| : ' Από την εποχή του Ομύρου, ποντο σημαίνει θαλάσσα αναπεπταμένη και πλατιά, Σε αρκετούς αρχαίους συγγραφείς συναντάται ο όρος, ο άξενος, κατεφυμισμός, εύξηνος πόντος. Είναι μια θάλασσα τρικημισμένη, σκουρόχρωμη, μαύρη θάλασσα, όπως επικράτησε ως Black Sea Διεθνής Όρος. Αξίζει να σημειωθεί βέβαια ότι για τους Έλληνες μόνο, ο όρος περιέχει και την έννοια της γης, της χερσαίας γης και όχι μόνο του ιδάτινου στοιχείου. Ο πόντος, όπως θα δούμε και στη συνέχεια των πληροφορίων που δίνουμε, θα χρησιμοποιηθεί στη διάρκεια των αιώνων, αλλά κυρίως αποτυπωθεί θα αποκρυσταλωθεί στις αρχές πια του 20ου αιώνα, ο κυρίως ο όρος πόντιος, που θα χρησιμοποιηθεί ως όρος αυτοπροσδιορισμού από τους ίδιους τους δρομιούς του ιστορικού λεγόμενου πόντου. Και για τα όρια του υπάρχουν ασάφιες από την αρχαιότητα ακόμη, γιατί υπάρχουν αλλαγές στα όρια, τα όρια δηλαδή δεν είναι σαφή ούτε τα ανατολικά ούτε τα δυτικά. Θα λέγαμε ότι μόνο στο νότο οι ποντικές άλπεις ορίζουν κατά κανόνα το πλαίσιο, τα εδάφη του ιστορικού πόντου από τις ακτές και με μια παράλληλη νοητή γραμμή στην ενδοχώρα οι ποντικές άλπεις. Ανατολικά θεωρούμε, όπως έχει επικρατήσει με τον δικδικούμενο πολύ αργότερα βέβαια στη σύγχρονη εποχή στον ιστορικό πόντο, ανατολικά της Τραπεζούντας μέχρι την Κολχίδα περίπου στην περιοχή του Βατούμ και δυτικά είναι η Σινόπη. Βέβαια εγκαταστάσεις ελλήνων ελληνικού στοιχείου ανήκοντος στον πόντο θεωρούμε και άλλες περιοχές δυτικότερα της Σινόπης, όπως είναι η περιοχή της πόντο Ιράκλειας, αλλά και νοτιότερα της πόντον ποντικών άλπαιων, όπως είναι η περιοχή της Γιοςγκάτης, Ευάστεας κλπ. Η επαφή των Ελλήνων με τον εύξυνο πόντο ξεκινά με τη διάδοση των διάφορων μυθικών περιγραφών και των ελληνικών Αποστολών στον άγνωστο αυτό τοπο. Είναι γνωστή η μύθη της αργοναρφτικής εκστρατείας του Ιάσωνα, η Ρωστοχύλια π.Χ., οι Αμαζώνες, το ταξίδι του Ιρακλή, το ταξίδι του Γορέστη στη Θωανία. Όλα αυτά οι μύθοι αποτελούν το προήμιο της γνωριμίας των Ελλήνων με αυτόν τον τόπο και αποτελούν απόδειξη ότι οι Έλληνες γνωρίζουν αυτή την περιοχή, μάλλον και πριν από τις πρώτες τους εγκαταστάσεις. Εγκαταστάσεις, οι οποίες θα αρχίσουν να υλοποιούνται κάπου στον 8ο αιώνα π.Χ. Μιλάμε σταδιακά για την πραγματοποίηση του δεύτερου ελληνικού επικεισμού, όπως έχει μείνει γνωστός. Την αρχή κάνουν οι Μιλήσοι, οι οποίοι από τα παράλια της Ιωνίας ταξιδεύουν προς την Μαύρη Θάλασσα, προς τον Εύξηνο Πόντο, αναζητώντας βέβαια καινούργιες οικονομικές ευκαιρίες και επέκταση. Όντως, αναφέρεται η ίδρυση της Σινόπης και της Ηράκλειας και από την Σινόπη, την γενέτειρα του κοινικού φιλοσόφου του Διογέννη, δημιουργείται, ιδρύεται η Τραπεζούντα και σταδιακά πολλές άλλες απεικείες στις νότιες ακτές του Ευξύνου Πόντου, αλλά και στην