιστηρίου των θεάτρων, των θεατρικών παραστάσεων. Επιπλέον έθεσε τις βάσεις της ναυτικής και αποικιακής δύναμης της Αθήνας, ενώ παράλληλα πρόφυσε τις τέχνες και τα γράμματα σε τέτοιο βαθμό, ώστε όπως όλοι γνωρίζουμε, ο αιώνας του, παρά την εμπλοκή της Αθήνας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, να αποκληθεί χρυσούς. Σε πολύ γενικές γραμμές, γιατί θα τα πούμε και στη συνέχεια, η βασική διαφορά του πολιτεύματος της κλασικής Αθήνας με το σημερινό, είναι ότι την εποχή εκείνη, οι περισσότεροι πίστευαν πως δεν υπάρχουν οι δικοί, ούτε στη πολιτική, ούτε στη δικαστική εξουσία. Όχι ο Πλάτων, οι περισσότεροι όμως αυτό πίστευαν. Οι άνδρες Αθηναίοι. Οι άνδρες Αθηναίοι. Όλοι οι Αθηναίοι πολίτες μπορούσαν να διεκδικήσουν τα πολιτικά αξιώματα. Για αυτό, εξάλλου, οι Αθηναϊκοί νόμοι αρχίσουν πάντοτε με τη φράση «έδωξε τη Βουλή και το Δήμο». Επίσης η Δημοκρατία ήταν άμεση. Ακόμα, να κάνω εγώ μια παρένθεση. Πώς να το πω τώρα και εισαγγελικά έγγραφα, γράφουν επάνω τη κυπνική ιδιωξία και άλλα πράγματα, σκούνται στο όνομα του ελληνικού λαού. Αυτό είναι ό,τι συνέχεια του παλαιού, «έδωξε τη Βουλή και το Δήμο». Ακριβώς. Ή ότι επαφήεται στο πατριωτισμό των Ελλήνων. Δηλαδή, ο λαός πάλι κατησχύει και άλλωστε ο λαός εκλάγει. Να και τώρα είμαστε σε περίοδο εκλογών. Δεν είναι ότι κάποιος έρχεται και μας επιβάλλει μια τυχή κυβέρνηση. Ο λαός την αποφασίζει ότι κι αν ένα 40% δεν αντιπροσωπεύεται 100%. Έτσι να το πούμε και αυτό. Από πήρες επηρέασμου φυσικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με παλαιότερα τους λόγους διαζώσης τώρα τους λόγους μέσω τηλεόρασης και τα λοιπά. Ωστόσο καθένας μέσα στο παραβάνα το πούμε αυτό, είναι μόνος του. Και στο τέλος της μέρας ασκεί και πρέπει να ασκεί τη δική ατοβούληση όποια κι αν είναι αυτή. Αυτή είναι η πέμπτη ουσία της δημοκρατίας. Βέβαια. Βέβαια μετά στην πορεία θα αναφερθούμε ότι ο πολίτης πρέπει να είναι καλός και αγαθός για να εκλέξει και αντίστοι. Έτσι ακριβώς, να έχει παιδευτεί σωστά. Έτσι λοιπόν λειτουργείται ανάμεση και δεν λειτουργούσε διαντιπροσώπων όπως σήμερα. Παράλληλα η εκλογή των αρχώντων με κλήρο ή με κλήρο ή διεναλλαγής, χωρίς να είναι ορισμένοι αυτοί που θα έπρεπε να γίνουν άρχοντες, εξασφάλιζε τη συμμετοχή ενός μεγάλου αριθμού πολιτών στις λειτουργίες της πόλης. Επίσης οι πολίτες μπορούσαν να εκλέξουν τους αρχώντες, ανά πάσα στιγμή και όχι κάθε τέσσερα χρόνια ή πέντε, για να τους αφαιρέσουν την εξουσία αν δεν τους έκναν άξιος. Αυτή ήταν εν πολλής η συγκρότηση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, κατά αντίθεση με το συντηρητικό πολίτευμα της Σπάρτης, η συνέλευση των πολιτών, η απέλα ονομαζωμένη, μπορούσε μόνο να εγκρίνει να απορρείται τις προτάσεις της γερουσίας, που συγκροτεί το αποδείο βασιλής και 28 ισόβιους γέροντες πάνω από 60 ετών. Το μόνο καλό εις της Σπάρτης, εσείς με την Αθήνα, ήταν ότι δεν τους άρεσαν οι πολλοί λόγοι. Για αυτό είπαν το Λακονίζινες στη Φιλοσοφία, γιατί φοβόνουσαν την επιρροή που θα ασκούσαν οι ρίτορες πάνω στο λαό, με ωραίους λόγους και πολλές φορές τους παρασύρουν σε ολέθρηες αποφάσεις. Πες αυτό που θέλεις σε πολύ λίγο χρόνο, η κλεψίδρα έτρεχε και εμείς θα σκεφτούμε αν θα είναι σωστό ή όχι αυτό. Οι ρίτορες ήταν φιλικά προσκύμενοι προς κάποιους άρχοντες. Δεν είναι αυτό διαπιστωμένο, αλλά μάλλον έκλειναν προς μία μετριασμένη αριστοκρατία οι περισσότεροι. Δηλαδή εκτός του Πρωταγόρα που είχε μετάσχει και στον επικεισμό των Θουρίων και ήταν και φίλος του Περικλή και τα λοιπά, οι περισσότεροι έκλειναν μάλλον προς μία πολύ μετριοπαθή αριστοκρατία. Δεν ασχολούν το εξάλλου με την πολιτική. Δηλαδή ήθελαν να πείσουν τους ακροατές τους για ό,τι εκείνοι πίστευαν ότι έπρεπε να γίνει, αλλά δεν μετήχαν τόσο σε πολιτικές συγκεντρώσεις όσο σε πανελλήνιους αγώνες. Ο λαός όμως είχε το δικαίωμα να απορρίψει ένα μέτρο, ένα νόμο της Γερουσίας αν δεν τον ήθελε. Ναι, αλλά στη Σπάρτη ήταν η Γερουσία, στην Αθήνα ήταν η Βουλή. Στη Σπάρτη μιλάω, στη Σπάρτη. Ναι, βέβαια. Όχι όμως να προτείνει εκείνος νόμος. Αλλά ένα αντιλαϊκό μέτρο δεν μπορούσε να περάσει. Θα λέγανε ότι εμείς δεν το δεχόμαστε αυτό στη Γερουσία της Σπάρτης. Δεν το ξέρουμε αυτό. Ήταν ολιγαρχικό το καθεστάσμα στη Σπάρτη. Άρα ο λαός σε ποιο επίπεδο δεχόταν ή δεν δεχόταν? Σε πολύ περιορισμένο επίπεδο. Δεν είχε πολλές δικαιοδοσίες. Δεν είχε στη Σπάρτη πολλές δικαιοδοσίες. Αυτό είναι γνωστό και ήταν η βασική διαφορά της με την Αθήνα. Και φτάνουμε στον Πλάτωνα. Θα ξεκινήσουμε λέγοντας ότι οι αρχαίοι Έλληνες έζησαν και αυτή εποχές ηθικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης, ιδιαίτερα μάλιστα κατηδιάκια πολέμων, προπάντων δεν φιλίων, όπως ήταν ο Πελοποννσιακός. Είναι λοιπόν επόμενο οι φιλόσοφοι της εποχής εκείνης να προσπαθούν να βρουν τρόπους επίλυσης των προβλημάτων που προκύπτουν από παρόμενες καταστάσεις. Δεδομένου μάλιστα ότι οι δύο μεγάλοι κλάδοι της φιλοσοφίας, η ηθική και η πολιτική, ασχολούνται με την επίλυση των προβλημάτων τα οποία προκύπτουν από την ανθρώπινη συμπεριφορά. Ορισμένοι προσωκρατικοί και πριν δηλαδή από τον Πλάτωνα, όπως ο Ηράκλητος και ο Δημόκρητος, προαναγγέλλοντας τις πλατωνικές και τις αριστοτελικές απόψεις, ισχυρίζονται ότι τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα επιλύονται αν την εξουσίας και ο σοφός, ο ενάρετος, ο πλεονάξιος. Εδώ θα σας αναφέρω τι ακριβώς είπαν και στη συνέχεια το ίδιο, για να δείτε και τα ίδια τους τα