| : Αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι της Δεθνικής Βιβλιοθήκης, καλησπέρα. Η εποψηνή εκδήλωση είναι η πρώτη εκδήλωση της ένα της ενότητας των εκδηλώσεων με τη Γενική Ονομασία Λόγος, οι οποίες, όπως ξέρετε όσοι μας παρακολουθείτε, είχαν διακοπεί την περίοδο του κορονοϊού. Αυτό δεν ήταν από αδυναμία, ήταν από άποψη. Δεν θέλαμε να κάνουμε τις εκδηλώσεις αυτές διαδικτυακά. Θέλαμε να τις κάνουμε πάντα με τη ζωντανή παρουσία, τη ζωντανή ανταλλαγή, να μιλάμε πέντε σε πρόσωπα και να κουβεντιάζουμε με πρόσωπα. Είναι μεγάλη μας λοιπόν χαρά που ξαναρχίζει αυτός ο κύκλος με τη διάλεξη του καθηγητή Ρόντρικ Μπίτον. Η διάλεξη αυτή εντάσσεται στις δράσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης για το 1821. Είναι πολύ μεγάλη ευκολία για τον παρουσιαστή όταν έχει ομιλητές σαν τον Ρόντρικ Μπίτον που δεν χρειάζονται κανένας είδους συστάσεις. Είναι ένας σπουδαίος νεοελληνιστής, του χρωστάμε πάρα πολλά πράγματα στις νεοελληνικές σπουδές, του χρωστάμε την πρώτη βιογραφία του Σεφέρη, του χρωστάμε μελέτες του για τον Μπάιρον και θα έλεγα, αν δεν παρασμιλέω από τα πράγματα, ότι τον τελευταίο καιρό υπάρχει ένα ενδιαφέρον του καθηγητή Μπίτον προς μια γενικότερη ιστορική κατανόηση του νεοελληνισμού, όπως φάνηκε με το βιβλίο του που βγήκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη, Ελλάδα βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους και προσεχώς θα βγει άλλο ένα βιβλίο, Οι Έλληνες μια παγκόσμια ιστορία, θα δικλωφορήσει πρώτα αγγλικά και μετά ελληνικά πάλι από τις εκδόσεις Πατάκη. Στα ελληνικά η πιο πρόσφατη έκδοση του κ. Μπίτον είναι από τις εκδόσεις Εώρα, το βιβλιαράκι, ένα μικρό βιβλίο, Η Ελληνική επανάσταση του 1821 και η παγκόσμια σημασία της. Αυτό βγήκε πρώτα στα αγγλικά και υπάρχει και ελληνική έκδοση. Μετά το τέλος της ομιλίας, όπως συνήθως, θα ακολουθεί συζήτηση με το κοινό και να πω επίσης, θα το εξηγήσει ενδεχομένως και ο ίδιος καλύτερα, ότι η Εθνική Βιλιοθήκη έχει και μια γενικότερη συνεργασία με την Βρετανική Σχολή, με τον κ. Μπένετ που είναι εδώ, τον διευθυντή της και με τον κ. Μπίτον για πάρα πολύ ενδιαφέρουσες αρχαιακές έρευνες που αφορούν το αρχείο του Γόρδωνος και το αρχείο του Φιλελληνικού Κομιτάτου. Ενδεχομένως ο ίδιος να σας πει και περισσότερα. Κύριε Μπίτον, έχετε το λόγο. Ευχαριστώ πάρα πολύ κ. Ζουμπολάκη για τη πολυφιλική εισαγωγή και τη φιλοξενία σας εδώ της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας. Και όπως ήδη επισήμεινε ο κ. Ζουμπολάκης, η σημερινή ομιλία είναι και ευκαιρία και όχι μόνο σύμπτουση, γιατί έχει κάποιο λόγο που γίνεται έτσι. Γιατί από καιρό η Βρετανική Σχολή Αθηνών, με την οποία συνεργάζομαι από πολλά χρόνια και με τον κ. Διευθυντή κ. John Bennett, που είναι εδώ, μαζί με τον κ. Ζουμπολάκη και τα αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας, έχουμε προπαρασκευάσει ένα ερευνητικό πρόγραμμα, αφιερωμένο βέβαια στην φετινή επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης, που αφιερώνεται στο θέμα της αξιοποίησης, αδημοσίας των αγγλικών βρετανικών αρχείων σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση, γιατί όπως ξέρετε μάλλον πολλοί από εσάς, εδώ στα αρχεία της Βιβλιοθήκης φιλοξενούνται μένων από πολλά χρόνια τα αρχεία του λεγόμενου Ελληνικού Κομιτάτου Λονδίνου που ήταν ο κυρίως φορέας φιλελληνισμού στην Αγγλία, που λειτουργούσε από το 1823 μέχρι το τέλος της Επανάστασης. Ανάμεσα στις δραστηριότητες της Ευρώπίας ήταν και η αποστολή Βύρονα, που βέβαια όλος ο κόσμος ξέρει τι έγινε μετά στο Μηρέα στο Μεσολόγγι. Αλλά εκ παραλύλου το συγκεκριμένο αριθμητικό πρόγραμμά μας αναλύγει και θα δημοσιεύσει μέσα από το διαδίκτυο για πρώτη φορά αρκετό αρχαιικό υλικό που βρίσκεται στη Βρετανική Σχολή Αθηνών, συγκεκριμένα το αρχείο του Captain Hastings, αυτός που είχε ο καπετάνιος του πρώτου πολεμικού ατμόπλου του κόσμου, την Καρτερία, που έπαιξε σημαντικό ρόλο σε πολλές μάχες στην κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Και επίσης το ακόμα και εκτενέστερο αρχείο του ιστορικού George Finley, ο οποίος πρώτο κατέβηκε εδώ στην Ελλάδα το 1823 και έμεινε ουσιαστικά μέχρι το τέλος της ζωής του Μησονιώνα αργότερα και αφιέρωσε την πιο εμειριστοτουμένη ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, που υπάρχει τουλάχιστον στα αγγλικά το δίτωμο