| Διάλεξη 2: Υπόσχεσαι, Ιωάννη. Καλώς ήρθατε. Ευχαριστώ. Ευχαριστώ. Ευχαριστώ. Ευχαριστώ. Ευχαριστώ. Γεια σας. Σήμερα είναι το δεύτερο μάθημα και πρέπει να επιστρέψουμε στο κείμενο που μεταφράσαμε την προηγούμενη φορά για να δούμε πώς γίνονται τα πρωτόκολλα της μετάφρασης. Νομίζω ότι το κείμενο δεν κάνει να το ξαναμεταφράσουμε τώρα γιατί το δουλέψαμε την προηγούμενη φορά. Το κάναμε όλο? Μέχρι εδώ. Μέχρι εδώ. Ωραία. Ωστόσο, αυτή τη φορά θα ήθελα να θυμίσεις, επειδή εσύ κλάτησες σημειώσεις, για να καταλάβουν οι συνάδελφοί σου, σε ποια σημεία συνάντησες δυσκολίες. Καταρχήν μπορείς να διαβάσεις το κείμενο το οποίο έχεις μεταφράσει. Μόνο αυτό που έχεις μεταφράσει. Για να ακούστε λίγο. Αυτή η συσκέπτωση που ξεκίνησε το σχολείο της Καράκκης και προτείνει μια αμπιακή και πραγματική δοκιμασία του περίοδου κλασικού και μεδιεβάλου, θέλω να είναι μια ευκαιρία για να κατευθυμίσω το κοινό σε ένα σημείο σημαντικό κεφάλαιο της Ιταλίας, μέσω της παραδοσιακής παραδοσιακής παραδοσιακής παραδοσιακής παραδοσιακής, που έχει δημιουργηθεί την ευκαιρία του, πρέπει να δίνει την ευκαιρία και την ασυμβολία του κοινού. Η εμπόδια της Αλεσσάνδρα Μάνιο, όχι μόνο είναι τα πιο αμπιαμένα διφούζες σε όλο το τέμπο, ο τελευταίος παραδοσιακός παραδοσιακός παραδοσιακός παραδοσιακός παραδοσιακός, μετά από όπου η ιστορία της Μακεδόνης έχει δημιουργηθεί από διαφορετικές παραδοσιακές παραδοσιακές παραδοσιακές παραδοσιακές, όπου όλοι έχουν δει τη ζωή τους σε μια δική τους εμπορία της Αλεσσάνδρα. Μέσα από ιστορία και λιτερατήρα, από τράγουνα και μουσική και θεάτρο, η Αλεσσάνδρα διβέντα διβόλτα ριβόλτα, προφέτα τε Ισλάμ, σύμπονο χριστιανό, φιλόσοχο, αβελτοριέρο, φιγούρατι Ιμπερατόρι ρομάνο, αιτί βασιλέους πυγάντων. Ωραία. Λοιπόν, αυτό είναι το κείμενο μέχρι εκεί που το είχε μεταφράσει η βασιλική. Θέλω να σας παρακαλέσω να μη διορθώνει όταν κάτι στην προφορά πρέπει να το πείτε διαφορετικά, γιατί το μάθημα αυτό δεν είναι μάθημα ιταλικής γλώσσας, είναι μάθημα μετάφρασης και έχουμε άλλο αντικείμενο και γιατί δεν βοηθάει καθόλου στο να προχωρήσει η δουλειά που κάνουμε. Αυτή η μετάφραση τι αποτέλεσμα είχε, μπορείς να μας διαβάσεις τι είχε συμμεταφράσει ή το έκανες μόνο προφορικά και δεν το έγραψες μετά. Δεν είχα πρόβλημα να το γράψω, απλά θυμάμαι έχω συμμεώσει κάποια σημεία στο οποίο είχα δουλευτεί. Ωραία, αυτό επομένως μπαίνουμε απευθείας στο πρωτόκολλο. Σήμερα επομένως με αφορμή αυτή τη μετάφραση θα μιλήσουμε για τα πρωτόκολλα μεταφράσης στη σχολιασμένη μετάφραση. Έχετε ξανακούσει ποτέ την έκφραση σχολιασμένη μετάφραση. Ωραία. Ωραία, λοιπόν, επομένως τι είναι η σχολιασμένη μετάφραση. Σχολιασμένη μετάφραση είναι όταν μεταφράζοντας ο μεταφραστής αναφέρει σε ποια στιγμή κάποια πράγματα για συγκεκριστικές επιλογές. Ή αυτός που κάνει την επιμέλη της μετάφρασης ή την κριτική της μετάφρασης κάποια σημεία έχει σχόλια για τις μεταφραστικές επιλογές. Συνήθως σχολιάζονται οι μεταφράσεις από τον επιμελητή ή από τον μεταφραστή. Άλλο πράγμα είναι τα σχόλια του μεταφραστή και άλλο πράγμα είναι τα σχόλια του επιμελητή. Συνήθως οι επιμελητές γράφουν επίμετρα, δηλαδή τελειώνει η μετάφραση και γράφουν σημειώσεις τέλους. Συνήθως οι μεταφραστές γράφουν υποσημειώσεις και εκεί πέρα εξηγούνε και τεκμηριώνουν διάφορες επιλογές τους ή αναφέρονται σε δυσκολίες τους ή κάνουνε περισσότερο οικία την μετάφραση στον αναγνώστη. Η μετάφραση, έτσι και λίως, είναι μια πράξη υποκειμενική. Πέρα για πέρα υποκειμενική. Ακόμα κι αν αντικειμενικά συστατικά μιας μετάφρασης μπορούν να θεωρηθούν απαράδεκτα από όλους μας αν διαβάσουμε κάτι ελληνικό που δεν μας φαίνεται ελληνικό. Ακόμα κι αν αυτό μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε Έλληνα αναγνώστη μιας μετάφρασης προς την ελληνική. Οπωσδήποτε, όμως, υπάρχει ένα μέρος που δεν είναι καθόλου αντικειμενικό, είναι υποκειμενικό. Όπως ακριβώς ο καθένας μας μιλάει με το δικό του τρόπο, έτσι και ο καθένας μας μεταφράζει με το δικό του τρόπο. Τους κόσμους που ο καθένας μας έχει εσωτερικεύσει εξωγλωσσικά και γλωσσικά, αυτούς τους κόσμους μεταφέρει στη μετάφραση. Επομένως, αν θελήσουμε να δούμε ως μεταφραστές τι θα πει σχολιασμένη μετάφραση, τότε θα πρέπει από τώρα να συνειδητοποιήσουμε ότι για τον μεταφραστή η σχολιασμένη μετάφραση είναι μια ενδοσκοπική διαδικασία, ενδοσκόπηση είναι. Ο μεταφραστής δηλαδή ψάχνει μέσα του κομμάτια της διαδικασίας ή συνθήκες κάτω από τις οποίες έφτασε στο προϊόν του. Επομένως, την ίδια στιγμή είναι και αυτοαξιολογική συμπεριφορά αυτή που αναπτύσσει ο μεταφραστής όταν κάνει σχολιασμένη μετάφραση. Για δείτε λίγο τις σημειώσεις που σας έφερα. Η σχολιασμένη μετάφραση συνιστά προϊών ενδοσκοπικής μεταφρασιολογικής αλλά και μεταφραστικής ανασκόπησης. Γιατί θα ήθελα να θυμηθούμε έναν δρόμο που ακολούθησες εσύ για το δικό σου πρωτόκολλο. Πρωτόκολλο είναι κάθε τι που γράφεις στα πρόχειρά του ο μεταφραστής για τις δυσκολίες που συνάντησε και για το πώς παγίωσε τις μεταφραστικές του επιλογές. Πώς δηλαδή οδηγήθηκε στο να καταλήξει πως κάτι είναι μια μεταφραστική επιλογή την οποία θα τη βάλει στο τέλος τη μετάφραση μέσα. Έτσι. Λοιπόν, άρα τι είναι. Είναι μια πράξη που περιέχει μέσα ανασκόπηση περιέχει μέσα feedback και είναι και μια πράξη ενδοσκόπησης. Γιατί ο κάθε μεταφραστής περιγράφει όταν κάνει τα πρωτόκολλα του δικά του βήματα, δικά του προβλήματα, δικές του δυσκολίες. Έτσι. Θα ήθελα λοιπόν να θυμηθούμε, να μας θυμίσεις εσύ γιατί το έχεις στο πρόχειρό σου. Τι δυσκολία συνάντησες όταν έκανες τη μετάφραση. Στην αρχή, στην πρώτη παράλυνα που είχα ξεκινήσει να μεταφράσω η αλήθεια είναι ότι η μετάφρασή μου έφτυνε περισσότερο προς το πρωτότυπο. Σε κάποια σημεία. Ναι. Δηλαδή, οπότε μετά μπήκα στη διαδικασία να οικιοποιήσω τη μετάφραση. Ωραία, επομένως έκανες ξενισμού στη μετάφραση. Σε ποια γλώσσα ήταν γραμμένο το πρωτότυπο. Άρα έκανες ιταλισμού στη μετάφραση. Επομένως η δικιά σου η δυσκολία ήτανε στην πρώτη παράγραφο να πάρεις το θάρρος, να τολμήσεις, να αποκτήσεις κάποιους βαθμούς ελευθερίας στη συμπεριφορά σου για να μπορέσεις να βγάλεις μια μετάφραση η