| : ' Γεια σας! Με λένε Μαρία Κουτσοκέρα. Είμαι με τα σκάλα της έκτης, αλλά σήμερα θα μιλήσουμε για τη γλώσσα της πέντης. Οι περισσότεροι από εσάς έχετε κάνει το κεφάλαιο 11. Όσοι όμως δεν προλάβατε, συντονιστείτε κι εσείς γιατί σήμερα θα μιλήσουμε για παιχνίδια. Τι θέλουμε να μάθουμε στη σημερινή ενότητα. Θέλουμε να περιγράφουμε πώς παίζονται διάφορα παιχνίδια. Θέλουμε να κατανοούμε και να δίνουμε οδηγίες για να παίξουμε παιχνίδια. Θέλουμε επίσης να ξεχωρίσουμε τις εγκλήσεις των ρημάτων. Και τέλος, θυμόμαστε τον συλλαβισμό. Με άλλα λόγια, αυτή είναι η στόχη της ενότητας. Για να ξεκινήσουμε. Από τα είδη των παιχνιδιών. Ας παρατηρήσουμε αυτή την εικόνα. Τι βλέπουμε? Βλέπουμε μια ομάδα παιδιών, να παίζει ένα παιχνίδι, χωρίς κάποιο εξάρτημα. Χρησιμοποιούν τα σώματά τους. Δύο παιδιά κάνουν μια γέφυρα με τα χέρια τους. Και τα υπόλοιπα περνάνε από κάτω. Για παρατηρήστε τι άλλο. Τι έχει? Φαίνεται να είναι από ένα παλιό βιβλίο ίσως. Μήπως δείχνει κάτι από τα παλιά. Βλέπουμε μια κοτούλα μαζί με τα παιδιά που παίζουν. Άρα καταλαβαίνουμε ότι παίζουν στο ίπεθρο. Πολύ πιθανό σε ένα χωριό. Ίσως να αναφέρεται και σε μια παλιότερη εποχή. Πάμε όμως να δούμε μια άλλη εικόνα. Τελείως διαφορετική. Α! Τι βλέπουμε εδώ. Βλέπουμε τη φωτογραφία δύο ανθρώπων, που παίζουν ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι. Μπορούμε να πούμε ότι κατά κάποιο τρόπο, αυτό το παιχνίδι είναι ομαδικό. Γιατί είναι δύο άνθρωποι που κάθονται παρέα, και παίζουν σε μια οθόνη ένα ομαδικό παιχνίδι. Οι δύο εικόνες έχουν ομοιότητες, αλλά έχουν και πάρα πολλές διαφορές. Οι διαφορές αυτές μας αναγκάζουν να κατατάξουμε τα δύο παιχνίδια, σε δύο διαφορετικές κατηγορίες. Δηλαδή, να μιλήσουμε για το παραδοσιακό παιχνίδι και για το ηλεκτρονικό παιχνίδι. Για να δούμε λίγο πιο κάτω. Παραδοσιακά παιχνίδια. Το σημερινό μας μάθημα αναφέρεται στα παραδοσιακά παιχνίδια, που έπαιζαν οι παλιότεροι και αποτελούν κομμάτι του λαϊκού μας πολιτισμού. Τα περισσότερα παιχνίδια ήταν ομαδικά και παίζονταν σε δρόμους, πλατείες, αυλές και χωράφια. Τα παιδιά διασκέδαζαν με λιγοστά μέσα, όπως με ένα μαντήλι, με λίγα κεραμίδια και σβόλους. Μόνη προϋπόθεση ήταν η ευρηματικότητα, η φαντασία και η ξενιασιά. Κάποια από αυτά διασώθηκαν και στις μέρες μας, καθώς μεταφέρονται προφορικά από γενιά σε γενιά και έτσι ακόμα και σήμερα υπάρχουν παιδιά που παίζουν στο προάβλιο του σχολείου, στα διαλύματα ή στο πάρκο της γειτονιάς. Όπως φαίνεται τα ηλεκτρονικά παιχνίδια