λόγια, εξάλλου είναι πολύ απλά και γνώητα. Τα πει λοιπόν ο Ηράκλητος, στο Β49 απόσπασμα, «Είσαι μημύρη εάν άριστος ει». Και ο Δημόκρητος, νόμο και άρχοντι και το σοφωτέρο οίκην κόσμιον. Θα πρέπει λοιπόν να υπακούμε στον έναν σοφό, γιατί δυστυχώς πολύ κακή θα πει ο Ηράκλητος, ο λίγη αγαθή. Αυτό είναι ένας νόμος. Είναι αυτό που λέμε πολύ κλητή ή λίγη εκλεκτή, που το έχουμε παραφτάσει. Είναι κάτι που διαπιστώνεται είτε σε μία τάξη μαθητών, είτε σε ένα θεατροφιτητών, είτε στα επαγγέλματα. Όταν αρρωσταίνουν ποιος είναι ο καλύτερος γιατρός, στα δικαστήρια, ποιος είναι ο καλύτερος δικηγόρος. Δηλαδή δυστυχώς λίγοι διακρίνονται, δεν αριστεύουν πολύ. Έτσι είναι. Σε αυτούς λοιπόν πρέπει να υπακούν οι πολίτες και ως προς την πολιτική. Ο Πλάτων, ο οποίος όντας γόνος αριστοκρατίας οικογένειας είχε λάβει και την καλύτερη δυνατή μόρφωση, ήταν γνώστης του τι είχαν πει πριν από αυτόν. Συνεπώς επεξεργάστηκε με πολύ προσοχή την άποψη που ακούσαμε προηγουμένως και διατύπωσε τη θεωρία, σύμφωνα με την οποία εκείνος που πρέπει να άρχει είναι ο φιλόσοφος. Γιατί αυτός είναι ο σοφότερος, ο ικανότερος και ο πιο ενάδετος από όλους, που θα καταστήσει μέσω της παιδείας και των όμων τους πολίτες, δίκαιους, αγαθούς και κατά συνέπεια δαίμονες. Και θα μας πει στην πολιτεία το γνωστό, πολύ γνωστό πια, εάν μη οι φιλόσοφοι ή οι φιλόσοφοι βασιλεύσουσιν εν τε σπόλεσι, ή οι βασιλείς φιλοσοφήσωσι, και τούτος εις ταυτόν ξυμπέσει η δύναμη εις την πολιτική και η φιλοσοφία, ουκ έστι κακόν παύλα τε σπόλεσιν, δε θα σταματήσουν τα δεινά των πόλων. Ο Πλάτων παρατηρεί την πολιτική και κοινωνική κατάσταση. Μπορούμε να καταφράσουμε λίγο ότι αν δεν ουσιαστικά να λάβουν την εξουσία οι φιλόσοφοι, ότι δεν θα σταματήσουν τα δεινά, εάν δεν φιλοσοφήσουν οι πολιτικοί. Ωστόσο ο Πλάτωνας γενικά ήταν πιο ιδεαλιστής από ό,τι ξέρουμε και από την πολιτεία του Πλάτωνα. Πιο από ποιον, πιο ιδεαλιστής από ποιον? Από τον Αριστοτερή. Ήτανε. Είχε στο μυαλό του το ιδανικό, όχι το τι συμβαίνει στην πράξη. Ναι, γιατί είδε ότι αυτά που συνέβαιναν στην πράξη μας οδηγούν τους πολίτες σε συγχώρες. Άρα έπρεπε να βρει κάτι άλλο. Γιατί ο λαός που εκλέγει ουσιαστικά δεν ήταν επεπεδευμένος ή γιατί διαφύρονται μετά. Και τα δύο, και τα δύο. Ο Πλάτων λοιπόν παρατήρησε την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της εποχής του και θυλημβόταν βαθύτατα για τα δεινά που μάστησαν τους ανθρώπους του. Ομολογεί έτσι στην εβδόμη επιστολή του ότι αρχικά πίστευε πως οι 30 τύρανοι που κυβέρνησαν την Αθήνα μετά την ίτα της από τους Λακεδαιμονίους θα διηγούσαν την πόλη καλύτερα από το προηγούμενο δημοκρατικό πολίτευμα. Γρήγορο όμως διαπίστωσε ότι η νέα κατάσταση των πραγμάτων ήταν πολύ χειρότερη. Και ορόν δύπου τους άντρες, δηλαδή τους τυράνους, εν χρόνο λίγο χρυσόν αποδείξαντας την έμπρος την πολιτεία. Τόσο κακή ήταν, ώστε η προηγούμενη κακή δημοκρατία θεωρήθηκε στα μάτια του σαν χρυσάφι, καλύτερη σε σχέση με την τυραννία. Κάποια στιγμή ανατρέπονται οι 30 τύρανοι, ξανά γυρίζει, έρχεται πίσω πάλι το δημοκρατικό καθεστώς, αλλά με πολύ φανατισμό. Έτσι υφίσταται ένα νέο πλήγμα, αυτή τη φορά από το δημοκρατικό κόμμα, το οποίο ανέτρεψε μεν την τυραννία, δίκασε σε θάνατο τον πιο δίκαιο Αθηναίος εποχής του, το δάσκαλό τον Σοκράτη, στην πραγματικότητα για τις πολιτικές του πεπιθύσεις, γιατί έλεγε ότι δεν πρέπει όλοι να κρίνουν, αλλά οι σοφοί, οι δήμονες. Ο Σοκράτης το έλεγε αυτό. Βέβαια αυτό δεν το δέχτηκαν ποτέ, βέβαια δεν μπορούσαν να το καταδικάσουν για αυτό, γιατί υπήρχε αμνιστία των πεπιθύσεων, των πολιτικών πεπιθύσεων. Άρα παρουσία, ελευθερία του λόγου. Ναι, κατώνομα όμως. Βρήκαν όμως να τον κατηγορήσουν για τέτοια, βρήκαν τέτοιες κατηγορίες να του προσάψουν, οι οποίοι σε πέστευαν ότι είναι του θανάτου. Σε ποιον τώρα στο Σοκράτη αν είναι δύνατο. Έχω διαβάσει την απολογία του και είναι, ξέρετε κάτι, να το πω και αυτό μια στιγμή, όπως μας έκανε ένα μικρό παιδί, ότι ξεκινάει την απολογία του λέγοντας, ο άνδρες Αθηναίοι, με αυτά που ακούω έχω ξεχάσει κι εγώ ίδιος ποιος είμαι, τόσο πιστικά μιλάν. Ναι, βέβαια ο Λυσίας θέλει σε να του γράψει το λόγο, να έχει κάποια νομικά αιρίσματα η απολογία του Σοκράτη, ήταν πολύ ωραία από φιλοσοφική άποψη, αλλά νομικά αδύναμη. Δεν θέλει σε αυτός επειδή ήξερε ότι δεν είχε διαπράξει κανένα δίκημα, μόνος του για τον εαυτό του και βέβαια μετά ειρωνεύτηκε και τους δικαστές. Ναι, αλλά αυτός έχει μείνει όμως, πώς να το πω, στην παγκόσμια μνήμη. Το Σοκράτη θυμόμαστε, δεν θυμάται κανείς αυτούς που τον καταδίκασαν. Ακριβώς, ακριβώς. Τέλος πάντων, οι περιπέτειες του Πλάτωνος συνεχίζονται με τα τρία αποτυχημένα ταξίδια του στη Σικελία, όπου Μάται προσπάθησε να μήσει στη φιλοσοφία τους δύο τυράνους των Συρακουσών, διονύση ο πρώτο και δεύτερο, ή να φέρει στην εξουσία τον βρικισμένο μαθητή και φίλο του Δίωνα, που ήταν και ανιψιός του δεύτερου τυράνου. Αφού απέτυχε από αυτό, αποσύρεται στη σχολή του την γνωστή Ακαδημία, και αυτό ο σώρος διατηρήθηκε έως σήμερα, το πρώτο οργανωμένο, ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα στην ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Εκεί αφιερώνονται στη διδασκαλία και τη συγγραφή των έργων του, ενώ παράλληλα επεξεργάζεται τη θεωρία των ιδεών και το σχεδιασμό της τέλειας πολιτείας. Αρνείται να ζήσεις σε έναν κόσμο χωρίς ιδανικά, όπου το άδικο ονομάζεται δίκαιο, τα είχε αυτά επισημάνει και ο Θουκηδίδης, το ψέμα αλήθεια, ο