| Θεωρητικό θεμέλιο: Μπορεί η ΕΕ να έχει Σύνταγμα;: το θέμα του ευρωπαϊκού συνταγματικού δικαίου. Είδαμε στις δύο προηγούμενες φορές τα δύο προηγούμενα μαθήματα τι είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, τι κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση και στο προηγούμενο μάθημα, όπου δεν ήσουν αμυράντα, ίσως για να πω στον κύριο, ο δευτερός κύριος, ο αδερφός του, ο κύριος του, ο γιος του, ο κύριος του ο δευτερός κύριος του, ο κύριος του, ο κύριος του, ο κύριος του προηγούμενα μαθήματα, τι είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, τι κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Και στο προηγούμενο μάθημα, όπου δεν ήσουνα Μιράντα, ίσως γι' αυτό έμεινε ένα ερώτημα, μία σκιά. Σε πολλά από τα πεπραγμένα ή τις αρμοδιώτητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκανα και μία παρατήρηση, κολλούς, στο αυδίπλα και το στίγμα ή εμπάνε στο χαρακτηρισμό, και εδώ βλέπουμε μία συνταγματική διάσταση σε αυτή την αρμοδιώτητα. Θα δούμε λοιπόν σήμερα αυτό το οποίο ονομάζω θεωρητικό θεμέλιο, δηλαδή με βάση ποια θεωρητική πρόσληψη του συντάγματος. Και εδώ θα θυμηθούμε λίγο ότι κάποια πράγματα που λέγαμε στο συνταγματικό δίκαιο. Μπορούμε να πούμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα έχει σύνταγμα, υπό ποια έννοια, με ποιο περιεχόμενο, μπορεί να αλλάξουμε στην βασική θεωρητική πρόσληψη του συντάγματος για να το προσαρμόσουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Γιατί να το κάνουμε αυτό, αν μπορούμε να το κάνουμε και γιατί να το κάνουμε. Και με βάση αυτά θα ακολουθήσει μετά και το περιεχόμενο αυτού του ζυεστικού συντάγματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο θα καταλήψω με βάση μία επιχειρηματολογία, ότι έχει σήμερα που μιλάμε και όχι δε κοστιτουσιών εφαιρέντα, είναι σήμερα που μιλάμε που έχει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Άρα λοιπόν το ερώτημα είναι, μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία είπαμε στα προηγούμενα μαθήματα, ότι δεν είναι κράτος, αλλά ένας διεθνής οργανισμός, ο οποίος όμως είναι sui generis, δηλαδή είπαμε ότι έχει μια ιδιοτυπία απέναντι στους κλασικούς διεθνείς οργανισμούς, όπως τα ΗΠΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης, έτσι και είπαμε διαξοδικά σε τι συνίσταται αυτή η διοριθμία. Μπορεί λοιπόν ένας τέτοιος διεθνής οργανισμός sui generis όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και συγκεκριμένα η Ευρωπαϊκή Ένωση να έχει σύνταγμα. Αυτό είναι το ερώτημα που θα θέσουμε. Το πρώτο που πρέπει να θυμηθούμε είναι αυτό το οποίο, πίσω σε έχουμε πει και το ξέρετε απ' το δίκιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης το οποίο ίσως έχετε διδαχθεί, είναι η διάκριση μεταξύ εδαφικής και λειτουργικής κυριαρχίας. Να σκεφτείτε σε τι αναφερόμαστε μιλώντας για εδαφική κυριαρχία θενός και για λειτουργική κυριαρχία θετέρου σε σχέση με αυτά που είχαμε στο προηγούμενο μάθημα. Ναι, Ζωή. Εδαφική κυριαρχία καθαρά ραμματικά ότι κάποιος οργανισμός, κάποιος θεσμός έχει τη δυνατότητα να σκεξουσιάσει σε τέτοιον χώρο. Καθαρά τοπικά. Τοπικά. Πολύ ωραία. Το κριτήριο λοιπόν είναι το έδαφος. Και όταν λέμε έδαφος, εν ευρία ενία, δηλαδή η επικράτεια που μπορεί να είναι ένα έδαφος, μπορεί να είναι νερό, μπορεί να είναι ένα αέρας. Έτσι μη μένουμε στο έδαφος καθαρά γραμματικά με την έννοια του ότι πρέπει να έχει χώμα, μπορεί να είναι και ένα αέριος χώρος. Πάντως μιλούμε για μια επικράτεια. Και άρα λοιπόν αναγώμαστε σε ένα από τα κριτήρια, άλλωνα από τα στατικά στοιχεία, του κράτους. Έτσι που λέμε ότι το κράτος πρέπει να έχει μια επικράτεια. Άρα λοιπόν αυτό που ξέραμε μέχρι τώρα από τη δημιουργία των εθνικών κρατών μετά της εθνικής ασφαλείας μέχρι σήμερα, είδαμε ότι η κυριαρχία κάθε κράτος εντοπιζόταν εντός των ορίων της επικράτειάς του. Εντός των συνόλων του. Αντίθετα, όταν μιλούμε για λειτουργική κυριαρχία, έχουμε στο μυμό μας τι. Έχουμε στο μυμό μας αυτό που είπαμε την προηγούμενη φορά. Την μεταφορά των αρμοδιοτήτων από τα κράτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και κάνω πάντοτε αυτό τον παραλληλισμό, την παρομείωση, ότι αν υποθέσουμε ότι κάθε κράτος είναι ένα χαλί και έχει λοιπόν όρια και σύνορα, όταν γίνεται αυτή η μεταφορά των αρμοδιοτήτων, είναι σαν να κόβουμε ένα κομματάκι από το χαλί και το αντίστοιχο κομματάκι να το κόβουμε από όλα τα κράτη μέλη. Άρα λοιπόν από 28 αυτή τη στιγμή χαλιά, που είναι τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και όλα αυτά τα κομματάκια είναι σαν να τα ανιψώνουμε, αν θέλετε, και δεν έχει σχέση το αν είναι πάνω ή κάτω, σε ένα άλλο επίπεδο, αυτό που λέμε ενωσιακό επίπεδο. Και άρα λοιπόν φανταστείτε, μικρά μικρά κομματάκια από 28 χαλιά, που έχονται και φτιάχνει ένα άλλο μικρό χαλάκι ενωμένα το ένα δίπλα στο άλλο, έτσι. Άρα λοιπόν η μένα αρμοδιότητα αυτή την οποία έχουμε κόψει από το κράτος μέλος, το κράτος μέλος με βάση τις συνταγματικές του προδιαγραφές έχει μεταφέρει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αφαιρείται από το κράτος. Άρα λοιπόν η εδαφική κυριαρχία, η κρατική, αν θέλετε, κυριαρχία μένει με τρύπες τρύπες, καθώς όλο και περισσότερες αρμοδιότητες μετατύθενται σε ενωσιακό επίπεδο, ταυτόχρονα όμως δημιουργείται ένα άλλο επίπεδο άσκησης αρμοδιωτήτων, το ενωσιακό, που και αυτό αποτελείται από το ίδιο υλικό, από το υλικό της αρμοδιότητας, της πάλι ποτέ ίσως, το ποτέ με ερωτηματικό κρατικής αρμοδιότητας, που πλέον έχει γίνει ενωσιακή αρμοδιότητα. Άρα, λοιπόν, έχουμε και εκεί ένα επίπεδο άσκησης εξουσίας. Κρατάμε βέβαια, και θα το δούμε και παρακάτω όταν επαναλάβουμε, ότι πάντως την απόφαση να μεταφέρουν, να εκχωρήσουν αυτές τις αρμοδιότητες, τις παίρνουν κυριαρχικά τα κράτη. Όμως, η άσκηση γίνεται σε ενωσιακό επίπεδο. Αυτό εννοούμε με αυτό το ερώτημα. Το δεύτερο που θα εξητάσουμε αναλυτικότερα, θα θυμηθούμε μάλλον, γιατί τα ξέρετε, τι είναι το σύνταγμα και ποια ρόλα επιτελεί. Άρα, λοιπόν, το ερώτημα που αναφύγεται είναι αν αυτό που ξέρουμε ότι είναι σύνταγμα από την παράδοση των εθικόκρατών, έχει νόημα να το χρησιμοποιήσουμε ως εργαλείο, είτε ως εργαλείο πολιτικό, είτε ως εργαλείο νομικό, είτε ως εργαλείο διανοητικό, για αυτή την καινούργια επικράτη ασκησης πολιτικής, που φτιάχνεται από τα μικρά κομματάκια τα οποία αφαιρούμε από την κρατική κυριαρχία. Έτσι, λοιπόν, θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα αν μπορεί η Ένωση να έχει σύνταγμα και βεβαίως το τελευταίο ερώτημα, αν οι συνθήκες, οι ευρωπαϊκές συνθήκες, οι ιδρυτικές, όπως βεβαίως τροποποιήθηκαν μέχρι σήμερα με τελευταία συνθήκη Ισαβώνας, είναι το σύνταγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με ποια έννοια είναι το σύνταγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το πρώτο, λοιπόν, σε ό,τι αφορά τη τουρκική κυριαρχία, αυτό το οποίο, οπωσδήποτε, θα πρέπει να κρατάμε στο μυαλό, είναι ότι ενώ η κλασική κρατική κυριαρχία, έτσι όπως την φαντάστηκε ή τη φαντασιώθηκε, μπορείτε να πει κανείς ο Μποντά, ήδη πολλούς αιώνες πριν, στηρίζεται στην αποκλειστικότητα και στην απολυτότητα, η κρατική κυριαρχία θεωρείται ένα απόλυτο μέγεθος, αυτή η κρατική κυριαρχία, έτσι όπως, λοιπόν, την φαντασιώθηκε ο Μποντά, δεν υπάρχει σήμερα, όχι μόνο στα κράτη που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και στα κράτη που δεν ανήκουν, αρκεί να ανήκουν στο διεθνές περιβάλλον και να έχουν υποδεχθεί κάποιες συνθήκες διεθνούς δικαίου. Δηλαδή, ακόμη κι αν μελητήσει κανείς την κρατική κυριαρχία στην ιστορία της μέχρι σήμερα, θα δει ότι δεν είναι πλέον τόσο απόλυτη όσο κάποτε την είχε υποστηρίξει ο Μποντά, ή όπως πολλές φορές θέλουμε να την σκεφτόμαστε και μέχρι και σήμερα πολλές φορές, επιτρέψουμε να πούμε, εργαλειοποιείται η έννοιση κρατικής κυριαρχίας, για να δείξουμε ότι δεν ερωτάμε κανέναν, δεν κάνουμε ότι γουστάρουμε κτλ. Αυτό δεν ονοείται για ένα κράτος το οποίο έχει υποδεχθεί οποιαδήποτε συνθήκη διεθνούς δικαίου, ακόμη κι αν δεν είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είπες κάτι Μιράνη? Δεν είναι απόλυτη, γιατί το κράτος, αν δεν θέλει, το ξαναλέω τρέτοι φορά, να είναι παρίας, όπως λέμε, της διεθνής και της διεθνούς κοινότητες, δηλαδή να πράτει ενάντια στο διεθνές δίκιο, θα πρέπει να σέβεται αυτά τα οποία το διεθνός δίκιο επιτάσει. Λέω ένα παράδειγμα, το ίσης για παράδειγμα τώρα, είναι ένα κράτος το οποίο δεν εντάσσεται στο διεθνές δίκιο. Δηλαδή, όταν σκοτώνεις εγμαλώτους πολέμου, με οποιοδήποτε τρόπο, κι αν το κάνεις πολλοδεμάλλο, το κάνεις με ένα βάρβαρο τρόπο, είναι προφανές ότι δεν σέβεσαι κάποιες συνθήκες του διεθνούς δικαίου που αφορούν το δίκιο του πολέμου. Άρα λοιπόν, ή επιλέγεις να είσαι ένα τέτοιο κράτος, ένα κράτος που δεν σε ενδιαφέρει ο και οδήποτε διεθνές δίκιο, ή αν δεν είσαι τέτοιο κράτος για τα υπόλοιπα κράτη που εντάσσονται και είναι μέλη του οργανισμού ενωμένων εθνών για παράδειγμα, σημαίνει ότι έχουν αποδεχθεί ένα μικρό ή πάρα πολύ μεγάλο αριθμό διεθνών συνθήκων, που τα δεσμένει, περιορίζει αυτήν την απόλυτη κρατική κυριαρχία έτσι όπως την είχε σκεφτεί ο Μποτά και έτσι όπως πολλές φορές τη σκεφτόμαστε εμείς ακόμη και σήμερα, κάτι γνώμου λανθασμένα. Αυτό σ' ό,τι αφορά την εξωτερική κυριαρχία. Και μετά θα συνεχίζω και την εσωτερική. Μετά θα συνεχίζω και την εσωτερική και θα συνεχίζω και την εσωτερική και θα συνεχίζω και την εσωτερική. Και μετά θα συνεχίζω και την εσωτερική και θα συνεχίζω και την εσωτερική και θα συνεχίζω και την εσωτερική. Είναι το ίδιο το διεθνές δίκαιο που δίνει την δυνατότητα και σε ανθρωπιστικού είδους ή με ανθρωπιστικό κάλυμα επεμβάσεις της διεθνούς κοινότητας. Με βάση αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλίας για παράδειγμα. Εγώ πιστεύω πολύ ότι τελικά δεν είναι τόσο αν αποφασίζεις να παραμένεις. Σωστά. Είναι και αμέσως σχέδος γιατί δεν είσαι. Αλλά πρόσεξε, το κρίσιμο, το σύντορο από τη μία σκέψη στην άλλη είναι πολύ σωστό αυτό που λες. Είναι τι? Είναι αν δέχεσαι