| : [♪ Μουσική… Γεια σας, παιδιά! Ονομάζομαι Γιώργος Ποταμιάς... και θα είμαι ο δάσκαλος σας σήμερα στο μάθημα της Ιστορίας. Σήμερα το θέμα μας είναι μία από τις σημαντικότερες ναυμαχίες όλων των εποχών. Μια ναυμαχία που σημάδεψε τόσο την αρχαία ελληνική ιστορία, όσο και την παγκόσμια. Για ποια ναυμαχία μιλάμε? Μα για τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα όλων των εποχών. Γιατί αυτό? Γιατί ήταν η αρχή του τέλους της σύγκρουσης μεταξύ των ελληνικών πόλεων κρατών και της Περσίας, κατά τους Περσικούς πολέμους. Επίσης θεωρείται μία από τις μάχες, η οποία κατάφερε να σώσει τον ελληνικό πολιτισμό, αλλά και την ελληνική αρχαία ιστορία. Όπως σε κάθε ιστορικό γεγονός, έτσι και σε αυτό θα πρέπει να απαντήσουμε σε κάποια πολύ σημαντικά ερωτήματα. Κάποια ερωτήματα τα οποία θα μας βοηθήσουν να αποκρυπτογραφίσουμε αυτό το γεγονός. Ποιες είναι αυτές οι ερωτήσεις? Πότε, ποιος, πού, γιατί, πώς. Και πάρα πολύ σημαντικά είναι τα αποτελέσματα αυτής της μάχης. Δηλαδή το τι. Για να ξεκινήσουμε λοιπόν. Το μάθημά μας είναι παρμένο από το κεφάλαιο 18 του βιβλίου της ιστορίας της Τετάρτης Δημοτικού. Για όσους από εσάς θέλετε να το δείτε. Κατ' αρχάς, πότε έγινε αυτή η ναυμαχία? Η ναυμαχία αυτή έγινε το 480 π.Χ. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης περζικής εισβολής μετά την ίτα των Ελλήνων στις θερμοπύλες. Δηλαδή βρίσκεται σε εξέλιξη η δεύτερη περζική εισβολή. Ο Ξέρξης με το στρατό του έχει μόλις νικήσει στις θερμοπύλες και κατεβαίνει σιγά σιγά να καταστρέψει την Αθήνα και να συναντήσει τους ενωμένους Έλληνες στη Σαλαμίνα. Για να εξετάσουμε και το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έγινε αυτό το γεγονός. Από τη μία έχουμε την τεράστια αχανή περσική αυτοκρατορία. Από την άλλη έχουμε τους ενωμένους Έλληνες που με αρχηγό το Λεωνίδα μόλις έχουν ιτηθεί στις θερμοπύλες. Ο ελληνικός στόλος ο οποίος φύλαγε το Αρτεμίσιο μετά από μία μικρή ναυμαχία υποχωρεί και αναγκαστικά πηγαίνει στη Σαλαμίνα. Οι Αθηναίοι έχουν εγκαταλείψει την Αθήνα. Οι Πέρσες φτάνουν στην Αθήνα και την πυρπολούν. Δεν μένει παρά να δούμε την τελική αναμέτρηση μεταξύ ελληνικού στόλου και περσικού που αλλού, μα μέσα στα στενά της Σαλαμίνας. Και θα δούμε στη συνέχεια πώς έγινε αυτό. Για να δούμε τα σημαντικότερα πρόσωπα τα οποία επηρέασαν αυτή τη ναυμαχία. Αυτό το πολύ σημαντικό ιστορικό γεγονός. Ποια ήταν αυτά? Από τη μία, όπως είδαμε, έχουμε την αχανή Περσική αυτοκρατορία, που διψά για δεύτερη φορά να υποτάξει όλες τις ελληνικές πόλεις-κράτη, οι οποίες αντιστάθηκαν στο πέρασμά της. Με αρχηγό τον Ξέρξη. Για