συγκαλυμμένος πόλεμος ηρήνη, και αντί αυτού του κόσμου επινοεί έναν άλλον, στον οποίον υπάρχουν οι αιώνιες και αμετάβλητες ιδέες, με ανώτερη όλων την ιδέα του αγαθού. Αυτές θα του χρησιμεύσουν ως η στέρεη βάση, εκείνο το ασφαλές της ονομάζει, που θα τον βοηθήσει να διαπλέψει το τρικυμισμένο πέλαγος της ζωής του, ως περ επισκεδίας κινδυνεύοντα διαπλέψει τον βίον στον φέδωνα. Επιπλέον ερευνά με τη σχολαστική ακρίβεια του ιατρού τα αίτια της αδικίας, της πλέον επικίνδυνης ασθένειας για την ψυχή του ανθρώπου, αλλά και για την πολιτική κοινωνία, προκειμένου να ανακαλύψει τη θεραπεία της. Καταλήγει έτσι στο συμπέρασμα ότι η αδικία, ομοιάζοντας με αθεράπευτο νόσημα, βλάπτει ταμέγιστα την ψυχή και την κοινωνία και συνίσταται στο παράφύσιν άρχινται και άρχιεστε υπό άλλου. Αυτό συμβαίνει όταν στην ψυχή άρχει αντί του λογιστικού το επιθυμητικό, δηλαδή επιθυμίες, οι οποίες μας οδηγούν στο να ζητούμε ισοματικές επιθυμίες, όλο ένα και περισσότερα χρήματα και προκειμένου να ανταβρούμε να διαπράττουμε αλλαζονίες και αυτό. Και στην πόλη συμβαίνει όταν κυβερνούν αντί των φιλοσόφων οι αδαείς και οι ακόλαστοι και οι πονηροί βέβαια, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται επαναστάσεις, ταραχές και εμφίλειες έρηδες οι οποίες φθείρουν ανεπανόρθωτα την πολιτεία. Αντίστροφα η δικαιοσύνη που είναι απαραίτητη για την ψυχική μας οικία και για την ευημερία της πόλης, αποτελεί την ισορροπία εκείνη η οποία διατηρεί κάθε μία από τις δυνάμεις της ψυχής ή από τις κατηγορίες των πολιτών στη σωστή τους θέση, τότε αυτού πράττει και μη πολυπραγμονεί δικαιοσύνη αιστή. Η ιδέα του ήταν ότι αν έκανε τον κάθε έναν αγαθό μέσω της παιδείας από μικρή ηλικία, τότε όλη η πόλη θα αποτελεί το αποδίκαιους και ενάρετους ανθρώπους. Τώρα τι σημαίνει τότε αυτού πράττει, ποια είναι τα πράττω αυτά που προσιδιάζουν στον εαυτό μου. Σημαίνει ότι το λογιστικό πρέπει να κυβερνά την ψυχή του ανθρώπου, δηλαδή ο νους, το λογικό, ο λόγος, να κυβερνά δηλαδή τα δύο άλλα μέρη της, το θυμωϊδές και το επιθυμητικό και σε επίπεδο πολιτείας, γιατί η πολιτεία έλεγε ότι είναι η μεγένθηση του ανθρώπου, ο φιλόσοφος ως ο πλέον άξιος να αρχί επί των πολεμιστών και των χειρονακτών, αποβλέποντας την πλήρια εφαρμογή της δικαιοσύνης και στη διαμόρφωση ενάρετων πολιτών και βεβαίως στο κοινό καλό, στο κοινό συμφέρον. Έτσι στον πλέον άξιο πρέπει να δίνονται περισσότερες δικαιοδοσίες, ενώ οι λιγότεροι ικανοί θα τοποθετούνται σε ίσων σημασίας θέσης. Δίκαιο ακούγεται αυτό πάντως, όπως το θέτει. Αντί της ισότητες, αξιοκρατία. Γιατί ισότητα είναι αυτό που λέγαμε και τηλεφωνικά, ότι δεν είναι μαθηματική να είναι αναλογική, δηλαδή κάποιος μπορεί να είναι πιο πρεπεδευμένος, δεν πρέπει να έχει έναν νότο αξίμα από κάποιον άλλον. Βέβαια, για αυτό τον ονομάζει γεωμετρική ο Αριστοτέλης, η αντιδιαστήλη προς την άλλη. Στην ουσία δεν ισότητα είναι αξιοκρατία, αλλά φοβείται να το πει θα τα πούμε. Γιατί φοβάται να το πει. Γιατί εκείνη την εποχή υπήρχε στην Αθήνα μια δημοκρατία πολύ κακά προσανατολισμένη, αυτή η οποία καταδίκασε και τον Σοκράτη. Υπήρχε φανατισμός. Άμα ήσουν αντίθετος, κινδύνευσε. Και κινδύνευσε μετά το θαν του Αλέξανδρου να καταδικαστεί και εκείνος δίθεν για θεϊσμό, γιατί συνέθισε ένα ύμνο για τον φίλο του που τον ολοφόνουσαν οι Πέρσες τον Ερμία. Στην πραγματικότητα, γιατί τον φοβόνσαν οι Αθηναίοι ως δάσκαλο του Αλέξανδρου του Μακεδόνα, μέσα σε ένα δημοκρατικό καθεστώς δεν είχε θέση. Φοβόταν λοιπόν να εκφράσει ελεύθερη τις απόψεις του, αλλά θα τα πούμε στη σύνορα. Σε μια δημοκρατία. Ακριβώς. Σε αυτήν τη συγκεκριμένη δημοκρατία. Έλεγε λοιπόν ο Πλάτων στους νόμους, «Μέν γαρμίζων η πλοίω, σ' αυτόν που έχει μεγαλύτερες ικανότητες περισσότερα αξιόματα αναδύνονται, τω δε λάτων εις μικρότερα νέμοι, σ' εκείνον με τις μικρότερες ικανότητες μικρότερα αξιόματα. Μέτρια διδούσα προς την αυτών φύσην εκατέρω». Κάθε ένας να παίρνει ανάλογα με την αξία του το αξίωμα. Πώς όμως θα φτάσουν οι πολίτες στο ύψιτο σημείο της διανοητικής και ηθικής τελειότητας. Φυσικά οι πλεονικανοί, γιατί υπάρχουν και έμφυτες ικανότητες ή ανικανότητες, δηλαδή όλοι οι νέοι, όλοι οι μαθητές, όλα τα παιδιά, δεν έχουν την ίδια ευθεία για να φτάσουν σε αυτό το σημείο. Και η παιδεία παίζει μέγιστο ρόλο αλλά και η φύση, όπως θα πει αργότερα ο Αριστοτέλης, φύσης, έθος, λόγος. Και η φύση παίζει και αυτό το ρόλο της. Αυτοί λοιπόν οι πλεονικανοί πώς θα φτάσουν σε αυτό το ύψιτο σημείο. Η απάντηση του ιδρυτή της Ακαδημίας είναι σαφής και κατηγορηματική, διαμέσου της παιδείας. Γι' αυτό εξάλλου ο φιλόσοφος πίστευε ότι δεν υπάρχει τίποτα πολύτιμότερο για τον άνθρωπο από αυτοί. Θα μας πεις τον Φέδρο, ούτε ανθρώπις, ούτε θεείς, καλά το θεείς είναι για το ρυθμό του λόγου, τη αληθία τι μειώτερον, δηλαδή δεν υπάρχει τίποτα πολύτιμότερο της παιδείας, ούτε έστειν, ούτε ποτέ έστειν. Η πεποίθησή του αυτή βασίζεται στη σοκρατική διδαχή, σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι δεν είναι κακοί με τη θέλησή τους, αλλά από άγνοια. Κακός μεν γάρ εκόν ουδής, έλεγε ο Σοκράτσελλα και ο Πλάτων στον Πρωταγόρα και στον Τίμεο. Βέβαια αυτό σ' αυτό ίσως και να έσφαλε, γιατί τότε θα ήταν πιο εύκολη η σωστή διαπαιδαγώγηση των αιών, ενώ κάποιοι αντιστέκονται όσο και να τους εκπαιδάσουν σωστά. Και νομίζω ότι δεν ήταν η αιώνια διαμάχη Πλάτων-Αριστοτέλη φύση αγωγή, δηλαδή ότι κάποιοι έχουν από τη φύση τους πιο έντονα τα κακά στοιχεία μέσα τους