| : holiness, qué es la aide θέλω να κάνουμε ένα πείραμα. Θέλω να κλείσουμε λίγα δευτερόλεπτα τα μάτια μας ίσως και όχι μόλις επ Θέλω να κλείσουμε όλοι για λίγα δευτερόλεπτα τα μάτια μας. Ίσως και όχι, μόλις επισέσσαμε από μησημεριανό τώρα που το σκέφτομαι. Και να φανταστούμε ότι δεν υπάρχει χρέος. Δεν χρωστάμε πια απολύτως τίποτα, έχουμε ξεχρεώσει ως χώρα, είτε επειδή όλα τα χρήματα τα οποία χρωστάμε μας εχαρίστησαν από τους δανειστές μας, είτε επειδή κηρύξαμε μονομερώς το χρέος επωνίδιστο, επαχθές. Για οποιοδήποτε λόγο ας υποθέσουμε ότι δεν υπάρχει χρέος. Ας υποθέσουμε δηλαδή ότι τα 375 δις ευρώ που αυτή τη στιγμή χρωστάμε δεν υπάρχουν, τα ξαφανίσαμε με ένα πάφ. Ας υποθέσουμε υπρόσθετα ότι δεν χρωστάμε το 177% του ΑΕΠ μας, το οποίο είναι έναν τεράστιο ποσοστό αν θεωρήσουμε ότι όταν μπήκαμε στην κρίση χρωστούσαμε το 120%. Αλλά τα πράγματα έχουν πάει προς το χειρότερο. Ας υποθέσουμε επίσης ότι δεν ισχύει η παρακάτω υπόθεση, η οποία ισχύει επειδή έκανα μια έρευνα πριν έρθω να μιλήσω και είδα ότι το χρέος μας είναι τέτοιο που αν βάλουμε χαρτονομίσματα των 5 ευρώ το ένα δίπλα στο άλλο, είναι αρκετά για να κάνουμε το γύρο της γη 1465 φορές. Παράλληλα, έχω ένα ευρώ εδώ μαζί μου, ακόμη ευρώ, άμα βάλουμε το ένα ευρώ πάνω στο άλλο, το χρέος μας είναι τέτοιο που θα δημιουργήσει ένα τέτοιο ύψος, οι πολιτικές συνθήκες που μπορούμε να πάμε μέχρι το φεγγάρι και να γυρίσουμε. Μιλάμε δηλαδή κυρολεκτικά για ένα αστρονομικό χρέος, πια και επίσημα. Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι πάλι δεν ισχύουν όλα αυτά, ότι λέξεις πολύ ανοιτικά φορτισμένες στην καθημερινότητά μας, όπως μνημόνιο, αξιολόγηση, τρόικα, λιτότητα, περικοπές, ανεργία ιδιωτικοποιήσεις, είναι πολύ ανοιτικά φορτισμένες στην καθημερινότητά μας, είναι στις οποίες όλοι τις γνωρίζουμε, όλοι τις έχουμε ακούσει, όλοι μαστιζόμαστε από αυτές, ότι πια δεν μας περικυκλώνουν, δεν βρισκόμαστε στην άβυσο που βρισκόμαστε σήμερα. Αν λοιπόν θεωρούμε ότι όλη αυτή η υπόθεση εργασίας ισχύει, τι θα γίνει έραγε στη χώρα, σε λίγους μήνες ή σε λίγα χρόνια? Μήπως θα αλλάξει η χώρα, μήπως θα αλλάξει η κατάσταση? Η απάντηση είναι όχι. Και με βέβαιος ότι συμφωνείτε μαζί μου σε αυτό. Αν γίνουν όλα αυτά, αράγε, θα υπάρξει μεγαλύτερη καινοτομία? Θα προσελκύσουμε επενδύσεις? Οι νέοι μας, οι οποίοι φεύγουν στο εξωτερικό ή θέλουν να φύγουν στο εξωτερικό και τα περισσότερα λαμπρά μυαλά είτε στο σκέφτονται, είτε το έχουν ήδη κάνει, είτε είναι στη χώρα, αλλά σκέφτονται πώς μπορούν να βγουν από αυτή την κατάσταση. Θα επιστρέψουν? Θα δοθούν περισσότερα χρήματα, αράγε, για