οποία να ήτανε ελληνικά με φυσικότητα και με αυθεντικότητα. Ωραία, αυτό λοιπόν είναι ένα κομμάτι στο πρωτόκολλο. Αυτό έχει να κάνει με ενδοσκόπηση και έχει να κάνει και με αυτοαξιολόγηση, έτσι δεν είναι. Ποιο είναι το πρόβλημα που κρύβεται πίσω από αυτή τη δυσκολία. Ποιο είναι το πρόβλημα που κρύβεται. Είναι μια μεγάλη διαμάχη ιστορική στη μεταφρασιολογία. Αν δηλαδή προτεραιότητα στο κείμενο που μεταφράζουμε πρέπει να έχει πάντα το πρωτότυπο ή αν προτεραιότητα στο κείμενο που μεταφράζουμε πρέπει να έχει η μετάφραση, το μετάφρασμα. Λοιπόν, αυτή είναι μια πολύ μεγάλη διαμάχη. Αφού λοιπόν είναι μια πολύ μεγάλη διαμάχη που υπερβαίνει τη δική σου υποκειμενική θεώρηση της διαδικασίας και του προϊόντος που έχεις παραγάγει, άρα αυτό δεν είναι μια δυσκολία δική σου, είναι μια μεγαλύτερη ομπρέλα, είναι ένα μεταφραστικό πρόβλημα. Επομένως, κοινούμαστε ανάμεσα σε μεταφραστικά προβλήματα και μεταφραστικές δυσκολίες. Όταν έχουμε να κάνουμε με μεταφραστικό πρόβλημα, θα πρέπει να καθίσουμε και να κάνουμε μια ενδοσκόπηση σε ένα άλλο επίπεδο τότε. Όχι των υποκειμενικών μας δυσκολιών, όσο της ιδεολογίας μας της μεταφραστικής. Δηλαδή, πολιτικά, ιδεολογικά, όχι με την έννοια της πολιτικής που διαμορφώνει ένα κράτος, ή μια κοινότητα, πολιτικά με την έννοια των επιλογών μας. Ιδεολογικά ή, αν θέλετε, φιλοσοφικά, το πρόβλημα κάθε μεταφραστή είναι κάπου να αποφασίσει ότι ανήκει. Αν ανήκεις αυτούς που πιστεύουν ότι πρωτεραιότητα έχει το πρωτότυπο πάντα, ή αν ανήκεις αυτούς που πρωτεραιότητα έχει πάντα το μετάφρασμα, ή αν ανήκεις αυτούς που πρωτεραιότητα δεν μπορεί να έχει πάντα ούτε το πρωτότυπο ούτε το μετάφρασμα. Είναι τρεις διαφορετικές μεγάλες ομάδες φιλοσοφικής θεώρησης της μετάφρασης. Και αυτά δεν είναι δυσκολίες, είναι καθολικά προβλήματα που πρέπει να τα λύσουμε. Επομένως, στο δικό σου το πρωτόκολλο, η πρώτη παρατήρηση ήτανε και ανασκόπησης και ενδοσκόπησης. Ανασκόπηση γιατί είπες, εδώ εγώ έκανα ιταλισμούς, ενδοσκόπησης, γιατί πρέπει να αποφασίσεις πού ανήκεις. Σε ποια κατηγορία μεταφραστών βάζεις τον δικό σου μεταφραστικό ρόλο, τον δικό σου μεταφραστικό πρόσωπο. Σε ποια κατηγορία ανήκεις στους μεταφραστές που δίνουν πρωτεραιότητα στο πρωτότυπο, στους μεταφραστές που δίνουν πρωτεραιότητα στο μετάφρασμα, σε αυτούς που δίνουν πρωτεραιότητα εναλλασσόμενοι άλλοντες στο πρωτότυπο και άλλοντες στο μετάφρασμα. Το έχεις αποφασίσει αυτό. Εγώ δεν θέλω να προσπαθήσω να δίνω μεγαλύτερο βάρος στο μετάφρασμα. Μάλιστα. Γιατί θεωρώ ότι αυτό είναι λίγο σωστό. Δηλαδή, στη μεταφραστική διαδικασία κανονικά έτσι δεν πρέπει να είναι. Αυτό δεν είναι το σωστό κανονικά. Σωστό είναι αυτό που αισθάνεται ο μεταφραστής καλύτερο για να μεταφράσει. Απλά, θα δούμε σιγά σιγά, βήμα βήμα, ότι όταν κολλάμε πολύ στην πρωτεραιότητα στο πρωτότυπο, κάνουμε λάθη. Επομένως, πιο σημαντικό είναι εδώ να καταλάβεις ότι πρέπει να κάνεις κάποιες επιλογές. Δηλαδή, το στοιχείο εδώ της ενδοσκόπησης βρίσκεται στο ότι ξεκίνησες με το να δίνεις πρωτεραιότητα στο πρωτότυπο. Αυτή τη στιγμή κάνεις μια σωστή συμπεριφορά, αναπτύσεις δηλαδή μια υπερδιορθωτική προσπάθεια και τι κάνεις, λες ότι το σωστό είναι να δίνουμε πρωτεραιότητα στο μετάφρασμα. Αυτά τα έχω περάσει κι εγώ. Και κάποια στιγμή τα έχουν περάσει όλοι. Είναι μεγάλος ο προβληματισμός. Και κάποια στιγμή θα πρέπει να αποφασίσεις ότι θα μπεις κάπου στη μεσαία κατηγορία, στο κέντρο. Όπου ούτε το πρωτότυπο μπορεί συνέχεια να σε ρυθμίζει ούτε η μετάφραση. Θα το βρούμε αυτό αργότερα. Για την ώρα όμως, εσύ μέσα από τα πρωτόκολλά σου, αν πρόκειται να γράψεις ότι δεν ήταν καλό που έδωσες πρωτεραιότητα στο πρωτότυπο, τότε εσύ αυτή τη στιγμή από τα πρωτόκολλά σου διαδικαστικά, εντάσσεσαι σε αυτή τη συγκεκριμένη ιστορία, αυτής της συγκεκριμένης μετάφρασης, που αφηγείσαι εσύ στο πρωτόκολλό σου, στους μεταφραστές, που τώρα πια θέλουν να δώσουν πρωτεραιότητα στο μετάφρασμα. Και αυτό πρέπει να το σεβαστούμε, να μείνουμε εδώ. Δεν χρειάζεται να ταράξουμε κανενός αυτή τη στιγμή τη συνείδηση, τις επιλογές. Πάμε να δούμε το άλλο σημείο στο πρωτόκολλο, ποιο είναι το επόμενο που έχεις γράψει. Ήχα να φέρει κάποια στιγμή επίσης. Μπράβο. Λοιπόν, τώρα, το πρώτο πράγμα που κάνουμε όταν έχουμε ένα πρωτόκολλο μετάφρασης, είναι να δώσουμε, υπάρχουν αυτόματα προγράμματα ελεύθερα λογισμικά, που όταν βάλετε το κείμενο για μετάφραση, θα σας δώσει αριστερά αριθμούς. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 16, 26, όσες σειρές είναι το κείμενο, το πρωτότυπο. Αυτό το χρειάζεστε. Γιατί εσείς το πρωτόκολλο όσο άρχισες να μας διαβάζεις, ότι έγραψες. Στην πρώτη παράγραφο έκανα αυτό. Εμένα δεν μου λέει τίποτα η πρώτη παράγραφος. Από τη σειρά 1 μέχρι τη σειρά 3, μου συνέβη αυτό. Αυτό μου λέει κάτι, γιατί μπορώ να μπω μέσα στο κείμενο και να δω τι ήταν αυτό που σε έκανε να σκεφτείς έτσι και όχι αλλιώς. Έτσι. Λοιπόν, επομένως, το πρώτο που πρέπει να κάνετε είναι να αποφασίσετε με ποιο λογισμικό θα δίνετε στην αριστερή πλευρά του πρωτοτύπου αριθμίση. Υπάρχουν τέτοια λογισμικά. Ή θα το βρείτε μόνοι σας, ή την άλλη φορά θα μου πείτε να σας παίρνω εγώ ένα. Λογισμικό αυτό, ουσιαστικά, είναι ένα πρόγραμμα στον οικολογιστήριο. Ναι, αλλά εγώ είμαι εναντίον των προγραμμάτων που αγοράζονται και πολλούνται. Είμαι υπέρ των ελεύθερων λογισμικών. Ελεύθερα λογισμικά υπάρχουν. Υπάρχουν ομάδες ανθρώπων που χρησιμοποιούν ελεύθερα λογισμικά. Και ή θα το βρείτε μέσα από το διαδίκτυο, ή την άλλη εβδομάδα θα αναλάβω να σας το φέρω εγώ. Και από εκεί και πέρα, αν θέλετε να ψάξετε και μόνοι σας, θα ψάξετε και μόνοι σας. Αν θέλετε να πάτε σε ανθρώπους κοντά που ασχολούνται με πληροφορικές εφαρμογές και βρίσκονται πηχοί σε διάφορες ομάδες μέσα από το πανεπιστήμιο και ασχολούνται με τέτοια θέματα, θα ζητήσετε τη βοήθειά τους. Αυτά είναι για τα κουίντερ. Για όλα. Εντάξει? Βέβαια, δεν προκύπτουν από συγκεκριμένες εταιρείες που εμπορεύονται τα προϊόντα τους. Υπάρχουν όμως δεκάδες τέτοια προγράμματα. Μάλιστα θα έλεγα ότι στο επόμενο μάθημα θα μιλήσω για όλα αυτά. Αυτή τη στιγμή, λοιπόν, ξεκινούμε με λέξεις πια