| : Λοιπόν, σήμερα πραγματικά μόλις το έφτιαξα το χαρτί που σας διέρασα, κυρίως για να έχετε και εσείς μια τάξη μέσα στο μυαλό σας. Με προϋπατά εδώ πέρα ο Λεωνίδας και μου λέει, είσαι σίγουρος όλα αυτά θα τα πούμε. Το σκέφτηκα κι εγώ ότι είναι πάρα πολλά αλλά θα προσπαθήσω, έχει ένα νόημα η σημερινή, το σημερινό, να προσπαθήσουμε να ενώσουμε, να βρούμε δηλαδή ένα μήμα της γνωσιολογίας, που θα μας φέρει από τα αρχαία χρόνια με τιμία στα σύγχρονα προβλήματα και έχει νόημα να μην το σπάσουμε ούτως ώστε να μπορείτε να το δείτε ολόκληρο. Αν τα καταφέρουμε θα το κάνουμε. Θα ξεκινήσουμε από τους αρχαίους, θα θέσουμε το πρόβλημα τι θα πει γνωσιολογία, γιατί για τους περισσότερους δεν είναι αυτονόητο και μετά θα προχωρήσουμε στην νεότερη σκέψη, στην νεότερη δυτική σκέψη, 17ος-18ος αιώνας, όπου θα προσπαθήσουμε να δούμε πως οι άνθρωποι αυτοί θέσαν τα προβλήματα της επιστήμης της εντελώς σημερινής, του 20ου και του 21ου αιώνα, χωρίς να έχουν όμως τα χαρτιά, τις κυμολίες, τις εξισώσεις με τις οποίες εμείς βρήκαμε κάποιες λύσεις, όχι εμείς οι επιστήμονες και κυρίως η φυσική. Ο πλάτωνας εκτός πολλών άλλων, είναι φράσος να μιλάμε ότι ο πλάτωνας μόνο για τη γνωσιολογία είναι ο κεντρικός θεμέλιος λύθος, είναι για σχεδόν τους περισσότερους τομείς της φιλοσοφίας και της σκέψης. Εμείς θα απομονώσουμε ένα κομμάτι της σκέψης του και θα δούμε μόνο το τομέα της γνωσιολογίας. Σας είχα πει και στην αρχή ότι η γνωσιολογία είναι ο τομέας της φιλοσοφίας που μελετάει το πως και με ποιες προϋποθέσεις γνωρίζει ο άνθρωπος. Αυτό που είναι αυτονόητο για μας γνωρίζω, ξέρω, ξέρω τι είναι αυτό το αντικείμενο. Γνωρίζω τι θα πει η λικρήνια. Γνωρίζω την έννοια δικαιοσύνη. Όταν λέω δημοκρατία περιλαμβάνονται μέσα κάποιες συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Πρέπει να υπάρχει αυτό, εκείνο, το άλλο. Θα λέμε λοιπόν ότι γνωρίζω. Ξέρεις τι είναι αυτοκίνητο. Γνωρίζω τι είναι αυτοκίνητο. Έχει μια συγκεκριμένη ηλική μοφή. Οπωσδήποτε πρέπει να έχει τέσσερις αντεβία τρεις ρόδες. Οπωσδήποτε πρέπει να κινείται. Οπωσδήποτε πρέπει να υπάρχει ένας κινητήρας και όχι ένα άλλο κοκριμένο μέσα. Πέντε, έξι, εφτά, οχτώ, δέκα προϋποθέσεις. Ωστόσο αυτό το γνωρίζω εντός εισαγωγικών έχει πάρα πολλά προβλήματα. Ήδη λοιπόν από την αρχαιότητα εμφανίζεται ο πλάτωνας πρώτος και το μελετάει μεθοδικά το θέμα πως μπορεί ο άνθρωπος να γνωρίσει. Δηλαδή πως γνωρίζουμε απλώς βλέποντας, κοιτώντας. Φέρνω το κλασικό παράδειγμα ότι εάν έχετε ένα γάτο ή ένα