έρευνα? Θα υπάρξει μια περισσότερη παραγωγική διαδικασία, η χώρα μας θα καταστεί παραγωγική, όλοι γνωρίζουμε την απάντηση σε αυτό και η απάντηση είναι όχι. Και αυτό επειδή το χρέος δεν είναι οικονομικό, προφανώς υπάρχει μια οικονομική μεταβλητή, η οποία είναι πολύ σημαντική σε κάθε χρέος και σε κάθε χώρα. Ωστόσο, όταν μιλάμε για μια χώρα όπως η Ελλάδα, η οποία στη σύντομη σύγχρονη ιστορία μας έχει ήδη χρεοκοπίσει τέσσερις φορές, το χρέος καθ' αυτό δεν συνιστά το πυρήνα του προβλήματος, ο πυρήνας του προβλήματος είναι η ηθική, η κοινωνική, η πολιτιστική χρεοκοπία την οποία εφιστάμεθα και ακόμα υπάρχει και δυστυχώς θα υπάρχει. Το θέμα λοιπόν είναι πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτή την άβυσσο και όχι να πούμε ότι λόγω του χρέους το κράτος δεν λειτουργεί, ας τα αφήσουμε όλα, τι μπορούμε να κάνουμε και να παραδώσουμε τα όπλα. Στο ερώτημα λοιπόν τι μπορούμε να κάνουμε, το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο μυαλό με βάση και το είδος και το τίτλο του συνεδρίου είναι ο άνθρωπος του Βιτρούβιου, του Λεωνάρντον Ντανβίτσι, περίπου το 1486 έκανε αυτό το σκίτσο, το οποίο αποικονίζει τον καθολικό άνθρωπο, τον άνθρωπο ο οποίος είναι φιλοπερίεργος, είναι φιλωμαθής, είναι διαλακτικός, διαδρά, είναι ενεργός πολίτης, προσπαθεί να αλλάξει τα πράγματα, είναι επεπεδευμένος με την ουσιαστική έννοια της παιδείας, αλλάζει την κατάσταση, παίρνει τα πράγματα στα χέρια του, σπάει τα δεσμά του, είναι η επιτομή του άπειρου, είναι η ουσία ότι δεν υπάρχει τίποτα, ότι εμείς ορίζουμε τη μοίρα μας, εμείς ορίζουμε το μέλλον μας, ό,τι συμβεί έχει να κάνει με το πώς εμείς αντιμετωπίζουμε αυτήν την κατάσταση. Αυτό είναι η ουσία του τραγωνισμού του κύκλου που συζητάμε και σήμερα. Σημαίνει ο πυρήνας είναι ο άνθρωπος και εμείς ατομικά και το πώς αυτά που κάνουμε μετά λεπιδρούν σε ένα κοινωνικό επίπεδο και μετά σε ένα συλλογικό επίπεδο. Αυτή είναι η ουσία που πρέπει όλοι μας να αλλάξουμε. Πώς θα γίνει αυτό? Υπάρχουν τρεις πυλώνες οι οποίοι περιστρέφονται γύρω από το άτομο, οι οποίοι τώρα θα ακουστούν λίγο επιστημονικά, αλλά θα τους αναλύσουμε με πολύ απλά λόγια. Είναι η κοινωνική ενσυνέσυση, η συμμετοχική υπευθυνότητα και η συλλογική παιδεία. Ξεκινώντας με την κοινωνική ενσυνέσυση, πρόσφατα είχα την τύχη να συνομιλήσω με έναν καθηγητή στην Αμερική, τον Μάικλ Σαντέλλ, ο οποίος είναι πολύ γνωστός καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας και έχει γράψει πρόσφατα ένα βιβλίο σχετικά με το τι τα χρήματα δεν μπορούν να εξαγοράσουν. Ένα από αυτά τα ζητήματα είναι η ηθική. Πραγματεύεται την ηθική