| Διάλεξη 1: Μαζί θα δούμε το αντικείμενο, καθότι είστε σε δύο διαφορετικές κατευθύνσεις, διαφοροποιεί το τίτλος αλλά το περιεχόμενο δεν αλλάζει, του διεθνούς εμπορίου για τη μία κατεύθυνση, των διεθνών οικονομικών σχέσεων για την άλλη κατεύθυνση. Αυτό είναι το πρόγραμμα. Αυτό που θέλω καταρχήν, σήμερα, είναι να δούμε κάποιους βασικούς όρους που θα μας διευκολύνουν να συνενοηθούμε από εδώ και πέρα. Βοηθάει βέβαια το γεγονός ότι έρχεστε κυρίως από συγγενή ή συναφή αντικείμενα, ακόμα και οι δυο συνάδελφοι που είναι από το μαθηματικό. Ναι, στην χρήση κάποιων οικονομικών σχέσεων, μπορεί να δυσκολευτούν ή εσύ που είσαι από θετικές επιστήμες, από το πολιτεχνείο, αλλά το καλό και το δικό σας, ίσως περισσότερο το δικό σας, μαθηματικό υπόβαθρο, θα βοηθήσει σε πολλά σημεία της παράδοσης. Αλλά εσείς θα χρειαστεί λίγο περισσότερο να έρθετε κοντύτερα, με τους όρους που χρησιμοποιούμε στην οικονομική επιστήμη. Αλλά αυτό θα είναι κάτι το οποίο εύκολα θα το καταλάβετε και θα το κάνετε κτήμα σας. Τώρα, λίγα λόγια έτσι για το αντικείμενο. Καταρχήν, λίγα λόγια και για το μεταπτυχιακό σας, όπως το αντιλαμβάνομαι εγώ, που εκεί πέρα μπορεί και εσείς να έχετε μια διαφορετική άψη, να βγάλετε διαφορετική άψη όταν τελειώσει. Το μεταπτυχιακό σας είναι από τα μεταπτυχιακά που είναι λιγότερο πρακτικά προσανατολισμένα και περισσότερο ακαδημαϊκά προσανατολισμένα. Με το που διαφορετικά έχουν λιγότερο επαγγελματικό προσανατολισμό, έχουν περισσότερο επιστημονικό προσανατολισμό τα μαθηματικά. Που σημαίνει υπάρχουν μεταπτυχιακά τα οποία έχουν σαν βασικό αντικείμενο να βγάλουν επαγγελματίες, δηλαδή να βγάλουν ανθρώπους που σαν να κάνουν πολύ καλά μια συγκεκριμένη δουλειά, ένα συγκεκριμένο επάγγελμα. Στη βάση πάντα της επιστημονικής γνώσης και της εξειδίκευσής της. Υπάρχουν μεταπτυχιακά που έχουν άλλο στόχο, έχουν να βγάλουν εξειδικευμένους επιστήμονες ή να εξειδικεύσουν περαιτέρω την επιστημονική γνώση που ιδιούτες άλλος έχετε πάρει. Και γιατί είναι ευχάριστο. Και γιατί επίσης μπορεί να είναι και χρήσιμο στο επάγγελμά σας αύριο μεθαύριο, δεδομένου ότι μπορεί να είσαι σε κάποια θέση ενός ερευνητικού φορέα, μπορεί να θέλετε να συνεχίσετε ακαδημαϊκά, μπορεί να ασχοληθείτε στην έρευνα είτε μεγάλων επιχειρήσεων είτε φορέων του τραπεζικού κλάδου, οι δυνατότητες που υπάρχουν ακόμα και από μια καθαρά επιστημονική εξειδίκευση είναι δεδομένες. Βέβαια σε ένα περιβάλλον όπως αυτό της Ελλάδος και με τις σημερινές συνθήκες είναι μάλλον λίγο πιο δύσκολο από όταν έχεις μια συγκεκριμένη επαγγελματική κατεύθυνση, αν και αυτό ελέγχεται, αν έχεις μια πολύ συγκεκριμένη επαγγελματική κατεύθυνση με το πτυχιακό σου, περιορίζεται ουσιαστικά το φάσμα, το εύρος, τον επιλογό σου αύριο μεθάδος. Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν θετικά και αρνητικά ό,τι κι αν επιλέξετε. Το βασικό όμως που εκεί ήθελα να καταλήξω είναι αυτό που επιλέξατε να συνάδει με τα ενδιαφέροντά σας. Εάν δεν είναι έτσι, δεν θέλω να σας αποθαρρύνω, θέλω απλά να σας δώσω μια συμβουλή, εντάξει, καθότι μεγαλύτερό σας, προσέξτε τώρα τουλάχιστον, που είναι πιο συνειδητές επιλογές σας, να κάνετε συνειδητές επιλογές. Στην ελλείψη επαγγελματικού προσανατολισμού, ελλείψη μιας της φάσης προτιμασίας και πληροφόρησης μέσα από το ίκιο, το όποιο ίκιο, καταλήξατε πολλοί από εσάς, πολλές από εσάς επιλογές που δεν ήταν η πρώτη σας επιθυμία, ή δεν ξέρατε τι να κάνετε, αυτό προσπαθήσετε από εδώ και πέρα να το αλλάξετε, γιατί είναι πιο πολύ στα χέρια σας. Υπάρχουν πολλά μεταπτυχιακά, υπάρχουν πολλές εξειδικεύσεις, πολλές κατευθύσεις, μην επιλέξετε αβίαστα. Θα θα μου πείτε εγώ επέλεξα, είμαι εδώ, αλλά τέλος πάντων, έχετε το λέω αυτό στο μυαλό σας από εδώ και πέρα, εντάξει. Αυτό είναι βασικό, να έχετε επιλογιές που είναι συνειδητές. Όσο δύσκολες κι αν είναι οι προσδοκόμενες επαγγελματικές επιλογές και προοπτικές αύριο μεθαύρου, γιατί αυτές αλλάζουν, ειδικότερα στο σύγχρονο κοινωνικό, οικονομικό γίνεσθαι αλλάζουν ταχύτερα, πολύ πιο ταχύτερα από τις προηγούμενες εποχές, δηλαδή κάτι που σήμερα μπορεί να εφαίνεται ότι έχει επαγγελματική προοπτική, μετά από 3-5 χρόνια μπορεί να μην έχει καθόλου. Άρα μην προσανατολίζεστε σε σχέση με το που μπορώ να απασχοληθώ, πρώτα να προσανατολίζεστε σε σχέση με το τι θέλω να κάνω, τι με ενδιαφέρει. Ελπίζω λοιπόν ότι όλοι όσοι είμαστε εδώ ενδιαφερόμαστε για το ίδιο πράγμα, ή τουλάχιστον για το ίδιο πράγμα, στην ίδια κατεύθυνση τα ενδιαφέροντά μας ως προς το επιστημονικό αντικείμενο και έχοντας μία εικόνα λοιπόν για το τι πιστεύω εγώ, τι μπορεί να σημαίνει αυτό το μεταπτυχιακό και περισσότερο έχετε μία εικόνα για το τι προσδοκάτε, να δούμε και τι σημαίνει το συγκεκριμένο μάθημα. Θα πούμε 2-3 κουβέντα σήμερα για να προσδιορίσουμε το αντικείμενό του, το φάσμα γύρω από το οποίο θα συζητήσουμε, αλλά θέλω να έχετε στο μυαλό σας καταρχήν τα εξής πράγματα. Πρώτον, ότι είναι ένα θεωρητικό μάθημα, είναι ένα θεωρητικό αντικείμενο, δηλαδή δεν θα μάθουμε για παράδειγμα πώς βγαίνουν οι εγγυητικές επιστολές για να κάνω εισαγωγή κάποιων ποσοτήτων ή πως ποιες εγγυητικές επιστολές πρέπει να μου δώσει ένας πελάτης μου για να κάνω εξαγωγή των προεόντων μου στην Κίνα. Δεν θα μάθουμε ποιες είναι οι συνθήκες VPA στην Ελλάδα και για αυτούς που εξάγουν, για αυτούς που εισάγουν τι γίνεται και πως γίνεται το αλυσβερίσ εκεί με τις φορολογικές επιβαρύσεις. Δεν θα μάθουμε τι είναι chief και τι είναι FOB, δηλαδή αν ορίζεται η τιμή ενός προεόντος στον χώρο παραγωγής του ή στον χώρο παράδοσής του. Δεν θα ασχοληθούμε με θέματα logistics που είναι πολύ ενδιαφέροντα και μάλιστα αν θέλετε την προσωπική μου γνώμη σε μία από τις επόμενες εξειδικεύσεις σας, εάν σας ενδιαφέρει. Είναι ένας κλάδος που θα έχει προοπτική στη χώρα, ελπίζουμε. Δεν θα ασχοληθούμε δηλαδή με τέτοια πρακτικής φύσης ζητήματα. Ούτε θα ασχοληθούμε απαντώντας το ερώτημα πως μπορεί να εξάγει μια επιχείρηση ή γιατί πρέπει να είναι εξωστρεφής μια επιχείρηση ή μια παραγωγική μονάδα. Θα ασχοληθούμε με θεωρητικά ζητήματα, όπως τι εννοούμε όταν λέμε συγκριτικό πλεονέκτημα μιας χώρας, πιο επισταμένα. Τι εννοούμε, ποιος είναι ο μηχανισμός του διεθνή καταμερισμού εργασίας, ποιες είναι οι επιπτώσεις της ανάπτυξης των διεθνών οικονομικών σχέσεων, στη μεγένθηση, στην ανάπτυξη ή στην κατανομή του πλούτου, στη διανομή του πλούτου. Θα ασχοληθούμε επίσης με ερωτήματα όπως ποιες είναι οι σχέσεις μεταξύ κινητικότητας κεφαλαίων και κινητικότητας προϊόντων ή κινητικότητας εργαζομένων, ανθρωπίνου δυναμικού. Θα δούμε πολιτικές που εφαρμόζονται. Θα δούμε τι επιπτώσεις έχουν οι πολιτικές που εφαρμόζονται στο ίσο ζήγιο του εμπορικού μιας χώρας, τι επιπτώσεις μπορούν να έχουν. Εάν έχουν, ποιες πολιτικές μπορούμε να εφαρμόσουμε για να παρέμβουμε και να ενισχύσουμε την εξοστρέφη μιας οικονομίας και ειδικότερα τη θέση στο διεθνή καταμερισμό εργασίας. Όλα αυτά τα ζητήματα, για να μην θεωρήσεις ότι θα είναι μόνο μάκρη η προσέγγιση μας, θα δούμε, για παράδειγμα, τι σημαίνει ένταση κεφαλαίου, η ένταση εργασίας σε μία παραδοτική δραστηρότητα και τι σημαίνει αυτό για τη θέση της στην διεθνή αγορά. Θα μιλήσουμε και σε μικρό επίπεδο, θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε και τις επιλογές μιας ενδεικτικής μονάδος σε μικρό επίπεδο για να φτάσουμε σε συμπεράσματα, όπως σας προείπα, αλλά όλα αυτά θεωρητικά. Τι σημαίνει τώρα θεωρητικά? Θεωρητικά σημαίνει ότι θα επιδιώξουμε να διαμορφώσουμε πλαίσια μέσα στα οποία λειτουργούν κάποια επιχειρήματά μας και να βγάλουμε συμπεράσματα τα οποία όμως είναι υποέρεση, καθότι για να φτάσουμε σε αυτά τα συμπεράσματα θα ξεκινάμε από κάποιες βασικές υποθέσεις. Έστω ότι ισχύει αυτό και αυτό, άρα με τις διάφορες διαργασίες που δημιουργούνται, που μπορούμε να φανταστούμε και περιγράφουμε μεταξύ των παραγών των μεταβλητών, φτάνουμε σε αυτό το συμπέρασμα. Τώρα, όταν λέμε ότι κάτι, ένα μάθημα, ένα αντικείμενο είναι θεωρητικό, μια ανάλυση, μια προσέγγιση είναι θεωρητική, τι σας έχετε πρώτος στο μυαλό σας? Τι σημαίνει? Επιλέξε αυτό το αντικείμενο γιατί είναι θεωρητικό ή μην επιλέγετε αυτό το αντικείμενο γιατί είναι θεωρητικό. Τι σας τί εννοεί? Αν το λέγατε εσείς σε κάποιον τι θα ενούσατε? Δεν έχουμε πρακτικές εφαρμογές, ας πούμε σε υπολογιστές. Ωραία, ένα. Αυτό δεν θα το έχουμε, ναι. Μαθηματικά θα έχει ή όχι? Θα έχει μαθηματικά. Χαίρομαι. Χαίρομαι που δεν το μπλέκεται. Ένα μάθημα που είναι θεωρητικό έχει μαθηματικά. Μπορεί και να έχει, μπορεί και να μην έχει. Δεν λέει τίποτα για το αν έχει μαθηματικά ή όχι. Λέει για το αν έχουμε πρακτικές εφαρμογές, αν έχουμε αριθμητικές ασκήσεις. Ή ξέρω εγώ, πάλι και εκεί μπορεί να έχεις αριθμητικές ασκήσεις abstract, αλλά πάντως για να δεις τη λειτουργία ενός θεωρητικού υποδείγματος, δεν σημαίνει όταν λέμε ένα μάθημα είναι θεωρητικό, δεν έχει μαθηματικά. Τουναντίον. Συνήθως, ειδικότερα στην σύγχρονη, τα τελευταία 100 χρόνια, έκφραση της κοινωνικο-οικονομικής επιστήμης, η θεωρία αναπτύσσεται και μέσα από μαθηματικά υποδείγματα. Και γιατί χρησιμοποιούμε μαθηματικά υποδείγματα? Μπορούμε να στηρίξουμε ότι η θεωρία μας έγραφε τα που λέμε και η θεωρία μένει στον γνώμα μας, να μακροτικά θα μας αποδείξει ότι υπάρχει η οικονομία. Το μικρό σου. Γιάννη. Γιάννη, αυτό είναι ο φετικισμός των μαθηματικών που εργράφεις. Δηλαδή, επειδή μία θεωρία μπορεί να εκφραστεί με μαθηματικές έννοιες και άρα φτάνει σε μαθηματικά, λογικά, ασφαλή συμπεράσματα, πάει να πει ότι τελείωσε, την αποδεχόμαστε. Αυτός είναι ο φετικισμός των μαθηματικών. Δεν είναι αυτή η ουσία, η χρηστικότητα χρήσης μαθηματικών, στην θεωρητική ανάλυση. Στην εμπειρική ανάλυση, ναι. Δηλαδή, λέω εγώ, το τσιγάρο επηρεάζει, δημιουργεί, αυξάνει την πιθανότητα, ξέρω εγώ, καρκίνου. Ωραία. Ναι, όντως, γιατί πολλοί από εμάς. Να πούμε κάτι τέτοιο πιο εύκολο. Ωραία. Λοιπόν, αν πίνουμε πολύ γάλα, θα ψηλώσουμε περισσότερο. Ωραία. Ψέματα. Και αυτό ψέματα είναι. Εδώ είναι το πρόβλημα. Εδώ, λοιπόν, για να σε πείσω ότι δεν είναι ψέματα, τι πρέπει να κάνω εγώ. Πρέπει να πάω να μαζέψω ποσοτικά δεδομένα, να εφαρμόσω στατιστικές μεθόδους, μαθηματικές μεθόδους επεξεργασίας τους. Ωραία. Και λιγότερο ή περισσότερο funky, όμορφες, περίεργες, εκλεπτισμένες. Και θα φτάσω σε ένα συμπέρασμα, θα σου πω, ορίστε. Εσύ βέβαια μπορείς να... Και εκεί η βεβαιότητα της απόδειξης ελέγχεται, έτσι, γιατί