| σύντομη περιγραφή: Καλώς ήρθατε στο τελευταίο μάθημα. Έχουμε σταματήσει στην επανεξέταση του κειμένου για την σκληρούλα τηχελώνα, έτσι όπως μεταφράστηκε στην ελληνική από το Ιταλικό Ινστιτούτο. Πριν από το σημερινό είχαμε μιλήσει για βασικές αρχές που πρέπει να ακολουθεί ο μεταφραστής ή ο δάσκαλος που παρουσιάζει μεταφρασμένη λογοτεχνία μέσα στην τάξη. Οι αρχές αυτές, τώρα που θα αναφέρω ξανά για να τις θυμηθούμε, δεν είναι αρχές που καλύπτουν μόνο τον τομέα της μετάφρασης λογοτεχνίας, είναι γενικώς αρχές που καλύπτουν την διαπολιτισμική μετάφραση, είτε γίνεται σε ένα δικαστικό έγγραφο, είτε γίνεται σε ένα κοινοτικό έγγραφο, είτε γίνεται σε μια επιστολή ιδιωτική. Για να δούμε λοιπόν ποιες είναι αυτές οι αρχές, έτσι όπως τις είδαμε και χθες. Πρώτα πρώτα, θα πρέπει η μετάφραση να δημιουργεί πραγματική ανταλλαγή δεδομένων. Το παράδειγμα που είχα δώσει ήταν της ζυγαριάς, έτσι όπως ήταν οι παλιές ζυγαριές και θα πρέπει ότι υπάρχει από τη μία πλευρά να υπάρχει και από την άλλη. Να υπάρχει δηλαδή ένα ισοζύγιο πληροφοριών. Ό,τι υπάρχει στο πρωτότυπο θα πρέπει να υπάρχει και στη μετάφραση. Ό,τι πληροφορία και νόημα υπάρχει στο πρωτότυπο θα πρέπει να περνιέται και στη μετάφραση. Επομένως θα πρέπει να υπάρχει μια ανταλλαγή δεδομένων η οποία να είναι ισοζυγισμένη. Το δεύτερο που πρέπει να συμβαίνει είναι η μετάφραση πρέπει να σπάει φράγματα, πρέπει να σπάει σύνορα. Τι σημαίνει αυτό? Όποιο κι αν είναι το κειμενικό είδος, από λογοτεχνία μέχρι ειδικό κείμενο, η μετάφραση θυμίζω ότι πρέπει, είτε διαβάζουμε το πρωτότυπο, είτε διαβάζουμε το μεταφρασμένο κείμενο, να μην έχει απώλειες καθώς περνάμε γλωσσικά σύνορα και πολιτισμικά σύνορα. Το τρίτο σημείο που είχαμε συζητήσει στο προηγούμενο μάθημα ήταν της αμοιβεότητας. Δεν είναι δυνατόν να κάνουμε μια μετάφραση, κατά την οποία να αισθανόμαστε ότι ανοίγουμε έναν διάλογο, ένα παιχνίδι, δηλαδή κατανόησης και αναπαραγωγής κειμένων, από γλώσσα σε γλώσσα, εμείς με κάποιον συγγραφέα μόνον του πρωτότυπου ή με κάποιον ομιλητή ενός πρωτότυπου. Πρέπει οπωσδήποτε να ανοίγει ένας διάλογος με τη μεσολάβησή μας στην μεταφραστική, ανάμεσα σε αυτόν που θα διαβάσει το τελικό μας κείμενο, τη μετάφραση μας στην τελική μορφή και στον συγγραφέα του πρωτότυπου. Πώς μπορεί να γίνει αυτό? Αυτό μπορεί να γίνει μόνον αν ο κάθε μεταφραστής αισθάνεται ότι κάθε φορά που μεταφράζει, αυτό που θα διαβαστεί από οποιοδήποτε άλλο, θα είναι διαβασμένο από αναγνώστες, σαν να ξέρουν τη γλώσσα του πρωτότυπου, να αισθάνεται δηλαδή ο μεταφραστής ότι συνέχεια θα ελέγχεται για τη μετάφρασή του. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Πέρα από αυτό είχαμε μιλήσει για lifestyle, ότι πρέπει να μπορεί να περνάει ο τρόπος ζωής στο κείμενο του πρωτότυπου, έτσι όπως φαίνεται στο κείμενο του πρωτότυπου, να μπορεί να περνάει και στο κείμενο της μετάφρασης, να μπορεί να φτάνει μέχρι τον αναγνώστε της μετάφρασης. Όλα αυτά στα λόγια άλλωτε φαίνονται εύκολα, άλλωτε φαίνονται δύσκολα, στην πράξη, απαιτούν επάνωτε προσπάθεια, απαιτούν να κάνουμε ερμηνευτικές και φορμαλιστικές προσεγγίσεις τόσο στο πρωτότυπο όσο και στη μετάφραση. Υπάρχει όμως ένα σημείο που εμείς λόγω της ιστορίας μας ενδεχομένως έχουμε κάποιες δυσκολίες να το διαχειριστούμε ως μεταφραστές. Η ελληνική γλώσσα έχει μια ιστορία από τα χρόνια του ομήρου μέχρι σήμερα και πριν από τα χρόνια του ομήρου ακόμα. Το πρόβλημα είναι ότι εμείς νομίζουμε ότι κάθε φορά που συναντούμε μία λέξη που θυμίζει κάποια ελληνική σε ξένη γλώσσα, νομίζουμε ότι ακριβώς σημαίνει το ίδιο που σημαίνει και σε εμάς. Άλλοτε όντως συμβαίνει έτσι και τα πράγματα είναι πιο εύκολα, άλλοτε όμως συμβαίνει κάτι άλλο και τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα. Άλλοτε δηλαδή μία λέξη που θυμίζει κάποια αρχαία ελληνική που και σήμερα ακόμα για μας έχει το ίδιο νόημα με την αρχαιότητα, με αυτό που είχε την αρχαιότητα, αυτό σε μία ξένη γλώσσα δεν το συναντάμε πάντοτε. Άλλοτε δηλαδή είναι διαφανής και άλλοτε είναι ψευδοδιαφανής μία λέξη που στη μορφή μοιάζει να είναι όμια με κάποια ελληνική. Πριν από χρόνια, πριν από αρκετά χρόνια στη δεκαετία του 90 είχα δοκιμάσει από το 91 μέχρι και το 97, κάθε φορά την πρώτη μέρα που συναντούσα καινούργιους φοιτητές πρώτης εγγραφής στο μάθημά μου το υποχρεωτικό της μετάφρασης, το Τμήμα Ιταλικής Φιλολογίας, είχα δοκιμάσει μία άσκηση την οποία θέλω τώρα να την κάνουμε μαζί. Θα ήθελα να γράψω τις εξής λέξεις. Συνέδριο, Σύνδρομε, Συνουζία, Επιτέτικο, Αντιζυνουάστα, Ερωτόλογο, Συνταγματικό, Άτομο, Παραγότζικο, Συμβίωση, Επίμακο, Αερόλογο, Αντιπήρικο, Πυρόφυλο, Τσινόφυλο, Ελλειογραφία, Έλλημπος, Προβλέμμα, Φανάτικο, Σετικίσμο, Σκόπο, Τέμα, Κριτέριο, Εκολόγικο. Αυτές τις λέξεις τις έδινα την πρώτη μέρα που μπαίνανε στην τάξη οι φοιτητές μου και ζητούσα να μου πούνε τι νομίζουν ότι σημαίνουν ελληνικά αυτές οι λέξεις. Γράφαν λοιπόν οι φοιτητές τι σημαίνουν ελληνικά αυτές οι λέξεις. Δεν κρατούσαμε ποτέ επωνυμία πάνω σε αυτά τα χαρτιά. Γράφαν ένα σύμβολο οι φοιτητές και αυτό το σύμβολο το θυμόντουσαν και το κρατούσανε ώστε να το ξαναχρησιμοποιούνε όσες φορές θα παίρνανε φύλλα αυτής της άσκησης στην ίδια μέρα ή στις επόμενες προσεχής μέρες κάθε φορά που ακολουθούσανε και έτσι μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει όλη την πορεία τους σε αυτή την άσκηση χωρίς ποτέ να φαίνονται τα ονόματά τους. Εφόσον έχετε γράψει και εσείς τις λέξεις θα ήθελα εδώ να σταματήσετε λίγο να ασχολείστε με το βίντεο και θα ήθελα αφού πρώτα σημειώσετε κάθε λέξη τι νομίζετε ότι σημαίνει