| Διάλεξη 5: Υπόσχεσθαι ουσιαστικά, ειδικότερα για την νεοκλασική σκέψη, η κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής είναι το alter ego της κινητικότητας των προϊόντων και του μπαλιν. Είναι οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος. Ο κόσμος μας χαρακτηρίζεται από διαφοροποιήσεις. Πολλά πράγματα διαφέρουν μεταξύ ας πούμε της Στοχόλμης και της Αθήνας ή μεταξύ της Αθήνας και του Ιωχανεσμούρκου. Για παράδειγμα, διαφέρουν οι κλιματολογικές συνθήκες. Για παράδειγμα, αυτά όμως δεν μπορούμε να τα εξορροπήσουμε. Για παράδειγμα, διαφέρουν οι τεχνολογίες. Αυτά εξησορροπούνται μέσω της επικοινωνίας, μέσω της ανάπτυξης των σχέσεων διεθνώς. Πλέον, οι διαφοροποιήσεις στην τεχνολογία, στη γνώση, στην κουλτούρα εξησορροπούνται. Υπάρχουν επίσης διαφορές στην πληθώρα συντελεστών παραγωγής. Κάποιες χώρες έχουν περισσότερη διαθεσιμότητα κεφαλαίου. Κάποιες άλλες έχουν περισσότερη διαθεσιμότητα εργαζομένων. Κάποιες άλλες έχουν περισσότερη διαθεσιμότητα ανθρωπίνου κεφαλαίου. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ? Το τι είναι κεφάλαιο το έχουμε δει, έτσι δεν είναι? Κάναμε μια συζήτηση εκτενή, νομίζω, στην αρχή. Δεν κάναμε τι είναι κεφάλαιο. Μην κοιτάτε έτσι. Πάει να πει ότι δεν την κάναμε. Δεν είναι κι αν πέρατε ότι την κάναμε, δεν είναι μες στην ύλη μας, αλλά θα με ανησυχούσε αν την κάναμε. Όχι, παρά τα θα με κοιτάτε έτσι. Συζητήσαμε καθόλου για τι είναι κεφάλαιο. Για πες, τι είναι κεφάλαιο λοιπόν, αφού το λέτε σε κάθε μάθημα. Και ο κάθε ένας δίνει και τον δικό του ορισμό. Τι είναι κεφάλαιο, πριν το πούμε από αυτό. Την κάναμε τη συζήτηση αυτή, κάτι θυμάμαι. Εγώ ήθελα να πω κάτι άλλο, πριν πούμε τι είναι κεφάλαιο. Όταν υπάρχουν λοιπόν αυτές οι διαφορές στους συντελεστές παραγωγής, αυτό είναι που γεννάει τη σκέψη του τον Χέξερ και όλων, όπως έχουμε δει, αυτές κάπως εξισορροπούνται οι διαφορές. Και εξισορροπούνται είτε άμεσα, μέσα από την κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής, είτε έμεσα, μέσα από την κινητικότητα των εμπορευμάτων. Δείτε, για να καταλάβετε, εάν μια χώρα έχει πάρα πάρα πολύ ανθρώπινο δυναμικό. Και επειδή έχει πάρα πολύ ανθρώπινο δυναμικό, έχει φθηνό προϊόν, υφάσματα φεριπίν, που είναι έντασης εργασίας. Και επειδή έχει φθηνά υφάνσματα, τι κάνει, είπαμε, εξάγει τα υφάσματα αυτά. Εκείνη τη στιγμή είναι σαν να εξάγει το σε ιδιαίτερη αφθονία βρισκόμενο συντελεστή παραγωγής. Εξάγει εργασία ουσιαστικά, εξάγει το αποτέλεσμα της εργασίας. Αντί να φύγουν οι εργαζόμενοι από την περιοχή της, όπου είναι σε αφθονία και δυσκολεύονται να βρουν δουλειά, ίσως και έχουν χαμηλούς μισθούς και να πάνε κάπου αλλού, τι γίνεται. Ανοίγουν σε άλλες περιοχές, όπου δεν υπάρχουν τόσο πολύ εργαζόμενοι, αγορές που ζητούν το προϊόν, το οποίο οι ειδικοί της εργαζόμενοι παράγουν σε αφθονία. Και ως εκ τούτου εξισοροπείται αυτή η δυσαναλογία στις σχετικές αφθονίες, αλλά μέσα από την κινητικότητα των προϊόντων. Ε, αυτό είναι το ίδιο σαν να λέμε ότι όταν υπάρχει κάπου σε πληθώρα, σε αφθονία συντελεστής παραγωγής, θα μπορεί να πάει κάπου αλλού για να καλύψει κενά, όπου βρίσκονται, ποιος είναι ο μηχανισμός, είναι οι διαφορές, οι διαπεριφυρικές διαφορές στις αμοιβές των συντελεστών παραγωγής. Αλλά πριν πάμε να δούμε ποιος είναι ο μηχανισμός, πρέπει να καταλάβετε ότι είτε η κινητικότητα των εμπορευμάτων, με την λογική της νεοκλασικής προσέγγισης πάντα έτσι, είτε η κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής, είναι ουσιαστικά οι δύο όψεις των δύο νομίσματος. Είναι δύο διαδικασίες που προκαλούνται από τις διαπεριφερειακές διαφορές και έχουν σαν αποτέλεσμα να εξισοροπούν αυτές τις διαπεριφερειακές διαφορές στις συντελεστές παραγωγής. Τι είναι λοιπόν κεφάλαιο, γιατί εδώ θα μας απασχολήσει. Τι είναι κεφάλαιο, κεφάλαιο είναι η συσσορευμένη ανταλλακτική αξία. Αυτό είναι κεφάλαιο, συσσορευμένη ανταλλακτική αξία. Για να δούμε κάποια παραδείγματα, τα έχουμε ξαναπεί. Ποια κι αν έχω τόσο πολύ μπερδέψει, τις παραδώσεις, το θυμήθηκες. Α, μπράβο, αφήστε το ξαναλέμουν. Είναι η συσσορευμένη ανταλλακτική αξία. Για να δούμε κάτι άλλο, είπα πιο μπροστά, μπορεί να έχει όμως ανθρώπινο κεφάλαιο. Τι είναι ανθρώπινο κεφάλαιο? Είναι το ανθρώπινο κεφάλαιο, είναι οι δεξιότητες συγνώσεις. Οι δεξιότητες συγνώσεις. Δείτε ένας τρόπος να το ορίσουμε το ανθρώπινο κεφάλαιο, γιατί το λέμε κεφάλαιο, γιατί δεν λέμε ανθρώπινες δεξιότητες. Αυτό είναι που λες. Είναι μια μορφή κεφαλαίου του αντιμετωπισμού, αν θέλω να εχειριζομαι καλύτερα εξειδικαιμένος μηχανολογικός εξοπλισμός, που είναι έναν νέος φυσικού κεφάλαιου. Κεφάλαιο, είπαμε, είναι η συσσορευμένη ανταλλακτική αξία. Λες, είναι μια μορφή κεφαλαίου, πρόσεξε τι εννοείς, τι συνάδελφε εννοείς, ότι είναι κάτι το οποίο διευκολύνει, αυξάνει την παραγωγικότητα της εργασίας. Αλλά αυτό δεν είναι κατανάγκυνο ο ορισμός του κεφαλαίου. Δηλαδή, όραια, την παραγωγικότητα της εργασίας μπορεί να εναλλάζει και η καλύτερη τροφή. Την παραγωγικότητα της εργασίας μπορεί να την βελτιώνει η τεχνολογία. Η τεχνολογία δεν είναι κεφάλαιο, είναι τεχνολογία. Γιατί λέμε τις δεξιότητες ανθρώπινο κεφάλαιο. Δείτε πώς θα το κατανοήσουμε, εάν κάνουμε έναν αφαιρετικό ορισμό. Κεφάλαιο, είπαμε, είναι η συσσορευμένη ανταλλακτική αξία. Οκ. Ποιες μορφές παίρνει το κεφάλαιο? Το κεφάλαιο, η συσσορευμένη δηλαδή ανταλλακτική αξία, παίρνει κατά βάσην τρεις μορφές. Η πρώτη του μορφή είναι το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Είναι δηλαδή συσσορευμένη ανταλλακτική αξία εκφρασμένη, παίρνοντας τη μορφή χρήματος ή άλλων ρευστοποιήσιμων παραγόγων. Η δεύτερη μορφή που μπορεί να πάρει είναι η μορφή του εμπορικού κεφάλαιο. Δηλαδή να γίνει εμπόρευμα, αυτό που θυμάται η συνάδελφος. Είναι εμπόρευμα, είναι κάποιο άλλο αγαθό που έχει ανταλλακτική αξία, αλλά που δεν το κρατάμε για την αξία χρήση του, παρά για την ανταλλακτική αξία. Το κεφάλαιο, δηλαδή, η συσσορευμένη ανταλλακτική αξία, μπορεί να πάρει και τη μορφή εμπορευμάτων. Κάποιος ο οποίος έχει στην μπουτίκ του καμιά πενινταριά παντελόνια από κάθε μέγεθος μιας συγκεκριμένης γραμμής, δεν τα έχει για να τα φορέσει, δεν τα έχει για την αξία χρήση τους, αλλά έχει για να τα μεταπολίσει, έχει μετατρέψει το χρηματικό του κεφάλαιο σε παντελόνια. Κεφάλαιο είναι εκείνη τη στιγμή, συσσορευμένη ανταλλακτική αξία δεν είναι αξία χρήσης και προσδοκά να ξαναμετατραπεί σε χρηματιστική συσσορευμένη ανταλλακτική αξία. Η τρίτη μορφή του κεφαλαίου είναι τα μέσα παραγωγής, είναι το παραγωγικό κεφάλαιο. Είναι η συσσορευμένη ανταλλακτική αξία που παίρνει τη μορφή μέσων παραγωγής. Όχι συντελεστή παραγωγής, δεν το αποφαίγω αυτή την έκφραση. Μέσων παραγωγής, μετατρέπεται σε μέσα παραγωγής. Και τι ρόλο παίζει, παίζει το ρόλο να διευκολύνει την παραγωγικότητα του βασικού συντελεστή παραγωγής που είναι η εργασία. Η παραγωγή συντελεί η εργασία, το παραγωγικό κεφάλαιο έρχεται και υποστηρίζει, παίρνει τη μορφή μέσων, αυτό εδώ, για να υποστηρίξει την παραγωγικότητα, για να αυξήσει την παραγωγικότητα του πραγματικού συντελεστή παραγωγής που είναι η εργασία. Μαρξιστική προσέγγιση, όχι και κλασική, όχι μόνο μαρξιστική. Λοιπόν, δείτε τώρα. Και το ανθρώπινο κεφάλαιο, μα και αυτά είναι μέσα παραγωγής, αυτά που ανέφερε ο συνάλφος. Οι γνώσεις είναι μέσα παραγωγής, έτσι. Η εμπειρία είναι μέσα παραγωγής, οι δεξιότητες είναι μέσα παραγωγής. Και θα μου πείτε, καλά και τι, είναι το ίδιο όπως αυτό, αυτό το αγόρασε το πανεπιστήμιο, ο εργοδότης σου, αυτό το εργαλείο, αυτό το εργαλείο το αγόρασε ο εργοδότης σου, για να είσαι εσύ η εργασία που παράγει την υπηρεσία πιο αποτελεσματική. Ωραία. Τις δεξιότητες, και τις δεξιότητες, τις αγοράζει ο εργοδότης μου. Πώς τις αγοράζει? Επενδύει. Με το να πληρώνει η σεμινάρια που θα κάνω, με το να παίρνει το κόστος της δικής μου απόκτησης εμπειρίας, με το να αγοράζει την εκπαίδευση που έχω περάσει ή με το να χρηματοδοτεί την εκπαίδευση μέσω της φορολογίας του. Έτσι. Είναι και αυτό συσσορευμένη ανταλλακτική αξία που μετατράπηκε σε δεξιότητες δικές μου. Ναι, ναι. Λοιπόν, εδώ αρχίζει πλέον, έχει πολλές διαφωνίες η ετερόδοξη με αρχιστική προσέγγιση, έτσι. Αλλά με αυτήν την έννοια είναι ανθρώπινο κεφάλαιο. Κεφάλαιο είναι συσσορευμένη ανταλλακτική αξία που παίρνει τη μορφή του παραγωγικού κεφαλαίου, αλλά έχει μια διαφορά, γιατί το λέμε ανθρωπινό. Είναι δεμένο με τον άνθρωπο. Θα σου δώσω ένα άλλο παράδειγμα ανθρωπινού κεφαλαίου, όχι δεξιότητες και γνώσεις. Έχετε, θυμάστε, τον ψαριδοχέρι, εεε, Johnny Depp, δεν ήταν? Συμφωνώ μαζί σου, αλλά παρά τα αυτά, είναι χρήσιμη στην παρούσα φάση. Εγώ δεν την είδα, απλά προς υποστήριξή μου λοιπόν. Θυμάστε, έτσι, τα ψαλίδια που έχει στα χέρια του δεμένα, έτσι, είναι ανθρώπινο κεφάλαιο. Γιατί είναι ανθρώπινο κεφάλαιο, γιατί, τι είναι καταρχήν αυτά τα πράγματα, είναι εργαλεία για να κάνει τη δουλειά του, έτσι, για να κόψει καμαναρίγγι, για να κάνει τη δουλειά του, ωραία. Είναι εργαλεία για να κάνει, για να κόψει τα λουλούδια, για να κάνει τις ανθρωπινές τους εργάσεις, είναι εργαλεία. Είναι μέσα παραγωγής. Ποια είναι η διαφορά με τα εργαλεία που υπάρχουν στον πάνκο του ανθρωπολίου. Μπράβο. Αν τυχόν τον απολύσετε, τα πήρα και έφυγε, έτσι, αυτή είναι η διαφορά. Ναι, τα χέρια του είναι, αλλά είναι εργαλεία παραγωγής. Το μπορεί, ας πούμε, επειδή του κόπικαν και είσαι εργοδότης του και θες να τον έχεις τη δουλειά και ξέρεις ότι είναι καλός και με αυτό τώρα θα τραβήκεις και κόσμο, του λες ωραία θα σου τα αγοράσω εγώ. Έτσι, το χρησιμοποιώ το παράδειγμα για να καταλάβετε την έννοια του ανθρωπίνου κεφαλαίου. Αντιστίχως, δείτε το ανάποδο παράδειγμα τώρα. Δίπλα σε ένα μηχάνημα, έναν ηλεκτρονικό τόρνο