αλλιώς θα έχει τελειώσει η ίδια ανθρώπινη επιστήμη. Δεν θα μπορούμε να συζητήσουμε εδώ και καιρό. Μπορεί να βοηθήσει θεωρία και μάθηματικά. Ορίστε. Μπορεί να βοηθήσει... Βεβαίως μπορεί, βεβαίως μπορεί. Θα σου πω πως ο Μάρξ απέδειξε την θεωρία του χωρίς μαθηματική ανάλυση. Είχε μαθηματικές σχέσεις σε κάποια σημεία, έτσι, αλλά μπορεί, μπορεί, με τη διαλεκτική. Προσωπικά. Βεβαίως, ναι. Όχι, πρόσεξε να δεις, πρόσεξε να δεις. Θα φτάσω σε αυτό. Θα φτάσω σε αυτό. Λοιπόν, στην εμπειρική ανάλυση, ναι, εκεί, η χρήση ποσοτικών δεδομένων διευκολύνει στο να υποστηρίξεις με μεγαλύτερη σχετικά βεβαιότητα ένα αποτέλεσμα. Στη θεωρητική ανάλυση, τα μαθηματικά, η χρήση μαθηματικών, δεν ενισχύουν την βεβαιότητα της αποδείξεως. Ενισχύουν την ταχύτητα της αποδείξεως και ενισχύουν επίσης το, δηλαδή, κάνουν πιο συγκεκριμένο τον δρόμο μέσα από τον οποίο αποδεικνύεις κάτι. Αλλά, δεν πάει να πει ότι επειδή τα πέδειξες μαθηματικά, ενώ μέχρι τώρα δεν το έχεις αποδείξει μαθηματικά και μόνο με τη διαλεκτική, αυτό είναι σίγουρο ότι ισχύει. Όσο σίγουρο είναι το ένα, τόσο σίγουρο είναι και το άλλο. Είναι σαν να λέμε, έχεις το αρχικό σημείο κίνησε. Εγώ θέλω να πάω από εδώ στο Γρηγόρη. Μπορώ να πάω από γύρω, μπορώ να πάω ευθεία ή μπορώ να πάω από την άλλη πλευρά. Έτσι είναι και στη θεωρία. Έχεις το αρχικό σου σημείο, τις υποθέσεις σου. Και θες να φτάσεις σε ένα συμπέρασμα. Με τη διαλεκτική θα ακολουθήσεις σε έναν δρόμο, με τα επιχειρήματα, με τα λογικά, με τις λογικές θέσεις θα βγάλεις συμπεράσματα λογικά ασφαλή. Υπάρχουν μεθοδολογίες στη μη μαθηματική προσέγγιση. Ουσιαστικά, και αυτά αν θέλετε λογική είναι, με την ευρύτερη έννοια, δεν έχουν διαφορά. Αλλά δεν χρησιμοποιείς μαθηματικοποιημένες σχέσεις. Ή μπορεί να ακολουθείς στον άλλο δρόμο. Θα φτάσεις σε ένα συμπέρασμα. Αλλά το ότι θα φτάσεις σε ένα συμπέρασμα είναι και με τους δύο δρόμους το ίδιο ασφαλές και δεδομένο από το σημείο κίνηση, από το υποθέσεις, αρχικές ήχες. Απλώς με τα μαθηματικά θα φτάσεις πιο γρήγορα. Γιατί φανταστείτε τώρα, ας πούμε, να πρέπει να γράψετε διαλεκτικά και με τις όποιες δύσκολες ή εύκολες χρήσεις κάποιων συνδέσμων συντακτικών κανόνων, γραμματικών κανόνων, ώστε να είστε ασφαλές και κέρυο αυτό που λες μέσα από το λογοφορικό, το γραπτό λόγο, ενώ ας πούμε μπορείς να το δώσεις με μία άσκηση μεγιστοποίησης, με μία μέθοδο Lagrange. Με μία μέθοδο Lagrange μπορείς εύκολα να δείξεις ότι αν αυτή είναι η περιορισμή μου και αυτός είναι ο στόχος μου, τότε για να καταφέρω το στόχο μου, για να καταφέρω τη μεγιστοποίηση του κέρδους μου, πρέπει ο παραγωγός να ακολουθεί τον κανόνα οριακό κόστος ίσον με οριακό έσοδο. Αυτό μπορεί να το αποδείξεις και διαλεκτικά. Μπορείς. Αλλά θα σου πάρει, ας πούμε, 125 σελίδες, ενώ με τα μαθηματικά σου πάρει δύο. Αυτή είναι η διαφορά. Δεν είναι ασήμαντη. Και επίσης, επειδή το άλλο είναι πολλής δρόμος, στις 125 σελίδες είναι πολύ πιο εύκολο να μπορούν να συμβούν λάθη. Ενώ στο άλλο είναι πιο ασφαλές. Αναλέω, όμως, προσοχή. Δεν σημαίνει ότι το αποτέλεσμα είναι πιο βέβαιο επειδή τα πέδειξες μαθηματικά. Είναι εργαλείο. Δεν είναι μέθοδος διασφάλισης της βεβαιότητας στην θεωρτική ανάλυση. Είναι εργαλείο. Ωραία. Εμείς, λοιπόν, θα ασχοληθούμε με μαθηματικές αναλύσεις. Θα έχουμε μαθηματικά υποδείγματα. Αλλά, όμως, θα επιδιώξουμε ακριβώς να δούμε και τη σχετικότητα των μαθηματικών υποδείγματων. Να δούμε, δηλαδή, πόσο σημαντικές είναι οι αρχικές υποθέσεις κάθε φορά για να φτάσουμε στο συμπέρασμα το οποίο εντέλει μέσα από τους ασφαλείς δρόμους της μαθηματικής ανάλυσης θα φτάσουν. Εντάξει. Ειδικότερα για μας, εδώ θα σηκωθούν, θα φωνάξουν, εις να άλφει, ειδικότερα για μας τα μαθηματικά δεν είναι τίποτε άλλο παρά γλώσσα, επικοινωνίας, γραπτός λόγος. Μας καταγράφουν κιόλας και λέμε και πράγματα που δεν είναι σωστά. Δεν είναι αυτό τα μαθηματικά, έτσι, δεν είναι αυτό. Οι αλγευρικές εκφράσεις είναι ο γραπτός λόγος. Τα μαθηματικά είναι λογική. Είναι λογική. Οι αλγευρικές εκφράσεις είναι ο γραπτός λόγος. Και όσο δύσκολο σας είναι να διαβάζετε μια φράση γραμμένη στα Κινέζικα, γιατί δεν ξέρετε τι είναι τα σύμβολα, άλλο τόσο συδύσκολο σας είναι να διαβάζετε και μια φράση, μια λογική έκφραση με αλγευρικούς όρους. Δεν έχουν τίποτα το περίεργο μέσα τους, τίποτα το δυσνόητο. Όλο αυτό προκύπτει από την δική μας έλλειψη στοιχειώδους γνώσεις του τι σημαίνει ένα σύμβολο, έτσι και κάποιους συντακτικούς κανόνες, δηλαδή τους κανόνες λειτουργίας των αλγευρικών σχέσεων. Άρα, αφού αυτό το κατακτήσουμε, να είστε σίγουροι ότι πρώτον, τα μαθηματικά δεν είναι βεβαίωση της αποδείξεως, της ισχύος μιας αποδειγμένης αρχής, αλλά από την άλλη δεν είναι και πολύ... δεν πρέπει να σας δημιουργούν φόβο και τρόμο ότι, άμα μην τυχόν δούμε κανένα λογπύρωμα στον πίνακα, θα έχουμε ιδιαίτερες δυσκολίες. Εντάξει, δεν θα έχουμε καμία δυσκολία. Τώρα, είπαμε, είναι θεωρητική η παράδοσή μας. Δεύτερον, η παράδοση θα προσπαθήσει να αναδείξει τις διαφορετικές προσεγγίσεις που υπάρχουν για ίδια ζητήματα. Ένα χαρακτηριστικό των κοινωνικο-εκονομικών επιστυμών είναι ότι υπάρχουν πολύ διαφορετικοί τρόποι για να πεις ένα πράγμα και αλληλοσυγκρούμενοι τρόποι. Δηλαδή, ο ένας λέει άσπρος, άσπρο το άλλο λέει μαύρο. Αυτό χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές στην ιστορία των επιστυμών ως κριτική για τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Λέγοντας ότι τι επιστήμη είναι αυτή όταν ο ένας λέει ότι αν αυξήσω τις κρατικές δαπάνες θα έχω ανάπτυξη, ο άλλος λέει να αυξήσω τις κρατικές δαπάνες θα έχω ύφεση. Τι επιστήμη είναι αυτή που δεν μπορεί να καταλήξει σε κάποια δεδομένα συμπεράσματα μετά από ένα χρονικό διάστημα τουλάχιστον και πέρα από τα ζητήματα αιχμής που είναι ζητήμα αντιπαράτησης, κάποια δεδομένα να έχουμε. Στις κοινωνικοοικονομικές επιστήμες δεν έχουμε κανένα δεδομένο. Λίγο απόλυτος γίνομαι, αλλά έτσι για να γίνει κάτι νετό. Δεν έχουμε κανένα δεδομένο. Υπάρχει μια συνεχής πάλι ως προς τα διάφορα συμπεράσματα ή ως προς τις διάφορες αναλύσεις, ή ως προς τις διάφορες προτάσεις για άσκηση πολιτικής, ή ως προς τις διάφορες αντιμετώπισης ζητημάτων. Που ας πούμε, στις θεωρικά σας αντικείμενα μπορεί να μην υπάρχουν κάποια δεδομένα. Δηλαδή, αν θες να συνδέσεις κάτι με κάτι άλλο, ένας τρόπος υπάρχει. Δεδομένης της τεχνολογίας. Στις κοινωνικοοικονομικές επιστήμες δεν είναι έτσι. Αυτό όμως δεν είναι στοιχείο κριτικής των κοινωνικοοικονομικών επιστήμων, ότι δεν είναι επιστήμες. Αυτό είναι η αναγνώριση απλά μιας πραγματικότητας. Ποιας πραγματικότητας? Ότι, καταρχήν, δεν υπάρχει ανθρώπινη γνώση, που να μην έχει στοιχείο υποκειμενικότητας μέσα. Πόσο κάνουν ένα και ένα στην αδερφή? Πόσο κάνουν ένα και ένα? Δύο. Πάντα? Όχι. Αλλά? Υπάρχουν διάφορες πόρες. Πολύ ωραία. Συγκεκριμένες, λοιπόν, προϋποθέσεις, ένα και ένα κάνουν δύο. Ένα και ένα κάνουν δύο. Ποια είναι η διαφορά των θετικών επιστήμων με εμάς? Η διαφορά των θετικών επιστήμων είναι ότι σε ένα άλφα συμπέρασμα, το έυρος της υποκειμενικής διάστασης είναι πολύ πιο περιορισμένο. Αυτή η χώρα όμως και πού και πώς και τα λοιπά και πότε, σύμφωνει. Αλλά υπάρχει όμως. Υπάρχει και εκεί η υποκειμενική διάσταση. Στο πώς ορίζεις κάτι, από ποιες αρχικές υποθέσεις ξεκινάς. Στις ανθρωπιστικές ή κοινωνικοοικονομικές επιστήμες, ανθρωπιστικές είναι πιο ευρύτερος ο όρος, το στοιχείο της υποκειμενικότητας είναι πολύ πιο μεγάλο. Απίρρος. Ασυγκρήτος μεγαλύτερο. Αυτή είναι η διαφορά μας. Και είναι λογικό, γιατί εμείς δεν έχουμε να κάνουμε με φυσικά φαινόμενα, έχουμε να κάνουμε με φαινόμενα κοινωνικά. Φαινόμενα, δηλαδή, στα οποία επισέρχεται ο παράγον άνθρωπος πολύ περισσότερο και άρα, ως γνωστόν, τα τρία της μεγάλες δυσκολίες που είχε αντιμετωπίσει ο ανθρωπιστικός πολιτισμός, πυριγινή και θάλασσα, αντιστοίχως για τις γυναίκες. Όταν επισέρχεται ο ανθρώπινος παράγοντας, οι κοινωνικές σχέσεις, οι επιδιώξεις ατομικές, τα αυρύτερα κοινωνικά φαινόμενα, οι τάξεις, οι ομαδοποιήσεις, ένας θεός ξέρει που μπορεί να καταλήξει. Όχι έτσι ακριβώς. Αλλά τουλάχιστον αντιλαμβάνεστε ότι το πεδίο της υποκειμενικότητας, το πεδίο της διαφορετικότητας της εξελίξης είναι πολύ μεγάλο, εξού και είναι μεγάλο το εύρος της υποκειμενικής διάστασης της γνώσης που εκφράζουμε. Ένας λόγος είναι αυτός. Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι οι κοινωνικοοικονομικές επιστήμες είναι πιο άμεσα συναρτώμενες με τα κοινωνικοοικονομικά συμφέροντα. Δηλαδή, υπάρχουν και συσθετικές επιστήμες, αλλά είναι πιο δυσδιάκριτη η σχέση που μπορεί να έχει η α μαθηματική θεωρία με την επιδίωξη της αστικής τάξης να επιβληθεί έναντι της αριστοκρατίας στις απαρχές της βιομηχανικής επανάσης. Είναι πιο δυσδιάκριτο. Υπάρχουν. Κάθε υποστηρίζω, κάθε επιστημονικός κλάδος, σε κάθε έναν επιστημονικό κλάδο υπάρχει, πέρα από την φυσική υποκειμενικότητα, υπάρχει και η σχέση μέσα στην επιστημονική ζήτηση με τα δεδομένα, με τις κοινωνικές διεργασίες, με την πάλη ομάδων ανθρώπων κοινωνικών τάξεων συμφερόντων. Θα το δει κανείς μέσα από την εξέλιξη της ιστορικίνων επιστημών. Αλλά ειδικότερα αυτό θα το δεις στις κοινωνικοοικονομικές επιστήμες. Όχι μόνο λοιπόν εκ φύσεως τους έχουν μεγαλύτερο εύρος υποκειμενικότητας, αλλά λόγω της φύσεως τους έχουν μεγαλύτερη σχέση με τα υποκειμενικά, με μονομένα ή συλλογικά συμφέροντα ομάδων, ατόμων ή οτιδήποτε. Άρα, δεν είναι μόνο που από τη φύση τους έχουν να κάνουν ένα αντικείμενο που είναι πολύ διάστατο και δύσκολο να το προσεγγίσεις μια κι έξω, έχουν επιπρόσθετα να κάνουν και με ανθρώπους που μέσω αυτών προσπαθούν να επιβάλλουν ή να αναδείξουν ζητήματα που συνάνδρουν με τα δικά τους συμφέροντα. Αυτό το δούμε στην εισαγωγή μας επίσης, το τι σημαίνει αυτό για τη νεοκλασική θεωρία. Άρα, κλείνοντας και το δεύτερο στοιχείο της παράδοσης, με αυτά τα δεδομένα και αναγνωρίζοντας την υποκειμενικότητα στην οικονομική ανάλυση, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι στην παράδοση αυτή ένα, δύο, τρία ζητήματα θα τα προσεγγίσουμε τουλάχιστον από δύο σχολές σκέψης. Έτσι ώστε μετά να μπορέσει ο καθένας από εμάς να προσανατολιστεί. Αυτό είναι το ζητούμενο για έναν επιστήμη μέσα στις κοινωνικοοικονομικές επιστήμες, να μπορεί να προσανατολίζεται και να μπορεί επίσης τεκμηριωμένα να υποστηρίζει κάτι και επίσης να μπορεί να σέβεται την άοψη του άλλου. Ωραία. Αυτά ελπίζω σε κάποιο βαθμό να τα