τα συμπεφωνημένα, αν υπάρχουν τα σουντ σερβάντα, αν τις συνθήκες που έχεις υπογράψει τις έβεσαι, είτε είσαι ενωμένης πολιτικής Αμερικής και κάνεις μια παρέμβαση με όπλα, είτε είσαι, για παράδειγμα, ένα άλλο ισλανικό κράτος και δεν δέχεσαι τα δικαιώματα των γυναικών, παρότι έχεις υπογράψει μία σύμβαση υπέρ αυτών, και είναι άλλο πράγμα να μην υπάρχει καθόλου δίκαιο, να μην έχεις υπογράψει καθόλου αυτό το διεθνές δίκαιο. Το κρίσιμο, βέβαια, θα μου πείτε εδώ, είναι αν υπάρχουν κυρώσεις. Δηλαδή, η κρίσιμη διάκριση μεταξύ του διεθνούς δικαίου και του εσωτερικού δικαίου, είναι ότι στο εσωτερικό δίκαιο υπάρχουν κυρωτικοί μηχανισμοί που είναι τα δικαστήρια και είναι βεβαίως και οι δυνάμεις, τα σώματα ασφαλείας. Για παράδειγμα, δηλαδή, αν δεν υπακούν, θα έρθει αστυνομία, θα ασκηθεί δηλαδή από το κράτος που έχει, όπως είπε ο Max Weber, το μονοπόλιο της φυσικής βίας, θα ασκηθεί φυσικός καταναγκασμός σε βάρος του, έτσι μπορεί να σε συλλάβουν, αν σε πιάσουν από αυτοφόρο, κάτι το οποίο, προφανώς, δεν μπορεί να κάνει κάποιος πακόσμιος αστυνόμου σε βάρος ενός κράτους, ιδίως αν είναι μεγάλο και ισχυρό. Ναι, ήθελα ακριβώς να φέρω σε σχέση με το παράδειγμα των ελληνικών υπολιών της Αμερικής, ότι εγώ πάρα πολλές φορές δεν έχουν υπογράψει τις διεθνείς συμβάσεις, έχουν συνεχάσει πάρα πολύ έντονα στη διαδικασία διαμόρφωσης και των διαπραγματεύσεων των διεθνών που συμβαίνουν πριν την υπογραφή και την θέση σε ισχύευση των διεθνών συμβάσεων. Και αυτό νομίζω ότι μας παραπέμπει λίγο στη θεωρία αυτής, τη σχετικοποίηση της θεωρίας του Ποντάμπερ, της κρατικής κυριαρχίας, γιατί οι εξελίξεις που συμβαίνουν στο διεθνές στερέωμα και σε διεθνές νομικό επίπεδο, παρόλο που μπορεί να μην έχουν αυτοδεσμευτεί οι διεσνομένοι πολιτείες Αμερικές από αυτά τα ίδια τα κείμενα, δεν επηρεάζεται η διαμόρφωση των νομικών κανόνων που περιορίζουν σε καθοδοκρατική κυριαρχία και θέτουν κανόνες ελέγχου αυτής. Οπότε με έναν πολύ εμεσοτρόπο καταφέρουν και παρισκρίουν ακόμη και σε θέσεις περιορισμούς, σε επιλογές που θα ανάγωτον με βάση από την κλασική θεωρία και στην απόλυτη της μορφή, στην απόλυτη εξουσία της κρατικής κυριαρχίας. Πολύ σωστά. Και πάντως μην ξεχνάτε ότι το δίκαιο, από μόνο το δίκαιο, και δει το γραπτό δίκαιο, από μόνο το αποτελεί, αν δεν το δούμε εντός του κλειστού συστήματος του δικαιϊκού, αλλά το δούμε απ' έξω, δηλαδή έχουμε μια απ' έξω θέαση του δικαιϊκού συστήματος ως τέτοιο, και το δούμε σε μια μακροειστορία και όχι αναγκαστικά σήμερα, είναι στην πορεία του πολιτισμού ένα μέσο, ένα εργαλείο διανοητικό, για να υποβάλλουμε τη στιγμή δύναμη σε περιορισμούς. Περί αυτού πρόκειται. Αυτό είναι το δίκαιο. Εντάξει. Και βεβαίως από τη μία, μπορεί να πει κανείς, όπως έλεγε ο Αριστόβουλος μάλιστος, ότι τελικά το δίκαιο είναι η αποτύπωση του ισχυρότερου, η αποτύπωση του κυριαρχού. Υσχύει και αυτό. Αλλά να μην ξεχνάτε ότι ταυτόχρονα σε αυτή την αποτύπωση, υπάρχουν πάντοτε ρογμές, τις οποίες η μη κυριαρχή, η καταπιεσμένη αν θέλετε κάθε εποχής, τα μικρά κράτη στο διεθνές δίκαιο ή η μη άρχουσα τάξη στο εσωτερικό δίκαιο, μπορεί να αξιοποιήσει και μέσα από αυτές τις ρογμές, αφιβώς επειδή το δίκαιο σύστημα πρέπει να συνέχεται και είναι αυτός ένας εσωτερικός εγγενής του κανόνας από μία λογική συνοχή και από μία ισότητα μεναχείριση, τουλάχιστον στη νεοτερική εποχή, μέσα από αυτές τις ρογμές μπορεί να κατακτήσει και ο καταπιεσμένος καινούργια δικαιώματα και περισσότερες ελευθερίες. Αυτή είναι η πορεία του δικαίου. Να το δούμε λοιπόν λίγο μακροσκοπικά, να μην το δούμε περιουσμένο σε μια χρονική στιγμή. Για παράδειγμα, σκεφτείτε τις γυναίκες, που είναι το 50%-51% του πληθυσμού. Προφανώς το δίκαιο στα νοτερικά κράτη εξέφραζε μόνο τους άντρες. Προφανώς, δεν χρειάζεται να το πούμε, από τα προφανή ότι οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου, δεν είχαν δικαίωμα, δεν είχαν ειλικρινές, δεν είχαν ισότητα κλπ. Αλλά μέσα από αυτές τις ρογμές, δηλαδή όταν μιλούσαν για παράδειγμα οι Γάλλοι επαναστάτες, μιλούσαν για ισότητα, δεν εννοούσαν τις γυναίκες. Μέσα από αυτή τη ρογμή, μιλώντας ότι λεζόμα, οι άνθρωποι και άνδρες. The man, που είναι ο άνθρωπος και ο άνδρας. Μιλώντας όμως με αυτές τις λέξεις που είναι αφαλοκρατικές, ανδροκρατικές, σιγά σιγά υπήρχαν ρογμές, τις οποίες μπορούσαν να μπουνε οι φιλελεύθερες φωνές των γυναικών ή και των ανδρών, σημαίνει τον Τζόν Στουαρμίλ, για παράδειγμα, οι οποίες μιλούσαν για την ισότητα μεταξύ των δύο φίλων. Έτσι κινείται η ιστορία και αντίστοιχα και στο διεθνές δίκιο. Φυγονός δηλαδή ότι ένα κράτος έχει υπογράψει μια συνθήκη αλλά δεν την τηρεί, μας επιτρέπει σε ένα κανονιστικό επίπεδο, στο επίπεδο του δαίοντος, να λέμε ότι αυτό κράτος παραβιάζει, δηλαδή να του προσάπτουμε μια ηθική αλλά και νομική απαξίας κατηγορία. Και αυτό ήδη είναι ένα εργαλείο στα χέρια, επαναλαμβάνω, είτε τον καταπιεσμένο στο εσωτερικό επίπεδο και την μη αρχόντων, είτε σε διεθνές επίπεδο των μικρότερων κρατών. Αυτή είναι η πορεία του δικαίου και αυτή η ιδιαρκής σύγκρουση μέσα στο δίκιο που αφενός αποτυπώνεται η κυρίαρχη βούληση, η κρατούσα, αν θέλετε, κάθε φορά βούληση, και απ' την άλλη όμως δίνονται ευκαιρίες τους μη κρατούντες να ανατρέψουν αυτό, να κάνουν το δικό τους πλέον κυριαρχό παράδειγμα νομικό και μετά να ακολουθεί η ίδια διαδικασία από άλλους, τους οποίους αφήνουν πίσω και οι νεότεροι. Αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι εκμεταλλεύευε, εκμεταλλευόμαστε στην οικογένειά της τιμής, ας πούμε να το πούμε πιο πειραιονικά, την ισότητα άλλων, ώστε να διεκρυγίσουμε τη δική μας ισότητα. Ναι. Μπορείς να το πεις και έτσι. Μπορείς να το πεις και έτσι. Είναι αυτό πάντα με τον πιλελευθερισμό και τον παραγματισμό. Δηλαδή, όταν έγινε η σύγκρουση θεουδαρχίας και ακούμε φιλελεύθερων και μίαδιστοκρατών, τώρα τελικά αυτό από πιλελεύθερο που ήταν, τώρα έχει κατατήσει να είναι από την άλλη μελιά. Οπότε, αυτός ο οποίος πλέον δεν είναι ο αστός, να μπορεί να διεκρυγίσει με τα ίδια επιχειρήματα με τον αστό του. Ναι, εντάξει, με τα ίδια ή παράλληλα ή εξελισσόμενα επιχειρήματα, έτσι, αλλά πάντως στηριζόμενος ακριβώς στο γεγονός ότι υπάρχει ένα γραπτό δίκιο, το γραπτό δίκιο. Θα ήθελα να πάμε και πιο πίσω την ανθρώπινη ιστορία για να δούμε την εκπολιτιστική ενευρία ενία, έτσι, σημασία του γραπτού δικαίου. Σκεφτείτε λίγο τις εποχές ή στις κοινωνίες που ακόμη και σήμερα ίσως είναι κάποιες φρωτόγονες φυλές που ανακαλύπτουν κοινωνικοί ανθρωπολόγοι στον Αμαζόνιο, όπου δεν υπάρχει γραπτό δίκιο, αλλά είναι το δίκιο, αν δεν είναι γραπτό το δίκιο, είναι το δίκιο των ανθρώπων, έτσι. Άρα, λοιπόν, των πιο ανθρώπων των ανθρώπων που έχουν εξουσία. Άρα, λοιπόν, σε παλιότερες κοινωνίες θα ήταν ο μοναρχής ή θα ήταν ο θρησκευτικός αρχηγός, ο οποίος θα έκρινε με βάση αυτό που ο ίδιος πίστευε. Δηλαδή, χωρίς να δεσμένεται από κάποιους κανόνες. Όταν, δηλαδή, έχουμε τους πρώτους γραπτούς κώδικες, τον κύλινδρο που είχαν βρει στη Μασοκοτανία με κάτι γραφόμενο, που ήταν το πρώτο γραπτό κείμενο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για παράδειγμα, με μία έρευνα, το πρώτο γραπτό συνταγματικό κείμενο στην ιστορία. Αυτό το οποίο έκανε ο γραπτός λόγος, ήταν ότι πλέον μπορούσες να εγκαλέσεις την εξουσία, γιατί δεν το δέχεται. Ενώ, μέχρι τότε, έλεγε, εντάξει, εγώ είμαι ο αρχηγός της φυλής, αποφασίζω ότι θέλω. Παίρνω από τους θεούς τη φώτιση και εγώ ξέρω, εγώ γνωρίζω, εγώ διερμηνεύω τη θεία βούληση και άρα μπορώ πρέπει να πω ότι είσαι μάγισσα και πρέπει να καείς την πυρά, για παράδειγμα, οτιδήποτε. Όταν, όμως, αρχίζει και γράφεται, τι σημαίνει ο γραπτός λόγος. Ο γραπτός λόγος σημαίνει τον πολλαπλασιασμό των δυνατών ερμηνιών. Πλέον ο ερμηνευτής, δεν είμαι εγώ ο μάγος της φυλής, ο σαμάνος, ο αρχηγός, ο αβασιλιάς, ο πάπας, ο δεν ξέρω εγώ ποιος. Εντάξει, γιατί με μένα μόνο μιλάει ο Θεός και άρα εγώ θα σου πω τι είπε ο Θεός και εσύ πρέπει να μ' ακούς, γιατί εγώ μόνο ξέρω. Όταν είναι γραμμένα τα πράγματα, τότε πλέον και εσύ θα κάνεις ερμηνεία σου και εσύ και εσύ και εσύ και καθένας. Και μετά φυσικά πάμε στη νεότερη εποχή, όπου έχουμε και τα συγκεκριμένα όργανα, τις συγκεκριμένες αρμοδιώτες και αυτό σημαίνει επεριορισμός της κυριαρχίας. Γι' αυτό και άλλα είναι επεριορισμός της κυριαρχίας και σε εξωτερικό επίπεδο, αλλά και σε εσωτερικό μέσω του νόμου και δη του γραπτού νόμου. Εγώ θέλω να πω ότι αυτό όμως δεν είναι απαραίτητα και ιστορικά το παράδειγμα και το πρότυπο μέσα απ' το οποίο συμβαίνει πάντα. Αυτό ποιο, ο γραπτός? Ο γραπτός λόγος και το γραπτό κείμενο. Θέλω να πω ότι επιφανές παράδειγμα είναι η Μετάλη Βρετανία. Έχουμε ένα άγραφο σύνταγμα και πάρα πολλούς από τους κανόνες δικαίου που υιοθετεί η Αγγλική Ενωμητάξη. Έχει επηρεαστεί ακριβώς από τα ήθη της παραδόσεις, από το έθιμο. Αυτό είναι σωστό μέχρι σ' ένα σημείο αυτό που λες, αλλά δεν σημαίνει ότι ακόμη και στην Μετάλη Βρετανία δεν έχουν ένα γραπτό τυπικό σύνταγμα όπως έχει όλη η Πυροντική Ευρώπη, για παράδειγμα. Δεν σημαίνει ότι δεν έχουν case law το οποίο το γράφουν τα δικαστήρια και απ' το οποίο εκείνοι παράγονται. Ή το πραγματικό σ' αυτές που λες, οι συμφείκες τα conventions επίσης είναι κάπου γραμμένα. Ξεχνάς ότι στην Αγγλία είναι η πρώτη χώρα που είχαμε τη Μαγνα Κάρτα, για παράδειγμα, που ήταν ένα γραπτό κείμενο θεμελιωδών δικαιωμάτων, ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δηλαδή, αν φύγουμε από τους κώδικες της Μεζοποταμίας και τα λοιπά, στην προβιομηχανική, διομηχανική Ευρώπη, η Μεγάλη Βρετανία είναι η πρώτη που είχε γραπτά κείμενα θεμελιωδών δικαιωμάτων, υποτυπωδών, έστω, αλλά είχε. Απλώς θέλω να πω ότι, μεταξύ άλλων, ο τρόπος λειτουργίας της συγκεκριμένης έννομης τάξης και ιστορικά, αλλά και σήμερα, αποδεικνύει ότι και το έθιμο και η διαμόρφουση νέας ευρύτερης κοινωνικής βούλησης, που εγκολπώνεται και κοινωνικά στρώματα, τα οποία δεν εγγραφούν την κυριαρχή βούληση, κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά, ενδεικνύει