δεν έχουν καταφέρει να τα αντικαταστήσουν. Ας δούμε στη συνέχεια μερικά παραδοσιακά παιχνίδια. Έχουμε το περνά περνά η μέλησα, τα μήλα, η τυφλόμιγα, το κουτσό, τα κεραμιδάκια, το σπασμένο τηλέφωνο, τα αγαλματάκια, το μαντιλάκι, η αμπάριζα, η μικρή Ελένη, γύρω γύρω όλοι. Αλάτι ψηλό. Πάμε να δούμε λοιπόν ένα παραδοσιακό παιχνίδι. Λοιπόν παιδιά τι λέτε, πάμε να παίξουμε. Έχω να σας μάθω πολλά παιχνίδια. Τα παίζαμε μικροί μαζί με τους γονείς σας. Μας τα έμαθαν και μας, όπως τα μάθατε κι εσείς. Τα παιχνίδια αυτά τα παίζαμε στην αυλή του πατρικού μας σπιτιού, στην αλάνα της γειτονιάς μας, στους ήσυχους και χωρίς αυτοκίνητα και φασαρία δρόμους της συνεικίας μας. Σήμερα θα παίξουμε στον πεζόδρομο, στο μικρό πάρκο και στην πλατεία της συνεικίας μας, ακόμα στο προάβλιο του σχολείου μας, στα διαλύματα. Ας αρχίσουμε λοιπόν. Παιδιά, πριν από κάθε παιχνίδι, για να βγει αυτός που θα τα φυλάει, ή που θα κάνει τη μάνα, αν δεν συμφωνούμε, χρησιμοποιούσαμε τα λαχνίσματα, όπως τα λέγαμε δηλαδή με λαχνό. Αυτά γινόταν με διαφορετικούς τρόπους. Ένας τρόπος λαχνίσματος γίνεται με την απαγγελία στίχων. Άλλος με το κρύψιμο μιας πετρούλας. Σήμερα θα μάθουμε το Καλημέρα Βασιλιά. Ο βασιλιάς κάθεται σε ένα σκαμνί και απέναντί του, σε μια ευθεία γραμμή, στέκονται άλλα παιδιά. Το παιχνίδι αρχίζει. Όλα τα παιδιά μαζί φωνάζουν. Καλημέρα Βασιλιά. Και ο βασιλιάς τους απαντάει. Βρε καλώς τα τα παιδιά. Που είσαστε τόσο καιρό. Σε δουλειά, του απαντούν τα παιδιά. Σε τι δουλειά. Τότε τα παιδιά αρχίζουν με παντομήμα να μιμούνται, όσο καλύτερα μπορούν τις κινήσεις κάποιας δουλειάς διαφορετικής στο καθένα. Ο βασιλιάς προσπαθεί να μαντέψει τη δουλειά που κάνει καθένα παιδί. Αν βρει όλες τις δουλειές, πετιέται πάνω ξαφνικά και τους κυνηγάει. Όποιο παιδί πιάσει, αυτό θα γίνει ο νέος βασιλιάς. Αν πάλι δεν βρει όλες τις δουλειές, οι άλλοι τον ρωτάνε. Παιδιά, να το πάρει το ποτάμι, δηλαδή να σου φανερώσουμε τις δουλειές που δεν βρίσκεις. Έτσι και πει ο βασιλιάς ναι, τότε του φανερώνουν το καθένα τη δουλειά του και το παιχνίδι συνεχίζεται με τον ίδιο βασιλιά. Σε περίπτωση που ο βασιλιάς δεν δεχτεί, τότε θα προσπαθήσει για πολύ ώρα ακόμα. Το οκείμενο είναι από το βιβλίο του Ανδρέα Ανατολίτη, Ελληνικά παραδοσιακά παιχνίδια. Για να δούμε παρακάτω το σχολικό μας βιβλίο, τι μας έχει. Μας έχει λοιπόν πολύ ενδιαφέρουσα γραμματική. Για να ξεκινήσουμε λοιπόν. Χρησιμοποιούμε διαφορετικούς τύπους του ρήματος, για να δείξουμε αν η πράξη που