| σύντομη περιγραφή: Είμαστε παιδιά, στο τελευταίο μας μάθημα είχαμε χρησιμοποιήσει πάλι ορισμένες λέξεις κλειδιά για να επαναπροσδιορίσουμε τους σκοπούς του μαθήματος της λογοτεχνίας, αλλά αφήσαμε μια τελευταία έννοια, δεν προλάβαμε να τη συζητήσουμε και την αφήσαμε ως υπόλοιπο, το οποίο σήμερα πρέπει να κλείσουμε. Έτσι να κλείσουμε με αυτό το υπόλοιπο και να κλείσουμε το όλο θέμα ακριβώς των σκοπών, έτσι του επαναπροσδιορισμού των σκοπών για να πάμε στο περιεχόμενο του μαθήματος της λογοτεχνίας. Λοιπόν, η τελευταία έννοια που είχαμε αφήσει είναι η έννοια της λογοτεχνικής γλώσσας. Δηλαδή το ερώτημα είναι αυτό που βλέπετε, υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην καθημερινή και στη λογοτεχνική γλώσσα. Είναι ένα ερώτημα που πρέπει κάπως να το διαλευκάνουμε γιατί έχει να κάνει και με το μάθημα της γλώσσας και με το μάθημα της λογοτεχνίας και με το ζήτημα ακριβώς της κοποθεσίας του μαθήματος της λογοτεχνίας. Δηλαδή πολύ συχνά λένε όλοι και εμείς το λέμε ότι το μάθημα της λογοτεχνίας βοηθάει και στην γλωσσική εκπαίδευση και στην γλωσσική ανάπτυξη. Όλοι το λένε αυτό. Το ζήτημα είναι πώς βοηθάει όμως. Παλιότερα, ακόμα και σήμερα το κάνουν αυτό το λάθος, χρησιμοποιούσαν τα λογοτεχνικά κείμενα για να διδάξουν γραμματική. Αυτό είναι η βοήθεια που μας δίνει η λογοτεχνία, να διδάσκουμε γραμματική και συντακτικό. Αυτό δεν νομίζω ότι χρειάζεται μόνο τη λογοτεχνία για να το μάθουμε, μπορούμε να το μάθουμε και με άλλα κείμενα. Άρα λοιπόν, υπάρχει και σε αυτό το θέμα, υπάρχει κάποια σύγχυση. Έτσι, και γι' αυτό πρέπει λίγο να ξεκαθαρίσουμε και να δούμε τι σκοπούς γλωσσικούς έχει το μάθημα της γλώσσας και τι είδους γλωσσικούς σκοπούς, γιατί και το μάθημα της λογοτεχνίας έχει κάποιο γλωσσικό σκοπό, αλλά τι είδους είναι αυτός ο γλωσσικός σκοπός, έτσι, τι είδους είναι, να το ξεκαθαρίσουμε. Λοιπόν, για να το ξεκαθαρίσουμε, να δούμε λίγο αυτή τη διαφορά. Η καθημερινή γλώσσα, η γλώσσα που χρησιμοποιούμε καθημερινά και βέβαια τη χρησιμοποιούμε και στο γραπτό λόγο σε πολλά είδη κειμένων, που είναι κείμενα χρηστικά όπως λέμε, κείμενα πληροφοριακά και τα λοιπά. Η καθημερινή γλώσσα και η γλώσσα της λογοτεχνίας, τι λέτε, τι κοινά έχουν και κυρίως βέβαια τι διαφορά έχουν, υπάρχει κάποια διαφορά, πως θα την ορίζατε αυτή τη διαφορά. Ναι. Μάλιστα. Άρα λοιπόν, η συνάδελφός σας εισάγει την έννοια της μεταφοράς, της μεταφορικής χρήσης της γλώσσας, την αντιδιαστέλει με την κυριολεξία και λέει λοιπόν ότι η καθημερινή γλώσσα είναι περισσότερο κυριολεκτική, αυτό που λέει αυτό εννοεί, ενώ η γλώσσα της λογοτεχνίας έχει κυρίως μεταφορική χρήση, δηλαδή χρησιμοποιεί δηλαδή πολλές μεταφορές, άρα τι σημαίνει μεταφορά στη γλώσσα, ότι αυτό που θέλουμε να πούμε το μεταφέρουμε σε κάτι άλλο και άρα δηλαδή λέμε κάτι άλλο, το οποίο μπορεί να είναι και κάπως διαφορετικό και υπονοεί ένα άλλο νόημα. Αυτή είναι η μεταφορική χρήση της γλώσσας. Αυτή είναι μια βασική διαφορά, θέλει κανείς να πει κάτι παραπάνω πάνω σε αυτό. Ας πούμε τα σύμβολα είναι μέρος των μεταφορών, δεν είναι κάτι άλλο, τα σύμβολα είναι μέρος των μεταφορών, οι παρομοιώσεις είναι μέρος της μεταφοράς, είναι όλα αυτά δηλαδή υπάγονται στη γενική έννοια της μεταφοράς, που χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο στην λογοτεχνία. Και μάλιστα, εδώ τήθεται και ένα άλλο ρώτημα, σε όλα τα είδη λογοτεχνίας έχουμε μεταφορική γλώσσα, μήπως σε κάποια λογοτεχνικά είδη έχουμε περισσότερη και σε κάποια λιγότερη, ας το πούμε. Ποιο είδος λογοτεχνικό είναι αυτό που έχουμε την πιο υψηλή μεταφορική χρήση, ναι. Βέβαια, στα ποιήματα η πίηση είναι η πιο ας το πούμε ακραία μορφή χρήσης, ακραία περίπτωση χρήσης της μεταφορικής γλώσσας. Η πεζογραφία επίσης έχει μεταφορική γλώσσα, αλλά λιγότερο. Αυτό είναι μια γενική ας το πούμε διαπίστοση, όμως παιδιά, δεν πρέπει να το παίρνουμε εντελώς της μετρητής, δηλαδή πρέπει να έχουμε κάποια, να είμαστε ανοικτοί ως προς αυτό. Τι θέλω να πω. Στην καθημερινή μας γλώσσα επίσης χρησιμοποιούμε αρκετές μεταφορές. Δηλαδή οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους, θυμάστε τι λέγαμε και για την δημιουργικότητα κτλ. Δεν είναι μόνο τι θα φάμε, πως θα κοιμηθούμε, τι θα ψωνίσουμε, γεια σου, φεύγω κτλ. Δηλαδή χρησιμοποιούμε τη γλώσσα και στην καθημερινότητά μας για να εκφράσουμε ιδέες, για να εκφράσουμε συναισθήματα και επομένως και στην καθημερινότητά μας χρησιμοποιούμε αρκετές μεταφορές. Έτσι, να μην θεωρήσουμε ότι αυτές οι δύο γλώσσες είναι εντελώς μα εντελώς διαφορετικές. Επίσης, στη λογοτεχνία η λογοτεχνική γλώσσα δεν είναι ενιαία, δηλαδή είπαμε ήδη ότι η πίηση και η πεζογραφία έχουν διαφορές ως προς τη μεταφορική χρήση. Πολλές διαφορές έχουν οι συγγραφείς μεταξύ τους. Αν πάρετε δηλαδή έναν ποιητή όπως τον Ελίτη ας πούμε ή τον Σολομό, είναι ποιητές που ακριβώς χρησιμοποιούν πολύ τη μεταφορική γλώσσα. Έτσι, έχουν πάρα πολύ λιρική έκφραση με μεταφορές, σύμβολα κτλ. Υπάρχουν άλλοι ποιητές, όπως ο Αναγνωστάκης ας πούμε, ο οποίος μιλά, γράφει τα πήματά του με μια πάρα πολύ μεγάλη λιτότητα και η γλώσσα είναι πολύ πιο καθημερινή. Άρα λοιπόν, ούτε και οι συγγραφείς όλοι έχουν την ίδια χρήση της λογοτεχνικής γλώσσας. Επομένως αυτά τα θέματα, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι αυτή είναι μια βασική διαφορά που είπαμε, όμως να είμαστε αρκετά ανοικτοί και να αντιμετωπίζουμε πάντοτε το κάθε είδος και το κάθε κείμενο ως αυτό που είναι. Να μην ξεκινάμε με ιδέες, με προκαταλήψεις, με σίγουρες απαντήσεις σε αυτά. Τώρα, υπάρχει και μια άλλη, ας το πούμε, τοποθέτης του ερωτήματος. Αυτό που είπαμε, είναι πάντοτε η γλώσσα της κυριολεξίας και της επικοινωνίας, έτσι, όχι όπως είπαμε, δεν είναι πάντοτε. Είναι κυρίως η γλώσσα της κυριολεξίας η καθημερινή, αλλά όχι μόνο. Και η λογοτεχνική γλώσσα είναι πάντοτε η γλώσσα της έκφρασης και της μεταφοράς. Κυρίως, ναι, όχι πάντοτε. Παλιότερα, στο μάθημα της γλώσσας, χρησιμοποιούσαν, τα παλαιότερα χρόνια, έτσι, τις παλαιότερες δεκαετίες, στο μάθημα της γλώσσας χρησιμοποιούσαν σχεδόν αποκλειστικά λογοτεχνικά κείμενα. Αυτό το θεωρείτε σωστό ή λάθος, με βάση αυτά που είπαμε. Δηλαδή, το μάθημα της γλώσσας, πιστεύετε ότι πρέπει να γίνεται μόνο με λογοτεχνικά κείμενα, ναι ή όχι, τι λέτε. Ορίστε. Πιστεύω πως όχι, γιατί τα λογοτεχνικά δεν μπορούν να δώσουν όλα τα κοφάρτα, πίσω σε γλώσσες, όλα τα ερεθύγματα που υπάρχουν. Συγγνώμη, σκούρα και ανάπτυρο, ας πούμε, είναι χρήσιμο. Πώς είναι το άλλο, πώς είναι ένα πιο σοβαρός λόγος. Πιο επιστημονικός λόγος, πιο δημοσιογραφικός. Λέει η συνάδελφός σας ότι όχι, δεν μπορεί το μάθημα της γλώσσας να γίνεται μόνο με λογοτεχνικά κείμενα, διότι τα λογοτεχνικά κείμενα δεν έχουν όλο το φάσμα των χρήσεων της γλώσσας. Και εμείς θέλουμε τα παιδιά στο μάθημα της γλώσσας να τα εξικοιώσουμε με όλες τις χρήσεις της γλώσσας και με όλα τα είδη των κειμένων. Άρα στο μάθημα της γλώσσας θα έχουμε πολλών ειδών κείμενα και βέβαια θα έχουμε και λογοτεχνικά κείμενα. Στο μάθημα της γλώσσας, έτσι. Δηλαδή δεν απαγορεύονται φυσικά τα λογοτεχνικά, γιατί και τα λογοτεχνικά όπως είπαμε είναι μέρος των διαφόρων χρήσεων της γλώσσας και πρέπει και μπορούμε να έχουμε. Και εκεί στο μάθημα της γλώσσας τα λογοτεχνικά κείμενα θα τα αντιμετωπίσουμε με βάση γλωσσικούς σκοπούς που έχει το μάθημα της γλώσσας. Το μάθημα της γλώσσας έχει τους δικούς τους σκοπούς και με βάση αυτούς τους σκοπούς θα αντιμετωπίσουμε και τα λογοτεχνικά κείμενα στο μάθημα της γλώσσας. Δεν είναι αυτό το δικό μας το μάθημα, το αφήνουμε. Πάμε τώρα στο μάθημα της λογοτεχνίας. Το μάθημα της λογοτεχνίας λοιπόν κυρίως χρησιμοποιεί λογοτεχνικά κείμενα, όπως είπαμε. Μπορεί βέβαια να χρειαστεί και το μάθημα της λογοτεχνίας να χρησιμοποιήσει και μη λογοτεχνικά κείμενα κάποιες φορές, έτσι, για πληροφορίες, για συγκρίσεις και τα λοιπά. Κανένα πρόβλημα, έτσι, δεν γίνεται μάθημα λογοτεχνίας αποκλειστικά μόνο με λογοτεχνικά κείμενα. Κυρίως όμως το μάθημα της λογοτεχνίας χρησιμοποιεί λογοτεχνικά κείμενα. Δεν κάνει μάθημα γλώσσας με αυτά. Δεν μαθαίνουμε γραμματικά φαινόμενα στο μάθημα της λογοτεχνίας. Δεν μαθαίνουμε σύνταξη στο μάθημα της λογοτεχνίας. Ακόμα και το λεξιλόγιο, που κανείς δεν λέει ότι προφανώς το μάθημα της λογοτεχνίας πλουτίζει το λεξιλόγιο των παιδιών, όμως, κατά τη δική μου γνώμη, είναι λάθος να κάνεις λεξιλογική ανάλυση, ας πούμε, στις λέξεις στη λογοτεχνία. Δηλαδή, αυτό που κάνουν πολύ εκπαιδευτικοί, με το που βλέπουν ένα κείμενο, που ξεκινάνε ένα κείμενο να διαβάζουν, το πρώτο που κάνουν είναι να εξηγούνε λέξεις, το