ακριβώς αυτή την έντονη επιρροή και άλλων στοιχείων, χωρίς απαραίτητα να υπάρχει το γραφτό κωδικοποιημένο μήνυμα, ότι δέχεται πολλών ερμηνιών. Ωραία, σωστό είναι αυτό που λες, δεν το απορρίπτουμε τελείως, αλλά πάντως η Μεγάλη Βρετανία δεν είναι, παράδειγμα, μιας χώρας που δεν έχει καθόλου γραπτό δίκιο. Όχι, καθόλου και δε με βλέπει. Απλώς δεν έχει ένα γραπτό τυπικό σύνταγμα, είναι άλλο πράγμα, αλλά γραπτό δίκιο έχει. Είναι δύο διαφορετικά, εντάξει, σχετίζονται προφανώς, αλλά δεν σημαίνει ότι δεν έχει καθόλου γραπτό δίκιο. Όχι, αλλά εννοείται ότι είναι αρκετά εύπλαστο και έχει να κάνει με τις κοινωνικές συνθήκες και το πώς οι κεροί επηρεάζονται και ταιματώνουν την μεταγωνιτώνικη εποχή. Η μεγάλη διαφορά σας δεν έχει γραπτό τυπικό σύνταγμα. Από και πέρα, η μεταξέλιξη του δικαίου μπορεί να γίνεται και στον γραπτό κείμενο. Μπορεί και ακόμη και να είχε, για παράδειγμα, στη Γαλλία, μπορεί να αλλάζουν το σύνταγμα κάθε χρόνο ή στη Γερμανία. Και εκεί δηλαδή υπάρχει η δυνατότητα. Δεν είναι όπως στην Ελλάδα που έχουμε ένα πιο αυστηρό σύνταγμα που πρέπει να περιμένουμε πέντε χρόνια να περάσουμε προφυγούμενα θεώρηση για να ξαναλάξουμε και είναι εξαιρετικά δυσκίνητο. Δηλαδή και ένα γραπτό τυπικό σύνταγμα, αλλά πάντως εδώ μιλάμε για το σύνταγμα, θα έρθουμε αργότερα εκεί. Εγώ μιλάω γενικά για το δίκαιο, όπου αυτή τη στιγμή όλες οι πολιτισμένες κοινωνίες έχουν γραπτό δίκαιο με το να, φε, το β, τα τρόπο. Λιγότερο ή περισσότερο εύκλαστο, λιγότερο ή περισσότερο ανοιχτό στο έθιμο και στην παράδοση και στην εξέλιξη κτλ. Εδώ θα δώσω μια απόψη που είναι ιδιωτικά λοτασμένη, αλλά πρακτικά ορθήτη. Ότι το σύνταγμα από μόνο του παρέχει μια ευρύα δυνατότητα, χωρίς, όμως, ερουσιαστικά αποτελεσματική υποστασία. Χωρίς μια δικαστική αρχή, η οποία θα είναι εξικέλεκτη, η οποία δεν θα αντιστάζει να έρθει σε σύγκρουση με τον ισχυρό της κάθε φυλήσης κάθε χώρας και το οποίο δικαστικά θα είναι αυτό το οποίο ουσιαστικά θα προστατεύει και θα δει τα δικαιώματα στους πολίτες. Ναι με το σύνταγμα προβλέπει μια ιδιωτική δυνατότητα. Μιλάζει το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα τώρα ή γενικά δεν κάθομαι. Εντάξει, όχι, η συζήτηση δεν είναι γενική. Η συζήτηση έχει να κάνει αυτή τη στιγμή με αυτό το οποίο λέμε, δηλαδή με την κατά πόσο η κυριαρχία, η κρατική κυριαρχία, την οποία μέχρι πρότεινος νομίζαμε ότι ήταν, γιατί δεν ήταν στην πραγματικότητα, απόλυτη, δεν είναι πλέον τέτοια. Και δεν είναι πλέον τέτοια για κάθε κράτος, πολύ δε μάλλον δεν είναι τέτοια για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άρα λοιπόν αυτό που θέλουμε να δείξουμε είναι ότι αν η κρατική κυριαρχία είναι το υλικό το οποίο πάει να δαμάσει το Σύνταγμα, γιατί αυτό λέμε στα μαθήματα του πρώτο έτους και γενικότερα ότι το Σύνταγμα είναι ένα γραπτό συνήθως αλλά ή και άγγραφο, όπως στη Μεγάλη Μετανέψου πολύ σωστά είπε ο Γιώργος Κύλλαινο, το οποίο πάει να δαμάσει την κρατική κυριαρχία από εκεί που είναι μια γυμνή δύναμη δίας να γίνει μια δύναμη η οποία υποτάσσεται στο νόμο, στο δίκαιο. Αν θα πάει να δαμαστεί αυτή η κρατική κυριαρχία, θα πρέπει να υπάρχουν μια δικαστική αρχή. Ναι, και είπαμε την προηγούμενη φορά ότι στο ιστορίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουμε το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά εκτός από αυτό έχουμε και όλα τα εθνικά δικαστήρια που, όπως γνωρίζετε, λειτουργούν ως δικαστήρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άρα λοιπόν, ενώ κάτι τέτοιο δεν είναι απολύτως εμφανές και απολύτως απτό στο διεθνές δίκαιο, που έχουμε για πολύ λίγα πράγματα, το διεθνές δικαστήριο της Χάλης, στο ευρωπαϊκό δίκαιο όλα τα εθνικά δικαστήρια λειτουργούν ως ευρωπαϊκά δικαστήρια, άρα λοιπόν έχουμε αυτή τη διάσταση και αυτό μας δείχνει, ένα πολύ καλό παράδειγμα που το είπαμε και την προηγούμενη φορά, μας δείχνει και μια ιδιωτερότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με άλλους διεθνείς οργανισμούς. Το κρίσιμο λοιπόν σε σχέση με αυτά που λέγαμε, ότι περιορίζεται η κρατική κυριαρχία έτσι και αλλιώς μέσα από το διεθνές δίκαιο, και μάλλον από το ευρωπαϊκό, είναι ότι πλέον κυριαρχή αξία, αν θέλετε, κυριαρχός τρόπος μόντους βιβέντη αυτής της νεαοδημιουργούμενης υποδημιουργία κυριαρχίας ευρωπαϊκής, θα το πούμε έτσι με εισαγωγικά, είναι η συνεργασία, γιατί είπαμε ότι τα μικρά κομματάκια που φεύγουν από το χαλί έχονται και ενώνονται όλα μαζί, στο ενωσιακό επίπεδο, άρα λοιπόν έχουμε μια συνεργασία και όχι σύγκρουση, αυτό είναι το κύριο. Και επίσης θα μπορούσαμε για αυτό το λόγο να μην χρησιμοποιούμε για την ευρωπαϊκή έννος την έννοια ή τη λέξη της κυριαρχίας, αλλά τη λέξη της συναρχίας, τον όρο της συναρχίας, την οποία όρο έχει προτείνει ο Δημήτρης Χρυσοκώου, ο οποίος μιλάει ακριβώς για συναρχία και τη διαφοροποιεί, ή αν θέλετε μπορούμε να τη διαφοροποιήσουμε, απέναντι στην κυριαρχία της κυριαρχίας, το kompetenz kompetenz τους Γερμανούς, που τι σημαίνει αυτό, είναι η αρμοδιώτα της αρμοδιώτας, δηλαδή το κράτος μέλος κρατάει την τελική αρμοδιώτητα να δώσει ή να μην δώσει το χωματάκι του από το χαλί για να το πάρει η Ευρωπαϊκή Ένωση, το κράτος μέλος σε τελική ανάηση αποφασίζει, το kompetenz kompetenz την αρμοδιώτα της αρμοδιώτας, να δίνει, να εκχωρεί, να μεταφέρει αρμοδιώτες, της κρατάει το κράτος, αλλά άπαξ και δώσε το κομματάκι, η άσκηση πλέον αυτού αρμοδιωτήτου γίνεται σε ένα άλλο επίπεδο, όπου και εκεί πλέον ασκείται εξουσία. Ένα άλλο στοιχείο που θα μας προσχολήσει πολύ, δεν θα το πω τώρα, είναι η διάθεση μεταξύ ενός ενιαίου δήμου, ενός ενιαίου λαού, του εθνικού λαού, του έθνους, όπως το ξέραμε τουλάχιστον από την Γαλλική Επανάσταση μέχρι σήμερα, έναντι των πολλαπλών δήμων, οι δήμοι οι οποίοι συγκροτούν μια πολιτική οδότητα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και τέλος η διαφοροποίηση μεταξύ εθνικού και διεθνούς δικαίου, που λίγο μίλησα ήδη γι' αυτό, το κατά πόσο δηλαδή το εθνικό δίκαιο οθανός ποιος το φτιάχνει και ιδίως το σύνταγμα, και αφετέρου πως, αυτό που λέει ο Αλέξανδρος, αν υπάρχουν κυρωτικοί μηχανισμοί, πως δηλαδή εφαρμόζεται και πως επιβάλλεται σε μια πολιτική οδότητα. Το κυρίως ερώτημα που θέτουμε πάτως παραμένει, αν για αυτήν την ιδιότυπη, την sui generis, Ευρωπαϊκή Ένωση, το sui generis διεθνείο οργανισμό Ευρωπαϊκή Ένωση, μπορούμε να έχουμε σύνταγμα. Για να το απαντήσουμε αυτό, πρέπει να θυμηθούμε λίγο, τα ξέρετε αυτά, τι είναι σύνταγμα, έτσι. Βασικά πράγματα που λέμε στο πρώτο μάθημα, στο πρώτο ένωση. Τι είναι σύνταγμα. Και θα σας θυμίζω τη διαφοροποίηση μεταξύ τυπικού και ουσιαστικού συντάγματος, καταρχήν. Ναι. Τυπικό σύνταγμα είναι το κείμενο του συντάγμα. Ωραίο. Πώς να ξεκινήσουμε το σύνταγμα γενικά, πριν κάνουμε τη διάκριση, σύνταγμα αρχών που λειτουργεί σε υπέρτερη ισχύσες στο πλαίσιο μιας κολλητίας, ένας κράτσας, ένας συνόλογος κρατών, ακούς έτσι το ρήμα. Ωραία. Τώρα, στη διάκριση υπέρετερο, το τυπικό σύνταγμα είναι το κείμενο του συντάγματος, όπως το υπάρχει, συγκεκριμένο στη δικιά μας ενότταξη, το 120, αυτό λέει το σύνολο, το σώμα αυτό. Ενώ το τυπικό σύνταγμα είναι κανόνες που δεν περιλαμβάνονται απαραίτητα μέσα στο τυπικό σύνταγμα, αλλά έχουν ισχύ, εφάμλη με αυτοί των κανόνων που περιλαμβάνονται στο τυπικό σύνταγμα. Δηλαδή, ουσιαστικά υπάρχουν και νομίζω είναι επάλληλης οι έννοιες μεταξύ του τυπικού συνταγματος. Ναι, σωστό. Δηλαδή, υπάρχουν κανόνες στο τυπικό που δεν ανήκουν στο συνταγματος και κανόνες στο συνταγματος που δεν ανήκουν στο τυπικό. Σωστό. Αλλά το κριτήριο για να μιλήσουμε, το συνταγματος, δεν μας το είπες. Μας είπες ότι ως κριτήριο, μας είπες κριτήριο από την νομική υπεροχή, που δεν είναι αυτό το κριτήριο. Ωραία, αυτό είναι το ένα. Και τι άλλο? Αυτό είναι το ένα, ναι, όσο πάντως, την ουσιαστική του συνταγματος. Αλλά εκτός από τα αρχαίες που αφορούν την οργάνωση και λειτουργία της Πολιτείας. Ακριβώς. Και τα όρες κριτικής υποσχέσεις μέσα από τη προσοχή θημελιωδών δικαιωμάτων. Έτσι, αυτά είναι. Λοιπόν, να δημιουργηθούμε, λοιπόν, το τυπικό σύνταγμα. Το πρώτο και κυριότερο στοιχείο του τυπικού συνταγματος είναι ότι στην λεγόμενη πυραμίδα των κανόνων δικαίου, το τυπικό σύνταγμα τίθεται στην κορυφή. Έτσι, είναι η κορυφή αυτής της ιεραρχίας των κανόνων δικαίου. Άρα, λοιπόν, έχουμε μια ιεράρχη στον κανόνο. Δεν είναι όλοι οι κανόνες ισότιμοι, ισοβαρείς, ισοδύναμη μεταξύ τους. Το σύνταγμα τίθεται στην κορυφή. Άρα, λοιπόν, έχει μια νομική υπεροχή. Το δεύτερο χαρακτηριστικό, που εδώ θα δούμε πραγματικά ότι μας λείπει σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι ότι τουλάχιστον ιδεοτυπικά, και το τονίζω αυτό το «τουλάχιστον ιδεοτυπικά», και εδώ θα μπορούσε κάποιος, αν θέλει, αν ενδιαφέρεται να κάνει μια εργασία, πάντως στην συνταγματική θεωρία, λέμε ότι υπάρχει μια συντακτική εξουσία που φτιάχνει το σύνταγμα, σε εθνικό επίπεδο. Το λέω, το λέμε, γιατί πραγματικά αν ψάξει κανείς εμπειρικά στα διάφορα κράτη, ποιος τελικά φτιάχνει το σύνταγμα, θα δει ότι αυτή η συντακτική εξουσία μπορεί πολλές φορές να μην είναι πραγματικά δημοκρατικά νομοποιημένη. Αν δούμε και από την ελληνική παράδοση, δηλαδή το 1822, δεν σημαίνει το 1823, το 1827, δεν σημαίνει ότι είχαν προηγηθεί άμεσες δημοκρατικές και ελεύθερες εκλογές σε όλους τους Έλληνες, πολίτες έστω του απελευθερωμένου μέχρι το καθεχρονικό σημείο ελληνικού κράτους, οι οποίοι ψήφσαν και βγάλαν τους αντιπροσώπους τους και αυτοί ήταν οι αντιπρόσωποι του ελληνικού λαού μέσα από αυτές τις ελεύθερες εκλογές, κάθε άλλο, παρά έτσι γίναν τα πράγματα, έτσι. Και εκεί υπάρχουν δυνάμεις εξουσίας, ισχύος, στρατιωτικής, οικονομικής και άλλης, που αποφάσιζαν υπογείως το ποιο ήταν αυτή η οποία θα πάνε στις εθνικές συνελέψεις που κάναν τα πρώτα ελληνικά συντάγματα. Άρα λοιπόν η έναιρα της συντακτικής εξουσίας είναι μάλλον περισσότερο θεωρητική πάντως. Επίσης μπορούμε να βρούμε άσκηση συντακτικής εξουσίας μέσα από μια ανθιεθνή διάσκεψη. Άσκευτη κανείς την Κύπρο