περιγράφουμε είναι πραγματική, είναι βέβαιη, τότε χρησιμοποιούμε την οριστική. Ή αν η πράξη μου είναι επιθυμητή ή αβέβαιη, τότε χρησιμοποιώ την υποτακτική. Και τέλος, αν απαιτούμε την πραγματοποίηση μιας πράξης, τότε χρησιμοποιούμε την προστακτική. Οι διαφορετικοί αυτοί ρηματικοί τύποι λέγονται εγκλήσεις. Στη γραμματική μας θα βρούμε τις εγκλήσεις στη σελίδα 141 και 142. Για να δούμε ακόμα περισσότερα για τις εγκλήσεις, να θυμηθούμε ποια είναι η χρήση τους. Η πρώτη έγκληση, η οριστική, μας φανερώνει ένα πραγματικό γεγονός, ένα βέβαιο. Κάτι που το γνωρίζουμε σίγουρα. Η άρνηση παίρνει δεν. Για παράδειγμα, ο γιος του κυρ Πέτρου σπουδάζει αστρονάφτης. Αν ξέραμε σίγουρα ότι ο γιος του κυρίου Πέτρου δεν σπουδάζει αστρονάφτης, τότε θα άλλαζε το νόημα χρησιμοποιώντας το δεν της άρνησης. Η δεύτερη έγκλησή μας είναι η υποτακτική. Η υποτακτική φανερώνει κάτι που θέλουμε να γίνει ή περιμένουμε να γίνει. Η άρνησή της παίρνει μην. Ας δούμε και ένα παράδειγμα. Ο κυρ Πέτρος ήθελε να σπουδάσει ο γιος του αστρονάφτης. Και συνεχίζουμε με την τελευταία έγκληση, η οποία είναι η προστακτική. Και φανερώνει προσταγή, επιθυμία ή ευχή. Για την άρνηση χρησιμοποιούμε τους τύπους της υποτακτικής. Για παράδειγμα, ο κυρ Πέτρος έλεγε συχνά στο γιο του. Όταν μεγαλώσεις σπουδάσαι αστρονάφτης. Για να δούμε κι άλλα περισσότερα για τις εγκλήσεις. Σήμερα τα παιδιά στο σχολείο παίζουν κουτσό. Σήμερα τα παιδιά στο σχολείο δεν παίζουν κουτσό. Το παίζουν ή δεν παίζουν, περιγράφει μια κατάσταση που συνέβη, συμβαίνει ή θα συμβεί. Αυτή η έγκληση ονομάζεται, όπως είδαμε, οριστική. Όταν η πρόταση είναι αρνητική, βάζουμε μπροστά από το ρήμα το μόριο δε ή δεν, αν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν. Τα παιδιά σκέφτηκαν να παίζουν συνέχεια κουτσό. Το να παίζουν ή το να παίξουν, περιγράφει μια κατάσταση που θα θέλαμε να γίνει, κάτι που θα επιθυμούσαμε να γίνει. Αυτή η έγκληση ονομάζεται υποτακτική. Όταν η πρόταση είναι αρνητική, βάζουμε μπροστά από το ρήμα το μη ή μην, ανάλογα με τι γράμμα ξεκινάει η επόμενη λέξη. Τρίτη και τελευταία έγκληση. Παίζετε κουτσό παιδιά, είπε η δασκάλα. Μην παίζετε κουτσό παιδιά, είπε η δασκάλα. Να μην παίζετε κουτσό παιδιά, είπε η δασκάλα. Παίξτε κουτσό παιδιά, είπε η δασκάλα. Μην παίξετε κουτσό παιδιά, είπε η δασκάλα. Το παίζετε ή το παίξτε, περιγράφει μια κατάσταση σαν προσταγή, σαν προτροπή. Αυτή η έγκληση ονομάζεται προστακτική. Όταν η πρόταση είναι αρνητική, χρησιμοποιούμε τους τύπους της