και παρά την παιδεία που λαμβάνουν εξακολουθούν αυτό που λέμε να μην ασκούν την αρρετή. Αυτό ισχύει στην πραγματικότητα και ο Αριστοτέλης ως προς την ηθική την πολιτική για την παιδεία ακολουθούσε κατά γράμμα του Πλάτωνος τις απόψεις. Σε άλλα θέματα διέθερε, διαχώνησε μαζί του. Και η παιδεία δεν μπορεί να είναι κακός. Πολύ δύσκολα. Βέβαια ο Αριστοτέλης λέει όπως θα δούμε ότι οι νέοι αντιστέκονται στο να γίνουν ενάρρετοι. Δεν τους είναι ευχάριστο να ζουν σοφρόνος και δικαίως και τα λοιπά που δεν το λέει ο Πλάτων έτσι ρητά. Είναι πιο προσγεωμένος ο Αριστοτέλης αλλά πάντως πιστεύει ότι με την παιδεία και μάλιστα με την άσκηση ή με τη συνήθεια, να μηθεί στο παιδί από μικρό να ενεργεί σωστά, μπορεί να βελτιωθεί το ήθος και ο χαρακτήρας των νέων. Μάλλον σωστότερο ήταν αυτό που πίστευαν οι ορφικοί ότι ο άνθρωπος έχει μέσα του και καλά στοιχεία και κακά μέσα στην ψυχή του. Διονυσία κατά καλά, Τιτανή κατά κακά, αλλά όλοι εκφύσιος καλοί, αυτό ούτε ο Αριστοτέλης το πίστευε και μάλιστα λέει ότι ενώ συμφωνείς τα άλλα με τον Πλάτωνα και κατά συνέπεια και με τον Σοκράτη, σε αυτό το σημείο σφάλει, πιστεύει ο Αριστοτέλης ότι σε αυτό το σημείο δεν είναι έτσι τα πράγματα. Ο Πλάτωνα όμως το πίστευε και συνέχιζε λέγοντας ότι αρκεί να εκπαιδευτούν σωστά οι νέοι για να μάθουν ότι η κακία βλάπτει την ψυχή τους, που είναι το σημαντικότερο μέρος του εαυτού τους, έτσι θα γίνουν ενάρετοι και κατά συνέπεια δαίμονες. Στη συνέχεια δηλώνει ότι ο καλύτερος παιδαγωγός είναι ο φιλόσοφος. Ο φιλόσοφος στον Πλάτωνα είναι και παιδαγωγός και πολιτικός. Γιατί αυτό συνδυάζει τη γνώση με την αρετή και ως εκ τούτου θα εκπαιδεύσει τους νέους σύμφωνα με το ιδανικό της καλοκαγαθίας, την άριστη διάπλαση ψυχών και σωμάτων. Είχα διαβάσει και να μην τα μας συμφωνείτε ότι ο φιλόσοφος είναι αυτός που κινείται από την άγνοια προς τη γνώση. Δεν είναι ούτε ο αδαής αλλά σε καμία περίπτωση ούτε ο σοφός. Είναι φιλόσοφος. Φίλος της σοφίας. Μας το Πιθαγόρας λένε, γιατί δεν έχουμε γνήσει από σπάντων των Πιθαγορίους, ότι είχε πρώτος πει αυτό το πράγμα ότι ο σοφός είναι μόνο ο θεός. Ο άνθρωπος φιλόσοφος είναι αγαπώ. Τι είναι η προσοφία, αγαπά τη σοφία. Θα το πει και ο Πλάτων στο Φέδρο ότι η ψυχή του ανθρώπου δε ορμή και με μεγάλη αγάπη πηγαίνει προς τις έννοιες και προς την επίθεση. Η πλατωνική παιδεία όπως αναφέρεται τόσο στην πολιτιώσιο και στους νόμους και σε ορισμένα σημεία στο Φέδρο και στο Συμπόσιο, πρέπει να ακολουθεί ορισμένους κανόνες. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι επίκαιροι ακόμη και σήμερα. Ας τους δούμε. Πρώτον, η παιδεία πρέπει να παρέχεται δωρεάν στους μαθητές, εξίσου σε αγόρια και σε κορίτσια. Ο ίδιος το είχε εφαρμόσει στην Ακαδημία. Είτανε και πάρα πολύ πλούσιος. Δεύτερον, να αναπτύσσει τις έφυτες ικανότητές τους, έτσι ώστε όλοι να ασκήσουν αργότερα το έργο για το οποίο είναι εκφύσεως προορισμένοι. Πώς θα το καταλάβει ο δάσκαλος αυτό? Πρέπει ο παιδαγωγός να παρακινεί τα παιδιά να παίζουν με απομυμίσεις των αληθινών εργαλείων, ώστε να προβάλλουν τις φυσικές τους κλήσεις. Είναι ένας πρόημος επαγγελματικός προσανατολισμός. Τρίτον, η μάθηση να επιτελείται σταδιακά, διαμέσου μια σειράς αναβαθμών που θα οδηγεί τους νέους από τα αισθητά στα νοητά, μας λέει εκείνος, ή από το φως το σκοτάδι, το φως με τη γνώση, το σκοτάδι με την άγνοια. Σήμερα θα λέγαμε από τα πιο κατανοητά και τα πιο εύκολα στα δυσκολότερα μαθήματα. Μην τους βάζουμε κατευθείαν σε πράγματα που δεν μπορούν να εννοήσουν. Τέτατον, να αρχίζει από την παιδική ηλικία, πολύ βασικό αυτό, καθοδηγώντας τους μαθητές να αγαπούν τα καλά και να μισούν τα αισχρά. Θα μας πεις τους νόμους, παιδίαν δι λέγω, την παραγγυγνωμένη πρώτον πεσίν αρετίν, ώστε μισίν μεν άχρη μισίν, δηλαδή τα αισχρά, στέργιν δε άχρη στέργιν, και να αγαπούν τα καλά. Πώς θα επιταχθεί αυτό με το καλό παράγμα των δασκάλων και των κονέων, με τους ηθοπλαστικούς μύθους, με την επιβολή των κατάλληλων ποινών σε περίπτωση παράβασης των ηθικών κανόνων. Γιατί τότε θα ρωτούσε κάποιος, αφού όλοι είναι φύσιως καλοί, τότε πώς προκύπτουν, δηλαδή όλοι οι κακοί παιδί έχουν μόνο αυτό και αυτό, αλλά οι κακές συναναστροφές παρασύρεται ο νέος εύκολα. Αυτό το βλέπουμε πια στην εποχή μας κατά κόρων. Και οι μεγαλύτεροι όμως, δεν σημαίνει ότι είναι σοφίος, είναι μεγάλοι. Όχι βέβαια, αλλά μικρά παιδιά και συγκροτούν συμμορίες, γιατί παρασύρεται από άλλους. Έτσι, νομίζω, θα διακριθούν. Ασφαλώς και οι συναναστροφές παίζουν τον ρόλο τους. Πέμπτο, πολύ βασικό, να βασίζεται στις σχέσεις τοργής, αγάπης, αφοσίωσης και σεβασμού που δημιουργείται ανάμεσα σε δάσκαλο και μαθητή. Και όχι να υπάρχει κηρυγμένος πόλεμος ανάμεσα στο δάσκαλο και στους μαθητές. Να μην αποβλέπει, πολύ βασικό αυτός, ποτέ σε χρήματα η παιδεία, σε δόξα ή σε ισχύ, παρά μόνο στην αρετή. Ακούστε τι ωραία που τα λέει στους νόμους. Σωστά τα λέει. Ε, βέβαια. Την δε προσερετείν εκπαίδων παιδείας, επιμένει από τα μικρά τους χρόνια, γι' αυτό και ονομάζεται παιδεία εξάλλου, ποιούσαν επιθυμητείντε και εραστείν του πολίτην γενέστε τέλειον. Πρέπει να θελήσει ο νέος να γίνει τέλειος ως πολίτης, άρχιντε και άρχιστε πιστάμενον μεταδίκης. Είτε ανήκει στην τάξη των αρχόντων, είτε στην τάξη των αρχωμένων η δικαιοσύνη να τον οδηγεί. Την δέεις χρήματα τύνουσαν παιδεία, είτε να προσυσχύν, ου καξίαν το παράπαν παιδείαν καλύστε. Δεν πρέπει καν να έχει το ωραίο όνομα της παιδείας, όταν η εκπαίδεση