του 1821. Λοιπόν, εκ παραλείλου αυτά τα δύο αρχεία θα ερευνηθούν συστηματικά, σύμφωνο με το πρόγραμμα το δικό μας, και θα γίνουν στο τέλος προσβάσιμα μέσα από το διαδίκτυο. Και πολύ σημαντικό και επίσης κέραιο, αφού βρισκόμαστε εδώ στο Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος-Νιάρχος, να επισημάνω ότι αυτό το πρόγραμμα γεννιόδωρα χωριείται από το ίδρυμα Σταύρος-Νιάρχος. Λοιπόν, δεν είναι μόνο να σας κράτησα να σας μιλήσω για ένα συγκεκριμένο, μια συγκεκριμένη συμβολή, στην γενικότερο επέτειακή ιορτασμό που γίνεται φέτος. Όπως ξέρετε όλοι και εδώ στην Ελλάδα, η Ελλάδα μαζί με την πανταχού ελληνισμό, γιορτάζει τα 200 χρόνια από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Και όσο και προχωράμε προς το τέλος της επέτειακής χρονιάς, ας μην ξεχάσουμε ότι η επανάσταση δεν εξαντλήθηκε με τίποτα μέσα σε μια χρονιά, κράτησε 9-10 χρόνια το λιγότερο. Οπότε η επέτειος υποτίθεται θα διαρκέσει και αυτή. Και παρ' όλες τις δυσκολίες που έφερε η πανδημία, όπως αναφέρε και ο κ. Ζουμπολάκης, η πανδημία του κορωνοϊού, ήδη έγιναν πολλές και επικύλες εκδηλώσεις σε κάθε γωνιά της επικράτειας, όπως και στην Κύπρο και από την ελληνική ομογένεια, που είναι εγκαταστημένη, όπως ξέρετε, στις 5 κατοικημένες Ιππίρους. Δημοσιεύονται τοκιμαντέρ, τηλεοπτικά, σειριά, επιστημονικά συνέδρια, προγράμματα, όπως αδέφερα. Τα περισσότερα μέχρι τώρα μόνο δικτυακά, δυστυχώς, αλλά πάντοτε με πολύ αποδοτικά, με πρωταδικάτες, Έλληνες και ξένους, όχι μόνο μνημονεύουν και γιορτάζουν τη γεγονότητα του 21, αλλά και θέτουν καινούργιες ερωτήματα, συναναζητούν καινούριες προοπτικές, ώστε να εστιάσουν την προσοχή του κόσμου, όχι μόνο στα περασμένα, αλλά και στο μέλλον. Τι μπορούμε να μάθουμε από τα παθήματα, από τις ανδραγαθίες, τις επιτυχίες και τις τραγουδίες, που αναπόφευτα συμμαδεύουν τη ζωή ενός λαού. Μέσα στο κλίμα αυτό, ο ρόλος του διεθνούς φιλενισμού, το ελληνικό αγώνα είναι βέβαια επίκαιρο, αν όχι και κεντρικό θέμα, και χρειάζεται αυτός κάποια επανεκτίμηση με την ευκαιρία της επαιτείου. Λοιπόν, ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Την ημέρομηνία 28 Μαρτίου 1821 φέρνει ένα μικρό κείμενο, που λίγο αργότερα θα κυκλοφορήσει στις πρωτεύουσες της Ευρώπης. Τι κυκλοφορείται, μία παραλία βλέπετε μπροστά σας, προειδοποιήσεις η προκήρυξης πρόστασης ευρωπαϊκάς αυλάς εκ μέρους του φιλογενούς αρχιστρατίου των σπαρτιατικών στρατημάτων Πέτρου Μαύρο Μιχάλη και της Μεσσυνιακής Ιερουσίας έντοι Καλαμάτη. Συμπτωματικά, όπως εκείνοι, μόλις σας ήρθα από την Καλαμάτα, όπου τις προβάλλες γινόταν ένα επιστημονικό συνέδριο, ίσα ίσα αφιερωμένο στο ρόλο της Καλαμάτας και της Μεσσινίας, και της Διπλωματίας, πολύ σημαντικά, μέσα στα γεγονότα της Επανάστασης. Ο συντάχτης της, ή μάλλον καλύτερο, ο εμπνευστής, είναι ο γνωστός στην ιστορία Πετρόμπεης Μαύρο Μιχάλης. Ζητά από τους ξένους παραλείπτες, διαβάζω συνοπτικά μόνο, την συνδρομή όλων των εξευγενισμένων ευρωπαϊκών εθνών. Εφόσον συνεχίζει, η μύθυρ μας Ελλάς, εκ της οποίας και εσείς εφωτίστητε, απαιτεί όσον τράχιστα την φιλάνθρωπον συνδρομήν σας. Και σε μία εκδοχή που τυπώθηκε στα Αγγλικά μόλις 11 χρόνια αργότερα, το 1832, στην πρώτη εμπεριστατουμένη αγγλόφωνη ιστορία του, Thomas Gordon, υπάρχει και μια επιπρόσθετη φράση, πιο πολύ θα λέγα έξω από τα δόντια, όπλα, χρήματα και συμβουλές απαιτεί η Ελλάς από εσάς. Οι τόνοι και οι ρητορικοί προέρχονται προφανώς από τη Γαλλική Επανάσταση. Οι προκήρυξοι οι ίδια, όπως και άλλες παρόμοιες, μαρτυρούν την επιθυμία των επαναστατημένων Ελλήνων για τη διεθνοποίηση του αγώνα τους. Ακόμα πολύ νωρίς, στην έναρξη, η Ελληνική Επανάσταση δεν προορίζεται να μεινει υπόθεση μονοτοπική, όπως ήταν, παράδειγμα, ο ξεσηκωμός που ήδη είχε προηγηθεί των Σέρβων στο Βελιγράδι πρώτα στο 1804 και αργότερα και στο 1815. Και όσο απρόσφαινο να φανεί, οι εκκλήσεις, σαν και αυτοί του Πετρώμη Μαύρο Μιχάλη, βρήκαν απάντηση από τη Δύση. Οι Φιλέλληνες, όπως αποκαλούνται αμέσως, κατεβαίνουν από όλα τα μέρη της Ευρώπης, οι εξευγενισμένοι αυτοί οι άνθρωποι, κατεβαίνουν από όλα τα μέρη της Ευρώπης, όπως και από τη μακρινή Αμερική. Πάνω από χίλια άτομα πήραν ενεργό μέρος ως εθελοντές στο πεδίο της μάχης. Άλλοι απογοητεύτηκαν και έφυγαν νωρίς. Άλλοι είτε σκοτώθηκαν είτε πέθαναν από αρρώστια. Οι απώλειες ήταν τρομερές. Θα σας μιλήσω στη