οποίο τους παίρνει πάρα πολύ χρόνο. Να εξηγήσουμε και αυτή τη λέξη, να εξηγήσουμε και την άλλη λέξη. Όχι, το μάθημα της λογοτεχνίας δεν είναι για να εξηγούμε λέξεις. Κάποιες φορές, κάποιες λέξεις πραγματικά είναι πολύ άγνωστες και πολύ δύσκολες και ίσως πρέπει κάτι να πούμε παρισσότερο για αυτές. Όμως, δεν εξηγούμε όλες τις λέξεις και κυρίως δεν τις εξηγούμε με δική μας πρωτοβουλία. Δηλαδή, εμείς να αρχίσουμε να τις εξηγούμε. Μπορεί κάποιες φορές τα παιδιά να μας ρωτήσουν και τότε προσπαθούμε πάντοτε να κάνουμε τα παιδιά να βρουν μόνα τους το νόημα των λέξεων. Τι θέλω να πω, θέλω να πω ότι στη λογοτεχνία δουλεύουμε πάρα πολύ και συνεχώς με τα συμφραζόμενα. Δεν εξηγούμε λέξεις, προσπαθούμε να καταλάβουμε μία λέξη μέσα στα συμφραζόμενά της. Και όλοι οι αναγνώστες και οι ενήλικοι οι αναγνώστες και εμείς όλοι και εγώ όταν πάω να διαβάσω ένα λογοτεχνικό κείμενο μπορεί να έχω άγνωστες λέξεις. Αυτό τι σημαίνει ότι κάθε λίγο τρέχω στο λεξικό για να διαβάσω ένα μυθιστόρημα. Πάει έτσι καταλάβατε αυτό θέλω να πω ότι διαβάζουμε τη λογοτεχνία και ό,τι κέρδος έχουμε από το πλούσιο συνήθως λεξιλόγιο της λογοτεχνίας, ό,τι κέρδος έχουμε και τα λοιπά είναι ένα κέρδος έμεσο, ένα κέρδος έμεσο που εγγράφεται στο εγκέφαλό μας και που μπορεί να χρειαστεί και να ξαναβρεθούμε μπροστά σε αυτή τη λέξη και τα λοιπά και τα λοιπά. Δεν χάνουμε τον καιρό μας όμως με το να εξηγούμε διαρκώς λέξεις. Έτσι είναι λάθος αυτό το πράγμα ο χρόνος είναι πολύτιμος στη λογοτεχνία για άλλα πράγματα. Λοιπόν όσον αφορά το λεξιλόγιο νομίζω αρκεί αυτό. Τότε πως μπορούμε να διατυπώσουμε το γλωσσικό σκοπό του μαθήματος της λογοτεχνίας. Πρώτα πρώτα είναι η αίσθηση ότι όταν διαβάζουμε λογοτεχνία δηλαδή τι καταλαβαίνουμε σε σχέση με τη γλώσσα. Καταλαβαίνουμε ότι η γλώσσα έχει πολλές δυνατότητες, είναι σαν λάστιχο η γλώσσα. Μπορείς να πεις και αυτό, μπορείς να πεις και το άλλο, μπορείς να το πεις και με αυτό τον τρόπο. Μπορείς να το πεις και με τον άλλο τρόπο. Άρα λοιπόν καταρχάς μέσα από τη λογοτεχνία κατανοούμε τις δυνατότητες της γλώσσας. Και χαιρόμαστε με αυτές τις δυνατότητες, ιδίως την πίηση. Αυτό κυρίως πάει στην πίηση. Εσκεφτείτε τα παιχνιδόλεξα της θέτης Χορτιάτη, όλα αυτά τα πήματα τα οποία κάνουν παιχνίδια με τις λέξεις. Και αυτά τα παιχνίδια με τις λέξεις πάντα είναι πάρα πολύ διασκεδαστικά, πάρα πολύ ευχάριστα. Και όσο μεγαλώνουμε και πάμε σε άλλους ποιητές που κάνουν πιο δύσκολα παιχνίδια με τις λέξεις, αλλά που πάντα κάνουν παιχνίδια με τις λέξεις, μπορούμε ακριβώς να απολαύσουμε αυτές τις δυνατότητες της γλώσσας. Τους ήχους, τις περίεργες συντάξεις, την περίεργη σημασιοδότηση που παίρνουν ορισμένες λέξεις και τα λοιπά. Άρα το πρώτο είναι αυτό. Ε, και είναι απλό, δεν χρειάζεται για αυτό να κάνουμε τίποτα, χρειάζεται απλώς να διαβάζουμε λογοτεχνία και αν διαβάζουμε λογοτεχνία αυτό σιγά σιγά θα το νιώσουμε και θα καταλάβουμε αυτή την αίσθηση. Το δεύτερο που είναι με κόκκινο, είναι κάτι που θέλω να το εξηγήσω. Το τρίτο το είπαμε σχεδόν, μάλλον να πάμε λίγο στο τρίτο, να τελειώσουμε λίγο με το τρίτο, να εξηγηωθούν επομένως τα παιδιά με τη μεταφορική λειτουργία της γλώσσας, είναι αυτό που είπαμε. Προσέξτε όμως τώρα γιατί χρειάζεται αυτή η εξηγήωση με τα μεταφορική χρήση της γλώσσας. Δεν το κάνουμε μόνο για να το κάνουμε δηλαδή, εντάξει θα μπορούσε κανείς να πει ειδικά αν προέρχεται από ένα περιβάλλον ας το πούμε πολύ επιστημονικό, ίσως δεν ξέρω να πει ότι είναι καλά εντάξει τώρα και η μεταφορική χρήση της γλώσσας δηλαδή και αν δεν εξηγηωθούμε και τι έγινε. Σημασία έχουν οι γνώσεις, σημασία έχουν οι επιστήμες να προοδεύσουν τα παιδιά να πάρουν τα πτυχία τους να γίνουν επιστήμονες ή δεν ξέρω τι άλλο. Τι χρειάζεται η πίηση, τι χρειάζεται η πίηση θα μπορούσε να πει κάποιος. Λοιπόν, χρειάζεται και χρειάζεται όχι μόνο για τον εαυτό της αλλά γιατί αυτή η εξηγείωση με τη μεταφορική χρήση της γλώσσας παιδιά είναι ένα βασικό βήμα για την πρόοδο του μυαλού μας. Ένα βασικό βήμα για να πάμε παρακάτω, για να χρησιμοποιήσουμε τη γλώσσα στη φιλοσοφία. Και η φιλοσοφία χρειάζεται σε όλους όταν ανεβαίνουν στις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Η θεωρία, πόσοι από εσάς μου λέτε και πολύ συχνά το ακούω ότι δυσκολεύεστε με τη θεωρία, ότι δυσκολεύεστε με τα θεωρητικά ζητήματα. Γιατί δυσκολεύεστε, αυτά πάνε μαζί. Γιατί δεν διαβάζετε λογοτεχνία. Η λογοτεχνία έχει μεγάλη σχέση με αυτά τα πράγματα, διότι ακριβώς μας ανοίγει καινούριους κόσμους. Μας χρησιμοποιεί τη γλώσσα με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Το ίδιο κάνει και η φιλοσοφία, το ίδιο κάνει και η θεωρία. Και αργότερα η έρευνα, ακόμα και η έρευνα των θετικών επιστημών χρησιμοποιεί μεταφορές. Είναι αυτό που λέμε ότι ένας εφευρέτης, ας πούμε, κάποιος ο οποίος για να ερευνήσει κάτι, χρειάζεται να σκεφτεί κάτι που δεν έχει σκεφτεί κανείς άλλος. Είναι αυτό που λέμε το unthinkable, που δεν το έχει σκεφτεί κανείς. Λοιπόν, για να σκεφτείς κάτι που δεν το έχει σκεφτεί ποτέ κανείς, πρέπει να έχεις μια γλώσσα που είναι εξικοιωμένη στις μεταφορές. Διότι αυτές οι σκέψεις συνήθως που κάνουν οι ερευνητές γίνονται με βάση μεταφορές. Και γι' αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι μεγάλοι ερευνητές, μεγάλοι επιστήμονες, όπως ο Einstein και τα λοιπά, αγαπούσαν πάρα πολύ την ποίηση και διαβάζαν πάντοτε ποίηση, ειδικά ποίηση. Δεν είναι τυχαίο, γιατί δεν διαβάζαν παιζογραφία. Αλλά ειδικά ποίηση διαβάζουν ακριβώς διότι τους ανοίγει καινούριους ορίζοντες. Άρα λοιπόν η λογοτεχνία, η ποίηση, η μεταφορική λειτουργία της γλώσσας είναι απαραίτητα στοιχεία σε μία παιδεία. Είναι απαραίτητα στοιχεία στην εκπαίδευση δηλαδή των παιδιών. Είναι βασικά στοιχεία για την πρόοδό τους, γενικότερα για την πρόοδό τους. Και πάμε τώρα στο τρίτο που είπαμε, ότι δηλαδή ένας άλλος γλωσσικός σκοπός του μαθήματος της λογοτεχνίας είναι το να αποκτήσουν τα παιδιά γλωσσικές εμπειρίες. Τι θα πει τώρα αυτό, πώς το καταλαβαίνετε εσείς, γλωσσικές εμπειρίες, τι θα πει. Διαβάζω, τώρα εδώ λίγο να σκεφτούμε περισσότερο την παιζογραφία, τα μεχυστορήματα κτλ. Διαβάζω και διαβάζοντας λογοτεχνία αποκτώ γλωσσικές εμπειρίες. Τι λέτε, ναι. Ωραία, είπαμε τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου, ας μην επεκταθούμε, νομίζω το εξαντλίσαμε. Και μετά λέτε διαφορετικούς γλωσσικούς ιδιωματισμούς. Και τι άλλο είπατε μετά, διαφορετικές διαλέκτους, τοπικές διαλέκτους ή κοινωνικές, κοινωνικά ιδιώλεκτα. Πολύ σωστά, τα είπατε όλα σχεδόν. Δηλαδή παιδιά, προσέξτε, στη ζωή μας ο καθένας ανήκει σε έναν ορισμένο τόπο και χρόνο. Έτσι, ζει σε μια ορισμένη κοινωνία, σε έναν ορισμένο τόπο και ακούει τη γλώσσα που χρησιμοποιείται στον δικό του κόσμο. Πολλές φορές και στο δικό του μικρό κόσμο. Δηλαδή αν, ξέρω εγώ, ανήκει όπως όλοι μας ανήκουμε σε συγκεκριμένα στρώματα και τα λοιπά, συγκεκριμένες οικογένειες και τα λοιπά, οι οποίες έχουν μια ορισμένη χρήση της γλώσσας. Άλλοι κόσμοι και άλλοι άλλα περιβάλλοντα πιο πλούσιες χρήσεις, άλλα περιβάλλοντα λιγότερο και τα λοιπά. Πάντως όλοι μας έχουμε στην πραγματική μας ζωή πεπερασμένα ακούσματα της γλώσσας. Στάνταρ, πώς το λένε. Όταν διαβάζουμε λογοτεχνία ακούμε ανθρώπους να μιλούν, χαρακτήρες μέσα στα βιβλία να μιλούν, οι αφηγητές βέβαια να μιλούν, να μας αφηγούνται σε πολλές άλλες γλώσσες. Τι σημαίνει αυτό. Μπορεί να είναι τοπικά ιδιώματα, να είναι γλώσσες από το παρελθόν, δηλαδή το πώς μιλούσαν και το πώς έγραφαν οι συγγραφείς. Μην πάτε μακριά πριν από έναν αιώνα, ακόμα και πριν από 30 χρόνια ή 50 χρόνια, δεν είναι η ίδια η γλώσσα και ο ίδιος ο τρόπος που μιλάνε με σήμερα και γράφουνε. Όπως επίσης μπορεί στη λογοτεχνία να βρεις τους πιο περίεργους χαρακτήρες που δεν μπορείς να τους συναντήσεις στη πραγματική σου ζωή. Μπορεί να συναντήσεις έναν μαφιόζω ας πούμε, να συναντήσεις έναν τρελό, έναν ψυχαστανή, να συναντήσεις έναν αμόρφωτο ήρωα, ένας ήρωας ο οποίος είναι τελείως αμόρφωτος, δηλαδή όλοι αυτοί μέσα στη λογοτεχνία θα μιλάνε με έναν διαφορετικό τρόπο. Ο κάθε χαρακτήρας στη λογοτεχνία μιλάει ανάλογα με αυτό που είναι, αλλιώς είναι αποτυχημένο το λογοτέχνημα. Άρα λοιπόν έχουμε τη δυνατότητα, ιδίως αν διαβάζουμε βιβλία αρκετά διαφορετικά, αν διαβάζουμε μια ποικιλία βιβλίων από διάφορες εποχές, από διάφορες κουλτούρες έχουμε τη δυνατότητα ακριβώς να ακούσουμε πολύ περισσότερα γλωσσικά ιδιώματα, ανθρώπινα ιδιώματα, κοινωνικά ιδιώματα, τοπικά ιδιώματα. Και έτσι ακριβώς πλουτίζουμε τις γλωσσικές μας εμπειρίες και μέσα από όλα αυτά τα ιδιώματα, προσέξτε υπάρχει και κάτι