αρχίζει να λέει η Βασιλική ότι συνάντησαν δυσκολίες σε λέξεις. Αν δείτε στις σημειώσεις που σας έχω δώσει, οι σημειώσεις αυτές περιέχουν για τη σύνδεση της μετάφρασης β, έτσι? Το πρώτο που λέμε, τι είναι? Ότι για να μπορέσουμε να κάνουμε σχολιασμένη μετάφραση, τι θέλουμε? Θέλουμε έναν πίνακα με δύο στήλες. Αριστερά θα μπαίνει πάντα το πρωτότυπο, η δεξιά θα μπαίνει πάντα η μετάφραση. Έχουμε επομένως έναν δίστυλο μεταφραστικό πίνακα υποχρεωτικά κάθε φορά που κάνουμε μια μετάφραση, είτε είναι δέκα σειρές, είτε είναι ολόκληρο βιβλίο. Και μάλιστα, όταν κάνουμε review, δημιουργείται και τρίτη στήλη, για να μπορέσουμε εκεί να βάλουμε τις διορθώσεις, όποιος και κάνει το editing. Ναι. Όταν κάνουμε τις δύο στήλες, όταν κάνουμε μόνο σχολιασμένη μετάφραση ή γενικά... Πάντα βάζουμε δύο στήλες. Εγώ θέλω πάντοτε να σχολιάζετε και θέλω πάντοτε να έχετε δύο στήλες και κάποια στιγμή να μάθει να κάνετε και αρρύθμιση στο πρωτότυπο. Θα σας χρειαστεί. Αν δηλαδή πρόκειται να δουλέψετε σε εκδοτικά έργα, θα σας χρειαστεί να ξέρετε να επιμελείστε το κείμενο και θα σας χρειαστεί επίσης να ξέρετε να σημαδεύετε κάθε φορά τις μεταφραστικές μονάδες. Μία λύση είναι να γράφετε τους αριθμούς αριστερά, στο αριστερό περιθώριο, ένα, δύο, τρία, τέσσερα κάθε σειρά. Μία λύση είναι αυτή και μια λύση είναι ακόμα καλύτερη να βάζετε τους αριθμούς με κάποιο λογισμικό εκεί που αρχίζει κάθε φράση. Μετά δηλαδή θα βλέπετε ότι οτιδήποτε υπάρχει ανάμεσα σε δύο τελείες έχει έναν αριθμό. Και αυτός ο αριθμός θα εμφανίζεται και στην μεταφράση. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Πάρα πολύ σημαντικό. Γιατί αυτό σας επιτρέπει να παρακολουθείτε με πολύ μεγάλη ακρίβεια που βρίσκεστε στη διαδικασία μιας μετάφρασης. Είτε την κάνετε εσείς είτε την κάνει κάποιος άλλος. Λοιπόν, γυρνάμε πίσω τώρα στο πρωτόκολο πάλι. Την ώρα που η Βασιλική λέει ότι είχα λέξεις που με δυσκόλεψαν, εκείνη την ώρα εγώ θα ήθελα να δείτε λίγο για τη σύνδεση της μετάφρασης β. Είναι στη δεξιά στήλη, άρα είναι β. Με τις προβληματικές μεταφραστικές μονάδες του πρωτογενού σκημένου α, τα σχόλια γ απαιτούνται αριθμοί ως δεσμοί. Ενδείκτες μεταξύ α, β και γ. Οι λέξεις δηλαδή, αν τα σχόλια όλα είναι η κατηγορία γ αυτό που κάνουμε, είναι δηλαδή το πρωτόκολο, δεν μπορεί να γίνει σχολιασμός εάν ανάμεσα στα σχόλια και στις λέξεις, ή καλύτερα θα έλεγα στις μεταφραστικές μονάδες που για εμάς ήταν προβληματικές, για τον καθένα από εμάς όμως ήταν προβληματικές, δεν δώσουμε μία αριθμίση όπου συνέχεια όλα ανασυνδέονται. Δεν γίνεται δηλαδή, δεν γίνεται να κάνουμε ένα σχόλιο με δυσκόλεψη η τάδε λέξη. Η τάδε λέξη υπάρχει σε μία συγκεκριμένη φράση, είναι συγκεκριμένη μεταφραστική μονάδα αυτό που μας δυσκόλεψε και του δώσαμε μία συγκεκριμένη λύση. Ό,τι θέλεις. Αριθμίση από την τελεία στην τελεία, δηλαδή κάθε φράση έχει μία αριθμίση. Ναι, εκεί μέσα όμως η μεταφραστική μονάδα που μας δυσκόλεψε. Αυτή είναι αριθμιμένη μεταφραστική μονάδα. Είναι. Και είναι και η σειρά. Άλλο είναι εκείνο. Ή θα βάλεις τη σειρά, ή θα βάλεις τις φράσεις και θα βρεις έναν τρόπο να αριθμίσεις. Δεν χρειάζεται να αριθμίσεις με απόλυτους αριθμούς τη μεταφραστική μονάδα. Μπορείς να βάλεις λατινικά γράμματα για να δώσεις τους δεσμούς κάθε μεταφραστικής μονάδας που σε δυσκόλεψε με τα σχόλιά σου. Έτσι. Πρέπει όμως να υπάρχει ένας τρόπος που να φαίνεται σε ποια μακρομονάδα βρισκόμαστε και σε ποια μικρομονάδα βρισκόμαστε. Σε τι μακροκείμενο συναντούμε τη δυσκολία και ποιο είναι το μικροκείμενο που συγκεκριμένα προσπαθούμε να διαχειριστούμε. Γιατί. Γιατί κάθε μεταφραστική μονάδα προσλαμβάνει σημασία εξαιτίας κάποιου περιβάλλοντος. Μπορεί να είναι όλο το κείμενο ένα περιβάλλον. Την ίδια στιγμή όμως είναι και κάτι μικρότερο το περιβάλλον που μας δίνει τη συγκεκριμένη σημασία που δεν την κατανοούμε και την ψάχνουμε ή που την κατανοούμε και επειδή δεν ξέρουμε ελληνικά να το συζητούμε ψάχνουμε μετά στην ελληνική γλωσσική κοινότητα να βρούμε πόσοι Έλληνες εκφράζονται γι' αυτό το ζήτημα, γι' αυτό το αντικείμενο πολιτισμού και ύστερα βρίσκουμε λύση. Θυμάμαι ότι μια μεταφραστική μονάδα που μας είχε δημιουργήσει δυσκολία ή θέλω να το ψέχεις στο πρωτόκολλο και τι έκανες γι' αυτό θέλω να μάθω ήταν ένα το πονήμιο. Είχαμε δει το Καράκι, το οποίο το έψαξα, βασικά είναι το Καράκι στο Ταγκιστά. Μπράβο, ωραιότατα. Λοιπόν, τώρα, ναι, σε εγώ δεν είναι Καράκι. Έχει την υγραφή ό,τι την ικαλική, έχουν κρατήσει την υγραφή η γραφή όπως βράφω στα αγγλικά. Εντάξει. Υποψιάζομαι ότι αυτό είναι ένα ζήτημα που θα μας απασχολεί πάντα στην μετάφραση. Δηλαδή, όταν έχουμε το πονήμια, πρέπει πάντοτε να αποφασίζουμε τι θα κάνουμε σε κάθε γλώσσα. Επειδή όλα αυτά είχαν να κάνουν με αγγλικές απεικείες και αγγλική ιστορία, σίγουρα οι Ιταλοί τα παρέλαβαν από αγγλικά κείμενα. Άρα, αφού αυτό είναι κείμενο που εκδόθηκε με χρήματα από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ιταλίας, προφανώς είναι η έκθεση του Μεγαλέξανδρου σε διάφορες χώρες όπου υπάρχουν ιταλικά ιστιτούτα. Λοιπόν, προφανώς πήραν το πονήμιο από αγγλικά κείμενα και έτσι το εισήγαγαν στην ιταλική γλώσσα και έτσι το παρουσιάζουν. Εμείς, όμως, ούτε αγγλικά το έχουμε πάρει, ούτε ιταλικά το έχουμε πάρει. Δεν το έχουμε δανειστεί δηλαδή ούτε από αγγλικά κείμενα με αγγλική γραφή, ούτε από ιταλικά κείμενα. Ποτέ δεν ήτανε μίζονος σημασίας γλώσσα η ιταλική για την ελληνική. Άρα αποκλείεται εμείς να εισάγουμε για μια άλλη χώρα μέσω ιταλικής ονομασίες. Αποκλείεται. Μπορούμε να εισάγουμε από ιταλική σε εμάς δάνεια, αλλά τότε τα πολιτισμικά αντικείμενα ή τα πρόσωπα στα οποία θα αναφερόμαστε από που δεν προέρχονται. Από την Ιταλία. Έτσι. Λοιπόν. Παρ' όλα αυτά επειδή είναι το κείμενο γνωσταϊταϊκά παρασυρώμαστε και το διαβάζουμε καράκι. Και αυτό μας δημιουργεί την δυσκολία το να μπορούμε να καταλάβουμε για ποιο λόγο... Αυτό είναι... Ίσως είναι κάποιο λάθος που έχει κάνει εδώ πέρα ο μεταφρασμός. Κανένα λάθος. Αυτό το έχουν δει άνθρωποι οι οποίοι επιμελούνται μεταφράσεις προς την ιταλική που πρόκειται να εκδώσει το Υπουργείο Εξωτερικών της Ιταλίας και η Γενική