να ακούσετε τι κάναν αυτοί οι φοιτητές. Φοιτητές όμως που το συμπληρώναν από το 91 μέχρι το 97 και όχι ένας και δύο, πάρα πολλοί φοιτητές. Όλοι οι φοιτητές που κάθε χρόνο κάναν πρώτη εγγραφή στο ιταλικό, δηλαδή 80 φοιτητές το χρόνο. Για το συνέδριο οι φοιτητές γράφανε ότι σημαίνει συνέδριο, ενώ στην ιταλική γλώσσα σημαίνει εβραϊκή συναγωγή. Για το σύντρομε αφήναν καινό, δεν ξέραν τι να γράψουν. Αυτό όμως και στα ελληνικά σημαίνει σύνδρομο. Οι δυσκολίες τώρα είναι διαφορετικού τύπου στο συνέδριο και στο σύντρομε, θα τα συζητήσουμε αυτά κάποια άλλη στιγμή. Συνουσία. Οι φοιτητές γράφανε συνουσία, ενώ στην ιταλική γλώσσα είναι ορολογία της θεολογίας και σημαίνει τριαδική θεότητα. Επιθέτικο. Οι φοιτητές γράφανε επιθετικός και το εννοούσαν επιθετικός άνθρωπος ή επιθετική πράξη, ενώ στην ιταλική γλώσσα σημαίνει σχετικός με επίθυμα. Αυτό δηλαδή που βάζουμε σαν κατάληξη στο τέλος μιας λέξης και αλλάζουμε τη σημασία της ή προσδιορίζουμε σημασιολογικά τη λέξη στενότερα. Αντισυνουσιάστα. Εδώ βάζανε κενό. Εδώ είναι πάλι ο όρος της θεολογίας που σημαίνει αντιτριαδική ερμηνεία θεότητας. Ερωτόλογο. Εδώ πάλι βάζανε κενό. Στην ιταλική γλώσσα σημαίνει σεξολόγος. Για το συνταγματικό γράφανε ως ερμηνεία συνταγματικός με την έννοια τη θεσμική, ενώ στην ιταλική γλώσσα είναι ο όρος της γλωσσολογίας και σημαίνει συνταγματικός με την έννοια τη γλωσσολογική. Δηλαδή συστατικό, δηλαδή συντακτικός άξονας μιας φράσης, ενός παραδείγματος γλωσσικού. Άτομο. Γράφανε άτομο ως έμψυχος στη μετάφρασή τους, ενώ στην ιταλική γλώσσα χρησιμοποιείται μόνο με τον όρο της χημίας. Παραγκότσικο. Γράφανε στη μετάφρασή τους παραγωγικός με την έννοια του ανθρώπου ή της πράξης. Ενώ στη γλωσσολογία χρησιμοποιείται μόνο με την έννοια των παραγωγικών κανόνων με τους οποίους κανόνες όταν τους χρησιμοποιούμε μπορούμε από μία λέξη να δημιουργήσουμε άλλες λέξεις ή από μορφήματα να δημιουργήσουμε σύνθετες λέξεις. Συμβιώζει. Συμβίωση. Το γράφανε με την έννοια συμβίωση ανθρώπων ενώ είναι όρος της βιολογίας στην ιταλική γλώσσα και σημαίνει συνήπαρξη ειδών. Επίμακο. Το μεταφράζανε ως επίμαχος ενώ στην ιταλική γλώσσα είναι το όνομα ενός τροπικού πτηνού. Αερόλογο. Το μεταφράζανε οι περισσότεροι φοιτές ως φαφλατάς, ως αερολογία ενώ στην ιταλική γλώσσα είναι ο μετεωρολόγος ο οποίος ασχολείται ειδικά με τους ανέμους. Αντιπύρικο. Αφήναν κενό. Στην ιταλική γλώσσα σημαίνει αντιπύρικος. Πυρόφυλο. Αφήναν κενό. Σημαίνει πειράντοχος στην ιταλική γλώσσα. Τσινόφυλο. Αφήναν κενό. Σημαίνει κοινόφυλος δηλαδή αυτός που αγαπάει τους σκύλους. Ελιωγραφία. Αφήναν κενό. Στην πραγματικότητα σημαίνει ηλιωγραφία στην ιταλική γλώσσα. Έλιμπους. Αφήναν κενό. Είναι είδος ελικοπτέρου στην ιταλική γλώσσα. Προβλέμα. Όντως γράφαν πρόβλημα και όντως είναι πρόβλημα και στην ιταλική γλώσσα η σημασία. Φανάτικο. Ελληνικά και ιταλικά όντως σημαίνει φανάτικος. Αυτό το βρίσκανε. Σετιτσίσμα. Αφήναν κενό. Σκεπτικισμός στην ιταλική γλώσσα. Σκόπο. Γράφανε στόχος. Σκοπός. Μπορούσανε και το προσδιορίζαν αυτό. Τέμα. Σωστά. Βρίσκανε ότι σημαίνει θέμα και στα ελληνικά και στα ιταλικά. Κριτέριο. Γράφαν πάλι θέμα οι περισσότεροι στην ελληνική γλώσσα ότι σημαίνει ενώ σημαίνει απλά κριτήριο. Δεν ξέρω γιατί κάνανε αυτό το λάθος. Δεν μπορώ να το προσδιορίσω τη συζήτηση που θα κάνουμε. Εκολόγικο. Οικολογικός και στην ιταλική και στην ελληνική γλώσσα. Εκείνο που είναι ολοφάνερο φάνηκε εδώ είναι πως οτιδήποτε υπήρχε στην γενική γλώσσα και στα ιταλικά και στα ελληνικά μπορούσαν να το αντιληφθούν συνήθως εύκολα και είχανε μεγάλη ευκολία να μεταφράσουν οποιοδήποτε όρο είχε την ίδια σημασία στην ελληνική γλώσσα και στην ιταλική γλώσσα. Όταν όμως άλλαζε η σημασία στην ιταλική γλώσσα σε σχέση με τη σημασία που η γλωσσική κοινότητα, η ελληνική, έδινε στον όρο ή στη λέξη στην ελληνική γλώσσα, όταν είχαν λοιπόν τέτοια προβλήματα, δηλαδή όταν ήτανε απέναντι σε μία μορφή λεξιλογική η οποία ήταν στην πραγματικότητα νοηματικά διαφανής γιατί σήμανε κάτι άλλο στα ιταλικά, κάνανε μεταφραστικές εφευρέσεις. Επομένως υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα στη μετάφραση. Δεν μπορούμε να έχουμε εύκολη μετάφραση όταν έχουμε λέξεις που θυμίζουν ελληνικές λέξεις. Εκεί μπορεί να κάνουμε λάθος, εκεί μπορεί να γίνουν πολύ σοβαρά λάθη αν δεν μπορούμε να διαχειριστούμε το πώς θα αποδώσουμε σημασία, με ποιους μηχανισμούς θα αποδώσουμε σημασία στις λέξεις. Θα ήθελα λοιπόν να σας δείξω τι ακριβώς έγινε και πώς φάνηκε ότι τα εννοούσαν αυτά που γράφανε οι φοιτητές. Πήραν ένα ψευδοκείμενο, ένα ψευδοκείμενο το οποίο είχε ως εξής. Από το τελευταίο Συνέδριο του Unesco sur l'Aids, υπήρχαν πολλοί αξιολογικοί, συμπτώμενοι σε πολλούς σύμπτωμους του σύνδρομου και αφροντήθηκαν το πρόβλημα της συνουσίας μεταξύ των σύνδρομων. Οι ορθολόγοι παρουσιάζοντας στο Συνέδριο έφεραν τον εαυτικό τους σινταγματικό τους σύνδρομου μεταξύ των σύνδρομων στο σκοπό να κατασκευάσουν το ερωτικό-σεξουαλικό πράγμα των αρτομίων. Όχι όλοι οι στιγμές ήταν παραγωγικοί και υπήρχαν πολλοί δημιουργικοί δημιουργικοί που έφεραν τη δύσκολη σύμπιότητα των αφροντών. Στο πρώτο σημείο του σύνδρομου, κάποιοι παταξυπημένοι έφεραν μέχρι το σημείο που ονομάζονταν αερολογικοί σύνδρομοι. Ο σύνδρομος ήταν δημιουργημένος ακόμα. Οι δημιουργήσεις ήταν δημιουργημένοι σε δεύτερος κριτήριας αντιπαίρισης με τα πιο σοφιστικά μέτρα πυρόφυλλα. Περιτσινόφυλλοι έραν οπρεβίστες σ' άλλη την προϊετσιόναι, εν τη σεγγουάτσιν την πιτούρα μοντέρνα, αν ογκοντούτουνα μεραβιλειόζα μόστραν τη ηλιογραφία. Μολτύσιμοι παρτεξιπάντες αν οσυγγούητο