συνέχεια για μερικούς από αυτούς τους εθελοντές, ποιοι ήτανε, μερικούς τους βλέπετε πίσω, τι έπραξαν και κυρίως τι τους κινητοποίησε στον αγώνα. Στη συνέχεια θα θύξω το θέμα του φιλελληνισμού ως κινήματος ευρύτερης εμβέλειας σε πολλές χώρες του εξωτερικού. Στις δικές τους πατρίδες, χωρίς να ρισκάρουν την έσχατη θυσία, πολύ περισσότεροι ξένοι ενεργούσαν με πλάιους τρόπους υπέρ της Ελλάδας. Για να μαζέψουν χρήματα, να σηκώσουν δάνεια και το πιο πολύτιμο από όλα, να καλλιεργήσουν τη συνείδηση των συμπατριωτών τους υπέρ των εμπόλεμων Ελλήνων. Αν και οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους αυτούς, δεν κέρδιζαν την ηρωική αίχλη των εθελοντών πολεμιστών, φιλελλήνες υπήρξαν βέβαια και αυτοί. Και τέλος, θα προτείνω μια επανακτήμηση της συνολικής συμβολής του φιλελληνισμού για την έκφαση του ελληνικού αγώνα. Ήρθαν από τη θάλασσα, αν θυμάστε την πρώτη διαφάνεια. Της 18 Ιουλίου 1821 έφυγε από το λιμάνι της Μασαλίας της Γαλλίας το πρώτο καράβι. Αρματωμένο από τον Φαναριώτη Αλέξανδρο Μαύρο Κορδάτου για να φέρει το δικό του επιτελείο από τη Γαλλία. Εκείνος ζούσε στην εξαινητία τότε στην Πύζα της Ιταλίας. Και μαζί τους μπάρκαραν 24 Γάλλοι αξιωματικοί και Υπαξιωματικοί, οι οποίοι είχαν προηγουμένως υπηρετήσει στο στρατό του Ναπολέοντα. Αυτοί είναι οι πρωτοπόροι. Την επόμενη χρονιά, το 22, ακολουθούν άλλες οκτωέξ στρατείες. Όλες με αφετηρία τη Μασαλία. Μέχρι το τέλος του 1822 είχαν φτάσει στην Ελλάδα 300 περίπου άτομα από το εξωτερικό. Για τους περισσότερους από εκείνους και άσχετα από τις συγκεκριμένες αρμοδιότητες του καθένα ήταν αυτονόητο ότι ο σκοπός της επεμβασίας τους θα ήταν η ύδρυση και η εμπέδοση ενός τακτικού στρατού με σύγχρονες ευρωπαϊκές μεθόδους και βέβαια πειθαρχία κλπ. Άλλοι σκέφτονται με παρόμοιο τρόπο για πολεμικό ναυτικό. Πώς αλλιώς, έλεγαν οι ξένοι, θα κερδίσουν οι επαναστάτες τις μάχες τους. Οι δε Έλληνες επαναστάτες, οι περισσότεροι, οι πλειονοτητάτες τουλάχιστο, έβλεπαν τα πράγματα αλλιώτικα. Μόνο όσοι είχαν παιδεία από τη Δύση, ήταν τις ίδιες γνώμεις με τους ξένους εθελοντές. Μιλάμε για τον Δημήτριο Υψηλάντη, τον Ρωναϊξοντορ Μαύρο Κορδάτου που ήδη ενέφερα, τον Ιωάννη Κολέτη, αργότερα και για τον Καποδίστρια. Στην αντίθετη όμως πλευρά βρίσκονται οι οπλαρχηγοί, τα μεγάλο ονόματα της τριλικής ιστορίας όπως τον αφηγήθηκαν μετά. Οι οπλαρχηγοί που είναι εκείνοι που στην ουσία κερδίζουν τις μάχες. Εκείνοι οι άνθρωποι μαζί με τους περισσότερους μαχητές έχουν εντελώσει αφροτική άποψη από τους ηγέτες αυτούς και από τους φιλέλληνους, τους ξένους. Και παρόλο του ενθουσιασμού του Πετρόμπα η Μαύρο Μιχάλη για τους ριτορικούς τύπους τουλάχιστος της Γαλλικής Απανάστασης, γενικά η ομάδα αυτή, σύμπερα Ροβένου και του ίδιου, φαίνεται ότι αδιαφορεί για τις ξενόφερτες ιδέες ή και ακόμα και τους ίδιους τους ξένους εθελοντές. Η πρώτη δοκιμασία του τάγματος των φιλελλήνων, όπως συγκροτήθηκε κατά τη δεύτερη χρονιά της Επανάστασης, έγινε μοιραία τον Ιούλιο του 1922. Η πρώτη αντεπίθεση της Οθωμανικής Απτοκρατορίας, όπως είναι γνωστό, γίνεται εκείνο το καλοκαίρι με δύο στρατιές. Η μία τους περνάει από τη Δυτική Ελλάδα, η άλλη από την Ανατορική με στόχο την απελευθερωμένη Πελοπόννησο και ιδιώς το Ναύπλιο. Στη μάχη του Πέτα, κοντά στην Άρτα, τις 4 Ιουλίου, ο πιθαρχημένος τακτικός στρατός των φιλελλήνων, πιθαρχημένος τακτικός αλλά και μικρός στρατός, αποδεκατίζεται από τους Τουρκαλβανούς. Αντίθετα, δέκα μέρες αργότερα θριανδεύουν ο Κολοκοτρώνης και οι ομάδες του και οι άθακτοι αντάρτες, που καταστρέφουν τις εχθρικές στρατιές του Δράμαλι στη θρηλική μάχη στα Δερβενάκια. Από τη στιγμή αυτή και μέχρι την κρίση της επανάστησης του 1826 δεν ακούγεται πια λόγος για φιλελληνικά τάγματα ή ευρωπαϊκές τακτικές. Οι φιλελλήνες, ωστόσο, δεν πάβουν να κατεβαίνουν, αν και με αργότερο ρυθμό. Ανάμεσα στους εθελοντές του 1823, οι απεσταλμένοι του τότε νεοσύστατοι ελληνικού κομιτάτου Λονδίνου, για το οποίο μίλησα προηγουμένως, που φέρνουν και χρήματα και πολεμοφόδια, και τα χαρτιά τους, όπως σας είπα, είναι ακριβώς απάνω μας, στο ίδιο κτίριο, φιλοξενούνται, φέρνουν χρήματα και πολεμοφόδια. Πιο γνωστός από όλους τους φιλελλήνες, βέβαια, είναι ο George Gordon Newell, έκτος Βαρώνος Byron, κοινός Λόρδος Βήρων. Ο Βήρωνας συμβάλει στην οικονομική και ειδική υποστήριξη της νόμιμης