που δεν δουλεύει μόνο χειρονακτικά και δεν τον οδηγεί με δικές του παραμετροποιήσεις ο εργαζόμενος, αλλά έχει ενσωματωμένο έναν υπολογιστή, πρέπει να βάλεις το πρόγραμμα της επεξεργασίας, να βάλεις σε συγκεκριμένη θέση το μέταλο για να το επεξεργαστεί, να κάνει τις τρύπες, να κόψει, να ράψει. Λοιπόν, στον ηλεκτρονικό αυτό το ορνό δίπλα κρέμεται με μια λισιδίτσα ένα πλαστικοποιημένο manual. Ωραία. Ανοίγεις, βλέπεις τα περιεχόμενα, λες, για να βάλεις αυτό το πρόγραμμα και να κάνεις αυτού του είδους την επεξεργασία θα ακολουθείς σε αυτά τα βήματα και το άλλο και το άλλο και το άλλο. Τι είναι αυτό? Γνώσεις, δεξιότητες. Είναι ανθρώπινο κεφάλαιο. Όχι. Γιατί δεν είναι ανθρώπινο κεφάλαιο. Είναι κεφάλαιο, βέβαιος είναι κεφάλαιο. Όταν αγοράζεις ένα μηχάνημα, όχι αγοράζεις μόνο το μηχάνημα, αγοράζεις και το manual και την εγκατάσταση και την εκπαίδευση. Αυτή είναι ανθρώπινο κεφάλαιο. Την αγοράζεις και έρχεται το εκπαιδευτής και κάθε με τους πέντε εργαζομένους που θα αγχιριστούν το μηχάνημα και τους μαθαίνει τι να κάνουν, τι να μην κάνουν, πώς να προσέξουν, πώς να μην προσέξουν. Σύμφωνε. Αυτό το αγοράζεις είναι ανθρώπινο κεφάλαιο. Γιατί άμα σου φύγει ο εργαζόμενος πάει. Τέρμα. Χάθηκε. Ενώ στην άλλη περίπτωση το manual που είναι κρεμασμένο από εκεί δεν είναι ανθρώπινο κεφάλαιο. Γιατί δεν είναι δεμένο με τον εργαζόμενο, με την εργασία. Ωραία. Αυτή είναι η ιδιαιτερία. Λοιπόν, τέλος πάντων, για να μην θεωρητικολογούμε, οι διαφορές στις αφθονίες των συντελεστών παραγωγής προσδιορίζουν δεξιότητες διαφορετικές της διάφορες χώρες, μάλλον συγκριτικά πλευρακτήματα, καλύτερα να μιλάμε με τους όρους που έχουμε συνηθίσει, και επίσης τι προσδιορίζουν, κινήσεις. Είτε προϊόντων, εμπορευμάτων, είτε συντελεστών παραγωγής για να εξομαλινθούν αυτές οι διαφορές. Ή καλύτερα για να αξιοποιηθούν αυτές οι διαπεριφερειακές διαφορές. Ωραία. Και αφού τα είπαμε αυτά, για να δούμε πώς λειτουργεί αυτή η λογική της εξομάλησης των διαπεριφερειακών διαφορών. Είμαι σίγουρος ότι την γραφική απεικόνιση είναι λόγω ότι θα την έχετε δει σε μαθήματα του προπτυχιακού. Πολύ σύντομα λοιπόν θα την κάνουμε εμείς, γιατί το ζήτημά μας δεν είναι τόσο η απεικόνιση αυτή και το πώς λειτουργεί το υπόδειμμα που θα δούμε, αλλά το μετά να κουβεντιάσουμε. Έχετε μια διπλή απεικόνιση μιας έστω αγοράς εργασίας. Δύο αγορών συντελεστών παραγωγής. Ας πούμε του συντελεστή παραγωγής εργασία. Και από εδώ είναι το 0α ή το 0 μάλλον της Σιμεδαπής. Ναι, εντάξει. Και από εδώ το 0 της Αλλοδαπής. Και για να πάμε να δούμε καταρχήν τι δείχνουμε στον κάθετο άξονα. Στον κάθετο άξονα δείχνουμε τον μισθό. Τον πραγματικό μισθό της Σιμεδαπής. Εδώ και εδώ τον πραγματικό μισθό της Αλλοδαπής. Και δείχνουμε τώρα είπαμε τις δύο αγορές εργασίας, έτσι. Και λέμε ότι από την πλευρά της Σιμεδαπής η ζήτηση εργασίας τι κλήση θα έχει, φυσιολογικά, σύμφωνα, λάθος έκφρασε, όχι φυσιολογικά, σύμφωνα με την νεοκλασική προσέγγιση, τι κλήση θα έχει η ζήτηση εργασίας. Αρνητική. Νάτη. Να μια ζήτηση λοιπόν εργασίας. Αυτή είναι η ζήτηση εργασίας πιάς της Σιμεδαπής. Ωραία. Και τι άλλο χρειαζόμαστε, την προσφορά εργασίας. Την προσφορά εργασίας, έτσι για να κάνω το υπό, την αγραφική εικόνηση και τη ζήτηση πιο απλή, θα την έχω να είναι κάθετη. Όταν θα είναι κάθετη, τι θα σημαίνει ότι είναι ελαστική ή ανελαστική. Πλήρως ανελαστική. Πλήρως ανελαστική. Ωραία. Είστε σίγουροι έτσι. Η κάθετη λοιπόν εδώ, πού να τη βάλουμε εδώ πέρα. Αυτή η κάθετη είναι η προσφορά της Σιμεδαπής. Και είναι μια προσφορά εργασίας πλήρως ανελαστική. Χ, οπς. Τι βάζουμε σε μια απεικόνιση από τις γνωστές που έχουμε στην ανάλυση. Τι λέμε, ψήσον, εφ του χ. Έτσι έιναι. Όχι, όχι, μην το κάνετε. Αυτό μην το κάνετε καν. Θέλω να πείτε αυτή η συνάτηση τι είναι. Αυτή η σχέση τι είναι. Είναι ανελαστική ή ελαστική. Κι αυτή. Ε. Όχι. Αυτή είναι τέλεια ελαστική η σχέση. Κι αυτή είναι τέλεια ανελαστική. Πώς γίνεται, πώς γίνεται. Τα συγχαρητήρια. Δώστε μου ένα κενό χαρτί. Κενό. Λευκό. Από εδώ, από εδώ καλύτερα. Λοιπόν. Τι σας είπα. Ότι η κάθετη εκείνη είναι τέλεια ελαστική. Έτσι. Τέλεια ελαστική. Η κάθετη. Τώρα τι έγινε η κάθετη. Οριζόντια. Γιατί. Γιατί αντέστρεψα την φορά του σχήματος μου. Δηλαδή, εδώ η εξαρτημένη είναι πάνω. Σε έτσι δεν συνήθιζε να το δείχνουμε. Την εξαρτημένη είναι πάνω. Σε έτσι δεν συνήθιζε να το δείχνουμε. Την εξαρτημένη στον κάθετο άξονα και την ανεξάρτηση στον οριζόντια. Προσέξτε στις γραφικές επικονίσεις των αγορών. Όποιον αγορών, τι δείχνουμε πάντα την τιμή. Μισθούς, επιτόκια, τιμή ψωμιού, τιμή πετρελεού, τιμή ξέρω εγώ, οτιδήποτε. Την τιμή δείχνουμε εδώ και εδώ δείχνουμε την ποσότητα. Ναι αλλά, η τιμή δεν είναι η εξαρτημένη, η τιμή είναι η ανεξάρτητη. Δεν είναι οι τιμές συνάρτηση των ποσοτήτων. Οι ποσότητες είναι συνάρτηση των τιμών. Και θα μου πείτε γιατί το κάνουμε εδώ έτσι. Ε, γιατί κάποιος ο οποίος το έκανε για πρώτη φορά τα βάλα ανάποδα. Αλλά θέλω να το προσέξετε αυτό έτσι επί της ευκαιρίας. Ωραία, εντάξει. Εδώ είναι ένα ελαστική, μπράβο, όταν είναι παράλληλη στον άξονα της ανεξάρτης, μπράβο, ναι, ναι. Για την αγορά, ναι, για τις αποικονίες της αγοράς, σωστά, οκ, ωραία, το λήξαμε και αυτό. Πάμε τώρα, είδαμε την πλευρά της μίας χώρας. Πάμε τώρα να γυρίσουμε από την πλευρά της άλλης χώρας και να πούμε ότι στην Αλλοδαπή, αυτό είναι ταυτόχρονα και η προσφορά της Αλλοδαπής. Μόνο που, τι εννοούμε, εννοούμε ότι αυτή είναι η προσφερόμενη ποσότητα στην Ημεδαπή και αυτή είναι η προσφερόμενη ποσότητα στην Αλλοδαπή. Έτσι έκανα το σχήμα. Προσέθεσα, για να βγάλω αυτό το εύρος, προσέθεσα τις δύο προσφορές εργασίας. Έτσι, που είναι ανελαστικές. Τι χρειαζόμαστε όμως από εδώ? Χρειαζόμαστε και την ζήτηση εργασίας της Αλλοδαπής που προφανώς, γιατί το γυρίζω ανάποδα, η ζήτηση εργασίας θα είναι έτσι. Ωραία, αυτή είναι η ζήτηση εργασίας της Αλλοδαπής. Σύμφωνοι. Και για να δούμε τώρα πού είναι οι καταστάσεις της ισορροπίας στις δύο κλειστές αγορές εργασίας, η μία κατάσταση ισορροπίας είναι εδώ. Στην Αλλοδαπή δηλαδή, για να απασχοληθεί όλο αυτό το εργατικό δυναμικό, η μισθή της Αλλοδαπής θα είναι εδώ πέρα πάνω. Ενώ στην Ίμεδαπή, για να απασχοληθεί όλο αυτό το εθνόδυνα δυναμικό, αυτό όμως, με δεδομένη αυτήν την ζήτηση εργασίας, η μισθή ισορροπίας θα είναι εδώ. Το βλέπουμε, πολύ ωραία. Και, αυτά όταν οι αγορές είναι κλειστές. Τώρα, ας υποθέσουμε ότι αυτές οι δύο χώρες ανοίγουν τα σύνορά τους και απελευθερώνουν την κινητικότητα της εργασίας. Μάλλον, για να θυμηθούμε, αν δεν το πράξουν αυτό, παρά πρώτα απελευθερώσουν την κινητικότητα των προϊόντων τους. Τι θα συμβεί, θα συμβεί ότι η χώρα που έχει ακριβή εργασία, θα πάψει να παράγει υφάσματα και θα εισάγει υφάσματα από την άλλη χώρα, που έχει χαμηλή τιμή εργασίας. Και όταν θα συμβεί αυτό, θα έχουμε με τα τροπές της ζήτησης εργασίας, αλλά μην σας πάω προς τα εκεί. Αυτή είναι η μία έκδοχη που συζητήσαμε πιο μπροστά, στα υποδείγματα του διεθνούς εμπορίου. Τώρα, πάμε να δούμε τι θα γίνει αν απελευθερώσουμε και την κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής. Αν απελευθερωθεί η κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής, πριν πάμε στο να εξάγουμε ή να εισάγουμε υφάσματα, θα γίνει κάτι πολύ πιο εύκολο. Δηλαδή, πολύ πιο εύκολο σχετικό αυτό. Τι εσείς που εργάζεστε σε αυτή την χώρα και παίρνετε αυτό το μισθό και δίπλα στη γειτονική χώρα, τι κάνουνε οι Αλβανοί εργαζόμενοι. Ή οι Βούλγαροι εργαζόμενοι. Τι κάνουνε, τι προσπαθούν να κάνουν. Μπράβο. Γιατί, γιατί εδώ έχει ψηλότερους μισθούς. Τι κάνουνε οι Έλληνες εργαζόμενοι. Μπράβο. Και εκείνα δεις πως δεν τους θέλουνε. Λοιπόν, ωραία, προχωράμε. Αυτό για πόσο θα γίνεται. Όσο μάλλον γίνεται αυτό, δείτε τι συμβαίνει. Τι συμβαίνει με αυτήν την ευθεία την κάθετη. Θα μετακινήθει αριστερά μέχρι να φτάσει. Μπράβο. Μετακινήται αριστερά. Ωραία. Μετακινήται αριστερά. Γιατί μετακινήται αριστερά. Γιατί φεύγουν από εδώ, μειώνεται αυτή η προσφορά εργασίας, αυξάνεται η άλλη. Ωραία. Και μετακινήται αριστερά. Μέχρι που θα μετακινήθει αριστερά. Όσο μετακινήται αριστερά καταρχήν, βλέπετε ότι η διαφορά των μισθών, των δύο χωρών μικραίνει. Γιατί φεύγουν από εδώ εργαζόμενοι αυξάνει ο μισθός, εισέρχονται εδώ εργαζόμενοι χαμηλώνει ο μισθός. Η διαφορά μικραίνει. Μέχρι πού? Μέχρι εδώ. Στην S τόνος. Ωραία. Εδώ, όταν θα φτάσει εκεί όπου συναντιούνται οι δύο ζητήσεις εργασίας, έχουμε έτσι αυτή την τριπλή συνάντηση κορυφής των δύο ευθιών ζήτησης εργασίας με την κάθετη της νέας προσφοράς, εκεί πλέον ισορροπεί η διαπεριφερειακή αγορά εργασίας. Ισορροπεί. Δεν θα φύγει κανένας να πάει πουθενά, γιατί πλέον θα έχει επικρατήσει ένας ενιαίος μισθός και στις δύο χώρες ή περιοχές από το W-STAR. Σύμφωνοι. Εκεί, όσο κάναμε δύο προσφορές, ταυτίζονται. Η προσφορά αυτή ταυτίζεται, είναι ταυτόχρονα όπου κι αν βρίσκεται και για τις δύο χώρες. Απλά, άμα την βλέπω από εδώ, είναι η προσφορά της χώρας της Συμμεταπής. Απλά, άμα την βλέπω από εδώ, είναι η προσφορά της χώρας της Σαλονδαπής. Πάντα μία κάθετος σε αυτή τη γραφική επικόνιση είναι ταυτόχρονα η προσφορά και των δύο χωρών. Το πού αυτή η κάθετος θα βρίσκεται εξαρτάται από τις μετακινήσεις του ανθρωπίνου δυναμικού, του εργατικού δυναμικού από τη μία περιοχή στην άλλη. Εδώ λοιπόν είναι η κατάσταση ισορροπίας, ας πούμε, έτσι στο σημείο εδώ το εψιλόν. Τι περιγράψαμε, περιγράψαμε πώς εξισορροπούνται οι διαφορές στη σχετική αφθονία συντελεστών παραγωγής όταν έχουμε κινητικότητα, έναν πολύ απλό τρόπο βέβαια, έτσι και αρχικό τρόπο, όταν έχουμε κινητικότητα, διαπεριφερειακή κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής και βεβαίως έχουμε τέλειες αγορές παντού, έτσι, στις κατάστασεις ισορροπίας, δηλαδή