πρόγραμμη δι τζίται οργανιζάται οι νέλιμπους, αλλά ο σκόπος δικονώσεται του τα λαντζόνα βιτσίνου ακόμα, δι εντερέσει τουριστικο έντε κολόγικο. Εδώ συνέβη το εξής ενδιαφέρον. Οι φοιτητές αυτό το ψευδοκείμενο, επειδή νόμιζαν ότι έχει λέξεις οι οποίες υπάρχουν πραγματικά, γιατί με το να είναι αδιαφανείς αυτές οι λέξεις για μας τους Έλληνες, αναγνώστες του ιταλικού κειμένου, ή τουλάχιστον για όσους από μας νομίζαμε ότι κρατούν την ίδια σημασία που έχουν και στην ελληνική γλώσσα, αυτό λοιπόν το ψευδοκείμενο θεωρήθηκε από τους φοιτητές πραγματικό κείμενο και το μεταφράσανε έτσι όπως βλέπαν τις συμμορφίες. Τα μεταφράσανε δηλαδή σαν ένα πραγματικό κείμενο, θεωρώντας τις αδιαφάνειες διαφανείς λέξεις και έγινε αυτό το λάθος που έγινε. Είναι πάρα πολύ σημαντικό όχι μόνο για τους μεταφραστές αλλά και για τους δασκάλους μετάφρασης, για όσους θέλουν να εκπαιδεύσουν άλλους μεταφραστές, για τους ανθρώπους που εργάζονται σαν αναθεωρητές κειμένων, για τους ανθρώπους οι οποίοι εργάζονται και σαν καθηγητές ιταλικής γλώσσας σε φροντιστήρια ή σε σχολεία δημόσια, εργάζονται και σαν μεταφραστές. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι δεν είναι αμοιβαία η μεταφορά των νοημάτων εξαιτίας μεταφοράς μορφών από τη μία γλώσσα σε άλλη γλώσσα. Το ότι δεν υπήρχε η δυνατότητα να βρούνε τα λάθη γιατί ζητήθηκε από τους φοιτητές πριν μεταφράσσουν, να βρούνε τα λάθη που υπήρχαν στο κείμενο. Το ότι δεν εντόπισαν λάθη οι φοιτητές και άρχισαν να το μεταφράζουν σαν ένα ορθό κείμενο, αυτό σημαίνει ότι στο νοητικό τους λεξικό, δεν είχαν αποκτήσει τις αντίστοιχες ιταλικές λέξεις ή δεν είχαν συναντήσει κείμενα όπου μέσα από τα συμφραζόμενά τους, να μπορούν να αποκτήσουν αυτές τις λέξεις μέσα από την ιταλική γλώσσα με την πραγματική τους σημασία. Επομένως εδώ γεννιέται ένα ζήτημα, εντοπίζεται κάτι το οποίο θέλει ιδιαίτερη προσοχή. Καταρχήν, μας λείπουν τα λεξικά που περιέχουν λέξεις οι οποίες στη μορφή τους θυμίζουν ελληνικές λέξεις, στη σημασία τους όμως στις ξένες γλώσσες έχουν άλλο νόημα από ότι στην ελληνική γλώσσα. Αυτό μας λείπει. Επομένως επιφορτίζεται τόσο ο δάσκαλος της μετάφρασης όσο και ο καθηγητής ιταλικών μέσα στην τάξη του, τη σχολική, οπωσδήποτε να εκπαιδεύσει τους φοιτητές του, τους εκπαιδευόμενούς του γενικά, έτσι ώστε να μπορούν αυτό το φαινόμενο να το εντοπίζουν, να προετοιμάζουν τους εκπαιδευόμενους που κάθε φορά βρίσκονται στην τάξη τους, να τους προετοιμάζουν να μην κάνουν τέτοια λάθη. Λάθη δηλαδή εξαιτίας ψευδοδιαφανών σύμμορφων λέξεων μεταξύ ελληνικής και ιταλικής. Λεξικά θα είναι πάρα πολύ χρήσιμο κάποια στιγμή να υπάρξουν. Θα είναι πάρα πολύ ωραίο ο καθένας από μας να αποδελτιώνει τέτοιες λέξεις και κάποια στιγμή να βρούμε έναν τρόπο να δημιουργήσουμε μία βάση, ενδεχομένως ακόμα και στο ιταλικό τμήμα, όπου να αναπτυχθεί μία βάση όντως ψευδοδιαφανών λέξεων εξαιτίας συμμορφίας μεταξύ ιταλικής και ελληνικής. Και γενικότερα, άσχετα αν το παράδειγμα μας είναι από τα ιταλικά, αυτό μπορεί να μας συμβεί στα αγγλικά, μπορεί να μας συμβεί σε οποιοδήποτε άλλη γλώσσα. Έχει δανειστεί κατά την ιστορική της πρόοδο, μέσα στους αιώνες, λέξεις, μορφές, μορφήματα από την ελληνική γλώσσα. Γιατί είναι σχεδόν βέβαιο ότι τα περισσότερα θα έχουν διαφορετική σημασία από αυτήν που εμείς δίνουμε στην ελληνική γλώσσα στις ίδιες μορφές. Στο προηγούμενο μάθημα είχα μιλήσει λοιπόν για ανταλλαγή ισοζυγίου απολύτως ισορροπημένου ανάμεσα στο πρωτότυπο και στη μετάφραση και είχα μιλήσει και για κάτι άλλο. Είχα μιλήσει για την μεταφρασμένη λογοτεχνία μέσα στα σχολεία. Πιστεύω ότι οι συνάδελφοι, το έχω πει και στο προηγούμενο μάθημα, από την ελληνική φιλολογία, ασφαλώς και θα κάνουν εξαιρετικό μάθημα εξαιτίας της κατάρτισής τους στην κρητική λογοτεχνία και ασφαλώς θα μπορούν να διαχειριστούν την κημενική επιφάνεια της μετάφρασης και ασφαλώς θα μπορούν να βάλουν μέσα στο νόημα του έργου τους μαθητές τους. Ωστόσο, εδώ γεννιάται πάντοτε η εξής ανάγκη. Ακόμα και αν δεν πρόκειται να διδάξουν ποτέ οι καθηγητές ξένης γλώσσας στα σχολεία μεταφρασμένη λογοτεχνία στη γλώσσα στην οποία διδάσκουν, καλό θα ήτανε οι συνάδελφοι της ελληνικής φιλολογίας να συνεργάζονται με τους καθηγητές ξένης γλώσσας, ώστε να μπορούνε μία φορά τουλάχιστο να δουνε το πρωτότυπο, γιατί δεν υπάρχει το πρωτότυπο μέσα στα σχολικά εγχειρίδια, να δουνε το πρωτότυπο, για να μπορέσουνε κατά τρόπο ισόρροπο να σπάσουν τα γλωσσικά σύνορα, κατά τρόπο διαπολιτισμικό να σπάσουν τα γλωσσικά σύνορα, ανάμεσα στο ελληνικό μετάφρασμα ενός λογοτεχνικού κειμένου και στο πρωτότυπό του. Είναι πάρα πολύ σημαντικό, θα φέρει τους μαθητές πολύ πιο κοντά στην ξένη γλωσσική κοινότητα, ο άλλος θα γίνει πολύ πιο κοντινός, ο άλλος πολιτισμός θα γίνει πολύ πιο προσιτός και θα μπορέσουμε πολύ πιο εύκολα, όχι μόνο να δούμε το μεταφρασμένο λογοτεχνικό κείμενο, αλλά να μπούμε βαθύτερα και στην προσπάθεια του μεταφραστή, να τη δούμε δηλαδή κριτικά, κατά θετικό τρόπο και έτσι να κατανοήσουμε καλύτερα πώς πρέπει να μεταφράζουμε. Άλλωστε, θα ήθελα να θυμίσω ότι τόσο στις εργασίες του Βίλς, όσο και στις εργασίες του Κουσμάουλ, δηλαδή μεταφρασεολόγων της Γερμανικής και της Αγγλοσαξιονικής μεταφρασεολογικής σχολής, οι οποίες ασχολήθηκαν σε μεγάλο βάθος με θέματα διδακτικής της μετάφρασης, σε αυτές λοιπόν τις εργασίες, από τη μια θεωρείται πάρα πολύ σημαντικό το σημασιολογικό λάθος, από την άλλη θεωρείται πάρα πολύ σημαντικό να μπορούμε να υπερβούμε τις μεταφραστικές δυσκολίες, που για τον καθένα μας, για μένα, για σας, για τον καθένα από μας είναι