βόρεια πλευρά. Περίπου αριθμούνται στις 75 αυτές οι απεικείες. Κάποιες πολύ γνωστές μπορούν να αναφερθούν όπως η Χερσόν στη βόρεια πλευρά, το Παντικάπεων η Φαναγορία, το Ταϊγάνιον, η Ταγανρόγ σήμερα. Όταν κανείς επισκέπτεται τις αρχαίες αυτές εγκαταστάσεις, βλέπει το πόσο συνδέονταν οικονομικά, εμπορικά, από την αρχαιότητα ακόμη, αυτές οι εγκαταστάσεις με την νότια πλευρά και με την Μεσόγειο, με το Αιγαίο και με τη Μεσόγειο. Χαρακτηριστικά, αναφέρουμε τον αρχαιολογικό χώρο του Ταϊγανίου και το εκπληκτικό μουσείο που υπάρχει στην θέση αυτή, στο μηχό της Αζοφικής θάλασσας. Ο γεωγράφος Στράβων, ο εκπόντου γεωγράφος Στράβων από την Αμάσια, μιλά στο έργο του στη Γεωγραφία, αναφερόμενο στους μιλήσους ότι πραγματικά αυτή είναι η οποία μαζί με άλλους βέβαια, όπως η Φωκαΐ, η Βιωτή κλπ, εγκαθίστανται στην περιοχή της παρευξίνιας ζώνης, στην Προποντίδα ακόμη, δημιουργώντας πολλούς οικισμούς. Οι Έλληνες, πηγαίνοντας στις περιοχές αυτές, φυσικά συναντούν τους γηγενείς πληθυσμούς, τους Σκύθες, τους Καρδούχους, τους Μοσύνικους, τους Μάκρονες, φύλλα τα οποία δεν είναι πολιτικά οργανωμένα, κυριαρχούν οι Έλληνες και γλωσσικά, επικρατώντας και με την ελληνική γλώσσα, στη γλώσσα του εμπορίου της εποχής εκείνης. Κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ. η Αθήνα του Περικλή θα θελήσει να εντάξει στην Αθηναϊκή Συμμαχία τις ελληνικές αυτές απεικείες και η πόλη των Αθηνών, μάλιστα η πόλη Αθήνε μάλλον, στον Ανατολικό Πόντο εξηγεί το ενδιαφέρον αυτό της Αθήνας, της Μητρόπολης Αθήνας, για τις απεικείες αυτές. Το 401 π.Χ. γνωρίζουμε από το έργο του Ξενοφώντος Κύρου Ανάβασης την εξάμινη περίπου πορεία στο εσωτερικό μετά την αναμέτρησή τους με τον Νακύρο. Ο Ξενοφώντος μιλά με λεπτομέρειες για την περίπου ενός μήνα διαμονή τους, αφού του φτάνουν στην τραπεζούντα και όταν πρωτοαντικρίζουν την θάλασσα, είναι γνωστή φράση θάλατα, θάλατα. Μιλά ο Ξενοφώντος για την επιθάλατα εις τραπεζούντα οικουμένη εν το ευξύνο πόντο συνοπέων απεικεία εν τη κόλχον χώρα. Του κάνει εντύπωση η φιλοξενία της πόλης και μιλά βέβαια για τη μεγάλη οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Σταδιακά όλες αυτές οι ελληνικές απεικείες που δημιουργήθηκαν περνούν στην περσική κυριαρχία. Ειδικότερα οι Πέρσες καταλαμβάνουν το 368 π.Χ. την Αμισό και την Σινόπη, ο Ανατολικός πόντος μένει κάπως ελεύθερος, ο Δυτικός παρόλο που βρισκόταν υπό Περσική κυριαρχία, διατήρησε τη γλώσσα και τον πολιτισμό του. Μέχρι που φάνουμε στην εποχή της δυναστίας των Μυθρυδατών με έδρα του στην Αμάσια. Η δυναστία των Μυθρυδατών ξεκινά από το 302 π.