ως μη εξαγοράσιμο αγαθό. Χρησιμοποιεί, λοιπόν, ένα παράδειγμα από ένα μικρό χωριό στην Ελβετία, κοντά στη Λουκέρνη, θα προσπαθήσω να το προφέρω, το Wolfensiesen, 21.000 κατοίκων. Τι έγινε εκεί? Το 1993 η κυβέρνηση προσπάθησε να δημιουργήσει μια αποθήκη πυρωνικών αποβλήτων. Ρώτησε, λοιπόν, τους πολίτες εάν οι ίδιοι είναι διατεθειμένοι να υποστούν αυτό το βάρος. Το που είναι και δυσανάλογος σχετικά με αυτό το μικρό χωριό που βλέπετε στα αριστερά σας. Σε κάποιες προκατακτικές ενέργειες που έγιναν και προκατακτικά δημοψηφίσματα, όπως βλέπετε στην Ελβετία, είναι πάρα πολύ διαδεδομένα, οριακά δέχθηκαν αυτό το βάρος, σε ένα ποσό 53% με 55%. Αυτό το οποίο έκαναν μετά είναι ότι διάφοροι οικονομολόγοι προσπάθησαν να εισαγάγουν συγκεκριμένα κίνητρα, ώστε ο κόσμος ακόμα περισσότερο να είναι διατεθειμένος να δεχθεί την αποθήκη αυτή. Έφτασαν να προορισφέρουν μέχρι και 9.000 δολάρια σε κάθε πολίτε ο οποίος ήταν διατεθειμένος να υποστεί αυτό το βάρος. Είδαν εντυπωσιακά ότι το ποσό σας το έπεσε από το 55% στο οποίο ήταν στο 25%. Εξεπλάγησαν όλοι, έκαναν συντεύχηση με τους πολίτες και τους ρώτησαν τι έγινε ρε παιδιά, σας δίνουμε χρήματα και λιγότεροι από σας είστε διατεθειμένοι να υποστείτε αυτό το βάρος. Και αυτό το οποίο απάντησαν ήταν ότι θεωρούσαν ανήθικο να λάβουν χρήματα για κάτι το οποίο έχει να κάνει με το κράτος, για κάτι το οποίο έχει να κάνει με το συλλογικό καλό, με την ανάπτυξη, με τη χώρα τους. Και γι' αυτό οι περισσότεροι δεν ήταν διατεθειμένοι μετά από αυτό το κίνητρο να κάνουν κάτι. Για μένα αυτό είναι ένα πολύ ισχύρο παράδειγμα, δεν προτείνω να γίνω μελβετία, αν και φυσικά τα δημοψηφίσματα και σε τοπικό επίπεδο και στα χανιάλα και σε συλλογικό επίπεδο θα ήταν κάτι το οποίο ίσως και νομοθετικά θα είχε νόημα να εξετάζομαι κάποια στιγμή επειδή αφορά τη συμμετοχική δημοκρατία στην πιο πρακτική της μορφή. Αυτό το οποίο προτείνω προς το παρόν είναι να έχουμε μια κοινωνική ενσυναίσθηση και να είμαστε περισσότερο δεκτικοί στην αλλαγή. Προσωπικά έχω βαρεθεί σε ό,τι ακούω ανεξαρτήτως κόμματος, ανεξαρτήτως πολιτικού σχηματισμού, οποιαδήποτε αλλαγή φέρνει, να υπάρχει μια συγκεκριμένη αντίσταση. Και σκέφτομαι δεν μπορεί όλα αυτά τα χρόνια, όλες αυτές τις δεκαετίες, δεν υπάρχει ένα καλό πράγμα το οποίο κάποιος να προσπάθησε να κάνει σε αυτή τη χώρα. Μια αλλαγή δεν είναι υπέρ μας. Σκεφτόμαστε όλοι ίσως ότι εντάξει δεν θέλω κάτι στην αυλή μου, αλλά ας πάει κάπου αλλού. Αυτό το οποίο θεωρώ λοιπόν είναι ότι θα πρέπει να συμμετέχουμε περισσότερο σε αυτή τη διαδικασία, να υπομιστούμε κάποια βάρη, τα οποία στους μερικές