υποτακτικής, βάζοντας μπροστά το μη ή το να μην. Για να δούμε μια άσκηση, για την οποία χρειαζόμαστε τις εγκλήσεις. Τα παιδιά στα παλιότερα χρόνια έπαιζαν παιχνίδια στις γειτονιές και στις αλάνες, που μερικά από αυτά μας θυμίζουν τα σημερινά δικά μας. Διαβάστε το παρακάτω κείμενο. Χωριστείτε σε δύο ομάδες και σταθείτε αντικριστά, έχοντας μεταξύ σας απόσταση περίπου 10 μέτρων. Στη μέση αυτής της απόστασης τοποθετήστε ένα στεφάνι και στο κέντρο του βάλτε ένα μαντήλι. Μόλις δοθεί το σύνθημα, το πρώτο παιδί της κάθε ομάδας πρέπει να τρέξει να αρπάξει το μαντήλι. Στη συνέχεια ξαναγυρίζει το κάθε παιδί στην ομάδα του και στέκεται στη νουρά. Αν θέλεις να βοηθήσεις την ομάδα σου, τρέξε γρήγορα και άρπαξε το μαντήλι. Τοποθετήστε άλλο μαντήλι και με το σύνθημα τα δύο επόμενα παιδιά, ένα από κάθε ομάδα πρέπει να τρέξουν να τα αρπάξουν. Έτσι συνεχίζεται το παιχνίδι. Νικήτρια είναι η ομάδα που θα συγκεντρώσει τα περισσότερα μαντήλια. Ας συνεχίσουμε με μία άσκηση για αυτή του σχολικού μας βιβλίου. Διαβάζουμε λοιπόν στην εκφώνηση. Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα όπως το παράδειγμα μας λέει το βιβλίο μας. Για να δούμε. Το πρώτο ρήμα είναι το ρήμα χωριστείτε. Είναι τα μαύρα ρήματα που είδαμε πριν στο κείμενο. Χωριστείτε λοιπόν είναι στη συνοπτική προστακτική. Στη συνοπτική υποτακτική γίνεται να χωριστείτε. Ενώ στην οριστική ενεστώτα είναι χωρίζεστε. Το δεύτερο ρήμα είναι το σταθείτε. Στη συνοπτική υποτακτική το ρήμα μου γίνεται να σταθείτε. Ενώ στην οριστική ενεστώτα γίνεται στέκεστε. Επόμενο ρήμα είναι το τοποθετήστε. Η συνοπτική υποτακτική του είναι να τοποθετήσετε. Ενώ η οριστική ενεστώτα είναι τοποθετείτε. Επόμενο ρήμα είναι το βάλτε. Εσείς βάλτε, στη συνοπτική υποτακτική εσείς να βάλετε. Και στην οριστική ενεστώτα εσείς βάζετε. Επόμενο ρήμα είναι το τρέξε. Να τρέξεις, στη συνοπτική υποτακτική. Ενώ στην οριστική ενεστώτα είναι τρέχεις. Προτελευταίο ρήμα είναι το άρπαξε. Εσύ άρπαξε, στη συνοπτική υποτακτική εσύ να αρπάξεις. Ενώ στην οριστική ενεστώτα είναι εσύ αρπάζεις. Τελευταίο ρήμα είναι ξανά το τοποθετήστε, γιατί υπάρχει δύο φορές μέσα στο κείμενό μας. Επομένως ξαναγράφουμε να τοποθετήσετε και τοποθετείτε. Συνεχίζουμε με άλλη μία άσκηση. Προσπαθήστε να γράψετε πάλι τους κανόνες του παρακάτω παιχνιδιού, σαν να δίνετε οδηγίες σε κάποιος για να το παίξουν. Τα τενεκεδάκια. Μαζεύονται πολλά παιδιά και χωρίζονται σε δύο ομάδες με ίσα άτομα η καθεμιά. Κάνουν έναν μεγάλο κύκλο και