τελευταίο, ένα τελευταίο όφελος είναι ότι εμείς οι ίδιοι μαθαίνουμε να μιλάμε με έναν πιο πλούσιο τρόπο. Δηλαδή ο σκοπός είναι ακριβώς ο καθένας από μας να αποκτήσει το δικό του ιδιώλεκτο, να μιλάει με τον δικό του τρόπο. Δεν θέλουμε να αναπαράγουμε τους κοινούς τρόπους ομιλίας απλώς. Δεν θέλουμε δηλαδή να κάνουμε τα παιδιά να μιλούνε όπως ο Χατζηνικολάου και όπως η Τρέμη και όπως ο Πρετεντέρης και όπως αυτή η κοινή χρήση της γλώσσας που ακούμε συνεχώς από τα μίντια. Εγώ δεν λέω αν κάνουν λάθη ή αν μιλούν καλά. Δεν με ενδιαφέρει αυτό. Όλοι κάνουμε λάθη. Μπορεί και να μιλούνε τέλεια. Δεν είναι αυτό όμως το θέμα μας. Το θέμα μας είναι ότι υπάρχει στα μίντια μία κοινή χρήση, μία στάνταρ χρήση, ενώ εμείς στη μητρική μας γλώσσα ακριβώς θέλουμε να εμβαθύνουμε και σε άλλες χρήσεις και τελικώς να φτιάξουμε τη δική μας γλώσσα. Μπορούμε να το κάνουμε αυτό και να είμαστε εμείς με τον εαυτό μας εκφραστικοί. Δηλαδή να εκφράζουμε τον εαυτό μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αυτό ποτέ δεν τελειώνει. Αλλά ο σκοπός είναι ότι αυτός είναι ο στόχος μας. Και η λογοτεχνία εκεί ακριβώς μπορεί να μας βοηθήσει γιατί μας δίνει πάρα πολλά παραδείγματα. Αυτό κάνει το παιδί και αυτό το κάνει και ο ενήλικας σε όλη του τη ζωή όταν διαβάζει λογοτεχνία. Παίρνει διαρκώς φράσεις, λέξεις, ύφος από τον έναν, από τον άλλον, ακούει και τα λοιπά και έτσι φτιάχνει το δικό του ιδιόλεκτο. Είναι πάρα πολύ σημαντικό αυτό. Άρα όπως καταλαβαίνετε αφήσαμε πολύ μακριά πίσω μας τη γραμματική και το συντακτικό. Αυτά είναι άλλα πράγματα. Συμφωνεί. Λοιπόν, επομένως για να ολοκληρώσω τελειώσαμε με τους σκοπούς του μαθήματος. Είπαμε, δεν θα τους ξαναπώ, είναι αρκετοί. Στο πρόγραμμα σπουδών μπορείτε να τους διαβάσετε. Πολλές φορές το πρόγραμμα σπουδών αναφέρει τον ίδιο σκοπό και με άλλα λόγια. Εμείς χρησιμοποιήσαμε εδώ κάποιες έννοιες που είναι οι βασικές έννοιες για τον προσδιορισμό των σκοπών. Σας θυμίζω τις έννοιες αυτές. Ήταν η έννοια του πολιτισμού, η έννοια της δημιουργικότητας, η έννοια του γραμματισμού, η έννοια της ανάγνωσης και η έννοια της λογοτεχνικής γλώσσας. Γύρω από αυτές τις έννοιες θέλω και εσείς να σκεφτείτε τους σκοπούς και όταν θα μελετάτε ακριβώς γύρω από αυτές τις έννοιες να οργανώσετε όλους τους σκοπούς που θα βρείτε μέσα στο πρόγραμμα σπουδών. Θέλετε να ρωτήσετε κάτι για τους σκοπούς. Υπάρχει κάτι που θέλετε να επαναλάβω που δεν έχετε καταλάβει για τους σκοπούς ή για κάποια έννοια από αυτές που είπαμε. Υπάρχει καμιά ερώτηση. Όχι. Λοιπόν, ποιο είναι, θυμάστε, ποιο είναι το επόμενο βήμα στη διδακτική. Μετά τους σκοπούς ποιο είναι το βήμα που θα μας απασχολήσει στα επόμενά μας μαθήματα. Το περιεχόμενο. Τι εννοούμε όταν λέμε περιεχόμενο. Το περιεχόμενο της διδασκαλίας, το περιεχόμενο του μαθήματος δηλαδή της λογοτεχνίας. Τι εννοούμε όταν λέμε περιεχόμενο. Θέλει κανείς, μπορεί κανείς να το διατυπώσει. Ποια είναι η ερώτηση που τίθεται για το περιεχόμενο. Τι διδάσκουμε. Πάντα βάζουμε το ρήμα διδάσκω. Τι διδάσκουμε λοιπόν στο μάθημα της λογοτεχνίας. Αυτό είναι το ερώτημα που θα μας πάει στο περιεχόμενο. Μέχρι τώρα δηλαδή ρωτούσαμε γιατί διδάσκουμε λογοτεχνία στο σχολείο και τώρα ρωτάμε τι διδάσκουμε λοιπόν στο μάθημα της λογοτεχνίας. Η πρώτη απάντηση είναι διδάσκουμε λογοτεχνία. Διδάσκουμε λογοτεχνικά κείμενα. Όμως αυτή δεν είναι η κανοπητική απάντηση. Είναι μια ταυτολογία. Διδάσκουμε λογοτεχνία. Ναι, τι είναι η λογοτεχνία όμως. Ποια λογοτεχνία διδάσκουμε. Μία είναι η λογοτεχνία. Άρα αν αρχίσουμε να βάζουμε ερωτηματικά στη λογοτεχνία, τι λογοτεχνία διδάσκουμε, ποια λογοτεχνία διδάσκουμε, αρχίζουμε να έχουμε ζητήματα. Ανοίγουμε ζητήματα. Εγώ θα σας το κάνω ακόμα πιο περίπλοκο. Μέσα από τα λογοτεχνικά κείμενα τι διδάσκουμε. Δηλαδή τα λογοτεχνικά κείμενα που διδάσκουμε, τα διδάσκουμε μόνο για τον εαυτό τους, δεν έχουν τα λογοτεχνικά κείμενα αξίες. Άρα διδάσκουμε τις αξίες που έχουν μέσα στα λογοτεχνικά κείμενα. Και αυτό είναι ένα ερώτημα του περιεχομένου. Είναι λοιπόν αρκετά τα ερωτήματα γύρω από το περιεχόμενο και εδώ πάλι, όπως κάναμε και με τους σκοπούς, θα χρησιμοποιήσουμε κάποιες έννοιες που θα μας βοηθήσουν, κάποιες έννοιες κλειδιά. Λοιπόν, θα ξεκινήσουμε σήμερα με τις εξής έννοιες, την έννοια του θεσμού και την έννοια του λογοτεχνικού κανόνα. Είναι δύο έννοιες πάρα πολύ σημαντικές για να αρχίσουμε να προσδιορίζουμε την έννοια της λογοτεχνίας. Εσείς βέβαια, επειδή κάνετε και το μάθημα του κυρίου Αλεξίου, έχετε ήδη προφανώς ξεκινήσει κάποια συζήτηση για τη λογοτεχνία και για τις πολλές της σημασίες και τα λοιπά. Αν κάποια πράγματα τα ξέρετε να προχωράμε πιο γρήγορα. Λοιπόν, για να δούμε λίγο την έννοια του θεσμού. Η έννοια του θεσμού ίσως σας εκπλήσει να τη χρησιμοποιούμε για τη λογοτεχνία. Σας εκπλήσει λίγο, διότι δεν χρησιμοποιείται τόσο για τη λογοτεχνία. Όταν μιλούμε για θεσμούς και κοινωνικούς θεσμούς, τι εννοούμε? Τι εννοούμε, πείτε μου ένα θεσμό στην κοινωνία και τα λοιπά. Οικογένεια, λέει η συναδελφό σας. Η οικογένεια είναι ένας θεσμός. Άλλοι θεσμοί είναι μέσα στην οικογένεια. Ο γάμος είναι ένας υποθεσμός στον μεγάλο θεσμό της οικογένειας. Το σχολείο, η εκπαίδευση. Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι ένας θεσμός. Η θρησκεία, η εκκλησία κυρίως, γιατί οι θρησκείες είναι πολλές. Έχουν κάθε μία θρησκεία την εκκλησία της. Άρα η εκκλησία είναι ένας θεσμός. Άλλος θεσμός. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας είναι ένας θεσμός. Περίπου αυτή είναι η μεγάλη θεσμή. Επίσης το σοφρωνιστικό σύστημα είναι ένας θεσμός. Δηλαδή οι νόμοι και οι φυλακές μαζί πάνω αυτά. Τα δικαστήρια, όλα αυτά. Δηλαδή ο θεσμός παιδιά τι είναι. Ο θεσμός είναι ένα σύνολο γραπτών νόμων και άγραφων κανόνων, αξιών και πρακτικών που ρυθμίζουν μια πλευρά της ανθρώπινης και κοινωνικής ζωής. Σκεφτείτε, είναι απλό πράγμα, απλό συνορισμός. Δηλαδή η οικογένεια που είπατε ρυθμίζει κάτι. Τι ρυθμίζει. Το πρώτο που έπρεπε να ρυθμιστεί, ξέρετε ποιο ήτανε, όταν πρωτοξεκίνησαν οι κοινωνίες, πιανού είναι τα παιδιά. Αυτό ήταν το βασικό που έπρεπε να ρυθμιστεί. Πιανού ήταν τα παιδιά. Οι γυναίκες ξέρανε ότι τα παιδιά είναι δικά τους, οι άντρες δεν ξέρανε όμως. Λοιπόν, πώς θα αφήσεις την περιουσία σου, πώς θα γίνει η αναπαραγωγή της ατομικής ιδιοκτησίας, οι κληρονομιές και όλα αυτά, εάν δεν ξέρεις, αν δεν είσαι σίγουρος ποιο είναι το παιδί σου. Έπρεπε όλα αυτά, δηλαδή η σεξουαλικότητα, η κληρονομικότητα, όλα αυτά έπρεπε να ρυθμιστούν. Και έτσι ήρθαν οι διάφοροι νόμοι και οι διάφοροι μικροί θεσμοί, που ρυθμίζουν το γάμο, το δίκιο το κληρονομικό, όλα αυτά, τις σχέσεις, τα δικαιώματα, στη φορολογία κτλ που έχουν οι σύζυγοι, που έχουν οι οικογένειες κτλ. Άρα η οικογένεια είναι ένας τεράστιος φυσικά θεσμός, που ρυθμίζει πάρα πολλές από τις πλευρές της ζωής μας. Το ίδιο ισχύει και για την εκκλησία κτλ. Δεν είναι βέβαια μόνο, προσέξτε, οι κανόνες, οι νόμοι και οι άγγραφοι κανόνες, οι αξίες επίσης, δηλαδή ο κάθε θεσμός επενδύεται και με αξίες. Η οικογένεια, αν ρωτήσετε και αν όλοι μας το πιστεύουμε φυσικά αυτό, δεν είναι μόνο κάτι ψυχρό που ρυθμίζει αυτά τα πράγματα που είπαμε, τα ρυθμίζει αυτά που είπαμε, όμως δεν είναι ωραίο να έχεις οικογένεια. Είναι και πολύ ωραίο λέμε, αυτό είναι μια αξία επομένως. Είναι επενδεδημένη με συναισθήματα, με την έννοια του δικαίου ας πούμε στο σοφρονιστικό σύστημα, ότι τι είναι δίκιο, τι είναι άδικο κτλ. Και επίσης ο θεσμός δεν έχει μόνο αξίες, έχει και πρακτικές. Γιατί φοράμε λευκό νυφικό, θα μπορούσαμε να φοράμε κόκκινο ή πολύχρωμο. Αυτό είναι μια πρακτική, δεν το γράφει κανένας νόμος, όμως είναι μια πρακτική που επαναλαμβάνεται. Είναι αυτά που λέγανε παλιά τα ήθη και τα έθιμα, δεν τα λέμε τώρα ήθη και έθιμα, τα λέμε πρακτικές, κοινωνικές πρακτικές και τα λοιπά. Άρα λοιπόν ένας θεσμός είναι όλα αυτά τα πράγματα. Πολύ καλά, ωραία. Τι σχέση έχει η λογοτεχνία όμως με αυτά? Μα και στη λογοτεχνία παιδιά, πρέπει να ρυθμιστούν κάποια πράγματα. Η λογοτεχνία δεν είναι κάθετος συγγραφέας σε ένα περιβάλλον, είτε στο γραφείο του, είτε στη φύση, είτε δεν ξέρω πού, εμπνέεται, γράφει ό,τι θέλει και από εκεί και πέρα με ένα μαγικό τρόπο αυτό που έγραψε πάει στο κοινό και γίνεται δεκτό από το κοινό και διαβάζεται και δοξάζεται ως συγγραφές. Δεν είναι έτσι τα πράγματα. Όλα αυτά που περιέγραψα ρυθμίζονται και αυτά. Αυτό το είπαμε. Με ποια έννοια λοιπόν η λογοτεχνία είναι θεσμός. Το πώς γράφεται η λογοτεχνία, το πώς τυπώνεται η λογοτεχνία, το πώς διακινείται το βιβλίο, το πώς προσλαμβάνεται το κείμενο, το πώς