πλήρη απασχόληση και ούτω καθεξής. Αρνητικές ζητήσεις εργασίας που είναι μία μεγάλη, ένας περιορισμός, ας το πω έτσι, δεν ισχύει πάντα και παντού, τέλος πάντων, δεν είναι τη στιγμή αυτά, ούτε δυστυχώς αυτή τη στιγμή, ίσως το επόμενο και εξάμινο θα μπορέσουμε να συζητήσουμε λίγο περισσότερο, το πώς λειτουργεί η νεοκλασική νοτροπία σε αυτά τα υποδείγματα. Λοιπόν, τι θέλω να σας δείξω τώρα όμως, καταρχήν λάβετε υπόψη το εξής, εάν γίνει αυτή η προσαρμογή, αυτό τι μας δείχνει εδώ, τη μετανάστευση. Από που, από η μεδαπή σε αλλοδαπή, αυτή η ποσότητα. Εάν γίνει αυτή η μετανάστευση της εργασίας, δείτε το ίδιο ακριβώς μπορεί να το κάνετε με κεφάλαιο. Θα έχετε τη ζήτηση κεφαλαίου, την προσφορά κεφαλαίου, το ίδιο ακριβώς. Εάν γίνει αυτή, λοιπόν, η μετανάστευση του συντελεστικού παραγωγής, πρέπει να είναι ισορροπία αγορά εδώ. Τι δεν θα γίνει τότε, δεν θα γίνει εμπόριο. Γιατί δεν θα γίνει εμπόριο, γιατί είναι οι ίδιοι οι μισθοί παντού, παράγονται με το ίδιο κόστος όλα τα προϊόντα παντού, άρα δεν υπάρχει λόγος να γίνει εμπόριο. Για αυτό λέμε ότι είναι το εμπόριο, στη νεοκλασική όμως θεώρηση, έτσι, ξαναλέω, το εμπόριο και η κινητικότητα των συντελεστικών παραγωγής είναι τα δύο, οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Είναι διαδικασίες που μία υποκαθιστά την άλλη. Ωραία. Βέβαια, στην πραγματικότητα θα έχουμε και εμπόριο. Γιατί θα έχουμε εμπόριο, γιατί παίρνουμε, γιατί εισάγουμε κρασιά γαλλικά. Μπράβο, έχουν άλλη ποιότητα. Γιατί εισάγουμε κρασιά ξέρω εγώ βουλγάρικα. Όχι μόνο έχουν άλλη ποιότητα, αυτό είναι, γιατί είναι πιο φθηνά. Αλλά εδώ δείτε, το άλλο γιατί τα εισάγειτε, είναι πιο ακριβά, γιατί έχουν άλλη ποιότητα. Σύμφωνο, μαζί σου είμαι. Λοιπόν, δείτε εδώ, αφήστε τώρα την κρασοσυζήτηση και να επικεντρώσουμε ξανά. Λέμε, λοιπόν, προσέξτε τι λέτε, λέτε θα συνεχίζουμε να εισάγουμε, να ανταλλάσσουμε προϊόντα, όχι λόγω διαφοράς των τιμών, γιατί οι τιμές των συντελεστών παραγωγής αλλά και των προϊόντων θα εξορροπηθούν. Αλλά γιατί, γιατί έχουν άλλη ποιότητα. Ναι, αλλά αυτό αυτομάτως θύγει μια βασική υπόθεση του τέλειου ανταγωνισμού, που θεωρούμε ότι υπάρχει. Ποια? Την υπόθεση ότι είναι ομογενή τα προϊόντα. Έτσι, ωραία. Λοιπόν, επιστρέφουμε εδώ, είδαμε πώς λειτουργεί αυτό το πράγμα, καταλάβαμε πώς αποτελεί το υποκατάστατο τρόπο εντυνά της εμπορικής κινητικότητας. Συμφωνεί. Να δούμε και κάτι ακόμα. Είναι καλό ή είναι κακό, για το εμπόριο είχαμε πει. Τι είχαμε πει για το εμπόριο, είναι καλό. Δηλαδή, η εμπορική κινητικότητα, η διαπεριφερειακή των εμπορευμάτων, τι κάνει, οδηγεί σε αύξηση της ευημερίας σε όλες τις συμμετέχουσες χώρες. Εδώ έχουμε το άλλο, το alter ego του, την κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής. Δημιουργεί να δούμε ευημερία για όλες τις χώρες, λέγε. Δεν δημιουργεί ευημερία για όλες τις χώρες. Γιατί, πώς το ξέρεις τόσο σίγουρα. Άρα, περίμενε, σωστά, πες μου λοιπόν, λες, οι εργαζόμενοι της ημεδαπής, τι κάνουνε. Έχει δυνατό τρόπο να παραγωγήσει εκείνη τη χώρα, γιατί δεν μπορεί. Όχι, όχι, πρόσεξε, πρόσεξε, τι κάνουν οι εργαζόμενοι της ημεδαπής. Ήταν εδώ, άρα τι κάνουνε. Κερδίζουν, κερδίζουν. Πώς το λες. Γιατί. Και τι σε πειράζει σένα. Ποιο, μα δεν έχουμε εδώ που θα το λέω, έχουμε τους εργαζομένους. Βελτιώθηκε, περίμενε, βελτιώθηκε η ευημερία του κόσμου, έτσι, αυτό με ενδιαφέρει. Του κόσμου στην ημεδαπή, η ευημερία των ανθρώπων, των πολιτών αυτής της περιοχής, τι έκανε. Βελτιώθηκε. Βελτιώθηκε στην περίπτωση που αυτή η άρρηση είναι μεγαλύτερη από την άρρηση των δημών. Εδώ δείχνω τον πραγματικό μισθό, ναι, έστω. Άλλο, για να μην πάμε σε μεγαλύτερη, σωστό είναι αυτό που λες, αλλά λέγε. Αν το δούμε διαγραμματικά, το αριστερό παρελόγραμμο είναι το κέρδος της… Όχι, όχι, όχι, όχι. Τι, πες το, πες το, πες το. Συγγνώμη, συγγνώμη, ήταν αντιφεραγωγικό και αντιπιστημονικό αυτό που έκανα, πες το. Ποιο είναι το αριστερό παρελόγραμμο, ποιο είναι το αριστερό παρελόγραμμο, ποιο εννοείς, αυτό, είναι μεγαλύτερο από τι. Δεν με πειράζει, δεν συγκρίνομαι, το λέω, εγώ κέρδισα, σαν χώρα. Τι λες τώρα εσύ, ναι, εσύ κέρδισες περισσότερα από τη άλλη χώρα, η άλλη χώρα κέρδισε λιγότερα από σένα. Αυτό το είδαμε και στο Ρικάρντο και στους Χεξερκιώλων, ότι δεν κέρδίζουνε όλες οι χώρες από την εμπλοκή τους στο διεθνές εμπόριο το ίδιο. Ναι, αλλά κέρδίζουν. Τι ξεχνάτε, κάτι που πήγες να πεις, νομίζω ότι κάπου μπερδεύτηκες στην άλλη φορά. Ξεχνάτε ότι σε αυτή τη χώρα εκτός από εργαζομένους, τι έχει και εργοδότες. Αυτό που έλεγες εσύ, οι έμποροι που αυξάνε, εργοδότες. Έχει και εργοδότες. Έχει λοιπόν εργαζομένους, έτσι, έχει όμως και εργοδότες. Έχει λοιπόν εργαζομένους και εργοδότες στην χώρα την ημεδαπή και στην χώρα την αλλοδαπή. Πρέπει λοιπόν να ελέγξουμε και οι δύο τι παθαίνουν και μετά θα βγάλουμε συμπερασμό. Μετά σου είπα βιάστηκες, περίμενε, να δούμε το συμπερασμό. Κερδίζουνε οι δύο χώρες ή χάνουνε. Πάμε να το δούμε. Τι κέρδίζουν οι εργαζόμενοι, τι είναι, ποια είναι η ευημερία, ο μισθός τους. Όταν ήταν εδώ η αρχική κατά ισορροπίας ήταν στο σημείο Α και εδώ για την αλλοδαπή στο σημείο Β. Όταν ήταν λοιπόν στο σημείο Α η αρχική κατά ισορροπίας, ποιο ήταν το κέρδος, ποια ήταν η ευημερία των εργαζομένων της ημεδαπής. Ήταν ο μισθός τους επί το πλήθος των εργαζομένων. Δηλαδή αυτήν εδώ την απόσταση. Και αν αυτό εδώ, έτσι, για να τα, μπορούμε να τα ονοματίσουμε το σημείο, το λέω S, Ι και αυτό όχι. Το λέω S και αυτό το λέω S τόνος, ανάποδα. Αυτό S και αυτό S τόνος. Τότε τι κέρδιζαν, ξαναλέω, τι κέρδιζαν, κέρδιζαν όλο αυτό το παραηλόγραμμο. Τι είχαν σαν εισόδημα. Το WH, Α, S, 0, Ι, ή 0H. Ναι, λέμε μόνο για τους εργαζομένους της χώρας Ι. Τώρα οι εργαζόμενοι της χώρας Ι τι κέρδιζουνε. Κέρδιζουν υψηλότερο μισθό όλοι τους. Προσέξτε, και αυτοί που φύγαν, αυτοί φύγαν από την Ι χώρα και πήγα στην Α, έτσι, και αυτοί που φύγαν και αυτοί που μείναν. Έχουν υψηλότερο μισθό. Άρα, έχουν κέρδος. Πόσο κέρδος έχουν, εάν αυτό εδώ το σημείο, το πω Γ, το κέρδος των εργαζομένων είναι αυτή η φέτα. Στην χώρα Ι, πάντα έτσι, Ω, Σ, Γ, Α, Ω, Ι. Αυτό το παραλληλόγραμμα, αυτή η φετούλα εδώ είναι το κέρδος τους των εργαζομένων της χώρας Ι. Συμφωνεί. Το βλέπουμε. Πάμε τώρα στους εργαζομένους της χώρας Ά. Οι εργαζόμενοι της χώρας Ά, τι πάθαν, το ανάποδο, αυτοί χάσανε. Πόσο χάσανε, πόσο παίρνανε, παίρνανε Ω, Σ, Ω, Α επί το πλήθος τους. Όμως τώρα, οι μισθοί τους πέσαν, για αυτούς πέσαν οι μισθοί. Και χάσανε, άρα, ποιο κομμάτι από την ευημερία τους χάσαν, το παραλληλόγραμμα αυτό εδώ, τη φέτα αυτή εδώ. Δηλαδή, χάσανε μειον Ω, Α, Β, Γ, Ω, Σ. Εσείς ένας από αυτούς. Εσείς πας εδώ, εσείς ένας από αυτούς. Η προσφορά της χώρας σου αυξήθηκε, αλλά δεν είσαι εδώ μέσα εσύ. Αυτοί είναι άλλοι. Τις Αλωδαπείς, οι μετανάσες που ήρθαν εδώ πέρα και αυξήθηκαν την προσφορά της εργασίας στη χώρα σου. Ωραία. Ω, υπολογίζεται. Εδώ υπολογίζεται. Γι' αυτό είπα. Δες, όλοι αυτοί εργάζονταν στην χώρα Ι. Φύγανε κάποιοι και πήγαν στην χώρα Α και μείνανε οι υπόλοιποι εδώ, στην χώρα Ι. Συμφωνεί. Είτε γι' αυτούς που φύγανε, είτε γι' αυτούς που μείνανε, ο μισθός που παίρναν ήταν Ι, ο μισθός που παίρνουν είναι Ωσ. Το βλέπετε? Δεν τους ξεχνώ. Απλά γι' αυτούς και είτε μείναν στη χώρα οι Ιτιανοί, είτε φύγανε, το ίδιο κερδίσαν. Ο μισθός τους πριν τη μετανάστευση όλων ήταν ΩΜΕΓΑΙΤΑ, μετά τη μετανάστευση όλων έγινε ΩΜΕΓΑΣΤΑ. Ωραία. Και? Ωραία. Και? Γιατί πρόσε, τι θα συγκρίνεις. Θα συγκρίνεις τι έπαιρνα πριν τη μετανάστευση, τι μισθό έπαιρνα πριν τη μετανάστευση. Έπαιρνα ΩΜΕΓΑΙΤΑ. Τώρα που μετανάστευσα στην χώρα την άλλη, τι μισθό παίρνω? ΩΜΕΓΑΣΤΑΡΤΑ. Δεν κέρδισα. Ε? Ξέρεις τι σκέφτεσαι συναδέλφισσα και είσαι απόλυτο δίκιο. Ναι, αλλά για μισό λεπτό, αυτοί που φύγανε απ' τη χώρα τους, αλλάξαν πατρίδα, έχουν κόστος μετακίνησης, έχουν κόστος προσαρμογής, έχουν κόστος των διαφόρων ανωήτων που εκεί τους αντιμετωπίζουν ως, ξέρω εγώ ότι, ναι, σύμφωνοι, μόνο που όλα αυτά δεν τα μετράμε εδώ. Εντάξει. Δεν φαίνονται. Ωραία. Εντάξει. Σύμφωνοι. Λοιπόν, πάμε τώρα. Είδαμε τους εργαζομένους. Στην μια χώρα κερδίζουν, στην άλλη χώρα χάνουν. Οι εργαζόμενοι κερδίζουν οι εργαζόμενοι της χώρας που εκραίει η μετανάστευση. Χάνουν οι εργαζόμενοι της χώρας που ιστραίει η μετανάστευση. Ωραία. Έχουμε όμως κι άλλη κατηγορία. Έχουμε και τους εργοδότες. Τώρα εδώ λίγο την προσοχή σας. Ποιο είναι το κέρδος των, ποιο είναι η ευημερία των εργοδοτών. Οι εργοδότες που φαίνονται σε αυτό το σχήμα, δεν φαίνονται στην προσφορά, που φαίνονται στην ζήτηση. Ποιο είναι το όφελος των εργοδοτών. Το όφελος των εργοδοτών είναι το όφελος του οποιοδήποτε ζητούντα, του οτιδήποτε. Όποιος ζητάει κάτι και όποιανού η συμπεριφορά απεικονίζεται με μια ζήτηση, το όφελος του από αυτήν την ζήτηση προκύπτει από το λεγόμενο consumer surplus. Από το πλαιόνασμα του καταναλωτή ή του ζητούντα. Δηλαδή ποιο είναι το πλαιόνασμα του καταναλωτή. Νομίζω το έχουμε ξανακουβεντιάσει, νομίζω. Το πλαιόνασμα του καταναλωτή είναι πάντα η περιοχή κάτω από την ζήτηση και πάνω από την τιμή, έτσι. Γιατί είπαμε το πρώτο τσιγάρο που θα θέλετε να καπνίσετε, αν έχετε να καπνίσετε 15 μέρες και είστε μανιώδης καπνιστής, θα το αξιολογήσετε πολύ ψηλά, θα μπορεί να πληρώσετε και 15 ευρώ. Όταν καπνίσετε πρώτο, δεύτερο, τρίτο, εκατοστό, πέμπτο, το εκατοστό πέμπτο δεν θα το αξιολογήσεις, θα μπορεί να αγοράσετε και με... Για να αυξηθεί, ζητήτουν υποσότητα, πρέπει να πέφτει η τιμή. Ναι, αλλά όμως, όταν πέφτει η τιμή, εσείς ζητάτε 105 τσιγάρα, αλλά τα προηγούμενα που θα πάτε για να καπνίσετε αυτή τη τιμή, θα αξιολογούνται με περισσότερο από εσάς. Ο πρώτος εργαζόμενος που θα χρησιμοποιήσετε, έχει ένα οριακό προϊόν, μεγαλύτερο από τον