να δούμε όμως ποιοι αποτέλεσαν αυτή την Περσική αυτοκρατορία. Ήτανε λαοί υποταγμένοι στον Μεγάλο Βασιλιά. Αυτή η αυτοκρατορία έχει αμέτρητα πλούτη. Πολλά έθνη. Με ένα κοινό γνώρισμα. Ένα γνώρισμα που δεν το είχαν οι ελληνικές πόλεις-κράτη. Αυτό το γνώρισμα ήταν η υποταγή και ο φόβος μπροστά στον Μεγάλο Βασιλιά. Από την άλλη πλευρά, το αντίπαλο δέος της Περσικής αυτοκρατορίας είναι οι ελληνικές πόλεις-κράτη. Και συγκεκριμένα θα δούμε την Αθήνα. Η Σπάρτη αναμετρήθηκε πριν από λίγο στις θερμοπύλες με την Περσία. Και δυστυχώς ο Λεωνίδας σκοτώθηκε στη μάχη. Έχει απομείνει ο αθηναϊκός στόλος μαζί με το συμμαχικό να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες στα στενά της Σαλαμίνας. Η Αθήνα αποτελείται από οπλίτες που καλούνται στη μάχη μόνο όταν χρειαστεί, αντίθετα από τη Σπάρτη. Διακρίνεται όμως από το ναυτικό της. Βλέπουμε λοιπόν ότι έχουμε αντιπάλους όχι μόνο στην οτροπία, αλλά και στον τρόπο ζωής. Έχουμε ελεύθερους και αυτόνομους πολίτες στην Αθήνα και στη Σπάρτη. Σε αντίθεση, στην Περσία έχουμε λαούς υποταγμένους στον φόβο του βασιλιά. Λαούς οι οποίοι πολεμούνε πολλές φορές χωρίς να το θέλουν. Και ιδιαίτερα το ναυτικό της Περσίας, ας μην ξεχνάμε ότι το αποτελούσαν περισσότερο λαοί υποταγμένοι στην Περσία παρά οι ίδιοι οι Πέρσες. Οι Πέρσες ήταν λαός νομαδικός που πολεμούσε κυρίως με το Περσικό. Οπότε Φίνικες, Αιγύπτι και άλλοι λαοί, ακόμα και Έλληνες ή Υωνές της Μικράς Ασίας, αποτελούσαν το ναυτικό της Περσικής Αυτοκρατορίας. Πολύ σημαντικό πρόσωπο από την Περσία που πρέπει να ξεχωρίσουμε δεν είναι άλλος παρά ο Μεγάλος Βασιλιάς. Ο Ξέρξης, ο οποίος με τον πολυάριθμο εθνικό του στρατό και με περίπου 600 με 800 πλοία έρχεται να υποτάξει τον ελληνικό στόλο. Προσωπικά ο Ξέρξης θα δούμε, θα παρακολουθήσει την αυμαχία από το όρος Εγάλαιο. Περιμένει μια εύκολη νίκη. Περιμένει μια πανωλεθρία των Ελλήνων, όπως δυστυχώς έγινε στις Θερμοπύλες. Ένα άλλο πρόσωπο που βρίσκεται στον Περσικό στόλο και θα πρέπει να κοιτάξουμε λίγο είναι και μια σύμμαχος του Ξέρξη. Ο μοναδικός στρατηγός, ο μοναδικός σύμμαχος που αντιστάθηκε και είπε στον Περσί βασιλιά ότι δεν πρέπει να αναμετρηθούν στη Συλλαμίνα ήταν μια γυναίκα. Η Αρτεμισία. Μια από τις λίγες γυναικείες μορφές στην ιστορία που υγήθηκε στόλου και μάλιστα αποτελεσματικά εναντίον των Ελλήνων. Το πιο σημαντικό πρόσωπο από την πλευρά των Ελλήνων είναι ο Θεμιστοκλής, ο πολύ γνωστός στην ιστορία δημοκρατικός ηγέτης της Αθήνας. Έλαβε μέρος σε όλες τις μάχες των Περσικών πολέμων, στη μάχη του Μαραθώνα, στην αυμαχία του Αρτεμισίου. Ήταν αυτός ο οποίος συνέλαβε από πολύ νωρίς το σχέδιο για το ναυτικό εξοπλισμό της Αθήνας και υποστήριξε σθέναρα την αναμέτρηση με τους Πέρσες που αλλού μέσα στα στενά της Σαλαμίνας. Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους Έλληνες. Ας μην ξεχνάμε, παιδιά, ότι εκείνη την εποχή, αρχιστράτηγοι του ελληνικού στρατού, τόσο στο ναυτικό όσο και στο στόλο, ήταν οι Σπαρτιάτες. Οπότε, στην πραγματικότητα, αρχηγός όλου του στρατού ήταν ο Ευρυβιάδης. Στην ουσία, όμως, αρχηγός του ελληνικού στόλου ήταν ο Θεμιστοκλής, εφόσον η Αθήνα είχε και τον πιο αξιόμαχο στόλο. Ο Θεμιστοκλής, πριν ακόμα τη σύγκρουση στη Σαλαμίνα, είχε πείσει τους συμπολίτες του να διαθέσουν όλα τα έσοδα της πόλης για τη ναυπήγηση 200 πλοίων. Τις λεγόμενες Τριήρης. Μάλιστα πολλά από αυτά τα πλοία, κατά τη διάρκεια της αναμέτρησης, ήτανε φρεσκοβαμένα. Μύριζαν φρέσκο ξύλο καθώς μόλις είχανε ναυπηγηθεί. Έπισε επίσης τους Αθηναίους ο Θεμιστοκλής ότι ο χρησμός της Πηθίας που τους δόθηκε μετά την ίτα στις θερμοπύλες, ότι ο Δίας θα δώσει ένα ξύλινο τείχος που θα μείνει απόρθυτο, το ξύλινο τείχος δεν είναι τίποτα άλλο από τα πλοία. Επίσης τους έπισε ότι πρέπει να εγκαταλείψουν την Αθήνα, να φύγουν, να την αφήσουν στους Πέρσες και να πάνε στη Σαλαμίνα πρόσφυγες, ώστε να αντιμετωπίσουν εκεί τον εχθρό. Πώς τους έπισε? Τους απέδειξε ότι εφόσον το ιερό φίδι της Ακρόπολης έχει φύγει από την Ακρόπολη, τότε και η Θεά έχει φύγει από την Αθήνα. Έτσι και αυτοί πρέπει να την εγκαταλείψουν. Πάμε στο επόμενο ρωτημά μας που είναι πού έγινε αυτή η μάχη. Που έγινε αυτή η μάχη? Μα μέσα στα στενά της Σαλαμίνας, εδώ. Γιατί έγινε η μάχη εκεί πέρα, γιατί ο Θεμιστοκλής υποστήριζε ότι ο στόλος έπρεπε να μείνει εκεί και να πολεμήσει στα στενά της. Όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες θέλαν να φύγουν, ειδικότερα οι Σπαρτιάτες και οι Σύμμαχοί της. Θέλαν να πάνε πίσω στον Ισθμό και να μείνουν εκεί. Μάλιστα ήταν τόσο σίγουρος για την άποψή του που είχε προκαλέσει στο συνέδριο πριν από τη μάχη την οργή του ηγέτη των Σπατιατών, την οργή του αρχηγού του ελληνικού στρατού δηλαδή, του Ευρυβιάδη, που σήκωσε το ραβδί του και του είπε του Θεμιστοκλή ότι θα σε χτυπήσω. Όμως ο Θεμιστοκλής είπε την περίφημη φράση «Πάταξον μεν άκουσον δε». Γιατί η ναυμαχία έγινε στη Σαλαμίνα? Ο Θεμιστοκλής ήταν πάρα πολύ σίγουρος ότι έπρεπε να εκμεταλλευτούν τη στενότητα του χώρου ώστε να αντιμετωπίσουν την αριθμητική υπεροχή των Περσών. Έτσι σιγά σιγά θα εξουδετέρωναν τα περσικά πλοία χωρίς να τα αφήνουν να αναπτυχθούν και να τους περιγυκλώσουν. Ένα σχέδιο που μας θυμίζει λίγο τις