αξιολογείται η λογοτεχνία. Ποια είναι καλά, ποια δεν είναι καλά. Το πώς διδάσκεται η λογοτεχνία. Δηλαδή αυτό που λένε από την παραγωγή στην κατανάλωση, όλη αυτή η γραμμή ρυθμίζονται όλα αυτά. Ρυθμίζονται σε κάθε κοινωνία και σε κάθε ιστορική εποχή από κανόνες, αξίες και πρακτικές. Άρα λοιπόν είναι με αυτή την έννοια και η λογοτεχνία θεσμός. Και σε κάθε κοινωνία το κάθε τι από αυτά ρυθμίζεται κάπως διαφορετικά και αλλάζει. Σήμερα ας πούμε έχουν γίνει πολύ μεγάλες αλλαγές στον τρόπο διακίνησης και πρόσληψης της λογοτεχνίας, γιατί ποια είναι η μεγάλη αλλαγή των τελευταία χρόνια μέσα από τα μίντια, μέσα από το διαδίκτυο. Το διαδίκτυο κυρίως, δηλαδή ότι ένα μεγάλο μέρος της λογοτεχνίας γράφεται στο διαδίκτυο και διακινείται μέσα του διαδικτύου. Δηλαδή δεν τυπώνεται. Δεν τυπώνεται σήμερα ένα μέρος της λογοτεχνίας. Τεράστια αλλαγή είναι αυτή. Δεν τυπώνεται. Σήμερα μπορείς αν θέλεις να παρακάμψεις τους εκδοτικούς ήκους τους παραδοσιακούς και να μην τυπώσεις ένα λογοτεχνικό κείμενο. Λοιπόν βλέπετε και δεν ξέρω και στο μέλλον πως θα αλλάξει. Σήμερα ας πούμε έχουμε τα e-books, έχουμε τα ψηφιακά βιβλία, τα e-books. Τα οποία διακινούνται με διαφορετικό τρόπο. Λοιπόν στο 19ο αιώνα τα πράγματα ήταν πάλι αλλιώς. Άρα λοιπόν όλα τα πράγματα που αφορούν τη λογοτεχνία, όλες οι ενέργειες με κάποιο τρόπο είναι θεσμοποιημένες. Θα μου πείτε υπάρχουν και νόμοι, δηλαδή εντάξει αξίες, πρακτικές και στη λογοτεχνία και νόμοι. Βέβαια υπάρχουν και νόμοι που αφορούν τη λογοτεχνία. Πείτε μου ένα νόμο που έχει σχέση με τη λογοτεχνία. Τι ρυθμίζεται με νόμο που έχει σχέση στη λογοτεχνία. Τα πνευματικά δικαιώματα δεν ρυθμίζονταν πάντα με νόμο. Από ένα χρονικό σημείο και μετά έγιναν οι νόμοι για τα πνευματικά δικαιώματα που πρέπει να πληρώσεις λεφτά. Μόνο μετά το θάνατο του συγγραφέα σταματούν τα πνευματικά δικαιώματα. Μέχρι 70 χρόνια τα πνευματικά δικαιώματα τα έχουν οι κληρονόμοι του συγγραφέα όπως δηλαδή ο συγγραφέας κληρονομή ένα σπίτι, τα λεφτά του, ό,τι έχει αφήνει κληρονομιά σε κάποιον, στα παιδιά του, σε κάποιον άλλον τα πνευματικά του δικαιώματα που σημαίνει χρήματα, ειδικά για κάποιους έτσι όπως ο ελίτης και τα λοιπά μιλάμε για πολλά λεφτά που είναι από τα πνευματικά δικαιώματα. Άρα λοιπόν και νόμοι γραπτεί υπάρχουν. Στο μάλλον υπάρχουν και πάρα πολλά άλλες ρυθμίσεις. Κάθε θεσμός, λέμε η λογοτεχνία είναι θεσμός, όμως αυτό για να το συλλάβουμε θα πρέπει να δούμε ποιοι είναι οι επιμέρους θεσμοί που αποτελούν αυτόν τον μεγάλο θεσμό. Ας πούμε για την οικογένεια, είπαμε η οικογένεια είναι ο μεγάλος θεσμός, ο γάμος, το κληρονομικό δίκαιο είναι επιμέρους θεσμί. Στη λογοτεχνία ποιοι λέτε ότι είναι οι επιμέρους θεσμί. Λοιπόν μπορείτε έτσι λίγο να σκεφτείτε που να ρυθμίζουν αυτά τα πράγματα όλα που είπαμε. Τι λέτε. Ούτε έναν δεν μπορείτε να σκεφτείτε, ναι. Έτσι κοινωνία γενικώς. Ας πούμε πείτε μου αυτό θα το βρείτε σίγουρα αν την κάνω την ερώτηση αλλιώς. Ποιος θεσμός ρυθμίζει το τύπομα των βιβλίων, την εκτύπωση των βιβλίων. Όχι, όχι τώρα λέτε άλλο πράγμα. Λέω ποιος θεσμός, ναι, η εκδοτική οίκη. Έτσι η εκδοτική οίκη είναι θεσμή. Είναι μικρή θεσμή, είναι υπόθεσμη επιμέρους όπως θέλετε πείτε το. Αλλά ας πούμε η εκδοτική οίκη είναι μικρή θεσμή η οποία λειτουργούν με ορισμένα κριτήρια, με ορισμένους τρόπους, με ορισμένους νόμους. Πριν από λίγο καιρό είχε γίνει μια τεράστια συζήτηση αν είχατε πάρει χαμπάρι για την ενιαία τιμή του βιβλίου, καταργήθηκε μέσα στην κρίση και τώρα θέλουν να την επαναφέρουν κτλ. Δηλαδή το πως θα τιμολογούνται τα βιβλία και όλα αυτά τα πράγματα είναι νόμοι και κανόνες που αφορούν τους εκδοτικούς οίκους. Άρα η εκδοτική οίκη είναι ένας μικρός θεσμός. Άλλος θεσμός, ας πούμε ποιος θεσμός ρυθμίζει την αξιολόγηση της λογοτεχνίας. Η κριτική της λογοτεχνίας είναι ένας θεσμός. Αυτή δηλαδή που γράφουν κριτική, την οποία κριτική πού τη γράφουν συνήθως. Τις κριτικές και τη λογοτεχνία που τις γράφουν συνήθως. Στα περιοδικά, στις εφημερίδες, στο διαδίκτυο σήμερα, άρα στα μίντια. Άρα βλέπετε και πως οι θεσμοί συνδέονται και μεταξύ τους έτσι. Ο θεσμός των μίντια δηλαδή συνδέεται με το θεσμό της λογοτεχνίας. Την αξιολόγηση τη ρυθμίζουν επίσης τα λογοτεχνικά βραβεία. Είναι και αυτοί οι θεσμοί τα λογοτεχνικά βραβεία. Τα δίνει το Υπουργείο Πολιτισμού κυρίως. Τα λογοτεχνικά βραβεία είναι τα λεγόμενα κρατικά λογοτεχνικά βραβεία. Όμως υπάρχουν και κάποια άλλα βραβεία. Ας πούμε η Ακαδημία δίνει επίσης λογοτεχνικά βραβεία. Κάποιο μεγάλο περιοδικό, παλαιότερα το διαβάζω σήμερα, το περιοδικό αναγνώστης δίνει λογοτεχνικά βραβεία. Άρα και τα βραβεία είναι θεσμοί. Να τους πάρουμε λίγο, να τους δούμε όλους με τη σειρά. Να ξεκινήσουμε λίγο από την παραγωγή προς στο τέλος την διδασκαλία. Γιατί όλη η γκάμα είναι η παραγωγή της λογοτεχνίας μέχρι τη διδασκαλία της. Τα λογοτεχνικά είδη, αυτό δύσκολα θα το σκεφτόσασταν να το πείτε θεσμό. Και όμως τα λογοτεχνικά είδη θεωρούνται μικροί θεσμοί παιδιά. Με ποια έννοια ότι κάθε λογοτεχνικό είδος έχει κανόνες οι οποίοι ορίζουν πως θα γραφτεί κάτι. Δηλαδή όταν ξεκινάει ένας συγγραφέας να γράφει ξέρει περίπου ποιο λογοτεχνικό είδος θα γράψει. Ξέρει δηλαδή αν θα γράψει μυθιστόρημα ας πούμε, αν θα γράψει δίγημα, αν θα γράψει χρονογράφημα, αν θα γράψει αυτοβιογραφία, αν θα γράψει πείημα. Ή αν θα γράψει ακόμα πιο ειδικά σονέτο ή αν θα γράψει ένα συνθετικό πείημα. Ξέρει περίπου τι θα γράψει, δεν ξεκινάει να γράφει ό,τι να είναι. Από την ώρα λοιπόν που ξεκινώντας να γράψει ακολουθεί ένα λογοτεχνικό είδος, σημαίνει ότι ήδη από την πρώτη στιγμή που θα ξεκινήσει να γράφει μπαίνει μέσα σε ένα θεσμό που είναι το είδος. Και ακολουθεί τους κανόνες του είδους αυτού. Φυσικά μπορεί να είναι πάρα πολύ σπουδαίος συγγραφέας, δεν το ξέρει βέβαια και εκείνη τη στιγμή ο ίδιος. Και να αλλάξει η μεγάλη συγγραφή, πολλές φορές αλλάζουν λίγο τους κανόνες του είδους. Όμως αυτή είναι πάρα πολύ μεγάλη και πάρα πολύ λίγη. Οι περισσότεροι υποτάσσονται στους κανόνες του είδους. Άρα λοιπόν ήδη τα λογοτεχνικά είναι μικροί θεσμοί. Έγραψε ο συγγραφέας αυτό που είχε να γράψει, έτσι. Μετά θα πάει στον εκδοτικό είκο, όπως είπαμε, να το τυπώσει. Οι εκδοτικοί κυπάλλοι, όπως είπαμε, έχουν τα δικά τους κριτήρια. Όσοι πάνε στους εκδοτικούς είκους, νομίζετε ότι εκδίδουν τελικά τα βιβλία τους. Όχι βέβαια. Πολλοί γράφουν αλλά λίγοι τυπώνουν. Γιατί, διότι ο εκδοτικός είκος δεν παίρνει την απόφαση να εκδώσει το συγκεκριμένο βιβλίο. Γιατί, για πάρα πολλούς λόγους, δεν αρέσει στον εκδότη. Είναι το προσωπικό γούστο του εκδότη. Είναι ότι ο εκδότης πιστεύει ότι δεν θα βγάλει τα λεφτά του, δεν θα πουλήσει και επομένως γιατί να επενδύσει τα δικά του ωραία λεφτά. Γιατί κάθε φορά που κάνει μια έκδοση, πληρώνει ο εκδότης. Εκτός και αν, υπάρχει και η περίπτωση, ο συγγραφέας να πει στον εκδότη, θα πληρώσω εγώ την έκδοση. Εσύ θα βάλεις μόνο τη φύρμα σου. Εγώ έχω λεφτά, θα πληρώσω εγώ την έκδοση. Κάποιοι εκδότες το δέχονται, κάποιοι εκδότες δεν το δέχονται, διότι το θεωρούν υποτιμητικό. Και σου απαντάνε, δεν με νοιάζουν τα λεφτά σου. Εγώ το βιβλίο σου δεν θέλω, δεν μου αρέσει, δεν θέλω το εκδόση. Πάνω από το εκδόσης αλλού. Θέλω εγώ να αποφασίζω ποια βιβλία θα εκδώσει ο εκδοτικός μου οίκος. Συμφωνεί. Άρα λοιπόν εκεί στους εκδοτικούς οίκους γίνεται ας το πούμε ένα πρώτο μαχαίρι μπαίνει στο τι έχει γραφτεί ανάμεσα στο τι έχει γραφτεί και στο τι τελικώς θα εκδοθεί. Σύμφωνει έως εδώ. Πάμε παρακάτω. Εκδίδεται το βιβλίο. Έτσι εκδίδονται τα βιβλία, εκδίδονται σήμερα πάρα πολλά βιβλία. Λοιπόν όλα τα βιβλία που εκδίδονται έχουν την ίδια τύχη στο αναγνωστικό κοινό. Έχουν τις ίδιες δυνατότητες να ακουστούν, να μαθευτούν και να τα διαβάσει το αναγνωστικό κοινό. Όχι βέβαια από τι εξετάται. Εξετάται από τις εφημερίδες και τα λογοτεχνικά περιοδικά, τώρα πλέον και τα διαδικτυακά. Δηλαδή χρειάζεται ακριβώς ένας άλλος μηχανισμός που θα διαφημίσει, που θα γνωστοποιήσει. Είτε μόνο με τη γνωστοποίηση, μερικές φορές δεν γράφουν για όλα κριτική, αλλά γράφουν δυο σειρές, τρεις σειρές. Ότι βγει και αυτό το βιβλίο που είναι γι' αυτό και γι' αυτό το λόγο, το θέμα, ξέρω εγώ και τα λοιπά. Άρα λοιπόν χρειάζεται ο μηχανισμός εκεί, τον μίντια, άλλα χρήματα εκεί επενδύονται. Δηλαδή ένας εκδοτικός οίκος μπορεί να βγάζει ας πούμε 100 βιβλία, όμως δεν θα διαφημίσει και τα 100. Θα διαλέξει ποια θα διαφημίσει, ποια θα σμπρώξει δηλαδή περισσότερο, κάποια λιγότερο, κάποια καθόλου. Άρα λοιπόν εκεί πάλι υπάρχει ένας άλλος μηχανισμός δημοσιοποίησης και διάδοσης των βιβλίων, ο οποίος όπως είπαμε ήδη πηγαίνει