αποβλέπει σε χρήματα, είτε να παίρνει ο δάσκαλος από το μαθητή, είτε να καθοδηγεί το παιδί έτσι ώστε να αποζητάς στη ζωή του όλο και περισσότερα χρήματα. Δυστυχώς σήμερα και οι γονείς ακόμα, ό,τι με τα παιδιά τους επαγγέλματα που θα τους αποφέρουν, μια ηλικιά νεση. Είναι πολύ ιδιωτελής η σκοπή, δηλαδή δύσκολα θα μπει κάποιος. Ακόμα και στην πολιτική το βλέπουμε συνέχεια αυτό το πράγμα με ανιδιωτέλεια να προσφέρει για το δημόσιο καλό, το προφασίζεται αλλά ασκεί ιδιωτελής σκοπούς. Βεβαίως. Και στο Μενέξενο πάλι θα μας πει ο Πλάτων, πάσα επιστημινή γνώση, τέλεια γνώση, κοριζωμένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής πανουργία ουσοφία φαίνεται. Και τόσο περισσότερο πανουργία όσο πιο ευθύς είναι κανείς και όσο περισσότερες γνώσεις έχει. Αν δεν ακολουθείται από αρετή η γνώση μπορεί να γίνει πλέον καταστροφική. Το κάνει και όπλο για να πω. Το λέω σαφώς ότι έχει το μεγαλύτερο όπλο άνθρωπος σχέση με τα άλλα όντα το λόγο, τη λογική. Αν δεν το χρησιμοποιήσει σωστά, δηλαδή για να επηρετεί την αρετή αλλά να επηρετεί την κακία, γίνεται το αγριότερο θυρίο από όλα. Ακριβώς ακριβειαχεί το λόγο. Και έβδομο να χρησιμοποιεί ως μέσο διδασκαλίας τον διάλογο και όχι από καθέδας διδασκαλία με τις ώρες και άντε δυο λεφτά, πέντε λεφτά, έχει κανείς να ρωτήσει τίποτα. Το διάλογο. Ο οποίος προϋποθέτει κοινή αναζήτηση της αλήθειας από διδάσκοντα και διδασκόμενο. Τώρα, ως προς τα μαθήματα. Οι νέοι πρέπει να διδάσκονται καταρχήν τα στοιχειώδη μαθήματα. Αυτό είναι πρωτοποριακή σκέψη. Να σας διακόπτω. Είναι μια αμφίπλευρη διαδικασία η διδασκαλία και όχι από τον έναν. Διάστηκε πολλά χρόνια για να εφαρμοστεί στην Αμερική από τον John Dewey, ο οποίος είδε στο πειραματικό σχολείο, όπου κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας ήταν πλέον ο μαθητής. Ήταν κεντρικό το σύστημα και όχι ο δάσκαλος, η αυθεντία. Έπρεπε το παιδί να αυθενεργήσει, να δημιουργήσει κατασκευές. Αυτό μας προϋποθέτει ότι και ο μαθητής, ο φοιτητής δείχνει ενδιαφέρον, ότι δεν είναι αδιάφορος για τη δρασκαλία. Ασφαλώς. Τώρα, τα μαθήματα είναι σχεδόν τα ίδια με τα σημερινά. Ανάγνωση, γραφή, γυμναστική, χορός, μουσική και αριθμητική σε πρώτο πεδίο, θα λέγαμε στη στοιχειώδη εκπαίδευση. Μάλιστα, ο Πλάτων δίδει ιδιαίτερη σημασία στην εξάσκηση της νόησης δια της αριθμητικής. Εξάλλου, μη δεις αγεωμέτητος, εσύ το έγραφες στην Ακαδημία πριν μπήκαν εις. Και στην ευεργετική επίδραση της μουσικής, κυρίως όταν συνδυάζεται με τις κατάλληλες γυμναστικές ασκήσεις στις ψυχές των νεών. Φυσικά της ύπιας μουσικής, της δωρικής κυρίως. Αν βάλεις μία άγρια μουσική, πως το λένε, heavy metal και πιο heavy πλέον, που σε εξαγριώνει, όχι τέτοια μουσική φυσικά. Στη συνέχεια, προσθήθεται η Γεωμετρία σε άλλο πλεόν επίπεδο, η Φυσική, η Αστρονομία, η Διαλεκτική και στο τέλος η Φιλοσοφία, που είναι το επιστέγασμα θρηγκός, το ονομάζει, των άλλων επιστημών. Γιατί η Φιλοσοφία εξητάζει όλες τις επιστήμες. Εκείνη την εποχή βέβαια, χρειάζεται και προπεδία για να μπορείς να φτάσεις έως εκεί. Είναι επιπαντός επιστητού η Φιλοσοφία, να το πούμε, γιατί δεν το ξέρει πολύς κόσμος. Και φίλος της Σοφίας. Σοφία είναι η πιστήμη, η τέλεια γνώση. Εκείνη την εποχή ήταν σε όλα τα επίπεδα, γι' αυτό και οι πιταγόριοι που πρότειδησαν βέβαια όχι ακριβώς σχολή, αδελφότητα, είχαν κλάδους, πρότει που διήρεσαν σε κλάδους της επιστήμες. Αλλά ο φιλόσοφος ήταν επί όλων, όσοι ήταν ασχολούμενοι με τη Φιλοσοφία, ήταν επί όλων των κλάδων βέβαια. Δεν θα έλεγε κάποιος μην εκφράζει στη γνώμη σου για την ιατρική, πήγαινε παντού. Ειδικά η ιατρική είχε πολύ στενή σχέση με τη Φιλοσοφία, γι' αυτό και οι φιλόσοφοι και μάλιστα ο Πλάτων είναι ιδικά, αλλά και άλλοι χρησιμοποιούν και όρες ο τέλος, πολύ συχνά τον όρο θεραπεία, ασθένεια, ίαση, βέβαια σε σχέση με τα πάθη, σε σχέση με τα δυνατές πολιτείας κτλ. Και μάλιστα οι περισσότεροι γιατροί, οι πολύ μεγάλοι γιατροί ήταν και φιλόσοφοι, οι ιατροφιλόσοφοι, όπως ο Ασκληπιός, ο Γαλλινός, σπουδαίος και φιλόσοφος, αλλά δυστυχώς δεν σώθηκαν πολλά έργα φιλοσοφικά, αλλά και στα ιατρικά υπάρχουν σπουδαία φιλοσοφικά κομμάτια. Νομίζω ότι αυτό δυστυχώς είναι από τα πράγματα που έχουν αλλάξει προς την κακή κατεύθυνση. Είμαι γιατρός στη δουλειά μου με τη φιλοσοφία, είμαι μαθηματικός. Δηλαδή αν υπάρξει μια γνώμη θα σου πούνε και πώς το λες τώρα αυτό, αφού δεν έχεις γνώσης. Τότε επιτρεπόταν να πεις τη γνώση. Ναι βέβαια, αλλά τότε ήταν οι επιστήμες ακόμα σε πρόημο στάδιο, δηλαδή στην εποχή μας. Είναι πολύ δύσκολο, ήταν πολύ δύσκολο για κάποιους πανεπιστήμων, ας πούμε όπως ήταν ο Ριστοτέλης, που δεν υπήρχε επιστήμη με την οποία δεν είχε ασχοληθεί. Αλλά σήμερα, για να βλέπουμε, υπάρχει η ειδική επιστήμη για το κάθε τι και μετά η ειδικότητα στην ειδική επιστήμη και μετά ακόμα πιο περιορισμένη. Δηλαδή εφόσον οι επιστήμες έχουν τόσο πολύ προοδεύσει και επεκταθεί, δεν μπορείς και εις πλάτος και εις βάθος να είσαι ενήμερος. Πάντως και πάλι μπορείς να εξάγεις φιλοσοφικά συμπεράσματα. Βέβαια, βέβαια, οπωσδήποτε η φιλοσοφία σε κάθε επιστήμη μπορεί να προσαρτηθεί, να βρει τις αιτίες, να βρει τα αποτελέσματα. Βέβαια, βέβαια, σε κάθε επιστήμη. Γι' αυτό και υπάρχουν σε όλες τις επιστήμες η φιλοσοφία των μαθηματικών. Βεβαίως και στην οικονομία ακόμα, η φιλοσοφία του δικαίου. Ε, βέβαια. Και είναι και στα επιλεγόμενα, δεν το κάνουμε. Δεν ξέρω. Έτσι, έτσι. Βέβαια, βέβαια, φιλοσοφία της φυσικής, φυσική