ή την Δυτική Γερμανία μετά τον πόλεμο, δηλαδή χωρισμένη Γερμανία, η Γερμανία που χωρίστηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ως τιμωρία το προκάλεσε. Πάντως στη συνταγματική θεωρία υπάρχει συντακτική εξουσία φορέας της οποίας ιδεοτυπικά, το ξαναλέω, είναι ένας λαός, ένας δήμος, ένα έθνος. Αυτό είναι το προβληματικό κομμάτι που θα το εξετάσουμε παρακάτω. Επίσης το ίδιο το τυπικό σύνταγμα προβλέπει μια ειδική διαδικασία αναθεώρησης του. Είναι ο μόνος κανόνας δικαίου που ο ίδιος προβλέπει πώς αναθεωρείται. Ενώ αντίθετα για τους υπόλοιπους κανόνες δικαίου δεν προβλέπουν οι ίδιοι, οι νόμοι πώς αναθεωρούνται, αλλά το σύνταγμα προβλέπει πώς φτιάχνονται οι νόμοι. Το σύνταγμα προβλέπει πώς φτιάχνονται οι κανονιστικές διοικητικές πράξεις. Οι κανονιστικές διοικητικές πράξεις και οι νόμοι προβλέπουν πώς φτιάχνονται ή με ποιον τρόπο θα πρέπει να εκδοθούν ή τι θα πρέπει να έχουμε ως όρια ή ως κατεύθυνση ή ατομικές διοικητικές πράξεις. Το σύνταγμα είναι το μόνο που αυτό προσδιορίζεται σ' ό,τι αφορά την αναθεώρηση του. Αυτό όμως δεν ισχύει και για το ευρωπαϊκό δίκαιο. Ακριβώς. Αυτό όπως θα πούμε και παρακάτω ισχύει και για το ευρωπαϊκό δίκαιο. Δηλαδή είναι ένα στοιχείο που δεν είναι προβληματικό για να ονομάσουμε ακόμη και τις συνθήκες σύνταγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γιατί οι ίδιες συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπουν τον τρόπο αναθεώρησής τους. Έχουν δηλαδή αυτό το χαρακτηριστικό του διετικό στιγμάτου. Θα ήθελα να πω, όσοι έχουν ένσταση όσους έχουν, είναι ακριβώς εάν θα κράτουν της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που είναι αυτό που είναι σήμερα, αποφασίσουν και με τις διευρύνσεις καθώς επεκτείνονται ο αριθμός τους, αποφασίσουν μια διαφορετική διαδικασία ή αποφασίσουν τη σύνομιση μιας άλλης διεθνούς συνθήκης, ότι τότε, στο πλαίσιο που δεν συγκρούνται πάλι με εθνιεριώδες αρχές του ΕΕ, θα μπορούσαν να εμφιλοχωρήσει και μια διαφορετική διαδικασία. Ναι, φυσικά, αλλά το κρίσιμο δεν είναι αυτό που λες. Αυτό που λες ανάγκηται σε αυτό που είπα την προηγούμενη φορά, κατά πώς είναι πρωτογενής η κυριαρχία, που δεν είναι γιατί, όπως είπα και πριν, τα κράτη-μέλη είναι οι τελικοί, συνεχίζουν οι τελικοί κυριετοσυνθικών. Τα κυριαρχία και αύριο αν αποφασίσουν να διαλυθούν, να διαλυθεί υποθετικά, όπως είπατε ότι συμφωνούν όλα τα κράτη-μέλη, να διαλύσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση που μας υφέρει περισσότερο να λειτουργούμε ως εθνηκράτη. Εποθετικά μιλώντας, νομικά, άλλο που πολιτικά μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε, αλλά νομικά μιλώντας, στο κλειστό σύστημα της νομικής επιστήμης δεν απαγορεύεται, δεν θα υπήρχε κανένα νομικό, χρονότευση Η Ήπειρος με την Θεσσαλία άλλο κράτος, η Στερεά Ελλάδα άλλο κράτος και η Κρήτη ανεξάρτητο. Αν υποθέσουμε ότι το θέλουμε όλοι ότι συμφωνούμε, δεν σου λέω κάποιος να διαφωνεί και να υπάρχει σύγκρουση, γιατί και στα προηγούμενα παράδειγματα συμφωνούν όλοι. Αλλά και σε αυτό το παράδειγμα συμφωνούν όλοι. Όριστε εδώ η Σκωτία έκανε δημοψήρισμα να φύγει από τη Μεγάλη από το Ηνωμένο Βασίλειο. Θα μπορούσε να έχει πετύχει το δημοψήρισμα και να έχει φύγει η Σκωτία από το Ηνωμένο Βασίλειο και μετά να κάνει κυουαλία και μετά κάποιος άλλος και τα λοιπά. Θα ήθελα να πω ότι νομικά μιλώντας, ας τις πολιτικούς περιορισμούς, αλλά νομικά μιλώντας δεν απαγορεύει κανείς, όπως η Ιουγκοσλαβία που έγινε μετά από πόλεμο, αλλά δεν απαγορεύει κανείς τη διάλυση των κρατών. Θα μπορούσα να πάρουν τα όπλα οι πολίτες και να προσπαθήσουν να τρέψουν στους ιδανούς. Όχι, εγώ σου λέω το δημοψήρισμα στη Σκωτία. Εγώ μιλώ για την Ελλάδα, όμως. Θα μπορούσαν παραδείγματος χάρη, οι βλεπτές της Ελληνικής Βουλής να ψηφίσουν ένα νόμο, ο οποίος θα όριζε ότι σε οποιαδήποτε άλλη χώρα, με βάση μια κοινοβουλευτική διαδικασία, ότι ένα κομμάτι της χώρας το κατακυρώνει σε μία άλλη χώρα. Σε μία άλλη χώρα θα ήταν πιο δύσκολο. Είπατε ότι το αγορίζουν όσο ανεξάρτητες. Δεν αποκλείεται να υπάρξει νομικά, μιλώντας. Δεν αποκλείεται αν υπάρξει το πολιτικό έθιμο, όπως υπήρξε στη Σκωτία. Δεν αποκλείεται αύριο και η Ισπανία να δεχθεί. Να δεχθεί η Ισπανία κυριαρχικά, νομικά δεν το αποκλεί τίποτα αυτό. Δεν αποκλεί η Ισπανία να έρθει αύριο και να αλλάξει το Σύνταγμα και να πει ότι επιτρέπεται όταν μαζεύεται ο τάδε αριθμός υπογραφών από μία κομμουλδιάδα οτονόμα να γίνεται δημοψήφισμα και εφόσον, ξέρω εγώ, το τάδε της εκατό ποσοστό των εκλογιών ψηφίσει, δεν το αποκλεί νομικά, μιλώντας, τίποτα αυτό το πράγμα. Άλλο που πολιτικά τα κράτη, αυτό, εκείνο το άλλο, αλλά δεν αποκλεί τίποτα την Ισπανία να ακολουθήσει στο παράδειγμα της Μεγάλης Βρετανίας, του Νομιάνου Βασιλείου και να δώσει το δικαίωμα στην χώρα των Βάσκων, για παράδειγμα, να κάνει δημοψήφισμα και να γίνει ανεξάρτητο χράτος. Νομικά δεν την αποχωρεί με τίποτα την Ισπανία να το κάνει. Ναι, αλλά μπορεί να το κάνει και ενώ απευθείας χωρίς να φιλοχωρήσει μια αναθεωρητική διαδικασία που θα προβλέψει. Κι εκεί χρειάζεται η αναθεωρητική διαδικασία να θεώρει στους αιτικών με την έννοια ποιά, ότι πρέπει όλα τα κράτη-μέλη να κάτσουν και να υπογράψουν και να συμφωνήσουν και να το περάσουν τα κοινοβουλιά τους ή από εθνικά δημοψηφίλματα για να γίνει αυτό. Δεν γίνεται δηλαδή επειδή θα ξεκινήσει αύριο ο Γιούνγκια και θα πει α, φεύγει η Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν γίνεται έτσι με μια κυριαρχική πράξη ενός κάποιου ανθρώπου. Γίνεται μόνο με τη συμφωνία των μερών που συμφώνησαν να συμπράξουν αυτό το πράγμα. Ακριβώς, πολύ σωστά. Με ενιστασίμα λόγι, κύριέ σας, αν αύριο και όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής να συμφωνούν τη διάλυση και να πούμε ότι προχωρούν στην προσάμπτυση ενός πρωτοκόντου με την απολύθεια μιας νομικής διαδικασίας, μέσα από την οποία διαλύεται η Ένωση, ότι μπορεί να το κάνουν αυτό. Ενώ, στο πλαίσιο ενός κράτους θα πρέπει να προβλεπθεί μέσα από τις διαδικασίες της αναθεωρητικές που προβλέπτουν το ίδιο το σύνταγμα, μια πρόγνωση στο ίδιο το σύνταγμα, ότι στη συνέχεια θα είναι κάτι τέτοιο δυνατόν για την διενέργειο νοσοκοίσμα. Ναι, πάντως το ότι μπορεί να είναι περισσότερο χρονοβόρο είναι σχετικό. Δεν υπάρχουν περισσότερες διαδικαστικές εγγύησης από ότι υπάρχουν τη στιγμή για να τελειωθεί η Ε.Ε. Δηλαδή, το ξαναλέω, το ζήτημα είναι ότι υπάρχει από κάτω ως πολιτικό υπόβαθρο. Δηλαδή, ποια μεγάλη διαδικαστική εγγύηση δόθηκε στην δυνατότητα της Κωτίας μέσω δημοψηφίσματος να απεξαρτηθεί από το Ηνωμένο Βασίλειο. Ποια περισσότερη διαδικαστική εγγύηση διώθηκε σε σχέση με την πιθανότητα αυτό που πολύ σωστά με μια τροποποιητική, ουσιαστικά καταργητική όλων των προηγούμενων συνθηκών, συν νέα συνθήκη να πει ότι διαλύει την Ε.Ε. Δεν χρειάζεται κάτι παραπάνω, το αν θα πάρει περισσότερο ή λιγότερο χρόνο είναι κάτι πραγματικό που δεν ξέρουμε κι αν θα πάρει λιγότερο ή περισσότερο χρόνο για να φύγει η Σκωτία ή για να φύγει η Ελλάδα στην Ε.Ε. Το ζήτημα του χρόνου δεν είναι σημαντικό, δηλαδή ακόμα και στο ίδιο μας το Σύνταγμα φαίνεται ότι κάποιες διαδικασίες απαιτούν περισσότερο χρόνο. Δεν είναι νομικό, νομικά διαφορετικό, ποιοτικά, δεν έχει ένα διαφορετικό νομικό ποιόν. Έχει δημιουργητή πραγματική διάστηση για το πώς θα συζητηθεί κάτι και πόσος χρόνος... Δεν είσαι σίγουρος όμως, εσύ είσαι σίγουρος ότι είναι πιο εύκολο να φύγει η Βαββαρία από τη Γερμανία από ότι να φύγει η Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το να φύγει η Σκωτία από το Ονωμένο Βασίλειο και να φύγει η Γαλλία από την Ευρωπαϊκή Ένωση ποιο είναι πιο δύσκολο. Μπράβο! Έρχεσαι στα λόγια μου, αυτό λέω το συνορατό για 10 λεπτά, ότι αυτό είναι πολιτικό, δεν είναι νομικό, συμφωνούμε λοιπόν. Νομικά, ποιοτικά, διαφορετικό δεν είναι, είναι πολιτικά διαφορετικό, συμφωνούμε σε αυτό. Εγώ ήθελα να ρωτήσω, μήπως δεν πρέπει να κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα στην αναθεώρηση και στην αλληλεγγύη του συντάγματος, γιατί πρέπει να έχουμε την αλληλεγγύη του συντάγματος. Η αναθεώρηση του συντάγματος είναι με βάση στην τυπική διαδικασία που το ίδιο το Σύνταγμα προβλέπει. Εγώ μιλάω για την αναθεώρηση, που είναι μια τυπική διαδικασία που το ίδιο το Σύνταγμα προβλέπει για την αλλαγή του. Δηλαδή συμφωνίζουμε τώρα για τους μάτους και για την Κρήτη και για την ΕΝΤ. Αυτό πρέπει να γίνει όμως, πρέπει να γίνει με διαφορά το συντάγματος, όχι με αναθεώρηση, με αλλαγή συντάγματος, αλλά αυτό δεν προβλέπει τεξορισμού σε ένα Σύνταγμα. Αυτή τη στιγμή, ούτε στις συνθήκες ίδρυσης των ευρωπαϊκών κοινοτήτων της ΕΕ, προβλέπεται η διάλυση των κοινοτήτων. Προβλέπεται μόνο η δυνατότητα αποχώρηση ενός κράτους από ευρωπαϊκές κοινοτήτους και αυτό προβλέπεται και το πρώτο με τις συνθήκες της χεισαβόνας. Δεν προβληπόταν καν μέχρι το 2009 στις συνθήκες. Αλλά γιατί να πάμε στη διάλυση δηλαδή, γιατί να πάμε σε αυτή την ακραία πράξη που ιστορικά μιλώντας το πιθανότερο είναι να γίνει και μέσα από μια μη νομική διαδικασία, μέσα από ένα πόλεμο ή μέσα από ένα άλλο τέτοιου είδους συμβάν και να μην πάμε στη Υπουργία της ΕΕ. Είναι αυτό που είπε ο Γουάιλερ, ότι σε όλη αυτήν την διαδικασία ο Γιώζεφ Γουάιλερ είναι ένας από τους μεγαλύτερους, αν όχι μεγαλύτερος θεωρητικός του Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου και γενικότερο του Δημοσίου Δικαίου, τον οποίο προτείναμε κιόλας να γίνει επιτιμωσδάκταρος του Πανεπιστημίου αλλά δυστυχώς απορρίφθηκε η έκθεση από το τομέα Δημοσίου Δικαίου. Και εν πάση με τόση η λογική λοιπόν και το επιχείρημα του Γουάιλερ είναι το εξής, γιατί να μιλάμε για τις εξαιρετικές στιγμές που οι εξαιρετικές στιγμές είναι παιδιά να είμαστε ειλικρινές, ο πόλεμος, η βία, η γημή βία, η πέραν του δικαίου βία και να μην μιλάμε για τη λειτουργία την ταθημερινή, για αυτό το οποίο ζούμε 60 χρόνια, το οποίο ζει ένα κράτος 60 χρόνια, δηλαδή γιατί να μιλάμε για την έρθει η στιγμή να διαλυθεί κάτι, όπως διαλύθηκε η Γιουγκοσλαβία, μπορεί να