φορές θα είναι και δυσανάλογα, για να κάνουμε τη χώρα μας καλύτερη. Πρέπει να αποδεχθούμε την αλλαγή. Η αλλαγή ξέρω ότι όλους μας τρομάζει, μας φοβίζει. Το πιο εύκολο είναι να μείνεις στάσιμος, να μείνεις εδώ που είσαι. Το δύσκολο είναι να αλλάξεις κάτι. Και σε αυτή τη διαδικασία της αλλαγής θα κάνεις και λάθη, κάποια πράγματα θα συμβούν λάθος, αλλά στο τέλος αξίζει. Αυτός είναι ο πρώτος πυλώνας. Ο δεύτερος πυλώνας έχει να κάνει με τη συμμετοχική υπευθυνότητα. Με απλά λόγια, πώς μπορούμε εμείς ήτοι να είμαστε ενεργοί πολίτες. Αυτό εδώ είναι ένα γράφημα από το Ευρωβαρόμετρο του 2013, το οποίο δείχνει το πώς οι πολίτες, το αν οι πολίτες θεωρούν ότι το κράτος τους είναι διαφθαρμένο. Βλέπετε ότι για την Ελλάδα, οι ίδιοι εμείς οι Έλληνες, κατά 99% θεωρούμε ότι το κράτος είναι διαφθαρμένο. Σε αυτή την αίθουσα δηλαδή στατιστικά, ένας μόνο θεωρεί ότι το κράτος είναι διαφθαρμένο. Και θα ήθελα να του μιλήσω μετά την ομιλία μου, θα έχει ενδιαφέρον αυτό. Αλλά πέρα από την πλάκα, αυτό το οποίο σημαίνει ουσιαστικά αυτό, είναι ότι οι ίδιοι θεωρούμε ότι το κράτος είναι τέτοιο και ότι το κράτος δεν αλλάζει. Το κράτος τι είναι, είμαστε εμείς, ο κάθε πολίτης ατομικά. Και όταν μιλάμε για τη διαφθορά, είμαι βέβαιος ότι πολλοί από εσάς έχετε γίνει είτε υποκείμενο, είτε αντικείμενο, είτε αναγκαστικά το δέχομαι. Τέτοιων συναλλαγών. Δυστυχώς η διαφθορά είναι βαθιάριζωμένη στη χώρα και αυτό είναι κάτι το οποίο πρέπει να αλλάξουμε. Και αυτό αλλάζει ατομικά. Δεν αλλάζει συλλογικά. Όταν μας επιβληθεί από κάπου, δεν θα έρθει κανένας απομηχανής θεός να μας σώσει σε αυτό το ζήτημα. Είναι κάτι που αν εμείς δεν κάνουμε, δεν θα γίνει ποτέ. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό, υπάρχει απ' το τυπικό προφανώς να αρνηθούμε δροδοκία ή κάτι κάτι συναφές, είναι το να είμαστε εμείς πιο άμεση. Να συμμετέχουμε περισσότερο στις δημοκρατικές διαδικασίες της χώρα μας. Να συμμετέχουμε σε ζητήματα όπως τα ανοιχτά δημόσια δεδομένα, τα open data, σε site όπως η διάβοια. Να προσπαθούμε εμείς οι ίδιοι να χαθιστάμε το κράτος υπόλογο, εφόσον θεωρούμε ότι κάτι πηγαίνει στραβά. Πρόσφατα κάναμε μια έρευνα στο Πανεπιστήμιο της Οκσφόρδης, στην οποία ήμουν επικεφαλής ερευνητής, και αυτό που είδαμε είναι ότι στατιστικά, εάν έστω ορισμένοι πολίτες χρησιμοποιούν ανοιχτά δεδομένα, εξετάζουν τους προϋπολογισμούς του κράτους, προσπαθούν να δουν κάτι, η διαφθορά μπορεί να μειωθεί και κατά πάνω από 50%. Αυτό, λοιπόν, είναι κάτι που μπορούμε να κάνουμε εμείς σήμερα. Δεν είναι κάτι το οποίο μπορεί να γίνει κάποια στιγμή κάποτε στο μέλλον. Αυτό είναι στο