διαφορετικές, γιατί ο κάθε ομιλητής έχει ένα διαφορετικό κόσμο αποκτήσει μέσα του, τόσο στην ελληνική όσο και στις ξένες γλώσσες και στους ξένους πολιτισμούς. Αυτή λοιπόν τη διαχείριση θα μάθουμε να την κάνουμε καλύτερα κάθε φορά που πρέπει να μεταφράσουμε, εάν μάθουμε να βλέπουμε με κάποιον που είναι πιο εξικειωμένος, κατά τρόπο κριτικό τα μεταφρασμένα κείμενα, επειδή δεν είναι πολλά τα κείμενα μεταφρασμένης λογοτεχνίας στα σχολικά εγχειρίδια, φαντάζουμε ότι κάποια στιγμή θα ήταν καλό τα σχολικά εγχειρίδια να έχουν και το πρωτότυπο κείμενο δίπλα στο μεταφρασμένο και θα ήταν καλό να εκπαιδευτούν μέσα από κατάρτιση διδακτική από ξενόγλωσους μεταφρασεολόγους στα ξενόγλωσα τμήματα, οι συνάδερφοι της ελληνικής φιλολογίας που ασχολούνται με θέματα συγκριτικής λογοτεχνίας, όπως και οι δικοί μας φοιτητές για τον ίδιο ακριβώς λόγο για τη μετάφραση, θα έπρεπε να εκπαιδευτούν και κοντά σε συναδέρφους της συγκριτικής λογοτεχνίας στα ελληνικά τμήματα, για να μπορέσουν να κατανοήσουν καλύτερα τα θέματα διακειμένου ιστορίας της ελληνικής λογοτεχνίας και κανόνων της ελληνικής λογοτεχνίας που θα πρέπει να έχουν υπόψη όταν κάνουν μια μετάφραση. Θα ήθελα τώρα να ξαναγυρίσουμε, γιατί όπως προσέξετε πάντα γυρνάμε ξανά και ξανά στα σημεία της θεωρίας, για να μπορέσουμε μέσα από κάθε καινούργιο παράδειγμα που φέρνουμε στην τάξη μας, να μπορέσουμε να ξαναδούμε και θεωρητικά το παράδειγμα. Τα κεντρικά παραδείγματά μας, επαναλαμβάνω, ήταν ένα άρθρο από τον Κανονισμό Σπουδών του Πανεπιστημίου της Μπολώνιας. Ήταν το αυτόνομο νοηματικά απόσπασμα, το εγκυβωτισμένο μέσα στο όνομα των φιδιών της Βαλεντίνας Σουπίνο, που μιλά για την ταφή της κληρούλας της Χελώνας. Ήταν αυτή η περιγραφή του περιεχομένου του πειράματος που έγινε με τους φοιτητές Ιταλικής Φιλολογίας από το 91 μέχρι το 97, και τι λάθη έκαναν σταθερά. Και μάλιστα, επειδή πάντα γινόταν την πρώτη μέρα που μπαίνανε μέσα στο μάθημα, ήτανε λάθη δικά τους, δεν προλαβαίναν να μιλήσουν με άλλους φοιτητές από παλιότερα έτη. Και επίσης, ένα άλλο κείμενο που βάλαμε ήτανε για την πολιτική αγωγή από τα πρώτα κιόλας μαθήματα. Και ένα άλλο κείμενο πάλι που συζητήσαμε, είχε να κάνει με τις μεταφραστικές δυσκολίες του Βιλς και τις προτεραιότητες των μεταφραστών, αμέσως μετά τη συζήτηση για τη μετάφραση της κληρούλας. Το κείμενο εκείνο δεν ήταν ένα συνεχές κείμενο, ήτανε τέσσερις παρημίες. Ήτανε τέσσερις παρημίες, θυμίζω ο Κόρακας δεν βγάζει κοράκου μάτι, Κάλιο 10 και στο χέρι παρά 10 και καρτέρι. Ήτανε παρημίες οι οποίες μας επέτρεψαν να καταλάβουμε ότι τα δύο γλωσσικά συστήματα, το ελληνικό και το ιταλικό, δεν είναι συμμετρικά. Για να δούμε τώρα ξανά, εφόσον τα είδαμε όλα αυτά, για να δούμε ξανά το θεωρητικό μας πλαίσιο. Το θεωρητικό μας πλαίσιο έχει να κάνει συνέχεια, με το να μπορέσουμε να συνειδητοποιηθούμε γύρω από ζητήματα μεταφραστικής έντασης. Τα ζητήματα μεταφραστικής έντασης, εφόσον είδαμε όλα αυτά τα κείμενα και τα ξαναίδαμε από άλλη οπτική κάθε φορά, τουλάχιστον δυο τρεις φορές μέχρι τώρα, τα ζητήματα μεταφραστικής έντασης έχουν να κάνουν με την προσπάθεια που κάνει ο κάθε μεταφραστής να είναι πιστό στο πρωτότυπο και με την προσπάθεια που κάνει ο κάθε μεταφραστής μέσα από τον γλωσσικό πλουραλισμό που υπάρχει ανάμεσα στις δύο γλωσσικές κοινότητες, να κάνει στο τέλος ένα κείμενο, όχι μόνο πιστό στο πρωτότυπο, αλλά και αποδεκτό από την κοινότητα που θα διαβάσει τη μετάφραση. Αυτός λοιπόν ο γλωσσικός πλουραλισμός ονομάζεται στη μετάφραση εικόνες του κόσμου. Οι εικόνες του κόσμου που έχει ένας Ιταλός συγγραφέας, ένας Ιταλός αναγνώστης, ένας Ιταλός ομιλητής, δεν είναι ίδιες με τις εικόνες του κόσμου που έχει ένας Έλληνας μεταφραστής, ένας Έλληνας συγγραφέας, ένας Έλληνας αναγνώστης, ένας Έλληνας ομιλητής. Να θυμίσω το απλό παράδειγμα. «Μανίφικο ρε τόρε» για τους Ιταλούς είναι ο Πρύτανης. Αυτό ελληνικά δεν μπορεί να μεταφραστεί κατά λέξη, γιατί η εικόνα του κόσμου που έχουμε εμείς είναι ο Πρύτανης ή ο κύριος Πρύτανης, ενώ οι Ιταλοί προσθέτουν και έναν προσδιορισμό «Μανίφικο», «Μεγαλοπρεπής». Είναι μια άλλη εικόνα του κόσμου. Δεν μπορούμε αυτό να το μεταφράσουμε. Εδώ υπάρχει, επομένως, τόσο διαφορετική εικόνα στους δύο κόσμους, για τον ίδιο ακαδημαϊκό ρόλο. Υπάρχει, επομένως, πολύ μεγάλη μεταφραστική ένταση και αναγκαστικά για να μπορέσουμε να κάνουμε μια μετάφραση, θα πρέπει να θυσιάσουμε το «Μανίφικο», για να κρατήσουμε το νόημα. Θα πρέπει, δηλαδή, να πούμε μόνον «Η Πρύτανης» ή «Κύριος Πρύτανης». Γιατί το συζητάω αυτό. Το συζητάω ξανά αυτό, γιατί μετά από όλες τις εμπειρίες που είχαμε από τα κείμενα που είδαμε, είναι πολύ διαφορετική πια, πιστεύω, η αντίληψή μας, ή θα πρέπει να αρχίσει να διαφοροποιείται η αντίληψή μας, γύρω από το πιστό αντίγραφο. Δεν υπάρχουν πιστά αντίγραφα κειμένου. Δεν υπάρχει από τη μία γλώσσα στην άλλη δυνατότητα να γίνει μια τέτοια μετάφραση, που να έχουμε ένα συνεχές ρεπετίτσιο, μια συνεχή, δηλαδή, μεταφορά, ως έχει, των συστατικών του κειμένου του πρωτότυπου, στο μεταφρασμένο μας κείμενο. Δεν γίνεται αυτό το πράγμα. Στην πραγματικότητα, αν το θέλετε, για μένα, δεν υπάρχει στην πραγματικότητα δυνατότητα να κάνουμε μετάφραση, να πάρουμε, δηλαδή, ένα κείμενο και να το μετακινήσουμε διαγλωσικά, ένα προς ένα, από τη μία γλώσσα στην άλλη. Το είδατε, για παράδειγμα, με την τουρίνα. Από τη στιγμή που η τουρίνα, είδαμε ότι είναι φορέας σημασίας. Σημαίνει, όντως, κάτι σκληρό. Το ίνα είναι ένα επίθυμα που σημαίνει ότι η λέξη χρησιμοποιείται με υποκοριστικό. Επομένως, ελληνικά, αυτό το