Διεύθυνση Μορφωτικών Υποθέσεων. Είναι απολύτως βέβαιο ότι αυτό το κείμενο το έχουν ελέγξει και το έχουν επιμεληθεί. Το πρόβλημα δεν είναι τόσο ψυχολογίας του λόγου του ομιλητή. Δεν είναι δηλαδή ένα πρόβλημα που έχει να κάνει με το ότι εμείς διαβάζουμε ιταλικό κείμενο και αφού διαβάζουμε ιταλικό κείμενο αυτή τη στιγμή δίνουμε προτεραιότητα στο πώς είναι γραμμένο το ιταλικό κείμενο. Έχει να κάνει με το νοητικό λεξικό που έχουμε εμείς όταν αυτό αναφέρεται στην παγκόσμια γεωγραφία. Τι θα πει νοητικό λεξικό. Νοητικό λεξικό είναι πάρα πολύ απλό. Είναι οτιδήποτε έχουμε αποκτήσει ως προς την προφορά, ως προς την ορθογραφία, ως προς την πραγματολογική του διάσταση, ως προς τη σημασία του, ως προς τη σχέση του τελικά με τα αντικείμενα αναφορά στον πραγματικό κόσμο. Όλα αυτά είναι νοητικό λεξικό. Εγώ προσωπικά εδώ βάζω και μία άλλη διάσταση. Ξέρουμε ή δεν ξέρουμε γεωγραφία. Αν δεν ξέρουμε γεωγραφία αποκλείεται να το μεταφράσουμε σωστά, όχι το χαράτσι. Ό,τι θέλεις. Τίποτα δεν μπορούμε να μεταφράσουμε σωστά, αν δεν είναι γνωστό σε εμάς και είναι τοπονίμιο. Άρα, εδώ στο πρωτόκολλο θα πρέπει να μπει οπωσδήποτε σημασιολογία και γεωγραφική εγκυκλοπαίδεια. Σημασιολογία και εγκυκλοπαίδεια γεωγραφίας που σου έλειπε. Γιατί ένα τέτοιο κείμενο που αναφέρεται σε όλο τον κόσμο, που έχει δηλαδή μια παγκόσμια γεωγραφική διάσταση, ούτως ή άλλως από τα θέματα που χειρίζεται, όταν το μεταφράσουμε επομένως πώς θα λύσουμε τις δυσκολίες μας. Δεν θα μάθουμε γεωγραφία, τελείωσε. Δεν τη μάθαμε, δεν τη μάθαμε. Εγώ δεν ξέρω γεωγραφία. Τι θα κάνουμε. Θα έχουμε μαζί μας, οπωσδήποτε, μια ελληνική γεωγραφία για εκείνα τα μέρη, για να βρούμε την ονοματολογία. Και τελείωσε. Έτσι. Θα ανατρέξουμε στο... Στο όπου να είναι. Αρκεί να είναι ελληνικό, αρκεί να είναι έγκυρο, για να μπορέσουμε να μπούμε στο Πακιστάν και να βρούμε πώς το λένε αυτό το ευλογημένο. Θα το βρούμε, γιατί ούτως ή άλλως και παραλάξεις να έχουν γίνει, για να προσαρμοστεί η προφορά στην ελληνική γλώσσα, άρα και η ορθογραφία, κάτι θα μας το θυμίσει. Θα το βρούμε. Και πραγματολογικά να το ψάξουμε, αποκλείεται το Ιταλικό Ιστητούτο στο Πακιστάν, να ήταν σε χωριό, θα ήταν σε πρωτεύουσα. Άρα θα το βρούμε, με κάποιο τρόπο θα το βρούμε. Έτσι. Λοιπόν, τι άλλα σημειώθηκαν μέσα στο Πρωτόκολλο. Λοιπόν, ένα άλλο, σε ένα σημείο μετά, έλεγε... αντά το Β, το οποίο εγώ, στην αρχή, το μετέφρασα σαν... έδωσε ζωή και το βάλαμε σαν δημούργησε. Μπράβο. Λοιπόν, άρα ποιο είναι εδώ το κεντρικό ζήτημα, δηλαδή τι δυσκολίες έχουμε εδώ. Είμαστε στην μεγάλη περιοχή των μεταφραστικών προβλημάτων, όταν παγιώνουμε σημασίες. Όταν δηλαδή δίνουμε νόημα σε αυτό που διαβάζουμε και δεν μπορέσαμε να του δώσουμε από την αρχή νόημα στα ιταλικά, το αντά το Β, ντά ρε Β, επομένως, είμαστε σε πολυλεκτικές μεταφραστικές μονάδες. Άρα, εδώ τι μας λέει η ενδοσκόπησή μας. Εδώ μας λέει ότι εγώ, σε αυτή τη μετάφραση για αυτό το συγκεκριμένο προϊόν, συναντώ μεταφραστικές μονάδες πολυλεκτικές, οι οποίες δεν διασπώνται σε μικρότερες μονολεκτικές. Άρα, συναντώ δυσκολίες, τις οποίες πρέπει με κάποιο τρόπο να τις λύσω. Και τότε, εμείς που λέμε ότι θα δώσουμε προτεραιότητα στα κείμενα που είναι τα μεταφράσματα, εδώ πού πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα? Στον πρωτότυπο. Εδώ πρέπει να δώσουμε φορμαλιστική, μορφολογική, προτεραιότητα στον πρωτότυπο. Και τι να δούμε, να ψάξουμε να δούμε, είτε από σώματα κειμένων αυτή την έκφραση, πού θα τη συναντήσουμε για να καταλάβουμε το νόημα που της δίνουν οι Ιταλοί σε συγκεκριμένα συμφραζόμενα και να καταλάβουμε επομένως με ποιον άλλο τρόπο μπορούμε Ιταλικά να εκφραστούμε πάνω στο ίδιο ζήτημα. Και αφού λύσουμε ενδογλωσικά, με προτεραιότητα στον πρωτότυπο, τι συμβαίνει, μετά θα δώσουμε εναλλασσόμενα προτεραιότητα στη μετάφραση, για να το παγιώσουμε ελληνικά. Κατανοητό? Έτσι, ποια ήταν η άλλη δυσκολία? Μετά μια, όταν είχα, όχι δυσκολία ακριβώς, έλεγε σε ένα κομμάτι καινόν εζητερή, δηλαδή που δεν θα δίσταζα, δηλαδή που θα τολμούσα στα ελληνικά. Ναι, ναι, ναι. Εδώ είμαστε σε ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα. Είναι η μεταφραστική ένταση που δημιουργείται μεταξύ δύο γλωσσών. Καμία γλώσσα δεν είναι συμμετρική 100% με μία άλλη, στην οποία μεταφράζουμε, μα καμία. Αυτό τι σημαίνει? Τα ελληνικά, έτσι κι αλλιώς, δεν είναι όπως οι Λετινογενείς, που κάπου μοιάζουν και κάπου δεν μοιάζουν. Εμείς έχουμε μεγαλύτερες ασυμμετρίες. Αυτά που οι Ιταλοί τα εκφράζουν αρνητικά και τα εννοούν θετικά, εμείς τα εκφράζουμε αρνητικά και τα εννοούμε αρνητικά ή τα εκφράζουμε θετικά και τα εννοούμε θετικά. Παράδειγμα. Ποιο είναι όμως το καθιερωμένο? Το μάνιαν διάμο, αφάρε, ουνα πασετζάτα, αλλά τσιταντέλα Βενετσιάνα. Τι βά? Και τι λένε οι Ιταλοί, αντί να σπούνε μια χαρά, όλα ωραία, νόντσε νέσουν προβλέμμα, νέσουν προβλέμμα περμέ. Αυτό δεν είναι, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα για μένα, δεν είναι εντάξει έγινε. Το καταλαβαίνετε? Αυτά για να τα καταλάβει κάποιος πρέπει να έχει πάντοτε υπόψη ακόμα και όταν μεταφράζει γραπτό κείμενο, την προφορική διάσταση της γλώσσας. Υπάρχει πάντοτε δηλαδή η προφορική διάσταση της γλώσσας που είναι η μόνη η οποία υποσυνείδητα μας δημιουργεί την συνείδηση του τι συναντάμε κάθε φορά στις μεταφραστικές μονάδες. Είναι αυτά τα πιάνει αμέσως. Για αυτό και σε αυτό το μάθημα από την αρχή σας υποσχέθηκα ότι δεν θα κάνουμε γραπτές μεταφράσεις, αλλά κάθε φορά απλώς σήμερα έπρεπε να σας δείξω τι γίνεται με τα πρωτόκολλα. Αλλά κάθε φορά θα δουλεύουμε με side translation. Side translation τι είναι, είναι μια μετεχμιακή διαδικασία μεταφράσεις που θα σας εξηγήσω αμέσως τι γίνεται. Έχουμε μεταφράσεις γραπτού λόγου έχουμε μεταφράσεις προφορικού λόγου που τις λέμε και διερμηνία και διαμεσολάβηση. Έτσι. Τις λέμε διερμηνία γιατί από αιώνες τις λέγανε διερμηνία. Και γιατί ήταν διερμηνείς οι πολεμικοί τέλος πάντων μεταφραστές οι οποίοι μπαίνανε ανάμεσα σε δυο στρατούς, και συζητούσαν για την ειρήνη σώμα με σώμα, πόλεμοι εκείνης εποχής πριν από τη γέννηση του Χριστού και στο Μεσαίον ή και