χέρι-χέρι με τη λογοτεχνική κριτική. Δηλαδή κάποια από αυτά τα βιβλία τώρα θα κριθούν από έγκυρους κριτικούς. Δηλαδή προσέξτε πως κάθε ένα από αυτά τα στάδια είναι ένα κόσκινο. Σύμφωνο είναι ένα κόσκινο. Δηλαδή γράφονται, κάποια εκδίδονται, από αυτά που εκδίδονται κάποια διαδίδονται, κάποια δεν διαδίδονται καθόλου, δεν γροστοποιούνται καθόλου. Από αυτά που διαδίδονται κάποια μόνο κρίνονται από κριτικούς. Γράφονται δηλαδή κείμενα κριτικής αρκετά μεγάλα ας το πούμε ή αρκετά ουσιαστικά. Άρα λοιπόν η λογοτεχνική κριτική είναι επίσης ένας επιμέρους θεσμός πάρα πολύ σημαντικός διότι ο λογοτεχνικός κριτικός είναι ο πρώτος ο οποίος στην ουσία λέει τη γνώμη του για το βιβλίο. Λέει αν είναι καλό, αν δεν είναι καλό και βέβαια το ξέρετε ότι οι λογοτεχνικοί κριτικοί δεν συμφωνούν μεταξύ τους. Μπορεί δηλαδή ο ένας κριτικός να βρει ένα βιβλίο καλό και ένας άλλος να μην το βρει καλό. Και επειδή είναι ένα θέμα που το έχω μελετήσει πολύ πολλές φορές ακριβώς αυτά τα σημεία τα οποία ο ένας κριτικός βρίσκει πολύ σπουδαία ο άλλος κριτικός έρχεται τα ίδια σημεία και τα βρίσκει πολύ κακά. Λοιπόν, εν πάση περιπτώσει πρώτα δουλεύει η λογοτεχνική κριτική και μετά έρχονται τα λογοτεχνικά βραβεία. Δηλαδή τα λογοτεχνικά βραβεία για να καταλάβετε δίνονται σε αιτήσια βάση στο τέλος του χρόνου ας πούμε δίνονται τα βραβεία για τα βιβλία που βγήκαν στο 14 έτσι αρχές του 15 αυτό τι σημαίνει σημαίνει ότι έχουν ήδη γραφτεί οι κριτικές για αυτά τα βραβεία αυτοί που είναι στις επιτροπές των λογοτεχνικών βραβείων έχουν διαβάσει τις κριτικές που έχουν γραφτεί έχουν ήδη φυσικά μπορεί να έχουν και προσωπική γνώμη εννοείται όμως έχουν διαβάσει τι έχει γραφτεί ποια ήταν η πρόσληψη αυτών των βιβλίων δεν κάνουν δηλαδή και αυτή εντελώς του κεφαλιού τους συμφωνεί και δίνονται λοιπόν τα λογοτεχνικά βραβεία είναι πάρα πολύ σημαντική τιμή για έναν συγγραφέα και για ένα βιβλίο να πάρει ένα βραβείο όμως προσέξτε αν δούμε ιστορικά τα βραβεία δηλαδή αν δούμε ξέρω εγώ τυχαία να πάρουμε τα βραβεία που δόθηκαν το 1990 ας πούμε έτσι το 1985 όποιαδήποτε χρονιά θα διαπιστώσουμε ότι δόθηκαν βραβεία πολλές φορές σε συγγραφείς που δεν ξαναγράψαν τίποτα και που εν τέλει δεν είχανε κάποια σημαντική πορεία δηλαδή δεν σημαίνει ότι ακόμα και αν πάρεις ένα βραβείο ότι έχεις κερδίσει τα πάντα ή έχεις γίνει famous ή έχεις εξασφαλίσει τη θέση σου στην ιστορία της λογοτεχνίας όπως θα πούμε όχι δεν σημαίνει γιατί αυτή η θέση θα εξασφαλιστεί αν εξασφαλιστεί μόνο μετά από μια πολύχρονη πορεία με το να γράψεις μόνο ένα βιβλίο ή να πάρεις ένα βραβείο δεν έχεις γίνει συγγραφέας σπουδαίος τουλάχιστον κάποιοι βέβαια από αυτούς τους βραβευμένους έτσι φυσικά τους αναγνωρίζουμε διότι έχουν γίνει ονόματα πολύ σημαντικά στη λογοτεχνία μας κτλ λοιπόν μετά τα βραβεία λοιπόν και αυτά μέχρι εδώ αφορούν τη λογοτεχνία τη σύγχρονη έτσι τη σύγχρονη λογοτεχνία όμως όπως είπαμε η λογοτεχνία είναι σαν τα καλά κρασιά δηλαδή όσο περνούν τα χρόνια όσο μένει ο χρόνος που περνάει δείχνει ποια ήταν εκείνα τα έργα τα οποία είχαν μια σπουδαιότερη σημασία από άλλα έρχονται λοιπόν τα τμήματα φιλολογίας έρχεται το πανεπιστήμιο έρχεται αυτή η επιστήμη ακριβώς η οποία λέγεται φιλολογία νεοελληνική φιλολογία και μελετά εις βάθος τα έργα τα λογοτεχνικά δηλαδή η φιλολογία συνήθως μελετά τα έργα όχι απλώς τα έργα που κρίνει η λογοτεχνική κριτική αλλά τα έργα τα οποία μένουν μέσα από την πάροδο των χρόνων η φιλολογία δηλαδή κυρίως μελετά τα παλαιότερα έργα τα έργα που έχουν ακριβώς αξία και μετά από χρόνια που δεν είχαν δηλαδή δεν κάνανε ένα σουξέ ας πούμε μόνο για ένα δυο χρόνια όταν πρωτοβγήκαν αλλά μέσα από την πάροδο του χρόνου έχει η αξία αυτή κατά κάποιο τρόπο επιβεβαιωθεί για διάφορους λόγους όταν λοιπόν έρχεται η πανεπιστημιακή φιλολογία και τα μελετά αυτά τα έργα και αυτούς τους συγγραφείς τότε αυτά τα έργα και αυτή η συγγραφείς πλέον καθιερώνονται έχουν εντελώς καθιερωθεί τότε είναι που καθιερώνονται δηλαδή ούτε και με τη λογοτεχνική κριτική είχαν καθιερωθεί ιδιαιτέρως είχε γίνει ας πούμε η πρώτη το πρώτο ξεκαθάρισμα αλλά με την φιλολογία και την μελέτη των συγγραφέων και των έργων καθιερώνονται αυτό που λέμε η συγγραφείς και τα έργα η μεγάλη συγγραφείς και τα μεγάλα έργα μιας εθνικής λογοτεχνίας και έρχεται λοιπόν υπάρχει ακόμα ένα βήμα που είναι η ιστορία της λογοτεχνίας θα πούμε μετά το διάλειμμα για αυτήν απλώς θέλω να σας πω για να ολοκληρώσουμε λίγο αυτήν την διαδικασία η ιστορία της λογοτεχνίας είναι λοιπόν εκείνα τα βιβλία δεν ξέρω αν έχετε πιάσει στο χέρι σας κάποιο τέτοιο βιβλίο λέγεται ας πούμε ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας έχουμε αρκετές 2-3-4-5 καλές στην νεοελληνική υπάρχουν ιστορίες της γαλλικής λογοτεχνίας ιστορίες της αγγλικής λογοτεχνίας και ούτω καθεξής λοιπόν είναι εκείνα τα βιβλία τα οποία μας αφηγούνται το πως εξελίχθηκε μια εθνική λογοτεχνία δηλαδή πως ξεκίνησε συνήθως οι σύγχρονες όλες λογοτεχνίες ξεκινάνε γύρω στο μεσαίωνα ας πούμε και αναπτύσσονται μέχρι την εποχή μας περίπου λοιπόν αυτή την εξέλιξη της λογοτεχνίας καταλαβαίνετε ότι δεν μπορούν να μπουν οι πάντες εκεί μπορούν να μπουν οι πάντες είναι πόσο να χωρέσουν σε ένα βιβλίο τόσων αιώνων λογοτεχνία έτσι άρα λοιπόν σε μια ιστορία λογοτεχνίας θα μπουν μόνον αυτό που λέμε η αφρόκρεμα η αφρόκρεμα της αφρόκρεμας θα μπουν αυτοί οι οποίοι έχουν επιβιώσει από όλα τα προηγούμενα στάδια αυτοί οι οποίοι έχουν καθιερωθεί αυτοί οι οποίοι τον οποίον η αξία έχει επιβεβαιωθεί μετά και από την κριτική και από τη φιλολογία και από τις μελέτες και και και και ακριβώς αυτοί που τελικώς περιλαμβάνονται σε μία ιστορία της λογοτεχνίας αποτελούν το λογοτεχνικό κανόνα αυτής της λογοτεχνίας Λοιπόν σας κούρασα λίγο γιατί ήθελα να σας δώσω όλη αυτή την πορεία από την παραγωγή στην οριστική ας το πούμε καθιέρωση των λογοτεχνικών έργων και των συγγραφέων Τώρα θα ήθελα να σκεφτείτε και να συζητήσουμε λίγο μετά το διάλειμμα αν αυτή η γνώση και αυτή η διαδικασία έχει κάποια σχέση με την εκπαίδευση Δηλαδή πως σχετίζεται αυτό που σας περιέγραψα είναι ο τρόπος που λειτουργεί το λογοτεχνικό σύστημα, ο λογοτεχνικός θεσμός Πως λοιπόν σχετίζεται όλη αυτή η διαδικασία με την εκπαίδευση και γιατί πρέπει να τα ξέρουμε αυτά για να μας ενδιαφέρει η διδασκαλία της λογοτεχνίας Είδαμε περίπου πως λειτουργεί πάντα σε γενικές γραμμές. Πιστεύετε ότι αυτή η γνώση για το πως λειτουργεί το λογοτεχνικό σύστημα μας χρειάζεται στην εκπαίδευση Τι λέτε, πιστεύετε ότι ο εκπαιδευτικός χρειάζεται να ξέρει πως λειτουργεί, τον βοηθάει σε κάτι αυτό στη διδασκαλία της λογοτεχνίας, τι λέτε Ορίστε, μια στιγμή λίγο παρακαλώ καθίστε, περιμένω λίγο να κάνετε ησυχία για να ακουγόμαστε Αλληλεπιστέρα πως ναι, γιατί από κράτη και διάσταση ξέρει να γνωρίζει ποια λογοτεχνικά ή τι είναι κατάλληλα για αυτό, τι θα χρησιμοποιήσει Να έχει γνώση, σαν να δει κάτι το οποίο θα πω ότι είναι κατάλληλο για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας μέσα στην τάξη Ωραία, άρα λέτε ότι αυτή η γνώση τον βοηθάει να καταλάβει τι είναι κατάλληλο για την τάξη Η συσχέτηση δεν είναι και πάρα πολύ προφανής, ίσως να είναι σε εσάς αλλά ίσως θέλει λίγο εξήγηση, δηλαδή γιατί το να γνωρίζει πως λειτουργεί το λογοτεχνικό σύστημα τον βοηθάει Στο να επιλέγει κατάλληλα αναγνώσματα για την τάξη του Αυτή η συσχέτηση μπορείτε λίγο να μας την εξηγήσετε Ναι, είναι το ίδιο πως όταν κάποιος έχει κάποιες γνώσεις πάνω στη λογοτεχνία Μπορεί καλύτερα να διδάξει κάποιο αντικείμενο Έτσι και με αυτό γνωρίζοντας τις τάσεις που υπάρχουν στη λογοτεχνία, τα κείμενα Και είναι κατάλληλα τις κριτικές πρόσφυγες πάνω σε αυτά Έχει σαν βοηδό αυτά και προσπαθεί να τα χρησιμοποιήσει με το κατάλληλο τρόπο Άρα λοιπόν, αυξάνεται λέτε, αναπτύσσεται έτσι η κριτική του ικανότητα Παραδείγματος χάρη, το να έχει πάρει βραβείο ένα βιβλίο Θα τον κάνει να το επιλέξει ας πούμε για τη δικιά του τη δουλειά Κάπως έτσι το καταλαβαίνετε Αλλά δεν θα αποτελέσει μόνο αυτό το κριτήριο, θα αποτελέσει κριτήρια και οι κριτικές που θα έγινε Τα σχόλια, όλα αυτά θα καμπορυπήσουν ούτως ώστε να... Άρα πρέπει να τα δει όλα αυτά σφαιρικά Δηλαδή, αν ξέρει το πώς λειτουργεί, θα μπορεί να ασκήσει και τη δική του κριτική ικανότητα καλύτερα Για κάθε ένα από αυτά τα στάδια Δηλαδή, παραδείγματος χάρη για τις λογοτεχνικές κριτικές Ναι, θα τη συμβουλεύετε, όμως δεν θα τις παίρνει και 100% ως καθοριστικές Διότι ξέρει τι είναι η λογοτεχνική κριτική και τι ρόλο παίζει Ναι, τα βραβεία Θα τον ενδιαφέρει αν ένα βιβλίο έχει πάρει βραβείο Αλλά θα