ελληνικής κυβέρνησης, στην αντιπαράθεση με τους οπλαρχηγούς που γίνεται ακριβώς τότε. Για τον λόγο αυτό, η Βηρωνική εκστρατεία, παρόλο που βραχύβια, παίζει σημαντικό ρόλο στην τελική επίλυση της εσωτερικής διαμάχης, η οποία κορυφώνεται ως εμφύλιος πόλεμος τους μήνες που ακολουθούν το θάνατο του Λόρδου Βήρωνα, αποπηρετός στο Μεσολόγγι τον Απρίλη του 1824. Η τελευταία αγμή της ελληνικής ενέργειας στο πεδίο της μάχης γίνεται το 1826. Γίνεται ως ανταπόκριση στις καταστροφές που προκαλούν ο Ιπραήμ Πασάς στην Πελοπόννησο και ο Ρεσίτ, η Κιουταχή Πασάς, στην Στέρια Ελλάδα. Το 1925, η προηγούμενη χρονιά δηλαδή, η προσωρινή διοίκησης της Ελλάδος, η κυβέρνηση, στήνει τις ελπίδες της στον νεοφερμένο γάλο αξιωματικό και πρώην θεασότητου Ναπολέοντα Σάρλ Φαβιέ, με την παράκριση να οργανώσει τακτικό στρατό, πάλι λόγος για τα κυβέρνηση, για τακτικό στρατό, ώστε ακριβώς να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις του Ιπραήμ. Αλλά κοιτάξτε πόσο μοιάζουν, τουλάχιστον από αυτά που φορούν από πάνω τους τα Σαρίκια, ο Γάρος και ο Αιγύπτιος Πασάς, ακόμα και η Πόζα είναι η ίδια. Ναι, έστω και μικρή η δύναμη που την ιείται ο Φαβιέ, θα παίξει ρόλο σε διάφορες συγκρούσεις μέχρι το 1829, χωρίς όμως να κερδίσει σημαντική νίκη, παρόλο τον ωραίο στολισμό. Με την τελευταία, δεύτερη θα λέγα τρίτη καλύτερα, πολιοργία του Μεσολογγίου, την ηρωική έξοδο των Μεσολογγιτών και ο αξιολοθρεμός της πόλης από τους κατακτητές τον Απρίλη του 1826, ξυπνάει όλος ο κόσμος έξω. Δεν μπορεί κανείς πια να αγνοήσει τα έκτροπα που γίνονται εδώ στην Ελλάδα. Και οπωσδήποτε, έστω και ανεντελώς συμπτωματικά, παίζει ρόλο, έστω αν θέλετε προπαγανιστικά, παίζει ρόλο όμως το γεγονός ότι στην ίδια πόλη ο Μεσολόγγι είχε κλείψει ο πασίγνωσος Λόρδος Βήρωνας τις ίδιες ακριβώς μέρες του Απριλίου, πριν από δύο χρόνια. Επιστρατεύονται τότε κάποια από τα πιο γνωστά ονόματα ανάμεσα στους ξένους Φιλέλληνες. Ο Frank Abney Hastings, ο ένας από τους Φιλέλληνες που σας ανέφερα, αρχείο του Φιλοξενίται από μας, το πόετ, στην Βρετανική σχολή Αθηνών στο Κολωνάκι, ήταν πρώην αξιωματικός του αγγλικού, Βρατανικού καλύτερα, βασιλικού ναυτικού. Είχε όμως αποστρατευτεί διάπηθειας. Ως απλός πολίτης, ωστόσο, ήταν εύπορος και διέθεται χρήματα στον αγώνα, όπως και ο Βήρωνας. Πιο πολίτημα όμως από τα χρήματα ήταν και οι συμβολές και οι προοδευτικές ιδέες του Hastings για τη τακτική των ναυτικών δυνάμεων, πώς να ωφελήσουν τον αγώνα. Πρώτος, πρότεινα τη χρήση ατμόπλου ως πολεμικού οργάνου και στη συνέχεια είχε το προνόμιο να γυρίσει στην Ελλάδα ως καπετάνιος της καρτερίας, το οποίο βλέπετε μαζί με το πιο παραδοσιακό πλοίο, το Ελλάς, που είχε μόλις ναυπηγηθεί στη Νέα Υόρκη και είχε περάσει ακόμα τον Ατλαντικό δηλαδή. Ο Hastings φτάνει για δεύτερη φορά, γιατί είχε ξανά υπηρετήσει στην Ελλάδα, φτάνει στο ναύπλιο το Σεπτέμβριο του 1821, το 1826 μαζί με το ατμόπλιο και από τότε θα διακριθούν και οι δύο, Hastings και η καρτερία, σε διάφορες ναυμαχίες μέχρι που να σκοτουθεί ο ίδιος πάνω στο πλοίο λίγο έξω από το Μεθολόγγι δύο χρόνια αργότερα. Με την κρίση του 1826 με 17, όταν μόνο, σας θυμίζω, μόνο το ναύπλιο, η Ακρόπολη της Αθήνας και μερικά νησιά, όπως είναι η Ύδρα και οι Σπέτσες, αντιστέκονται ακόμα εναντίον της Οθωμανικής αντεπίθεσης. Και τότε μπαίνει ο ενεργός φιλελληνισμός στην τελευταία της φάση. Αυτόχρονα αλλάζει χαρακτήρα ο φιλελληνισμός. Μέχρι τον Hastings, στα τέλη του 1926, όλοι οι ξένοι χωρίς εξαίρεση παίρνουν τα όπλα για λόγους μη κερδοσκοπικούς, πολύ λένε αλτρουιστικούς, κατεβαίνουν ως εθελοντές. Με την επιστράτευση του Φαβιέη κατευθεία από την ελληνική κυβέρνηση, ωστόσο, έρχεται η πρώτη προαγγελία της αλλαγής αυτής. Στη συνέχεια, στα τέλη του Δεκεμβρίου του 1926, από την αγγόνη της Ιταλίας φτάνουν, παρακαλώ, δώδεκα Γερμανία αξιωματικοί με επικεφαλή τον αντισυνταγματάρχη, που βλέπετε πίσω μου, τον Καρλ Βίλχελν Βον Χάιδεκ. Είναι και ζωγράφος και αργότερα διετέλεσε ένας από τους τρεις αντιβασιλείς, που διορίστηκαν επί βασιλείες του Όθωνα, πριν φτάσει ο πρίγκιπας Όθωνας στα χρόνια της οριμότητας, να λάβει καθήκοντα ως βασιλιάς. Οι Γερμανοί αυτοί είναι βαβαροί, αποστέλνονται από τον Φιλέλληνα και αυτό, βασιλιά της Βαβαρίας, τον Λοδοβήκο τον Πρώτο. Έρχονται με απόσπαση και εντολή από τις ένοπλες δυνάμεις της βασιλείας. Μπορεί