έναν μικρό στη μέση. Μέσα στο μικρό κύκλο βάζουν δέκα τενεκεδάκια. Στην περιφέρεια του πρώτου κύκλου καθορίζουν ένα σημείο και τραβούν μια γραμμή. Κατά μήκος αυτής της γραμμής στέκονται τα παιδιά της ομάδας που ρίχνουν, δηλαδή σημαδεύουν τα τενεκεδάκια με μια πέτρα. Όποια ομάδα ρίξει κάτω όλα τα τενεκεδάκια νικάει. Ας αλλάξουμε τώρα το κείμενο αυτό και να το μετατρέψουμε σε υποτακτική. Ξεκινάμε και λέμε μαζευτείτε πολλά παιδιά και χωριστείτε σε δύο ομάδες με ίσα άτομα η καθεμιά. Για να δούμε και το υπόλοιπο κείμενο. Κάντε έναν μεγάλο κύκλο και έναν μικρό στη μέση. Μέσα στον μικρό κύκλο βάλτε 10 τενεκεδάκια. Στην περιφέρεια του πρώτου κύκλου καθορίστε ένα σημείο και τραβήξτε μια γραμμή. Κατά μήκος αυτής της γραμμής σταθείτε τα παιδιά της ομάδας που θα ρίξετε, δηλαδή σημαδεύστε τα τενεκεδάκια με μια πέτρα. Όποια ομάδα ρίξει κάτω όλα τα τενεκεδάκια νικάει. Το επόμενο θέμα που θα μας απασχολήσει σε αυτό το κεφάλαιο είναι ο συλλαβισμός. Οι λέξεις αποτελούνται από συλλαβές. Καθεμιά από τις τρεις τελευταίες συλλαβές της λέξης έχει το δικό της όνομα. Ας δούμε για παράδειγμα τη λέξη ταχυδρόμος. Χωρίζεται σε τέσσερις συλλαβές. Τα-χι-δρο-μος. Ξεκινάμε από το τέλος της λέξης για να ονομάσουμε τις συλλαβές. Η τελευταία συλλαβή είναι η λίγουσα. Την προηγούμενη συλλαβή από αυτή την ονομάζουμε παραλίγουσα. Και την αμέσως προηγούμενη προπαραλίγουσα. Έτσι λοιπόν η κατάληξη μος είναι η λίγουσα. Η συλλαβή δρο είναι η παραλίγουσα. Και η συλλαβή χι είναι η προπαραλίγουσα. Οι λέξεις ανάλογα με τον αριθμό των συλλαβών που έχουν χωρίζονται. Σε μονοσύλλαβες. Για παράδειγμα το και, να, για, τα. Δυσύλλαβες όταν έχουν δύο συλλαβές. Για παράδειγμα έλα, κάτω, μπάλα. Συνεχίζουμε σε τρεις σύλλαβες. Όπως για παράδειγμα κανέλα ή δέματα. Και τέλος οι λέξεις που έχουν περισσότερες από τρεις συλλαβές λέγονται πολυσύλλαβες. Για παράδειγμα ποδοσφαιριστής που έχει πέντε συλλαβές. Συνεχίζουμε με τους κανόνες συλλαβισμού. Δύο σύμφωνα δε χωρίζονται όταν αρχίζει από αυτά ελληνική λέξη. Για παράδειγμα υποδεχόμαστε. Το στ δεν χωρίζεται γιατί ξεκινάει η ελληνική λέξη από αυτό. Όπως για παράδειγμα το στάρι. Δύο σύμφωνα χωρίζονται όταν δεν αρχίζει από αυτά ελληνική λέξη. Για παράδειγμα στη λέξη ατλαντής. Το τ και το λ χωρίζονται γιατί από αυτά δεν ξεκινάει καμία ελληνική λέξη. Επόμενος κανόνας είναι αυτός που λέει ότι τρία σύμφωνα δε χωρίζονται όταν από αυτά ή από τα δύο πρώτα αρχίζει η ελληνική λέξη. Για παράδειγμα στη λέξη αστρονάφτης. Το