φιλοσοφία. Υπάρχουν, φιλοσοφία ακόμα των, όλων των θετικών επιστήμων. Ακόμα και για την αστρονομία. Υπάρχουν επιστήμονες που ασχολούνται με αυτά και παράλληλα και με τη φιλοσοφία. Αστρονομία ποια, νομίζω, δεν κάνει κανένα στάσμα στη δημόσια εκπαίδευση. Τότε ήταν σημαντικό μάθημα και αυτό. Βέβαια, βέβαια. Τι αφορούς, έτσι, επιγραμματικά, να το έχουν και αυτό στο μυαλό μας. Τη μελέτη των ουρανιων σωμάτων, η οποία όμως, όπως οι Πιθαγόροι είχαν διαπιστώσει πρώτοι, μας οδηγεί στο να αντιληφθούμε την αρμονία που επικρατεί, γιατί όλα τα ουρανια σώματα κινούνται και μαζί στα σφαιρικά, γι' αυτό και η σφαίρα ήταν το τέλειο σχήμα, με πολύ μεγάλη αρμονία. Η οποία όμως επικρατεί και στη φύση και στο δικό μας κόσμο, όχι μόνο στο στερέωμα, το ουράνιο. Άρα ο άνθρωπος που είναι μέρος της φύσης και μέρος του κόσμου, πρέπει να προσαρμόσει τη ζωή του βάσει αυτής της ουράνιας και της κοσμικής αρμονίας. Μας ο Πιθαγόρος πίστευε ότι είχε αντιληφθεί την αρμονία των ουρανιών σφαιρών. Για να υπάρχει αρμονία πρέπει, ας πούμε στα μουσικά όργανα, να υπάρχει κίνηση. Αυτό είναι ένα όργανο ακίνητο, δεν θα δώσει ήχο. Κίνηση αλλά βάση αριθμητικών αναλογιών, όχι στην τύχη. Να βάλεις ένα παιδί σε ένα πιάνο, δεν θα έχουμε αρμονία. Αυτό όμως υπάρχει στα ουράνια σώματα, η κίνηση και οι μαθηματικές αναλογίες. Άρα πρέπει να έχουν ως αποτέλεσμα κίνησης τους μια τέλεια μουσική αρμονία, την οποία εμείς δεν μπορούμε να αντιληφθούμε για την αδυναμία της φύσης μας. Το Πιθαγόρας λένε ότι το άκουγε. Τέλος πάντων, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ζούμε αναρμονία, να ακολουθούμε το τι γίνεται στη φύση. Για αυτό και ονόμασε ο Πιθαγόρας κόσμο, γιατί ήταν σαν κόσμα, ήταν τέλεια διαμορφωμένος από τη βάση μαθηματικών, δηλαδή μουσικών αναλογιών διαμορφωμένων. Κοσμογωνία αυτό που λένε. Όχι, όχι. Η αριθμή ήταν η βάση των όντων, δηλαδή η αρχή των πάντων, άρα έδιναν μια τέλεια αρμονία. Ο άνθρωπος τώρα πώς θα συμπλέψει με αυτή την αρμονία, εάν ζει φιλικά με τους άλλους, φιλία ήταν το πρώτο και το πιο βασικό στοιχείο στη κοινότητά τους, στην αδερφότητά τους. Να ζει λοιπόν με αγάπη, με ομώνια, με ηρήνη, μακριά από πολέμους κτλ. Όσοι φτάσουν λοιπόν στην ανώτη βαθμίδα της εκπαίδευσης, δηλαδή οι άριστοι ως προς το σώμα, το πνεύμα και το ήθος, αφού γίνουν πενήντα ετών και έχουν αποδείξει έμπρακτα την αρετή τους, θα τους έβαζε και σε δημόσιες θέσεις δοκιμαστικά, θα αναλάβουν τότε την εξουσία στην δική του πολιτεία. Μόνο έτσι θα σταματήσουν τα δυνάτων πόλεων, γιατί αυτοί θα εφαρμόζουν τη δικαιοσύνη και θα έχουν ως στόχο τους την ευδαιμονία όλων των πολιτών. Μπορεί να είναι νεολύγιοι και ένας, ο φιλόσοφος Βασιλεύς που θα άρχει, αλλά θα αποβλέπει στην ευδαιμονία όλων. Έστη της επιστήμη, ή ούχι υπέρ των εντυπώλητην ως βούλετε, αλλά υπέρ αυτής όλεις, αυτό θα κάναν οι φιλόσοφοι Βασιλεύς. Εν τούτοις ο φιλόσοφος, ο Πλάτων δηλαδή, στο τέλος της πορείας του, απογοητευμένος από την αποτυχία του λογικού μεν αλλά δύσκολα εφαρμόσιμου προγράμματός του, ομολογεί ότι ο τέλειος κυβερνήτης τελικά δεν μπορεί να ευρεθεί πουθενά και με κανένα τρόπο, ουδαμού ουδαμός εκτός από πολύ σύντομα διαστήματα, προφανώς γιατί η εξουσία διαφθείρει ακόμα και τους καλύτερους πολιτικούς. Γι' αυτό πρέπει να εφαρμοστεί το δεύτερο κατά σειρά καλό, δηλαδή οι δίκαιοι νόμοι, τους οποίους θα τηρούν οι πολιτικοί ως νομοφύλακες ή υπηρέτες των νόμων, χωρίς να τους αλλάζουν εκτός εάν αυτό επιθυμεί η πλειοψηφία των πολιτών. Πάλι ερχόμαστε στο δήμο. Μεταβάλλοντας έτσι την παλαιότερη θεωρία του που είχε διατυπώσει, αυτά τα λέει στους νόμους στο τελευταίο του έργο, μεταβάλλοντας την παλαιότερη θεωρία του που είχε διατυπώσει τον πολιτικό, σύμφωνα με την οποία ο σωστός πολιτικός είναι υπεράνωτον νόμων. Και όχι μόνο είναι υπεράνωτον νόμων, αλλά έχει κάθε δικαίωμα πάνω στους πολίτες προκειμένου να τους κάνει αγαθούς, όπως ο γιατρός προκειμένου να θεραπεύει τους ασθενείς, παραβλέπει κάθε κανόνα ακόμα και τη θέλησή τους. Και αν γι' αποκτηνύντες ή και εκβάλλοντες την ασκαθέρωσιν επαγαθότην πόλιν, έως περάνε επιστήμη και το δικαίο προσχώμενοι σώζοντες εκχείρων ως βελτίο ποιώσιν ταύτην, τότε μην μόλιν ορθήν πολιτείαν είναι ερηταίων. Αυτά τα απαρνείται βέβαια. Πάντως ακόμα έχουμε τη χορήγηση συναίνεσης του ασθενούς για κάποια ετρική πράξη. Λέει στους νόμους ότι καλύτερα να συναινούν. Αυτή την άλλαξε την άποψη, την μετέβαλε, οπότε δεν την άλλαξε. Ουσιαστέ φιλοσοφία έχει δημιουργήσει και τη δικαιοσύνη το πώς έχει γίνει σήμερα. Βέβαια, βέβαια. Ο πλαντών δέχεται τέσσερις αρετές. Ο ασφατέλης πολλές. Ανδρεία, Σοφία, φρόνηση ή σύννεση και σοφροσύνη. Αυτό το είπαμε αυτό. Ανδρεία, σοφροσύνη και δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη λοιπόν είναι η ανώτερη από όλες τις αρετές γιατί βοηθεί στην καλή λειτουργία της πόλης και για τον Πλάτωνα και για τον Αριστοτέλη. Μπορούμε στον κόσμο που μας ακούει αυτή τη στιγμή να πούμε τι εννοούσε με την Ανδρεία. Να το τοποθετήσετε εσείς σωστά. Την Ανδρεία την έννησε Ανδρία Σοπλάθου να εξητάζει στον διάλογο λάχιτα. Στον λάχιτα λοιπόν. Ο Σοκράτης ρωτάει την Ανδρεία και εκεί πάλι μέσα από το διάλογο καταλήγει ότι η Ανδρεία είναι βέβαια και να πολεμούμε τους εχθρούς αλλά όχι μόνο αυτό. Να πολεμούμε και τις ειδονές. Να πολεμούμε την ευηλεία μας μπροστά στις δυστυχίες της ζωής, μπροστά στις ασθένειες, μπροστά στην πενία που μπορεί να μας τύχει. Να μην χάνουμε δηλαδή την αρετή μας όπως έλεγαν