παραπέρα. Διερμηνείς ήταν αυτοί οι άνθρωποι, έτσι. Και έμεινε ότι αυτοί που μεταφράζουν προφορικά είναι διερμηνείς. Διερμηνεύω στα δικαστήρι αυτό που ακούγεται από τη μία γλώσσα στην άλλη, δεν λέγεται μεταφραστής δικαστικός εκεί μέσα. Διερμηνεύει. Διερμηνέας είναι. Όποιος έχει πάει σε δικαστήριο για να δουλέψει το ξέρει, έτσι. Λοιπόν, και έχουμε επομένως στην πραγματικότητα τη μεταφρασιολογία η οποία έχει αντικείμενο τη μετάφραση γραπτού λόγου, τη μετάφραση προφορικού λόγου. Και στη μέση υπάρχει κάτι άλλο. Στη μέση υπάρχει κάτι που δεν είναι ούτε μόνο γραπτό ούτε μόνο προφορικό. Υπάρχει σάι τρανσλέισον. Τι είναι το σάι τρανσλέισον. Μπορεί να βρεθεί σε μια δικαστική έθιση, να ανοίξει το φάκελο ο πρόεδρος και να πει εκείνη την ώρα θα ήθελα αυτό εδώ να μεταφραστεί τώρα. Ή μπορεί να ανοίξει ένας δικηγόρος στο φάκελό του και να πει ζητώ τώρα από τον Διερμηνέ να μας πει αυτό εδώ τι λέει. Αυτό τι είναι, είναι στη μουσία ένα γραπτό κείμενο που εκείνη την ώρα όταν το μεταφράζεις προφορικά, χωρίς να πεις αφήστε μου λίγο χρόνο να το δω προκύπτουν εκείνη την ώρα αυτά. Είναι ένα κείμενο που μοιάζει να εκφέρεται προφορικά αλλά που έχει γραπτό λόγο πάλι και στα ελληνικά. Ένα το κρατούμενο. Δεύτερο κρατούμενο. Μεταφράζουμε ένα θεατρικό κείμενο. Μεταφράζουμε το Ρωμαίο και την Ιουλιέτα. Τι ήταν αυτό. Ήταν ένα κείμενο γραμμένο αυτό που πήραμε στα χέρια μας. Και τι ξανακάναμε, ξαναγράψαμε ένα κείμενο. Τη μετάφραση. Αυτό το κείμενο τώρα που θα το διαβάσουν οι ηθοποιοί τι θα το κάνουνε. Προφορικό λόγο. Δεν είναι όμως προφορικός λόγος. Και για έναν άλλο λόγο επίσης. Γιατί είναι πείημα. Και για έναν άλλο λόγο επίσης. Γιατί έχουμε τέτοια χρονική απόσταση από το Ρωμαίο και την Ιουλιέτα που αποκλείεται σήμερα τα αγγλικά που ξέρουμε να μας βοηθούν να το μεταφράσουμε αν δεν ξέρουμε κι άλλα πράγματα. Κατανοητό. Ή ας πούμε έχουμε, τι να πω τώρα, τον υποτιτλισμό. Από τη μια μεριά έχουμε ένα σενάριο, έχουμε τους ηθοποιούς στα πλάνα, ακούμε προφορικό λόγο και αυτό που ακούμε σαν προφορικό λόγο, τι το κάνουμε πάλι? Γραπτό υπότιτλο. Δεν είναι όμως το κείμενο πηγή και το κείμενο στόχος δέκα καλά μόνο γραπτά ή δέκα καλά μόνο προφορικά. Ό,τι θέλεις. Δηλαδή ο υποτιτλισμός είναι κι αυτός, σαν την site translation, είναι κι αυτός ο μετέχνου, μεταξύ μετάφρασης και διαδικασίας. Απλά είναι το ακριβώς αντίθετο. Ναι, ναι, σωστά το λες. Πάμε να κάνουμε μια ξενάγηση. Είμαστε, ας πούμε, διερμηνείς και μεταφραστές που δουλεύουμε σε ένα συνέδριο. Γιατί μας λένε, γιατί είναι πολύ ακριβά πια, γιατί έχουν ανοίξει τα επαγγέλματα σχετάν στην Ελλάδα ακόμα, θέλει λίγη φασαρία για να ανοίξει λίγο πιο καθαρά το επάγγελμα των ξεναγήσεων. Και τι μας λένε λοιπόν αυτοί που μας πήρανε για διερμηνείς στο συνέδριο, ότι θέλουν αυτοί και αυτοί και αυτοί με τις συζύγους τους να πάνε να δουν τον Όσιο Δαβίδε πάνω στην Ανωπόλη. Τι είναι αυτό τώρα. Θα πάρουμε το κείμενο, το ελληνικό, κατά πάση απ' τη νόητα που θα είναι καλοφτιαγμένο και θα πάμε πάνω, γιατί δεν είμαστε αρχαιολόγοι ούτε βυζαντινολόγοι, έτσι. Και τι θα κάνουμε. Ασφαλώς και θα μιλήσουμε προφορικά μαζί τους. Όμως αυτό που θα βλέπουμε θα είναι εγραπτό. Το καταλαβαίνετε. Site translation. Site. Είναι δηλαδή μια μετάφραση που τη βλέπεις, αλλά ο λόγος παράδοσης στην άλλη γλωσσική κοινότητα του μεταφράσματος είναι προφορικός, δεν εγραπτός. Ή όταν λέμε διερμηναία σε συνέδριο, για να μην έχουμε αυταπάτες. Ο διερμηναίας στο συνέδριο, όταν είναι επαγγελματίες που μπαίνουν στις καμπίνες και όταν το συνέδριο πράγματι είναι σοβαρό, ζητάει μια εβδομάδα πριν γίνουν οι ανακοινώσεις των ομιλητών, τα κείμενα σε draft για να τα δουν στον διερμηναία. Ο διερμηναίας μπορεί να μιλάει στα ακουστικά, να ακούγεται ο διερμηναίας προφορικά. Ο διερμηναίας το έχει μεταφράσει το κείμενο πριν καθίσει εκεί να το δώσει προφορικά. Α, δεν το κάνει εκείνη την ώρα. Πώς δεν το κάνει εκείνη την ώρα, δηλαδή, αν εγώ δεν είμαι γιατρός και μου δώσουν ένα κείμενο καρδιολογίας παιδών, τι θα κάνω εκείνη την ώρα. Ακόμη και δίγλωσος να είναι κανείς, δεν μπορεί να έχει γνώσει όλο τον ώρα. Αυτά είναι μπακάλικα πράγματα, δηλαδή, όταν είχα πάει στη Γραννάδα στο συνέδριο το μεταφρασεολογικό που έκανε εκεί το τμήμα μετάφρασης στο Πανεπιστήμιο της Γραννάδας, 10 μέρες νωρίτερα ζήτησαν από όλους τα κείμενα. Οι μεταφραστές που κάναν τη διερμηνία μέσα στις καμπίνες, ναι ασφαλώς την κάναν στις καμπίνες γιατί άλλοι δηλώσαν ότι θέλουν να τα ακούν ιταλικά και άλλοι αγγλικά και άλλοι γαλλικά και άλλοι αραβικά, ναι ωραία, αλλά ο καθένας στην καμπίνα ήταν ακριβώς για να μην γίνεται χαύρα εκεί μέσα, ωστόσο η μετάφραση είχε γίνει από πριν. Άλλο είναι να μεταφράζεις με προφορικό λόγο ερωτήσεις που τίθενται εκείνη την ώρα, που συνήθως δεν τις μεταφράζεις ποτέ γιατί οι ερωτήσεις τίθενται αγγλικά και τελείωσε. Κατανοητό. Εμείς πού μπορούμε να δουλέψουμε στο χώρο του τουρισμού και στο χώρο των ξεναγίσεων. Έρχονται οι Ιταλοί εδώ, αλλά κυρίως επειδή δεν μπορούν πια οι Έλληνες να πάνε πολύ μακριά, θα αρχίσουν να πηγαίνουν επειδή είναι πολύ φθηνές οι τιμές με τα ferry boat, θα αρχίσουν να πηγαίνουν στην Ιταλία. Και με το αεροπλάνο είναι φθηνά. Αν πάνε στην Ιταλία και αρχίσουν να ανακαλύπτουν ξανά τη γειτονιά εκεί πέρα, δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα χωρίς να έχουν έναν ελληνόφωνο ξεναγό εκεί. Δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα. Οι Ιταλοί δεν ξέρουν αγγλικά. Ναι, να μην ανοίξουμε την κουμπέντα, αλλά τα χρειάζεται. Εφόσον είναι τόσο φθηνά, κανείς δεν σκέφτεται πρέπει να έχει ξαναγό. Όχι, δεν... Δεν μιλώ για τη εμένα και σένα που θα μπούμε σε ένα αυτοκίνητο και θα πάμε εκεί. Μιλώ για τα ομαδικά. Τα ομαδικά έχουν πάντοτε. Μα δε, άμα είναι να πεις ότι εγώ θα μάθω να μεταφράζω για τον τουρισμό και θα περιμένω πότε θα έρθουν δύο Ιταλοί να μου πούνε να τους ξεναγήσω, αυτό δεν γίνεται. Μιλούμε για τα ομαδικά. Και μιλούμε για το νέο πλαίσιο που στην πραγματικότητα δεν θα έπρεπε να ξεχνούμε ότι δεν έχει πια περιορισμούς στο επάγγελμα του ξεναγού. Θρησμικούς περιορισμούς δεν έχει. Θα αρχίσουν