κατακτήσουμε. Τώρα, έχετε να συμπληρώσετε ή να ρωτήσετε κάτι έτσι πάνω σε αυτά. Όχι. Ελπίζω αυτό να αλλάξει στο μέλλον. Να έχετε να συμπληρώσετε κάτι. Λοιπόν, να πούμε και δυο-τρία στοιχεία διαδικαστικά, πώς θέλω να συνεργαστούμε. Εδώ θα σας δώσω μια σχετική ευελιξία, λέγοντας όμως ότι επειδή θα έχετε σε άλλα μαθήματα, που ίσως είναι και πιο συμβατό με το περιεχόμενο των μαθημάτων, την δυνατότητα και την ευκαιρία να γράψετε κάποιες εργασίες διάμεσα, που θα υποστηρίξουν την βαθμολογία σας στο τέλος, εγώ θα πρότεινα αυτό να μην το κάνουμε εδώ. Δεν νομίζω να σας προσφέρει τίποτα, τουλάχιστον σε αυτήν την παράδοση, κάποια στιγμή να πούμε ότι ο καθένας από εσάς θα πάρει ένα άρθρο επιστημονικό ή ένα βιβλίο και θα γράψει μια περίληψη για αυτό και θα το παρουσιάσει στους υπολήπους. Θα σας έδινε κάτι, καταρχήν την εμπειρία να αντιπαρατεθείτε με το γραπτό λόγο και την εμπειρία του να μεταφέρετε ένα μήνυμα στους συναδέλφους σας. Αλλά επειδή αυτό το πάρετε κι απαλού, ευτυχώς μεταπτυχιακό, και επειδή δεν θα σας δώσει κάτι επιστημονικά, σε άλλα αντικείμενα οι εργασίες θα σας δώσουν και κάτι επιστημονικά, όπως έχει το ηφύση των αντικειμένων, που θα μπορέσετε κάτι να διερευνήσετε, να πείτε. Εδώ επειδή είναι αρκετά δομημένος ο θεωρητικός λόγος και είστε ακόμα ανόρυμοι για να κάνετε, και είναι και πολύ σύντομο το χρονικό διάστημα, να σας πω, μέσα σε τρεις-πέσσερις εβδομάδες κάνετε μια εργασία που να έχει κυουσία, γι' αυτό μάλλον θα το αποφύγουμε. Τι μπορούμε να κάνουμε ανταυτού όμως, για να έχετε μια δυνατότητα, έτσι, διασποράς του κινδύνου ενόψει των εξετάσεων. Θα μπορούσαμε να κάνουμε μια ενδιάμεση πρόοδο, έτσι, στα μέσα περίπου του εξαμίνου, να πούμε ότι οι ύλη που μέχρι τότε θα έχετε δουλέψει, θα είναι η ύλη πάνω στην οποία θα εξεταστείτε και θα συμμετέχει αυτό, ξέρω εγώ, στο 40% της μαθαμολογίας σας ή θα το δούμε αυτό. Σημείωση όμως, θέλω στο τέλος, στις εξετάσεις τελικές, πρώτον να είστε θετικοί, δηλαδή να είστε από πόσο είναι έξυνοι οι βάσεις σας και πάνω, για να λειφθεί η υπόψη βαθμός από εκεί, και δεύτερον, μάλλον θα έχετε το σύνολο, αυτό θα το συζητήσουμε, εγώ η γνώμη μου είναι πρέπει να έχετε το σύνολο της ύλης και για τις τελικές εξετάσεις, αλλά αν θέλετε θα το διασπάσουμε και θα έχετε μόνο το πρώτο κομμάτι για την πρόοδο και το δεύτερο κομμάτι για την τελική εξέταση. Αν όμως είναι έτσι, τότε είστε υποχρωμένοι να κρατήσετε τον βαθμό της πρόοδου. Δηλαδή, έγραψα 4, έγραψα 6, έγραψα 8, έγραψα 10, θα το κρατήσω. Εάν δεν είναι έτσι, εάν ακολουθήσετε τη δική μου άποψη, τότε ο βαθμός της πρόοδου, αναλόγως αν θέλετε ή όχι, μπορεί να κρατηθεί. Δηλαδή, περνάνε 1,5 μήνας, έχουμε κάνει ό,τι πια ελέγχουμε, έχουμε κάνει, γράφουμε πρόοδο, γράφει 1,9, πολύ ωραία, προφανώς το κρατάει, προχωράει και συνδιαμορφώνει τον βαθμό. Γράφει 1,5, δεν έχουμε να το κρατήσει, ή 6, δεν έχουμε να το κρατήσει, έτσι. Τι έχει κερδίσει, την εμπειρία, τι ρωτάει αυτός ο άνθρωπος, πώς περίπου ζητάει τα θεματά του, έχει επίσης κερδίσει τη διαδικασία του να προετοιμαστεί ενδιαμέσως για το μισό της ύλης και να έχει και μια εικόνα περίπου που πήγε στραβά, που πήγε σωστά, έτσι, και είναι πιο καλύτερα προετοιμασμένος για το τελικό. Θα το συναποφασίσουμε, πώς, με τον έναν τρόπο, με τον άλλον. Αλλά σε κάθε περίπτωση θα πρότεινε, έτσι, να υπάρχει μια προώδωση ενδιάμεσα και στην κατάληξη μια τελική εξέταση. Ωραία, τώρα που δεν μιλάτε ακόμα, λοιπόν, είναι εύκολο να περάσω με το τέλος. Πριν πάμε σε ένα διάλειμμα, να πούμε και κάποιες κουβέντες λίγο πιο συγκεκριμένα για την εξέλιξη των διαφορετικών σχολών και προσεγγίσεων στην οικονομική ανάλυση. Θα σας βοηθήσουν παντού. Έχετε ακούσει με σίγουρο σχετικές προσεγγίσεις και αναλύσεις και με διαφορετικό τρόπο επίσης, αναλόγως από ποια οπτική το βλέπει ο καθένας. Αλλά θα σας βοηθήσουν και για το συγκεκριμένο μάθημα, γιατί έτσι θα αντιληφθείτε στην πορεία πιο καλά τις διάφορες οπτικές που θα έχουν οι σχολές από τις οποίες θα προσεγγίζουμε ένα ζήτημα. Υπάρχουν δύο κυρίως σχολές σκέψεις, δύο βασική, δύο mainstream, δύο βασικές σχολές σκέψεις στην οικονομική επιστήμη. Είναι δύσκολο να τις ονοματίσεις, να τις περιγράψεις είναι εύκολο, ή τουλάχιστον είναι εφικτό, να τις ονοματίσεις είναι δύσκολο, γιατί αναλόγως από ποια προσέγγιση τις βλέπεις, θα τις πεις με διαφορετικό τρόπο. Υπάρχει, καταρχήν λοιπόν, ας το δούμε έτσι, η εκ του συστήματος ειδωμένη ορθόδοξη σχολή και πάλι η εκ του συστήματος ειδωμένη η ετερόδοξη σχολή, η άλλη. Ποια είναι η βασική τους διαφορά? Η βασική τους διαφορά συνίσταται... Δεν θα γράψουμε τόσο πολλά, εσείς γράφετε ό,τι θέλετε, θα χρησιμοποιήσουμε στην πρώτη ώρα τον πίνακα τόσο πολύ. Η βασική τους διαφορά συνίσταται στο εξής. Συνίσταται στο ότι η μεν ορθόδοξη σχολή σκέψης αντιλαμβάνεται το οικονομικό γύγνεσθε ως μια συνεχή πορεία προς την επίτευξη ισορροπιών. Ενώ η ετερόδοξη σχολή σκέψης αντιλαμβάνεται ακριβώς στο ανάποδο. Αντιλαμβάνεται το οικονομικό γύγνεσθε στην σύγχρονη κοινωνία, όχι μόνο όμως ως μια συνεχή πορεία που δημιουργεί συνεχώς και μάλιστα μεγαλύτερης έντασης συγκρούσεις, ανισορροπίες. Αυτή η βασική διαφορά στην προσέγγιση δεν είναι κάτι που εξαρχεί στο αποφάσεις αν μαζεύτηκε ένα κοκλάβιο και είπε εμείς ρε παιδιά που θα κάνουμε την ορθόδοξη σχολή σκέψης τι θέλετε να έχουμε σαν χαρακτηριστικό. Δεν προκύπτει από εκεί. Προκύπτει από τις γενεσιουργιές κοινωνικές αιτίες που διαμόρφωσαν την κάθε σχολή σκέψης. Άρα, αυτό που έλεγα πιο μπροστά, προκύπτει από τα κοινωνικά συμφέροντα. Δεν είναι κακός όρος αυτός, έτσι. Από τα συμφέροντα από τις επιδιώξεις κοινωνικών ομάδων. Πάμε λίγο τώρα πιο εξειδικευμένα. Στην Ορθόδοξη σχολή σκέψης, είπαμε, βλέπουν πάντα την τάση την δημιουργία ισορροπιών, καταστάσεων ισορροπίας. Τι σημαίνει κατάσταση ισορροπίας? Σημαίνει μια κατάσταση όπου οι ατομικές συμπεριφορές συνεχιζόμενες, συναθροιζόμενες σε μεγαλύτερα κοινωνικά φαινόμενα, οι ατομικές συμπεριφορές, δεν έχουν κανένα λόγο να αλλάξουν. Συνεχίζουν ως τέτοιες, συνεχίζει η εξέλιξη των φαινομένων, της ζήτησης και της προσφοράς ως τέτοια και μένουν σταθερές οι διάφορες προσδιορίζουσες καταστάσεις αυτής της εξέλιξης. Δηλαδή, ας πούμε, η τιμή μένει σταθερή. Η ποσότητα στην οποία η ισορροπία αγορά είναι σταθερή. Προσέξτε, έχει και ένα πρόσθετο στοιχείο η ορθόδοξη σκέψη. Όχι μόνο βλέπει το οικονομικό γύγνεσθε ως μια πορεία όπου όλες αυτές οι συμπεριφορές ατομικές συναθροιζόμενες συλλογικά φαινόμενα δημιουργούν ισορροπία, αλλά επίσης λέει και προσπαθεί να δείξει ότι αυτή η αυτομάτως προκύπτουσα ισορροπία είναι η βέλτιστη κατάσταση για την κοινωνία. Έτσι, είναι η βέλτιστη κατάσταση για την κοινωνία. Αυτά τα δύο στοιχεία προσδιορίζουν την ορθόδοξη σχολής σκέψης. Από μόνο του, αυτομάτως, το αόρατο χέρι, η διαδικασία του οικονομικού γύγνεσθε οδηγεί σε ισορροπίες που μάλιστα ότι θαύμα είναι οι βέλτιστες καταστάσεις. Δεν επιτυχάνονται οι ισορροπίες και οι βέλτιστες καταστάσεις γιατί υπάρχουν παρεμβολές αστάθμητων παραγόντων ή παρεμβολές στοιχείων που είναι έξω από αυτήν τη συστημική λογική. Εντάξει, η αιτερόδοξη σχολής σκέψης λέει ακριβώς το ανάποδο. Λέει, δεν οδηγεί το οικονομικό γύγνεσθε σε ισορροπίες όταν δε τυχαία προκύπτουν ισορροπίες ή λόγο συγκυριών, τότε αυτές οι ισορροπίες δεν διασφαλίζεται με τίποτα ότι είναι οι βέλτιστες για την κοινωνία καταστάσεις. Ως προς το πρώτο ιδοποιώ, η διαφορετική στοιχεία που τη διαφοροποιεί, πολλές φορές χρησιμοποιούμε την εξής απ' εικόνηση. Αυτή είναι η ορθόδοξη σκέψη, αυτή είναι η αιτερόδοξη. Κάθε παραλληλισμός με τίδήποτε άλλο, απαγορεύεται, είναι τυχιός. Λοιπόν, ωραία, δείτε, έχετε μια γούρνα ή μια γαβάθα και αφήνετε μια μπίλια. Όπου και να την αφήσετε, όπως και να την κουνήσετε, όταν θα αφήνετε μια μπίλια, όπως και να την κουνήσετε, όταν θα αφήσετε τις διαργασίες να εξελιχθούν, θα ισορροπήσει εδώ. Εδώ έχετε κάτι διαφορετικό, δεν ξέρω τι μπορεί να είναι αυτό, ένα οτιδήποτε. Και έχετε μια κατάσταση ισορροπίας επίσης. Είναι συγκυριακή. Αν το κουνήσετε δεν θα επανέλθει. Αυτή είναι η αιτερόδοξη σκέψη. Δεν έχει κατάσταση ισορροπίας, είναι συγκυριακές. Αυτό που δεν φαίνεται σε αυτή τη γραφική επικόνιση είναι η δεύτερη διαφορά που σας είπα. Ότι εδώ δεν είναι συγκυριακή, είναι η τάση του συστήματος να δημιουργεί ισορροπίες. Ένα. Δεύτερον, αυτές οι ισορροπίες είναι οι βέλτιστες για την κοινωνία. Για όλους. Το παρέτο optimum θα το δούμε εμείς στην ανάγκη μιας συζήτησης, όχι αναλυτικά, αλλά στη μικροοικονομική συζήτηση. Την κλασική ή την ορθόδοξη είναι μια βασική έννοια. Θα την έχετε πιο πολύ όπως σας αντιμετωπίσει. Εδώ δεν φαίνεται αυτό, αυτός ο διαχωρισμός ότι αυτό είναι συγκυριακό, δεν φαίνεται όμως ότι δεν είναι κατ' ανάγκη και το βέλτιστο. Αυτά λοιπόν είναι τα προσδιοριστικά στοιχεία της ορθόδοξης και της ετερόδοξης σχολής σκέψης. Προφανώς, έτσι για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, στην ορθόδοξη σχολή σκέψης ανήκουνε οι κλασικοί οικονομολόγοι, όπου όταν λέμε κλασικοί οικονομολόγοι, συμπεριλαμβάνουμε σε αυτούς και τον Μάρξ, λόγω της χρονικής περιόδου και των βασικών υποθέσεων ή μάλλον των βασικών προσδιοριστικών στοιχείων της σκέψης εκείνης περιόδου και των μεθόδων που χρησιμοποιούσανε. Αλλά εδώ εννοώ όταν λέμε κλασική, εννοώ την κλασική οικονομική σχολή, ξεκινώντας από Σμιθ και Ρικάρντο, τις νεοκλασικές μετεξελίξεις, τη μαρτζιναλιστική επανάσταση, αυτό που θα χρησιμοποιήσουμε εμείς σε πολλά υποδείγματα, δηλαδή την κατάληξη σε μαθηματικά αποδεδειγμένες, όχι διασφαλισμένες θέσεις, χρησιμοποιώντας τη μαρτζιναλιστική θεωρία για την δεστοποίηση της συμπεριφοράς ατόμων και της συνάθλησης όλων αυτών σε κοινωνικό φαινόμενο. Ή οι μονεταριστές, πάμε τώρα σε έννοιες που χρησιμοποιούν όχι τη θεωρητική υπόσταση ενός αναλυτή, αλλά την πολιτική του υπόσταση. Σε μονεταριστές, σε φιλελεύθερους, σε νεοφιλελεύθερους, σε νεοκλασικούς, σε νεοκενσιανούς. Ο Κέινς είναι μια ιδιάζωσα περίπτωση και το τι ανοίχθηκε μετά από τον Κέινς, θα το ζητήσουμε λίγο αν θέλετε, έχει ενδιαφέρον. Από την άλλη πλευρά, από την ετερόδοξη σχολής σκέψης, έχουμε τους αναλυτές του ρωμαντικού σοσιαλισμού, πριν την παρέμβαση του Μάρξ. Έχουμε την μαρξιστική ανάλυση, έχουμε τα νεομαρξιστική σχολή, έχουμε μια σειρά από κατευθύσεις, οι οποίες προκύπνουν από εκεί μετά. Η ιδιαιτερότητα του Μάρξ, γι' αυτό το χωρίζουμε σε