θερμοπύλες. Την νύχτα μάλιστα, πριν από την αναμέτρηση, για να καταφέρει ο Θεμιστοκλής να εμπλέξει τους Πέρσες στη μάχη και να τους φέρει ουσιαστικά μέσα στα στενά εδώ να τους παγιδεύσει, έστειλε τον παιδαγό του, ή κάποιοι λένε δούλο του, τον Σίκυνο, ο οποίος ήξερε περσικά, πήγε στον περσικό στρατόπεδο και τους είπε. Είναι πολύ μεγάλη ευκαιρία, ελάτε να αντιμετωπίσετε τους Έλληνες, θέλουν να φύγουν, βρίσκονται μέσα στα στενά και προσπαθούν να φύγουν. Ελάτε να τους παγιδεύσετε. Και όπως φαίνεται οι Πέρσες πιστήκαν και σιγά σιγά ξεκίνησαν να βρούνε τους Έλληνες μέσα στη Σαλαμίνα για να τους εξολοθρέψουν. Πάρα πολύ σημαντικό όπλο που θα πρέπει να εξετάσουμε για αυτή τη μάχη είναι η Αθηναϊκή Τριήρης. Είναι ένα σύγχρονο ευέλικτο πολαμικό πλοίο που με τρεις σειρές κουπιών μπορούσε εύκολα να εμβολήσει τα βαρύτερα περσικά πλοία. Βέβαια οι Αθηναίοι είχανε γεμίσει όλα τους τα πλοία με τους πιο οπλισμένους επιβάτες. Δηλαδή τους ναύτες που ήταν ειδικά προετοιμασμένοι για μάχη σώμα με σώμα πάνω στα πλοία. Έτσι με αυτή την ευελιξία και με αυτά τα σύγχρονα πολεμικά πλοία θα μπορούσανε οι Έλληνες να εμβολίζουν εύκολα τα περσικά και να φεύγουν. Πώς τώρα έγινε η μάχη, πώς έγινε η ναυμαχία. Οι Πέρσες και για να λέμε την αλήθεια τα φυνικικά πλοία και τα πλοία των Ελλήνων, των Ιώνων που ήταν υποταγμένοι στον Πέρσι βασιλιά, μπαίνουνε σιγά σιγά μέσα στα στενά σε τρεις τάξεις με τους φυνικές στα δεξιά, τους Ίωνες στα αριστερά και οι υπόλοιποι στο κέντρο. Οι Αιγύπτοι τώρα βρίσκονται μεταξύ Σαλαμίνας και μεγάρων, ώστε όταν ιτιθούν οι Έλληνες να μην τους αφήσουν να φύγουν. Οι Αθηναίοι τώρα μέσα στα στενά παρατάχτηκαν στα αριστερά με τους λίγους Σπαρτιάτες, οι Σπαρτιάτες ουσιαστικά δεν είχαν εμπειρό και δυνατό στολό. Και μαζί τους βρίσκονταν και οι Αιγενίτες και οι Μεγαρείς. Το πρωί της 28ης Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. ξαφνικά μέσα στο Σούρουπο, μέσα στο Χάραμα, παντού ο Μύχλη, ακούγεται ξαφνικά ο Πεάνας, ο πολεμικός σήμνος των Ελλήνων και μία σάλπιγγα. Πολύ δυνατά οι Έλληνες φωνάζουν «Ο παιδεσ Ελλήνων!» «Είτε ελευθερούτε πατρίδα, ελευθερούτε δε πέδας, γυναίκα στεόντε πατρόν έδι. Θήκαστε προγόνων, νυν υπερπάντων αγών». Όπως μας λέει ο εσκύλος, δίνεται το σύνθημα για τη μάχη. Ο περσικός στόλος επειδή δεν γνώριζε τι συνέβαινε, νόμιζε ότι οι Έλληνες είναι απληπισμένοι και πάνε να φύγουν. Πέφτουν στην παγίδα, δεν βλέπουν καλά τι γίνεται μέσα στα στενά. Μπαίνουν σιγά σιγά, οπότε ξεκινάει η ναυμαχία. Οι Έλληνες σιγά σιγά συντρίβουν τα πρώτα πλοία των Περσών. Εγκλωβίζονται πάρα πολλά πλοία των