ξέρει ότι μπορεί και κάποιο άλλο βιβλίο να είναι ακόμα καλύτερο Αλλά να μην έχει πάρει βραβείο Και άρα να το ψάξει και αυτό Δηλαδή, είναι ο ίδιος καταρχάς πιο ενημερωμένος και κυρίως πιο υποψιασμένος Δεν έχει μία άποψη που την είχανε παλιά Ότι η λογοτεχνία είναι λίγο πολύ μία έμπνευση μόνο Ότι είναι πασιφανές τι είναι η λογοτεχνία Ότι η λογοτεχνία είναι κάτι φυσικό, ότι όλοι ξέρουν τι είναι η λογοτεχνία Και ότι όλοι ξέρουν τι είναι η καλή λογοτεχνία Και κανείς δεν έχει μία διαφορετική γνώμη Και κανείς δεν έχει μία διαφορετική εκτίμηση Δεν είναι έτσι Καταλαβαίνει ότι το λογοτεχνικό σύστημα έχει πάρα πολλές αντιφάσεις Και διαφωνίες και διαφορετικά συμφέροντα αν θέλετε Και άρα δεν αποτελεί η λογοτεχνία κάτι το ενιαίο Που είναι τελείως αποδεκτό από όλους Και επομένως αυτό είναι και το βέβαιο ότι πρέπει να διδάσκεται Και όταν κάποιος είναι υποψιασμένος Το μήνυμα που δίνει και στα παιδιά ως εκπαιδευτικός Είναι ακριβώς πιο ρεαλιστικό Δηλαδή ότι η λογοτεχνία μέσα στην κοινωνία μας Λειτουργεί με έναν ορισμένο τρόπο Ότι δεν είναι κάτι το οποίο σταματάμε ό,τι κι αν κάνουμε και το θαυμάζουμε Ότι δεν είναι ένας μυστηριώδης τρόπος για αυτός που κάνει τους συγγραφείς να γράφουν Και ένας άλλος μυστηριώδης τρόπος που κάνει κάποιους συγγραφείς σπουδαίους κτλ Δίνει δηλαδή αντιμετωπίζουμε και γι' αυτό σας τα λέω και εγώ όλα αυτά Γιατί θέλω ακριβώς σας τα λέω μάλιστα τώρα που ξεκινάμε το περιεχόμενο του μαθήματος Έτσι ξεκινάμε να συζητάμε για το περιεχόμενο Διότι αυτό το οποίο θέλω να πω εν τέλει είναι ότι στο μάθημα της λογοτεχνίας Θα πρέπει τη λογοτεχνία να την αντιμετωπίζουμε με έναν ρεαλιστικό τρόπο Σαν αυτό που είναι να μην έχουμε μύθους γύρω από τη λογοτεχνία να την αντιμετωπίζουμε μέσα στην κοινωνία Η λογοτεχνία υπάρχει είπαμε τι πολλά αξιόλογα πράγματα μας προσφέρει Όμως υπάρχει μέσα στην κοινωνία μέσα σε ένα ορισμένο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο που πρέπει να το ξέρουμε ποιο είναι Όπως πρέπει να ξέρουμε και για όλα τα άλλα πράγματα που διδάσκουμε Το ίδιο πρέπει να ξέρουμε και για όλα τα άλλα πράγματα που διδάσκουμε Λοιπόν άρα προχωρούμε και τώρα θα δούμε ότι έχει μια ακόμα πιο στενή σχέση με το εκπαιδευτικό σύστημα Διότι αυτό το τελευταίο που είπαμε τις ιστορίες δηλαδή της λογοτεχνίας και το λογοτεχνικό κανόνα που βγαίνει από τις ιστορίες Αυτός ο λογοτεχνικός κανόνας είναι που διδάσκεται στο εκπαιδευτικό σύστημα Δηλαδή μέχρι τώρα τουλάχιστον το εκπαιδευτικό σύστημα δεν είχε και πάρα πολύ να προβληματιστεί για το τι θα διδάξει Διότι ακριβώς έπαιρνε το λογοτεχνικό κανόνα έτοιμο όπως τον είχε φτιάξει το λογοτεχνικό σύστημα και τον δίδασκε Δηλαδή τους μεγάλους συγγραφείς και τα λοιπά όλα αυτά τα κείμενα ποια είναι τα σπουδαία Τα έπαιρνε είναι ο κανόνας που λέμε θα δώσουμε και ορισμό αργότερα του κανόνα τα έπαιρνε το εκπαιδευτικό σύστημα και τα δίδασκε Άρα δηλαδή έχουμε ακριβώς αυτή τη σχέση του λογοτεχνικού θεσμού με τον εκπαιδευτικό θεσμό Οι θεσμοί μέσα στην κοινωνία αλληλοσυνδέονται και αλληλουποστηρίζονται Ο λογοτεχνικός θεσμός έχει ανάγκη την εκπαίδευση γιατί την έχει ανάγκη μα για να διαδώσει τη λογοτεχνία Τι θα ήταν η λογοτεχνία ποιος θα την γνώριζε τόσο καλά αν δεν διδασκόταν στο σχολείο Δεν θα την γνώριζαν οι άνθρωποι τόσο εύκολα ας το πούμε και δεν θα πήγαιναν προς αυτήν αν δεν ήταν το σχολείο όπως και για τόσα άλλα πράγματα Άρα λοιπόν η λογοτεχνία έχει ανάγκη την εκπαίδευση για να διαδοθεί Όμως και η εκπαίδευση έχει ανάγκη το λογοτεχνικό θεσμό για να ξέρει τι να διδάξει Η εκπαίδευση όταν ξεκινάει να διδάξει τα γνωστικά της αντικείμενα πρέπει αυτά τα γνωστικά αντικείμενα να είναι κάπως τακτοποιημένα Το καθένα στο δικό του χώρο να έχει μία ανάπτυξη και να έχει μία ας το πούμε να είναι εύκολο να μεταδοθεί Η γνώση δηλαδή να μπορεί να μεταδοθεί Αυτό ακριβώς είναι που κάνει ο λογοτεχνικός θεσμός δηλαδή τακτοποιεί τη λογοτεχνία Δημιουργεί αυτόν τον λογοτεχνικό κανόνα για να μπορεί αυτός ο κανόνας να διδαχτεί Και έτσι ακριβώς είναι που οι δύο θεσμοί και τα δύο συστήματα αλληλοδιαπλέκονται Τώρα για να καταλάβουμε καλύτερα το λογοτεχνικό κανόνα θα πρέπει να τον συνδέσουμε με την έννοια του έθνους Θα μου πείτε τώρα που βγήκε το έθνος ξαφνικά Λοιπόν το έθνος μας μπαίνει στη συζήτησή μας ως εξής η λογοτεχνία είναι μια τέχνη που χρησιμοποιεί τη γλώσσα Δεν είναι όπως η ζωγραφική ή η μουσική που μπορεί να γίνει κατανοητή από όλους τους ανθρώπους Η ζωγραφική και η μουσική δεν χρειάζεται να ξέρεις αγγλικά γαλλικά ελληνικά για να απολαύσεις αυτές τις τέχνες Όμως δεν μπορείς να διαβάσεις γερμανική λογοτεχνία αν δεν ξέρεις γερμανικά και ελληνική λογοτεχνία αν δεν ξέρεις ελληνικά Άρα λοιπόν η λογοτεχνία ως έννοια είναι συνηφασμένη με το έθνος Μιλούμε πάντοτε για μια εθνική λογοτεχνία Λέμε η ελληνική λογοτεχνία Λέμε η γαλλική λογοτεχνία Δεν λέμε γενικώς η λογοτεχνία Υπάρχει ας πούμε έχετε ακούσει ποτέ παγκόσμια λογοτεχνία Ακόμα και η έννοια ευρωπαϊκή λογοτεχνία είναι λίγο περίεργη Δηλαδή η ευρωπαϊκή λογοτεχνία είναι το άθρησμα όλων των ευρωπαϊκών λογοτεχνιών Ή μήπως η ευρωπαϊκή λογοτεχνία είναι μόνο η αγγλική, η γαλλική, η ιταλική, οι τρεις τέσσερις μεγάλες εθνικές λογοτεχνίες Επειδή και τα έθνη αυτά είναι τα δυνατά έθνη της Ευρώπης Άρα λοιπόν βλέπετε ότι η έννοια της λογοτεχνίας πηγαίνει μαζί με την έννοια του έθνους Είναι εθνική λογοτεχνία Γι' αυτό και όταν λέμε λογοτεχνικός κανόνας εννοούμε τον εθνικό λογοτεχνικό κανόνα Εννοούμε τον λογοτεχνικό κανόνα δηλαδή της εθνικής λογοτεχνίας Αυτό είναι ένα υπαρκτό θέμα το οποίο όμως στην εκπαίδευση έχει πάρει κάποιες υπερβολικές διαστάσεις Δηλαδή η εθνική διάσταση της λογοτεχνίας η οποία όπως είπαμε είναι υπαρκτή Έχει όμως πάρει την πρωτοκαθεδρία ας το πούμε στην εκπαίδευση Ειδικά τη δική μας αλλά και άλλων χωρών Δηλαδή θέλω να πω ότι είναι η διάσταση η οποία προβάλλεται πολύ περισσότερο Θα θυμάστε από το σχολείο πάρα πολύ όλες τις συζητήσεις και οι ερωτήσεις που κάνατε Που υπήρχαν κάτω από τα κείμενα και τα λοιπά συνδέανε τη λογοτεχνία με πολέμους Με εθνικά ιστορικά γεγονότα, με εθνικά οράματα, εθνικές επιδιώξεις και τα λοιπά Είναι μια πολύ προβεβλημένη διάσταση η εθνική διάσταση, συμφωνείτε? Υπάρχει αυτό? Το έχετε ως εμπειρία? Θέλει κάποιος να πει κάτι για αυτό, να το σχολιάσει Η σχέση δηλαδή, η εθνική διάσταση προβάλλεται ιδιαίτερα ή όσο Μπορεί στην εποχή μου να προβαλόταν πιο πολύ ρε παιδιά και μπορεί στη δική σας να προβαλόταν λιγότερο Δεν είναι ρητορική η ερώτησή μου, ρωτώ πραγματικά να μάθω εάν έχετε αυτή την εντύπωση από τα σχολικά σας χρόνια Όχι? Ναι, εγώ πιστεύω πως ναι, θυμάμαι σε σχολικά γυναίκια και στη λογοτεχνία μου με την τελευταία τάξη Που βγάναμε πάνω το σχατίδι όπου είχα την ιστορία του Σερμανώδου, που είδε καθαρά ιστορία Μιλάει για την ιστορία, για το ότι πήγαιναν στο τάγμα τεργασίας του ζωήτου, ωστόσο στις μέρες μας Πολλά με τη ιστορία, προσπαθούνε να ανερέσουν αυτή την εθνική... Όχι να την ανερέσουν, απλώς δεν τους ενδιαφέρει πολύ, έχουν άλλες διαστάσεις Ναι, βλέπουμε άλλες διαστάσεις και προσπαθούνε να προσπάθουν και άλλες διαστάσεις Και άλλες διαστάσεις, θα τις δούμε ποιες είναι οι άλλες διαστάσεις, ορίστε Λοιπόν αυτό είναι κάτι που πρέπει να το σημειώσουμε, που λέει η συνάδελφός σας Ότι φαίνεται και από το ότι κυρίως στο μάθημα της λογοτεχνίας κάνουμε κείμενα, διαβάζουμε κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας και ελάχιστα ξένα κείμενα Δηλαδή αυτό ακριβώς είναι η απόδειξη ότι είναι το μάθημα προσκολλημένο στον ελληνικό εθνικό κανόνα Δεν θέλει το μάθημα, δεν επιδιώκει τη γνωριμία με άλλες λογοτεχνίες Σου λέει κάτσε να μάθετε εδώ την ελληνική και μετά θα δούμε άμα μεγαλώσετε θα πάτε και σε άλλες Καταλάβατε τι γίνεται αυτό είναι το νόημα Ότι το να διαβάσετε κείμενα ξένων λογοτεχνιών είναι κάτι που δεν είναι προτεραιότητα, πάει για μετά που ποτέ δεν φτάνει εκείνη η ώρα Διότι προτεραιότητα είναι να διδαχθεί κανείς την εθνική του λογοτεχνία για να καταλάβει να συνειδητοποιήσει τη δική του εθνική ψυχή Γιατί ακριβώς η λογοτεχνία θεωρείται η έκφραση της εθνικής ψυχής Λοιπόν στα δικά μου τα χρόνια αυτή η εθνική διάσταση ήταν πάρα πολύ έντονη Λοιπόν τώρα από τις αντιδράσεις καταλαβαίνω ότι δεν είναι ίσως η πολύ κυρίαρχη Υπάρχουν λοιπόν και άλλες διαστάσεις της λογοτεχνίας που πιθανόν να τονίζονται σήμερα αρκετά Ποιες θα λέγατε ότι είναι αυτές, ποιες είναι αυτές οι άλλες διαστάσεις Μια άλλη διάσταση που τονίζεται αρκετά στο σχολείο σήμερα, ποια είναι ορίστε Η κοινωνική, έτσι πάρα πολύ Τα προβλήματα τα κοινωνικά