στ δεν χωρίζεται γιατί ξεκινάει η ελληνική λέξη από τα τρία αυτά γράμματα. Για παράδειγμα η λέξη στρατιώτης. Επόμενος κανόνας είναι ο κανόνας που μιλάει για τα δύο όμια σύμφωνα τα οποία πάντα χωρίζονται. Για παράδειγμα η λέξη άλλος. Το ένα λ πάει με το ά και σχηματίζουν μία συλλαβή. Το δεύτερο λ πάει με την κατάληξη ως και σχηματίζει τη δεύτερη συλλαβή. Επόμενος κανόνας και τελευταίος είναι ο κανόνας που μιλάει για τα δίψηφα φωνήεντα. Το αι και το ει για παράδειγμα. Τους διφθόγγους και τους συνδυασμούς αβ και εβ. Στο συλλαβισμό λοιπόν λογαριάζονται ως ένα φωνήεν. Για παράδειγμα στη λέξη μοιάση το μιά είναι μία συλλαβή και χωρίζεται μόνη της. Ας δούμε τώρα την άσκηση που ακολουθεί στο βιβλίο μας. Ας συλλαβίσουμε τις παραπάνω λέξεις. Η πρώτη λέξη είναι η λέξη παιχνίδια. Βλέπουμε ότι χωρίζεται σε τρεις συλλαβές παιχνίδια. Το χ και το ν στη συλλαβή χνί πάνε μαζί και δεν χωρίζονται γιατί από αυτά τα δύο γράμματα αρχίζει η ελληνική λέξη. Για παράδειγμα το χνούδι, το χνάρι ή ο χνουδοτός. Συνεχίζουμε με την επόμενη λέξη. Επόμενη λέξη είναι η γειτονιά. Βλέπουμε ότι το ε δεν χωρίζεται ποτέ και έτσι η λέξη χωρίζεται σε τρεις συλλαβές. Συνεχίζουμε με τη λέξη πεζόδρομος η οποία χωρίζεται παι-ζο-δρο-μος είναι πολλή σύλλαβη. Επόμενη λέξη είναι το προαύλιο. Εδώ βλέπουμε ότι ο συνδυασμός αβ δεν χωρίζεται. Επόμενη λέξη είναι τα διαλήματα. Εδώ βλέπουμε ότι η λέξη χωρίζεται σε τέσσερις συλλαβές. Το δια επειδή ακούγεται σαν μία φωνούλα κάνει μία συλλαβή. Δεύτερη συλλαβή είναι το λιμ και τρίτη το μα που χωρίζει τα δύο μου γιατί είπαμε ότι τα όμια σύμφωνα πάντοτε χωρίζονται. Έτσι καταλήγουμε να χωρίζουμε τη λέξη δια-λι-μα-τα και συνεχίζουμε. Επόμενη λέξη είναι τα λαχνίσματα η οποία χωρίζεται σε τέσσερις συλλαβές. Λα-χνί-σμα-τα. Βλέπουμε ότι από χνού και από σμού ξεκινούν ελληνικές λέξεις όπως το χνούδι που είπαμε πιο πριν, όπως το σμήνος ή το σμέουρο, επομένως δεν χωρίζουμε τα γράμματα αυτά. Και πάμε στην επόμενη λέξη. Επόμενη λέξη είναι η απαγγελία η οποία χωρίζεται ως εξής. Α-πα-γ-γε-λι-α. Πέντε συλλαβές το γκου χωρίζεται. Και τελευταία λέξη είναι το σκαμνί που χωρίζεται σε δύο συλλαβές. Σκα-μνη. Γιατί? Γιατί από μη και νη αρχίζει η ελληνική λέξη. Για παράδειγμα το μνημονεύου που σημαίνει αναφέρομαι, θυμάμαι. Παιδιά, σε αυτή την ηλεκτρονική διεύθυνση μπορείτε να βρείτε τα ψηφιακά μας βιβλία. Και εκεί υπάρχουν πολλές ασκήσεις για να δείτε. Σας ευχαριστώ πολύ που παρακολουθήσατε το σημερινό μάθημα. |