και οι κοινικοί αρετοί αναπόβληθαν. Άρα να μην είναι δικαιολογή ακόμα και η φτώσα. Έτσι έτσι έτσι ακριβώς. Προκειμένου λοιπόν να τους καταστήσει ενάρετους. Α όχι να σας πω πως θα λέει ο ίδιος. Δεν μπορεί κανένας άνθρωπος αν πάρει εξουσία να μην γεμίσει ίδρυς είναι η υπερβασία των ορίων ήταν η αρχαία σημασία του όρου. Να μην συμπεριφέρεται με ίδρυ και αδικία και επίσης πάλι στους νόμους. Αλλη καταβραχή κι αν βρεθένει για πολύ μικρό διάστημα. Διώδει το δεύτερο νερετέον τάξενται και νόμων. Θεωρούσε τη διαφθορά δεδομένη πάντως. Αυτό καταλαβαίνει. Ναι γιατί την είχε διζήσει πολλές φορές και σε πολλά περιστατικά. Αλλά δεν λέγαμε και τηλεφωνικά ότι αν κάποιος είναι πραγματικά καλός και αγαθός δεν θα διαφθαρεί. Έχουμε να δει ένα παράδοξο με ένα τρόπο. Ναι θα έπρεπε να συμπρός φαινομενικά αγαθός φαινομενικά αγαθός. Φαίνεται ότι είναι αγαθός αλλά δεν είναι στην πραγματικότητα. Γιατί ο αγαθός δεν αλλάζει συμπεριφορά. Και ίσως και ο αγαθός δεν στρέφεται και στην πολιτική. Ίσως έχει και άλλα ενδιαφέροντα λέγοντα. Κατ' τον Πλάτωνα πρέπει να στραφεί. Οπωσδήποτε. Να κατέβει από τη θεωρία των ιδεών στην πολιτεία για να διοικήσει σωστά. Αλλά ποιοι είναι αυτοί και πότε πως μπορούν να ευρεθούν. Αλλά οπωσδήποτε πρέπει να είμαστε εναντίστοις σε κάθε στιγμή της ζωής μας. Γι' αυτό και ο Σοκράτης του είχε οθετήσει και ο Πλάτων είχε πει ότι ή αναγκαίνουν οι αδικοί ή αδικοίστε αν κάποιος με έβαζε στο δίλημα. Ή θα δικήσεις ή θα δικηθείς. Δεν έχει άλλη διάξοδο. Ελίμινα μάλλον αδικοίστε οι αδικοί. Γιατί θα προτιμούσε να δικηθεί όπως και τα άλλα. Γιατί έτσι θα διασώσει την ψυχή του. Ό,τι πιο πολυτιμότερο έχει την υγεία της ψυχής του. Όπως δεν θέλουμε να πάθει κακό ένα μέλος του σώματος μας και προφυλασσόμαστε από κάποιον μας επιτύφται, από κάτι που πέφτει επάνω μας κλπ. Έτσι πιο πολύ πρέπει να προφυλάσσουμε και την ψυχή μας. Και πως θα την προφυλάξουμε τη δικαιοσύνη. Άλλωστε οι αρχαίοι πίστευαν ότι η ψυχή είναι αιώνια. Όχι όλοι οι αρχαίοι, ο πλάτων. Και οι ορφικοί και οι πιθαγόροι. Ορισμένοι, ορισμένοι. Εδώ είναι ένα άλλο τεράστιο θέμα. Πίστευαν και στην ιστεροφημία. Θέλω να πω, δεν τους ενδιέφερε μόνο το σήμερα και η καλοπέραση. Όχι όλοι, όχι όλοι. Κάποιους. Για τον πλάτων να λέμε τώρα. Ναι, όπως δίποτε. Συνεπώς υπεράν όλων οι αρετοί. Χρησιμοποιούν λοιπόν και την πιθό. Πρώτα είναι η παιδεία λοιπόν. Ύστερα την πιθό. Ισχυριζόμενος ότι μόνο αν είναι αγαθή και προπάντων δίκαιη, θα φτάσουν στην αληθινή ευδαιμονία. Εφόσον εκείνοι που πιστεύουν ότι η ευδαιμονία βρίσκεται στις σωματικές ιδονές, πλανώνται εκτρά. Γιατί τους παρέχεται μια απατηλή και πρόσχερη ευτυχία, η οποία ακολουθείται συνήθως από λείπες και πόνους. Έτσι θα πει στην πολιτεία, εγώ μένεν το καλύστρο ότι η δικαιοσύνη είναι τύθιμη. Όχι εδιάυτό και διά τα γυγνώμενα από αυτού αγαπητέων, το μέλλοντι μακαρίω, μακαρίω συνευδαίμων, έσεστε. Ενώ οι πολλοί, οι πονηροί, οι χαίρους, οι ψευδές συνειδονές είναι ψευδείς, είναι απατηλές. Οι αγαθοί με τις αληθινές. Πιστεύει λοιπόν ότι η ψυχή μας, δηλαδή η βαθύτερη ουσία μας, βελτιώνται με τη δικαιοσύνη και αφανίζεται με την αδικία. Αλλά όχι μόνο η δικαιοσύνη, και η σοφία και η σοφροσύνη κάνουν τον άνθρωπο όλες οι αιρετές ευδαίμονα και ευτυχή. Και έτσι θα μας πει στο Γοργία, ούτως έμειγε δοκιοσκοπός είναι προς όν βλέποντα διζή, όπως δικαιοσύνη παρέστη και σοφροσύνη, το μακαρίω μέλλοντι έσεστε. Μάλιστα στην πολιτεία θα χρησιμοποιήσει ένα μύθο του Γίγη, ενός βοσκού στην Περσία στους μύδους τους Αρχαίους, που βρήκε ένα μαγικό δαχτυλίδι τον έκανε όρατο και διάφραξε όλα τα εγκλήματα χωρίς να τιμωρηθεί, διέφερε τη γυναίκα του βασιλιά, σκότωσε τον βασιλ Δεν μας δει κανείς, ακόμα και δεν υπάρχει κανένας μάρτυρας των πράξεων μας, δεν πρέπει ποτέ να διαπράττουμε αδικία. Θα βλάτσουμε τον εαυτό μας. Συμφωνώ απόλυτα. Θα ράπταγε τώρα κάποιος, είχε κάποια συνέπεια αυτός με το δαχτυλίδι που τα έκανε όλα εν τέλειες, το σε επίπεδο ψυχής. Είχε για τον Πλάτωνα βέβαια, γιατί χρησιμοποίηκε τους μεγάλους... Ποια ήταν η τιμωρία του γι' αυτό, γιατί οι αρχαίοι είχαν άτι ύβρυν έμμεση, τι ήσυχε. Βέβαια, αν δεν τιμωρηθεί σε αυτή τη ζωή, πήρχε στην άλλη ζωή η τιμωρία. Βέβαια, η τιμωρία έχει διάφορα, έχει πάρα πολλούς μύθους στο Φέδωνα, στο Γοργία, στην Πολιτεία, τον περίφημο μύθο του Υρός για το τι γίνεται στη μεταθανάτια ζωή. Πείτε μας ένα παράδειγμα για κάποιον που δεν έχει ξανακούσει αυτά τα πράγματα. Ναι, ναι, ναι. Οι τιμωρίες ήταν μυθικής μορφής, έτσι, όπως ο Σίσυφος, ας πούμε, που ανέβαζε το λιθάρι και το άσκοπο του πράγματος στην κορφή του βουνου και ξανακατέβαινε πίσω. Ή ο πίθος των Δανέιονδων, που δεν γέμιζε ποτέ, δείχνει περισσότερο το άσκοπο του πράγματος, οι τιμωρίες που υφίσανε εδώ. Αυτά σε μυθικό επίπεδο. Αλλά ή να είσαι σε μία λίμνη μέσα βουτυγμένος στο κεφάλι και εσύ δεν μπορείς να πεις νερό και να διψάς. Ναι, ναι. Έγραφε τέτοια πράγματα, πίστευα. Όχι, αυτά ήταν σε μύθους. Υπήρχαν ήδη μύθια αυτοί. Αλλά ο Πλάτων, επηρεασμένος από τους Ορφικούς, γιατί είχε γίνει και φίλος με τον Πιθαγόριο Αρχίτα, όταν κατέβαινε προς Σικελία, στην κάτω Ιταλία ζούσε αυτός και μύθηκε στα δόγμα των Πιθαγορίων, οι οποίοι είχαν ακολουθήσει τους Ορφικούς επίσης τις δοξασίες τους, ήταν Ορφικοπιθαγόριοι πολλές ομάδες, αποτελούντα από Ορφικοπιθαγορίους και πηρεάστηκε ο Πλάτων και θεωρούσε ότι η τιμωρία ήταν η συνεχής μετενσαρκώσης. Δηλαδή η ψυχή δεν θα ελευθερωθεί ποτέ από το να