χέρι μας και τώρα ακόμα, και από το tablet και από τον υπολογιστή σας μετά, είναι κάτι στο οποίο μπορούμε άμεσα να συμμετέχουμε. Ο τρίτος πυλώνας, στο οποίο θα ήθελα να εφερθώ, έχει να κάνει με τη συλλογική παιδεία. Και αυτό είναι σχετικά με το πώς βλέπουμε εμείς τον εαυτό μας σε σχέση με το κράτος. Το πώς θεωρούμε εμείς ότι υφιστάμεθα, το πώς τη διαλεγόμαστε, το πώς είμαστε επί της ουσίας πεπεδευμένοι. Το πώς η ισοτερική μας ηθική εντέλει μετατρέπεται σε κυβερνητική πολιτική. Επειδή, ας μη γεγιόμαστε, η πολιτική είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας σε κάθε κοινωνία. Άρα, αν δεν μας αλλάξει κάτι, πρέπει να κοιτάξουμε και εμείς τον εαυτό μας τον καθρέφτη και να αλλάξουμε κάποια πράγματα, φυσικά ο καθένας αναλαμβάνοντας τον βάρος που το αναλογεί. Θα ήθελα να εξηγήσω ένα παράδειγμα προς αυτήν την κατεύθυνση, ότι αυτή είναι μια φωτογραφία από το Πανεπιστήμιο του Cambridge. Τι έγινε λοιπόν εκεί. Πριν λίγα χρόνια όταν φοιτούσα εκεί, τις πρώτες μου σπουδές τις έκανα στην Αθήνα, ήρθα στο Πανεπιστήμιο και τότε συζητούσαν την αύξηση των διδάκτρων. Συζητούσαν να τριπλασιάζουν τα δίδακτρα. Και οι φοιταίες ανακοίνωσαν ότι θα κάνουν κατάληψη. Λέω εγώ πολύ ωραία. Μαθημένος από την ελληνική πραγματικότητα θεωρούσα ότι κατάληψη μένει κλειστές αίθουσες, σπασμένες αίθουσες με ένα σημείο, δεν γίνονται μαθήματα, σταματάνε όλα, ακυρώνονται για ένα αόριστο χρονικό διάστημα. Αυτό το οποίο είδα αντίθετα είναι ότι οι φοιταίες σεβάστηκαν αυτή τη δημόσια, άρα και δική τους, περιουσία, επειδή ό,τι είναι δημόσια είναι και δικό μας επί της ουσίας, δεν έγινε απολύτως τίποτα, δεν χάθηκε ούτε μια ώρα διδακτέα. Και αυτό που έκανε μετά το πέρασμα των μαθημάτων σε 7 το απόγευμα, διοργάνωνα ντιμπέιντ καθημερινά με τους καθηγητές τους, με εκπροσώπους του Υπουργείου, με εκπροσώπους ΜΚΙΟ, για να δουν τι μπορούν να κάνουν για να αλλάξει αυτή η κατάσταση. Για εμένα αυτό είναι ένα πάρα πολύ ισχυρό παράδειγμα για το πώς εμείς, επειδή βλέπω και πάρα πολλούς νέους ανθρώπους, για το πώς εμείς μπορούμε επί του ουσίας πάλι να αναπτύξουμε την εσωτερική μας ηθική με ένα τέτοιο τρόπο, ώστε να αλλάξουμε το κράτος μας. Και αυτό είναι κάτι πραγματικά πάλι πρακτικό και είναι κάτι πολύ απλό. Είναι πράγματα που είμαι βέβαιος ότι συζητάτε και μεταξύ σας σε παρέες. Και βέβαια η συζήτη συνήθως καταλήγει στο «έλα, δεν βαριέσαι, ξέρεις πώς είναι η Ελλάδα, η χώρα δεν αλλάζει» και αυτή είναι η πιο λανθασμένη, είναι η πιο παθογεννήσινη οτροπία που μπορούμε να έχουμε. Επειδή άμα το σκεφτούμε αυτό, όντως η χώρα δεν θα αλλάξει ποτέ, με χρέος ή χωρίς