ντούρο που υπάρχει μέσα στο θέμα της τουρίνα, θα πρέπει να φανεί στο λογοτεχνικό πρόσωπο στην ελληνική μετάφραση και θα πρέπει να ονομαστεί η χελώνα σκληρούλα ή σκληρίτσα. Αυτή, λοιπόν, η διάσταση της προσωπικής αναπαραγωγής που κάνουμε όταν μεταφράζουμε, για να μπορέσουμε, εικόνες του κόσμου από τη μία γλώσσα στην άλλη, να τις μεταφράσουμε με σεβασμό στο lifestyle που φαίνεται στο πρωτότυπο, με ρήξη των γλωσσικών συνόρων, με ισότιμη μεταχείριση του συγγραφέα του πρωτότυπου και του τελικού αναγνώστη, με τη δαιοντολογική δέσμευση ότι αυτό που μεταφράζουμε, ακόμα κι αν δεν ξέρει τη γλώσσα του πρωτότυπου αυτός που θα το διαβάσει τελικά, εμείς θα πρέπει να θεωρούμε ότι την ξέρει και ότι θα ελεγχθούμε ένα πάσα στιγμή. Αυτά όλα τα πράγματα είναι η προσωπική αναπαραγωγή εικόνων του κόσμου από τον έναν γλωσσικό και πολιτισμικό κόσμο στον άλλο που πάλι έχει πλουραλισμό. Να πω ένα απλό παράδειγμα. Άλλος συγγραφέας μπορεί να γράψει, άλλος δημοσιογράφος θα μπορούσε να γράψει αυτές τις μέρες που γράφουμε συνέχεια για το πανεπιστήμιο, θα μπορούσε να γράψει ο κύριος Πρύτανης του Πανεπιστημίου της Αθήνας, άλλος θα μπορούσε να γράψει ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Προσωπικά θα προτιμούσα έναν δημοσιογράφο που θα έγραφε ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου της Αθήνας, γιατί είναι πολύ πιο κοντά στην αισθητική που έχουμε διαμορφώσει οι περισσότεροι νεοέλληνες σήμερα για τους ακαδημαϊκούς ρόλους. Γιατί είναι λιγότερο συντηρητικό, γιατί παρουσιάζει το ρόλο έτσι ακριβώς όπως τον έχουμε στο καθημερινό μας λεξιλόγιο όλοι μας. Υπάρχει όμως κάτι άλλο, σκληρούλα και σκληρίτσα, και εδώ υπάρχει πλουραλισμός. Άλλοι θα μπορούσαν να μεταφράσουν το υποκοριστικό τον τουρίνα σαν σκληρούλα και άλλοι σαν σκληρίτσα. Είναι επιλογή καθαρά ατομική, καθαρά προσωπική του κάθε μεταφραστή. Δεν θα ήθελα δηλαδή με κανέναν τρόπο να προσπαθούμε να δείξουμε ότι είναι καλύτερη η δική μας επιλογή από την επιλογή κάποιου άλλου. Επομένως, σεβασμός στον πρωτότυπο, σεβασμός στον τελικό αναγνώστη, σεβασμός όμως και στους μεταφραστές. Όταν μεταφράζουν κατά τρόπο αποδεκτό κάτι, δεν μπορεί κάθε φορά να επεμβαίνουμε κριτικά και να θέλουμε να το πούμε με έναν άλλο τρόπο ή να το γράψουμε με έναν άλλο τρόπο στο μεταφράσμα. Εφόσον έχουν κάνει σωστή επιλογή, αποδεκτή δηλαδή επιλογή, η μετάφραση έχει περάσει από χίλια κύματα και στην ιστορία της αλλά και εδώ μέσα, και σε αυτή την τάξη. Ξεκινήσαμε βλέποντας τα κείμενα και σχολιάζοντας μόνο μεταφραστικά λάθη, μιλήσαμε για θεωρία, ξαναγυρίσαμε στα κείμενα, αρχίσαμε να τα βλέπουμε ερμηνευτικά, ξαναμιλήσαμε για θεωρία, τα είδαμε φορμαλιστικά, ξαναμιλήσαμε για θεωρία και εκείνο που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι, είτε το μάθημα της μετάφρασης γίνεται στο Αριστοτέλιο, είτε το μάθημα της μετάφρασης γίνεται αυτή τη στιγμή στην Κίνα, είτε το μάθημα της μετάφρασης αυτή τη στιγμή γίνεται σε κάποιο γερμανικό, είτε σε κάποιο αγγλικό πανεπιστήμιο, είτε σε κάποιο αμερικανικό πανεπιστήμιο, σήμερα πια είναι απελευθερωμένη η διδακτική της μετάφρασης σε πολύ μεγάλο βαθμό από την κλασική λογοτεχνία. Δηλαδή, ενώ πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, κάθε φορά που μεταφραζόταν ένα κείμενο, ιδίως ένα κείμενο λογοτεχνίας, επειδή ακριβώς έπρεπε να μεταφραστεί ως πιστό αντίγραφο του πρωτότυπου, το δίλημα αν θα μεταφράζουμε κατά λέξη, αν θα μεταφράζουμε κατά σημασία, είχε πολύ μεγάλη βαρύτητα εκείνη την εποχή, δηλαδή μέχρι και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και οι μεταφράσεις γινόντουσαν περισσότερο με την προσπάθεια να επιτελούνται κατά λέξη. Αυτό έχει ξεπεραστεί. Σ' αυτό βοήθησε πάρα πολύ όχι μόνο νικημένο γλωσσολογία, βοήθησε πάρα πολύ η σημασιολογία, βοήθησε πάρα πολύ η σημειωτική, βοήθησε πάρα πολύ γενικά όλη η σφαίρα των διαπολιτισμικών σπουδών, γιατί μπορέσαμε και είδαμε πλέον τη μετάφραση σαν ένα πολιτισμικό αντικείμενο. Ως ένα πολιτισμικό αντικείμενο μπορέσαμε και είδαμε στο τελευταίο μας μάθημα την περιγραφή της ταφής της Κληρούλας. Καταλαβαίναμε δηλαδή τι θέλει να πει σε κάθε σημείο του ιταλικού κειμένου η συγγραφέας, γιατί το λέει με αυτόν τον τρόπο και όχι με κάποιον άλλο τρόπο, καταλάβαμε ακόμα και το διακείμενο που δημιουργούσε με τον Ορλάντο Φουριόζο και από όλα αυτά οδηγηθήκαμε σε επιλογές, όχι κατά λέξη μετάφρασης, αλλά σε επιλογές που διαπολιτισμικά μεταφέρανε από την ιταλική γλώσσα στην ελληνική γλώσσα τις νοηματικές και τις ιστορικές εικόνες του κόσμου κατά τρόπο πιστό, όχι όμως και τις γλωσσικές εικόνες του κόσμου. Στις γλωσσικές εικόνες κάναμε επιλογές οι οποίες έπρεπε να είναι αποδεκτές και επικυρωμένες καταρχήν μέσα από την ελληνική γλωσσική κοινότητα. Αυτό τι σημαίνει? Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και η έννοια της ισοδυναμίας στη συμπεριφορά τη μεταφραστική μας μελετήθηκε πάρα πολύ ελαστικά, στην πραγματικότητα αμφισβητήθηκε. Αν δηλαδή στο παρελθόν παίρναμε ένα λεξικό και βρίσκαμε τις ισοδυναμίες μέσα στο λεξικό χωρίς συγκείμενο, χωρίς περικείμενο, χωρίς τίποτα άλλο δίπλα του, σήμερα πρέπει για κάθε λέξη που συναντούμε, για κάθε μεταφραστική μονάδα που συναντούμε, για κάθε φράση που υπάρχει στο πρωτότυπο, σήμερα θα πρέπει εκτός από το γλωσσικό μέρος να έχουμε πάνω την υπόψη την ερμηνεία του πολιτισμικού μέρους στο πρωτότυπο για να μπορέσουμε να κάνουμε τη μεταφορά, τη σωστή και αποδεκτή μεταφορά στο διαπολιτισμικό και διαγλωσσικό επίπεδο και στην ελληνική μας μετάφραση. Όλα αυτά πολύ μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο πέρασαν στα λογοτεχνικά κείμενα, πέρασαν στα τεχνικά κείμενα, αλλά πριν από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ακόμα από τη δεκαετία του 30 είχαν αρχίσει να γίνονται εξαιρετικά ενδιαφέρουσες μεταφράσεις στα θρησκευτικά κείμενα. Τα θρησκευτικά κείμενα ήταν από τα πρώτα κείμενα που οι εραποστολές, ιδίως αγγλωσσαξονικής προέλευσης, μεταφράσαν σε τοπικές γλώσσες για τον προσιλητησμό των εκάστοτε ηθαγενών κατά τρόπο που θα μπορούσαν να προσλαμβάνονται ιδίως το κείμενο της βίβλου από ηθαγενείς χωρίς να δημιουργούν δυσκολίες. Για παράδειγμα, θα ήθελα να θυμίσω ότι αν για μας το Άγιο Πνεύμα είναι ένας αέρας, την ιδέα ενός αέρα τέλος πάντων έχει μέσα στο κείμενο πνοή. Φαίνεται αυτή η λέξη μέσα στο κείμενο για χώρες που μιλούν Αφρικάν. Η λέξη που μεταφράζει το Άγιο Πνεύμα στις γλώσσες αυτές είναι τα φύλλα των δέντρων. Για αυτούς, η μεταφορά είναι τα φύλλα των δέντρων που πέφτουν. Δεν υπάρχει άλλη μεταφορά. Ή να θυμίσω μια άλλη μεταφορά, τον αμνό του Κυρίου. Ο αμνός του Κυρίου, κατά τον Νιούμαρκ, δεν μπορούσε να μεταφραστεί αμνός του Κυρίου στους αισκημούς. Δεν γινότανε, δεν είχαν δει ποτέ αμνοερήφια ή αισκημόοι. Μέναν στη Μέση Ανατολή με τα πρόβατα και τα κατσίκια. Το κάνανε στο Βόρειο Πόλο με τις φόκες, τροφί, δίσιμο κλπ. Μόνον η φόκια εκεί μπορούσε να πάρει αυτή την πολιτισμική θέση που είχε ο αμνός του Κυρίου για τη Μέση Ανατολή, για τα ελληνικά κείμενα, για τα αγγλικά κείμενα κλπ. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό να το θυμόμαστε πάντα, ότι η μετάφραση για να σταθεί εκτός από το διαγλωσσικό μέρος πρέπει να έχει και ένα διαπολιτισμικό μέρος. Θα ήθελα να θυμίσω ότι στη διδακτική της μετάφρασης, σε αυτή τη στιγμή δηλαδή, εγώ συζητώ μαζί σας πιο πολύ σε γενικές γραμμές τα κείμενα που είναι τα παραδείγματα. Συζητώ μαζί σας κάθε φορά νέα μέρη, νέα κομμάτια της θεωρίας που μας οδηγούν να κατανοήσουμε γιατί συμβαίνει αυτό ή εκείνο σε μια μετάφραση ή στην αποδοχή της. Εκείνο που θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό είναι, όταν θα δείτε αυτά τα κείμενα στην πλατφόρμα που θα χρησιμοποιηθεί σε λίγο, θα πρέπει να προσπαθήσετε και μόνοι σας να τα μεταφράσετε, για να μπορέσετε να αναμετρηθείτε αυτό αξιολογικά, εφόσον γνωρίζετε ιταλικά, με τις μεταφραστικές σας ικανότητες. Αυτό το θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό, γιατί δεν μπορούμε να μεταφράσουμε χωρίς να έχουμε βασικές γνώσεις θεωρίες συμμετάφρασης, δεν μπορούμε να υπερβούμε σε ένα ανοιχτό και κλειστό παιχνίδι μεταφράσεων εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας, δεν μπορούμε να υπερβούμε τον μεταφραστικό εαυτό μας, εάν δεν είμαστε έτοιμοι να δοκιμαστούμε πάνω στη μεταφραστική πράξη. Το πιο εύκολο από όλα για να ξεκινήσουμε τις δοκιμές είναι να μπορέσουμε να δούμε τα λάθη που κάνουμε, να μπορέσουμε δηλαδή μαζί με κάποιον άλλον που γνωρίζει ιταλικά και μπορεί να διαβάσει το ελληνικό μας κείμενο, να συζητήσουμε τα λάθη ή αυτά που δεν αποδέχεται στη μεταφρασία μας. Αυτός είναι ο πιο εύκολος τρόπος, δεν πρέπει να τον φοβόμαστε ποτέ. Και επίσης, αν θέλουμε να αγοράσουμε λεξικά, που είναι μια συζήτηση που τώρα πρέπει να αρχίσουμε να την κάνουμε πλέον και θα την οργανώσουμε καλύτερα σε επόμενο μάθημα, αν πρέπει να αγοράσουμε λεξικά, αν δεν έχουμε λεξικά στη βιβλιοθήκη μας, καλό είναι να πάρουμε ένα κείμενο στο επίπεδο γλωσσικής δυσκολίας που μπορούμε να το ελέγξουμε ως προς την κατανόηση και την παραγωγή λόγου το δυνατό καλύτερα, να το πάρουμε μαζί μας και να πάμε σε ένα βιβλιοπωλείο με το κείμενό μας, να κάνουμε έλεγχο μόνοι μας στα ράφια του βιβλιοπωλείου για να δούμε ποια λεξικά είναι αυτά που μας χρειάζονται, που μας εξυπηρετούν, που τα εμπιστευόμαστε. Όπως ακριβώς πρέπει να έχουμε οπωσδήποτε μαζί μας και εγκυκλοπεδικά λεξικά τον μεταφράζουμε και θα εξηγήσω αμέσως γιατί. Ωραία. Θα ήθελα τώρα να μιλήσουμε για οτιδήποτε υποστηρίζει μετά από όλα αυτά που έχουμε δει, την μεταφραστική πράξη. Οτιδήποτε την υποστηρίζει. Είχαμε μιλήσει από το πρώτο κιόλας μάθημα για τα κειμενικά είδη που αποτελούν αντικείμενο της θεωρίας της μετάφρασης. Τα κειμενικά είδη μπορεί να είναι είδη που αποτελούν αντικείμενο της μετάφρασης λογοτεχνίας. Μπορεί να είναι κείμενα που αποτελούν αντικείμενο της μετάφρασης γενικής γλώσσας. Μπορεί να είναι κείμενα που αποτελούν αντικείμενο της μετάφρασης ειδικής γλώσσας. Αυτή η κατηγοριοποίηση είναι μια στενή, πολύ αυστηρή κατηγοριοποίηση η οποία δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, δεν θα επανέλθω στη συζήτηση που κάναμε στο πρώτο μάθημα. Θα θυμίσω μόνον ότι μέσα στα λογοτεχνικά κείμενα υπάρχει εντάσσεται η βίβλος, ο κινηματογράφος, η λιρική πίεση, η σύγχρονη λογοτεχνία, η κλασική λογοτεχνία της αρχαιότητος, η λογοτεχνία πριν από τον 20ο αιώνα, η λογοτεχνία για παιδιά και η επιστημονική φαντασία. Αυτά ως κλειστές κατηγορίες, ως προς την γενική γλώσσα είχαμε πει από το πρώτο μάθημα ότι έχουμε γενικά κείμενα από εφημερίδες, γενικά κείμενα από πληροφοριακές πηγές και διαφήμιση. Και ως προς την ειδική γλώσσα τα κείμενα τα οποία έχουν το μεγαλύτερο μεταφραστικό ενδιαφέρον είναι τα νομικά κείμενα, τα οικονομικά κείμενα, η ιατρική, τα φάρμακα και οι μηχανές μαζί με τις θετικές επιστήμες. Πάντοτε όλοι οι φοιτητές λένε τι θα κάνω εγώ για να μπορώ να μεταφράζω αυτά τα κείμενα. Το πρώτο είναι ότι δεν μπορεί ένας μεταφραστής να μεταφράσει όλα αυτά τα κείμενα. Θα πρέπει να αποκτήσει εμπειρία μαζί με κάποιες ικανότητες όμως που θα έχει και προηγούμενες γνώσεις σε μια ομάδα