να τους στείλουν κάποια επαγγέλματα, δεν ξέρω. Λοιπόν, εν βάση περιπτώσει, με την ιδιότητα του μεταφραστή για τουριστικές υπηρεσίες κανείς δεν μπορεί να μας απαγορέψει να δουλέψουμε, γιατί είναι πολύ συγκεκριμένο και είναι δικό μας. Μπορώ να ρωτήσω κάτι άλλο? Ναι. Αν πούμε ότι εγώ ήξερα μέχρι στιγμής ότι υπάρχει η ταυτόχρονη μετάφραση διερμηνεία στην καμπίνα. Και η διαδοχική. Η διαδοχική. Αυτή είναι ένα τρίτο είδος μετάφρασης. Το side translation είναι ένα τρίτο είδος μετάφρασης. Πώς το λέγαμε στα ελληνικά? Δεν το λέγαμε στα ελληνικά. Side translation. Αλλιώς λέγεται οπτικοακουστική μετάφραση. Αυτό είναι. Είναι μια οπτικοακουστική μετάφραση. Δηλαδή εγώ τη βλέπω και την ίδια ώρα την κάνω αμέσως τη μετάφραση προφορικά. Όπως και ο υποτιτλισμός. Δε θεωρείται οπτικοακουστική μετάφραση. Ο ποιος? Ο υποτιτλισμός. Ο υποτιτλισμός. Ε, γιατί το, συγγνώμητε, οπτικοακουστική είναι λίγο σαν θέση. Δεν υπάρχει τέτοιος όρος στα ελληνικά. Εγώ έτσι κι αλλιώς συνισθώ το δάνειο. Γιατί όταν λες μίξερ ή όταν λες ασανσέρ, το λες ελληνικά? Όταν λες μοιράζ, το λες ελληνικά? Επομένως, ποιο είναι το πρόβλημα? Το βλέπουμε ότι ο κ. Συγχαρίτης μας έχει κάνει λίγο να αλλάξουμε τις θεωρήσεις πάνω σε αυτά. Ε, όχι, όχι. Κοιτάξτε κάτι. Αυτά είναι υποκειμενικά ζητήματα. Δηλαδή, τι επιλογές θα κάνετε εσείς. Μπορείτε να αναλέτε συνέχεια ανελκυστήρας. Δηλαδή, αν είναι να λέτε ασανσέρ και να τελειώνει πάρα πολύ γρήγορα, μπορείτε να λέτε ανελκυστήρας και να μιλάτε με πολυσύλλαβες λέξεις που δεν τις λέει κανένας άλλος και να γράφετε με πολυσύλλαβες λέξεις που δεν τις χρησιμοποιεί κανένας άλλος. Κοιτάξτε κάτι για να τελειώνει αυτή η ιστορία. Η ελληνική γλώσσα δεν κινδυνεύει από τίποτε όσο ζούμε Έλληνες και μιλούμε ελληνικά. Η ελληνική γλώσσα αποκλείεται να δημιουργήσει όλα τα αντικείμενα του πολιτισμένου κόσμου. Μερικά τα δανείστηκε απαλού. Όταν δανειζόμαστε ένα αντικείμενο μαζί με το αντικείμενο, δανειζόμαστε και το όνομά του. Τι προσαρμογές θα του κάνουμε είναι άλλη ιστορία. Συνήθως όμως όταν δεν υπάρχει το ίδιο αντικείμενο σε εμάς, μπαίνει το αντικείμενο μαζί με το όνομά του. Και φταίζει δηλαδή είναι ελληνική λέξη. Τότε ποιο είναι το πρόβλημα, σπαγγέτι είναι ελληνική λέξη, ποιο είναι το πρόβλημα, ραβιόλια είναι ελληνική λέξη. Γιατί φοβόμαστε λοιπόν μόνον όποιος καταλαβαίνει ότι μερικές φορές υπάρχουν και δάνεια, δεν φοβάται μη χαθεί η γλώσσα του. Αυτός που αρνείται να δεχθεί ότι υπάρχουν δάνεια, εντάξει και αφού να τον κάνουν θα χάσει και τη γλώσσα του και την ταυτότητά του και τα όλα του. Κατανοητό? Ωραία. Λοιπόν, τι άλλες δυσκολίες υπάρχουν μέσα στο πρωτόκολλο που έχεις καταγράψει. Τα κυρότερα ήταν αυτά. Μετά είχαμε δει την έκφραση «διβόλτα εν βόλτα» που το βάλαμε κάθε φορά. Μετά σ' ένα σημείο που μιλούσε για ένα θέμα και μετά έλεγε «Ασέγγουι το δελ κουάλε» το βάλαμε συνεπώς. Και μετά είχα κολλήσει λίγο στην πρώτη παράγραφο εκείνο που έλεγε «Προωμωσιόν εκοοπερασιόν κουρτουράλ εν τελ μινιστέρον τελιαφάρι έστερικ». Οπότε αυτό το βάλαμε για την προώθηση και για την πολιτιστική προώθηση και διαχείριση του υπουργείου εξωτερικών. Λοιπόν, θα γίνει υποχρεωτικά ένα μικρό διάλειμμα γιατί θέλω να καθίστε, επειδή αυτό δεν το έχετε δει πριν από το μάθημα, να το δείτε όλο για να κάνετε ερωτήσεις. Συνεχίζουμε τώρα μετά το διάλειμμα. Είπαμε ότι θα δούμε τι γίνεται με το πρωτόκολο μετάφρασης και τη σχολιασμένη μετάφραση. Όχι πια, όπως το συζητήσαμε πριν, σαν ενδοσκόπηση ή ανασκόπηση, αλλά διαβάζοντας τις οδηγίες που σας έχω δώσει και που θα πρέπει να αρχίσετε να τις εφαρμόσετε σε κάθε μετάφρασή σας, τι δυσκολία συναντάτε είτε θεωρητικού τύπου, δηλαδή τι σας φαίνεται καινούριο για να το συζητήσουμε αμέσως ή να δώσουμε και βιβλιογραφία αν χρειαστεί. Και λεξιλογικά, ορολογικά τι δυσκολίες συναντάτε. Υπάρχει τίποτα? Εγώ θα ήθελα λίγο μια αντιεκκρίνηση. Εδώ τα 1, 2, 3 αντιστοιχούν όντως. Ένα είναι το πρωτότυπο, δύο η μετάφραση και τρία είναι η τεχνική μετανασχωρία. Ναι, κάθε μετάφραση έτσι κι αλλιώς γίνεται με κάποια μεταφραστική εντολή. Δηλαδή στην πραγματικότητα, στον κοινωνικό χώρο, ακόμα και η μετάφραση που γίνεται για να τη δημοσιεύσουμε σαν λογοτεχνική μετάφραση δεν μπορεί να γίνει στο κενό. Αν δεν είμαστε στον 19ο αιώνα, ούτε είμαστε πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, εάν δεν έχουμε την άδεια από τον εκδότη για να μεταφράσουμε κάτι, μπορεί να τελειώσει η μετάφραση και να μην προλάβουμε να το δημοσιεύσουμε γιατί θα έχει προλάβει κάποιος άλλος. Επομένως, ακόμα και πίσω από μια μετάφραση που νομίζουμε ότι την κάνουμε μέσα στο γραφείο μας μόνο γιατί μας ενδιαφέρει μέχρι να τελειώσει, υπάρχει μια μεταφραστική εντολή που θα φανερωθεί όταν την τελειώσουμε πηγαίνοντας στον εκδότη μας και λέγοντας «σούφερε αυτό». Άρα πάντα υπάρχει η μεταφραστική εντολή. Ακόμα και όταν εμείς δίνουμε μια μεταφραστική άσκηση για να γίνει στο σπίτι, ακόμα και αυτό έχει στοιχεία μεταφραστικής εντολής. Δηλαδή δεν υπάρχει μια σωστή άσκηση μετάφρασης που να μην ορίζει αυτός που την δίνει την άσκηση και το πλαίσιο της μεταφραστικής εντολής. Τι είναι? Μεταφράζουμε γιατί θα δημοσιευτεί σε μια εφημερίδα. Μεταφράζουμε γιατί θα δημοσιευτεί σε έναν περιοδικό. Μεταφράζουμε γιατί θα δημοσιευτεί σε ένα βιβλίο του τάδε εκδότη. Εδώ θα ήθελα να προσθέσω και ένα άλλο που είχαμε δει στη δεύτερη παραγραφώ. Είχαμε βιβλίο ένα που έλεγε «Ακουλτούρε λοτάνε φραλόρο», το οποίο εγώ το έβαλα σε πολιτισμούς μακρινούς μεταξύ τους. Και επειδή μου είπατε σού ότι επειδή αυτό το κείμενο τώρα είναι το είδος μετέφωσης του κείμενου, το οποίο θα ακουστεί λίγο ρατσιστικό, θα ήταν καλύτερα να βάζουμε πολιτισμούς από μακρισμένους γεωγραφικούς μεταξύ τους. Ναι, γιατί είναι πολύ περίεργο το Ιταλικό Υπουργείο Εξωτερικών, που προσπαθεί να δείξει ότι δεν κάνει διακρίσεις, φοβούνται πάρα πολύ να δείξουν κάτι τέτοιο, δεν θέλουν να το δείξουν, αποφεύγουν να εκφραστούν ρατσιστικά οι διπλωμάτες, ειδικά της Ιταλίας. Είναι αδύνατον αυτό να το εννοούσαν έτσι όπως νομίζεις όταν το μεταφράζεις εσύ. Θέλεις σίγουρα να το θεωρήσουμε σαν απομακρυσμένους