δεύτερο, μεγαλύτερο από τον τρίτο, μεγαλύτερο από τον δέκατο, πέμπτο, μεγαλύτερο από τον πεντηκοστό. Άρα, εάν ο μισθός είναι τέτοιος που να σας οδηγεί να απασχολήσετε και τον πεντηκοστό εργαζόμενο, εσείς έχετε ωφέλη από όλους τους προηγούμενους αυτήν την περιοχή. Και αυτό είναι το όφελό σας ως παραγωγός, ως εργοδότης μάλλον καλύτερα. Αυτό είναι λοιπόν εδώ πέρα το όφελό σας. Πώς απεικονίζετε λοιπόν από την περιοχή, κάτω από την ζήτησή σας για εργασία, ως εργοδότης, ζητάτε εργασία. Και πάνω από την τιμή που πληρώνετε για την εργασία που ζητάτε. Όταν λοιπόν εσείς είσασταν πριν την μετανάστευση, είχατε ένα πλεόνασμα εργοδότη εν προκειμένου, κάτω από την ζήτηση και πάνω από αυτήν την ευθεία. Τώρα όμως χάνετε, γιατί χάνετε, γιατί αυξήθηκαν οι μισθοί, χάνετε. Πόσο χάσατε αφού αυξήθηκαν οι μισθοί και μειώθηκε το πλεόνασμά σας, γιατί πλέον απασχολείται λιγότερη εργασία και ακριβότερα, πόσο χάνετε, χάνετε αυτό το τραπέζιο. Ποιο τραπέζιο? Μίον ΩΜΕΓΑ ΣΤΑΡ, όχι ΓΑΜΑ, ΕΠΣΙΛΟΝ, ΑΩΜΕΓΑ ΙΤΑ. Αυτό χάνετε εσείς ως εργοδότες της χώρας AIDS ή ΙΤΑ, της συμμεταπής. Οι άλλοι, οι εργοδότες της χώρας της άλλης, της Αλοδαπής, κερδίζουν, γιατί κερδίζουν, γιατί αυτοί πέφτουν οι μισθοί τους, έτσι, πέφτουν οι μισθοί τους και ως αποτέλεσμα, από εκεί που είχανε αυτό το τρίγωνο, ας πούμε, δινητικά ως όφελος, ως πλεόνασμα που καρπώνονταν, πλέον το πλεόνασμά τους αυξάνει και γίνεται αυτό το δινητικό τρίγωνο. Τι κερδίζουν τώρα οι εργοδότες στην χώρα Αλοδαπή? Κερδίζουνε το τραπέζιο ομικρον άλφα βήτα, όχι γάμα, έψιλον, ομικρον στάρ. Και για να βγάλουμε τώρα το λογαριασμό. Η χώρα ήττα, που αποτελείται από εργαζομένους και από εργοδότες, κάποιοι κέρδισαν, κάποιοι χάσαν. Μπράβο. Ποιο είναι μεγαλύτερο, το κέρδος ή η απώλεια? Όχι κανονικά, τι λέει εδώ. Το κέρδος είναι μεγαλύτερο. Το κέρδος είναι μεγαλύτερο, είναι αυτή η φέτα, ενώ η απώλεια είναι αυτό το τραπέζιο. Κατά πόσο είναι το κέρδος μεγαλύτερο, κατά την περιοχή εψιλον, γάμα, άλφα. Από την άλλη πλευρά τώρα, το κέρδος είναι μεγαλύτερο ή η απώλεια? Ποια είναι η απώλεια? Η απώλεια είναι αυτό το παραλληλόγραμμο. Το κέρδος είναι μεγαλύτερο, και εδώ το κέρδος είναι μεγαλύτερο. Το ε, β, γ. Συμπέρασμα, όπως ακριβώς και στο διεθνές εμπόριο. Έτσι και εδώ στην διεθνή κινητικότητα συντελεστών παραγωγής. Βέβαια, την προσεγγίζουμε λίγο απλοϊκά επιφανειακά. Αυτή είναι η νεοκλασική προσεγγίση, κατ' ουσίαν. Όπως λοιπόν και στο διεθνές εμπόριο, έτσι και στην διεθνή κινητικότητα συντελεστών παραγωγής. Προσέξτε, όχι απλά η διεθνής απελευθέρωση της κινητικότητας των συντελεστών παραγωγής προκαλεί ισορροπίες, όχι απ' μόνο αυτό, από μόνο της λόγω του, κάνουν τον κανόνων λειτουργίας κτλ, αλλά επιπρόσθετα βελτιώνει την ευημερία για όλους. Για άλλους πολύ περισσότερο, για άλλους λίγο λιγότερο, αλλά την βελτιώνει για όλους, για όλες τις χώρες. Και οι δύο χώρες κερδίσαν. Όπως και στους Χέξερ και όλοι, υπάρχουν διαφορές στο εσωτερικό των χωρών. Έχασαν κάποιοι, κέρδισαν κάποιοι άλλοι. Το αντίστροφο εδώ, χάσανε οι εργαζόμενοι, κέρδισαν. Αλλά πάντως το τελικό, συνολικό αποτέλεσμα, η συνολική καθαρή επίπτωση στην ευημερία και των δύο χωρών είναι θετική. Έτσι, ωραία, ωραία. Πολύ ωραία, πολύ ωραία. Αυτό ακριβώς. Θα δείτε, όταν θα μιλήσουμε για τον προστατευτισμό, για την άσκηση εμπορικής πολιτικής, ένα πρόσθετο λόγο, εξίσου σημαντικό, για τον οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση, για τον οποίο υπάρχει μάλλον η τάση της δημιουργίας εμπορικών ενώσεων. Έτσι, έναν πρόσθετο λόγο. Θα τον δείτε μετά. Ας τον κρατήσουμε ως έναν μεγάλο ρωτηματικό που θα σας βασανίζει τις επόμενες 5 εβδομάδες για να το απαντήσουμε. Ωραία, λοιπόν, αλλά εδώ πάντως αυτή είναι η απ' εικόνηση που θα σας δείξω. Και τώρα λάτε να συζητήσουμε το κατά πόσο να τα αποκρίνεται στην ασκηκούμενη πολιτική. Θέλω να μου πείτε, θέλω να μου πείτε, εντάξει, αυτό που είπε ο Σενάλεφος είναι απολύτως σωστό, ότι δηλαδή αυτό αντικατοπτρίζει τη λογική της ενωποίησης και της απελευθέρωσης, ωραία, σύμφωνο. Θέλω να μου πείτε, σε μια χώρα που δέχεται μετανάστες, ποιοι θα πρέπει να αντιδρούν? Και ποιοι θα πρέπει να χαίρονται? Πάμε τώρα να το μετατρέψουμε αυτό σε όρους πολιτικής. Πάμε να το μετατρέψουμε σε όρους πολιτικής. Ποιος εκφράζει τους εργαζομένους στη χώρα? Τα εργατικά σωματεία, ωραία, τα εργατικά σωματεία, προσέξτε. Θέλω να μου πείτε πότε έχετε δει εργατικό σωματείο να βγαίνει στους δρόμους εργατικό σωματείο οργανωμένο και να φωνάζει έξω οι μετανάστες από τη χώρα. Πότε? Δεύτερη ερώτηση. Ποιος εκφράζει την αστική τάξη της εργοδοσίας? Ποιος την εκφράζει? Ούτως και άλλος, ανεξαρτήτως. Την εκφράζουν, αντιστοίχως με τα σωματεία των εργαζομένων, τα σωματεία της εργοδοσίας. Έτσι, ο ΣΕΒ, ο ΣΒ, τα επιμελητήρια. Ε, εντάξει, εκείνη λίγο πήγε η κατάσταση. Η ΓΕΣΕΒΕΕ, βέβαια υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της ΓΕΣΕΒΕΕ και του ΣΕΒΕΕΕ. Γιατί εκφράζουν διαφορετικές κατηγορίες και ομάδες και ταξικά διαφορετικές ομάδες εργοδοσίας. Να μην πάμε τώρα σε αυτό. Εκεί δεν θα το δείτε τόσο καθαρά. Θέλω να μου πείτε, από το φάσμα της πολιτικής έκφρασης που βεβαίως έχει πλέον αλλειωθεί και αλλοτριωθεί και μεταλλαχθεί λόγω της κοινωνικής συστημικής μεγάλης εξέλιξης που επιδέχεται η αστική οικονομία και κοινωνία, από το φάσμα της πολιτικής έκφρασης, ποια κόμματα έχουν κυρίως μεγαλύτερη υποστήριξη της εργοδοσίας. Μπράβο, μπράβο. Πείτε μου λοιπόν σε ποια κόμματα εκφράζεται η άποψη αντί μετανάστευσης. Σε αυτά κυρίως, γενικότερα, έτσι, γενικότερα. Ή ξέρω εγώ, οι προβληματισμοί για τη μετανάστευση, σε αυτά τα κόμματα δεν εκφράζεται, σε αυτό το φάσμα της πολιτικής έκφρασης, δεν λέω καλώς ή κακώς, έχω άποψη, αλλά δεν το λέω. Λέω σε ποια κόμματα, σε αυτό το φάσμα της, με αυτή θα έπρεπε να λένε το αντίθετο, δεν έτσι. Αν θα έπρεπε να λένε, μπράβο παιδιά, ακόμα περισσότεροι, όσο πιο πολύ για να πέσουν οι μισθοί. Όχι, όχι η αριστερά. Α, όχι, δες, εδώ λέω, στη χώρα που δέχεται μετανάστευση. Έτσι, ναι. Και τα ανάποδο, θα έπρεπε τα σωματεία να βγαίνουν έξω, να κάνουν διαδηλώσεις και να λένε, μη τυχόν αφήσετε κάποιον να περάσει στη χώρα. Έτσι, αυτό δεν σας λέει αυτό το συμπέρασμα. Δεν είναι αυτό το συμπέρασμα εντελώς ανάποδο από αυτό που συμβαίνει. Γιατί? Γιατί προφανώς οι αγορές και οι λειτουργίες τους δεν είναι τέλειες. Δείτε δηλαδή τι κρύβεται πίσω από αυτή την ιστορία. Σε κάποιες περιόδους υπάρχει αυτή η συμπεριφορά. Στη Γερμανία τώρα και στη Γερμανία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχε αυτή η συμπεριφορά. Ήταν και είναι οι αστικές δυνάμεις, οι εκπροσωπίσεις της εργοδοσίας, κυρίως που επιζητούν την ισροή μεταναστών. Οι ίδιες δυνάμεις ήταν αυτές που στην περίοδο της δεκατίας του 80' είχαν βάλει φρένο. Ποια είναι η διαφορά? Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της περιόδου μετά τον πόλεμο ή της σημερινής και της περιόδου της ενδιάμεσης. Η διαφορά είναι ότι την περίοδο μετά τον πόλεμο, τι σημαίνει, υπάρχει μια υπερβάλουσα ζήτηση εργασίας. Ενώ την ενδιάμεση υπάρχει μια υπερβάλουσα προσφορά εργασίας. Ε, γι' αυτό προσαρμόζονται οι συμπεριφορές. Και αυτό θα μου πείτε, ωραία, και ποιο είναι το πρόβλημά σου με το πόλεμα. Αυτό το πρόβλημα δεν έχει ούτε υπερβάλουσα προσφορά, ούτε υπερβάλουσα ζήτηση. Έχει πάντα σημεία ισορροπίας και συγκρίνει σημεία ισορροπίας. Τα ενδιάμεσα από το να πάμε στο α, στο ε, στο β, στο ε γίνονται αυτομάτος. Δείτε την διαφορετική προσέγγιση. Στην νεοκλασική προσέγγιση εμείς επικεντρώνουμε στα σημεία ισορροπίας, στην άλλη προσέγγιση επικεντρώνουμε στην προσαρμογή, στις φάσεις που μπορεί να είναι υπερβάλουσα ζήτηση, υπερβάλουσα προσφορά από το ένα σημείο ισορροπίας στο άλλο, αν και εφόσον και όποτε επιτευχθούν. Έτσι. Και γι' αυτό προκύπτει αυτή η διαφορετική συμπεριφορά. Γιατί, εν τη αυτή η περιπτώση, η συζήτηση περί μισθών δεν είναι απόρεια μιας τέλειας λειτουργούσας αγοράς εργασίας, είναι απόρεια σύγκρουσης. Είναι απόρεια σύγκρουσης μεταξύ ας πούμε των εκπροσώπων της εργοδοσίας και των εκπροσώπων των εργαζομένων. Και όταν σε μια τέτοια διαδικασία σύγκρουσης το να έχεις πολλούς που είναι από πίσω σου και προσδοκούν στη δική σου την συμπεριφορά, μπορεί να σου δίνει δύναμη, ισχύ. Μπορεί δηλαδή, ας πούμε, να πει κανείς ότι τα εργατικά συνδικάτα θα λένε ναι, δεν είναι κακό να υπάρχουν μετανάστες, γιατί οι μετανάστες ενισχύουν το πλήθος και την κοινωνική πίεση από την πλευρά της εργασίας και δίνουν σε εμάς εφόδια όταν θα κάτσουμε στο τραπέζι για να συζητήσουμε τις αυξήσεις και τις όποιες ιστορίες, να ζητήσουμε περισσότερα από την εργοδοσία. Γιατί έχουμε πίσω μας υποστήριξη κοινωνική μεγάλη ή το ανάποδο από την πλευρά των εκπροσωπίσεων της εργοδοσίας. Βλέπετε πόσο αν αντιστρέψουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνουμε την πραγματικότητα, αντιστρέφονται και τα συμπεράσματα εδώ. Εντιάχτη περιπτώσει, εγώ αυτό που θέλω να συγκρατήσουμε είναι νεοκλασική προσέγγιση με αυτά τα συμπεράσματα. Βλέπετε και εδώ. Είναι οι νόμοι της αγοράς που προκαλούν την εξισορόπηση, κανένας άλλος. Είναι οι νόμοι της αγοράς που δημιουργούν καινούριες καταστάσεις ισορροπίας, οι οποίες ως εκθάυματος είναι και υβέρτιστες δυνατές, δημιουργούν πρόσθετες ωφέλειες. Και βεβαίως έχουν σαν αποτέλεσμα συγκεκριμένες επιπτώσεις σε ομάδες του πληθυσμού, ίσως και συγκεκριμένες συμπεριφορές. Οι συμπεριφορές αυτές δεν είναι όμως πάντα επιβεβαιωμένες στην πραγματικότητα έξω, γιατί ακριβώς δεν είμαστε πάντα σε καταστάσεις ισορροπίας. Και σε καταστάσεις μη ισορροπίας λειτουργούν τα κίνητρα για τη συμπεριφορά διαφορετικών κοινωνικών ομάδων με άλλο σκεπτικό. Αλλά εν τη αυτή περίπτωση αυτή είναι η άλλη όψη της νεοκλασικής