διαλυθεί και με πολύ βίαιους τρόπους. Δεν χρειάζεται να, ή εν πάση με τόση, μακάρι να γίνεται με το βελούδινο τρόπο της Σακοσλαβακίας ή αυτό που παραλίγο να γίνει στη Σκωτία, δυστυχώς τις περισσότερες φορές δεν γίνεται με αυτούς τους τρόπους. Όταν υπάρχει νομική με πολιτική διάσταση, τι υπερισχύει, δηλαδή, για να το θέσω λίγο σε πραγματικό επίπεδο, μπορεί να υπάρχει ένα δημοψήφισμα όπως στον κατήγον της Κρυμμέας, που επιθυμούσαν την προσχώρηση με τη Ρωσία, αλλά αντίθετα... Αυτό το αποφασίζει η ιστορία το τι υπερισχύει. Το αν θα υπερισχύει στο νομικό ή το πολιτικό, είναι κάτι που δεν μπορείς να το δεις από μέσα, δηλαδή το νομικό σύστημα είναι ένα σύστημα. Δείτε το σαν ένα βάζο. Όταν η πολιτική έρχεται απ' έξω και προσπαθεί να σπάσει αυτό το βάζο, το αν το βάζο θα αντέξει την πολιτική πίεση ή όχι, θα κριθεί εκτός αποταλέσματος. Δεν πάω να σου πω εγώ εκτός προτέρων, αν το βάζο θα αντέξει ή όχι. Δεν μπορώ να σου το πω. Κανείς δεν το ξέρει. Κανείς δεν μπορεί να σου απαντήσει το ερώτημα που θέτεις. Είναι ένα ερώτημα ρητορικό. Δεν μπορεί να απαντήσει κανείς σε αυτό το ερώτημα. Γιατί θα το μάθεις μόνο ad hoc, στη συγκεκριμένη περίπτωση, εκ των ιστέρων. Εκτός αποταλέσματος. Εντάξει. Ναι. Αυτό πρέπει να έχει κοιμωμένα εσείς στο διεθνές δίκιο, γιατί δεν μπορείτε πρώτα εις τις νομικές της μέθους. Πολύ σωστά. Άντε να συμφωνήσουμε εμείς, ας πούμε, κατά τη δική μου γνώμη, στο διεθνές δίκιο υπερισκεί πολύ περισσότερο το τι γίνεται, φαρτο. Σωστό. Σωστό. Σωστό. Κοιτάξτε. Σε διεθνές επίπεδες πράγματα οι πολιτικές αποφάσεις είναι αυτές. Σωστό. Οι οποίες μένουν με κράτη και δεν είναι τόσο πολύ νομικές. Σωστό. Δηλαδή δεν πάρουν τα συντάρματα των εθνικών κρατών να λένε... Σωστό. Εγώ θα σου πω για ένα άλλο παράδειγμα. Ναι, να πάμε και στο μακρό κόσμο του διεθνικού δικαίου. Στο επίπεδο της οικογένειας τι ισχύει. Η ισότητα μεταξύ των φύλων ή ίσως άλλες παράμετρη μη νομικές παίρνουν. Θα να πω ό,τι μπορείς σε όλα τα κοινωνικά. Γι' αυτό σου λέω το νομικό σύστημα, το πόσο πιέσης δέχεται, κατά πόσο υποχωρεί ή δεν υποχωρεί, κατά πόσο πραγματικά δαμάζει την εξουσία ή όχι. Είναι αυτό το κρίσιμο που τίθεται σε αυτή την ιστορία πολιτισμού της ανθρωπότητας. Δεν μπορούμε να τα απαντήσουμε αυτό από το πρωτέρων και δεν γίνεται. Είναι ανθρωπίνως αδύνατο. Πόσο δεν προσχολιώστε, η κυβίση της καθαρδότητας ορίζει τις προποθέσεις διάλυσης ή αποχωρισμού ενός μέλος. Δεν μπαμπλένε ένας διεθνής οργανισμός Ευρωπαϊκένους ή του Σουιτζέμερις. Χρειάζεται η τροποποιητική συνθήκη ή μια κυριαρχική απόφαση ίσως ενός μέλους της. Στο μοσπονοφράσμα στην Ιγκοσλαβία είναι και το Ευρωμένο Βασίλειο, ψυχά και όχι το ίδιο ακριβώς, είναι κάποιες άλλες ενδιαίκες, αλλά παρόλα θα μπορούν να αποχωρήσουν τα μέλη. Δεν ήταν αυτονόητο αυτό που λες για το Ευρωμένο Βασίλειο πριν από 15 χρόνια. Δεν ήταν. Στη Ιγκοσλαβία υπήρχε δικαίωμα αποχώρηση του ευρωμενού Βασίλειου. Βεβαίως. Στην Ευρωμένο Βασίλειο δεν υπήρχε. Και αν θυμήθηκε αυτό το Ευρωμένο Βασίλειο πριν από 25 χρόνια, δεν υπήρχε καν τον τεβολούσιον, αυτή η έννοια της αποκέντρωσης, όπως θα λέγαμε, που το τεβολούσιον είναι κάτι άλλο από το αποκέντρωσης. Τέλος πάντων, αυτή η έννοια της αποκέντρωσης, να το πούμε έτσι, δεν υπήρχε. Δεν υπήρχε καν όπως στην Ισπανία. Και στην Ισπανία, που έχουμε ένα πραγματικά ομοσπονδιακό κράτος με μεγάλες εξουσίες στα διάφορα κρατίδια, ας πούμε τα ομόσφοντα, τις κοινότητες, δεν δίνει η κεντρική κυβέρνηση το δικαίωμα στους Βάσκους να κάνουν δημοψήφισμα ή στους Καταλανούς, στη Καταλωνία. Ενώ στο Ε.Βασίλειο, βλέπεις αυτά τα 20-25 χρόνια, μια πορεία που τίποτα δεν προδίκαζε εκ των πραγμάτων ότι θα γίνει αυτό στο Ε.Βασίλειο πριν από 25 χρόνια. Κανείς δεν θα έλεγε, ναι, σε 25 χρόνια μπορεί να γίνει. Παραλίγο ήταν να κερδίσουνε να κερδίσει η Άικλοδρακη να φύγει. Παραλίγο. Δεν ήταν μεγάλη δίφορα. Δεν ήταν κανένα 10 με 90. Άρα μην πάτε να… η ιστορία είναι ιστορία, το δίκαιο πάει να τη δαμάσει, πάει να δαμάσει την πολιτική εξουσία, την γυμνή δύναμη, άλλο ότι το κατοφθώνει και άλλο ότι δεν το κατοφθώνει. Άλλο ότι η γυμνή δύναμη πολλές φορές μπορεί να μην σπάσει το βάζο, αλλά να βρει τρυπούλες και να μπει και να οποτυπωθεί ως κυρίαρχη εξουσίας αυτό που είπαμε και πριν στο δίκαιο και άλλες φορές να καλοποθεί. Μην προσπαθείτε όλα αυτά τα προδικάστα για το μέλλον. Δεν γίνεται. Φτάνεται στα όρια του δικαίου. Έχει όρια η επιστήμη του δικαίου. Δεν είναι περιόριστη. Αυτό λίγο το θυμόμαστε είναι από τα πρώτα πράγματα που λέω και στο πρώτο έτος. Η επιστήμη του δικαίου είναι περιορισμένη. Δεν καλύπτει τα πάντα. Μην προσπαθούμε με το φακό του δικαίου να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε όλα όσα συμβαίνουν. Θα ήθελα να δούμε πότε θα γίνει ένα ποιοτικό άλμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα φύγει από το επίπεδο του μετροκοπητική συνθήκη. Σωστό. Και θα πάει στο επίπεδο του ένα ομόσκονο κράτος, το οποίο τίθει στη διαφορετική βάση του αν μπορεί να πέφτει η μέση. Σωστό. Θα είναι ο κοινωνικός οδανισμός. Θα είναι ομόσκονο κράτος. Σωστό. Όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, ένα ομόσκονο κράτος, το οποίο θα έχει μια εξουσία ιδερυθμική. Ναι, σωστό. Είναι ένα ερώτημα πότε αυτή η ποιοτική αλλαγή προσθέτει. Όπως είπαμε και στο προηγούμενο μάθημα, η εξέλιξη, η ευρωπαϊκή ενωποίηση, η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δεν είναι ποτέ με ποιοτικά άλματα. Αυτό το ξέρουμε, έτσι. Μέχρι τώρα το έχουμε δει, το έχουμε διαπιστώσει, ποτέ, 40 χρόνια, δεν έγινε με ποιοτικά άλματα η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ωστόσο και αυτό είναι ένα ερώτημα. Γιατί να ζητάμε, ας πούμε, ποιοτικά άλματα. Γιατί. Δηλαδή τι μας κάνει να βιαζόμαστε στον ιστορικό χρόνο να νομίζουμε ότι επειδή πριν από 40 χρόνια δεν υπήρχαν ψυγεία και τώρα υπάρχουν ότι πρέπει για τον ίδιο λόγο, ας πούμε, και η εξέλιξη αυτή να γίνει τόσο γρήγορη. Να το κάνει αυτό. Αυτή είναι η ειδική μου απάντηση αυτές. Μας επιβάλλει αυτή τη σκέψη η τεχνολογία. Η ρατρέα εξέλιξης τεχνολογίας. Λέμε ότι όταν πήγαμε στο φεκάρι, γιατί να μην κάνουμε και αυτό. Σύμφωνοι. Αλλά όμως και σε αυτό, ας πούμε, δεν δίνει το δίκιο απάντηση. Έτσι, δείτε το λίγο φιλοσοφικά, μακροσκοπικά, ότι υπάρχουν άλλοι τα προβλήματα στα ανθρώπινα από τότε που υπάρχουν οι άνθρωποι. Δηλαδή, η άσκηση βίας από άνθρωπο σε άνθρωπο, όταν δεν έχουμε λύσει αυτό το πρόβλημα. Όταν δεν έχουμε λύση, που για μένα, ας πούμε, είναι, τι να πω, το πιο βασικό. Γιατί ζητάμε ποιοτικά άλματα στην δημιουργία μιας πολιτιακής οντότητας. Ας σκεφτούμε πόσους αιώνες έκανε να βγει από τη μήτρα της ιστορίας το εθνικό κράτος από τις αυτοκρατορίες που είχαμε πριν. Δεν βγήκε σε μια στιγμή με ένα ποιοτικό άλμα. Μπορεί να εκφράστηκε με μια επανάσταση, αλλά η διαδικασία της διάλυσης των αυτοκρατοριών και της ανάδυσης των εθνικών κρατών είναι μια δικασία που κράτησε τουλάχιστον ένα δυο αιώνες στην Ευρώπη, έτσι. Γιατί ζητάμε τώρα η ανάδυση αυτού του καινούριου πολιτιακού μορφώματος που είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, καινούριου στην ιστορία, να γίνει όσο ζούμε εμείς. Μην φιαζόμαστε, επειδή το ξαναλέω πήγαμε στο διάστημα. Ας λύσουμε πρώτο το πρόβλημα της μοιάσκησης βίας, να συνεχίσω λίγο και θα συζητηθούν όλα αυτά τα ζητήματα και ό,τι σας απασχολεί η διεθέρωση μπορεί να το πάρτε και εργασία. Αυτά τα είπαμε, λοιπόν, ότι πρόκειται για μια νομική πράξη, ότι είναι μήτρα όλων των υπόλοιπων κανόνων δικαίου, οι οποίοι πρέπει να παράγονται σύμφωνα και να μην έρχονται σε αντίθεση με το τυπικό σύνταγμα. Και σε αυτό μοιάζουν οι συνθήκες με το τυπικό σύνταγμα, έτσι. Γιατί όλοι οι άλλοι κανόνες δικαίων, το λεγόμενο δευτερογενές ή παράγωγο δίκιο, βρίσκονται με βάση αυτά που προβλέπουν οι συνθήκες που είναι το πρωτογενές δίκιο. Στο ουσιαστικό μας είπε πολύ σωστά η Ζωή ότι το κριτήριο είναι το περιεχόμενο, η ουσία. Δηλαδή, είπαμε πώς λειτουργεί η πολιτική εξουσία, πώς οργανώνεται, με ποιους κανόνες, με ποια όργανα, με ποίες αγωνιώδες του κάθε οργάνου. Και εδώ, επίσης, μπορούμε να βρούμε ότι ο ουσιαστικός σύνταγμα μπορεί να έχει νόημα σε αυτό το άλλο, λοιπόν, πεδίο, την επικράτητη άσκηση εξουσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γιατί και εκεί έχουμε πολιτική οντότητα, έχουμε κανόνες, έχουμε όργανα. Έτσι, τα είπαμε την προηγούμενη φορά. Άρα, λοιπόν, ως προς την ουσία, έχει αντικείμενο το ευρωπαϊκό σύνταγμα, υπό την ουσιαστική έννοια. Αυτό που δεν έχουμε είναι το να έχουμε ένα κράτος. Το κρατάμε, λοιπόν, και αυτό. Άρα, οι διαφορές που βρήκαμε, θυμίζω, είναι δύο. Πρώτον, ότι δεν πρόκειται για κράτος στην Ευρωπαϊκή Ένωση και δεύτερον, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει έναν ενιαίο λαό. Και το τρίτο, ότι δεν αποτελεί, δεν διαθέτει πρωτογενή, πώς την είπες, αυτοφυή εξουσία, αλλά εξουσίες αρμοδιώτες, οι οποίες έχουν εκχωρηθεί από τα κράτη-μέλη. Αυτά μέχρι τώρα είναι τα τρία, πραγματικά, νομικά, ποιοτικά, διαφορετικά από το κράτος στο άλλο, δηλαδή την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το δεύτερο, που αφορά το ουσιαστικό σύνταγμα, είναι η δημοκρατία. Δηλαδή, στο δημοκρατικό, τουλάχιστον, συνταγματισμό του 20ου και του 21ου αιώνα, ο δημοκρατικός συνταγματισμός, θεωρείται, συνεκβανών του συνταγματισμού. Δεν μπορούμε να νοίσουμε έναν σύνταγμα χωρίς δημοκρατία, δηλαδή αν χώταν μια δικτατορία, μια χούντα, και έλεγε έχω σύνταγμα, όπως η θρητική μου αδικτατορία από τα αιτίας του 1784, θα λέγαμε αυτό δεν είναι σύνταγμα, είναι ένα ψευδοσύνταγμα. Τα συνταγματικά, αμέσως εισαγωγικά κύρια της δικτατορίας, δεν τα ονομάζουμε συνταγματα, τα ονομάζουμε ψευδοσυντάγματα, γιατί δε στηρίζονται στη δημοκρατία. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουμε αντιπροσώπευση διαφορετική από ό,τι στο χράτος, θα το συζητήσουμε αυτό τι είδους και σε τι ενδιαφέρει, μπορείτε να το δείτε και στην ομιλία της Μέτρης του Κουρή, αλλά πάντως υπάρχει κάποιο είδους αντιπροσώπευση και κάποιο είδους δημοκρατία. Υπάρχει κάποιο είδους διάκριση των λειτουργιών, όχι απόλυτη, αλλά απόλυτη δεν είναι ούτε στα κυβουλευτικά συστήματα, όπου η Βουλή στηρίζει την κυβέρνηση, άρα λοιπόν στην πραγματικότητα το δίβολο μεταξύ φιλιστικής και νοοθετικής λειτουργίας αντικαθίσταται από το δίβολο μεταξύ συμπολίτευσης που στηρίζει την κυβέρνηση και συμφωνή με αυτήν και αντιπολίτευση που είναι το πραγματικό αντίπαλο δέος απέναντι στο δίδυμο κυβέρνησης. Αλλά πάντως υπάρχει διάκριση λειτουργίας ό,τι αφορά την δικαστική λειτουργία. Ατομικά δικαιώματα που επίσης ξέρουμε και θα τα δούμε αναλυτικότερα στη συνέχεια όταν θα μας παρουσιάσετε τις εργασίες για τα θεμελιώδη δικαιώματα, ότι υπάρχουν ατομικά δικαιώματα τα οποία προστατεύονται σε ενωσιακό επίπεδο για την εξουσία που ασκείται σε αυτή την επικράτη ασκής πολιτικής που έχουμε φτιάξει από τα κομμένα χαλάκια των κρατών και βεβαίως κανόνες που οργανώνουν τις δημόσεις εξουσίες και τη σχέση μεταξύ τους και τα θεμελιώδη δικαιώματα. Όλα αυτά λοιπόν βλέπουμε πριν το ότι δεν πρόκειται για κράτος που το κρατούμε ως ενωσιακό, όλα τα υπόλοιπα βλέπουμε ότι συντρέχουν στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άρα μπορούμε να μιλάμε για ένα ουσιαστικό σύνταγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης κρατώντας ως ερωτηματικό πάντως μας πειράζει τελικά που δεν είναι κράτος. Άρα λοιπόν, Μυράδα, για όλα αυτά που έχουν να κάνουν η Δημοκρατία, την προσώπρυξη, διάρκεια χειτουργιών, χαμηλιώδη δικαιώματα, το πώς αγγανώνει το κράτος, μπορούμε να γράψουμε ενασίες και να συζητήσουμε γιατί εντάσσονται στο Ευρωπαϊκό Συνταγματικό Δίκιο επί της ουσίας. Και βέβαια, στα προηγούμενα ερωτήματα του, κατά πόσες συνθήκες είναι σύνταγμα, σε τι διαφέρουν, τι είδους συνδευτική εξουσία ασκήθηκε στα εθνικά κράτη, ασκείται ή μπορεί να ασκηθεί, ή πρέπει να ασκηθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση για να έχουμε εναντιωτικό σύνταγμα, αναθεώρησε το συνθήκον με ποιο τρόπο και το δεξί. Έχουμε όμως και μία άλλη έννοια του συντάγματος, την οποία πολλές φορές ξεχνάμε, την ξεχνάμε πρώτα πρώτα τα εγχειρίδια. Για μένα είναι η αγαπημένη μου πρόσεψη του συντάγματος, παρότι, το ξαναλέω, εδώ και έναν αιώνα την έχουμε ξεχάσει συνταγματολόγοι, την έχει προτείνει ο Αλέξανδρος Βόλος, βλέπετε εδώ την πρωτομοί του, την έχω προτείνει εγώ. Για μένα είναι η πιο σημαντική. Και τι σημαίνει? Σημαίνει ότι θέλω την ιδεολογία του συντάγματος. Το σύνταγμα δεν είναι χωρίς ιδεολογία. Πολλές φορές ακούγεται και αυτό ότι το σύνταγμα είναι υπεράνο ιδεολογίας. Το σύνταγμα δεν είναι υπεράνο ιδεολογίας. Όπως είπα και πριν, δεν νοείται μη δημοκρατικό σύνταγμα. Η δημοκρατία είναι ήδη μια ιδεολογία. Δεν νοείται μη φιλελεύθρος σύνταγμα. Ο φιλελευθερισμός, ακριβώς αυτό είπα πριν, ότι δεν ήταν σύνταγμα. Ήταν ένα ψευδοσύνταγμα. Ακριβώς γιατί δεν είχε ούτε φιλελευθερισμό, δηλαδή ατομικά δικαιώματα. Δεν μπορούσα να διαβάσω την εφημερίδα που ήθελες, έβλεπα με ριζοσπάστη φαιρεπή, θα πήγαινε σε ένα μπουτρούμι και δεν θα σε ξαναβλέπε κανείς ποτέ. Ούτε φυσικά δημοκρατία, δεν είχε πολιτικά κόμματα, δεν είχε εκλογές, δεν είχε αντιπροσώβευση, δεν είχε τίποτα. Καταρχάς δεν ισχύει αυτό που λες. Πρώτον, δεύτερον, το σύνταγμα του 1844, θυμίζω, οτι σύνταγμα για ποια βάση του πολιτεύματος. Θυμάσαι τι είδους πολίτευμα είχαμε με το σύνταγμα του 1844. Όχι δεν είχαμε βασιλευωμένη δημοκρατία, είχαμε συνταγματική μοναρχία. Η διαφορά μεταξύ συνταγματικής μοναρχίας και βασιλευωμένης δημοκρατίας που πλέον έρχεται να θεωρηθεί με το σύνταγμα του 1864 είναι πολύ μεγάλη. Γιατί στη μια περίπτωση έχουμε τη μοναρχική αρχή, δηλαδή λέμε συνταγματική μεν, δηλαδή περιορισμένη, αλλά μοναρχία πάντως, ενώ με το σύνταγμα του 1864 έχουμε βασιλευωμένη μεν αλλά δημοκρατία. Δηλαδή αλλάζει αυτό που λέμε η βάση της κυριαρχίας. Αλλάζει η μορφή και η βάση του πολιτεύματος που εδώ μας ενδιαφέρει, η βάση του πολιτεύματος που είναι στη μία περίπτωση μοναρχίας να είναι δημοκρατία. Το ξαναείπα και πριν και το επαναλαμβάνω. Στον 20ο και τον 21ο αιώνα πλέον δεν νοούμε σύνταγμα που να μην έχει τη δημοκρατία ως βάση. Άλλο να έχω βασιλευωμένη δημοκρατία, αυτό μπορώ να έχω. Έχουν και οι Ολλανδοί βασιλιά, ποιος τον είδε, ποιος τον ξέρει και τι έγινε. Ακούμε τώρα για παράδειγμα στην Ισσουμενή του και ένα από τα στιχνάκια που έχει εξουσίες, δικαστία, πρωτοβάτια ένας ιερόπρόσωπος. Σε αυτή την περίπτωση, εγώ νομίζω ότι αν δημιουργηθεί κράτος, αν μιλούν για έναν κράτος, να γίνει θράκη ή ξεχωριστό κράτος, αν μιλάμε για έναν κράτος, για μένα εφόσον σε οποιοδήποτε κράτος υπάρχει κάτι σχετικό του γεγονός, δεν υπάρχει δημοκρατία. Το παράδειγμα της θράκης είναι πολύ σημαντικό, όχι για το λόγο που το αναφέρεις εσύ, για το λόγο που πραγματικά ισχύει στη θράκη. Και είναι πραγματικά καλό παράδειγμα, αλλά για το λόγο που θα εξηγήσω, για το λόγο που πραγματικά ισχύει, όχι το υποθετικό σου παράδειγμα, αν η θράκη γινόταν, αν εξάρτησε το κράτος. Ενώ δομένω ότι ασχεί η εξουσία, κάνει με δημοκρατικό τρόπο με τη θράκη. Όχι, όχι, όχι. Καταρχάς, μια αμπαρέθεση εδώ, και ξαναπάμε λίγο στο συνταγματικό του πρώτου έπια. Στην συνταγματική δημοκρατία, τα έλεγα χθες στο συνταγματικό, η συνταγματική δημοκρατία έχει δύο βάθρα. Το ένα βάθρο είναι η διαδικαστική δημοκρατία, εκλογές, δικαιώματα, δικαιώματα συμμετοχής, φτιάχνουμε πολιτικά κόμματα, μιλάμε, τα ακούγατε χθες στο μάθημα, εντάξει. Λοιπόν, ελευθερία έκφρασης, ελευθερία τύπου, κοιούτο καθηξής, διάδοση ιδεών για να αλλάξουμε την κοινή μας συνδίωση. Και το δεύτερο βάθρο, το δεύτερο πόδι της συνταγματικής δημοκρατίας είναι τα θεμελιώδη δικαιώματα και εκεί πάμε στο κράτος δικαίου. Το παράδειγμα στη δυτική θράκη δεν φύγει το πρώτο βάθρο της δημοκρατίας, φύγει το δεύτερο βάθρο, καταρχήν, τουλάχιστον, αλλά τα δύο βάθρα επικοινωνούν γιατί έχουν το κενώνοντο στο σώμα της συνταγματικής δημοκρατίας, αλλά καταρχήν ξεκινάει από το δεύτερο βάθρο που είναι κράτος δικαίου, δηλαδή ποιος μου λύνει τις διαφορές που αναγκύπτουν, έτσι. Λοιπόν, και εκεί όντως υπάρχει το πρόβλημα της εφαρμογής της ΑΡΙΑ, μπορείτε να διαβάσετε πολύ περισσότερα για αυτό. Λοιπόν, τι σχέση έχει αυτό με το συνταγματισμό, έχει σχέση, ποια είναι η σχέση, η σχέση είναι ότι ο συνταγματισμός και άρα λοιπόν και το προϊόν του συνταγματισμού, που είναι το σύνταγμα, είναι ένα δυναμικό φαινόμενο, δεν είναι ένα φαινόμενο που μια φορά το έχουμε εκεί και τέλειωσε, είναι ένα φαινόμενο δυναμικό, δηλαδή γεννιέται, μεγαλώνει, αυξάνεται, αλλάζει, τροποποιείται, εμπλουτίζεται, διέπεται από τρεις αρχές που θα πω ποιες είναι, αλλά το τι περιεχόμενο παίρνουν οι αρχές αυτές, όπως είπα και πριν, ότι στην αρχή μιλούσαμε για σύνταγμα και μέχρι και το 1894, με το 1852 μιλούσαμε για σύνταγμα, χωρίς να έχουν οι γυναίκες δικαίωμα ψήφου. Εγώ θα σου έλεγα λοιπόν, ούτε το 1864, ούτε το 1911, ναι, το 1911 ήταν ένα πολύ φιλελεύθερο, και το 1864 βεβαίως, το οποίο ήταν αναθεώρηση, το σύνταγμα του 1911, δηλαδή αναγνωρίζω ότι υπάρχει το τεράστιο έλλειμμα σε αυτά τα δύο συντάγματα, ότι δεν ψήφιζανε οι γυναίκες, και ότι δεν υπήρχε ισότητα των φίλων, αλλά δεν μπορώ να καταργήσω από την έννοια του συντάγματος, γιατί πάντως για την εποχή τους, είχανε κάποιο πυρήνα μιας μίνιμουμ τουλάχιστον ελευθερίας και μιας μίνιμουμ τουλάχιστον δημοκρατικής ισότητας, για την εποχή τους. Άρα λοιπόν, τι είναι ο συνταγματισμός, είναι ένα κίνημα και συνεχίζει να είναι κίνημα. Ξεκίνησε ως κίνημα και συνεχίζει να είναι κίνημα, που σημαίνει ότι αμπλουτίζεται αλλά άλλη τροποποιείται. Άρα λοιπόν, εγώ θα συμφωνήσω με τη Μυράντο, ότι είναι πρόβλημα συνταγματικού μεγέθουστο, ότι στη δυτική θράκη, την δικαστική εξουσία, στα οικογενειακά πράγματα, την έχει ο μουφτής, ένας θρησκευτικός ιγέτης και όχι τα δικαστήρια του κράτους. Για μένα αυτό είναι αντισυνταγματικό και αντίστοιχο στην Ευρωπαϊκή Σύμβα στο Δικαιωμάτιο του Ανθρώπου. Έχω γράψει και το εικό άρθρο του διεθνιστικού διάλειου, μπορείτε να το διαβάσετε. Λοιπόν, αλλά πάντως δεν σημαίνει ότι ακυρώνει το χαρακτήρα του ελληνικού συντάγματος, επειδή υπάρχει αυτό το φαινόμενο και στο ελληνικό κράτος. Αντίστατο, τι κάνει, είναι αυτό που είπα πριν. Πρέπει σε εμένα, σε εσένα, σε κάποιο δικαστήριο πρωτοδικείο, το οποίο θα έρθει και θα πει ότι εδώ έχω μία αντισυνταγματικότητα. Γιατί, γιατί, στα οικογενειακά πράγματα των Ελλήνων, μιλάμε για Έλληνες, Μουσουλμάνων της Στράκης, δεν εφαρμόζεται το αστικό οικογενειακό δίκαιο, δεν εφαρμόζεται η αρχή της ισότητας των φύλων που υπάρχει στο τέσσερα δύο του συντάγματος, δεν εφαρμόζεται η σαρία, κάτι το οποίο δεν εφαρμόζεται πια από το 1922 ούτε στην Τουρκία. Μετά, ο Άριος Πάγος έβγαλε πρώτα μία απόφαση, στην οποία κάνουμε τώρα μια απαρέθειαση. Σύμφωνα με την σαρία, οι Μουσουμάνοι δεν έχουν δικαίωμα να κάνουν διαθήκες. Ήρθαμε ως ένας άνθρωπος εκεί, έκαναν μια διαθήκη, δημόσια διαθήκη, κανονικά όπως προβλημαστικός κώδικας, και άφησε όλη την περιοσία του στη γυναίκα του. Τι πιο λογικό. Πεθαίνει ο άνθρωπος, πάει η γυναίκα να πάρει την περιοσία, με βάση στη δημόσια διαθήκη που δημοσιεύεται και την προσβάλλουν τη διαθήκη οι συγγενείς της γυναίκας, λέγοντας ότι με βάση στη σαρία δεν μπορεί η γυναίκα να πάρει το σύνολο της περιοσίας του άνδρα της, του τεθνεώτος, αλλά πρέπει να μοιραστούν και αυτοί κάποιοι ακόμα, δεν ξέρω ακριβώς τι ποσοστό προβλέπει η σαρία, ότι θα έπρεπε να πάρουν και συγγενείς. Φτάνει αυτή η υπόθεση στον Άριο Πάγω, και ο Άριος Πάγος, σε πληροφορώ, ότι δεν δικαίωμα είναι τη γυναίκα, τον λέω και ανατριχιάζω, ότι δεν είσαι Μουσουλμάνη, επειδή είναι Μουσουλμάνη δεν έχουν δικαίωμα να κάνουν διαθήκη, το καταλαβαίνεις, τι να πω για τον Άριο Πάγω τώρα μετά από αυτό, μας παίρνει και η κάμερα. Λοιπόν, πήγε η γυναίκα τώρα, πήγε στο ΕΒΑ, γιατί δηλαδή το ότι είναι Μουσουλμάνος δεν έχει δικαίωμα να το αφαιρεί στο δικαίωμα να διαθέσει την περιοσία του μέσους, η περιοσία του μέσους διεθύξει μπορεί