τοπικά από μας, αλλιώς δεν γίνεται. Οπότε αυτό θα θεωρώ να πω ότι κοιτάω και το πλαίσιο δηλαδή σε κάθε… Πάντα η μεταφραστική εντολή μας ρυθμίζει από την αρχή μέχρι το τέλος. Πάντα. Ακόμα και αν αυτό αποφάσιζαν κάποια στιγμή να μας δώσουν την άδεια να το μεταφράσουμε και ελληνικά για μια επόμενη έκδοση, αποκλείεται να δεχόντουσαν ξαφνικά εδώ να τους παρουσιάσουμε σαν ρατσιστές. Τα βάζαν σίγουρα κάποιον Ιταλό, ο οποίος θα ήταν γνώστης της ελληνικής. Υπάρχουν κυρίως οι αρχαιολόγοι και οι βυζαντινολόγοι στα πανεπιστήμια Alma Mater, δηλαδή της Μπολώνιας, της Ραβένας, το ένα το άλλο, που έχουν και τα Μοσαϊκά και τους ναούς τους Ορθόδοξους που είναι από την εποχή του Ισθυνιανού. Λοιπόν, υπάρχουν όλα αυτά που αποτελούν και πηγές άντλησης ανθρώπινου δυναμικού, που είναι Ιταλόφωνοι και ξέρουν πολύ καλά ελληνικά. Δεν υπάρχει περίπτωση να κάνουμε εμείς μια μετάφραση για το Ιταλικό Υπουργείο Εξωτερικών και να μην ελεγχθεί από Ιταλόφωνο, Ιταλό, ο οποίος ξέρει καλά ελληνικά. Δεν υπάρχει περίπτωση. Λοιπόν, επομένως, περιγραφή της μεταφραστικής άσκησης ή της μεταφραστικής εντολής. Άρα όταν κάνουμε σχολιασμένη μετάφραση, αντί για οποιαδήποτε άλλη εισαγωγή, τι θα κάνουμε. Θα διαθέσουμε περίπου μια σελίδα, γιατί τα άλλα είναι πολυλογίες, όπου θα περιγράψουμε τη μεταφραστική εντολή. Ποτέ δεν κάνουμε αυτή την περιγραφή ολοκληρωτικά τελειωμένη πριν να κάνουμε τη μετάφραση. Ακόμα και αν πούμε ότι ο εντολέας της μετάφρασης είναι αυτός. Ο μεταφραστής είναι αυτός. Η γλώσσα του πρωτότυπου είναι εκείνη και πάμε σε αυτή τη γλώσσα, στην ελληνική. Αυτό μπορούμε να το πούμε από την πρώτη μέρα. Όπως μπορούμε να πούμε και ότι το κείμενο αυτό ετοιμάζεται για να δημοσιευτεί εκεί, για να χρησιμοποιηθεί στον τάδε χώρο. Από εκεί και πέρα όμως, καθώς προχωράμε μέσα στη μετάφραση, η περιγραφή της μεταφραστικής εντολής παίρνει και άλλες διαστάσεις. Κείμενο εύκολο, κείμενο δύσκολο, κείμενο συνηθισμένο, κείμενο ασυνήθιστο, κείμενο οικείως των μεταφραστή και όχι οικείως των μεταφραστή. Παίρνει άλλες διαστάσεις η μεταφραστική εντολή και άλλες διαστάσεις ο ρόλος του μεταφραστή. Κατερίνα, κάτι ήθελες να πεις. Ναι, δεν μπορώ να συνδέσω εντελώς αυτά τα 1, 2, 3 με το πρωτότυπο μετάφραση σχόλια. Τελικά, η περιγραφή της μεταφραστικής άσκης, της μεταφραστικής εντολής, είναι εισαγωγή. Είναι εισαγωγή. Και αυτό είναι το κόρο ότι συνεχίζουμε και βλέπουμε και βλέπουμε το πρωτόκολο και στις σημειώσεις. Ασφαλώς και σε πάει. Όταν όμως τελειώσεις όλη τη μεταφραστική διαδικασία, θα περιγράψεις καλύτερα και τη μεταφραστική εντολή. Αυτό είναι. Γιατί όταν κάνεις μια εισαγωγή, έναν πρόλογο, για να αναφερθείς τη μετάφραση που κάνεις, είτε την περιγραφή σου την κάνεις για τη διαδικασία, δηλαδή για σένα, είτε την περιγραφή σου την κάνεις για το προϊόν, δηλαδή για το μετάφρασμα, άλλη εικόνα έχεις όταν παίρνεις απλά τη μεταφραστική εντολή και ξεκινάς, και άλλη εικόνα έχεις όταν φτάνεις στο τέλος. Τα πρωτόκολλα γίνονται με δύο τρόπους, είτε με αναφορά στη διαδικασία, δηλαδή στο μεταφραστή, τις δυσκολίες του και τις επιλογές του, είτε με αναφορά στο προϊόν, δηλαδή στο τελικό μεταφρασμά. Και τότε έχουμε να κάνουμε με σχολιασμένη μετάφραση, η οποία, τι αναπτύσσει ιδιαιτέρος, το κομμάτι της τεκμηρίωσης. Η τεκμηρίωση αν δεν αναφέρεται σε μεταφραστική, γιατί μπορεί να είναι κάποιος πολύ δυνατός και έμπειρος μεταφραστής, ασφαλώς και θα έχει δυσκολίες. Συνήθως όμως θα κάνει πρωτόκολλο τεκμηρίωσης. Άρα θα κάνει επικέντρωση στο προϊόν. Όταν κάποιος εκπαιδεύεται, εκ των πραγμάτων θα κάνει πρωτόκολλο διαδικασίας. Άρα που θα επικεντρωθείς, στις δυσκολίες του. Γι' αυτό δεν εκπαιδεύεται. Το άλλο κειμενογλωσολογική ανάλυση, με βάση τα επίπεδα ανάλυση λεξιλογιού, σύνταξη, σημασιολογιές, υφολογιές και επίκεντρο την περίσταση επικοινωνίας του κειμένου πηγή. Αυτό εδώ σας είναι καθαρό, σας είναι σαφές. Γιατί η κειμενική ανάλυση, με βάση λεξιλόγιου, σύνταξη, σημασιολογία, υφολογία και περίσταση επικοινωνίας, γιατί? Σας είναι καθαρό αυτό. Αυτά δεν είναι τα πιο σημαντικά σημεία που προσέχουμε στη μετάφραση. Μπράβο. Λοιπόν, αυτό το ξεκίνησε η Σνελ Χόρμπη. Η Σνελ Χόρμπη στη διατριβή της, το 1988, παρουσίασε παραδείγματα από το πρόγραμμα ενός συνεδρίου, από τη μετάφραση ενός πυλημάτος, από φιλοσοφικό κείμενο. Λοιπόν, παρουσίασε παραδείγματα. Τα παραδείγματα δεν τα έδωσε μόνο με παράλληλους πίνακες, αριστερή στήλη, δεξιά στήλη, πρωτότυπο μετάφρασμα. Τα έδωσε και με αυτή την ανάλυση του πρωτότυπου. Δηλαδή, πριν διαβάσεις τη μετάφραση που σχολιάζει στη διατριβή της, αναφέρεται με τον όρο λέξεις στο λεξιλόγιο του πρωτοτύπου. Αν, δηλαδή, της ήταν οικείο ή όχι, αν της προκαλούσε δυσκολίες ή όχι, αν ήταν εύκολο να βρει από παράλληλα κείμενα την παγίουση στη γερμανική ή στην αγγλική γλώσσα όποιος και αν μετέφραζε, έτσι. Το δεύτερο, η σύνταξη. Δεν είναι δυνατόν να κάνεις μια σοβαρή σχολιασμένη μετάφραση, δηλαδή ένα σοβαρό σχολιασμό μετάφρασης, δεν είναι δυνατόν να το κάνεις, χωρίς να αναφερθείς στην απλότητα ή στη συνθετότητα της συντακτικής ενός κειμένου. Δεν είναι δυνατόν, χωρίς να έχουμε πλήρη εποπτία στο συντακτικό κάθε κειμένου που μεταφράζουμε, να μπορέσουμε να λύσουμε όλα μας τα μεταφραστικά προβλήματα και τις μεταφραστικές δυσκολίες. Δεν γίνεται. Γιατί ανάλογα με το πώς συντάσσονται, τι να σας πω τώρα, τα ρήματα, ανάλογα με την πρόθεση με την οποία συντάσσονται, δεν αλλάζουν σημασία. Δεν είναι αλήθεια ότι στην ιταλική γλώσσα μπορεί να βρεις ας πούμε το αβέρε σε τρεις σελίδες ενός μεγάλου λεξικού, σε τέσσερις, ανάλογα με τις προθέσεις και τα παραδείγματα. Λοιπόν, σημασιολογία. Ναι, τα μεγαλύτερα λάθη που γίνουν στη μετάφραση είναι σημασιολογικά. Για παράδειγμα, όποιος έχει μεταφράσεις σε δικαστήρια, ξέρει ότι οι ονομασίες των δικαστηρίων όλων των χωρών της Ευρώπης δεν είναι συμμετρικές με τις ελληνικές ονομασίες. Το καλύτερο παράδειγμα γι' αυτό είναι τα αγγλικά δικαστήρια. Καμία συμμετρία δεν έχουν τα αγγλικά δικαστήρια με τα ελληνικά. Άρα, αν είναι να γίνουν εκεί λάθη, θα γίνουν σημασιολογικά. Και το ύφος. Γι' αυτό ακριβώς δεν μπορούν