Περσών, δεν μπορούν να φύγουν λόγω της στενότητας. Πλοίο με πλοίο καταλαμβάνεται από τους επιβάτες, τους πολεμιστές των Αθηναίων. Υπάρχει πανικός, ο περσικός στόλος συντρίβεται. Ο Ξέρξης αγανακτισμένος από ψηλά προσπαθεί να δει τι γίνεται, προσπαθεί να δώσει εντολές. Δεν είναι ευχάριστο το θέμα. Κατηγορεί πολλούς, προσπαθεί να βραβεύσει άλλους. Η περσική φρουρά στην Ψιτάλια, στο νησάκι που βρίσκεται κοντά στη Σαλαμίνα, καταστρέφεται και αυτή από τον Αριστήδη. Πρόκειται για μια ολοκληρωτική καταστροφή των Περσών. Επίσης, επειδή οι Πέρσες δεν γνωρίζαν να κολυμπούν, πολλοί από αυτούς πνίγονται μέσα. Όσοι καταφεύγουν στη Στεριά, τους αντιμετωπίζουν οι Έλληνες οπλίτες. Δυστυχώς, πρόκειται για μια μεγάλη περσική καταστροφή. Ευτυχώς για τους Έλληνες, έχουμε μια θρυλική νίκη. Βλέπουμε, επομένως, ότι έχουμε μια ηρωική νίκη των Ελλήνων. Το στρατίγημα του Θεμιστοκλή πετυχαίνει. Ποια είναι τα αποτελέσματα αυτής της νίκης? Οι Έλληνες έχασαν μόλις 40 τριήρης. Ενώ οι Πέρσες, απ' ό,τι φαίνεται, έχασαν γύρω στα 200 πλοία. Ο μοναδικός αξιωματικός αρχηγός στόλου, από τους συμμάχους του Ξέρξη, που διακρίθηκε, από ότι μας σώζει ο Ηρόδοτος, ήταν μια γυναίκα. Η Αρτεμησία που είδαμε πριν. Μάλιστα διακρίθηκε τόσο πολύ, που ο Ξέρξης είπε το περίφημο, ότι οι άντρες μου έγιναν γυναίκες και οι γυναίκες μου γίναν άντρες. Σημαντικοί Πέρσες χάθηκαν, όπως ο στρατηγός Αριαβήγνης, αδελφός του Ξέρξη. Ενώ, όπως είπαμε και πριν, πολλοί Πέρσες αξιωματικοί πνίγηκαν, καθώς δεν γνώριζαν κολύμπι. Μετά τη μάχη, οι Σπαρτιάτες, οι αρχηγοί του ελληνικού στρατού, έδωσαν στεφάνι Ανδρείας στον Ευρυβιάδη. Όμως δεν μπορούσαν παρά να μην δώσουν το στεφάνι της Αριστείας στο Θεμιστοκλή. Ο Θεμιστοκλής είναι εκείνος ο οποίος σκέφτηκε το σχέδιο και ουσιαστικά έδωσε τη δυνατότητα στους Έλληνες να νικήσουν πίσω την περσική αυτοκρατορία. Να μην ξεχνάμε ότι οι Πέρσες είναι νικητές, αλλά και να μην ξεχνάμε ότι οι Πέρσες έχουν ακόμα και πολυστρατό και πολλά πλοία. Ο Ξέρξης δεν εγκαταλείπει την προσπάθεια. Δοκίμασε πάλι μετά την αυμαχία να χτίσει άλλη μια γέφυρα από την Ασία στην Ευρώπη, αλλά αυτή καταστρέφεται. Μια επανάσταση στη Βαβυλώνα πίσω να αναγκάζει και επιστρέφει γρήγορα-γρήγορα στην Ασία. Η Αθήνα και η Ελλάδα σώθηκαν προσωρινά. Οι Πέρσες με αρχηγό τον Μαρδόνιο, το γαμπρό του Ξέρξη, μένουν για ένα χρόνο ακόμα στην Ελλάδα και σε λίγο ξανά καταλαμβάνουν την Αθήνα. Ο Μαρδόνιος υποχωρεί στη Διωτεία με τον περσικό στρατό για να δελεάσει τους Έλληνες να πολεμήσουν αργότερα στις πλατεές. Τον επόμενο χρόνο, το 481 π.