να σημερίζονταν ως άτομα τα φιλελληνικά αισθήματα, που επικρατούν στην Βασιλική Αυλή στο Μόναχο, ως οι ιδιώτες μάλλον υπήρξαν και εκείνοι οι φιλελληνες. Αλλά για πρώτη φορά τα μέλη του αποσπάσματος αυτού δεν αποτελούν εθελοντές και αυτό είναι ένα κάπως παραγνωρισμένο γεγονός μέσα στην όλη ιστορία του φιλελληνισμού, το οποίο επισημαίνει ότι έχει κατά κάποιον τρόπο παραγωνιστεί. Η σημασία της είναι μεγάλη πιστεύω. Για πρώτη φορά με την επέμβαση του βασιλιάτη ενός ξένου κράτους του Λοδοβήκου της Βαβαρίας, τα μέλη του αποσπάσματος έρχεται στην Ελλάδα και είναι μια δύναμη, έστω και πάρα πολύ μικρή βέβαια, αλλά έρχεται στην υπηρεσία ενός ξένου κράτους. Ενώ οι φιλελληνες, η κάθε αυτό φιλελληνισμός είναι προκειτεία εθελοντές και ατομικές πρωτοβουλίες, επιμένους σε αυτό το σημείο. Και ύστερα από τον von Heidek οι τελευταίοι γνωστοί Βρετανοί φιλελληνες για άλλους λόγους δεν μπορούν να θεωρηθούν ως το ίδιο σημείο εθελοντές όπως και οι προηγούμενοι. Τόσο ο Sir Richard Church, ύστερα στρατηγός, όσο και ο Thomas Cochrane, αρχινάβαρχος του ελληνικού ναυτικού και ύστερα μάλλον Cochrane of Dundonald. Έφτασαν στην Ελλάδα το 1827 ως αποτέλεσμα προσωπικής και επίμονης πρόσκλησης εκ μέρους του ελληνικού κράτους. Και ιδίως μισθώνονται από την ελληνική προσωρινή κυβέρνηση, η οποία τους αναθέτει αξιώματα αντίστοιχα στις δυνάμεις τερειάς και στο ναυτικό. Ιδίως ο Cochrane δεν συμφωνεί να κατέβει μέχρι που να εξασφαλίσει έναν αντυπωσιακό ποσό ως πληρωμή, προσωπική πληρωμή δηλαδή, για τις υπηρεσίες του. Από όλους τους Φιλέντινες που πήραν τα όπλα μόνος ο Cochrane, κάθετε γνώμη μου, πρέπει να θεωρηθεί πιο πολύ ως μισθωφόρος και όχι ως εθελοντής. Επιτρέψτε μου να πω από τη Γενένια και εγώ, σκοτσέζος, ότι οι πατριώτης μου έχουν το όνομα για τη φιλαρχυρία. Και αυτός ο πατριώτης ο Cochrane, όχι μόνος φαίνεται και πολύ επιτυχίστης στις ναυμαχίες του, αλλά και φιλαρχυρός. Και είναι ειρωνικό ότι ένα ποσοστό από το τεράστιο δάνειο που είχε σηκωθεί η ελληνική κυβέρνηση από ελεύθεροι επενδυτές από το Λονδίνο, ένα σημαντικό ποσό από το δάνειο που σηκώθηκε στο Λονδίνο, πληρώθηκαν ύστερα για να βρεθούν στις τσέπη, τι να σας πω, ενός σκοτσέζου. Αυτός είναι ο Thomas Cochrane. Όλοι αυτοί οι αξιωματικοί, μαζί με τους ξένους που ήρθαν και οι πειραιοί, έτσι είναι ως απλοί στρατιώτες, πήραν μέρος της τελευταίας συγκρούσης της Επανάστασης από το 1827 μέχρι περίπου το 1929, όταν τελείωναν ουσιαστικά οι εχθροπραξίες, αλλά η ίδιο χαρακτήρας είχε αλλάξει όχι μόνο του φιλελληνισμού, αλλά και της ίδιας της Επανάστασης. Όπως θα δούμε από τη συνέχεια. Πριν φτάσουμε εκεί όμως, θέλω να σταματήσουμε λίγο στα κίνητρα που οδήγησαν τους ανθρώπους αυτούς να ρισκάρουν τα πάντα και πολλές φορές να χάσουν ακόμα και τη ζωή τους, πολεμώντας μακριά από τον τόπο τους σε ένα αγώνα που για τους ίδιους δεν μπορεί να είναι ξένη υπόθεση. Με τις ελάχιες εξαιρέσεις που ανέφερα παραπάνω, ήρθαν ως εθελοντές και εκτός από τους 12-13 βαβαρούς δεν αποτελούν ξένη αποστολή και ούτε αντιπροσωπεύουν με κανένα τρόπο τη χώρα προέλευσής τους. Μπορεί να χαρακτηριστούν μερικοί ως τυχοδιώκτες ή άνθρωποι που ζητούσαν περιπέτειες, αλλά δεν κυνηγούσαν χρήματα πέρα από τα αναγκαία προς τους ίν. Άλλοι ήταν φυγόδικοι στις δικές τους χώρες ή κατατρέχονταν από τις αρχές για λόγους πολιτικούς. Οι δανειστές οι περισσότεροι εμπνεύστηκαν είτε από το ίνδαλμα μιας έξι δανεικευμένης αρχίας Ελλάδας, είτε από προοδευτικές πολιτικές ιδέες που κυκλοφορούσαν τότε στη Δύση, ή από τα δύο μαζί. Τα τελευταία χρόνια έχει προταθεί από μερικούς πολιδόκημους ιστορικούς, αλλά μη ιδικούς στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας, ότι οι εθελοντές εκείνοι κοινοτουποιήθηκαν πρωτίστως από τη φιλανθρωπία. Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή, οι φιλέλληνες υπήρξαν οι πρωτοπόροι του μεθηγενέστρου φαινόμενου που γνωρίζουμε ως φιλανθρωπική επέμβαση, humanitarian intervention. Αυτό βέβαια σε συγκεκριμένες περιπτώσεις αληθεύει. Παραδείγματα σχετικά είναι ο ελβετός τραπεζίτης Jean-Gabriel Einard, ο οποίος δεν κατέβηκε στην Ελλάδα, αλλά επιστράτευσε πολλά χρήματα για φιλανθρωπικές ενέργειες. Μαζί του ο Αμερικανός γιατρός Samuel Gridley Howe, ο δεύτερος ευεριέτησε με σημαντικά αποτελέσματα, ιδίως στην Αίγινα και στον Πόρο τα τελευταία χρόνια της επανάστασης, επί Καποδίστρια και αργότερα. Και βέβαια οι ομότητες, ακόμα και από τις δύο πλευρές, προκαλούσαν σοκ και ανάλογα φιλανθρωπικά αισθήματα από όλο τον κόσμο. Αλλά δεν πιστεύω ότι το βασικό κίνητρο για τους φιλέλληνες ήταν η φιλανθρωπία. Για τους ανθρώπους εκείνους, η Ελλάδα δεν είναι και τόσο υπόθεση ξένη. Είναι και δική τους. Αντιπροσωπευτικό είναι το γνωστό ρητό του ποιητή Πέρσι Πεσσέλλη. Είμαστε όλοι Έλληνες. Και ο Σέλλης, στο ίδιο κείμενο στη συνέχεια, επισημαίνει το τεράστιο χρέος που χρωστάμε όλοι εμείς, οι Ευρωπαίοι εν γένει, στη λενηνική αρχαιότητα. Άρα κατ' επέκταση και στους απογόνους, όπως γράφει. Και από εξ αρχής, δηλαδή, το χρέος το ελληνικό δεν είναι μόνο από τη μια μεριά. Είναι το χρηματικό χρέος από τα διάφορα δάνεια μέχρι και σήμερα. Αλλά είναι και το γενικότερο και πολιτιστικό χρέος που χρωστάμε όλη η υπόλοιπη Ευρώπη, εν όχι όλος ο κόσμος, για τους αρχαίους, για την Ελλάδα. Γράφει, μεταφράζω, χαρακτηρίζει τους απογόνους των δοξασμένων όντων, τα οποία η φαντασία σχεδόν αρνείται να εκλειφτεί ως ανήκοντα στο γένος το δικό μας. Έχετε εκεί ένα πολύ σημαντικό, ωραίο πιστεύω δείγμα, του είδους έξιδανίκευσης που είναι στο πυρήνα του φιλελληνικού κλίματος, μάλλον ολόκληρου του κόσμου. Ο Σέριφ φτιάχνει ένα ίνδραλμα των αρχαίων Ελλήνων, που είναι ανήπαρκτο, εξοπροβατικό, πουθενά στον κόσμο, σε οποιαδήποτε εποχή. Και στο τέλος λίγο σε βάρος των νεότερων Ελλήνων, γιατί όχι μόνο οι νεότεροι Έλληνες δεν μπορούν να αναμετρηθούν με αυτό το ίνδραλμα, αλλά κανένας ζουν άνθρωπος, άνθρωπος δεν θα μπορούσε, όχι μόνο οι Έλληνες δηλαδή. Α, συγγνώμη για την παρέκβαση. Με λίγα λόγια, χωρίς τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και η εξιδανίκευση αυτή στην έξω, σύμφωνα με την εκτίμηση του Σιέλη και πολλών άλλων, δεν θα μπορούσε καν να υπάρξει νεότερος ελληνικός πολιτισμός. Ταυτόχρονα, τα προοδευτικά πολιτικά κινήματα σε όλη την Ευρώπη, την εποχή εκείνη, επικαλούνται το δημοκρατικό σύστημα της αρχαίας Ελλάδας. Αυτά είναι που διακυβεύονται στην ελληνική επανάσταση στα μάτια των ανθρώπων αυτών. Και αυτός είναι ο λόγος, όπως πιστεύω, που επιστρατεύονται τόσο πολύ φιλέλληνες. Για αυτό το λόγο σηκώνουν το όπλα τους και είναι έτοιμοι να θυσιαστούν για την ελευθερία μιας χώρας και ενός λαού, οι οποίοι στην πραγματικότητα πρέπει να τους είναι ξένοι. Εξού, επίσης, οι γνωστές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν πολλές φορές οι φιλέλληνες εθελοντές όταν κατέβηκαν εδώ στην Ελλάδα, τις αμοιβές και συχνές παρεξηγήσεις, ακόμα και καμιά φορά και η καχυποψία των ντόπιων αγωνιστών προς τους ξένους. Οι προσωπικές ιστορίες των φιλελλήνων εθελοντών είναι στον πλειονότητά τους τραγικές. Και πάλι με λίες εξαιρέσεις και παρόλο τον αναμφισβήτητο ηρωισμό τους, η στρατιωτική συμπορή των φιλελλήνων στην έκβαση του αγώνα ήταν ελάχιστη. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι οι θυσίες τους πάνε χαμένες. Πίσω από τους εθελοντές που υπερετούσαν στην πρώτη γραμμή, είναι και ένα σωρό άλλοι οι οποίοι ωφελούν χωρίς να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Αυτή η δεύτερη ομάδα είναι πολύ πιο πολυάρισμη και εκ των υστέρων φαίνεται ότι οι δραστηριότητές τους είναι πολύ πιο τελεσφορές. Έχει χαρακτηριστεί ως ο φιλελληνισμός του εσωτερικού μετόπου. Και πάλι προκύττουν μεγάλα ονόματα, μεγάλα και νουστά. Στον χώρο των καλών τεχνών, ζωγράφοι όπως είναι στη Γαλλία ο Eugène de Lacroix, αφιερώνουν πολύ γνωστούς πίνακες στο θέμα. Ο κατάλογος των ποιητών περιέχει όλα σχεδόν τα γνωστά ονόματα της τελετίας φάσης του ρομαντισμού. Από τους Άγγλους, ήδη αναφέρθηκαν ο Βίρνους και ο Σέλι. Ανάμεσα στους Γάλλους εγκαταλέγονται ο Alfred de Vigny, Victor Hugo, Alexandre Dumas, Barbet d'Orville, ακόμα και ο νεαρός Gerard de Nerval. Στα γερμανικά, παλιότερα είχαν εκφράσει φιλοαρχαία ελληνικά αισθήματα, ο Goethe, ο μεγάλος των γερμανικών γραμμάτων, όπως και ο Hölderlin. Τα χρόνια της επανάστασης, ο Wilhelm Müller, τον οποίο βλέπετε μπροστά σας, μεταφράζει στη γλώσσα του τη συλλογή ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, που κυκλοφόρησε γαλλικά από τον Claude Fourier στο Παρίσι τα 1824 και 5. Ο Müller συνθέτει επίσης και δικές του απομυμίσεις από λεγόμενα τραγούδια στα γερμανικά, που τις αφιερώνει στον αγώνα και γίνουν δημοφιλείς στα