κειμένων, είτε θα αφιερωθεί περισσότερο στα λογοτεχνικά κείμενα και θα ενισχύεται βιοποριστικά από γενικά κείμενα, πληροφοριακά κείμενα, ενδεχομένως δικαστικά κείμενα ή οικονομικά κείμενα ή θα δώσει πρωτεραιότητα σε κάποια από τις κατηγορίες που τώρα ανέφερα και ενδεχομένως δεν θα μεταφράζει κείμενα λογοτεχνίας. Για να μεταφράσουν οι μεταφραστές κείμενα λογοτεχνίας θα πρέπει οπωσδήποτε να έχουν γνώσεις ιστορίας λογοτεχνίας τόσο για το πρωτότυπο όσο και για τη μετάφραση. Να θυμίσω πάλι το παράδειγμα με το διακείμενο με τον Ορλάντο Φουριώζο. Μιλήσαμε πάρα πολλές φορές για το ρίγμα στα πολιτιστικά σύνορα. Για να μπορέσει κανείς να σπάσει το φράγμα των πολιτισμικών και πολιτιστικών συνόρων κατά τη μετάφραση θα πρέπει να γνωρίζει ιστορία πολιτισμού και της γλώσσας του πρωτότυπου και της κοινότητας που αναφέρεται στη γλώσσα της μετάφρασης. Επομένως πολιτισμική ιστορία και λογοτεχνικές σπουδές είναι δύο βασικές περιοχές που πρέπει για αυτές να έχει μεγάλη εποπτία οποιος δίποτε θέλει να ασχοληθεί με μετάφραση λογοτεχνίας. Το ίδιο όμως συμβαίνει και με όσους θέλουν να ασχοληθούν με μετάφραση δημοσιογραφικών κειμένων χωρίς να γνωρίζουμε πολιτισμική ιστορία, χωρίς να γνωρίζουμε κοινωνική ιστορία και ιστορία ιδεών, δεν μπορούμε να μεταφράσουμε δημοσιογραφικά κείμενα γιατί δεν είναι δυνατόν να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε την πολιτισμική διάσταση του πρωτότυπου κειμένου, άρα δεν μπορούμε να κάνουμε ισοδύναμη μεταφορά από την ξένη γλώσσα στην ελληνική. Και θα πρέπει οπωσδήποτε για κάθε θέμα που χειριζόμαστε ακόμα και σε ένα δημοσιογραφικό κείμενο να έχουμε τουλάχιστον τις εγκυκλοπεδικές γνώσεις αν όχι την άμεση εμπειρία. Για να μπορούμε τώρα να έχουμε όλες αυτές τις γνώσεις χρειάζεται ούτως ή άλλως να έχουμε πολύ καλά λεξικά, ούτως ή άλλως να έχουμε πρόσβαση σε παράλληλα ψηφιακά κείμενα, αλλά πρέπει οπωσδήποτε να έχουμε στα χέρια μας και πολύ καλά εγκυκλοπεδικά λεξικά. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα, που τα συνέδρια είναι πολύ συχνά ανθρωπιστικών σπουδών και αρχαιολογίας και βυζαντινών αρχαιοτήτων, είναι πάρα πολύ χρήσιμο ένας μεταφραστής .ιταλικών ελληνικών για συνενδριακούς σκοπούς να έχει εγκυκλοπεδικά λεξικά τέχνης, αρχιτεκτονικής, αρχαιολογίας, μουσεολογίας, ιστορίας, ιστορίας πολιτισμού. Ένας μεταφραστής που μεταφράζει ιατρικά κείμενα θα πρέπει να έχει, εκτός από τα ιατρικά λεξικά, εκτός από παράλληλα κείμενα, εγκυκλοπεδικά λεξικά παθολογίας, εγκυκλοπεδικά λεξικά ανατομίας, εγκυκλοπεδικά λεξικά γυναικολογίας, γυναικολογίας παιδιατρικής. Εάν είναι μεταφραστής ο οποίος συνεργάζεται με γιατρούς και πηγαίνει σε ιατρικά συνέδρια, συνήθως οι μεταφραστές οι οποίοι πηγαίνουν σε ιατρικά συνέδρια, για τα ιατρικά συνέδρια πάντα, δεν βοηθούν τους γιατρούς να μιλήσουν από ξένη γλώσσα στα ελληνικά, γιατί οι περισσότερες ομιλίες γίνονται ελληνικά και σχεδόν όλοι οι γιατροί γνωρίζουν την αγγλική γλώσσα, αλλά είναι μεταφραστές οι οποίοι βοηθούν τους γιατρούς πίχη να μεταφράσουν ένα ελληνικό κείμενο που πηγαίνει σε ένα συνέδριο από την ελληνική στην ιταλική. Για παράδειγμα ένα κείμενο που αναφέρεται στην καρδιολογία παιδών και είναι γραμμένο ελληνικά και πηγαίνει για ένα συνέδριο στην Ιταλία, αυτό θα το μεταφράσει ένας Έλληνας μεταφραστής και θα το μεταφράσει πάρα πολύ καλά, γιατί είναι ένα εύκολο κείμενο. Με ποια έννοια είναι ένα εύκολο κείμενο, αν έχει ένα ιταλικό εγγυκλοπεδικό λεξικό σχετικά με την περιοχή της καρδιολογίας παιδών, επίσης αν έχει ένα ελληνικό εγγυκλοπεδικό λεξικό ή ελληνικά κείμενα καρδιολογίας παιδών, μπορεί να δημιουργήσει τα δικά του παράλληλα κείμενα και να κάνει τη μετάφραση. Αυτό σαν αντιστάθμισμα των ειδικών γνώσεων που πρέπει να έχει στο αντικείμενο. Εάν τώρα ξαναγυρίσουμε στο λογοτεχνικό κείμενο, γιατί κάθε φορά που κοιτάμε ειδικά κείμενα θα πρέπει να σκεφτόμαστε και τα λογοτεχνικά κείμενα. Ένα λογοτεχνικό κείμενο και ένα ειδικό κείμενο δεν διαφέρουν σε τίποτα στους κανόνες τους αισθητικούς που τα διέπουν, γιατί πρέπει η γραμματική και των δύο κειμένων να είναι ελκυστική, να είναι αποδεκτή, να είναι ορθή. Μέσα από τους κανόνες που χρησιμοποιούν στα ιδιόλεκτά τους, είτε η φυλλολογική κύκλη, είτε η λογοτεχνική κύκλη, είτε η κύκλη των ειδικών επαγγελματιών, όπως είναι γιατροί, οικονομολόγοι, δικηγόροι κλπ. Είναι οπωσδήποτε αναγκαίο να μπορούμε να κάνουμε δημιουργική χρήση της γλώσσας στο λογοτεχνικό κείμενο και στο ειδικό κείμενο και στο γενικό κείμενο, ακόμη και στο δημοσιογραφικό κείμενο. Είναι πολύ σημαντικό να μπορεί να γίνει δημιουργική χρήση της γλώσσας. Δεν είναι κάτι ξένο από την κατανόηση που μπορούμε να αναπτύξουμε πάνω σε ένα κείμενο. Όταν διαβάζουμε το πρωτότυπο κείμενο και έχουμε μια υποπτία στην κατανόησή του, την ίδια στιγμή δημιουργούμε και τις προϋποθέσεις, εφόσον έχουμε προσλάβει ελληνικές εικόνες του κόσμου ή έχουμε στη διάθεσή μας ελληνικές εικόνες του κόσμου για το ίδιο θέμα, δημιουργούμε τις προϋποθέσεις να αναπτύξουμε δημιουργικό λόγο και αποδεκτό δημιουργικό λόγο κατά τη μετάφρασή μας. Για να μπορέσουμε τώρα να το κάνουμε αυτό, να είναι δηλαδή δημιουργικός ο λόγος μας, θα πρέπει καταρχή να είναι δημιουργική η κατανόησή μας. Αυτό το είδαμε στην Τουρίνα, αυτό το είδαμε όταν μιλούσαμε για τη λέξη ψυχή, στη μετάφραση των ομυρικών κειμένων από τα ομυρικά κείμενα μέσω της αγγλικής στα αγγλικά πανεπιστήμια. Θα ήθελα εδώ μέσω της ελληνικής, της λατινικής των μεταφράσεων των Ευαγγελίων φτάνει στα αγγλικά κείμενα και έτσι εκεί έχουμε τη λέξη ψυχή ενώ στα ομυρικά κείμενα