πριν και μετά, είναι η εξής, εξού και τον εντάσσουμε και αυτός στην ευρύτερη ένα των κλασικών οικονομολόγων, είναι ότι χρησιμοποίησε κάτι που είχαν ήδη αρχίσει να αναπτύσσουν και χρησιμοποιούσαν, ή της ορθόδοξης σκέψης, την χρήση νόμων, κοινωνικών νόμων. Μόνο που οι ορθόδοξοι αναλυτές της ορθόδοξης σχολής χρησιμοποιούσαν τους νόμους τους κοινωνικούς ως μέθοδο επιβεβαίωσης ότι μέσα από τη λειτουργία αυτών των νόμων της αγοράς, της ζήτησης και της προσφοράς, δηλαδή εξελίσσεται ισορροπία, προκύπτει ισορροπία, ενώ στην μαρξιστική ανάλυση τους νόμους, νόμους εξέλιξης του κεφαλαίου, κίνησης του κεφαλαίου, τους αχρησιμοποιεί η μαρξιστική ανάλυση για να αποδείξει το ανάποδο, για να αποδείξει τις ανισορροπίες που προκύπτουν. Ωραία. Τώρα ο Κέινς, μια και το αναφέραμε και αυτό, σπάει σε δύο σχολές μετά τη δική του κέρια παρέμβαση, σπάει στη σχολή των νέο κεϊνσιανών και των μετακέϊνσιανών. Η νέο κεϊνσιανή είναι η παρέκληση της κεϊνσιανής παρέμβασης προς την ορθόδοξη σκέψη. Η μετακέϊνσιανή, post-Keynsians, είναι η παρέκληση της κεϊνσιανής σκέψης προς την ετερόδοξη σκέψη. Γιατί αυτό, πώς προέκυψε αυτό, ο Κέινς, ιδιαιτέρως ο εξειδρικής προφανώς και μεγάλος, μεγάλη προσωπικότητα της ανθρώπινης ιστορίας, όσο δε μάλλον της οικονομικής σχολής, είναι κλασικός συγγραφέας. Μάλλον ανήκει στην ορθόδοξη σχολή σκέψης εξ αρχής. Αλλά αναγνωρίζει, καθότι είναι ιδιαιτέρως έξυπνος, οξυδρικής και δεν μένει προσκολημένος σε κάποια δεδομένα, αναγνωρίζει ότι αυτή η κλασική σχέψη, δεδομένη στις μεγάλες κρίσεις του 2930, η προσεπιβεβαίωση και αυτού λόγου της κρίσης του 2930, δεν περιγράφει ορθά το οικονομικό γύγνες. Δεν μπορεί να θεωρήσει ότι έχει συμμονή μοσορροπή προς ισορροπίες και κάποιος να μην πέφτει ο κόσμος και να καταραίει το σύστημα. Γι' αυτό βάζει δύο βασικά επιχείρηματα. Το πρώτο επιχείρημα λέει ότι αυτό συμβαίνει, δηλαδή οι κρίσεις, οι ανισορροπίες συμβαίνουν, γιατί οι μηχανισμοί, οι νόμοι που θεωρούμε ότι λειτουργούν, οι μηχανισμοί αυτοί πιάνουν πουρί, έτσι, βγάζουν σκουριά. Οι μηχανισμοί, τα ελατήρια της προσφοράς και της ζήτης, μάλλον τα ελατήρια των τιμών που φέρνουν σε μία ισορροπία την προσφορά και τη ζήτηση, πιάνουν σκουριά. Γιατί η συνεχής εξέλιξη της κοινωνίας και της οικονομίας δημιουργεί διάφορες διαδικασίες, όπως ας πούμε τα menu costs, αυξανόμενο το μέγεθος της απέβθησης εταιρεών, έχουν μεγάλο κόστος για να δημιουργήσουν, για να αλλάξουν τους θυμοκαταλόγους, για να αλλάξουν τη δημολογική τους πολιτική. Άρα, μία σκουριά στο μηχανισμό των τιμών. Δεν αλλάζουν εύκολα οι τιμές. Ή ας πούμε, το άλλο, ότι λόγω της εξέλιξης του συστήματος, η επικοινωνία πλέον των εργοδοτών με τους εργαζομένους δεν γίνεται σε ατομικό πλούτο, γίνεται συλλογικά. Προκύπτουν λοιπόν οι συλλογικές συμβάσεις. Οι συλλογικές συμβάσεις διαμορφώνουν όρια στην ελαστικότητα των τιμών και των μισθών. Τιμές είναι και οι μισθοί. Άρα, ως εκ τούτου, δεν λειτουργεί επαρκώς ελαστικά το σύστημα. Χαλάει ο μηχανισμός. Αυτό το σκέλος της ανάλυσης του Κέινης, πιάνουνε οι νεοκενησιανοί. Και το μεταξελίσουν, το εξειδικεύουν. Αλλά, προσέξτε, αυτό το σκέλος της ανάλυσης του Κέινης έχει πιο κοντά στην ορθόδοξη σκέψη. Γιατί λέει τι? Ότι το πρόβλημα δεν είναι στο μοντέλο που έχουμε στο μυαλό μας. Το πρόβλημα είναι ότι το μοντέλο αυτό, λόγω κάποιων παρεμβολών, έπαψε να λειτουργεί σωστά. Ως εκ τούτου, να το ξαναφτιάξουμε. Η άλλη κριτική του Κέινης είναι διαφορετική. Δεν λέει ότι ο μηχανισμός αυτός έπιαζε σκουριά. Δεν λέει ότι σε ιδιαίτερες περιπτώσεις, φάσης, συγκυρίες, ο μηχανισμός αυτός σπάει. Δεν λειτουργεί πια. Τέρμα. Είναι, αν τα θυμάστε, ίσως οι δύο περιπτώσεις της παγίδας ρευστότητας και της παγίδας των επενδύσεων. Όπου λόγω συγκεκριμένων χαρακτηριστικών εκείνης της περιόδου, όσο και να προσαρμοστούν τα επιτόκια και όλο το σύστημα των τιμών, πάπαλα, δεν λειτουργεί. Δεν θα προσαρμοστεί ποτέ, ή τουλάχιστον σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα, η ζήτηση στην προσφορά και αντιστρόφος. Αυτό το κομμάτι της προσέγγισης του Κέινης παίρνουν οι μετακένισιανοι. Δεν είναι μια ιδιαιτέρως σκενοφανής ιδέα. Είναι μια ιδέα που πατάει στην μαρξιστική ανάλυση. Αυτή είναι η νόμη της μαρξιστικής ανάλυσης, ότι περιγράφουν την εσωτερική διαργασία τους νόμους, μέσα από τους οποίους ο σύστημα οδηγείται σε ανισοροπίες. Θα έχουμε την ευκαιρία να το δούμε και αυτό λίγο πιο συγκεκριμένα. Άρα, πατάει πάνω σε αυτό, αυτό το πιάνουν οι μετακένισιανοι και έρχονται και ξανασυναντιώνται με την παράδοση της ετερόδοξης σχολής. Για να κάνουμε μια βουτιά στην ιστορία, πριν φτάσουμε στις έννοιες που θα χρησιμοποιήσουμε εμείς. Η διεθνοποίηση των κοινωνικών σχέσεων, το άνοιγμα κοινωνιών ακολουθεί στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας μια μη γραμμική εξέλιξη. Μη γραμμική. Δηλαδή, υπάρχουν περίοδοι όπου εντύνονται οι διεθνείς σχέσεις, η επικοινωνία, οι εμπορικές σχέσεις, η ανταλλαγή πολιτισμική και η επιστημονική. Υπάρχουν και περίοδοι που αυτό το πράγμα κλείνει. Εμείς, στην παρούσα φάση, βιώνουμε μια μακρά περίοδο, μακρά σχετικό είναι αυτό, μια μακρά περίοδο ενίσχυσης, εντατικοποίησης των διεθνών οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων. Είναι αυτό το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης που λέμε. Αυτή η περίοδος της ενίσχυσης των διεθνών κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων ξεκίνησε ουσιαστικά με τη λήξη της κλειστής περίοδου του Μεσαίωνα και το άνοιγμα, τη μεγάλη συστημική αλλαγή της αστικής επανάστασης. Σε τι συνίστατο η αστική επανάσταση? Η αστική επανάσταση είναι μια συνολική κοινωνική επαναστατική δεργασία, μια κοινωνική μεγάλη αλλαγή, η οποία συνετελέσθη με τη λήξη της μεσαιωνικής περίοδου, απώρια ενός συμπληρωμένη ή μάλλον υποστηριζόμενη από ένα ρεύμα πολιτιστικού και επιστημονικού διαφωτισμού, τον διαφωτισμό που ξέρουμε για την δυτική και κεντρική Ευρώπη. Συνήθως τα ρεύματα στο επίπεδο της διανόησης της κοινωνίας και στο επίπεδο της πολιτισμικής παραγωγής της κοινωνίας συνήθως προηγούνται, όχι πάντα, προηγούνται των ηλιστικών διαργασιών, των διαργασιών της ίδιας της οικονομικής δραστηριότητας, της ίδιας της κοινωνικής ισορροπίας. Τι είναι λοιπόν η αστική επανάσταση, είναι μια συνολική αλλαγή της κοινωνικού και οικονομικού, η οποία γίνεται καταρχήν στην δυτική και κεντρική Ευρώπη και προκύπτει από το γεγονός ότι οι προσδιοριστικές συνιστώσες της προηγούμενης αριστοκρατικής δομής αρχίζουν να αλλοιώνονται. Το γεγονός, δηλαδή, για παράδειγμα, ότι δημιουργείται μια νέα τάξη στο εσωτερικό της κοινωνίας που συγκεντρώνει πλέον μια εξουσία, εκφρασμένη όμως με τρόπο που ήταν άγνωστος μέχρι πρότεινος, μέχρι την προηγούμενη φάση της αριστοκρατικής κοινωνίας. Το χρήμα, το κεφάλαιο σαν ανταλλακτικό μέσο. Και αυτή η τάξη, η αστή, είναι η μία πλευρά της αλλείωσης των χαρακτηριστικών της αριστοκρατικής κοινωνικής δομής. Είναι ακριβώς μία τάξη ανθρώπων που συγκεντρώνουν όλο ένα και μεγαλύτερη εξουσία ή οικονομική και κοινωνική δύναμη, η οποία όμως αυτή δεν συνάδει με την αντίστοιχη κοινωνική αναγνώριση και πολιτική δύναμη. Είναι ακόμη στο περιθώριο της πολιτικής εξουσίας, της εξουσίας εν γένη, στην διατηρούμενη ακόμη αριστοκρατική δομή. Δηλαδή αν δεν είχες, ξέρω εγώ, αριστοκρατική καταγωγή, δεν θα είχες δυνατότητα να παρένδεις με τον τρόπο που θα άρμοζε στην οικονομική δύναμη που συγκεντρώνεις και έτσι ως εκ τούτου θα μπορούσες και να επηρεάσεις τα τεκτενόμενα με τρόπο αντίστοιχο της δύναμής σου. Ταυτόχρονα δημιουργείται και μία άλλη τάξη, η οποία επίσης για διαφορετικούς λόγους δεν συνάδει, δεν ταιριάζει με τα χαρακτηριστικά της αριστοκρατικής φαιοδραρχικής δομής. Είναι η τάξη των απόρων και αυτών που πλέον δεν έχουν ούτε σχέση με τα φαίουδα ως κολύγοι, αλλά συγκεντρώνονται του προεδρυταριάτου. Συγκεντρώνονται σε μεγάλες μάζες αναζητώντας διόδους επιβίωσης. Λόγω της σταδιακής οικονομικής κατάρευσης των φαίουδων, δηλαδή των μεγάλων γιοκτημώνων, δεν μπορούσαν να συντηρήσουνε όλο ένα και με μεγαλύτερη δυσκολία τους κολύγους που δεν τους είχαν με χρυσά κουτάλια να τρώνε, αλλά τους διατηρούσαν, τους συντηρούσαν τις οικογένειες των εργαζομένων και των συνδεδεμένων κοινωνικά ή και αλλιώς στα κτήματα τους, τους απελευθερώνουν και αυτοί δημιουργούν μεγάλες συγκεντρώσεις σταδιακά, έτσι προλεταρίων σε υποδιαμόρφωση ακόμα αστικά κέντρα. Αυτοί οι δύο τάξεις, που είναι δύο νέες ιστορικές κοινωνικές διεργασίες, αρχίζουν να αναδεικνύουν τα όρια της μέχρι τότε υφιστάμενης αριστοκρατικής φαιοδερχικής κοινωνίας. Και κάποια στιγμή μυρέα έρχεται η σύγκρουση. Η σύγκρουση μεταξύ των παλαιών εξουσιαστών, της παλαιάς άρχουσας τάξης, η οποία στήριζε την πολιτική της εξουσίας στην καταγωγή, και προσέξτε στην ιδιοκτησία γης, λίγο μέσων παραγωγής, κυρίως γης, με τη νέα άρχουσα τάξη αφενός, η οποία δεν έχει πολιτική εξουσία, αλλά όμως έχει μεγάλη εξουσία, όχι εκφρασμένη σε γη, παρά σε κεφάλαιο με την ανταλλακτική του μορφή. Και ταυτόχρονα, από την άλλη, η προλαταριακή βάση που πιέζει για την επιβίωσή της για διάφορες αλλαγές. Η αστική τάξη πατάει, δένεται, τώρα εκείνη το θέμα έκανε το αυγό, την κοταϊκό το αυγό, με τον προοδευτικό φιλελευθερισμό, με την διαφώτιση εκείνης περιόδου, αν και ακόμα στον διαφωτισμό μέσα θα διαπιστώσετε διαφορετικά ρεύματα, τα οποία μπορεί να συμπίπτουν στην ανάγκη της σύγκρουσης με την απολιταρχία, αλλά έχουν πολύ διαφορετικές μεταξύ τους προελεύσεις και χαρακτηριστικά. Τέλος όμως, σε κάθε περίπτωση, έρχεται και δένεται αυτή η ανάγκη της κοινωνικής αλλαγής, λόγω αυτής αντιστοιχής που σας περιέγραψα, με τα διάφορα θεωρητικά ρεύματα μέσα από τον διαφωτισμό. Εδώ είναι και η αρχή, η βάση συγκρότησης της ορθόδοξης θεωρίας, που τι θέλει να μας πείσει τότε ως επαναστατικό ρεύμα, ως ιδιαιτέρος επαναστατικό και συγκρουσιακό ρεύμα. Θέλει να μας πείσει ότι, κοιτάξτε να δείτε, το οικονομικό γύγνεσθε έχει τους νόμους του, έχει τα όρατα χέρια του. Και αυτά τα όρατα χέρια, αυτή η αόρατη νόμι, εάν τους αφήσεις να εξελιχθούν, θα οδηγήσουν σε ισορροπείες. Και μάλιστα σε ισορροπείες που είναι οι κοινωνικά βέλτιστες. Άρα, λεσσεφέρο, λεσσεπασέ, αφήστε την αστική τάξη να λειτουργήσει ελεύθερα το που θα μεταφέρει τα κεφαλιά τους, που θα επενδύσει. Θα αγοράσει ή δεν θα αγοράσει, θα αγοράσει εμπορέματα, θα φέρει από την Κίνα με τάξη, θα φέρει από