γερμανικά κράτη. Η Γερμανία ως κράτος δεν υπήρχε τότε. Και στα ρωσικά ακόμα, ο λεγόμενος εθνικής ποιητής της Ρωσίας, ο Alexander Pushkin, αφιερώνει και αυτός αρκετούς πρόσκαιρους στίχους στον επαναστατημένον Ελλήνων. Ακόμα και οι μουσικοί συναυλίες και οι μουσικοσυνθέτες δεν μένουν εντελώς πίσω. Οργανώνουν συναυλίες, ειδικά για την ενίσκηση του ελληνικού αγώνα, όπως βλέπετε αριστερά. Και δεξιά, η όπερα του Gioacchino Rossini, η πολιορκία της Κορίνθου, παίζεται στο Παρίσι με τεράστια επιτυχία τον Οκτώβριο του 1826, πέντε μόνο μήνες μετά την έξοδο του Μεθολογγίου. Το επίκαιρο θέμα τραβάει το πλήθος. Και τους επένους ακόμα και της κριτικής. Λέγεται ακόμα ότι η περίφημη Ενάτη του Πέτωβαν, που είχε την πρεμιέρα στη Βιέννη της 7 Μαΐου 1824, λίγες εβδομάδες δηλαδή μετά το θάνατο του Βίρονα στο Μεθολόγγι, είχε εμπνευστεί εν μέρη από το θαυμασμό του συνθέτη για τον αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία τους. Όλοι αυτοί οι δημιουργοί επηρεάζουν με τον τρόπο τους, τη κοινή γνώμη και καλλιεργούν κατά κάποιον τρόπο τη συνείδηση των αντίστοιχων πληθυσμών. Αλλά σε αυτό το εσωτερικό μέτωπο, μάλλον οι πιο σημαντικές εκφάνσεις του φιλελληνισμού είναι πιο πολύ συλλογικές παραατομικές και τις περισσότερες φορές δεν συνδέονται με μεγάλα και γνωστά ονόματα. Χάρη στον Γάλλο μελετητή Δεννή Παρό, το οποίο το εξώπι του βιβλίου βλέπετε πίσω μου, τώρα διετύθενται στην επιστήμη πάρα πολλά στοιχεία για τους τοπικούς συλλόγους, εταιρείες, κομιτάτορ, όπως λέγονταν τότε, σωματεία και άλλες ομαδικές πρωτοβουλίες που ξεφίτρωσαν σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες όπου τουλάχιστο επιτρεπόταν κάτι τέτοιο, γιατί σε μερικά ευρωπαϊκά κράτη απόγανε ευρεβόταν κάθε τέτοια κίνηση. Κάποτε, ενεργούσαν ως ομάδες πίεσης, όπως θα λέγουμε σήμερα, με στόχο να προσελκύσουν τα μέρη της ειθήνωσας τάξης και να ενημερώσουν το κοινό μέσα από τις εφημερίδες και την αρθρογραφία. Άλλοτε, σκόπευαν να μαζέψουν χρήματα και να αγοράσουν πολεμοφόδια που να τα στείλουν στην Ελλάδα. Το Ελληνικό Κομιτά του Λονδίνου, παραδείγνου σχάρι που ιδρύθηκε στα τέλη του Φεβρουαρίου 1823, παίζει βασικό ρόλο ώστε να σηκωθούν τα τεράστια δύο πρώτα δάνεια προς την ελληνική κυβέρνηση το 1824-1825. Μπορεί οι μεταγενέστερες επιπτώσεις των δανείων αυτόν να ήταν μοιραίες, αλλά από εκεί ξεκινάει το όλο θέμα του ξένου δανεισμού που βγήκε πάλι στο προσκήνιο με τα περιόνιμα μνημόνια των τελευταίων χρόνων. Αλλά την εποχή εκείνη η ξένη επένδυση, όσο τυχοδιοκτική και να υπήρξε, φέρνει επίσης το συμφέρον των ξένων δανειστών, όχι κατευθείας των δυνάμεων, των δανειστών, των ατόμων, να μην χαθεί η επανάσταση. Κάτι κάποιον τρόπο αποκτάει και τραβάει ξένο, όχι μόνο ενδιαφέρον, αλλά και σύμφερον. Το αντίστοιχο σωματείο του Παρισιού, γνωστό ως «Σοσιετή Φιλοντροπή Κομφαβέρτη Γκρέκ» ιδρύεται δύο χρόνια αργότερα το 1825. Ανάμεσα στα μέλη του είναι ο συγγραφέας, φιλέλληνας και γνωστός αριστοκράτης, Φρόσουα Ρενέι Τεσσατομπριό και ο γνωστός τυπογράφος, ο Μπροάς Φιρμαντιδό. Μέλη του σωματείου του Παρισιού αριθμούνται ως πεντακόσια. Δηλαδή, περίπου τα μισά όλων όσων κατέβηκαν ως εθελοντές από όλο τον κόσμο κατ' όλη τη διάρκεια της Επανάστασης. Παντού σχεδόν, σε χώρες και χωριά, σε μικρές πόλεις και σε απόμακρες επαρχίες της Υπηρωτικής Ευρώπης, όπως και της Μεγάλης Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτιών της Αμερικής, αρθόρμητα συγκροτούνται και παρόμοιες ομάδες σε μικρότερα και μεγαλύτερα κλίμακα. Με βάση όλα αυτά τα δεδομένα, σύμφωνα με την εκτίμηση του Μπαρό, ο φιλελληνισμός στην Ευρώπη αξίζει να χαρακτηριστεί ως κίνημα. Όπως γράφει, με τα φράζα από τα εγαλικά, το να είσαι φιλελλήνας σημαίνει ότι επιθυμείς να συμμετάσχεις στην ιστορία εν το γύγναισθαι. Σημαίνει επίσης ότι η ελληνική υπόθεση La cause de grec, που είναι ο τίτλος του Μπαρό, ήδη αποτελεί, για να δανειστώ τα λόγια άλλου σύγχρονου τώρα ιστορικού Έλληνα, τή τη φορά του Πέτρου Πυζάνια, γίνεται ένα ευρωπαϊκό γεγονός. Προς τι λοιπόν όλα αυτά. Είπαμε ότι οι εθελοντές δεν κατάφεραν ουσιαστικά τίποτε με τις θυσίες τους, τουλάχιστο πεδίο της μάχης. Το φιλελληνικό κίνημα σε όλη την Ευρώπη είχε καλύτερη τύχη. Δεν χωράει αμφιβολία ότι οι διαφόρων ειδών επιχορηγήσεις, με χρήματα και πολεμοφόδια, ενίσχυσαν τους τόπιους αγωνιστές, την εποχή που οι τύχοι