να μας λύσουν τα μεταφραστικά προβλήματα τα λεξικά. Τα μεταφραστικά προβλήματα που ένα σημειοκείστερ και τις μεταφραστικές δυσκολίες θα μας εισλύσουν σώματα κειμένων, παράλληλα κείμενα, το διαδίκτυο. Μεταφραστικές μηχανές με μεταφραστικές μνήμες. Όχι για να μας δώσουν αυτόματα το αποτέλεσμα, αλλά για να μας δώσουνε λειροφορίες για άλλες παγιωμένες μεταφράσεις και για άλλα κείμενα του κοινωνικού χώρου συγχρονικά με το πρωτότυπό μας, τα οποία τι θα μας δώσουνε, το ύφος, τη φρασεολογία. Άρα, έχουμε περιγραφή της μεταφραστικής εντολής και μετά έχουμε κειμενική ανάλυση του πρωτότυπου, με αυτά τα συγκεκριμένα επίπεδα ανάλυσης, όπου θα πρέπει να αναφέρουμε και την περίσταση επικοινωνίας. Είναι πολύ συγκεκριμένη η Χόρμπη όταν λέει ότι αυτό το κείμενο που θα συζητήσουμε είναι το πρόγραμμα ενός συνεδρίου. Είναι πολύ συγκεκριμένη η περίσταση αυτής επικοινωνίας που μας κάνει να λέμε ότι αυτό το γράψει το Υπουργείο Εξωτερικών της Ιταλίας ή κάποιος για το Υπουργείο Εξωτερικών της Ιταλίας και άρα δεν μπορούμε τους μακρινούς πολιτισμούς να τους εννοούμε διαπολιτισμικά μακρινούς, αλλά τους εννοούμε γεωγραφικά μακρινούς. Η περίσταση επικοινωνίας μας δίνει τη λύση σε πολλές δυσκολίες μας ή μας βοηθάει να διορθώσουμε ακόμα και μεταφραστικά μας λάθη. Και η ταξινόμηση του κειμένου. Αυτό τι είναι, παιδιά, ένας οδηγός, ένας μουσαιολογικός οδηγός είναι αυτό το κείμενο. Όλο αυτό το βιβλίο μιλάει για εκθέσεις σε μουσία και για μουσία όπου φιλοξενούν εκθέματα από την ιστορία του Μεγαλέξανδρου στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Ασία κλπ. Οπότε, συγγνώμη, το δεύτερο όλο αυτό το κομμάτι είναι το σώμα του πρωτοκόλου μας. Ναι, όσον αφορά το πρωτότυπο. Ωραία, επομένως μετά έχουμε στο τρία, αιτιολόγηση, λήψη μεταφραστικών αποφάσεων. Εδώ είναι η τεκμηρίως των αποφάσεών μας. Εδώ δηλαδή έχουμε ξαφνικά επικέντρωση στο προϊόν. Και αν αναφερθούμε και σε δυσκολίες μας, δηλαδή αν αυτοξεολογήσουμε την ικανότητά μας και αναφερθούμε σε δυσκολίες μας, τότε έχουμε και επικέντρωση στη διαδικασία. Είναι δύο διαφορετικά πράγματα, άλλο διαδικασία και άλλο προϊόν. Μπορεί να κάνεις όλη τη διαδικασία και να μην καταλήξεις σε προϊόν. Ή να καταλήξεις σε ένα προϊόν που δεν είναι αποδεκτό. Ή να μην κάνεις καθόλου τη διαδικασία, να είσαι reviewer και να καταστήσεις αποδεκτή τη μετάφραση. Αυτό είναι. Θα πρέπει να μπείτε στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Μεταφρασεολογικής Εταιρείας, η οποία έχει έδρα εδώ στο γαλλικό τμήμα. Θα πρέπει να μπείτε εκεί για να δείτε όλες τις βάσεις βιβλιογραφίας που αναφέρονται σε ελληνικά και ξενόγλωσα έργα μεταφρασεολογίας, γιατί θα σας χρειαστούν για καλά πρωτόκολλα μετάφρασης, για τεκμιριωμένους σχολιασμούς μεταφράσεων. Εντάξει. Για το επόμενο μάθημα θα διαλέξω μια σελίδα από εδώ αυτόνομη, αφού όμως πρώτα, όχι τώρα, στο επόμενο μάθημα αυτό θα τελειώσει. Θα πρέπει να τελειώσει αυτό ή αν νομίζετε ότι δεν κάνει να μένουμε στο ίδιο κείμενο, θα μπορούσαμε να διαλέξουμε για το επόμενο μάθημα, θα μπορούσαμε να διαλέξουμε για το επόμενο μάθημα, είτε ένα κομμάτι από τη βιωγραφία του Αλεξάνδρου, και αυτό έχει να κάνει με ιστορία προς όπου, είτε να πάμε σε άλλο κεφάλαιο που έχει να κάνει με κάποιο μουσείο, που τέλος πάντων φιλοξενεί εκθέματα, αρχαιολογικά εκθέματα που αφορούν τον Αλέξανδρο, εντάξει. Ας πούμε, θα ήθελα ας πούμε πρώτα να κάνουμε μία σελίδα από την ιστορία του Αλέξανδρου και μετά να το δούμε μέσα από το τι ιδεολογήματα δημιουργήθηκαν για τον Αλέξανδρο Πίχη στο Βυζάντιο. Είναι διαφορετικά κείμενα, είναι άλλα κείμενα. Τα θέματα αυτού του βιβλίου είναι τα εξής, αυτό είναι ιστορικό, μετά είναι, αυτό έχει να κάνει με τις αναπαραστάσεις των εκστρατιών του Αλέξανδρου στη Ρώμη. Αυτό είναι καθαρά μουσειολογικό. Μετά, μετά, αυτό έχει να κάνει με το πώς αναπαραστάθηκε ο Αλέξανδρος στην εποχή του Βυζαντιού και στον βυτικό μεσαίωνα. Και αυτό έχει να κάνει με μουσιολογία. Και πώς αναπαραστάθηκε ο Αλέξανδρος σαν προσωπικότητα στον ελληνικό κόσμο. Και αυτό έχει να κάνει με ιστορία ιδεών και μουσιολογία. Είναι διαφορετικά κείμενα, διαχειρίζονται διαφορετικά θέματα, και επίσης υπάρχει ο κατάλογος με τα εκθέματα από την έκθεση του Μεγαλέξανδρου στον κόσμο, που νομίζω ότι αυτό αξίζει να το δούμε, γιατί οι διδασκαλίες που υπάρχουν κάτω από τα εκθέματα, είναι κάτι που αξίζει να μάθουμε να το διαχειριζόμαστε στην ελληνική γλώσσα, έτσι. Νομίζω όμως ότι αυτό θα το πάρουμε με τη σειρά, ένα σε κάθε μάθημα. Το ερώτημα που θέτω εγώ είναι, θέλετε πριν να κάνετε εδώ site translation, γιατί αν ξέρετε ας πούμε ότι θα πάτε δύο συνέδρους, έναν συνέδρο και τη σύζυγό τους, όσοι ο Δαβίδ. Θα διαβάζετε πριν το κείμενο θα πηγαίνετε έτσι, τι θέλετε. Εκεί θα κάνετε, στο επόμενο μάθημα θα κάνετε site translation. Όμως τι θέλετε, να παίρνετε το κείμενο πριν έρθετε στο μάθημα, ή να το βλέπετε εκείνη την ώρα, τι θέλετε. Νομίζω ότι το πιο δύσκολο, αλλά και αυτό πλησιαστικά θα μας βάλει στη δικασία, δηλαδή, να κάνουμε την ανάσταση, είναι το site translation, είναι να το δείτε εκείνη την ώρα. Νομίζω ότι το πιο δύσκολο, αλλά νομίζω ότι… Και ένα, έχουμε από την άλλη φορά, εφόσον πια έχουμε προτζέκτορα, θα ψάχνουμε συνέχεια για παράλληλα κείμενο όσο δουλεύουμε μέσα από τη διαδραστική οθόνη, άρα όταν συναντούμε δυσκολίες θα μαθαίνουμε και τον τρόπο που θα τις λύνουμε. Γι' αυτό μάλιστα, γιατί σημασία έχει και το αποτέλεσμα που θέλετε. Ναι, το αποτέλεσμα είναι να μάθουμε να κάνουμε site translation και ταυτόχρονα να κάνουμε φιλομετρήσεις σωμάτων κειμένων στο διαδίκτυο. Δεν γίνεται μόνο με μία διαδικασία. Θέλω να σας ευχαριστήσω για τη συμμετοχή σας στο σημερινό μάθημα. Από την επόμενη φορά, εφόσον έχουμε τον προτζέκτορα, θα φέρνω εδώ και τον υπολογιστή για να μπορούμε να κάνουμε site translation και ταυτόχρονα να ψάχνουμε σε σώματα κειμένων. Πρωτόκολλο θα κρατάτε πάντα, οπωσδήποτε, για κάθε τι που κάνετε στο πρόχειρό σας. Την επόμενη φορά θα μπούμε επομένως σε ένα κείμενο ιστορικό για τον Αλέξανδρο. Είναι διαφορετική η περίσταση και θα έχει ενδιαφέρον. Σας ευχαριστώ πολύ. |