είναι Οι επιστήμες στο μέλλον, στη λογοτεχνία ή γενικά τώρα στο σχολείο μιλάτε για τη λογοτεχνία λέω Δηλαδή πως αυτό Έχει πρόσφατα είδαν κείμενα που σφέρθησαν λογοτεχνικούς και άλλα πράγματα με συγκεκριμένους λογοτεχνούς Science fiction ήταν, μήπως δεν ήταν λογοτεχνικά Λογοτεχνικά, επιστημονικής φαντασίας Εντάξει, όμως δεν είναι κυρίαρχη Εντάξει, δεν είναι κυρίαρχη αυτή καθόλου Είναι κάτι ίσως μοντέρνο τώρα αλλά όχι κυρίαρχο Η κοινωνική είναι πολύ κυρίαρχη, έχει γίνει κυρίαρχη και προσέξτε το Στην εποχή μου δεν ήταν καθόλου Διότι εγώ μεγάλωσα μέσα στη Χούντα Οπότε στη Χούντα δεν μιλούσανε για κοινωνικά προβλήματα Μιλούσαν μόνο για εθνικά Λοιπόν, μετά από τη Χούντα, με τη μεταπολίτευση και τα λοιπά και τα λοιπά Άρχισε ακριβώς η κοινωνική διάσταση να παίρνει Αρκετά μεγάλη θέση Και να συνδέεται η λογοτεχνία με την κοινωνία Και τα κοινωνικά προβλήματα Άλλη διάσταση που νομίζετε ότι υπάρχει στη λογοτεχνία και στο σχολείο Τώρα μπορεί και να μην υπάρχει τόσο έντονα Ορίστε Ποια προβλήματα? Ατομικά προβλήματα Βέβαια η λογοτεχνία έχει μια ισχυρή ατομική διάσταση και προσωπική διάσταση Δηλαδή δεν εκφράζει μόνο κοινωνίες Δεν εκφράζει μόνο έθνη Εκφράζει και ένα άτομο συγκεκριμένο το οποίο μιλά Ορίστε Το άτομο το οποίο μιλά δηλαδή είναι Πολλές φορές η λογοτεχνία έχουν να κάνουν τη ζωή και είναι η ζωή αυτή η ζωή Υπαρξιακά Ακριβώς Αυτή λοιπόν η διάσταση που λέτε είναι η υπαρξιακή διάσταση Έτσι η λογοτεχνία δηλαδή έχει και μια υπαρξιακή διάσταση σέτει ερωτήματα για την υπαρξία για τη ζωή Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει και μια μεταφυσική διάσταση μια θρησκευτική διάσταση Άρα λοιπόν έχει πολλές διαστάσεις να τις δούμε λίγο όλες ή τουλάχιστον τις περισσότερες Έτσι έχει μια εθνική διάσταση που είπαμε Σε τι συνίσταται μια ιστορική διάσταση που πάει με την εθνική όμως μπορεί και να μην ταυτίζεται μόνο με το έθνος Δηλαδή να βλέπουμε τη λογοτεχνία ακριβώς ως στενά συνδεδεμένη με την ιστορία και με ιστορικά γεγονότα διαφόρων ειδών Κοινωνική διάσταση έχει την ερωτική διάσταση παιδιά Η λογοτεχνία έχει πολύ ισχυρή ερωτική διάσταση Όμως η ερωτική διάσταση είναι η λιγότερο προφανώς προβεβλημένη στο σχολείο Για ευγνώητους λόγους Αλλά ξέρετε το γεγονός ότι δεν προβάλλεται Εγώ πιστεύω ότι θα έπρεπε να προβάλλεται ιδιαιτέρως το Λύκειο ας πούμε Πόση πολυδούρη είχατε ελάχιστη Ένα πήμα Δεν δίνει στα παιδιά στους μαθητές ακριβώς την ιδέα αυτή Δεν τη μεταδίδει ότι η λογοτεχνία να ξέρουν αν τους αρέσει η ερωτική διάσταση Να πάνε να την ψάξουνε να την βρούνε στα δικά τους διαβάσματα που θα κάνουνε μόνοι τους Όμως επειδή δεν προβάλλεται δεν την ψάχνουνε και όλα στα παιδιά Δηλαδή δεν συνειδητοποιούν ότι υπάρχει Και όμως είναι πάρα πολύ έντονη Η θρησκευτική υπαρξιακή μεταφυσική οικουμενική διάσταση Η οικουμενική διάσταση βλέπετε είναι το ακριβώς αντίθετο της εθνικής Έτσι είναι στο άλλο άκρο Και εννοούμε ακριβώς ότι Προσέξτε λίγο Μπορεί η λογοτεχνία όπως είπαμε να είναι στενά συνδεδεμένη με το έθνος Όμως είναι και αυτή που μπορεί να υπερβεί εντελώς τις εθνικές τα εθνικά όρια Αν δεν ήταν έτσι δεν θα είχαμε κανένα ενδιαφέρον να διαβάσουμε Ένα λογοτεχνικό κείμενο από την Αυστραλία ας πούμε Ή από τη Νέα Ζηλανδία Ή από τον Καναδά Ή από ένα άλλο μακρινό μέρος Όμως θέλουμε να διαβάσουμε και από αυτές τις μακρινές χώρες Διότι στην τελική που λένε Ακριβώς επειδή είναι έντονη η ατομική διάσταση Μπορεί να βρούμε μεγάλο ενδιαφέρον και να εκφραστούμε Και μέσα από κείμενα άλλων εθνικών λογοτεχνιών Άρα λοιπόν Μπορεί να σας φαίνονται τώρα όλα αυτά ότι είναι αντιφατικά Μα όλα αυτά συνηπάρχουν στη λογοτεχνία Μα όλα αυτά τα έχει η λογοτεχνία Τόσο μεγάλο καλάθι είναι τόσα πράγματα χωράει Λοιπόν ναι πραγματικά χωράει όλα αυτά τα πράγματα Και όλες αυτές τις διαστάσεις Όχι στο ίδιο έργο Προφανώς όχι στο ίδιο έργο Το κάθε έργο έχει πολύ περισσότερα στοιχεία Από μία από αυτές τις διαστάσεις Και λιγότερα από μια άλλη Αλλά ποτέ δεν έχει από όλα Από όλες τις διαστάσεις Εν τέλει όμως η λογοτεχνία με μεγάλο λάμδα έτσι Με κεφαλαίο λάμδα η λογοτεχνία στο σύνολό της Περιλαμβάνει όλες αυτές τις διαστάσεις Λοιπόν και μας ενδιαφέρει ακριβώς Νομίζω Στο σχολείο Να προβάλλουμε αυτές όλες τις διαστάσεις Να δώσουμε στα παιδιά Τα ερεθίσματα να καταλάβουν Ότι η λογοτεχνία Της έχει όλες αυτές τις διαστάσεις Για να το πετύχουμε αυτό Και βλέπετε τώρα ακριβώς πως Καταλαβαίνετε ότι μιλάμε για το περιεχόμενο πάντα έτσι Λοιπόν για να το πετύχουμε αυτό Θα πρέπει ακριβώς νομίζω Να μην μείνουμε περιορισμένοι Στο λογοτεχνικό κανόνα Αυτό δηλαδή που συνέβαινε μέχρι τώρα Θα πρέπει κάπως να το υπερβούμε Να το δούμε όλο αυτό το θέμα του λογοτεχνικού κανόνα Να το δούμε διαφορετικά Λοιπόν και ήρθε η ώρα να πούμε Και τώρα μετά από τόσα που είπαμε Νομίζω ότι είμαστε έτοιμοι Να πούμε το τι είναι ο λογοτεχνικός κανόνας Έναν ορισμό για να μπορούμε να συνενοούμαστε Και να πάμε παρακάτω Ο λογοτεχνικός κανόνας λοιπόν Είναι το σύνολο των γραπτών έργων Μιας εθνικής λογοτεχνίας Τα οποία θεωρούνται ότι είναι αντιπροσωπευτικά της εθνικής ψυχής Αλλά ταυτόχρονα έχουν και υψηλή αισθητική αξία Λοιπόν άρα είπαμε ότι είναι ένα σύνολο έργων Μην κολλάτε στον κανόνα της γραμματικής έτσι Δεν είναι ο κανόνας της γραμματικής Η λέξη αυτή η σημασία της είναι από τη θρησκεία, από την εκκλησιαστική ιστορία Οι κανόνες είναι σύνολα κειμένων Λοιπόν είναι επομένως ένα σύνολο κειμένων Τα οποία θεωρούνται ότι είναι τα καλύτερα κείμενα αυτού του έθνους Να το πω λίγο αγοραία για να το καταλάβουμε Είναι τα καλύτερα κείμενα Γιατί είναι τώρα αυτά τα καλύτερα Διότι είναι και αντιπροσωπευτικά της εθνικής ψυχής Άρα εκφράζουν δηλαδή την εθνική ψυχή Αλλά έχουν και αισθητική αξία Δηλαδή πρέπει να έχουν και τα δύο Αν εκφράζουν την εθνική ψυχή Όμως δεν έχουν αισθητική αξία Δεν θα μπορούν στον κανόνα Ένα εμβατήριο ας πούμε Ένα εμβατήριο στρατιωτικό Μπορεί να εκφράζει την εθνική ψυχή Τα εθνικά ιδανικά ξέρω εγώ Όμως δεν έχει καμιά αισθητική αξία Δεν θα μπει στον κανόνα Από την άλλη μεριά ένα υψηλό Ένα λογοτεχνικό κείμενο Το οποίο μπορεί να έχει μια αισθητική αξία καταπληκτική Όμως δεν έχει κάποια σύνδεση Με την εθνική ψυχή Δεν θα μπει ούτε αυτό στον κανόνα Αυτό που δεν είπα όμως Και που πρέπει οπωσδήποτε να πω Για να το βάλετε στο λογαριασμό Αυτό που κάνουμε τώρα Είναι ότι αυτή η διαδικασία Για την οποία συζητούμε Είναι μια διαδικασία που ξεκίνησε Σε όλες τις εθνικές λογοτεχνίες Στο δέκατο ένα το αιώνα Από τότε ξεκινάει αυτή η διαδικασία Για αυτό και βλέπετε ότι Καθορίζεται αυτή η διαδικασία Από το έθνος και την εθνική ψυχή Διότι στο δέκατο ένα το αιώνα Ήταν ακριβώς που φτιαχνόντουσαν Τα σύγχρονα έθνη της Ευρώπης Και κάθε έθνος Ήθελε να έχει την εικόνα Της εθνικής του λογοτεχνίας Και να φτιάξει δηλαδή το κάθε έθνος Το δικό του εθνικό λογοτεχνικό κανόνα Είναι μια διαδικασία Που συνέβη σε όλα τα έθνη Σε κάποια παλαιότερα έθνη Και τα περισσότερα ευρωπαϊκά το δέκατο ένα Για παράδειγμα ποιο έχω ανοίξει το λογοτεχνικό κανόνα Πολλά Κορυφαίος είναι ο Σολομός Που είναι και ο εθνικός ποιητής Είναι πολύ υψηλή η κορυφή Όμως και άλλοι ο Παλαμάς και τα λοιπά Στο επόμενο μάθημα Αν δείτε στο διάγραμμά μας Δηλαδή Στο επόμενο μάθημα θα συζητήσουμε Για τον ελληνικό λογοτεχνικό κανόνα Διότι θέλω ακριβώς Να τον γνωρίσετε καλύτερα Θέλω να δείτε ακριβώς Πως δημιουργήθηκε Μου κάνετε όλες αυτές τις ερωτήσεις Για διάφορους συγγραφείς που μπορεί να ξέρετε Και τα λοιπά να ανήκουν στον κανόνα Ή δεν ανήκουν και τα λοιπά Να δούμε πως δημιουργήθηκε Με ποια κριτήρια και τα λοιπά Αυτό θα το κάνουμε στο επόμενο μάθημα Τώρα θέλω να τελειώσουμε λίγο Να καταλάβουμε τι είναι ο κανόνας Άρα λοιπόν πρέπει να εκπληρώνουν τα έργα Για να συμπεριληφθούν στον κανόνα Δηλαδή και την εθνική Τώρα το ζήτημα είναι ποιος δημιουργεί Τον κανόνα παιδιά ποιος τον δημιουργεί Ο κανόνας πέφτει από τον ουρανό Τον βρήκαμε πουθενά γραμμένο σε καμία πλάκα Πως ο κανόνας δημιουργείται Όπως είπαμε Περίπου στο 19ο αιώνα Κάποιοι πιο μπροστά Από ανθρώπους Προφανώς τι άνθρωποι λέτε είναι αυτοί Τι είδους άνθρωποι είναι Τι είδους είναι επιστήμονες Τι πρέπει να έχουν Τι ιδιότητες πρέπει να έχουν Για να φτιάξουν λογοτεχνικό κανόνα Για να κάνουν δηλαδή όλες αυτές Τις επιλογές της διακρίσης Ωστόσο και κύριος έτσι Ωστόσο ο λόγος του να ακουστεί όμως η δόντα σου Μωρέ με την πρώτη το πετύχατε Ορίστε τι θα προσθέτατε Πρέπει να ορίσουμε τις διαστάσεις στις προηγούμενες Να ορίσουμε τις βάσκες που είναι με την διαστάση Υπ σκέφτη κύριε Για να δούμε συνολικά Σωστό Άρα λοιπόν δεν είναι μόνο ότι