χρέος. Αυτό το οποίο ίσως να σκέφτεστε τώρα όταν αυτή τη συζήτηση που κάνουμε είναι ότι εγώ θα κάνω τη διαφορά. Ναι, εσύ θα κάνεις τη διαφορά και εσύ θα κάνεις τη διαφορά και εσύ θα κάνεις τη διαφορά και όλοι μαζί. Το κάθε άτομο μπορεί να έχει εξαιρετικά πολλαπλασιαστικά ωφέλη στο πώς η νοτροπία του θα επηρεάσει άλλους ανθρώπους. Χρησιμοποιώ ένα πάρα πολύ απλό παράδειγμα, ένα πείραμα που έγινε το 1955 από το ΝΑΣ, το οποίο ήθελε να εξετάσει το κατά πόσο οι άνθρωποι είναι υπηρεπείς στις αποφάσεις άλλων ανθρώπων. Αυτό το οποίο έκανε λοιπόν, ένα πολύ απλό πειραματάκι, έχει μια κάρτα στα αριστερά, μια γραμμή και μια κάρτα στα δεξιά και ζήτησε από τους συμμετέχοντες να του πουν ποια γραμμή από τα δεξιά είναι πιο κοντά σε μήκος με τη γραμμή στα αριστερά. Όπως βλέπετε είναι πασιφανές ότι είναι η γραμμή C. Αυτό το οποίο όμως έκανε, είχε τέσσερα άτομα στη σειρά και είχε ζητήσει από τους τρεις πρώτους να πουν όλοι το A. Και ήθελε να μετρήσει επιτουσιασμός ο τέταρτος πόσο θα αντιδράσει σε αυτό. Ανέμενε βέβαια ότι επειδή μιλάμε για κάτι τόσο οφθαλμοφανές, ότι η διαφορά θα ήταν ελάχιστη. Ένα 5% ίσως να επηρεάζονταν. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το 45%, σχεδόν η μισή από τους συμμετέχοντες, ακολούθησαν τους τρεις πρώτους σε ένα τόσο οφθαλμοφανές λάθος και είπαν ότι ναι το A είναι πιο κοντά στη γραμμή στα αριστερά. Αυτό τι σημαίνει ότι έχουμε μια τεράστια δύναμη επίδρασης στους γύρω μας και γύρω μας σε εμάς. Είτε θετική, είτε αρνητική. Αυτό είναι ένα αρνητικό παράδειγμα επίδρασης. Μπορούμε εμείς όμως να γίνουμε ίδιοι το παράδειγμα της θετικής επίδρασης προς αυτή την κατεύθυνση. Μερικές σκέψεις πριν σας αφήσω. Η πρώτη είναι ότι αυτό που ονομάζω εγώ, η επανάσταση του αυτονόητου. Δηλαδή ότι πρέπει κάποια στιγμή σε αυτή τη χώρα να κάνουμε πράγματα που όλοι συμφωνούμε, σε όλους ακούγονται λογικά και θεωρώ ότι όλοι θα έχουμε οφέλη από αυτά. Ένα απλό παράδειγμα, μιας και είμαι δικηγόρος, εξ ορθολογικισμός της δικαιοσύνης. Άραγε δεν θα ήταν καλό να εισάγουμε θεσμούς όπως η ποινική συνδυαλλαγή που στατιστικά θα μειώσει το φόρο του εργασίας των δικαστηρίων κατά 95% και θα μειώσει το χρόνο κατά 1200% το χρόνο που χρειάζεται να εκδικαστεί μια υπόθεση. Άραγε δεν είναι υπέρ όλων μας να υπάρχει μια ευρύτερη αξιολόγηση σε όλους τους επαγγελματικούς κλάδους, να υπάρχει μια διαφάνεια ουσιαστική. Θεωρώ ότι όλα αυτά είναι παραδείγματα που όλοι εδώ μέσα συμφωνούμε. Αυτή για μένα η επανάσταση του αυτονόητου. Το δεύτερο είναι η ενδογενής λύση που σημαίνει ότι ό,τι είναι να γίνει ξεκινάει από εμάς. Προφανώς και υπάρχει