προσέγγισης των διεθνών οικονομικών σχέσεων. Όπως και στο διεθνές εμπόριο, έτσι και εδώ στη διεθνή κινητικότητα συντελεστών παραγωγής εργασίας, ή το ίδιο μπορούμε να συζητήσουμε για το κεφάλαιο. Τι έχουμε, την μετακίνηση όχι εμπορευμάτων άμεσα συντελεστών παραγωγής, την εξισορρόπηση των διαπεριφερακών ανισορροπιών και την επίτευξη μεγαλύτερης ευημερίας για όλους. Σύμφωνα με τη νεοκλασική παράδοση. Διάλειμμα λίγο λεπτόν και προχωράμε. Με αυτά τα οποία είπαμε μέχρι τώρα φαντάζομαι να σας δημιουργείται ευλόγως έτσι η εντύπωση ότι ή εμπόριο προϊόντων θα έχουμε, ή κινητικότητα συντελεστών παραγωγής, ή τέλος πάντων ότι το ένα υποκαθιστά το άλλο. Αυτό είναι σωστό από τη στιγμή που ισχύουν οι υποθέσεις και ο τρόπος θεώρησης, που περιγράψαμε με το νεοκλασικό υπόδειγμα. Όμως η βιβλιογραφία βρήθη από διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς την σχέση μεταξύ των εμπορικών ροών και των ροών των συντελεστών παραγωγής. Καταρχήν γιατί είναι ένα ζήτημα που έχει σημασία. Γιατί έχει σημασία. Έχει σημασία και για την άσκηση πολιτικής και για τις επιπτώσεις εν τέλεις στην ευημερία της οικονομίας. Δηλαδή άπαξ και θεωρήσουμε ότι και τα δύο είναι ζητούμενα. Είναι ένα πρόβλημα εάν το ένα υποκαθιστά το άλλο. Θα πρέπει να δούμε σε ποιό βαθμό πρέπει να επιτρέψουμε την κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής για να έχουμε σε ποιό βαθμό το απαραίτητο διεθνές εμπόριο και να μην υποκατασταθεί εντελώς. Ή εάν δεν υπάρχει αυτή η σχέση υποκατάστασης αλλά υπάρχει η σχέση συμπληρωματική, τότε πολύ πιο εύκολο και προκύπτει το άλλο το ερώτημα πώς θα μπορέσουμε να αναπτύξουμε την κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής έτσι ώστε να ενισχύσει τις στάσεις του διεθνούς εμπορίου για να προκληθούν ακόμα περισταίρο θετικές επιπτώσεις στην ευημερία. Ή πάμε μετά σε άλλη προσέγγιση αρνητική. Τι πρέπει να προσέξουμε στην κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής ώστε να μην δημιουργηθούν αρνητικές επιπτώσεις ή ώστε να μην δημιουργηθούν τέτοιας φύσεως εμπορικές σχέσεις που να προκαλέσουν αρνητικές παράθετικές επιπτώσεις και του καθεξής. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι το δίπολο κινητικότητας συντελεστών παραγωγής από τη μια, κινητικότητα εμπορευμάτων από την άλλη και οι μεταξύ τους σχέσεις συμπληρωματικές ή υποκατάστασης έχει σημασία. Γι' αυτό έχει να δειχτεί σε ένα από τα αρκετά σημαντικά και αρκετά συζητημένα ζητήματα της διεθνούς οικονομικής. Άλλωστε, όπως είπαμε στην αρχή, οι διεθνείς οικονομικές σχέσεις δεν είναι τίποτα άλλο παρά κινητικότητα συντελεστών παραγωγής και κινητικότητα εμπορευμάτων. Στην βιβλιογραφία, λοιπόν, υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις, αφενός γιατί είναι πολύ σημαντικό και υπάρχουν διάφορες επιχειρήματα, αφενός επίσης γιατί υπάρχουν και διαφορετικές θεωρήσεις που λένε κάποιες αναπαράγουν αυτό το νεοκλασικό υπόδειγμα που έχουμε συζητήσει και κάποιες άλλες βασίζονται σε άλλες υποθέσεις και περιγράφουν άλλου είδους εμπορικές σχέσεις. Λέγαμε πιο μπροστά, η εισαγωγή χυψή γαλλικού κρασιού στην Ελλάδα δεν προκύπτει μόνο για λόγους κόστους και ωφέλους, αλλά και για λόγους διατήρησης μιας πληθόρας ποιοτήτων και παρεχόμενων ειδών που και αυτά διευκολύνουν την διατήρηση ή την ενίσχυση της επιμερίας. Λέω σπάνω, όλα αυτά σημαίνουν ότι είναι ιδιαιτέρως περίπλοκοι. Μπορείς να δεις αλληλοσυγκρόμενα επιχειρήματα στην Βιβλιογραφία, είναι περίπλοκη η σχετική Βιβλιογραφία και αυτό αν θέλετε αναδεικνύει πολλές φορές και τη σημασία αυτού που λέμε βιβλιογραφική επισκόπηση. Τι είναι βιβλιογραφική επισκόπηση, είναι μία μέθοδος έρευνας, όπου τι κάνεις, μαζεύεις ό,τι έχει πει, όποιος το έχει πει και προσπαθείς γύρω από ένα θέμα και προσπαθείς να βγάλεις άκρη. Εντάξει, αυτή είναι μάλλον υποτιμητική προσέγγιση της βιβλιογραφικής επισκόπησης, δεν είναι πάντα μόνο copy and paste ή δεν πρέπει να είναι ποτέ copy and paste μια βιβλιογραφική επισκόπηση. Δεν το άκουσα αυτό και ελπίζω επίσης να μην καταγράφηκε και on camera, έτσι. Αλλά θέλω να το καταλάβετε αυτό, είναι δύσκολη η βιβλιογραφική επισκόπηση, είναι δύσκολο πράγμα, έτσι, είναι δύσκολο πράγμα. Και μπορεί να είναι όμως και πολύ δημιουργικό, πολύ δημιουργικό και είναι δύσκολο πράγμα γιατί δεν έχει μεθαδολογία. Εντάξει, μεθαδολογία, πώς θα το κάνεις? Σε μια regression, σε μια απαλληδρόμηση panel data που θα έχεις μεθαδολογίες, θα τρέξεις με ένα fixed effects model, θα τρέξεις ένα random effects model, θα τρέξεις ένα συνδυασμό ή ξέρω εγώ τι θα κάνεις, έχεις μεθαδολογίες, έχεις περπατημένες, έχεις αλγορίθμους. Εκεί δεν έχεις. Ή και αυτούς που έχεις δεν είναι τόσο συγκεκριμένοι. Ένας αλγόριθμος, για παράδειγμα, τώρα μια που τόφερει κουβέντα για βιβλιογραφικοί επισκόποι, είναι να προσεγγίσετε αφαιρετικά το κάθε άρθρο. Δηλαδή, θέλετε για το θέμα να μιλήσετε ανεργία και πληθορισμός, Φίλιπ Σκέρτ και μεταξύ του σχέση. Πάνω χιλιάδες διαφορετικές προσεγγίσεις και απόψεις. Ωραία, χιλιάδες. Πώς το πιάσετε. Κάντε έναν πίνακα σε ένα Excel ή οπουδήποτε, σε ένα Word. Σε Excel κανείς δεν μπορεί να το εξεργαστείτε. Κάντε έναν πίνακα και γράψτε. Στην πρίοδο της στήλη θα έχετε συγγραφής. Στην δεύτερη, χρονολογία. Στην τρίτη, θέμα. Στην τέταρτη, ποιοι λένε ότι υπάρχει θετική σχέση. Στην άλλη, ποιοι λένε ότι υπάρχει αρνητική σχέση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Στην τρίτη, το προσεγγίζουν θεωρητικά ή το προσεγγίζουν εμπειρικά. Ποια μεταδολολογία. Με έναν τέτοιο αφορετικό τρόπο να τα βάλετε όλα σε μια σειρά, τα 150 άρθρα που θα διαβάσετε, έτσι. Και αφού τα βάλετε σε μια σειρά, μετά να τα ξεχάσετε για μια εβδομάδα, είναι και αυτό μέσα στις μεταδολολογίες. Να τα ξεχάσετε και μετά να αρχίσετε να γράφετε το δικό σας κείμενο. Έτσι, βασιζόμενοι στις σημειώσεις σας που έχετε κρατήσει. Λοιπόν, αν κάνετε κάτι μαζί μου και έχετε βιβλιογραφεί και επισκόψεις θα κάνετε κάτι τέτοιο, ναι. Λοιπόν, υπάρχουν και άλλες μηθοδολογίες πολλές, δηλαδή τώρα απλά... Πού είμασταν, χάθηκα. Τα 150 άρθρα. Ναι, τα 150 άρθρα. Λοιπόν, έτσι ακολουθώντας αυτή τη μηθοδολογία προσπαθήσαμε με τον αγαπητό συνάφητο, τον Νίκο τον Μιλωνίδη, να κάνουμε μια προσέγγιση των διαφορετικών απόψεων που έχουν καταγραφεί ως προς την σχέση, ως προς αυτό το δίπολο εμπορικές συναλλαγές από τη μία με τα κινήσεις συντελεστών παραγωγής από την άλλη. Και αυτό θέλω λίγο να συζητήσουμε, την κατάληξη αυτής της βιβλιογραφικής επισκόψης, που σας δίνει, τουλάχιστον για τις μέχρι πρότεινος, πριν από τρία, τέσσερα χρόνια εμφανιζόμενες, παραπάνω έξι εμφανιζόμενες αναφορές της βιβλιογραφίας, που σας δίνει ένα overview, μία συνολική εικόνα, εντάξει, και θέλω να το δούμε αυτό. Για να τη δούμε, αυτή τη συνολική εικόνα, θα χρησιμοποιήσουμε έναν πίνακα, το οποίος αναπαράγεται στο άρθρο που έχετε μέσα στην λίστα εκεί των σημειώσεων, τέλος πάντων αναφορών, και λέγεται «Ξένες άμεσες επενδύσεις και διεθνείς εμπορικές σχέσεις, μια θεωρητική προσέγγιση». Ωραία, λοιπόν, τι λέει αιτούτη η θεωρητική προσέγγιση, μάλλον τι λέει η συνολική εικόνα για τις σχέσεις μεταξύ των δύο φαινομένων. Το πρώτο που θέλω να συζητήσουμε, να σας δώσω μάλλον τη δομή του πίνακα, ο οποίος είναι στα αγγλικά, εδώ το συζητήσουμε στα, ας πούμε, ελληνικά. Θα έχουμε φαινόσει το σενάριο, έχουμε μια στήλη, θα έχουμε επίσης τις επιπτώσεις των FDI, των ξένων άμεσων επενδύσεων, δηλαδή στις εισαγωγές στα imports και από την άλλη τις επιπτώσεις των FDI στις εξαγωγές, exports. Από την χώρα AIDS, την χώρα O, όχι 0, συγγνώμη, και επίσης εξαγωγές της χώρας AIDS από την χώρα O. Και εδώ είναι εξαγωγές από την χώρα AIDS στη χώρα O. Home και origin. Home country και το AIDS δηλαδή είναι για την χώρα την δική μας. Ωραία. Επίσης, εδώ θα έχετε από κάτω τρεις επιμέρους στήλες. Οι επιπτώσεις αυτών εδώ θα αναφέρονται καταρχήν βασικά ποιες είναι οι επιπτώσεις, βασικές. Η δεύτερη στήλη όταν έχουμε θυγατρικές. Η τρίτη στήλη όταν έχουμε προσαρμογή των καταναλωτικών προτιμήσεων. Λένε τι σχέσια έχουν όλα αυτά. Το δείτε στο τέλος. Εδώ από την άλλη θα έχετε επιπτώσεις FDI στις εξαγωγές. Βάλει βασικές όταν έχουμε θυγατρικές και όταν έχουμε οικονομίες κλίμακας. Ποιες είναι λοιπόν οι βασικές επιπτώσεις, ποιες είναι οι επιπτώσεις όταν έχουμε θυγατρικές, το φαινόμενο των θυγατρικών εταιριών, ποιες είναι οι επιπτώσεις όταν θα έχουμε προσαρμογή των καταναλωτικών προτιμήσεων, το αντίστοιχο εδώ. Ποια είναι τα σενάρια? Τα σενάρια είναι τα εξής. Τα σενάρια απαντούν στο καταρχήν τι είναι ξένες άμεσες επενδύσεις, τι είναι αυτό που προσδιορίζει την έννοια των ξένων άμεσων επενδύσεων. Γιατί λέμε ξένες. Τι πάνε να πει αυτό. Είναι ξένα κεφάλαιο που έρχονται στο εσωτερικό της χώρας. Ωραία. Επενδύσεις. Άμεσες. Είναι αυτές τις επενδύσεις που έρχονται και δημιουργούν στον κλάβο της παραγωγής, παραμένουν και φτιάχνουν ένα εργοστάσιο. Ωραία. Ακριβώς. Είναι οι επενδύσεις που άμεσα, έξω και άμεσες, αποσκοπούν στην παραγωγική δραστηριότητα. Άμεσα. Οι άλλες είναι οι portfolio investments, οι έμμεσες επενδύσεις. Όταν έχουμε είσοδο ξένου κεφαλαίου ή κεφάλαιο από το εξωτερικό της χώρας, που δεν αποσκοπεί άμεσα στην εμπλοκή της με την παραγωγή. Για παράδειγμα. Πείτε μου ένα παράδειγμα τέτοιας περίπτωσης. Αυτό είναι άμεση επένδυση. Βέβαια δεν είναι. Αγοράζεις, αγοράζει μια τράπεζα. Γιατί ποια είναι η διαφορά από το να αγοράσει ένα εργοστάσιο. Είναι άμεση επένδυση. Έρχεται και παράγει πλούτο μέσω του τομέα των υπηρεσιών μεν, αλλά θεωρείται είναι άμεση επένδυση. Αλλά αυτούς οι άνθρωποι δεν αγγλυπτούν το εργοστάσιο και την τράπεζα. Αν επενδύσεις εσύ και κάνεις την τράπεζα να έχει 15 άλλα πρόσθετα υποκαταστήματα, θα