πρέπει να έχουν Να είναι ας πούμε πολύ Ευαίσθητη παραδείγματος χάρη Στην αισθητική πλευρά Αλλά να έχουν και μία ιστορική Ισφαιρική ιστορική Γνώση Να προσεγγίζουν ιστορικά Την παραγωγή Να συνδέουν Με την εξέλιξη του έθνους Γενικότερα Και βέβαια Να έχουν κύρος για να ακουστεί Ο λόγος τους είπε η συνάδελφό σας Και θα το πω κι εγώ με άλλα λόγια Για να επιβάλλουν αυτόν τον λογοτεχνικό κανόνα Διότι κι εγώ πες ότι φτιάχνω κανόνα Άντε μπορώ να τον φτιάξω Και να επιβληθεί Μπορεί κάποιος να γράψει ας πούμε Μια ιστορία της λογοτεχνίας Και η ιστορία αυτή Να εκδοθεί Να μείνει όμως σε ένα σιρτάρι Να μείνει σε ένα ράφι βιβλιοπωλίου Και να μην έχει καμία τύχη Είναι κανόνας από τη στιγμή που Έχει μία διάδοση και μία επιβολή Άρα λοιπόν Οι άνθρωποι αυτοί ήτανε Συνήθως στον 19ο αιώνα Τι ήταν λοιπόν λέτε Καθηγητές πανεπιστημίου ήτανε Στον 19ο αιώνα είχαν πολύ μεγάλο κύρος Οι καθηγητές πανεπιστημίου Υπήρχαν στον 19ο αιώνα Και τι κάνανε λοιπόν τον κανόνα αυτόν Στον πανεπιστημίου τον φτιάχνανε Γράφανε τις ιστορίες της λογοτεχνίας Και τις διδάσκανε όμως ταυτόχρονα Στους φοιτητές τους Οι φοιτητές αυτοί τι γίνονταν Γίνονταν καθηγητές και δάσκαλοι Άρα δηλαδή ξεκινούσε ο λογοτεχνικός Τριτοβάθμια εκπαίδευση από το πανεπιστημίο Και μέσα από τη διδασκαλία των καθηγητών Διαδίδονταν σε όλες τις υπόλοιπες βαθμίδες της εκπαίδευσης Αυτό σημαίνει διάδοση Έτσι να μπορείς δηλαδή τον κανόνα Τον οποίο θα φτιάξεις να τον διδάξεις Για να πάει στις άλλες βαθμίδες Και από τις άλλες βαθμίδες να πάει εν τέλει σε όλη την κοινωνία Ο λογοτεχνικός κανόνας δημιουργείται μια φορά και τελειώνει ή ανανεώνεται Έχουμε τώρα ένα λογοτεχνικό έργο και θεωρείται πολύ αξιόλογο Μπορεί να μπει στο λογοτεχνικό κανόνας Βέβαια ο λογοτεχνικός κανόνας ανανεώνεται Πρώτα πρώτα διότι έχουμε καινούρια λογοτεχνία Άρα λοιπόν θα λέγαμε ότι καταρχάς ο λογοτεχνικός κανόνας διαρκώς μεγαλώνει Διότι προστίθεται και νέες περίοδοι, νέα έργα Όμως εκτός του ότι μεγαλώνει μπορεί να ανανεωθεί και στα παλαιότερα έργα Δηλαδή μπορεί να αλλάξουμε κάποια γνώμη και να βγάλουμε από τον κανόνα Κάτι που υπήρχε ή να βάλουμε κάτι που δεν υπήρχε Όμως αυτές οι αλλαγές είναι πάντοτε πολύ λίγες στα παλαιότερα Είναι πολύ λίγες δηλαδή σε καμία περίπτωση ο κανόνας Ο εθνικός λογοτεχνικός κανόνας δεν μπορεί να αλλάξει συθέμελα Είναι σαν να λέμε ότι μπορεί κάποτε να έρθει κάποιος και να πει ο Σολομός δεν είναι εθνικός ποιητής Κάποιος άλλος είναι στη θέση του Σολομού εθνικός Ε, δεν μπορεί να το πει αυτό κανένας, καταλάβατε Δηλαδή δεν μπορεί να το πει αυτό, δεν ξέρω κάποτε ίσως τι θα γίνει Αλλά δεν μπορεί προς το παρόν από το 19ο αιώνα, από τις αρχές του 20ου στην Ελλάδα που έγινε ο κανόνας Δεν μπορεί να το πει κάποιος ότι μπορεί να αλλάξει τελείως Αλλά ότι ανανεώνεται και προσθήθενται καινούρια έργα Πιθανών αυτά τα καινούρια έργα που προσθήθενται να προσθήθενται με διαφορετικά κριτήρια Διότι και τα κριτήρια αλλάζουν αφού αλλάζουν οι εποχές, αυτό ισχύει Λοιπόν, είναι επιστήμονες, φιλόλογοι και ιστορικοί όπως είπαμε με μεγάλο επιστημονικό, κοινωνικό και λογοτεχνικό κύρος Παραδείγματος χάρη θα σας πω για να καταλάβετε τι σημαίνει αυτό στην Ιταλία Ο Φραντσέσκο Δεσάνκτης, ένας συγγραφέας ιστορίας της λογοτεχνίας Ιστορίας της ιταλικής λογοτεχνίας και σημαντικός ιστορικός και επομένως κατασκευαστής κανόνα Ήτανε, πολέμισε, είχε μεγάλη έγκλη πρώτα πρώτα διότι πολέμισε, πήρε μέρος στο λεγόμενο risorgimento Δηλαδή στην εθνική επανάσταση της Ιταλίας που δημιουργήθηκε το εθνικό κράτος της Ιταλίας Και μετά την επανάσταση ήταν υπουργός πολιτισμού Και ήταν και καθηγητής πανεπιστημίου δηλαδή μιλούμε για τέτοιου είδους κύρος Άλλη συγγραφής ήταν συγγραφής η ίδια και λογοτεχνίας Ήταν και καθηγητές όπως είπαμε και ιστορικοί και τα λοιπά αλλά ήταν και λογοτεχνική συγγραφής Και επομένως είχαν κύρος και από εκεί και ως λογοτέχνες Άρα λοιπόν χρειάζεται αυτό το κύρος να είναι από πολλές πλευρές Και αυτό το είπαμε ότι ο λογοτεχνικός κανόνας μιας εθνικής λογοτεχνίας αποτυπώνεται στα βιβλία που λέγονται ιστορία της λογοτεχνίας Έτσι και το επίθετο είναι ανάλογα της κάθε εθνικής λογοτεχνίας Και αυτό το είπαμε ότι ο λογοτεχνικός κανόνας δημιουργείται κυρίως για να διδαχτεί Και καθώς διδάσκεται καθιερώνεται Λοιπόν τώρα το ζήτημα είναι και τελειώνω ότι το σύγχρονο μάθημα της λογοτεχνίας παιδιά Δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στο λογοτεχνικό κανόνα Δεν ζούμε τώρα στο 19ο αιώνα Δεν μας ενδιαφέρει όπως είπαμε μόνο η εθνική διάσταση Πρέπει να γνωρίζουμε τι είναι ο κανόνας διότι δεν μπορούμε να απορρίψουμε κάτι που δεν γνωρίζουμε Φαντάζεστε να ερχόμουν εγώ τώρα να σας έλεγα Παιδιά κανόνας και αυτά δεν υπάρχουν Διαλέγουμε τα κείμενα ελεύθερα ό,τι κείμενο θέλουμε από που θέλουμε και τα λοιπά Μπορούσα αυτό να σας το πω και να ξεκινήσουμε από εκεί τη συζήτηση και να πάμε παρακάτω Και να αρχίσουμε να λέμε τι κείμενα διαλέγουμε και τα λοιπά και θα το πούμε αυτό Όμως δεν είναι δυνατό να μην ξέρουμε τι απορρίπτουμε Δεν είναι δυνατό να μην ξέρουμε τι υπήρχε μέχρι τώρα στην εκπαίδευση Και τι θέλουμε εμείς να αλλάξουμε Άρα λοιπόν με αυτή την έννοια κάναμε αυτή τη συζήτηση που κάναμε σήμερα Μπορεί να την κάναμε για να φτάσουμε στο σημείο να τον απορρίψουμε τον κανόνα Και να πούμε ότι δεν θα δεσμευτούμε από τον κανόνα Αλλά πρέπει να ξέρουμε τι απορρίπτουμε Άρα λοιπόν σήμερα Δεν διαλέγουμε στο νέο πρόγραμμα σπουδών λοιπόν Δεν διαλέγουμε την ιστορική διάταξη των κειμένων Στο δημοτικό έτσι κι αλλιώς παιδιά δεν υπήρχε ιστορική διάταξη Όμως επειδή αυτό που συζητάμε δεν το συζητάμε μόνο για το δημοτικό Το συζητάμε και για το γυμνάσιο και για το λύκειο Από την τρίτη γυμνασίου και μετά όπως ξέρετε Υπήρχε πάντοτε στα ανθολόγια ιστορική διάταξη της ύλης Και μαθαίνανε τα παιδιά πάρα πολύ ιστορία της λογοτεχνίας Έτσι δεν είναι Λοιπόν σε αυτό το πρόγραμμα δεν υπάρχει ιστορική διάταξη της ύλης Υπάρχει παντού και στο δημοτικό και στο γυμνάσιο και στο λύκειο Η διάταξη που γίνεται τα κείμενα δηλαδή τα αντιμετωπίζουμε σε ενότητες Οι οποίες είναι είτε θεματικές με βάση το θέμα Είτε ιδολογικές δηλαδή με βάση το λογοτεχνικό είδος Και προσπαθούμε να βρούμε την ιστορικότητα των κειμένων Να την βρούμε στην ιστορικότητα των ποικίλων παραμέτρων του λογοτεχνικού φαινομένου Δηλαδή στην ιστορικότητα του θέματος Όταν δηλαδή βλέπεις συνεξετάζεις κείμενα για το ίδιο θέμα Κείμενα για το ίδιο θέμα από διάφορες λογοτεχνίες Έτσι για αυτό βλέπετε λέμε δεν μένουμε στην εθνική μας μόνο Από διάφορες λογοτεχνίες και από διάφορες εποχές Βλέπεις αυτό το θέμα πως αλλάζει και πως εξελίσσεται από εποχή σε εποχή Ή από εθνική λογοτεχνία σε εθνική λογοτεχνία μπορεί να τοποθετείται διαφορετικά Αυτή είναι που λέμε η ιστορικότητα του θέματος Επίσης υπάρχει και ιστορικότητα των λογοτεχνικών ειδών Δηλαδή όταν έχουμε ας πούμε μια ενότητα με κείμενα που είναι όλα ενός είδους Ας πούμε είναι όλα επιστημονικής φαντασίας έτσι είναι ένα είδος αυτό Τι ήταν αυτό το είδος πως ξεκίνησε πως εξελίχτηκε Αλλιώς ήταν ο Ιούλιος Βέρν που και αυτός ήταν στην εποχή του επιστημονική φαντασία Και άλλο πράγμα είναι η επιστημονική φαντασία σήμερα Αυτή είναι η ιστορικότητα των ειδών Ή όταν έχουμε πείματα και παραδοσιακά σε παραδοσιακό στίχο Και έχουμε πείματα και μοντέρνα που δεν έχουν παραδοσιακό στίχο Δεν καταλαβαίνουμε εκεί ότι η πείηση εξελίχτηκε Έτσι το είδος αυτό που είναι η πείηση εξελίχτηκε Και αλλιώς γραφόταν η πείηση παλιότερα και αλλιώς γράφεται τώρα Αυτή είναι η ιστορικότητα ακριβώς των ειδών Τι άλλη ιστορικότητα έχουμε τίποτα άλλη Δηλαδή θέλουμε εν τέλει να παρακολουθούμε την ιστορική συνέχεια Να βλέπουμε τι αλλάζει και τι διατηρείται η ίδιο Και αυτό να το βλέπουμε στα άτομα δηλαδή στους συγγραφείς Έτσι σε έναν συγγραφέα γιατί και ο συγγραφέας αλλάζει εξελίσσεται Να το βλέπουμε στα έργα να το βλέπουμε στα θέματα Να το βλέπουμε στα ρεύματα και στα λογοτεχνικά είδη Άρα λοιπόν δεν μας ενδιαφέρει Να κολλήσουμε στην εξέλιξη μιας λογοτεχνίας ιστορικά Ποιο είναι αυτό το έργο, ποιο είναι το επόμενο έργο, ποιο είναι το επόμενο έργο Και ποιος είναι αυτός ο συγγραφέας ο επόμενος και ο επόμενος Έτσι δεν μας ενδιαφέρει αυτό ο τρόπος Μας ενδιαφέρουν άλλου είδους ομαδοποιήσεις Μας ενδιαφέρει να διαβάζουμε συγχρόνως ελληνικά κείμενα με ξένα κείμενα Και να τα ομαδοποιούμε με βάση το θέμα, το είδος και άλλα χαρακτηριστικά Τον ίδιον των κειμένων Λοιπόν αυτά είχα να σας πω για σήμερα Την επόμενη φορά όπως είπαμε θα ασχοληθούμε με τον ελληνικό λογοτεχνικό κανόνα Να τον γνωρίσουμε καλύτερα Ευχαριστώ πολύ |