αλλού, ξέρω εγώ, μπαχαρικά. Αφήστε ελεύθερη τη διαργασία αυτή, γιατί είναι οι νόμοι της οικονομίας που θα οδηγήσουν στο κοινωνικό βέλτισμα. Και οι νόμοι της οικονομίας απαιτούν ελεύθερα δραστηροποιούμενους ανθρώπους. Δηλαδή, μια απελευθερωμένη αστική τάξη. Δηλαδή, περιορισμό της πολιτικής εξουσίας και της επιβολής της αλυστοκρατίας. Αυτό βέβαια, επειδή κάποιοι φωτισμένοι το είπαν, δεν πάνε να πει ότι άλλοι θα το αποδεχθούν. Και οπότε, η διαργασία αυτή, η αλλαγή αυτή, πάει συγκρουσιακά. Εκεί έχετε να παίξει ρόλο το πρωτογραφέρατο. Ποιόν ρόλο έχει να παίξει, του να υποστηρίξει την αλλαγή. Γιατί, γιατί δεν έχει τίποτα να χάσει και γιατί είναι σε πολύ δύσκολες συνθήκες και γιατί φυσιολογικά θα πάει ενάντια στην Αντουανέτα και στον όποιον ας πούμε περίεργο αριστοκράτη, αλλά θα πάει μαζί με τους εκείνη τη στιγμή ιστορικούς τους θυμάχους, την αστική τάξη. Αυτή η διαργασία παίρνει στην Δυτική Ευρώπη δύο διαφορετικές μορφές. Μια μορφή εντελώς συγκρουσιακή, αίμα, πόνο, συγκρούσεις, τη Γαλλική Επανάσταση και παίρνει και μια μορφή πιο ήρεμη, πιο ήπια, την αλλαγή στην Αγγλία. Στην Αγγλία η αλλαγή προκύπτει κυρίως μέσα από τη μεταξέλιξη των οικονομικών εδομένων και η αστική τάξη της Αγγλίας έρχεται στο προσκύνιο χωρίς να απαιτήσει τόσο πολύ την επαναστατική υποστήριξη του αγγλικού προλεπταριάτου, αλλά βρίσκοντας κάποια στιγμή να μόντως βιβέντι με την αριστοκρατική τάξη της Αγγλίας. Εξού και σήμερα οι αγγλοσάξωνες έχουν διατηρήσει πολλές από τις παλιές αριστοκρατικές δομές. Αντίθετα, στην ιπποντική Ευρώπη με επίκεντρο τη Γαλλία, είναι πολλά που κρύβονται από πίσω, αλλά τέλος πάντων ολουθειρανισμός και τα λοιπά. Στην κεντρική Ευρώπη με επίκεντρο τη Γαλλία έχουν μια σύγκρουση πιο βίαιη. Εκεί, η σύμπνια καταρχήν της αστικής τάξης με το προλεπταριά του, που θέλει τη ΜΑΖΑ από πίσω για να επιβάλλει την επαναστατικά, την κοινωνική αλλαγή, είναι πιο ευδιάκριτη. Όμως, επίσης, ευδιάκριτη σύντομα θα είναι και η μεταξύ τους σύγκρουση στην Παρισινή Κουμούνα. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, θέλω να καταλάβετε, να δείτε πώς υπάρχουν βαθύτερες υπόγειες κοινωνικής διεργασίας και δείτε πώς η σχολή σκέψης, η συγκεκριμένη, όπως αντίστοιχα μετά και η αιτερόδοξη σχολή σκέψης, έρχεται για να εκφράσει ακριβώς αυτά τα διαφορετικά, τα διαφοροπημένα συγκρόμενα κάποια πλευρά από τα συγκρόμενα κοινωνικά συμφέροντα. Και δεν είναι κακό. Δεν είναι αυτό απαξιωτικό για την θεωρία ή για την οικονομική, για την επιστημική, να το λες, είναι απλώς για να γνωρίσεις μιας πραγματικότητας. Μάλιστα, έχει πολλά προοδευτικά επιτεύματα μέσα από αυτό το πράγμα. Αλλά όμως δεν είναι υποκειμενική. Αυτή η ανάγκη να αποδειχθεί ότι η ελεύθερη λειτουργία της αγοράς, των νόμων της οικονομίας, οδηγεί σε καταστάσεις ισορροπίας και μάλιστα βέλτιστες, απέχει ή δεν απέχει από την πραγματικότητα. Δεν αξιολογούμε αυτό αυτή τη στιγμή. Αξιολογούμε, όμως, ότι είναι μια διαπίστοση που δεν ήρθε ως φαϊνή ιδέα σε κάποιους, αλλά προέκυψε μέσα από την ανάγκη τους να υποστηρίξουν συγκεκριμένες δυνάμεις που θέλουν την όρημη κοινωνική αλλαγή. Αντιστοίχως, βεβαίως, και η εξέλιξη, ξαναλέω, της αιτερόδοξης σκέψης, που όταν κάποια στιγμή σύντομα, αρκετά σύντομα, η ανισοδιανομή του ισοδήματος μεταξύ των πρότερων σημάχων, της φιλελεύθερης αστικής διανόησης και της επαναστατικής αστικής τάξης και του προλεπταριάτου, όταν αυτή η ανισοδιανομή του ισοδήματος κάποια στιγμή σύντομα φτάνει σε οριακά σημεία, εκεί αυτή την ανάγκη τότε έχει την εκφράση η αιτερόδοξη σκέψη. Έχει την εκφράση η αιτερόδοξη σκέψη, μόνο που, όπως διαπιστώνουμε σήμερα, η αστική κοινωνία, ο καπιταλισμός, έχει εμφανίσει μια μεγάλη δυνατότητα προσαρμοστικότητας. Βεβαίως, όμως, από την άλλη, οφείλει να πει κανείς ότι δεν τρέχει και τίποτα. Πέρασαν, ας πούμε, πόσα, κάποιες εκατοντάδες χρόνια, 200, 300, 250, αλλά, τέλος πάντων, δεν πέρασε σχεδόν μια χιλιατήριδα. Δηλαδή, μην υπεραξιολογούμε την δυνατότητα του ισθύματος να παραμείνει και να προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες, γιατί απλώς παρέμεινε ζωντανό 250 χρόνια. Όπως από την άλλη, όμως, μπορεί να το δει κανείς κι αλλιώς. Μπορεί να πει, ναι, αλλά στην παρούσα εποχή, και θα έχει δίκιο, η τεχνολογική εξέλιξη είναι 10 φορές ταχύτερη, 20 φορές ταχύτερη από τη τότε. Άρα, ο σχετικός χρόνος επιβίωσης είναι πολύ μεγαλύτερος. Αυτά, λοιπόν, έτσι για να έχουμε μια συνολική εικόνα. Με το που δομήται, όμως, αυτό είναι το ενδιαφέρον και μας ενδιαφέρει κυρίως εμάς εδώ, με το που δομήται η νέα κοινωνία, με το που αρχίζει να εμφανίζεται και εξελίσσεται, και μεταεξελίσσεται η νέα κοινωνική δομή, έχουμε αυτομάτως την ταυτόχρονη ανάπτυξη και των διεθνών οικονομικών σχέσεων. Μάλιστα, στο πλαίσιο ενός πολύ, καταρχήν, κλειστού τρόπου σκέψης, του μερκαντιλισμού, που θέλει την ανάπτυξη των σχέσεων στο εξωτερικό, τελείως προσπάθειες επιβολής σε άλλα κράτη και άντλησης υπεραξίας μέσα από τις εμπορικές σχέσεις, μέχρις ότου να φτάσουμε στην σύγχρονη διεθνή προσέγγιση των νεοκλασικών ορθόδοξων ερευμάτων και πολύ δε μάλλον του νεοφιλελευθερισμού. Βεβαίως, ο κοσμοπολιτισμός, η διάθεση δηλαδή να ανοίξει κανείς τα σύνορα, είτε στον τρόπο σκέψης, είτε στον τρόπο της οικονομικής συνεργασίας, έχει επίσης και αυτός πολλές διαφορετικές εκφάνσεις και ο κοσμοπολιτισμός των τεταρτοδιεθνιστών δεν έχει καμία σχέση, για παράδειγμα, με τον κοσμοπολιτισμό των νεοφιλελευθέρων. Αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές διαφορετικές σχολές σκέψης και πολλές διαφορετικές σχολές πολιτικής έκφρασης. Πάντως, με το που ξαναλέω, έχουμε την εμφάνιση, την συγκρότηση, εξ αρχής της αστικής κοινωνίας, αυτή την μεγάλη κοινωνική ανατροπή, η οποία συνετελέσε, επαναλαμβάνομαι, πολύ βίαιες σε κάποιες περιτώσεις επαναστατικές διεργασίες. Με το που έχουμε αυτό, ταυτόχρονα αρχίζει και ξαναεμφανίζεται στην ιστορία της ανθρωπότητας η τάση της διεθνοποίησης. Αυτό δε το εξηγούν οι δύο σχολές σκέψης, η ορθόδοξη και η ιτερόδοξη, με δύο διαφορετικούς τρόπους, ακριβώς γιατί είναι δύο διαφορετικές σχολές. Δηλαδή, το φαινόμενο της διεθνοποίησης, για μέν τους ορθόδοξους, σε εισαγωγικά, είναι προκύπτη γιατί η διεθνοποίηση κάνει καλό. Λίγο σχηματικά να τα λέμε τα πράγματα, να τα συγκρατήσουμε. Τι εννοούνε κάνει καλό. Η διεθνοποίηση, θα το δούμε από τα πρώτα υποδείγματα που θα ζητήσουμε, το υπόδειγμα του Ρικάρντο, ίσως να το έχετε δει, να το δούμε λίγο πιο αναλυτικά. Η διεθνοποίηση προκαλεί καταμερισμό εργασίας, ένα. Και γιατί ο καταμερισμός της εργασίας είναι καλό? Είναι καλό, γιατί φανταστείτε να κάναμε όλοι το ίδιο πράγμα. Δηλαδή, εγώ δεν πιάνω το φτιάρι να σκάψω, πιάνω το μαρκαδόρο να γράψω, δεν παίζω θέατρο, δεν ράβω παπούτσια. Αυτή η εξειδίκευση, ο καταμερισμός της εργασίας σε ατομικό επίπεδο, προκαλεί Adam Smith. Προκαλεί αύξηση του παραγόμενου πλούτου. Λογικό, έτσι, γιατί θα χάναμε χρόνο, θα χάναμε χρόνο. Εαντιστίχως, ο διεθνής καταμερισμός της εργασίας προκαλεί επίσης αύξηση του πλούτου, του παγκόσμιου πλούτου. Έτσι, δεν μπορούμε εμείς να σκάβουμε χιλιόμετρα για να βρούμε πετρέλαιο, οι άλλοι το έχουν, ας πούμε, στα 30 μέτρα. Εντάξει, άρα λοιπόν, ναι, καταμερισμός εργασίας πρώτον, που γι' αυτό το λόγο η διεθνοποίηση είναι κάτι καλό. Δεύτερον, ενίσχυση του ανταγωνισμού, ενίσχυση του ανταγωνισμού. Δηλαδή, βγαίνεις έξω στην αγορά και ανταγωνίζεσαι με άλλους κατασκευαστές, με άλλους παραγωγούς, με άλλους παρόχους, έτσι, προσφέροντες και άρα έτσι αναγκάζεσαι και εσύ να αυελτιώσεις το προϊόν σου, να ρίξεις την τιμή. Επεκτείνεται, εντύνεται ο ανταγωνισμός, βελτιώνεται το αποτέλεσμα, μειώνεται η τιμή. Νεοκλασική σκέψη όμως, έτσι, Ορθόδοξη. Τρίτο στοιχείο, αυτό είναι πιο καινούργιο στην Ορθόδοξη σκέψη, η επικυλωμορφία, η επικυλότητα, η επικυλία των προϊόντων που παρέχονται. Δηλαδή, δεν θα φάω μόνο το ψωμί που έχει συνηθίσει η ντόπια παραγωγή να μου προσφέρει, θα μπορώ να εισάγω και άλλα προϊόντα, θα μπορώ να εισάγω και άλλα τυριά και άλλα κρασιά και άλλα λάδια και άλλα ρούχα. Η επικυλία, πότε αισθάνεστε, αυτό θα το δούμε πολύ έντονα σε ένα υπόδειγμα ατελούς ανταγωνισμού, θα το ζητήσουμε στο δεύτερο μισό, θα το ξαναζητήσουμε τότε, αλλά πείτε μου, εσείς έχετε μια επιλογή. Μάλλον, όχι επιλογή, τη μια μέρα πάτε το ένα βράδυ πάτε σε μια πειραρία που έχει μόνο δύο είδη πείρας, πολύ καλά, αλλά μόνο δύο είδη πείρας, έτσι, και ένα μόνο. Το κάνουμε ακόμα πιο πολύ καλή πείρα, ιδιαίτερη, με ιδιαίτερες χαρακτηριστικά, γέμισμα, οσμή, και πίνετε δέκα ποτήρια πείρας, έτσι, και την άλλη μέρα, αφού έχετε πάει πολλές φορές στην τοαλέτα, λοιπόν, πάτε στην άλλη, στην άλλη πειραρία που δεν έχει ένα, έχει δέκα διαφορετικά είδη, και πίνετε από ένα ποτήρι από κάθε μία. Πού θα είναι η ευημερία σας μεγαλύτερη? Στη δεύτερη περίπτωση. Γιατί ο άνθρωπος δεν θέλει απλά, θέλει και το εύρος της κατανάλωσης, το εύρος της ποικιλίας. Τι λέμε, μακαρόνια κάθε μέρα, έτσι, όσο και να σου αρέσουν κάποιες να τα βαρεθείς, ωραία. Αυτό ακριβώς το στοιχείο, λοιπόν, ενισχύεται μέσα από τη διεθνοποίηση, της διαφοροποίησης, του τρόμου τον οποίο καλεί τον διανάγκες, άρα της ενίσχυσης ευημερίας. Όλα αυτά μας λένε γιατί η διεθνοποίηση κάνει καλό. Και επειδή η διεθνοποίηση κάνει καλό, μάλλον αυτή η νόμη της αγοράς, η αόρατη νόμη της ελεύθερης αγοράς, που ως διαμαγίας, όχι ακριβώς, το εξηγούνε πως, μας οδηγούν αυτομάτως, ή το θέλουμε ή το θέλουμε, σε καταστάσεις ισορροπίας που είναι βέλτιστες, έτσι, λοιπόν, μας οδηγούν αυτομάτως στο σταδιακό άνοιγμα των οικονομιών, ενίσχυση των διεθνών οικονομικών σχέσεων, την διεθνοποίηση και τον καταμερισμό της εργασίας. Είναι μια κατάληξη των ίδιων των νόμων λειτουργίας του συστήματος, που ως γνωστό, οδηγούν σε ισορροπίας και σε βελτιστοποίηση, σε συνεχή βελτιστοποίηση, ή συνεχή βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης της ευημερίας. Αυτή είναι η ορθόδοξη εξήγηση γιατί έχουμε διεθνοποίηση. Δείτε τώρα πόσο διαφορετική είναι η ετερόδοξη. Οι φίλοι μας οι ετερόδοξοι, οι οποίοι θα διαμαρτυρηθούν γιατί τους λέμε τώρα εμείς μεταξύ μας για σένα, ούμαστε ετερόδοξους, έτσι, λένε το εξής. Δεν ξέρω αν κάνει καλό ή όχι, ξέρω όμως ότι είναι αναγκαία. Ποια είναι η διεθνοποίηση? Είναι αναγκαία. Δεν είναι ότι κάνει καλό, είναι αναγκαία, είναι απαραίτητη. Γιατί είναι απαραίτητη? Κι αυτοί τώρα με νόμους θα λειτουργήσουν, αλλά με άλλους νόμους και για να φτάσουν σε άλλο αποτέλεσμα. Δεν θα φτάσουν στο αποτέλεσμα ότι μία νέα διεθνής ισορροπία δημιουργείται και η βελτιστοποίηση. Θα φτάσουν σε άλλο αποτέλεσμα. Όχι, οι νόμοι ειδικοί μας λένε ότι δημιουργούνται πλέον διεθνείς ανισορροπίες, ότι μεταφέρεται η εσωτερική ανισορροπία σε διεθνές επίπεδο και μεγαλύτερες συγκρούσεις κλπ. Δείτε πώς. Τι λένε. Λένε ότι η βασική νόμη κίνησης του συστήματος είναι η νόμη, ειδικότερα σε περιόδους κρίσεως, είναι η νόμη της υπερπροσφοράς και κεφαλαίου της υπερπαραγωγής προϊόντων. Δηλαδή, όπως εξελίσσεται, ποιο είναι το βασικό κύνδρο του καπιταλισμού, της ελεύθερης οικονομίας, η επίτευξη κέρδους, η μεγιστοποίηση του κέρδους. Λένε μάλιστα κάτι διαφορετικό. Αναγκαζόμαστε να μπούμε σε λεπτομέρειες. Λένε ότι ο ανταγωνισμός δεν είναι παθητικός. Θα το δούμε και στα υποδείγματα που θα κάνουμε. Είναι ενεργητικός. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα ανταγωνισμών διαφορετικού επίπεδου. Που είναι μεγαλύτερος ο ανταγωνισμός μεταξύ δύο ελεφάντων ή χιλίων μυρμηγιών. Που είναι μεγαλύτερος. Τι άλλο πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη εκτός από την έκταση του ανταγωνισμού και την ένταση. Λένε λοιπόν ότι το να μένουμε μόνο στην έκταση του ανταγωνισμού, θεωρώντας, τι λέμε στον τέλειο του ανταγωνισμού, παίρνω εγώ την τιμή, όποια μου δίνει να αγοράει γιατί είμαι μικρός, και βάσει αυτής ανταγωνισμού επιλέγω την καλύτερη δυνατή επιλογή για μένα και τα λοιπά. Και πορεύεται η ιστορία. Λένε ότι ο ανταγωνισμός εδώ είναι επιθετικός, ενεργητικός. Δηλαδή, δεν επιδιώκουν μόνο οι ανταγωνιζόμενοι την μεγιστοποίηση των κερδών τους, επιδιώκουν κάτι άλλο, την μεγιστοποίηση των κερδών τους, έναντι των κερδών των υπολοίπων. Έχετε παίξει μονόπολη? Ποιος είναι ο στόχος σας? Πώς? Άμπραβο. Ο στόχος σας είναι να φαληρήσουν οι άλλοι, δεν να μεγιστοποίησετε το κερδό σας. Δεν θα κάτσε να μετρήσετε τι έχω στην τσέπη, τι έχεις εσύ. Ο στόχος σας είναι να φαληρήσουν οι άλλοι. Κι ας έχεις δέκα δολάρια. Γιατί? Γιατί αν δεν φαληρήσουν οι άλλοι, θα φαληρήσεις εσύ. Αυτή είναι η ιδιαιτερότητα που βλέπουν οι ετερόδοξοι. Και λένε λοιπόν, ωραία, ποιο είναι το κύντρο, μεγιστοποίηση κερδών είναι των άλλων, άρα συνεχίσαι ανταγωνισμός των μεγάλων κεφαλαίων, και όταν μαλώνουν τα βουβάλια, την πατάνε τα βατράχια. Αυτό δηλαδή έχει σαν αποτέλεσμα, συνεχώς ο ανταγωνισμός, αυτός μεταξύ των κεφαλαίων επιθετικός, έχει συνεχώς σαν αποτέλεσμα την μίωση, την σχετική μίωση, όχι την απολυτή, την σχετική, της αμοιβής της εργασίας. Και επειδή μειώνεται η αμοιβή της εργασίας, τι δημιουργείται μεγάλη ανισότητα. Και επειδή δημιουργείται μεγάλη ανισότητα, ποιο είναι το πρόβλημα, τώρα δεν έχουμε πελάτες. Γιατί εν τέλει, τα προϊόντα που παράγουμε θα τα πουλήσουμε στο σύνολο της κοινωνίας, που όσο επί το πλείστον δεν είναι οι εργοδότες, είναι οι εργαζομένοι. Αυτό λοιπόν το πρόβλημα είναι οι φυσικοενδογενείς νόμοι, που οδηγούν την αστική ελεύθερη οικονομία, τον καπιταλισμό, σε περιόδους κρίσεως. Ότι δηλαδή, σταδιακά, οι συσορευμένες μέσα από τη λειτουργία του συστήματος ανισότητες, θα κουμπώσουν, θα οδηγήσουν σε κρίσεις, όπως είδα πιο μπροστά, υπερπαραγωγής. Θα παράγονται περισσότερα από αυτά που όχι η οικονομία χρειάζεται, που η οικονομία μπορεί να απορροφήσει λόγω της ανισοκατανομής του ισοδήματος. Και ταυτόχρονα το άλλο, θα υπερπροσφέρονται κεφάλαια. Δεν θα βρίσκουν τα κεφάλαια διέξοδο επένδυσης. Αυτά τα δύο, γι' αυτό σας είπα ότι είναι κλεμένες οι απόψεις του Καίνης, όχι ακριβώς κλεμένες, είμαι άδικος, είναι συναρτώμενες με αυτό, αυτά τα δύο είναι υπό μία έννοια η αντιστοίχηση των παγίδων ρευστότητας και επενδύσεων του Καίνης. Και ποιο είναι το πρόβλημα, ποιες είναι οι διέξοδοι ενός συστήματος, όταν φτάσει λοιπόν σε αυτή την κατάσταση, όταν οι πελάτες στο εσωτερικό του δεν αγοράζουν, γιατί δεν έχουν σε τσέπη χρήμα, ή όταν δεν μπορούν να επενδύσουν τα κεφάλαιά τους, γιατί κανείς δεν επενδύει όσο και να πέσουν τα επιτόκια, όταν ξέρει ότι δεν θα πουλήσει πουθενά τα προϊόντα του. Λέμε, προσέξτε, στην νεοκλασική προσέγγιση, στην Ορθόδοξη, ποιο είναι το κύνδρο των επενδύσεων, ποιο είναι αυτός ο μηχανισμός που διαμορφώνει το κόστος ευκαιρίας των επενδύσεων, ποιο είναι το επιτόκιο. Ωραία, ναι, άρα λέει, άμα πέσει το επιτόκιο, θα αυξηθούν οι επενδύσεις, έτσι δεν λέει. Σύμφωνει, αλλά όμως με μια βασική προϋπόθεση, ότι εσύ προσδοκάς, εστοριακά, ότι θα βρεις κόσμο να πουλήσεις. Εάν δεν βρεις κόσμο να πουλήσεις και χάρισμα να στα δίνουνε, δεν θα τα μετατρέψεις σε μέσα παραγωγής, εντάξει. Λέει λοιπόν, κουμπώνει το σύστημα, υπερπροσφορά κεφαλαίων, υπερπαραγωγή προϊόντων, με τη διαδικασία που σας ανέφερα, ποιά είναι η διέξοδος? Βεβαίως, αυτό θα ήταν μια διέξοδος, αλλά όμως κανείς δεν το θέλει, έτσι, ή τέλος πάντων δεν συμφωνούμε. Θα ήταν μια διέξοδος, σωστά. Αλλά ποιά άλλη διέξοδο έχεις, να εξάγεις τα προϊόντα που δεν τα πουλάς στο εσωτερικό σου και να εξάγεις τα κεφάλαια που δεν επενδύονται στο εσωτερικό σου. Έξω και λένε ότι η διεθνοποίηση είναι αναγκαία. Τότε την πάτησες. Τότε θα πρέπει να δεις άλλες διεξόδους. Ποιες είναι οι διέξοδοι βάσει της ετερόδοξης προσέγγισης για το σύστημα σε τέτοιες συνεχείς. Ένα είναι η γεωγραφική επέκταση. Λέγε. Θα τα κάψεις. Ναι. Αυτό που λες, συνάδελφε, είναι πολύ σωστό. Να την βάλουμε τελευταία, όμως, γιατί είναι πιο βίαιη η διέξοδος του συστήματος. Είναι αυτό που λέμε η ανακουφιστική αυτοκαταστροφή των μέσων παραγωγής. Είναι ο πόλεμος. Η σύγκρουση κάποια στιγμή γίνεται τόσο μεγάλη που δημιουργούνται αυτές οι αυτοκαταστροφικές τάσεις για να ξαναδομηθεί εξ αρχής μετά η διέξοδος για τις επενδύσεις. Δεν είναι σωστό να φανταστούμε ότι, όπως και πιο πρώτα είπα, οι αυτοκτονικοί που συσκέπτεται και λένε, τι να κάνουμε τώρα για να ξεπράσουμε την κρίση, δηλαδή οι δυσσυδημοκοινικές προσεγγίσεις δεν βοηθούν και λένε, αχ, θα κάνουμε έναν πόλεμο για να... όχι, όχι έτσι, αλλά όμως η ίδια η τάση της κρίσεως οδηγεί σε αυτό φυσιολογικά. Βεβαίως, βεβαίως, αλλά δημιουργούνται, δημιουργούνται, δημιουργούνται, αλλά ως απόρεια των συγκρούσεων, όχι ως επαιδίωξη μιας... τώρα με οδηγείται και σε μια ζήτηση για τον αφιλευθερισμό, που δεν θα την κάνουμε σήμερα όμως. Πάμε τώρα να δούμε τις άλλες διεξόδους. Η άλλη διέξοδος είναι η πιστωτική επέκταση, αντί να επεκταθείς στον χρόνο, δηλαδή δεν μπορώ να πουλήσω τα προϊόντα μου στο εσωτερικό, τώρα τι μπορώ να κάνω, μπορώ να το πουλήσω στο εξωτερικό. Ούτε αυτό μπορώ, μπράβο, που μπορώ να τα πουλήσω στο μέλλον. Και ποιος θα με πληρώσει το μέλλον. Δηλαδή, οι τράπεζες θα δώσουν δάνεια στους πολίτες σήμερα, να αγοράσουν αυτοκίνητα, που δεν μπορούν με τα δικά τους λεφτά, ή θα δώσουν δάνεια, κρατική πιστωτική επέκταση, στον κράτος να χτίσει νοσοκομεία, που δεν μπορεί με τις σημερινές συσπράξεις από τους φόρους, και αυτά θα τα ξεπληρώσεις στο μέλλον. Αυτή είναι η πιστωτική επέκταση. Και αυτή έχει τα όρια της, όμως. Και τα όρια αυτής, μερικώς τα βιώνουμε σήμερα. Έτσι, σαν αστικές κοινωνίες. Η τρίτη δυνατότητα, είναι αν θέλετε η πιο ελπιδοφόρα, είναι αυτή της τεχνολογικής επανάστασης. Ή εγένει και της κοινωνικής επανάστασης, αλλά της τεχνολογικής. Αν αλλάζει η επιστημονική βάση και η τεχνολογική μετεξέληξή της, σε τέτοιο βαθμό που δημιουργεί νέους κλάδους, νέες ανάγκες επένδυσης, νέες κατευθύσεις, νέα προϊόντα, νέες διαδικασίες φωτοβολταϊκά, γιατί το άλλο τρόπος ανάκτησης ενέργειας δεν είναι σωστός, αλλάζει η μορφή της λειτουργίας της κοινωνίας και της οικονομίας, μάλλον προς το καλύτερο, και ως εκ τούτου δημιουργούνται νέες διέξοδοι επένδυσης. Μια φορά άλλη που θα κάνουμε τη συζήτηση, ο νεφλελευθερισμός, είναι η απάντηση του συστήματος σε μια φάση που οι τρεις φυσιολογικές διέξοδοι, δεδομένεις μιας προκύπτουσας φυσιολογικά κρίσης, όπως προανέφερα, υπερπαραγωγής προόνων, υπερπροσφόρας κεφαλαίου, είναι η φάση όπου οι τρεις φυσιολογικές διέξοδοι έχουν κουμπώσει, ούτε γεωγραφική, ούτε επιστοτική, ούτε τεχνολογική θέλουμε, γιατί μια άλλη φορά, κατά τη δική μου προσωπική άποψη πάντα, και γι' αυτό οδηγείται ο νεφλελευθερισμός, κατά τη δική μου προσωπική άποψη, σε μία τακτική οικειοθελούς, προσεγμένης όμως ανακουφιστικής αυτοκαταστροφής. Όχι μέσα, προφανώς, από πολεμικές συγκρούσεις, δεν το θέλει κανείς αυτό, αλλά μέσα από κοινωνικές διαργασίες και αλλαγές που κάποιους προβληματίζουν. Εδώ μου δίνεται ευκαιρία να πω το εξής. Ακριβώς επειδή η κοινωνικο-εκονομική θεώρηση, οι ανθρωπιστικές επιστήμες, έχουν έναν πολύ μεγαλύτερο βαθμό υποτιμενικότητας, γι' αυτό ακριβώς είναι φυσικό και επόμενο κι ο καθένας που ασχολείται με αυτές, αυτά που λέει, να ενέχουν ένα βαθμό υποκειμενικότητας. Και γι' αυτό ακριβώς έχω αυτή τη δυνατότητα να μιλώ κατά αυτόν τον τρόπο, κι εσείς όμως στην υποχρέωση να μην πίθεστε σόνι και καλά από ότι λέω εγώ. Αλλά να αντιλαμβάνεστε τι λέω και το επόμενο είναι δικό σας. Εντάξει. Λοιπόν, διεθνοποίηση λοιπόν, να είναι δύο διαφορετικές προσεγγίσεις. Τέλος πάντων όμως, όποια και είναι η προσέγγιση της εξήγησής της, είναι μια πραγματικότητα ότι η διεθνοποίηση των οικονομικών σχέσεων είναι εδώ και συνεχώς εντύνεται, συνεχώς εξελίσσεται. Για να περιγράψουμε λίγο το φαινόμενο αυτό, το φαινόμενο δηλαδή της διεθνοποίησης ή το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, απλά επειδή αυτό είναι φορτισμένο και με έννοιες που συνάνδρουν με τον σημερινό δημόσιο διάλογο και τον πολιτικό λόγο, να το αποφεύγαμε. Κατάλαβε, δεν είναι τίποτα διαφορετικό. Η διεθνοποίηση έχει κατά βάσην τρεις διαφορετικές διαστάσεις. Έχει την πολιτική, την κοινωνική και την οικονομική. Κατά τη γνώμη μας, ως οικονομολόγοι τώρα, θεωρούμε ότι πρωτεύοντα ρόλο έχει αυτή. Προηγείται αυτή και ακολουθούν οι άλλες. Το γιατί προηγείται μπορούμε να διαφωνήσουμε. Προηγείται γιατί είναι καλή ή προηγείται γιατί είναι αναγκαία. Αλλά πάντως θεωρούμε, έτσι για να μην αδικούμε άλλες κατευθύσεις, ότι προηγείται αυτή. Δηλαδή, τι είναι καταρχήν η οικονομική παγκοσμιοποίηση. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση είναι τα εξής δύο πράγματα. Είναι η ανταλλαγή εμπορευμάτων, η διεθνής κινητικότητα εμπορευμάτων και στην άλλη είναι η διεθνής κινητικότητα συντελεστών παραγωγής. Αυτά τα δύο πράγματα είναι η οικονομική παγκοσμιοποίηση ή η οικονομική διεθνοποίηση. Δηλαδή, το ότι μπορούμε να αγοράσουμε από το εξωτερικό φρούτα, τρόφιμα, μηχανήματα, ιδέες ή οτιδήποτε άλλο, ή δυστυχώς και ανθρώπους, τεράστιο πρόβλημα της σύγχρονης κοινωνίας, το τραφικίνγκ. Ή, από την άλλη, ότι μπορούν να κινηθούν από περιοχή σε περιοχή, με μεγαλύτερη ευκολία και ένταση, συντελεστές παραγωγής, κεφάλαια και άνθρωποι. Αυτή είναι η οικονομική διεθνοποίηση. Όσο πιο πολύ ενισχύονται αυτά τα δύο φαινόμενα, ενισχύεται η οικονομική διεθνοποίηση. Τώρα, η κοινωνική διεθνοποίηση τι είναι? Η κοινωνική διεθνοποίηση είναι ότι τα χαρακτηριστικά των κοινωνιών, των συμπεριφορών, σε μικροκοινωνικό ή μακροκοινωνικό επίπεδο προσωμιώνουν. Δημιουργούνται κοινά χαρακτηριστικά, κοινοί κώδικες επικοινωνίας, γλώσσες. Επικρατούν σε μια άλλη εποχή διεθνοποίησης, έτσι, επί των ελληνιστικών χρόνων στο τότε γνωστό δυτικό κόσμο, γιατί ήταν κι άλλοι, υπήρχε κι άλλος γνωστός κόσμος. Εκεί, η κοινή γλώσσα, η κοινή διαδικασία επικοινωνίας ήταν άλλη. Ωραία. Ή ότι ταυτίζονται τα στερεότυπά μας ή μορφές των κοινωνιών. Η μικρή οικογένεια είναι μία μορφή κοινωνικής δόμησης, που αναπαράγεται όλα και περισσότερο σε πολλά μέρη του πλανήτη, όπου μέχρι πρώτον δεν υπήρχε αυτός ο τρόπος δόμησης στην Ελλάδα. Προπολενικά δεν ήταν αυτό το χαρακτηριστικό της κοινωνικής δόμησης από τη βάση. Ωραία. Η μικρή οικογένεια. Ο τρόπος που ντυνόμαστε. Η μουσική που ακούμε. Σε πολιτισμικό επίπεδο ο τρόπος έκφρασης. Ωραία. Και βεβαίως η πολιτική διεθνοποίηση. Τι είναι η πολιτική διεθνοποίηση? Είναι η διεργασία όπου οι φορείς και οι διαδικασίες επιβολής της εξουσίας μεταφέρονται από το τοπικό ή εθνικό επίπεδο σε ένα διεθνές. Διεθνής φορείς. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου. Παγκόσμια Τράπεζα. Το Διεθνές Νομισμίδεκτο Ταμείο. Ο ΟΗΕ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση. Πάνε σε άλλο επίπεδο οι δομές μέσα από τις οποίες διαμορφώνεται η πολιτική εξουσία. Έτσι και επιβάλλεται η πολιτική εξουσία. Ωραία. Διεθνή δικαιώματα. Τα ανθρώπινα δικαιώματα. Χάρτες ανθρωπινων δικαιωμάτων ή εξωρωγό. Ο ILO. Ο Διεθνής Φορέας Οργανισμός Εργασίας. Ο Διεθνές Γραφείου Εργασίας. Η UNESCO, ξέρω εγώ, ή τι άλλο μπορεί να φανταστείτε. Μέρος, σκέλος του ΟΗΕ. Ωραία. Εμείς λέμε όμως ότι αυτά ακολουθούν αυτό. Ίσως να είμαστε λίγο υπερβολικοί. Να υπάρχουν άλλες φάσεις στην εξέλιξη της ανθρώπινης θεωρίας που ήταν και διαφορετικά. Αλλά τουλάχιστον εκεί μπορούμε να επιμείνουμε ότι στην παρούσα φάση της διεθνοποίησης, μετά την επικράτηση της αστικής ελεύθερης οικονομίας, η διεθνοποίηση εξελίσσεται πρωτίστως στο οικονομικό γύγνεσθε, μετά στο κοινωνικό και στο πολιτικό. Και για ποιους λόγους, είπαμε. Εδώ μπορούμε να διαφωνήσουμε. Εμείς θα ασχοληθούμε λοιπόν με αυτά. Με αυτά. Και επειδή θα ασχοληθούμε με αυτά, έτσι θα σας κουράσω λίγο, θα πάμε κατευθείαν όμως σε λίξη, να μην κάνουμε αλλοδιάλειμμα, επειδή θα ασχοληθούμε με αυτά, θέλω λίγο να τεστάρουμε τις γνώσεις μας ως οικονομολόγησης και να μην τις έχετε δικαιολογίστε. Οι υπόλοιποι δικαιολογούμαστε πάλι, αλλά τέλος πάντων θα πρέπει να προσέξουμε λίγο περισσότερο από τώρα. Τι είναι εμπόρευμα? Τι είναι εμπόρευμα? Είπαμε, οι διεθνείς κινητικότητες των εμπορευμάτων. Τι είναι εμπόρευμα λοιπόν? Ας το διεθνές. Μόνο το εμπόρευμα. Τελικό προϊόν... Ναι. Ωραία. Το τελικό προϊόν μιας παραδοκής διαδικασίας, διαργασίας. Τελικό προϊόν μιας παραδοκής διαδικασίας είναι η νοικιπεδία. Δεν είναι, βέβαια... εντάξει, θα μου πείτε ότι... Α, αφήστε το. Τελικό προϊόν μιας παραδοκής διαδικασίας είναι η πίτα της γιαγιά σας. Είναι εμπόρευμα. Μπράβο. Μπράβο. Δεν μπουλιέται. Αυτό είναι ακριβώς. Δεν αντικείμενο... Δεν τιμολογείτε, θα φτάσουμε... Είναι το δευτερεύον. Το πρωτεύον δεν μπορεί να γίνει αντικείμενος συναλλαγής. Εμπορεύματα είναι τα οικονομικά αγαθά που γίνονται αντικείμενος συναλλαγής. Ή ανταλλαγής καλύτερα. Δείτε τώρα, τι είναι οικονομικό αγαθό, αφού είπαμε ότι είναι οικονομικά αγαθά τα εμπορεύματα. Τι είναι οικονομικό αγαθό, πώς θα μπορούσε να οριστεί το οικονομικό αγαθό. Τι είναι οικονομικό αγαθό. Αυτό είναι οικονομικό αγαθό... λέγε. Αυτό είναι οικονομικό αγαθό, πώς θα μπορούσε να οριστεί το οικονομικό αγαθό. Σωστή είναι η προσέγγιση που λες, σωστή είναι ο ορισμός που βάζεις, αλλά όμως είναι μιας προσέγγισης. Πρόσεξε να σου πω. Αυτό για το δεύτερο ότι έχουν αισθενότητα να το συζητήσουμε. Για το πρώτο είναι χαρακτηριστικό των εμπορευμάτων. Έχουν μια τιμή. Τιμή έχουν τα εμπορεύματα. Δηλαδή είναι μια υποενότητα των οικονομικών αγαθών που μπορεί να τύχει ανταλλαγή. Για αυτό έχουν τιμή. Προσέξτε. Οικονομικό αγαθό είναι οτιδήποτε, οτιδήποτε έχει αξία χρήσης. Οτιδήποτε δηλαδή είναι χρήσιμο. Μα οτιδήποτε. Είτε είναι σε... εδώ βέβαια κάποιοι θα διαφωνήσουν. Όχι αυτό είναι αγαθό. Όχι είναι οικονομικό αγαθό. Οικονομικό αγαθό γιατί δεν υπάρχει κατά την προσωπική μου κυαλονόνα ούψη. Άλλος λόγος να προσδορίσεις κάτι οτι είναι οικονομικό αγαθό. Να έχει αξία χρήσης. Κάτι που είναι εν γένει αγαθό μπορεί και να μην έχει αξία χρήσης. Αλλά είναι αγαθό. Όχι. Ναι εντάξει τώρα ξεφεύγουν πολύ. Αλλά η πίστη. Όχι. Αγαθό μπορεί να είναι. Εσύ το έχεις, εγώ μην το έχω. Ή μπορεί η διάθεση να συνεισφέρουμε αγάπη. Έτσι. Εκεί είναι λίγο δύσκολα τα πράγματα. Ας δεχθούμε πάντως ας το αφήσουμε αυτό παραμέρος. Στην διάκριση μεταξύ αγαθού και οικονομικού αγαθού. Οικονομικό αγαθό είναι ό,τι έχει αξία χρήσης. Ποια είναι η αξία χρήσης αυτού εδώ? Μπράβο. Σωστά ρώτησα. Ποια είναι, όχι πόση είναι. Ε, τότε είναι αυτά τα πρώτα πριν. Αξία χρήση της πίστης. Έχουν αυτά. Έχουνε. Ωραία. Τότε μας οδηγείς στην άλλη άποψη που λέει ότι δεν υπάρχει διάκριση αγαθών και οικονομικών αγαθών είναι ένα και το αυτό. Αγαθά είναι όλα. Μπορώ να το δεχθώ. Αλλά πάντως αγαθά είναι ότι έχουν, οι οικονομικά αγαθά θα το προσέτω εγώ, αλλά είμαι λίγο έτσι χοντροκέφαλος, είναι ότι έχει αξία χρήσης. Σωστά. Μένουμε σε αυτό, έτσι. Αξία χρήσης. Όλα τα οικονομικά αγαθά έχουν αξία χρήσης. Τα εμπορεύματα έχουν και κάτι άλλο. Αυτό που είπες στην άλλη φορά. Έχουν ανταλλακτική αξία κι εσύ. Γιατί έχουν ανταλλακτική αξία, γιατί γίνονται αντικείμενο ανταλλαγής. Ποια είναι η ανταλλακτική τους αξία ή τιμή τους. Η αξία χρήσης είναι ποιοτικής διάστασης, η ανταλλακτική αξία είναι ποσοτικής διάστασης. Ωραία. Είναι λοιπόν η ανταλλακτική τους αξία. Αυτά είναι τα εμπορεύματα. Τα αγαθά που έχουν ανταλλακτική αξία. Τα οικονομικά αγαθά που εκτός από οικονομικά αξία χρήσης έχουν και ανταλλακτική αξία. Λοιπόν, πάμε τώρα στο επόμενο. Συντελεστές παραγωγής. Προσέξτε, συντελεστές παραγωγής, όχι παραγωγικοί συντελεστές. Το κάνουμε όλοι αυτό το λάθος στην καθομιλουμένη, έτσι. Αλλά πρέπει να το διατυπώσουμε ότι είναι λάθος, η έκφραση. Παραγωγικός συντελεστής, κάποιος που είναι παραγωγικός, όχι που συντελεί. Αυτό που θέλουμε να πούμε εμείς είναι κάτι άλλο. Είναι παράγοντες που συντελούν παραγωγή. Συντελούν παραγωγή. Ποιοι είναι αυτοί οι παράγοντες που συντελούν παραγωγή? Οι βασικοί. Και πάλι, εργασία και γη. Και γη. Η γη δεν μπορεί να μετακινηθεί βεβαίως. Μάλλον κινείται η αλλαγή από τον εαυτό της. Δεν υπάρχει διεθνή κινητικότητα με αυτήν που βάζουμε εδώ. Άρα όταν λέμε για διεθνή κινητικότητα συντελεστών παραγωγής, τι εννοούμε? Το πούμε πιο μπροστά. Τη μετακίνηση κεφαλαίων και ανθρώπων. Ανθρωπινου δυναμικού εργασίας. Ωραία. Αν κάνουμε εργασία, θα μπορούσαμε να μετακινηθείς και να εγκατασταθείς κάπου. Παλαιμόντως καλή. Δηλαδή να κάνουμε και τη γη να μπορέσουμε διεθνή συντελεστή. Παλαιμόντως να μπορώ εγώ να πάω σε ένα μέρος όπου έχει πετρέλο. Δεν θα μπορούσε να γίνει έτσι η γη. Δεν διεθνοποιείς τη γη. Δεν αλλάζει στην κινητικότητα της. Δεν αλλάζει στον χώρο στο οποίο βρίσκεται αυτός ο συντελεστής παραγωγής. Ενισχύει στην κινητικότητα των άλλων συντελεστών παραγωγής που συντελούν μαζί με αυτήν την παραγωγή. Έτσι. Προσέξτε. Υπάρχει μια βασική διαφορά όμως. Η οποία πάλι, εξαρτάται από ποια προσέγγιση, το βλέπει κανείς. Από την ορθόδοξη σχέψη μάλλον θα το αρνούνταν. Από την τερόδοξη θα το υποστηρίξανε. Η βασική διαφορά είναι η εξής, ότι είναι δύο οι πραγματικοί συντελεστές παραγωγής και είναι και ένας ψεύδος συντελεστής παραγωγής, το κεφάλαιο. Γιατί? Που βασίζεται, πού εδράζεται αυτή η άποψη. Στο ότι οι συντελεστές παραγωγής πρέπει να τελούν παραγωγή. Δηλαδή θα μπορούσαν και μόνοι τους να τελέσουν παραγωγή. Η γη μπορεί και μόνοι τους να τελέσει παραγωγή. Βγαίνει στο δάσος, κόβεις μούρα, τα τρως, χαριστιέσαι, μανιτάρια, τελεί και από μόνοι τους παραγωγή. Θυράματα, μεταλλεύματα. Ο άνθρωπος τελεί επίσης, η εργασία τελεί παραγωγή από μόνοι τους. Ωραία. Και βέβαια συντελεί κιόλας με όλα τα υπόλοιπα. Το κεφάλαιο από μόνο του δεν τελεί παραγωγή, μάλιστα με αυτήν την έννοια δεν είναι συντελεστής παραγωγής. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι άχρηστο. Προσοχή. Σημαίνει όμως ότι έχει έναν ιδιαίτερο ρόλο. Δεν συντελεί, αλλά τι κάνει. Διευκολύνει, αυξάνει την παραγωγικότητα των συντελεστών παραγωγής, των βασικών συντελεστών παραγωγής, της γης και της εργασίας. Αν βάλεις κάπου μόνο του ένα τρακτέρ, δεν θα τελέσει παραγωγή. Ή επίσης, εάν πάρεις από το λογαριασμό σου χίλια ευρώ και τα αφήσεις πάνω στο χωράφι, δεν θα φυτρώσει τίποτα. Δεν είναι με αυτήν την έννοια. Αυτό έχει σημασία, μεγάλη. Αλλά εγώ θέλω να μείνουμε καταρχήν σε αυτά τα θεωρητικά και να πούμε τώρα και το εξής, γιατί μια που θα μιλήσουμε για την κινητικότητα του κεφαλαίου. Πώς κινείται το κεφάλαιο, αλήθεια. Πώς κινείται. Δηλαδή φεύγει, ας πούμε, το μηχάνημα από εδώ και πάει στην Κίνα για να παράξει. Όχι. Έτσι, πώς κινείται το κεφάλαιο. Μπράβο. Τι είναι το χρήμα. Μέσω ανταλλαγής. Ωραία. Και, άρα, όταν λέμε μέσω του χρήματος, τι εννοούμε, πώς το αντιλαμβάνεστε αυτό. Θα σας βοηθήσει το εξής. Το κεφάλαιο, θα μας είναι χρήσιμο αυτό για μετά και για άλλα, έχει τρεις βασικές υποστάσεις. Είναι τρειςυπόστατο. Ωραία. Λοιπόν, ποιες είναι αυτές οι τρεις βασικές τους υποστάσεις. Παραγωγικό, εμπορικό και χρηματικό ή χρηματοπιστωτικό. Αυτές είναι οι τρεις βασικές τους υποστάσεις. Ποια είναι η διαφορά τους. Μάλλον, για να δούμε τη διαφορά τους, πρέπει να μου απαντήσετε σε αυτό. Τι είναι κεφάλαιο. Σωστό είναι αυτό που λες, περιουσία είναι. Θα το έλεγα κάποιος, θα σου το πω κάποιος διαφορετικά, είναι αυτό που λες, είναι περιουσία. Είναι δηλαδή, θα το πω μια που έδωσε μια καλή απάντηση ο συνέλφος, είναι συσσορευμένη