ένα κράτος το οποίο έχει πολλές παθογένειες και πρέπει να διορθωθούν. Αλλά όπως σας είπα και πριν, στο τέλος της ημέρας εμείς είμαστε το κράτος. Άμα εμείς οι ίδιοι διδιορθώσουμε τα κακώς κείμενα, κανείς δεν θα το κάνει. Η λύση είναι ενδογενής και ξεκινά από εμάς. Το τρίτο είναι η κοινωνική συνέναιση, ένα κονσένσου στο οποίο θεωρώ ότι χρειάζεται για να κάνουμε ακριβώς κάποιες συγκεκριμένες αλλαγές σε αυτή τη χώρα. Επιτέλους. Έχω βάλει αυτή τη φωτογραφία από τον υπέροχο δίσκο του Μάνου Χατζιδάκη, την Οδό Ονείρων. Επειδή σκεφτόμουν ότι όλα αυτά είναι ονειρικά, αλλά δεν είναι μία αριστοφανική νεφελοκοκυγεία, δεν είναι κάτι άπιαστο. Είναι κάτι το οποίο μπορούμε να κάνουμε εμείς, αυτά, καθημερινά, οι ίδιοι. Να είμαστε πιο ενεργοί, να είμαστε πιο διαδραστικοί, να είμαστε πιο ανεκτικοί, να είμαστε πιο ευγενικοί, να είμαστε πιο κοινωνικοί. Και να δομίσουμε ίδιοι τη δική μας Οδό Ονείρων. Αυτό λοιπόν, το οποίο σας λέω πολύ απλά, είναι ότι άμα βάλουμε μαζί την ενσυναίσθηση, την παιδεία και την υπευθυνότητα, έχουμε ένα επί. Το επί αυτό, μπορεί να έχει ένα πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα, μπορούμε να το δούμε ως ένα επί ακριβώς. Άρα, λίγη-λίγη, όλοι μαζί, θα οδηγήσουμε τη χώρα σε κάτι καλύτερο. Ή μπορούμε να το αναγνώσουμε και ως ένα χ. Δηλαδή, ότι αν αυτά δεν τα κάνουμε, θα καταλήξουμε, όπως είμαστε, και σε μια χειρότερη κατάσταση. Πάλι ανεξάρτητος οικονομικών μεταβλητών. Στο τέλος-τέλος, όπως έχει πει και ο Νομπελής μας, εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα σου απομένουν μια εγιά, ένα μπελ και ένα καράβι, που σημαίνει με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις. Με πολύ απλά λόγια, το χρέος μας είναι τέτοιο, όταν αναλύσαμε στην αρχή με διάφορους όρους, που αυτή τη στιγμή, το κύριο μέλημά μας πρέπει να είναι να αναδομίσουμε τη χώρα μας σε ζητήματα ηθικής, σε ζητήματα κοινωνικότητας, σε ζητήματα αλληλεγγύης, αελεπίδρασης, διαφορετικότητας. Αυτή είναι η ουσία στην οποία πρέπει να εστιάσουμε αυτή τη στιγμή. Πριν σας αφήσω, θέλω να σας διηγηθώ μια ιστορία, η οποία προσωπικά με έχει συγκλονήσει. Όταν ήμουν στο Harvard, συζητούσα με έναν συμφιλητή μου από την Ερυθρέα, μια μικρή χώρα στην Αφρική, βλέπετε εδώ, ένα από την Άσμαρα, από την πρωτεύουσα και συζητούσαμε ο καθένας για τις παθογένειες της χώρας του. Έλεγα, εγώ ήταν το 2012, έλεγα υπάρχει κρίση, υπάρχει ανεργία, υπάρχουν κακώς κείμενα κτλ κτλ, όλα αυτά τα οποία συζητήσαμε μόλις. Τον ρωτάω λοιπόν εσύ πώς βρέθηκες εδώ, ποια είναι η ιστορία σου κατά κάποιο τρόπο και ξεκίνησε να μου λέει ότι ο ίδιος ήταν