Χ. με τον Μυθρυδάτη τον πρώτο. Αυτή η δυναστία συνεργάζεται με τον Μεγαλέξανδρο. Γίνεται η εμπέδοση της ελληνικής κυριαρχίας στην Ανατολή. Σημαντικότερη μορφή από τη δυναστία αυτή είναι ο Μυθρυδάτης ο έκτος ο Ευπάτορ. Στο μεταξύ αυτή η δυναστία έχει εξελινιστεί με τις επιγαμίες με ελληνίδες πριγκίπισσες. Το βασίλειο εξελινίζεται λοιπόν και ο Μυθρυδάτης ο Ευπάτορ από το 120 π.Χ. που αναλαμβάνει το βασίλειο μεγαλουργεί. Προβάλλει βέβαια και τον εαυτό του όσα απελευθερωτεί των Ελλήνων από τη Ρουμαϊκή κατοχή και θα προκαλέσει την εξέγερση τους εναντί των Ρωμαίων. Μυθρυδατική πόλεμη έμεινε γνωστή στην ιστορία και είναι μια προσπάθεια αντίστασης των Ελλήνων ενάντια στην ρωμαϊκή επέκταση. Το βασίλειο του Πόντου αποτελέσει πραγματικά ένα αγκάθι, ένα μεγάλο πρόβλημα για την ρωμαϊκή αυτοκρατορία, αλλά τελικά το 63 μ.Χ. Ρωμαίος Ήπατος Πομπύιος θα νικήσει το βασίλειο και θα το καθυποτάξει. Το 63 μ.Χ. Ρωμαίος Ήπατος Πομπύιος θα κερδίσει τις δυνάμεις του Μυθρυδάτη και θα καταλάβει το βασίλειο του Πόντου. Θα οργανώσει τον Πόντο, τα δυτικά εδάφη θα λάβουν την ονομασία Πολεμονιακός Πόντος, τα ανατολικά Γαλατικός Πόντος, ενώ η περιοχή της Καπαδοκίας θα ονομαστεί Καπαδοκικός Πόντος. Αυτοί οι διαχωρισμοί βέβαια κατά τη διάρκεια της ιστορίας θα έχουν συνεχείς αλλαγές και στα βυζαντινά χρόνια, καθώς τα θέματα όπως διαμορφώνονται από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ανάλογα και με τις ιστορικές συγκυρίες θα διαμορφώνονται και θα αλλάζουν. Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή αυτό που είναι σημαντικό να υποθεί είναι ότι θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για μια σημαντική ανάπτυξη της περιοχής του Πόντου, καθώς οι ρωμαϊκές αρχές θα αναλάβουν μια σειρά από έργα, κατασκευής νέων δρόμων και άλλα σημαντικά έργα, τα οποία θα δώσουν μεγάλη όθηση στις μετακινήσεις, θα διευκολύνουν τις μετακινήσεις, θα δώσουν μεγάλη όθηση στο εμπόριο και ουσιαστικά αυτήν την περίοδο η περιοχή του Πόντου θα δημιουργήσει προϋποθέσεις για μια μεγάλη ανάπτυξη στο εμπόριο. Θα αποτελέσει ουσιαστικά ο Πόντος το διαμετακομιστικό κόμβο της Ανατολής προς τη Δύση, την γέφυρα της Ανατολής προς τη Δύση. Με το διαχωρισμό του ρωμαϊκού κράτους σε Ανατολικό και Δυτικό με τη μεταφορά της Πρωτεύουσας από τον Μέγα Κωνσταντίνο το 330, ουσιαστικά τα εδάφη του Πόντου θα αποτελέσουν τις ανατολικές επαρχίες της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και έτσι θα αποκτήσουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο καθώς θα αποτελούν τα σύνορα, τα ανατολικά σύνορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Την ίδια περίοδο θα αρχίσει σταδιακά να εξαπλώνεται και να διαδίδεται ο χριστιανισμός. Οι ιστορικοί αποδίδουν τις πρώτες αυτές, τα πρώτα ψήγματα του χριστιανισμού ήδη από τα Αποστολικά χρόνια. Ουσιαστικά δηλαδή θεωρούν ότι υπάρχουν οι Ιουδαίοι από τον Πόντο οι οποίοι βρίσκονται, παρώνται στο θαύμα της