παράγει περισσότερες υπηρεσίες. Πρέπει να προσθέσει και κάτι άλλο. Ναι, ναι. Κοίταξε, κοίταξε, κοίταξε. Αυτό μετά δεν το ελέγχει αυτή η διαδικασία. Αν αγοράσεις μόνο την τράπεζα και, ας πούμε, μπεις μέσα και εκπαιδεύσεις το ανθρώπινο δημιουργικό ή μπεις μέσα και με τα κεφάλαιά σου διασφαλίσεις ότι θα συνεχίσει να λειτουργεί. Μπλέκεσαι πάντως με την παραγωγή. Στην τράπεζα είναι… Μπλέκεσαι με την παραγωγή. Μπαίνεις, αποκτάς, προσδοκάς να το πω άλλως. Προσδοκάς να αντλήσεις τις επιστροφές σου μέσα από τα κέρδη αυτής της παραγωγικής διαδικασίας. Λαγία. Καλό, θα μπορούσαμε να προσφαλίσεις. Να κάνεις, ναι. Μήπως να κερδίσεις εντελικτής και να αγοράσεις, ας πούμε, το λειτουργικό σύστημα της τράπεζας στους υποδελφιστές. Δεν είναι τόσο καθαρό, για να σου πω την αλήθεια. Δεν είναι τόσο καθαρό, ναι. Αλλά πώς? Ο συνταξίος, ο γεωμανός, πάτει και αγορά μία κατοικία στην Κρήτη. Αυτό που λέτε εξαιρεία. Δεν είναι επένδυση. Δεν είναι επένδυση. Αλλά αγορά σε μια εξοδοχή, όμως, είναι. Είναι. Άμεση επένδυση. Για ψάξτε μια επένδυση. Πορτφόλιο, έμμεση, ναι. Είναι η είσοδος κεφαλαίου στη χώρα, αλλά που δεν εμπλέκεται άμεσα με την παραγωγή. Δεν έχει σκοπό, ναι. Το να πω στους τελεφωνικά κέντρα που είναι από μεγάλες επιχειρήσεις και αυτά. Το τηλεφωνικό της κέντρας του ΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜ� Πρόσεξε να δεις τώρα. Εδώ είναι μπορεί και ναι και μπορεί και όχι. Τα ομόλογα είναι. Προφανώς είναι τα ομόλογα. Θα πάμε και στο δικό σου. Τα ομόλογα είναι προφανώς έμμεση. Είναι επίδυση πορτφόλιο. Δεν εμπλέκεται στην παραγωγή. Προσέξτε. Δεν πάει να πει ότι το κεφάλαιο αυτό που εισέρευσε δεν θα αξιοποιηθεί ίσως στην παραγωγή. Ναι θα αξιοποιηθεί. Γιατί μπορεί να αγόρασε ομόλογα από μία τράπεζα. Η τράπεζα παίρνει τα λεφτά αυτά, τα δίνει στο συνάδελφο που είχε επενδύσει ας πούμε μαζί με εμένα να κάνουμε ένα μπαρ και τα λοιπά. Έτσι δεν είναι. Άρα έμμεσα, ναι αλλά όχι άμεσα. Και έχει σημασία το όχι άμεσα. Έχει σημασία το όχι άμεσα. Άλλη είναι η άμεση επένδυση που εμπλέκει το ίδιο σου αρχικός επενδυτής το εξωτερικό εδώ πέρα κι άλλη είναι η δεύτερη. Έχει και θετικά στοιχεία που τα διαφοροποιούν και αρνητικά. Και ξέρετε για ποια οπτική το βλέπεις. Για αυτό που ανέφερας για τις μετοχές. Όταν αγοράζεις μετοχές όχι αποσκοπώντας στην απόκτηση του management ή στην εμπλοκή σου του management ή τέλος πάντων αφήσου το management. Όταν αγοράζεις μετοχές όχι με στρατηγικό στόχο να παραμείνεις εκεί και να αντλήσεις από τα κέρδη που θα διανεμηθούν ως μερίδια αλλά επιδιώκεις απλώς και μόνο να κάνεις μικρής διάρκειας κινήσεις. Αγόρασα μια μετοχή στο Tadex χρηματιστήριο στη Φραγκφούρδη έτσι. Μετά το πούλησα αυτό μετά από μια εβδομάδα και αγόρασα μια άλλη μετοχή στο χρηματιστήριο της Σανγκάη. Και μετά το πούλησα και αυτό το χαρτί και αγόρασα μια άλλη μετοχή στην Ελλάδα. Και μετά το πούλησα και αφού αυτές οι μετακινήσεις είναι πορτφόλιο. Ναι αλλά εντιάτρυπτος είμαστε κουράστοι. Οι επενδύσεις όμως όταν θα πάει κάποιος, πώς γίνονται οι εξαγορές επιχειρήσεων, μπορεί να γίνουν μέσω των μετοχών, μέσω του χρηματιστήριου, αν είναι εισηγμένοι έτσι ή μπορεί να γίνουν άμεσα. Εάν πάει κάποιος να αγοράσει μαζικά το 10% κάποιων μετοχών μιας εισηγμένης εταιρείας, αυτό είναι έμμεση επένδυση. Γιατί βέβαια εκεί πέρα τώρα στατιστικά το πώς το ξεχωρίζουν είναι ολόκληρη ιστορία. Αλλά πάντως νοητικά να το καταλάβουμε, την διαφορά εκεί είναι ενέμιση. Γιατί έρχεται και δεν αγοράζει για να κερδίσει από την αλλαγή της τιμής της μετοχής, αγοράζει για να εμπλακεί στη λειτουργία της επιχείρησης ως στρατηγικός επενδυτής και να κερδίσει από την βελτίωση της παραγωγής που θα επιφέρει. Λέγε. Η εξένετρια αν έχει ανοίξει ένα παράτιμα στην Αλλάδα είναι ξένη άμεση ή απεσίδηση? Πρόσεξε, πρόσεξε, πρόσεξε, πρόσεξε, πρόσεξε, πρόσεξε, πρόσεξε, πρόσεξε, πρόσεξε. Αυτό που θα παράξει αυτό το παράτιμα εδώ σε ποιο έρευ θα μετρήσει? Στον χώριο. Τι σχέση έχει αν είναι παράτιμα ή όχι, αν είναι θυγατρική ή όχι. Τα μαγαζιά της McDonald's, εντάξει είναι με φρανσάιζ, είναι αλλιώς ανηκόμενα. Κλείσαν όλα. Κλείσαν όλα, ναι, εδώ είναι ιδιαίτεροι περίπτωσες, ναι. Το εργοστάσιο της Coca-Cola. Έτσι. Τα Lidl. Τα Lidl. Το κέρδος που δημιουργούν τα Lidl, εδώ φορολογείται. Εδώ είναι μέρος του ΑΕΠ της χώρας. Ότι είναι εξαίνων συμφερόντων σημαίνει τι? Σημαίνει, όχι το κέρδος που δημιουργούν, λάθος. Η υπεραξία που δημιουργούν, έτσι. Οι μισθοί φορολογούν το λαδό. Και το κέρδος φορολογείται όλο εδώ. Όμως το κέρδος μπορεί να το πάρει κάποια στιγμή, αφού είναι εξαίνων συμφερόντων, ο ιδιοκτήτης του το μαζεύεται σε έναν λογαριασμό και κάποια στιγμή λέει, το θέλω, το παίρνω και πάνω το επενδύσω κάπου αλλού. Δηλαδή, τα συμφέροντα στην διαχείριση αυτού του μαγαζιού είναι έξω από τη χώρα. Πάντως, στο ΑΕΠ της χώρας μετράει αυτό που παράγουν. Έχεις μόνο τον κίδινο, μεγαλύτερο, της εξαγωγής κεφαλαίων από την χώρα, από τα κέρδη που θα δημιουργηθούν. Εντάξει. Λοιπόν, αυτή είναι η πραγματικότητα. Έτσι στεγνά λίγο να τη δούμε τώρα. Πάμε να δούμε λοιπόν, αφού είπαμε τι είναι οι ξένες άμεσες επενδύσεις, πάμε να δούμε ποια είναι τα διαφορετικά σενάρια τα οποία μπορούν να εξηγούν γιατί έχουμε ξένες άμεσες επενδύσεις. Και κατά βάση αυτά που εμείς καταγράψαμε και ομαδοποιήσαμε είναι τρία τα βασικά σενάρια. Είναι η περίπτωση της κλασικής θεωρίας εμπορίου. Δηλαδή το υπόδειγμα Hexer & Olin. Το υπόδειγμα Hexer & Olin. Καλά θυμώ μου δεν μου βγαίνε το O. Τώρα κοίταξα λίγο πιο πίσω σε αυτό που είχαμε γράψει, το έχω ξεχάσει. Το H εδώ δεν είναι home, είναι host country και το O είναι origin country. Οι επιπτώσεις της τον FDI, της ξένης άμεσης επένδυσης, στις εισαγωγές της χώρας που δέχεται την επένδυση από την χώρα που προέρχεται η επένδυση. Ή στις εξαγωγές της χώρας που δέχεται την επένδυση προς την χώρα που προήλθε η επένδυση. Και λέμε τα σενάρια είναι τα εξής τρία, είναι το σενάριο της κλασικής θεωρίας εμπορίου, είναι μετά το σενάριο που έχει να κάνει με την λεγόμενη χωρική ανάλυση, spatial analysis, spatial arguments. Και το τρίτο είναι το σενάριο που έχει να κάνει με την θεωρία των πολυεθνικών. Για να τα δούμε λίγο ποια είναι αυτά τα σενάρια. Το πρώτο λέει, και τα τρία απαντούν στο ερώτημα, γιατί να φύγει κεφάλαιο από την χώρα O στην χώρα AIDS. Γιατί, έτσι του έρθε, έτσι του καρφώθηκε, όχι κάποιο λόγο θα έχει. Και λέει το πρώτο σενάριο. Ο λόγος που το κεφάλαιο έφυγε από την χώρα O και πήγε στην χώρα AIDS, είναι γιατί στην χώρα O είχε μικρή αμοιβή και στην χώρα AIDS έχει μεγαλύτερη αμοιβή. Και γιατί μπορεί να ισχύει αυτό? Αυτό μπορεί να ισχύει για έναν λόγο, γιατί στην χώρα O έχουμε αφθονία κεφαλαίου και στην χώρα AIDS έχουμε το ανάποδο. Τι είναι το αντίθετο της αφθονίας? Έλλειψη. Πώς είπες? Έλλειψη. Έλλειψη κεφαλαίου. Αυτό, όμως, είναι μια επιχειρηματολογία που πατάει ακριβώς στην επιχειρηματολογία των Χέξερ και όλων. Δηλαδή, είναι οι σχετικές αφθονίες που διαμορφώνουν τις διαφορές, που καθορίζουν είτε εμπορικές ροές, είτε εδώ ροές των συντελεστών παραγωγής. Η χώρα που έχει πολύ κεφάλαιο, η Γερμανία, συσορευμένο, επενδύει στην Κίνα η Αμερική. Επενδύει στην Κίνα, τώρα βέβαια δεν είναι, τώρα έχει αντιστραφή αυτό, αλλά τέλος πάντων. Επενδύει στην Κίνα γιατί η αμοιβή του κεφαλαίου, η προσδοκόμενη αμοιβή του κερδοφορία του, είναι χαμηλότερη στη Γερμανία απ' ό,τι στην Κίνα. Και γιατί είναι χαμηλότερη, γιατί εκεί είναι σε αφθονία ενώ στην άλλη περιοχή είναι σε έλλειψη. Γι' αυτό λοιπόν μετακινείται από τη μία περιοχή στην άλλη. Κατανοητό? Δεν είναι πολύ το κεφάλαιο εκεί. Εντάξει? Το δεύτερο σενάριο είναι η λεγόμενη χωρική ανάλυση. Είναι οι ανάλυσεις που πατάνε σε χωρικά επιχείρηματα. Δηλαδή λένε, ναι, όντως το κεφάλαιο φεύγει απ' την χώρα, προσέξτε. Εν μέρη ταυτίζονται με το προηγούμενο που είπα. Το κεφάλαιο φεύγει απ' την χώρα ο και πάει στην χώρα AIDS, γιατί εκεί έχει μεγαλύτερες απολαβές. Όμως οι μεγαλύτερες απολαβές του δεν προκύπτουν από το γεγονός ότι εκεί είναι σε έλλειψη και εκεί στην χώρα ο ήταν σε αφθονία. Παραπροκύπτουν από το γεγονός ότι η χώρα AIDS έχει κάποια ιδιαίτερα περιφερειακά, χωρικά χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν συγκεκριμένες συνθήκες κερδοφορίας. Ποια μπορεί να είναι αυτά? Μπορεί να είναι κλιματολογικές συνθήκες. Μπορεί να είναι η ευκολία πρόσβαση σε φυσικούς πόρους. Μπορεί να είναι πολιτικές κοινωνικές συνθήκες. Μπορεί να είναι μια σειρά από συνθήκες εξοικονομικές, με τη στενή έννοια του ορου οικονομικές γιατί τα πάντα είναι οικονομία, εξοικονομικές συνθήκες οι οποίες διαμορφώνουν υψηλή αμοιβή του κεφαλαίου ή υψηλές προοπτικές κερδοφορίας του κεφαλαίου σε αυτή την περιοχή και δεν σχετίζονται με την έλλειψή του. Τα είναι εκεί και διαμορφώνουν υψηλές προσδοκόμενες κερδοφορίες. Για παράδειγμα, ας πούμε το γεγονός ότι αδαμαντορυχία έχει σε συγκεκριμένα μέρη στην Αφρική. Χρυσό έχει εδώ στο Στρατόνι, στους σκουριές. Πετρέλαιο έχει στα οικόπεδα, τα θαλάσσια, γύρω, τριγύρω. Αυτά δεν έχουν να κάνουν με την έλλειψη. Αυτά θα προσελκύσουν κεφάλαιο. Οι ιδιαίτερες φορολογικές συνθήκες σε έναν φορολογικό παράδεισο θα προσελκύσουν κεφάλαιο. Οι συνθήκες πολιτικής ισορροπίας και πολιτικής σταθερότητας. Το γεγονός ότι σε μια περιοχή συνεχώς έχει σεισμούς, δημούς, καταποντισμούς. Είναι καταραμένη. Αυτά όλα είναι χωρικά χαρακτηριστικά. Διαμορφώνουν υψηλότερες κερδοφορίες για το κεφάλαιο. Το τραβάν λοιπόν, το έλκουν. Αλλά δεν σχετίζονται με το αν βρίσκεται ή όχι σε έλλειψη ή σε αφθονία το κεφάλαιο. Είναι αντιληπτή η διαφορά αυτού με αυτό. Ναι, σίγουρα μπορεί να ασχίσει ιδιασμός όλων. Αλλά εμείς για να κάνουμε την ανάλυσή μας και την κατεγοριοποίηση μας