της Επανάστασης κρεμόταν από τρίχα. Μιλάμε για την κρίσιμη περίοδο από την εκστρατεία του Υπραήμ στην Πόλη, από την εκστρατεία του Υπραήμ στην Πορεπόνησο, 1825-17. Αλλά και ο φιλελληνισμός της πρώτης γραμμής, όπως και αυτός του εσωτερικού μετόπου, έπαιξαν και τεράστιο ρόλο, το οποίο σκόπιμα αφήσαμε έξω μέχρι τώρα. Είπαμε ότι μετά το 1826 αλλάζει ο χαρακτήρας της ίδιας της Επανάστασης. Η αλλαγή αυτή οφείλεται στην επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων. Το περιμένετε βέβαια. Όπως ξέρει όλος ο κόσμος, η καθοριστική μάχη γίνεται στον κόλπο του Ναυαρίνου, στις 8 ή 20, με το καινούριο ημερολόγιο, Οκτωβρίου 1827. Ακριβώς στις μέρες μας τώρα δηλαδή. Αυτή τη φορά δεν πολεμούν Έλληνες με ντόπιους Τούρκους ή Τουρκαλβανούς, αλλά Ροσαγγλογάλινα, να το πούμε έτσι, με το λεξιλόγιο της εποχής, από τη μια μεριά και Αιγύπτια μαζί με άλλους Οθωμανούς από την άλλη. Για να γίνει μια τέτοια σύγκρουση, όπως είναι η ναυμαγία του Ναυαρίνου, έπρεπε πραγματικά η ελληνική υπόθεση να έχει ήδη γίνει υπόθεση ευρωπαϊκή. Με λίγα λόγια αυτή η στροφή των πραγμάτων θα ήταν ανέφυκτο, αν δεν προϋπήρχαν και φιλελληνες και φιλελληνισμός. Σε χώρες, λίγο ακόμα να προσπαθήσω να αποδείξω πόσο σημαντικό ήταν αυτό το κίνημα, σε χώρες όπου η κοινή γνώμη εκφράζεται αλλά και διαμορφώνεται μέσα από ένα σχετικά ελεύθερο τύπο και μάλιστα όπου επίσης αναγνωρίζεται σε κάποιο βαθμό η ελεύθεροτυπία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έξασκουν σημαντική επίδραση. Βέβαια, οι εφημερίδες και τα περιοδικά που ευνοούν τους επαναστατημένους Έλληνες αποτελούν μέρος μόνο του ευρωπαϊκού τύπου της εποχής. Αλλά ακόμα κι αν η ηθειολογική στάση τους δεν είναι τόσο ευνοϊκή, τα συναρπαστικά νέα από την Ελλάδα είναι περιζήτητα εκ μέρους των συντακτών. Με τον τρόπο αυτό, ο ξένος τύπος, μέσα από τη ρεπορτάζ και από την αρθρογραφία, όσο τυχαίνει να είναι και φιλελληνική, οπωσδήποτε επηρεάζει τη συνείδηση του κοινού στις αντίστοιχες χώρες. Και φυσικά στις χώρες αυτές οι φιλελληνικοί φορείς αξιοποιούν, εκμεταλλεύονται όσο γίνεται την ευκαιρία που τους προσφέρει ο τύπος. Η συναργασία αυτή φτάνει στο σημείο που στην Αγγλία τουλάχιστο, η ελεύθεροτυπία να ταυτιστεί με την ίδια την ελευθερία της Ελλάδας. Σύμφωνα με ανοιχτή επιστολή που δημοσιεύεται από μέλος του ελληνικού κομιτάτου Λονδίνου το 1824, όσοι καμαρώνονται, προσφέρονται ως εχθροί της Ελλάδας στον αγγλικό τύπο, πρέπει να μάθουν, γράφει, ότι υπάρχει μια αυτοκρατορία, την οποία δεν μπορούν ποτέ να ελπίσουν να την υποτάξουν, ενώ η όχι είναι οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά την αυτοκρατορία της γνώμης, η δέστε, κραυγαλέα-κεφαλέα, είναι το αντίστοιχο του Twitter και του Facebook σήμερα, της οποίας ο θρόνος είναι η ελεύθεροτυπία, πάλι, κραυγαλέα-κεφαλέα. Έτσι, στον αγγλικό και το γαλλικό τύπο ιδιαίτερα, ο ρόλος του φιλελληνισμού στον ελληνικό αγώνα απαρτίζει με τη σειρά του μέρος της ιστορίας όχι μόνο ολόκληρος της Ευρώπης, αλλά και της αποκατάστασης της ελεύθεροτυπίας και της ανάδυσης των μέσων μαζικής ενημέρωσης, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα. Τέλος, όχι μόνο η μετάβαση του αγώνα από τοπικό σε διεθνή οφείλεται σε μεγάλο αθμό στον φιλελληνισμό, αλλά και η μορφή που τελικά θα πάρει το ελεύθερο πλέον ελληνικό κράτος. Ο φιλελληνισμός εγγένει, αν όχι πάντοτε κάθε ιδιώτης φιλελλοντής, αποβλέπει στην αποκατάσταση της ένωμης τάξης και μάλιστα σε εθνικοφιλελεύθερες αρχές στην διακυβέρνηση της απελευθερωμένης πλέον χώρας. Άρα, παρόλες τις ατέλειες των θεσμών που επιβάλλονται στην Ελλάδα από τις μεγάλες δυνάμεις, με τις διεθνείς συμφωνίες του 1930 και 1932, ο χαρακτήρας του νεοσύστατου κράτους ως εθνικού, αν όχι ακόμα δημοκρατικού ή φιλελεύθερου, οφείλεται, πιστεύω, σε σημαντικό βαθμό στην επίδραση που εξασκεί ο ευρωπαϊκός φιλελληνισμός. Σαν κατακλείδα, προτείνω ότι ο φιλελληνισμός ξεπερνά τα όρια των ηρωικών θρύλων ή ακόμα και τις καχύ υποψίας εκ μέρους μερικών που ανήκουν στη λευνική πλευρά, τόσο της εποχής, όσο και μπορεί και μέχρι σήμερα. Αν η πόρτα που ανοίγει στην ευνοϊκή έκφραση του αγώνα είναι, όπως πιστεύω, η διεθνοποίησή του, ώστε να γίνει ευρωπαϊκό γεγονός ή υπόθεση ευρωπαϊκή, το κλειδί που ανοίγει την πόρτα αυτή είναι οι φιλελληνες και ο φιλελληνισμός. Σας ευχαριστώ πολύ για την ακρόαση. |