έχουμε τη λέξη θυμός. Αυτή λοιπόν η στενή ερμηνεία στα πρωτότυπα που μας επιτρέπει να αποφύγουμε να κάνουμε τα λάθη που έκαναν οι Green και Grove που συζητήσαμε ήδη από το δεύτερό μας μάθημα, αυτή λοιπόν τη στενή ερμηνεία κατανόησης για να μπορέσουμε να την κάνουμε. Πρέπει οπωσδήποτε να γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά, όχι μόνον την ιστορία του πολιτισμού, όχι μόνον να διαβάζουμε δημιουργικά το κείμενο, να γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά τα διακείμενα που τρέχουν για να ερμηνεύσουμε ένα πρωτότυπο κείμενο. Οπότε πρέπει να γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά την ιστορία των ιδεών που κρύβεται πίσω από ένα κείμενο. Είναι πάρα πολύ σημαντικό, ιδίως όταν υπάρχει ορολογία είτε θρησκευτική, είτε επιστημονική, είτε τεχνική, είτε νομική πίσω από ένα πρωτότυπο κείμενο. Δεν μπορούμε να την κατανοήσουμε αν δεν γνωρίζουμε το εννοιολογικό σύστημα που υπάρχει σε κάθε γλώσσα και σε κάθε ειδικό κείμενο. Επομένως για να έχουμε δημιουργικό γράψιμο είτε σε λογοτεχνικό είτε σε ειδικό κείμενο πρέπει να φτάσουμε να μπορούμε να κάνουμε πολύ στενή ερμηνεία του κειμένου. Για να κάνουμε πολύ στενή ερμηνεία του κειμένου δεν αρκεί να γνωρίζουμε το ειδικό αντικείμενο έστω και εγκυκλοπεδικά στο οποίο αναφέρεται το κείμενο. Θα πρέπει να γνωρίζουμε και τον εννοιολογικό κόσμο που διέπει το πρωτότυπο κείμενο. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζουμε τον εννοιολογικό κόσμο που διέπει τα παράλληλα μας κείμενα. Δεν μπορούμε για παράδειγμα να μεταφράσουμε ένα κείμενο νευρολογίας του 20ου αιώνα με βάση παράλληλα κείμενα από τα ελληνικά προς τα ιταλικά πηχή του Βεζάλιους. Δεν γίνεται αυτό το πράγμα. Είμαστε σε άλλο εννοιολογικό κόσμο. Δεν μπορεί να μεταφράσουμε ένα κείμενο δικαστικό της εποχής της σιεράς εξέτασης και της συζήτησης που γίνεται τον 16ο αιώνα γύρω από την σημασία που έχουν τα βασανιστήρια για να μπορέσει να πει την αλήθεια ένας κατηγορούμενος. Δεν μπορεί αυτό το κείμενο να το μεταφράσουμε με όρους νομικούς, με όρους συνταγματικούς του 20ου αιώνα. Δεν γίνεται. Πρέπει να μπορέσουμε να βρούμε παράλληλα κείμενα που να βρίσκονται εννοιολογικά συγχρονισμένα με το πρωτότυπό μας. Επίσης, για να μπορέσουμε να κάνουμε αναπαραγωγή της δημιουργικής διάστασης της γλώσσας, θα πρέπει να είμαστε σε θέση να ξέρουμε το βαθμό που διαφοροποιούνται οι εννοιολογικές και οι οντολογικές κατηγορίες ως πολιτισμικά αντικείμενα μεταξύ πρωτότυπου και γλωσσικής κοινότητας στην οποία μεταφέρουμε το κείμενο. Για να μπορέσει να γίνει αυτό, θα πρέπει να αποφασίσουμε θεωρητικά καταρχήν, διοντολογικά καταρχήν, ποια είναι η διάσταση που δίνουμε στην έννοια της ισοδυναμίας όταν εργαζόμαστε σαν μεταφραστές. Για να μπορέσουμε να αποφασίσουμε ποια είναι η διάσταση που δίνουμε στην έννοια της ισοδυναμίας, θα πρέπει να λύσουμε πρώτα ένα βασικό φιλοσοφικό πρόβλημα της μετάφρασης. Αν η προτεραιότητα είναι πάνω του πρωτότυπου ή της μετάφρασης, αν η προτεραιότητα είναι πάνω να οδηγηθούμε σε μια καταλέξη μετάφραση ή σε μια κατανόημα μετάφραση. Για να μπορέσουμε τώρα να αποφασίσουμε ποιες προτεραιότητες στη γραμματική του κειμένου θα μας απασχολήσουν τόσο στο πρωτότυπο όσο και στο μετάφρασμά μας, για να μπορέσουμε είτε να δημιουργήσουμε το κείμενο της μετάφρασης είτε να το κρίνουμε κατά τρόπο δημιουργικό, θα πρέπει οπωσδήποτε να γνωρίζουμε σε βάθος, να είμαστε σε θέση να κατανοούμε σε βάθος την περίσταση επικοινωνίας την οποία αναφέρεται το πρωτότυπο. Θυμίζω ότι για να μπορέσουμε να αποφασίσουμε τι διάσταση οντολογική, τι διάσταση εννοιολογική, τι διάσταση ψυχολογική, τι διάσταση διάθεσης και σημασίων έχει το κείμενο της Βαλεντίνα Σουπίνο όταν περιγράφεται η κηδεία της Κληρούλας, είδαμε μέσα από το ιταλικό κείμενο την περίσταση επικοινωνίας στους εξής άξονες συνεργάτες και ανταγωνιστές της Βαλεντίνας κατά την ταφή της Κληρούλας. Ορίζοντας τους συνεργάτες και τους ανταγωνιστές τι κάναμε στο προηγούμενο μάθημα. Είδαμε τι αποχρώσεις δίνει στην περιγραφή κάθε σχέσης συνεργασίας η Βαλεντίνα Σουπίνο και αποφασίσαμε τι αποχρώσεις θα πρέπει να δώσουμε και εμείς παγιώνοντας αυτές τις περιγραφές στην ελληνική γλώσσα. Το ίδιο πράγμα το κάναμε και όταν περιγράφαμε σχέσεις ανταγωνιστών. Είδαμε τι διαστάσεις δίνει αφού αποφασίσαμε ποιοι είναι ανταγωνιστικοί παράγοντες μέσα στο πρωτότυπο με την Βαλεντίνα και αυτούς τους παράγοντες τους ξαναπαγιώσαμε στην ελληνική γλώσσα πάλι έχοντας αποφασίσει ότι θα τους δείξουμε στην ελληνική γλώσσα ως ανταγωνιστές. Βέβαια για να μπορέσουν να συμβούν όλα αυτά ούτως ή άλλως από την αρχή μέχρι το τέλος είχαμε υπόψη το συντακτικό είχαμε υπόψη την αντιπαραθετική γραμματική ανάλυση, την κείμενογλωσσιολογία ούτως ή άλλως, κοινωνιογλωσσιολογία, πραγματολογία και ψυχογλωσσιολογία. Σε επόμενο μάθημα θα μιλήσουμε για τα παραγλωσικά στοιχεία που υπάρχουν σε ένα κείμενο και πώς αυτά τα μεταφράζουμε. Τα παραγλωσικά είναι πάρα πολύ σημαντικά για τη μετάφραση θεατρικών και λογοτεχνικών κειμένων. Αυτά θα τα δούμε στο επόμενο μας μάθημα και θα έχουν να κάνουν με το γέλιο, με το κλάμα, με τον υψηλό τόνο φωνής που μπορεί να υπάρχει κατά την περιγραφή ενός ήρωα, ενδεχομένως με αναφορές σε link του YouTube όπου θα μπορούσατε να δείτε τέτοια παραδείγματα. Και επίσης στο επόμενο μάθημα θα δούμε τη σημασία που έχουνε τα παραγλωσικά στοιχεία και η συμβολική και η πραγματική απεικόνιση τους, όταν προσπαθούμε να υποπτεύσουμε πάνω στην κατανόηση σε ένα προφορικό κείμενο που μας δίνεται οπτικοακουστικά. Σας ευχαριστούμε. |