των διαφόρων δεκάδων, να μην πω περισσότερο, αναφορών που υπάρχουν ή εκατοντάδων στη βιβλιογραφία, έπρεπε πριν κάποτε να ταξινομήσουμε. Η ταξινόμηση ή μάλλον επίσης το ίδιο είναι ο προσδιορισμός όρων, ο καθορισμός όρων, ορισμών είναι ένα από τα βασικά βήματα στην επιστημονική αναζήτηση. Για να φτάσεις να καταλάβεις ένα φαινόμενο πρέπει πρώτα να δημιουργήσεις μια γλώσσα κατανοησίστου, ορισμούς συγκεκριμένης οριοθέτησης. Το τρίτο είναι η θεωρία των πολυεθνικών, το M&E theory, multinational enterprises theory. Δείτε, η θεωρία των πολυεθνικών διαφοροποιείται ως σαν σενάριο εξήγησης των ξένων άμεσων επενδύσεων από όλα τα δύο προηγούμενα. Αυτά εδώ είναι supply driven επιχειρήματα ενώ αυτό είναι demand driven επιχείρημα. Τι σημαίνει αυτό. Αυτό που είπες είναι το ίδιο. Για δε σχέδες τι είπες. Θα πάνε εκεί που δεν είναι σε αυθονία, άρα που η προσφορά είναι νικρή, και εκεί που τους ζητάν περισσότερο. Αυτό που εννοεί δεν είναι την προσφορά και τη ζήτηση του κεφαλαίου, άλλο εννοεί. Την προσφορά και τη ζήτηση της παραγωγικής διαδικασίας direct, στην οποία εμπλέκονται. Εδώ στα πρώτα δύο, το κίνητρο που δίνεται στο κεφάλαιο να φύγει από την χώρα O και να πάει στην χώρα AIDS, έχει να κάνει με την προσφορά των προϊόντων ή των υπηρεσιών που θα παράξει. Δηλαδή, πάω κάπου γιατί έχει φθηνό εργατικό δυναμικό. Πάω κάπου γιατί είναι εύκολο, δεν χρειάζεται να τρυπήσω πέντε χιλιόμετρα για να βγάλω το βιτρέλο, πρέπει να τρυπήσω μόνο πεντακόσια μέτρα. Άρα είναι πιο φθηνό. Πάω κάπου γιατί η αμοιβή του κεφαλαίου μέσα στην παραγωγική διαδικασία είναι υψηλότερη. Δείτε, όλα αυτά έχουν να κάνουν με το «πάω κάπου γιατί παράγοντας εκεί και προωθώντας το προϊόντιο μου οπουδήποτε θα έχω μεγαλύτερα κέρδη». Οι συνθήκες της προσφοράς του προϊόντος που εγώ, μάλλον οι συνθήκες της παραγωγής καλύτερα, του προϊόντος που εγώ θα παράξω τις υπηρήσεις που θα παράξω είναι αυτές που με τραβούν. Είναι οι συνθήκες της προσφοράς της παραγωγής. Δεν είναι μόνος μόνο αυτό. Δεν είναι μόνο αυτό. Γιατί πήγε και έκανε ένα εργοστάσιο στην Κίνα, μπορεί να πάει και για τους δύο λόγους. Γιατί πήγε και έκανε ένα εργοστάσιο στην Γαλλία, μια γερμανική εταιρεία. Αυτό είναι το καινούργιο επιχείρημα που λες. Αυτό μπορεί να είναι καινούργιο επιχείρημα. Να πεις δηλαδή ότι εγώ θα πάω, θα μεταφέρω το εργοστάσιο μου εκεί, όχι γιατί μπορώ να παράξω φθινότερα, αυτό που λένε τα δυο πρώτα, που είναι supply driven, αλλά γιατί εκεί είναι οι πελάτες μου. Στην ουσία όμως αυτό είναι, το κάνει για να αγγιώσει το κόστος. Ποιο κόστος, της μεταφοράς, της μεταφοράς. Όχι, δεν λέμε αν είναι μεδενικό ή όχι, όχι το κόστος της παραγωγής. Αυτοί δεν το κάνουν για το κόσ μεταφοράς, εδώ σ' αυτούς, μα αυτοί μπορεί και να ενισχυθεί το κόστος μεταφοράς τους. Γιατί αυτός θα φύγει δηλαδή για παράδειγμα από τη Γερμανία, όπου είναι οι πελάτες του και θα πάει να παράξει δίπλα στην Πολωνία ή στην Τζεχία, που είναι πιο φθινό το εργατικό δυναμικό, κλασική θεωρία εμπορίου. Ή που είναι χαμηλότεροι οι φορολογικοί συντελεστές, χωρικά χωρική ανάλυση. Ή που είναι τελος πάντων κάποιες συνθήκες, θα φύγει λοιπόν εκεί οι πελάτες του, φεύγει από μακριά τους πελάτες του, παράγει σε άλλη χώρα με φθινότερο κόστος παραγωγής και τα στέλνει πίσω στη Γερμανία. Ενώ στην άλλη περίπτωση, λες στο ανάποδο, είμαι εγώ εδώ, παράγω με όποιο κόστος παράγω. Δεν διαφέρει το κόστος παραγωγής στην άλλη χώρα, όμως εκεί είναι οι πελάτες μου. Θα πάω λοιπόν να παράξω εκεί. Αυτό είναι demand driven επιχείρημα. Αυτό τη μήτης, το κόστος μεταφοράς, το πληρώνει ο καταναλτης πάντων. Εγώ και το κόστος παραγωγίζω, το πληρώνω ο καταναλτης. Και το τελευταίο. Το τελευταίο. Δεν είναι λάθος, δεν είναι λάθος. Ωραία. Γιατί το πληρώνω ο καταναλτης, το θέμα είναι, όμως, άμα θα πληρώσει το δικό σου, θα πληρώσει από της άλλης εταιρείας που είναι εγκαταστημένη εκεί και δεν έχει κόστος μεταφοράς. Αντιληπτό, αυτά είναι τα τρία βασικά σενάρια. Έχεις κάτι να πεις. Αυτά είναι τα τρία βασικά σενάρια. Έτσι. Τα τρία βασικά σενάρια που μπορούν να εξηγήσουν ή που χρησιμοποιούν τη βιογραφία για να περιγράψουν τις επιπτώσεις. Μα όχι, τους λόγους για τους οποίους έχουμε FTI από τις επιπτώσεις. Αφού, λοιπόν, καταλήξαμε στα τρία βασικά σενάρια, για να δούμε πώς διαφοροποιούνται οι επιπτώσεις στις εμπορικές ροές των διεθνών άμεσων επενδύσεων, όταν έχουμε αυτά τα διαφορετικά σενάρια. Και δείτε, όταν έχουμε άμεσες επενδύσεις που γίνονται λόγω αυτού του πράγματος, η επίπτωση στις εισαγωγές και στις εξαγωγές είναι αρνητική. Γιατί είναι αρνητική? Γιατί όταν το κεφάλαιο μεταφέρεται από τη μια περιοχή στην άλλη, προσπαθώντας να αξιοποιήσει τις διαφορές που υπάρχουν στις αμοιβές των συντελεστών παραγωγής, μεταφερόμενο της εξισοροπής. Και όσο της εξισοροπής, σύμφωνα με την κλασική θεωρία εμπορίου των Χέξεν και Όλυμ, πάβει να υπάρχει λόγος για διεθνές εμπόριο. Το διεθνές εμπόριο διενεργείται ως απόρεια των διαφορών στη σχετική αυθονία κεφαλαίου και εργασίας, εις συντελεστών παραγωγής. Όταν λοιπόν το κεφάλαιο μετακινείται και την εξισοροπεί αυτή τη διαφορά, είναι αυτό που βλέπαμε πιο μπροστά στην προηγούμενη ώρα. Δρά ως υποκατάστατο αυτών των εμπορικών ροών και τις ακυρώνει, τις μειώνει. Εδώ, στην χωρική ανάλυση, δεν υπάρχει κάποιο καθαρό συμπέρασμα. Βασικά. Δείτε όμως. Όχι, βασικά, κατά βάση. Ως προς τις επιπτώσεις της εισαγωγής. Κατά βάση, θα το δείτε μετά, θα το συζητήσουμε με τα υπόλοιπα. Κατά βάση, δεν έχει κάποια καθαρή επίπτωση. Ωραία. Ή έχει αρνητική, όταν έχουμε τέτοιας μορφής FDI, ξένες άμεσες επενδύσεις. Στο τρίτο σενάριο, επίσης, εδώ είναι αρνητικό. Η επίπτωση εδώ είναι αρνητική. Γιατί είναι αρνητική, αλλά για άλλο λόγο. Προσέξτε, για άλλο λόγο. Όσο εγώ ήμουν εγκατεστημένος στη Γερμανία και είχα πελάτες στη Γαλλία, τι έκανα, τι έκανε η host country, τι έκανε, εισήγαγε από μένα. Τώρα που εγώ, άρα υπάρχουν εισαγωγές, τώρα που εγώ πάω από εκεί, μεταφέρω τα κεφαλαία μου, πάβει να εισάγει από μένα, γιατί παράγεται εκεί το προϊόν μου. Άρα είναι αρνητική και εδώ η επίπτωση του FDI στις εισαγωγές της host country από την origin. Ωραία. Βέβαια, για άλλο λόγο, για άλλες αιτίες. Δίπλα, επίσης, no obvious effect. Δεν έχουμε καθαρή επίπτωση. Τι λέει η βιβλιογραφία, έτσι, και η θεωρητική και η εμπειρική. Τώρα, λέμε βασικά αυτό, αλλά έχουμε στον κόσμο και το φαινόμενο των θυγατρικών. Αυτό επίσης τώρα σαν επιχείρημα εντάσσεται σε αυτήν την θεωρία των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Και τι λέει το συγκεκριμένο. Λέει ότι όταν το κεφάλαιο μετακινείται από μία περιοχή σε μία άλλη, διατηρεί σε μικροοικονομικό ή επιχειρηματικό επίπεδο, διατηρεί συνδέσεις της εξαγοραζόμενης επιχείρησης ή της δημιουργούμενης επιχείρησης εκεί. Οργανωτικές, διοικητικές συνδέσεις. Αναγνωρίζει δηλαδή και την ταυτότητα των φυσικών προσώπων από πίσω. Και, για δείτε, σε αυτή την περίπτωση λέμε ότι οι επιπτώσεις των ξέων άμεσων επενδύσεων, και από τα τρία σενάρια προερχόμενες, στις εμπορικές ροές, τόσο των εξαγωγών όσο και των εισαγωγών, εκτός από αυτή την τελευταία περίπτωση, είναι θετικές. Γιατί, να δούμε το λόγο. Και στα τρία σενάρια ο λόγος είναι ο εξής. Όταν ανοίγεις μία θυγατρική σε μία άλλη περιοχή, γιατί μπορεί να την άνοιξες, μπορεί να άνοιξες γιατί αυτή η θυγατρική εκεί παράγει φθινότερα. Δηλαδή, τι κάνουν οι αυτοκίνητοι μηχανίες, παράγονται ένα αυτοκίνητο που αποτελείται από χίλια διαφορετικά μέρη. Ποιο? Όχι, αυτό είναι εδώ. Εδώ είναι αυτό που λες. Εδώ ακόμα έχει να κάνει με το... Αυτό που αξιοποιούμε είναι το κόστος παραγωγής. Έτσι, το κόστος παραγωγής. Αν εξαρτήτου που θα το πουλήσουμε. Λοιπόν, τι κάνω, στέλνω... Δεν μεταφέρω όλο το εργοστάσιο όμως στην Τσεχεία. Αγοράζω ένα εργοστάσιο στην Τσεχεία. Κάνω λοιπόν εξαγωγή κεφαλαίου. Και μεταφέρω εκεί την παραγωγή, ξέρω εγώ, των ελαστικών, του κινητήρα. Τις παραγωγές, δηλαδή, που είτε γιατί είναι έντασης εργασίας, είτε γιατί εκεί έχουν μια τεχνονοσία ιδιαίτερη, τις παραγωγές τελώς πάντων, των ενδιάμεσων προϊόντων, στις χώρες που πήγα το κεφάλαιό μου, οι οποίες είναι πιο φθηνές, πιο προσωδοφόρες. Κι άρα, συνολικά, από το να το παράξω εγώ τον κινητήρα, που για τους χύψης λόγους μου είναι πιο ακριβό, το παράγω εδώ πέρα και έχω μεγαλύτερα αφέλη. Προσέξτε όμως, αυτό δημιουργεί ανάγκες εισαγωγών. Γιατί από πού θα πάρει η θυγατρική της Daimler στην Τσεχεία την πρώτη ύλη της για να παράξει τον κινητήρα. Ναι, ή από την ίδια την μητρική, ή από εκεί που παίρνει η μητρική. Άρα θα κάνει εισαγωγές. Βλέπετε, θα εγγράφονται εισαγωγές, αναπτύσσονται εισαγωγές της hosting Country από την Origin. Γιατί, γιατί η θυγατρική σου, τα ημιέτημα που χρειάζεται τα παίρνει από τη μητρική της. Όχι μόνο όμως οι εισαγωγές, αναπτύσσονται και οι εξαγωγές. Γιατί πού θα πουλήσει τον κινητήρα που θα κάνει θυγατρική σου στη Honda. Όχι, στη μητρική της. Εξαγωγή, αυτό είναι το λεγόμενο, όχι αυτό δεν είναι το reversing porting ακόμα, έρχεται με δά. Ωραία. Τώρα δείτε, αυτά για την χωρική ανάλυση. Εδώ, το ίδιο, το ίδιο. Όταν έχουμε να κάνουμε με πολυεθνική, που ανοίγει τη θυγατρική της, η McDonald's με τα franchise που ανοίγει, όχι μόνο, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις ανοίγει, αναπτύσσει το δίκτυο της με franchise, δραστηριότητες. Αλλά από πού αγοράζουνε τα McDonald's που θα ανοίξουν εδώ την πρώτη ύλη. Το ψωμάκι. Μπορούν, θα μπορούσαν. Αλλά είναι η τακτική της εταιρείας, είναι η τακτική του ομίλου, γιατί έτσι αξιοποιεί κάποιες δικές εγκαταστάσεις, που έχει κάπου αλλού δομημένες καλύτερα, παράχει οικονομίες κλίμακος, γιατί να πάρει να ψωνίσει από το τοπικό αρτοπαραγωγό. Θα μπορούσε να πάει, εάν μπορεί να διασφαλίσει, για