Πεντηκοστής, στο θαύμα της Αλογλωσίας και μετά από το θαύμα αυτό θα γυρίσουν πίσω στον Πόντο και θα διαδώσουν το χριστιανικό μήνυμα. Ο Πόντος αναφέρεται και στα Αποστολικά κείμενα, σπράκους των Αποστόλων και έτσι με αυτά τα Ευαγγελικά κείμενα έχουμε μια πρώτη αναφορά στην παρουσία χριστιανών στον Πόντο. Βέβαια ο Πόντος θα εκχριστιανιστεί από τον μαθητή του Χριστού, τον Απόστολο Ανδρέα, ο οποίος με διαδοχικές αποστολές θα εκχριστιανήσει, όχι με ιδιαίτερη ευκολία καθώς θα συναντήσει δύο ογμούς και άλλες δυσκολίες, παρόλα αυτά θα καταφέρει να εκχριστιανήσει σημαντικό μέρος των κατοίκων του Πόντου. Αυτός βέβαια που καθιέρωσε τον χριστιανισμό στον Πόντο είναι ο Γρηγόριος Νεοκαισαρίας. Ο βιογράφος του, ο Γρηγόριος Νήσης, αναφέρει ότι όταν έφτασε ο Γρηγόριος ως επίσκοπος Νεοκαισαρίας στην περιοχή του Πόντου, βρήκε μόνο 17 χριστιανούς. Όταν έφυγε, όταν πέθανε, έμειναν μόνο 17 ερετικοί. Όσο υπερβολική και ανακούγεται αυτή η φράση, δεν μπορούμε να αφυσβητήσουμε το μέγεθος επιτυχίας του κηρύγματος του Γρηγόριου Νεοκαισαρίας. Βέβαια, την ίδια περίοδο εμφανίζονται και οι διωγμοί των αυτοκρατώρων Γαλερίου, Μαξιμίνου και Διοκλητιανού. Οι διωγμοί αυτοί θα έχουν ως συνέπεια την ανάδειξη μαρτύρων της χριστιανικής πίστης με κορυφαίους στην περιοχή του Πόντου, τον Άγιο Ευγένιο, μαζί με τους μαθητές του, τον Ακίλα, τον Ουαλεριανό και τον Κανίδιο. Αυτό το μαρτύριο των χριστιανών αγίων ουσιαστικά θα δώσει μια ώθηση στο χριστιανικό μήνυμα και ο Άγιος Ευγένιος θα αποτελέσει πια τον πολιούχο της πόλης, τον Άγιο εκείνος στον οποίο οι χριστιανοί του Πόντου θα αναφέρουν, θα αποπέμπουν τις προσευχές τους και ουσιαστικά θα είναι η κυρίερχη μορφή αγίου, τέτοια μάλιστα που θα αποτυπώνεται στο μέλλον και στον οπισθότυπο των νομισμάτων που κόβει η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Δηλαδή στα μετέπειτα χρόνια στην αυτοκρατορία της Τραπεζούντας τα νομίσματα που κόβουν οι αυτοκράτορες θα έχουν πάντα, με μικρές παραλλαγές όπου θα εμφανίζεται η Παναγία, από τη μία πλευρά τον αυτοκράτορα που κόβει το νόμισμα και από την άλλη σχεδόν πάντα τη μορφή του Αγίου Ευγένιου. Στην πορεία παράλληλα με την εγκαθίδρυση του χριστιανισμού αρχίζουν σιγά σιγά να δημιουργούνται και οι μεγάλες και σημαντικές χριστιανικές μονές του Πόντου, με πρώτη δημιουργία μονής τον Άγιο Ιάννη του Βαζελώνα, ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση δημιουργείται το 270 μ.Χ. Στην πορεία θα δημιουργηθεί και η Παναγία Σουμελά, από το 380 ο Βαρνάβας και ο Σοφρόνιος θα ξεκινήσουν από την Αθήνα, με θαυματουργικό τρόπο θα ακολουθήσουν την εικόνα της Παναγίας και θα βρεθούν στο όρος Μελά, όπου το 386 θα ολοκληρώσουν τη δημιουργία των πρώτων κτισμάτων της Μονής Παναγίας Σουμελά. Και τρίτη μεγάλη μονή αυτής της περιόδου είναι η μονή του Αγίου Γεωργιού του Περιστερώτα, η οποία θα ιδρυθεί το 752 μ.