κάθε Έλληνας πολίτης να κάνει, και το είπε ο Άριος Πάγος αυτό. Ένας-ένας, ναι. Δεν είναι κάτι που συμβαίνει κρυφά, όχι, όχι, όχι, υπάρχει νόμος. Βεβαίως, είναι νόμος του κράτους. Βάζει της συνθήκης των Σευρών και των Αθηνών, υπήρξε νόμος του κράτους του 1921, και του 1991 όμως, και του 1991 όμως στην πραγματικότητα διατηρεί την ίδια κατάσταση, και εφαρμόζεται κανονικά, δεν είναι κάτι κρυφό ότι γίνεται κάτω από το τραπέζι, αφού ο Άριος Πάγος ήρθε, ο Άριος Πάγος ήρθε και όχι μόνο επικύρωσε το ότι μπορεί ένας Μουσουλμάνος να μην κάνει Διαθήκη, οπότε αν δεν κάνει θα εφαρμοστεί η Ισαρία, γι' αυτό ο κακός για μένα είναι ότι θα πρέπει να εφαρμοστεί δικοσκότητες, αδιαθέτωση. Όχι μόνο αυτό, αλλά είναι το άνθρωπος κάνει Διαθήκη και του την ακυρώνουν. Και ο Άριος Πάγος λέει ναι, καλά κάνατε, πρέπει να την ακυρώσετε, γιατί ο Μουσουλμάνος δεν είχε δικαίωμα να κάνει δημόσια Διαθήκη. Δηλαδή, εντάξει, τι να πω. Για αυτό ο συνταγματισμός είναι κίνημα, έτσι. Και εγώ μέσα στο πλαίσιο του συνταγματισμού φωνάζω και πολλοί άλλους κόσμους και ήρθε και το Συμβούλο της Ευρώπης και λέει, κοιτάξτε, δεν γίνεται αυτό το πράγμα, πρέπει την εξουσία τη δικαστική να την έφερνε από τα πολιτικά ταστικά δικαστήρια. Αλλά και απ' την άλλη, αφαιρώντας τη δικαστική εξουσία από τον Μουφτί, θα πρέπει να επιτρέψει στην κοινότητα τη Μουσουλμανική της Τράκης να εκλέγει τον Μουφτί της και όχι να τον διορίζει η ελληνική κυβέρνηση, γιατί αυτό είναι ένα άλλο θέμα. Σύγκρουση. Δεν το ρωτήσα για αυτό. Εγώ θα ήθελα ξανά να την άκουσω ότι σε αυτήν την, αρχαίες παραδείγματα να αναλύτρουν, αλλά γι' αυτό που λέγατε πριν, ο συστατικός του θέματος είναι η δημοκρατία. Για μένα, στις περιπτώσεις που το δίκαιο που αφαιρμόζεται δεν είναι αδελτικό αλλά είναι αδεσκευτικό, ας πούμε, εκεί τον ρόλο της δημοκρατίας ανικατιστάει συνένωση. Γιατί εγώ, κατά τύχο με τη γνώμη, αν οι άνθρωποι φέρνουν συνεργμούν… Δεν τις ρώτησε κανείς. Δηλαδή, αν εσύ συνενέσεις να πουληθείς κλάβα, αυτό θα είναι εντάξει με το συνταγματισμό ή αν συνενέσεις ότι, επειδή χρειάζεσαι απερνοσμένα μια δουλειά και σου λέω το θετικό σου, εντάξει θα σε προσλάβω για κασό, αλλά το βράδυ, ξέρεις, ή όποτε μου γουστάρει, εντάξει τράχνησε λίγο και στο γραφείο που έχω κάτι να σου πω. Και σου ασκεί τέτοιους πίες και εσύ συνενείς και μετά κάποια στιγμή αποφασίζεις… Δεν είναι ελεύθερη. Ακριβώς. Αυτή η γυναίκα δεν είναι ελεύθερη. Ακριβώς. Άρα, λοιπόν, τι ελεύθερης είναι. Η ελεύθερη συνένωση είναι πολύ μεγάλη, έτσι, αλλά ξεφεύγουμε πάρα πολύ τώρα. Αυτό είναι άλλο… Γιατί εδώ πέρα υπάρχει μια μηνυσική νότα σαν λεγόμενά σας. Πάντοτε. Πάντοτε. Πάντοτε. Με βάση στο άρθρο 28 που ζητάμε μας που λέει ότι τη διεθύσεις συμβάσεις… Θα διαβάσεις πρώτο το άρθρο μου και μετά θα θες να το συζητήσουμε, Αλέξανδρε, αυτό. Να σας πω τη δική μου σκέψη. Έχεις διαβάσει σχετικά. Μετά θα διαβάσω το άρθρο μου. Ε, μετά. Τι να το κάνω το μετά. Γιατί δεν μπορώ να αρμαντιστεί ο ψευδιωτικός σου άρθρος. Μπορείς να έχεις γνώμη, βρίσκεσαι γνώση. Ξέρω ότι η μουσουμάνικη της τράγης δεν υπόρκεται στον ελληνικό δίκαιο όσον αφορά τα κληρονομικά και τις οικογενειακές υποθέσεις, αλλά υπόρκεται στο δίκαιο μουσουμάνικο… Ε, αυτό λέει αυτός. Το οποίο, ξέρω, δεν ορίζει. Δεν μπορεί να κάνει διαθήκεια ένας μουσουμάνικος. Ε, αυτό λέει αυτός. Ωραία, αυτό λέει. Επομένως αυτός δεν υπάρχει στον ελληνικό δίκαιο, αλλά υπάρχει και στον ελληνικό του δίκαιο. Τι νομικό αίρισμα θα έχει ο Άριος Πάβος να τους κάνει να το ανανορίσει τη Διαθήκη. Το νομικό αίρισμα του κάθε Έλληνα πολίτη, αυτοί οι άνθρωποι είναι Έλληνες πολίτες. Μπορούν να έχουν μια εξέλιξα όσον αφορά τις οικογενειακές και τις κληρονομικές. Με βάσει το θρίσκευμα, δηλαδή δέχεται ο Άριος Πάβος ότι ένας Έλληνας, το τονίζω πολύ της, δεν έχει ένα δικαίωμα λόγω των θρησκευτικών του πεπιθύσεων. Είναι δυνατόν αυτό με βάσει στο άρθρο 13 του Συντάγματος που θεμελιώνει τη θρησκευτική ελευθερία. Να μου αφαιρείς το δικαίωμα επειδή, ας πούμε, είμαι χριστιανή ορθόδοξη, επειδή η μητέρα μου όταν γεννήθηκα με βάφτησε χριστιανή ορθόδοξη. Με βάφτησε. Λοιπόν, με βάφτησε χριστιανή ορθόδοξη, γι' αυτό το λόγο, ας πούμε, εγώ δεν έχω το δικαίωμα, ποιοί λέω, να έχω προγραμμιές σε εξουαλικές σχέσεις, επειδή το απογορεύει η θρησκεία και αν με πιάσουν να έχω, ποιοί λέμε, να με ξελοφορτώσουν και μετά να πει ο Άριος Πάβος, καλά την κάνετε, η θρησκεία της την έχει βαθυσμένη η μαμά της, δεν επιτρέπει τις προγραμμιές σε εξουαλικές σχέσεις, τι είναι αυτά που λες Αλέξανδρε, να, αυτά λέει ο συνταγματισμός, γι' αυτό λέμε ο συνταγματισμός, να είναι κίνημα. Όχι, όχι, όχι, δεν κάνει πολιτική, δεν κάνει πολιτική, το 17 του συντάγματος δεν είναι θέμα πολιτικής, ωραία, διάβασε πρώτα και μετά να συνεχίσουμε. Εγώ δε μπορώ να δώσουμε αυτό που λέει ο Άριος Πάβος, κυρίως γιατί μέσα με αυτή την λογική του θρηλευθερισμού, σαν να λέμε ότι θρηλευθερισμού, με αυτήν την λογική ο Άριος Πάβος δεν πρέπει να κάνει τίθενα έλεγχο του συνταγματικότητας και να κρίνει ο πεδίβολε νόμο του συνταγματικότητα. Γιατί είναι η διαλογή που κρίνει τον χ νόμο του συνταγματικότητα, μπορεί να κρίνει και τη συνταγματικότητα του νόμου που χωράει αυτό του. Δεν χρειζόταν καν να μπει στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν χρειζόταν καν να μπει σε έλεγχο αντισταγματικότητας. Θα μπορούσα απλά να πει ότι εφαρμόζεται το ΑΦΡΟΤΑ, δεν ξέρω ποιο είναι το αστικού κώδικα, δεν θυμάμαι ποιο νούμερο είναι, στο κληρονομικό δίκιο, ότι κάθε Έλληνας πολίτης έχει δικαίωμα να κάνει διαθήκη τελεία και φάβη. ם να μπει στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν χρειζόταν καν να μπει στη αστικού κώδικα, δεν χρειζόταν καν να μπει σε έλεγχο αντισταγματικότητας, δεν χρειζόταν καν να μπει σε έλεγχο αντισταγματικότητας. και δεν λέει ότι πρέπει να εφαρμόσει δυσσαρία. Εντάξει, λέει ότι πρέπει να γίνονται σεβαστές έτσι με έναν αόριστο τρόπο οι παραδόσεις και τα ήθη και τα έθιμα της μειονότητας. Εντάξει, τι σημαίνει αυτό. Και πότε γίνονται οι σεβαστές αν εφαρμόσουν το άλλο δίκιο. Τι θα πει οι σεβαστές... Αυτό αυτό ακριβώς τώρα που λέτε το καταλαβαίνω ασχολό θα προέρχεται για κάποιο νονοδικό δικαίωμα που είναι το τυποίδικο θέμα. Μπορεί απλά κάποιος, άμα θέλει να κυνηθεί σύμφωνα με τις διδασκές ας πούμε της θρησκείας του, μπορεί να το κάνει ελεύθερα. Από εκεί πέρα, αν ο άνθρωπος επιθυμεί, νομίζω αυτή είναι η δεύτερη. Και πηγαίνει στο δικαστήριο και ζητάει την ανατώνηση του δικαιωμάτου ως έλληνας πολίτης, ακριβώς εκείνη που δεν μπορεί να εφαρμοστεί δυσσαρία ως νόμος. Αυτό καταλαβαίνω. Αυτό είναι το λιγότερο. Αυτό τουλάχιστον αυτό που λέει ο Δημήτρης. Ότι δεν μπορεί, επειδή είμαι Μουσουλμάνος ή είμαι χριστιανή ορθόδοξη, να μου αφαιρέσει κάποια δικαιώματα, το ελληνικό κράτος μου τα έχει δώσει μέσα από ένα νόμο. Και μέσα από το ΣΥΤΑΚΝΑ βεβαίως. Δηλαδή το ΆΡΤΑΔΕΚΑΙΤΑΤΟΥ ΣΥΤΑΚΝΑΤΟΥ για την περιουσία. Προφανώς διαφώνω με τον ορθοαρμός της ΑΡΙΑ στη Διετική Θράκη, αλλά σχέση με την κρίση του Αριού Πάγου. Επειδή υπάρχει η συνθήκη, έχουμε και της Λοζάνης, δεν ξέρω αν το πλέον λογιστεί χθους ευρώ. Και υπάρχει αντιστοιχεία με τα δικαιώματα των Ελλήνων της Ξαντινούπολης. Τα πια, τι είναι αυτά, υπάρχουν τρόπος, δεν τα έχεις δει ποτέ από το 55 και μετά. Αν τα δεις, πες μου κι εμένα. Δεν θα ήταν σαν πολιτική επιλογή του Αριού Πάγου, δεν θα ήταν επιλογή της κυβέρνησης που να καταγγείλει τη συνθήκη. Όχι, δεν θα ήταν πολιτική επιλογή να επιτρέψει τουλάχιστον αυτό που λέει ο Δημήτρης. Καμία πολιτική επιλογή δεν χρειάζεται καν αντισυνταγματικότητα. Χρειάζεται απλώς εφαρμογή του αστικού κώδικα, τίποτα περισσότερο από αυτό. Αυτό που λέω εγώ, χρειάζεται και αντισυνταγματικότητα και αντίθεση προς την ΕΣΔΑ. Εγώ λέω ότι και αν θες να μην εφαρμόζεται. Αυτό χρειάζεται όντως πολιτική βούληση, που τα δικαστήρα πολλές φορές εκφράζουν και πολιτική βούληση. Όταν ήταν να κόψουν τον νόμο 3838 για να μην τείνουν φαγιένες τους μετανάστες, μια χώρα μια χαρά εξέφρασε την πολιτική βούληση. Λοιπόν, το ΣΤΕ. Αλληλεπτώσει, αυτό που λέω ο Δημήτρης όμως είναι το ελάχιστο που δεν χρειάζεται καν να πας στο Σύνταγμα, πας το να φας το άρθρο του αστικού κώδικα που λέει ότι όλοι οι Έλληνες πολίτες έχουν αυτό δικαίωμα. Δεν χρειάζεται να είμαστε παραπέθανοι. Ελπίωνα παιδιά, ερωτήστε ακρίβα. Πρώτον, πώς λέγεται το άρθρο όταν ψάξουμε να το ξανασυζητήσουμε. Είναι αυτό που γράφεται Ελληνίδες Μουσουλμάνες προς τον ιερό νόμο της χώρας. Και δεύτερον, καλά πολιτικά μας λέτε ο ΑΕΦ Πάλος σε μια πολιτική δεολογία στη τρίτη συναπόφαση, νομικά πώς την τεκμηρίωσε. Νομικά τεκμηρίωσε με βάση αυτή τη σύμβαση και το νόμο που σας είπα το 1991 που λέει ότι στους Έλληνες Μουσουλμάνες αφαρμόζει τη σαρία και ότι δικαστής τους φυσικός δικαστής είναι μοφτής. Δηλαδή αυτός ο τυπικός νόμος είναι υπεράνωση σύνταγματος κεσδά. Όχι, δεν είπα ότι είναι υπεράνωση σύνταγματος κεσδά, όχι, δεν είπα τέτοιο πράγμα, είπα απλά ότι αφαρμόζεται, λέει και πάβλα. Δεν διέγνωσε κάποια αντισυνταγματικότητα, δεν μπήκε στη διαδικασία να το συζητήσει. Δεν μπήκε υπερνομοθετικής σύνταγματος κεσδά. Ναι, υπερνομοθετικής, όχι υπερσυνταγματικής ή υπερσυμπατικής με την έννοια της ΕΣΔΑ. Δεν μπήκε, δηλαδή, να κάνει κρίση ότι δεν υπάρχει αντισυνταγματικότητα ή αντισυμβατότητα. Αυτά είναι τα εκκλησιαστικά δικαστήρια. Για ευρωπαϊκό ή σταγματικό δίκαιο κάνουμε αυτά. Έχω άλλο άποιο για τα εκκλησιαστικά δικαστήρια. Από αυτό το μάσμα θα μείνει 15 λεπτά στο μέτρα, στο θέμα. Τι λες, Αλέξανδρε? Εδώ δεν είμαι κατημήτης. Είμαι ένας άνθρωπος που θα βοηθήσει και να δει το βίντεο του ΣΤΑ. Λοιπόν, έχω και άλλο άνθρωπο για τα εκκλησιαστικά δικαστήρια. Είναι μόνο στα αγγλικά, βέβαια, ο λόγος θα το διαβάσει. Εκεί, πάντως, είναι τελείως διαφορετικό το ζήτημα για τα εκκλησιαστικά δικαστήρια. Αλλά σε πληροφορώ, Μιράντα, ότι και γι' αυτό το ζήτημα για τα εκκλησιαστικά δικαστήρια υπάρχουν άνθρωποι εντός των κόλφων της εκκλησίας, δηλαδή και μητροπολίτες και άλλοι