εισέρχεται σε σώματα, ανθρώπων ή ζών ανάλογα με τη ζωή της. Αν ήταν καλή σε ανθρώπους, αν ήταν κακή σε ζώα και τα ζώα ας πούμε. Αν ήταν φιλάργυρος θα γινόταν μυρμήγγι, αν ήταν αρπακτικό θα γινόταν αετός. Λοιπόν, αν ήταν άγρυος θα γινόταν λεοντάρι. Ανάλογα με το πώς ζεις, συνεχίζεις, δεν τελειώνει ποτέ αυτός. Υπήρχαν συνέπειες με άλλα λόγια, δεν είναι ότι κάποιος έκανε ό,τι ήθελε και θα φτιαγόταν. Δεν θα τελειώνει ποτέ ο κύκλος του μετενσαρκώσεων, γιατί από τελείως σκοπός ήταν να ελευθερωθεί η ψυχή από το σώμα και να ζήσεις σε ένα ουράνιο βασίλειο, ατενίζοντας το θείο ας πούμε. Αυτό ήταν το τελικό. Μοιάζει και με το χριστιανισμό αυτόν τον άνθρωπο. Βέβαια, ο παράδεισος, ο δικός μας, ήταν και η κόλαση αντίστοιχα. Αυτό ήταν η αμοιβή των καλών και δικαίων, τα περίφημα ηλίσια παιδεία, που τα αναφέρει και ο Κλάτων, ήταν να θεώνται τις ιδέες και το θείο σε μία κατάσταση μακαριώτας άπειρης και φωτός και τα λοιπά. Αυτή ήταν η τέλη, η καθαρή εξού και κάθαρσης. Στους ορφικούς το έχουμε πάρει και εμείς ως χριστιανοί, τέλος πάντων. Είναι και λέξη της καθομιλουμένης. Βεβαίως, γιατί καθαρός και στο σώμα και στην ψυχή. Οι μειούμενοι στα ορφικά μυστήρια καθάριζαν πρώτα το σώμα τους, δηλαδή βαπτίζονται είτε σε ποταμούς είτε σε θάλασσα και μετά μειούντο. Και το έχουμε και εμείς αυτό, το βάπτισμα κτλ. Λοιπόν, ο απότελος υπό σκοπός ήταν να αποελευθερωθούμε, η ψυχή του ανθρώπου να απελευθερωθεί από το σώμα, που ήταν φυλακή ή τάφος της ψυχής. Σήμα. Σώμα σήμα μας έχει και λόγω παίγνει ο Πλάτων. Φυλακή ή δεσμοτήριο. Να φύγει λοιπόν από αυτό. Σώμα σήμα, τι εννοούσεμε αυτό. Εννοούσε ότι το σώμα είναι τάφος της ψυχής. Δεν είναι σωστή αιτυμολογία, είναι παιχνίδι αιτυμολογικό αυτό, γιατί κανονικά το σώμα είναι από το σόζο. Διατηρούμε, δηλαδή, εν ζωή. Αλλά ο Πλάτων λέει ότι προέρχεται από το σήμα στον κρατήλο για να δείξει την πεποίθησή του ότι είναι κακό πράγμα να ζούμε πάνω στη γη. Άσχημο για τον άνθρωπο, η σωστή κατάσταση είναι να ξεφύγει η ψυχή από το σώμα, να ελευθερωθεί ως περικδεσμών. Με τα θάνατον φαντάζομαι. Βέβαια, βέβαια. Ήδη από αυτή τη ζωή μπορεί να προετοιμάζεται με το φιλοσοφικό θάνατο, όχι το φυσικό, δηλαδή να αποχωρίζει όσο μπορεί την ψυχή από το σώμα. Δηλαδή να μην υπακούν στις επιθυμίες, να μην είναι χωμένος μέσα στην ύλη, εν μέτρων το έχει κανοπημένο το σώμα, για να μην επαναστατεί κιόλας, αλλά όχι μόνο με αυτά να ασχολείται. Κάναμε μια μεγάλη παρένθεση. Βέβαια, η μετεσαρκώς είναι λοιπόν η τιμωρία, μπορεί να βελτιωθεί αν στην επόμενη ζωή ζήσει καλύτερα, καλύτερα, καλύτερα, καλύτερα, κάποια στιγμή αυτή μπορεί να ζήσει 10.000 χρόνια, από τα 10 οι πολύ καλοί 3.000, πιο λίγα χρόνια. Κάποια στιγμή απελευθερώνται. Οι πολύ κακοί, οι αδιόρθωτοι, συνεχίζουν... Ενώ ο πολύ καλός μόνο μια ζωή, ουσιαστικά. Δεν το προσδιορίζει αυτό, αλλά εννοείται ότι πολύ λιγότερο. Και τα ηλίσια παιδεία με τα πλάτα. Ναι, τα ηλίσια δεν υπάρχουν στον πλάτο. Είναι με μυθική γλώσσα. Για τον πλάτο να είναι η θέση των ιδεών και του θείου. Αυτό είναι ότι κάποιος καλός και αγαθός θα πάει εκεί κατά τον πλάτο. Ναι, βέβαια. Η ψυχή θα πάει στον τόπο της καταγωγής της, την πατρίδα της. Δεδομένου ότι αν κάποιος έχει μία από τις αρετές θα έχει και όλες τις άλλες, έπεται ότι όλες, δηλαδή όπως είπαμε Σοφία, Σοφροσύνη, Ανδρία και Δικαιοσύνη, μας οδηγούν στην ευδαιμονία. Είναι η θεωρία της αλληλουχίας των αρετών. Και θα πει στο Γοργία, ευδαιμονέστατος άρα ομοι έχον κακή ανεμψυχή, δηλαδή ο ενάρετος. Δεύτερος δέ που ο απαλατώμενος. Όμως αυτή είναι η δεύτερη προσπάθεια, η πρώτη με την παιδεία, η δεύτερη με την πιθό. Αν ορισμένοι, παρόλα αυτά, δεν θελήσουν να ακολουθήσουν την οδό της αρετής, τότε πρέπει να παρέμβουν οι νόμοι για να τους αναγκάσουν με τις πεινές και τις τιμωρίες. Επίσης, να υψημάνουμε ότι όπως είπαμε και πριν για τον Πλάτων, δεν υπάρχει ευδαιμονία ορισμένων μονοπολιτών, αλλά ολόκληρης της πόλης. Όταν όλοι ασκούν τον ρόλο για τον οποίον είναι κυρίως προορισμένοι, η δικαιοσύνη και η ευημερία βασιλεύουν. Συνεπώς η ευδαιμονία μας εξαρτάται από την ευδαιμονία των άλλων. Και κανένας δεν μπορεί να είναι ευδαιμον μέσα σε μια δυστυχισμένη πολιτεία. Τόσο Πλάτων όσο και ο Αριστοτέλης τονίζουν κατηγορηματικά ότι η πόλη, το σύνολο, προηγείται σε σημασία του ατόμου. Έχουμε άλλα δυο λεπτάκια για να ολοκληρώσουμε το πρώτο μέρος. Ου μην προς ούτο βλέποντες θα πεις στην πολιτεία την πόλη νικίζομεν όπως έντι μην έθνος έθνος που το είναι η ομάδα πολιτών. Έσται διαφερόντος έβδομεν, αλλά όπως ότι μάλιστα όλοι οι πόλεις. Και ο Αριστοτέλης θα πει, θα το δούμε αργότερα, ευδαιμώνα δε πόλιν ούκης μέρος τι βλέψαντες. Σε σχεδόν επαναλαμβάνει τον Πλάτω να δει λέγειν αυτοίς αλλά εις πάντως πολίτες. Καταλήγουμε έτσι στο συμπέρασμα ότι για να έρθουν καλύτερες ημέρες πρέπει να γίνουμε ενάρετοι και κυρίως να κρατήσεις στις πόλεις ή τα κράτη σήμερα οι σχέσεις συμπαράστασης αλληλοσεβασμού και αγάπης ανάμεσα στους πολίτες που θα τους οδηγήσει στην ειρήνη και την ομώνια κρατώντας τους μακριά από τις διαμάχες και τους πολέμους. Και να φροντίσουμε ώστε οι νέοι να γίνουν ενάρετοι αλληλέγγιοι ώστε να θέσουν και αγαπημένοι να θέσουν της βάση μιας ειδικής και δικής κοινωνίας. Κυρία Μαραγιανού να πάρουμε μια μοτελεία δεδομένου ότι θα περάσουμε στο δεύτερο μέρος οπότε να μείνουν συντονισμένοι. Αυτό ήταν το πρώτο μέρος. Σας ευχαριστούμε που μας παρακολουθήσατε και περνάμε στο δεύτερο μέρος. Γεια σας. |