παράδειγμα, ότι η ποιότητα θα είναι ακριβώς αυτή που θέλει, και η ποιότητα δεν είναι το καλό, τα χαρακτηριστικά του. Μπορεί να μην θέλει το πολύ καλό, μπορεί να θέλει αυτά τα χαρακτηριστικά που έχει τα συγκεκριμένα. Και το κόστος επίσης. Λοιπόν, προσέξτε. Προσέξτε. Προχωράμε. Υπάρχει και μια τρίτη κατηγοριακή εδώ. Βασικά λοιπόν συμβαίνουν αυτά. Αν έχουμε θυγατρικές, έχουμε εκείνα, προσαρμογή κατανοντικών προτιμήσεων. Τι σημαίνει αυτό? Αυτό που έχει διαπιστώσει σαν ένα πρόσθετο σενάριο ή περίπτωση η Διεθνής Βιογραφία είναι ότι, θυμηθείτε, μια άλλη βασική υπόθεση στα τέλειου ανταγωνισμού, παραδοσιακά υποδείγματα ή κατανοντικές προτιμήσεις, λέγαμε, και το πουλήσαμε τότε έτσι, είναι παντού ίδιες. Δεν είναι ίδιες. Δεν είναι ίδιες. Και όχι μόνο δεν είναι ίδιες, προσαρμόζονται. Όταν ένα εργοστάσιο έρθει και γίνει μέσα στην περιοχή σου, κάτι το οποίο εσύ πλέον το θεωρούσες ξένο, δεν θα το αποδεχθείς. Δεν θα αυξηθεί, δεν θα προσαρμοστεί κατανοντική συμπεριφορά, ώστε να προτιμά κάτι που θεωρούσες αγόμενο και τώρα να το αντιμετωπίζει ως οικείο. Και όχι μόνο, προσέξτε, η προσαρμογή των κατανοντικών συμπεριφορών δεν έχει να κάνει μόνο με το ίδιο το προϊόν που παράγει το εργοστάσιο που εισήλθε, που εισήλθε, είναι λάθος έκφραση, το εργοστάσιο που παρήγαγε των ξένων συμφερόν των κεφάλαιων που έχει έρθει στη χώρα, που παράγει. Δεν προσαρμόζεται μόνο σπρος αυτό, προσαρμόζεται και σπρος άλλα συνοδευτικά ή και άσχετα προϊόντα. Πείτε μου τι κάνετε στο Ikea όταν τελειώνεται τις αγορές σας. Τι τρώτε, τι τρώτε, hot dog, σουηδικά και και φτεδάκια σουηδικά, meatballs. Και τι άλλο κάνετε εκεί τρώτε και εκείνα τα πολύ περιγραφή γλυκά που έχετε. Προσαρμόζεται λοιπόν η δική μας συμπεριφορά, δεν θα το τρώγατε ποτέ αυτό, σας το υπογράφω. Ωραία, ωραία, εσύ θα τα τρώγεις. Δεν λέω προσέξτε, προσέξτε λίγο παιδιά, δεν θα το τρώγατε όχι γιατί είναι κακά ή άσχημα, γιατί δεν σας είναι η Ikea αυτό που λέει ο συνάδελφος. Αλλά προσαρμόζονται οι κατανοητικές συμπεριφορές για αυτό το λόγο, γιατί η ισροή κεφαλαίου κάνει πιο ικείο το κοινωνικό συμπεριφερειακό περιτήληγμα όλης αυτής της νοοτροπίας. Λογικό είναι. Ως εκ τούτου, επειδή λοιπόν προσαρμόζονται και οι διαφοροποιημένες κατανοητικές προτιμήσεις, έχουμε και εδώ μια επίπτωση θετική. Αυτό όμως δεν έχει να κάνει με τη ζήτηση. Βεβαίως έχει να κάνει με τη ζήτηση, βεβαίως. Αλλά δεν θα αποκριστήκα σε αυτά τα ιδιοπρόταση. Όχι, πρόσεξε, πρόσεξε. Αυτά τα σενάρια απαντούν στο ερώτημα γιατί μετακινήθηκε το κεφάλαιο. Γιατί μετακινήθηκε. Δεν το ξέρει αυτό, δεν το έχει υπόψτου, δεν τον ενδιαφέρει. Να σου πω και κάτι. Το ΕΚΕ όταν άνοιξε στην Ελλάδα άνοιξε για να πουλάει τα κεφτεδάκια της τάδας της Σουηδικής Εταιρείας. Όχι. Είναι παράπλευρες αυτές οι επιπτώσεις στο μακροοικονομικό πλαίσιο, που συμβαίνουν παρά το γεγονός ότι το σενάριο για το οποίο, που εξηγεί μάλλον το λόγο για τον οποίο μετακινήθηκε το κεφάλαιο, είναι αυτό, είναι αυτό, είναι το άλλο. Εντάξει. Ναι, είναι, έχουν να κάνουν τη ζήτηση, εκείνες προκύπτουν από τη συμπεριφορά της ζήτησης, αλλά δεν σχετίζονται με τους λόγους που προκάλεσαν την αρχική κινητικότητα του κεφαλαίου. Και επίσης από εδώ έχουμε, εδώ μιλάμε τώρα για τις εξαγωγές, τελειώνουμε σε λίγο. Σας θυμίζω, από τη μια οι επιπτώσεις των FDI στις εισαγωγές της χώρας που δέχεται τα FDI, από εισαγωγές της χώρας αυτής, από την χώρα αυτή. Τώρα έχουμε να κάνουμε με το άλλο πράγμα εδώ, με το άλλο φαινόμενο, τις επιπτώσεις της εξαγωγές. Δείτε, θα είχε νόημα να έχω εδώ στήλη που να λέει οι επιπτώσεις της εξαγωγές μας στη Σουηδία, πώς επηρεάζονται από το Ikea όταν προσαρμόζουν τις δικές μας κατονοδικές προτιμήσεις. Όχι, προφανώς. Μιλάμε τώρα για τις εξαγωγές της δικές μας στη Σουηδία. Έχει νόημα κάτι άλλο όμως. Έχει νόημα οι λεγόμενες οικονομίες κλίμακας. Τι λέει αυτό, λέει το εξής. Για δύο λόγους, παρένθεση, για δύο λόγους, συναδέλφεις και συνάδελφοι, έχουμε ατελείς ανταγωνισμούς, αν πάμε να τους συγκεντρώσουμε όλους, να τους δηματοποιήσουμε. Ο ένας λόγος είναι ότι έχουμε διαφοροποίηση προϊόντων και ο δεύτερος λόγος είναι ότι έχουμε οικονομίες κλίμακας. Που σημαίνει ότι όταν έχεις οικονομίες κλίμακας, ο λόγος για να παράξεις φθηνά δεν είναι μόνο οι διαφορετικές συνθήκες ή τα διαφορετικά κόστι των συντελεστών παραγωγής, είναι και η αύξηση της παραγωγικότητας της συνολικής της μονάδος μέσα από την αύξηση του μεγέθους της. Μεγαλώνει μια μονάδα παραγωγής, αποκτά δυνατότητες να παράξει με χαμηλότερο κόστος μέσω. Το γιατί, ίσως, θα έχουμε την ευκαιρία να το συζητήσουμε στην πορεία. Όταν λοιπόν έχεις και έχουμε τέτοια χαρακτηριστικά στην τεχνολογία της σύγχρονη οικονομίας κλίμακας, η είσοδος κεφαλαίου από το εξωτερικό συμβάλει ώστε οι μονάδες ειδικές μας που δέχονται την είσοδο αυτού του κεφαλαίου, τι να κάνουν, να μεγαλώνουν, να διευρύνονται, να κάνουν επενδύσεις, να αλλάζουν κλίμακα. Και καθότι αλλάζουν κλίμακα παράγουν και φθινότερα. Και αφού παράγουν φθινότερα μπορούν να πουλήσουν και στο εξωτερικό, προφανώς, αλλά που μπορούν να πουλήσουν και στο εξωτερικό. Να λοιπόν, γιατί η ύπαρξη οικονομιών κλίμακος σημαίνει θετικές επιπτώσεις από τις ξένες άμεσες επενδύσεις, προσέξτε, στις εξαγωγές μας. Και μάλιστα, αυτό έχει ένα ενδιαφέρον, αυτή είναι η λεκόμενη περίπτωση του reverse importing. Το τελευταίο που είπατε, μπορώ να σας αναφέρω ένα παράδειγμα, αν πάει και σε αυτή την λατουργία. Ναι. Παραδείγμα, τους χάρις των λίβους. Ναι. Πέρα από τα γερμανικά προϊόντα, έχει βασάρει και κάποια ελληνικά προϊόντα. Το τυρί λιμπάδιες, δηλαδή, το οποίο προφανώς βάζει το εξάρτη και στα εποκατάσταση. Μπράβο. Μπράβο, υπάρχει να είναι σωστό αυτό που λέω, είναι πολύ σωστό το παράδειγμα. Είναι πολύ σωστό και δεν είναι και τόσο άμεση η επίπτωση. Δηλαδή, τι έγινε, ήρθε κεφάλαιο, διαμόρφωσε μεγάλες αλυσίδες εμπορικές, που δεν υπήρχαν ή τουλάχιστον τις ενίσχυσε ή τις έκανε και μία άλλη, έτσι, μέσα από τις οποίες ντόπιες παραγωγές, που δεν είχαν δίοδο στο λιγοπολιακό περιβάλλον των ελληνικών σούπερ μάρκετ, βρίσκουν δίοδο και επειδή βρίσκουν δίοδο, ανοίγει η αγορά για αυτούς. Από εκεί που παρήγαν το συγκεκριμένο τυρί για να πουλήσει μόνο στα 15 χωριά της περιοχής του, τώρα παράγει, δεν είχε πρόσβαση στο Μασούτη, και τώρα παράγει μέσω του Λίντου και βρήκε εκεί πρόσβαση και μπορεί και παράγει πλέον για 50 χωριά. Και αφού παράγει για 50 χωριά, ανεβαίνει η κλίμα κάτω. Πήγε στην τράπεζα ΑΒΓ και είπε δώσε μου αφού εγώ έχω σύμβαση με αυτόν, δώσε μου κεφάλαιο για να κάνω να ανοίξω την παραγωγή μου, ανεβαίνει η κλίμα κάτω. Και δηλαδή ανεβαίνει η κλίμα κάτω, παράγει και πιο φθηνά, παράγει και μεγάλες ποσότητες, μπορεί να εξάγει κιόλας. Reverse. Reverse importing. Η περίπτωση των οικονομιών κλίμακων μπορεί να έχει και το αντίστροφο αποτέλεσμα στην διαδικασία την εμπορική. Δηλαδή, έφυγε κεφάλαιο, πήγε στην Κίνα, γιατί πήγε στην Κίνα, γιατί εκεί έχει μεγάλη αγορά. Που να πήγε, γιατί έχει μικρό κόστος. Μπορεί να πήγε όμως και γιατί έχει μεγάλη αγορά. Πήγε στις Συνδίες γιατί έχει μεγάλη αγορά. Και αφού έχει μεγάλη αγορά, το κεφάλαιο που εγκαταστάθηκε εκεί, άρχισε να μεγαλώνει την παραγωγή δραστηριότητα. Και μεγαλώντας την παραγωγή δραστηριότητα, αυτή είναι το προϊόν του και απέκτηση οικονομίας κλίμακος. Ή βελτιώθηκε η ποιότητά του. Και τι κάνει λοιπόν, το εξάγει πίσω στην μητρική χώρα το προϊόν αυτό. Αυτές είναι οι περίπτωσες του reverse importing. Δηλαδή, η χώρα αυτή αντέστρεψε τη διαδικασία της αγωγής της. Έχουμε και άλλου reverse importing, τώρα που το βλέπω και το θυμάμαι. Έχουμε και εδώ, στις στιγατρικές. Προφανώς, έτσι. Δηλαδή, ανοίγω εγώ αυτό που σας έλεγα πιο μπροστά. Ανοίγει το εργοστάσιο της Γερμανίας στη Βραζιλία ένα χώρο παραγωγής. Η Daimler έχει ένα μεγάλο εργοστάσιο παραγωγής τρακτόρων στη Βραζιλία. Και εισάγει πίσω στην Ευρώπη και στη Γερμανία τράκτορες Daimler, που έχουν όμως παραχθεί εκεί. Επίσης, κάποιες άλλες διαφοροποιήσεις που μπορείτε να βρείτε ως προς αυτά τα επιχειρήματα είναι πέρα ότι κάποια είναι supply driven, κάποια demand driven. Κάποια έχουν να κάνουν με την ύπαρξη θυγατρικών ή όχι, ή με την προσαρμογή των καταλλοδικών προθυμίσεων, ή με τις οικονομίες κλίμακος. Επίσης, κάτι άλλο που μπορείτε να διαφοροποιήσετε σε αυτές τις επιπτώσεις είναι ότι κάποιες είναι οι κλίμακα στην οποία εμφανίζονται. Κάποιες εμφανίζονται σε κλαδικό επίπεδο, κάποιες άλλες εμφανίζονται μακροοικονομικά. Αυτό που ανέφερα ο συνάλφος, εμφανίζεται μακροοικονομικά το παράδειγμα. Δηλαδή δεν αφορά τον κλάδο, δεν περιορίζεται η επίπτωση της συσρροής κεφαλαίου στις εμπορικές κινήσεις του κλάδου, αλλά προκαλεί επίπτωση στις εμπορικές κινήσεις άλλων κλάδων, έτσι και ούτω καθεξής. Συμπέρασμα. Είναι ιδιαίτερα πολύ περίπλοκη η βιβλιογραφική επισκόπηση. Λοιπόν, αλλά είναι και χρήσιμη, έτσι, και μπορεί να είναι και δημιουργική. Και πέρα από τις ηθικοπλαστικές προσεγγίσεις, το ζήτημα εδώ είναι το εξής. Ότι εν τη αυτή περιπτώση υπάρχουν θετικές, υπάρχουν και ανοιτικές σχέσεις μεταξύ ξεωνάμεων εμπεδίσεων και εμπορικών ροών, τόσο των εισαγωγών όσο και των εξαγωγών, δεν επανάκια το να πει κανείς ότι θέλω ή δεν θέλω την ξένη άμεση επένδυση γιατί μου δυσκολεύει ή μου διευκολύνει το εμπορικό μου ισοζύγιο, πρέπει πάντα να κρίνεται αναπερίσταση και για να κρίνεται αναπερίσταση πρέπει να υπάρχουν κατάλληλα εκπαιδευμένοι, καταρτισμένοι και με θέληση συνάδελφοι, όπως και εσείς που αυτή τη στιγμή έχετε την πομονή να συζητάτε μαζί μου. Α, υπάρχουν και άσχημες, υπάρχουν και οικολογικοί και κοινωνικοί και πολλοί άλλοι παράγοντες. Τίποτα δεν είναι πανάκια, όλα έχουν και τη θετική και την αντική τους πλευρά. Τελειώσαμε. |