κατώτεροι αξιωματούχοι και απλή κληρική της εκκλησίας, που διαφωνούν και λένε ότι είναι τη συνταγματικό και αντίπτωση λεσδά αυτό το σύστημα που εφαρμόζεται. Όταν έγραψα ένα μικρό αρθράκι στο Έθνος, γιατί στα αγγλικά προφανώς δεν το διαβάζει κανείς, αλλά αυτό που έγραψα στο Έθνος και το διαβάζει περισσότερος κόσμος, πληροφορώ ότι με πήραν τη λάβση μου. Επιστολές άνθρωποι από την εκκλησία Παπάδας, δηλαδή, και μου είπαν μπράβο που τα γράφετε γιατί εσκαταπαθούν το δικαίωμα σας και τέτοια. Η ιδεατία είναι του συντάγματος λοιπόν. Τις είναι οι αρχές στις οποίες στηρίζεται το Σύνταγμα ή πρέπει να στηρίζεται το Σύνταγμα. Τα είπαμε ήδη, ούτως ή άλλως, στη συζήτηση. Είναι αυτές οι πολιτικές ιδέες που ενσωματώνονται και γίνονται νομικό κείμενο. Άρα λοιπόν η μετάβαση από το πολιτικό στο νομικό γίνεται μέσω της ενσωμάτωσης και στο Σύνταγμα. Και κυρίως έχει να κάνουμε αυτό που είπαμε ήδη την προσωπική ελευθερία και αυτοδιάθεση, την αυτονομία, φυλαλεύθερος συνταγματισμός, την δημοκρατία, δηλαδή συλλογική αυτοδιάθεση που στηρίζεται στη δημοκρατική ισότητα και τρίτον την κοινωνική ελληνική, έτσι δηλαδή το κοινωνικό κράτος. Αν τα δούμε σε κύματα είναι αυτό που λέμε φυλαλεύθερος συνταγματισμός, δημοκρατικός συνταγματισμός και κοινωνικός συνταγματισμός. Λέει φυλαλεύθερος κράτος, δημοκρατικός κράτος, κοινωνικό κράτος. Στην Ελλάδα το φιλελεύθερο και το δημοκρατικό γεννήθηκαν μαζί, σε άλλα κράτη όμως προηγήθηκε το φιλελεύθερο και το δημοκρατικό. Μπορούμε σε κάποια μέτρη κάποιου βαθμού να πούμε ότι το Σύντομο του 1944 ήταν φιλελεύθερο, ακριβώς επειδή δεν ειναι στηριζόταν στη δημοκρατική αρχή αλλά στη μοναρχική αρχή, δεν είχε πλήρει την κατοχύρωση της δημοκρατίας. Και σας θυμίζω ότι αυτά τα τρία, δηλαδή η ελευθερία, η πολιτική ισότητα και η αλληλεγγύη, δεν τα έχω τυχαία με αυτά τα τρία χρώματα, είναι αυτά τα οποία αποτυπώνονται και στην σημαία της Γαλλίας, εκεί όπου έγινε η πρώτη επανάσταση στον ευρωπαϊκό χώρο συνταγματική που έφερε ένα σύνταγμα. Και βέβαια σας θυμίζει και κάτι άλλο... Ακριβώς. Τα τρία λοιπόν, Liberté, Galité, Fraternité... Συρουσίες, βασισμένα. ...που δεν έχει βέβαια καμία σχέση. Σας θυμίζω όμως και τις ταινίες της ταινίας δριλογίας του Κυσλόφσκη. Το μπλε, άσπρο, λευκό και κόκκινο. Την κόκκινη ταινία, την μπλε ταινία και την λευκή ταινία της Έγκη. Τα κόκκινα γράμματα τι λέει... Τα κόκκινα γράμματα λέει αλληλεγγύη, κοινωνικό κράτος, ισότητα, κοινωνικά δικαιώματα και κοινωνική πολιτική. Αυτές οι ταινίες όμως δεν υπάρχουν και στο ουσιαστικό σύνταγμα. Σε ποιο? Στο ουσιαστικό σύνταγμα. Δηλαδή όταν μιλάμε για θεμελιώδες δικαιώματα στην κοινωνική πολιτική. Σωστά, έχεις δίκιο. Είναι σωστή, γιατί έχω στοιχθεί κι εγώ αυτό και μπράβο που κάνεις αυτήν την παρατήρηση. Ποια είναι η διαφορά? Η διαφορά είναι ότι αυτό που είπα πριν στον Αλέξανδρο, αυτή η δυναμική... Δηλαδή το πως κατανοούμε την ελευθερία κάθε φορά. Πως κατανοούμε την πολιτική ισότητα κάθε φορά. Πως κατανοούμε την κοινωνική αλληλεγγύη, το κοινωνικό κράτος κάθε φορά. Με την έννοια ότι στο ουσιαστικό συντάγμα, στην έννοια του ουσιαστικού συντάγματος λέμε η οργάνωση του κράτους. Το ότι πρέπει η οργάνωση του κράτους να είναι δημοκρατική και ότι αυτή τη δημοκρατία κάθε φορά την αναγνώζουμε μέσα στον κοινωνικό συγκείμενο με διαφορετικό τρόπο από πριν. Είναι ουσιαστικά αυτό που ονομάζουμε, που ονομάζει ως βόλος ιδεατός ιδάγμα. Και είναι αυτές τις αρχές και τις αξίες οι οποίες ασωματώνουμε. Είναι, αν θα διηγήσει και στους άνθρωποι, μας είπατε για τη δυναμική του συνταγματικού συντάγματος. Είναι σαν ένα κοινή έξι προς το μέλλον το ιδεατός συντάγμα, σε συνέχεια το ουσιαστικό και τελευταία πόρειο του συνταγματικού που εγκώνεται σε έναν ουσιαστικό συντάγματος. Και δηλαδή όταν ερημινεύουμε το ιδεατικό συντάγματο να ανεβαίνουμε σε τίποτα ουσιαστικό κράτος. Ναι, να έχουμε τουλάχιστον να ανεβαίνουμε... Σωστό είναι αυτό η σκέψη πως το κάνεις απλώς στον διευθύντιο πως όχι να ανεβαίνουμε, αλλά ίσως να κρατούμε στο μυαλό μας ότι αυτές οι αξίες και αρχές βρίσκονται στο υπόβαθρο του συνταγματισμού ως ενός δυναμικού πολιτικού κινήματος που δεν σταματά ποτέ, αλλά εξελίσσεται μέσα στην ιστορία και γεννάει συνεπώς νέα δικαιώματα, νέες διεκδικήσεις που έχουν καταποτυπωθεί στον σύνταγμα. Ή τουλάχιστον σου δίνει το επιχείρημα για να διεκδικήσεις την άρση τους με βάση ένα επιχείρημα που δεν είναι καθαρά πολιτικό, το που λέγαμε πριν, αλλά είναι ένα επιχείρημα το οποίο το αντλείς από το σύνταγμα και το αντλείς από τις ιδέες και τις αρχές που βρίσκονται στη βάση του συνταγματισμού. Αυτή είναι ακριβώς η δυναμική πορεία που δίνει, η δυναμική πορεία που επιτρέπει το σύνταγμα. Άρα λοιπόν, φτάσαμε να έχουμε τα ερωτήματα λίγο πολύ να τα έχουμε συζητήσει, αν μήτι άλλο. Το κατά πόσο μπορεί να υπάρχει σύνταγμα χωρίς κράτος, νομίζω ότι η απάντηση που θα δώσει κανείς στο ερώτημα αυτό είναι λίγο πολύ δογματική, είτε πιν ναι μπορούμε, είτε πιν όχι δεν μπορούμε, είναι μια απάντηση δογματική. Με ποια είναι η δογματική, είναι σαν να ρωτάς υπάρχει θεός ή δεν υπάρχει, ούτε αυτή που λένε ότι υπάρχει θεός μπορώ να τα αποδείξω, ούτε αυτή που λένε ότι δεν υπάρχει θεός μπορώ να τα αποδείξω. Δηλαδή πρέπει πρώτα να το δεχτείς και μετά εντός του πλησίου που έχεις δεχτεί να πεις ότι γίνεται ή δεν γίνεται. Είναι αναγκαστικό, εφόσον η Ευρώπη είναι κάτι ιδιόμοφο, η Σουιζανεζία δεν υπάρχει, γιατί πρέπει να αγκαστικά να το βάλουμε σε ένα κουτάκι, δηλαδή εφόσον πρέπει να το βάλουμε στο κουτάκι του Μουσουδίκο Γράτσο, πρώτα να το δηλαδή έχει σύνταγμα, ή να το δηλαδή έχει κάτι ιδιόμοφο το οποίο μοιάζει με σύνταγμα σε κάποια, κάτι παραγματομιλικό, την κατάσταση ουσική. Σωστό, ναι. Εγώ νομίζω ότι έχει σημασία, γιατί αν τελικά δεχτείς ότι είναι σύνταγμα και το βάλεις στην ίδια κατηγορία και στην ίδια έννοια διεκτική, τότε θα δεχτείς πολύ περισσότερα πράγματα, αυτό αν πεις είναι κάτι που μοιάζει, δηλαδή έχει και κάποιο συμβουλισμό να πεις, ε, έχουμε και δεν ναι, όμως έχουμε και σύνταγμα. Αν το δεχτείς, ναι, αλλά άμα δεν το δεχτείς, δεν χρειάζεται ότι δεν είναι με τίποτα σύνταγμα, υπάρχει και με διάβολο. Και επίσης, κάθε σύνταγμα κάθε εθνικού κράτους δεν σημαίνει ότι είναι ίδιο με κάθε άλλο, δηλαδή όπως είπαμε πολύ σωστά ο Γιώργος πριν, η Μεγάλη Βετανία έχει σύνταγμα, το οποίο όμως δεν είναι τυπικό, είναι μόνο ουσιαστικό και υπό την ιδεατή έννοια και πάλι με την κοινωνική αλληλεγγύη, όπως ξέρετε, σε σχετικά χαμηλότερα επίπεδα. Ή αν δει κανείς πολύ περισσότερο το σύνταγμα των ΗΠΑ, δηλαδή αντίστοιχα αν δει κανείς το ελληνικό σύνταγμα, θα δει ίσως πολύ λιγότερο φιλευθερισμό μέσα, πολύ πικνό τα φιλευθερισμού από ό,τι αν δει το σύνταγμα της Ολλανδίας για παράδειγμα ή της Σουηδίας ή διαφορετικού είδους φιλευθερισμού, διαφορετικού είδους δικαιώματα ή πολύ περισσότερο αν πάει κανείς στη Σκανδιναβία θα δει το κοινωνικό κράτος είναι πολύ διαφορετικό κοινωνικό κράτος από αυτό το οποίο ζει κανείς στην Ελλάδα. Δηλαδή δεν χρειάζεται να ταυτίζονται παντού όλα μεταξύ τους και πάση περιπτώσει λέω αυτό ότι δεν μπορούμε να απαντήσουμε μπορεί ή δεν μπορεί ένα μη κράτος να έχει σύνταγμα, γιατί η μέθρητική απάντηση βασίζει στο γεγονός ότι πάντως μέχρι σήμερα είδαμε να έχουν σύνταγμα μόνο κράτη. Ναι χαίρομαι πολύ, αλλά και ο συνταγματισμός γεννήθηκε το πρώτο όταν είχανε σταματήσει να υπάρχουν ή όταν είχανε καταλυφθεί διαλυθεί οι αυτοκρατορίες. Λοιπόν, ναι πραγματικά ο συνταγματισμός γεννήθηκε μαζί με το εθνικό κράτος, αυτό είναι αλήθεια, δεν υπήρχε σύνταγμα στις αυτοκρατορίες. Βέβαια στις αυτοκρατορίες υπήρχε ενός είδους πολιτικού φιλευθερισμού, αν θέλει κανείς να βρει κάποια σπέρματα, δεν υπήρχε καθόλου δημοκρατία. Στην αρχαία Αθήνα υπήρχε δημοκρατία, δεν υπήρχε πολιτικός φιλευθερισμός, δεν υπήρχε φιλευθερισμός με την έννοια των δικαιωμάτων των ατόμων. Άρα λοιπόν, η ίδια η έννοια του συνταγματος γεννήθηκε στη νεοτερική εποχή μαζί με το κράτος. Προφανώς μέχρι σήμερα έχουν συνηπάρξει. Το ερώτημα για μένα δεν είναι να απαντήσουμε μπορεί ή δεν μπορεί, αλλά με βάση αυτό που είπα ότι αποτελεί την ουσία, την πλατφόρμα της αρχαίας, της ιδέες του ιδεατού συνταγματος, αν αυτές οι ιδέες, αυτό λέει ο Χάβερμας, το κρίσιμο λέει για τον 21ο αιώνα και για την Ευρώπη, είναι αυτές οι ιδέες της ελευθερίας, της πολιτικής ισότητας, της κοινωνικής αλληλικής, μπορούν να επιβιώσουν και πρέπει να επιβιώσουν, μιλώντας δαιοντολογικά, όταν πλέον τα κράτη δεν είναι τα κυρίαν τα κράτη που ξέραμε, αλλά συνενώνονται, συνηπάρχουν και φτιάχνουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πραγματικό, όταν λέει αυτό που θέλουμε είναι μέσα από αυτή την παγκοσμιοποίηση, η οποία έρχεται και αλλάζει όλους τους όρους της κοινής συμβίωσης, να διατηρήσουμε την ουσία αυτών των αρχών της ισότητας της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Αυτό είναι το ζητούμενο και γι' αυτό μιλούμε για σύνταγμα, γιατί κατά κάποιον τρόπο πάμε και να εκπολιτήσουμε, αν θέλεις, το ευρωπαϊκό δίκαιο, δηλαδή να βάλουμε, να τονώσουμε, να ισχύσουμε στο ευρωπαϊκό δίκαιο, αλλά ταυτόχρον να καταστήσουμε και ευχηρήματα συνταγματικού επιπέδου, συνταγματικής περιοπής, τα οποια πολιτικά καταρχήν αιτήματα υπέρ της δημοκρατίας, υπέρ της ελευθερίας, υπέρ της κοινωνικής αλληλεγγύης. Το σύνταγμα πάντοτε και στην εθνική ένοιμη τάξη και στην ενωσιακή έχει αυτό το χαρακτήρα της διεκδίκησης λόγω αυτής της δυναμικότητας. Δεν είναι αυτό που έγινε, είναι αυτό που γίνεται και άρα μέσα στο γίνεται, μέσα στο γίνεστε υπάρχει και η έννοια της διεκδίκησης. Το δεύτερο μεγάλο λόγω που θα έπρεπε να είχαμε συμπεί σήμερα, αλλά δυστυχώς δεν προλάβουμε γιατί είναι ένα εξαιρετικό θύμα και έχετε πάρα πολλές ιδέες, απόψεις, γνώμεις και αντιρίσεις, είναι η έννοια του λαού, το οποίο όμως δεν θα το δούμε σήμερα, δεν προλαβαίνουμε, θα το δούμε αναγκαστικά την επόμενη φορά θα είμαστε στο μυσολόγη, οπότε δεν θα κάνουμε μάθημα την επόμενη φορά, θα το δούμε στις 2 Απριλίου. |