Χ., στη μάχη των πλατεών και στην αυμαχία της Μικάλης, ο ενωμένος ελληνικός στρατός και ελληνικός τόλος συντρίβουν για τελευταία φορά τους Πέρσες. Οι Έλληνες έδωσαν τη μάχη σε μια χώρα που ήξεραν και πολεμώντας γενναία νικήσανε. Ποια είναι η σημασία της ναυμάχιας? Είναι μια, όπως είδαμε, από τις σημαντικότερες ναυμαχίες στην ιστορία. Έδωσε αυτοπεποίθηση στους Έλληνες να αντιμετωπίσουν μετά νικηφόρα τον Μαρδόνιο τόσο στις πλατεές όσο και στη Μικάλη. Στρατιωτικά, σημαντική είναι η εξαπάτηση των Περσών από τον Θεμιστοκλή. Ο Θεμιστοκλής, ουσιαστικά, ρίσκαρε. Και το στρατίγημα που έκανε και ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες, το εφάρμοσε η Σταλαμίνα. Αλλά με επιτυχία. Στα επόμενα 30 χρόνια, οι Έλληνες περνούν στην αντεπίθεση απέναντι στους Πέρσες. Και τέλος, κάποιοι ισχυρίζονται ότι εξαιτίας αυτής της δυναμμαχίας σώθηκε ο δυτικός τρόπος ζωής. Καθώς η ακμή του Αθηναϊκού πολιτισμού έγινε αμέσως μετά τη νίκη στους Περσικούς πολέμους. Και για να περάσουμε σε κάποιες ερωτήσεις αυτοαξιολόγησης, τώρα που είναι και το τέλος του μαθήματός μας. Πρώτη ερώτηση. Ο Θεμιστοκλής είπε ότι τα ξύλινα τείχη ήταν τα τείχη του Πειραιά, ήταν τα μακρά τείχη, ήταν οι τριήρεις ή ήταν τα ξύλινα τείχη της Αθήνας. Δεν ήταν τίποτα άλλο παρά οι τριήρεις, τα αθηναϊκά πολεμικά πλοία. Και προχωράμε στη δεύτερη ερώτηση αυτοαξιολόγησης. Γιατί ο Θεμιστοκλής επέμενε να αντιμετωπίσουν οι Έλληνες τους Πέρσες στη Σαλαμίνα, για να εκμεταλλευτούν τη στενότητα του χώρου και της τριήρεις, γιατί η Σαλαμίνα ήταν πολύ ωραίο μέρος για πόλεμο, για να χρησιμοποιήσουν καταπέλτες ή για να γλιτώσουν εύκολα οι Αθηναίοι που είχαν καταφύγει εκεί οι πρόσφυγες. Μα η απάντηση η σωστή είναι η πρώτη. Για να εκμεταλλευτεί τόσο τη στενότητα του χώρου όσο και της τριήρεις, για να εδέλει και τα πολεμικά πλοία γι' αυτό το χώρο. Και πάμε στην τρίτη ερώτηση. Πώς εξελίχθηκε η ναυμάχια? Οι Αθηναίοι και οι Έλληνες βήθησαν τους Πέρσες, οι Αθηναίοι βήθησαν τους Ήωνες, οι Αθηναίοι βήθησαν τους Σπαρτιάτες ή οι Ήωνες βήθησαν τους Σπαρτιάτες. Η απάντηση η σωστή δεν είναι παρά η πρώτη, ότι οι Αθηναίοι και οι υπόλοιποι Έλληνες βήθησαν τους Πέρσες. Και πάμε στην τελευταία μας ερώτηση. Και βλέπουμε την εξής ερώτηση. Πώς τελείωσε η ναυμαχία? Οι Πέρσες νίκησαν παρατρίχα, οι Έλληνες νίκησαν κατά κράτος, οι τριήρεις δεν πολέμησαν ή οι Πέρσες λιποτάκτησαν και έφυγαν. Και η σωστή μας απάντηση δεν είναι παρά η τρίτη, οι Έλληνες νίκησαν κατά κράτος το περσικό ναυτικό. Και εδώ τελειώνει το μάθημά μας για σήμερα. Σας ευχαριστώ που μας παρακολουθήσατε και σας εύχομαι μια πολύ καλή συνέχεια. Γεια σας! |