ανταλλακτική αξία. Αυτό είναι η περιουσία. Συσσορευμένη ανταλλακτική αξία. Είναι δηλαδή... Να, ένα παράδειγμα. Ποια είναι η διαφορά της ζάχαρης που έχουμε στο δουλάπι της κουζίνας, με τη ζάχαρη που είχε, μέχρι πρώτοντος, το εργοστάσιο Ζάχαρης της ΕΡΕΣ που έκλεισε στα μπάρια του. Ποια είναι η διαφορά της, εκτός από την ποσότητα. Εκεί είναι σε χιλιάδες τόνων ίσως, οι εκατοντάδες σε εμάς είναι σε μερικά γραμμάρια. Στον δουλάπι μας, γιατί την κρατάμε? Για να την χρησιμοποιήσουμε. Εκεί λοιπόν, αυτή η ζάχαρη είναι μια αξία χρήσεις. Στο εργοστάσιο, στα μπάρια του, αυτή η ποσότητα ζάχαρης δεν την κρατάει. Πάνε κάθε μέρα και εργαζόμε το πρωί, ρίχνουν και μερικές γλυψιές, όχι. Γιατί την κρατάει? Μπράβο. Γιατί είναι λοιπόν αυτό? Εμπορικό κεφάλαιο. Είναι συσσορευμένη ανταλλακτική αξία. Και είναι εμπορικό κεφάλαιο. Γιατί είναι εμπορικό? Γιατί παίρνει τη μορφή ενός εμπορεύματος της ζάχαρης. Δηλαδή, είναι εμπορικό κεφάλαιο. Τη ζάχαρης. Δηλαδή, είναι συσσορευμένη ανταλλακτική αξία που παίρνει τη μορφή ενός εμπορεύματος. Και μέσα από αυτό πραγματώνεται. Ποια είναι η διαφορά του στυλού που έχω στην τσέπη μου από τον... Εντάξει, κοινοριακά, αλλά... Ας πούμε, ποια είναι η διαφορά της τηλεόρασης που έχω, της οθόνης που έχω στο σπίτι μου, από τις οθόνες που έχει μια εταιρεία security στην έδρα της. Ποια διαφορά? Το πρώτο, είναι η αξία χρήσης του αυτό που... Το δεύτερο, είναι η αξία χρήσης του. Αλλά, προσέξτε, το ζήτημα δεν είναι να βλέπουν τηλεόραση πάλι. Να καλύπτουν, δηλαδή, άμεσα κάποια δική τους ανάγκη. Το ζήτημα είναι να συμβάλει ως μέσο παραγωγή στην παραγωγή του τελικού προϊόντος, που είναι, ξέρω εγώ, η φύλαξη. Ωραία. Γιατί να το κάνει αυτό? Για να παράξει υπεραξία. Θα πούμε μετά τις διαφορές. Αλλά, εν τη άλλη περίπτωση, εκεί είναι μια συσσορευμένη ανταλλακτική αξία, που δεν έχει αξία χρήσης, συμβάλει στην παραγωγή πρόσθετης ανταλλακτικής αξίας. Αυτό είναι το παραγωγικό κεφάλαιο. Είναι συσσορευμένη ανταλλακτική αξία που έγινε μέσο παραγωγής. Το κεφάλαιο είναι μέσο παραγωγής. Μπορεί να είναι και μέσο παραγωγής, αν πάρει τη μορφή του παραγωγικού κεφαλαίου. Τι είναι το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο? Είναι η διαφορά μεταξύ των χιλίων ευρώ που έχετε στον λογαριασμό όψιος ή στην τσέπη σας και των χιλίων ευρώ που υπάρχουν σε έναν λογαριασμό επενδυτικό ή μάλλον σε έναν λογαριασμό κλειδωμένο ή που είναι εκφρασμένα σε μετοχές. Αυτή είναι η διαφορά, αυτή είναι η ιδιομορφία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Τα χίλια ευρώ στην τσέπη σας δεν είναι κεφάλαιο. Τα χίλια. Τα εκατό στην τσέπη σας δεν είναι κεφάλαιο. Ναι, άντε, πες τα δέκα, έτσι, γιατί δεν είναι κεφάλαιο. Δεν τα κρατάτε γιατί θέλετε να κρατήσετε την ανταλλακτική τους αξία, τα κρατάτε για να κάνετε ανταλλαγή. Ενώ, ας πούμε, τα χίλια ευρώ στην τράπεζα σε ένα κλειδωμένο λογαριασμό, τα κρατάτε για την ανταλλακτική τους αξία. Η περιουσία, το χρυσό που κρατάτε γιατί τον φοράτε δεν είναι κεφάλαιο. Το χρυσό που κρατάτε γιατί προσδοκάτε την ανταλλαγή του με κάτι ή την έκφραση μιας αξίας είναι κεφάλαιο. Σε τι μορφή? Χρηματοπιστωτική. Ποιο είναι το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο? Είναι οτιδήποτε έχουμε σε ρευστό. Τι σημαίνει ρευστό? Δείτε τι κρύβεται πίσω από τις λέξεις που το ξεχνάμε. Ρευστό. Ρευστό. Είναι σε μια μορφή που... Μπράβο, μπορώ να την αλλάξω. Είναι μια ρευστή μορφή. Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο είναι όποτε η συσσορευμένη ανταλλακτική αξία παίρνει μια εύκολα μεταλλασσόμενη μορφή. Αν γίνει μηχάνημα δεν μπορεί να την αλλάξει την μορφή της εύκολα. Πρέπει να παράξει, να παράξει υπεραξία, να γίνει απόσβεσή της και μετά. Ή, άμα την πουλήσεις τώρα, δεν είναι εύκολο. Το εμπόρευμα είναι πιο εύκολο το εμπορικό κεφάλαιο να αλλάξει. Αλλά πάλι όμως δεν είναι εύκολο να βρίσκει να αγοράσουν κάποιοι τους εκατοντάδες τόμοι ζάχαρη. Είναι πιο εύκολο από να αγοράσουν όλο το εργοστάσιο. Αλλά όμως πιο εύκολο δεν είναι αν έχεις κάποια ομόλογα, όχι του ελληνικού δημοσίου πλέον, να τα μετουσιώσεις σε κάτι άλλο ή μετοχές. Και εκεί βέβαια οι διαβαθμίσεις είναι πολλές. Πιο πολύ καθαρόρευστο είναι τα νομίσματα παρά, ας πούμε, τα ομόλογα. Εντάξει, σύμφωνοι, αλλά αυτά όλα ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Της πιο εύκολα μεταλλασσόμενης μορφής κεφαλαίου. Που τι είναι το κεφάλαιο σε εισαγωγημένη ανταλλακτική αξία. Ποια μορφή του κεφαλαίου τώρα λοιπόν κινείται διεθνώς? Αυτή. Και αυτή. Πρωτίστως όμως αυτή, έτσι, για προφανής λόγος. Εμείς θα ασχοληθούμε λοιπόν με αυτά τα πράγματα. Ασχοληθούμε με την κινητικότητα των εμπορευμάτων. Τι επιπτώσεις έχουν στην ευημερία. Τι επιπτώσεις έχουν στην δυναμική της ανάπτυξης μιας κοινωνίας ή πολλών κοινωνιών. Και με την διεθνή κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής. Ειδικότερα, θα πούμε δυο-τρία πραγματάκια μόνο για την εργασία και την κινητικότητά της. Πιο πολύ θα επιμείνουμε στην κινητικότητα του κεφαλαίου και φυσιολογικά του χρηματοπιστωτικού. Αυτό το τρισυπόστατο του κεφαλαίου, της συσορευμένης ανταλλακτικής αξίας, έχει ιδιαίτερη σημασία για να καταλάβει κανείς την εξέλιξη της κοινωνίας και της οικονομίας. Στην σημερινή, στην αρχική μάλλον, μορφή του ιστορικά, το κεφάλαιο είχε αυτή τη μορφή. Ήταν εμπορικό. Λίγο, πολύ λίγο, οριακά, αν μπορεί κανείς να το νοίσει, εκείνες τις πέτρες στις μηλευμένες, σαν παραγωγικό κεφάλαιο. Αλλά ήταν αυτό. Ήταν σησορευμένη ανταλλακτική αξία που είχε εμπορικό χαρακτήρα. Στην πορεία άρχισε σταδιακά να αποκτά και χρηματοπιστωτικό χαρακτήρα. Το χρήμα που γεννήθηκε πολύ νωρίς. Στη βιομηχανική επανάσταση, στην τεχνολογική, οικονομική έκφραση της αστικής επανάστασης, έχουν πρώτη φορά που παίρνει μια τέτοια τεράστια, τερατόδη σημασία το παραγωγικό κεφάλαιο. Και σήμερα έχουμε την παρέκληση, την μετάλλαξη, την παραφύση-εξέλιξη της ίδιας της αστικής οικονομίας, όπου αυτό που αποτέλεσε το βασικό προσδιοριστικό της στοιχείο αρχίζει να χάνει σε σημασία και ξαναβγαίνει στο προσκήνιο το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Δηλαδή, αποκτά μια ικανότητα που ποτέ μέχρι πρότεινος δεν είχε. Το παραγωγικό κεφάλαιο, αυτό που είχε και δεν είχαν τα άλλα δύο, ήταν να αναπαράγεται διευρυνόμενο. Όταν έχεις εμπορικό κεφάλαιο, το καλύτερο που μπορείς να κάνεις είναι να κρατήσεις την αξία του. Εντάξει, θα μου πεις, το πουλάω μια έτσι, μετά το πουλάω λίγο περισσότερο, μετά το ξαγοράζω κάτι άλλο και το πουλάω. Ναι, αλλά έχει όρια αυτή η διαδικασία. Στο παραγωγικό κεφάλαιο, η δυνατότητα της αυτοαναπαραγωγής του και μάλιστα σε διευρυνόμενη βάση δεν έχει όρια. Θα παράξει υπεραξία, θα κάνει και την αποσβεσί του, θα μπορεί να μεταξελιχθεί σε μία άλλη επένδυση, θα ξαναπαράξει υπεραξία. Αυτή είναι η κινητήριος δύναμη της εξέλιξης οικονομικής στην αστική κοινωνία και οικονομία. Πλέον είναι και κάτι άλλο, όμως. Αυτή είναι μια παρέκληση, μια παραφή σε εξέλιξη. Το γεγονός ότι πλέον κάτι ποτέ άλλοτε σε τέτοιο μεγάλο βαθμό δεν ήταν εφικτό στην κοινωνική διαργασία, να αυτοαναπαράγεται και μάλιστα διευρυνόμενο το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Και αυτό δημιούργησε σήμερα μία άλλη συνειστοσά πολύ σημαντική της διεθνούς κρίσης, την χρηματοπιστωτική φούσκα. Το γεγονός, δηλαδή, ότι πλέον 20 και πλέον φορές είναι η αξία των παραγόγων διεθνός, όλο αυτό το πράγμα, εναντί του παραγωμένου πλούτου. Και αυτό είναι μια μεγάλη δυσαναλογία που σημαίνει ότι ή θα πρέπει να διορθωθεί όλο το σύνολο του σε χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο εκφρασμένου πλούτου κατά το εν ή κοστό του και κανείς από τους κατέχοντες του δεν το θέλει ή θα πρέπει να ανακαλύψουμε άλλους 19 πλανήτες που και αυτό βεβαίως θα πάρει πολλά πολλά χρόνια. Αυτή η λύση σε αυτό το πρόβλημα το συστημικό είναι που θα διαμορφώσει τις εξελίξεις της κοινωνικής διεθνός στο μέλλον. Άμεσα, όχι τόσο μακριά. Λοιπόν, τέλος πάντων, ξεφύγαμε. Εμείς ασχοληθούμε με τη διεθνή κινητικότητα εμπορευμάτων και τη διεθνή κινητικότητα συντελεστών παραγωγής και θα προσπαθούμε να δούμε αυτά πώς δομείται, ποια είναι τα στοιχεία από τη μια άποψη και από την άλλη που καθορίζουν αυτές τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις και θα δούμε επίσης και από τη μια και από την άλλη άποψη τι επιπτώσεις έχουν στην ευημερία και στην ανάπτυξη. Αυτές οι διεθνείς οικονομικές σχέσεις. Πολυλόγησα. Λοιπόν, ερωτήσεις. Θα ασχοληθούμε με αυτά, ναι, θα ασχοληθούμε με αυτά από την άποψη της άσκησης εμπορικής πολιτικής. Δηλαδή, προς το τέλος, αφού έχουμε τελειώσει το μεγαλύτερο σκέλος, όλο το σκέλος της θεωρτικής συζήτησης, θα περάσουμε και στη συζήτηση για την άσκηση εμπορικής πολιτικής. Θα πούμε, αυτά τα έχετε δει και στο προπτυχιακό βέβαια, αλλά ίσως λίγο πιο επισταμένα και βλέποντας και άλλα πράγματα, θα πούμε ποια είναι τα μέσα άσκησης εμπορικής πολιτικής. Ωραία. Από τα κλασικά, δηλαδή επιδότηση εξαγωγών, δασμή, ποσοστώσεις και τα λοιπά, οι εκούς υπεριορισμοί εξαγωγών και από τα δύο και τις δύο πλευρές, μέχρι και τα πιο έξυξη, συζητημένα και καινούργια, για παράδειγμα της πιστοποίησης. Όλο το σύστημα της πιστοποίησης προϊόντων και διεργασιών και πώς αυτό είναι ένας έμεσος τρόπος παρεμβατισμού ή υποστήριξης της εγχώριας παραγωγής. Ωραία. Θα δούμε τέτοια πράγματα, θα δούμε τις επιπτώσεις που έχουνε στην ευημερία της οικονομίας, θετικές και ανεδικές. Ναι, θα τα δούμε αυτά, αλλά προς το τέλος. Κατά βάση, όπως πρώτα ανέφερα, έτσι. Δεν θα μιλήσουμε, δηλαδή, για παράδειγμα αυτό που σας είπα στην αρχή, πώς μπορεί μια επιχείρηση να ξεπεράσει δασμολογικές πολιτικές κάποιων κρατών, στις οποίες εξάγει. Ή ποια φορολογικά... αυτό εννοούσες? Όχι, με αυτά όχι. Με αυτά όχι. Δηλαδή, με την λειτουργία της διεθνούς χρηματαγοράς δεν θα ασχοληθούμε. Κοίταξε, έχεις δίκιο. Ένα σκέλος σημαντικό των διεθνών οικονομικών σχέσεων είναι η λειτουργία της διεθνούς χρηματαγοράς. Είναι σωστό αυτό. Δεν θα το πιάσουμε εμείς αυτό. Εμείς θα ασχοληθούμε με το διεθνές σεμπόριο, με τη διεθνή κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής, του διεθνή κινητικότητα του κεφαλαίου, διεθνής άμεσης επενδύσης. Δεν θα πάμε να δούμε πώς διαμορφώνονται οι συναλλαγματικές οτιμίες. Δεν θα πάμε σε αυτό το κείμενο. Και θα ασχοληθούμε μετά και με την άσκηση εμπορικής πολιτικής. Ναι, αλλά όχι για αυτά που λες. Εντάξει. OK. |