Χ. Κατά τα μέσα του 5ου αιώνα μ.Χ. θα αρχίσουν οι επιθέσεις των Περσών να είναι συχνότερες, θα κορυφωθούν τον 7ο αιώνα μ.Χ., αλλά βέβαια αργότερα, στην περίοδο μεταξύ 7ου και 10ου αιώνα, μόνιμη είναι η απειλή για τον Ανατολικό Πόντο των Αράβων. Για το λόγο αυτό θα ενισχυθεί το Ανατολικό άκρο της Αυτοκρατορίας, η Τραπεζούντα θα γίνει πρωτεύουσα του θέματος της Χαλδίας, ενώ η Επισκοπή της αναβαθμίζεται σε Μητρόπολη. Τα εδάφη του Πόντου μοιράστηκαν σε τρία θέματα, της Κολωνίας, των Αρμενιακών και της Χαλδίας. Η νέα δύναμη που σταδιακά θα επικρατήσει στο προσκήνιο, κυρίως στον χώρο της Μικράς Ασίας, είναι οι Σελζούκοι Τούρκοι, οι οποίοι καταφέρνουν να πληθαίνουν τα τουρκικά ημειράτα τους, να ενισχύουν την παρουσία τους. Χρονολογία ορόσιμο γι' αυτό είναι η μάχη στο Ματζικέρτ το 1071, είναι η πρώτη σημαντική ήτα των Βυζαντινών, οι οποίοι αρχίζουν και χάνουν σταδιακά τις ανατολικές επαρχίες. Είναι χρονολογία ορόσιμο της παρουσίας του Ισλάμ πια στην περιοχή, μέχρι και σήμερα. Οι Σελζούκοι θα δημιουργήσουν το Σουλτανάτο των Ρουμ, με έδρατο εικόνιο, και το ημειράτο των Ντανισμέδων, με πρωτεύουσα την Νεοκαισάρια. Κατά διαστήματα θα καταλαμβάνουν ελληνικές πόλεις, τις οποίες η κεντρική διοίκηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας θα προσπαθεί να τις ανακαταλαμβάνει. Επίσης, μια άλλη σημαντική μάχη, περισσότερο με ψυχολογικό παρά με στρατιωτικό αντίκτυπο σε βάρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, είναι η μάχη στο Μυριοκέφαλο, στη Φρηγία, στο σημερινό Δενισλί Κοντα. Σημαίνει την σταδιακή συρρήκνωση πια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η οποία βέβαια έχει συρρήκνωση προσταδυτικά, ολοένα προσταδυτικότερα, η οποία βέβαια αντιμετωπίζει και πολλά προβλήματα εσωτερικά. Τα γεγονότα, για παράδειγμα, στην Κωνσταντινούπολη, κατά το τέλος του 12ου αιώνα, θα λειτουργήσουν καταλυτικά και θα ενισχύσουν τις φυγόκεντρες τάσεις των επαρχιών της. Συγκεκριμένα το 1185 δολοφονείται ο Ανδρόνικος Κομνινός από την δυναστία των Αγγέλων. Θα χάσει το θρόνο του. Φυγαδεύονται οι δύο εγγονείς του, ο Αλέξιος και Δαβίδ Κομνινός, οι οποίοι θα βρεθούν στην Γεωργία, στην αυλή της θείας τους, στην πριγκίπισσα Θάμαρ της Γεωργίας και επανεμφανίζονται το 1204, λίγο πριν από την άλωση της πόλης από τους Λατίνους, να καταλαμβάνουν τον Ανατολικό και Δυτικό πόντο, συστήνοντας πια την αυτοκρατορία της δυναστίας της δικής τους, την αυτοκρατορία των Κομνινών. Ο Αλέξιος ο πρώτος θα κυριεύσει τον Ανατολικό πόντο και από το Ρήζιον, δηλαδή, μέχρι τη Σινόπια, ενώ ο αδερφός του, Δαβίδ, θα καταλάβει τις περιοχές δυτικά της Σινόπιας, μαζί με την επαρχία της παφλαγονίας. |