λέκτορας στο πανεπιστήμιο της Άσμαρα, ήθελε να αιτηθεί στο πανεπιστήμιο, έκανε αίτηση με ψευδόνυμο επειδή οι de facto hunda στη χώρα για αρκετές δεκαετίες παρακολουθεί τα πάντα και δεν θα τον άφηναν να βγει στο εξωτερικό. Αφού έκανε αυτή την αίτηση με ψευδόνυμο καταχώρησε άλλο ταχυδρομικό κώδικα για να του σταλεί αλλού η απάντηση, έλαβε άδεια για να πάει ένα μήνα σε summer school στην Ελβετία και από εκεί ουσιαστικά διέφυγε της χώρας και ήταν μόνοι μας στην Αμερική. Είχε να μιλήσει με την οικογένειά του εφτά μήνες, δεν ήξερε αν οι δικοί του είναι καλά, δεν ήξερε τι συμβαίνει, ήξερε ότι ίδιοι τον κυνηγάνε στη χώρα του και αυτή ήταν η κατάσταση την οποία αντιμετώπιζε. Τον ρώτησα λοιπόν γιατί τα έκανες όλα αυτά, σαφώς αποσβολωμένος και μου λέει τα έκανα για να αλλάξω αυτά που όλοι στη χώρα μου θεωρούν ότι είναι κάτι αδύνατο, κάτι που όλοι παίρνουμε ως δεδομένο, όλοι λέμε ότι δεν θα αλλάξει κάτι και για να το κάνω αυτό είμαι αδερφημένος να κάνω τα πάντα. Ακόμα και να απειληθεί η ζωή μου επί της ουσίας ή και της οικογένειάς μου. Για να πω ότι στο μέλλον εγώ θα καταφέρω να γυρίσω στη χώρα μου, θα μιλήσω με περηφάνεια στα παιδιά μου, στην οικογένειά μου, θα προσπαθήσω να αλλάξω κάποια πράγματα και αν τα καταφέρω καλώς. Αν τα καταφέρω, τι να κάνω, αυτή είναι η ζωή, αλλά θα προσπαθήσω. Και αυτή την ιστορία προσπαθώ να την έχω στο μυαλό μου πάντοτε όποτε θεωρώ ότι κάτι είναι ακατόρθωτο ή όποτε θεωρώ ότι, εντάξει, έτσι είναι η κατάσταση, δεν θα αλλάξει, ας την αφήσουμε ως έχει. Επειδή, όπως είπαμε και πριν, η μεγαλύτερη δύναμη είναι η δύναμη της αδράνειας. Αλλά στο μέλλον η αλλαγή είναι που φέρνει τα θετικά, με τον ένα με τον άλλο τρόπο. Θα σας αφήσω, λοιπόν, με λίγους στίχους από τον έντερο νομπελίστα μας, και μιας είμαστε στα Χανιά από μουσική του Μεγάλου Μίκη Θεοδωράκη, που είναι ένα από τα καμμάτια τα οποία σκέφτομαι όποτε είμαι στο εξωτερικό, όποτε μου λείπει η Ελλάδα ή όποτε έρχομαι εδώ, και είναι από τα κομμάτια τα οποία μου δίνουν αυτή τη θέληση και αυτή τη δύναμη για να προχωρήσω. Και λέει, λίγο ακόμα θα δούμε τα μάρμαρα να λάμπουν, να λάμπουν στον ήλιο και η θάλασσα να κυματίζει. Λίγο ακόμα να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα, λίγο ψηλότερα, λίγο ψηλότερα. Θα σας αφήσω, λοιπόν, με αυτή την προτροπή για να τετραγωνίσουμε τον κύκλο, για να κάνουμε το αδύνατο δυνατό, για να αλλάξουμε τη χώρα μας. Επειδή εμείς μπορούμε και είναι στο χέρι μας. Και δεν υπάρχει καμία άλλη δικαιολογία. Είναι μόνο σε εμάς να σηκωθούμε όλοι μαζί λίγο ψηλότερα, λίγο ψηλότερα, λίγο ψηλότερα. Σας ευχαριστώ πολύ. |