σκύλο και του δώσετε ένα αυγό με το τσόφλι του θα το βρει ένα πάρα πολύ ωραίο παιχνίδι. Ο γάτος μου πράγματι το κυλάει σε όλο το σαλόνι μέσα και ακούει το γρου γρου γρου το παιχνίδι. Κάποια στιγμή όταν το παρεθεί αφήνει το αυγό και προχωράει να κάτσει πάνω στον καναπέ. Εάν τυχόν του το ξεφλουδήσω το αυγό, τότε δεν το παίζει καθόλου αλλά το τρώει αμέσως και του αρέσει πάρα πολύ. Ή πως λοιπόν εδώ παρατηρούμε κάτι που θα μπορούσαμε να πούμε και για τον άνθρωπο. Όσο το αυγό είναι με το τσόφλι του και δεν μπορεί να το μυρίσει, του φαίνεται απλώς κάποιο παιχνίδι που τον διεγύρει ηχητικά με το θόρυβο ή σαν παιχνίδι που τσουλάει σαν μποντίκι που το κυνηγάει. Μόλις ανοίξει το κανάλι της όσφρησης το αυγό μετατρέπεται σε φαγητό και το τρώει αμέσως. Ή πως και εμείς για κάποια πράγματα, αφού έχουμε και εμείς κάποιες περιορισμένες αισθήσεις, βλέπουμε κάτι και λέμε αυτό είναι εκείνο. Και δεν ψάχνουμε παιδέ μου, τελείως αυτό δεν τρώγεται. Εξαρτάται τι δόδια έχω. Αν εγώ καταναλώνω σίδηρο και ο σίδηρος θα ήταν η τροφή μου, τότε θα το μασίσω κανονικά και να φύγω. Τώρα λέω είναι ένα κλίπ. Και τελείως. Σταματώ πλέον να ερευνώ το κλίπ. Μήπως έχουμε πέσει εγώ στην ίδια πλάνη, πως γνωρίζουμε αρκούν οι αισθήσεις. Πρώτος και πολύ χοντρικά θα σας εξηγήσω την θεωρία, την πλατωνική, η οποία είναι μια ορθολογιστική θεωρία ή ρασιοναλιστική. Δηλαδή ξεκινάει από την ιδέα ότι γνωρίζουμε από εδώ, όχι από τα μάτια, ούτε από τα αυτιά, ούτε από τη γεύση. Γνωρίζουμε με το μυαλό. Γι' αυτό λέγεται ορθολογισμός. Άπρεπε να λέγεται λογισμός, γιατί ορθός, ποιος είπε ρε φίλε, ότι είναι και ορθός ο λογισμός, αλλά τώρα έτσι το λέμε. Ή ρασιοναλισμός από το ράτιο που σημαίνει λογική. Άρα ο νους σε μαθαίνει τα πράγματα λέει ο πλάτανας. Και πώς το λέει, το λέει βάζοντας μέσα πολύ ωραία στοιχεία μυθολογικά, τα οποία όμως μπορείτε να τα θυμάστε και γι' αυτό έχει σημασία να το αποτυπώσουμε. Λέει το εξής απλό. Έχουμε όλοι μία ψυχούλα. Να την ψυχή. Αυτή η ψυχή υπήρχε πρωτού ενσαρκωθεί στον άνθρωπο. Μόλις γεννιόμαστε παίρνουμε μία ψυχούλα ο καθένας. Συγγνώμη που τα λέω απλά αλλά έχει ένα νόημα για να μπορέσουμε να μην δυσκολευτούμε εδώ, θα δυσκολευτούμε αρκετά αργότερα. Αυτή η ψυχή πρωτού μπεί στον κάθε ένα μας βρισκόταν στον ουρανό. Εκεί στον ουρανό γνώρισε τα πρότυπα από κάθε ιδέα. Δηλαδή κάθε ιδέα, κάθε πράγμα, πίσω από κάθε πράγμα, υπάρχει λέει ο πλάτωνας η ιδέα του πράγματος. Πίσω από το αυτό που λέτε αυτοκίνητο και συζητήσαμε για πέντε έξι προϋποθέσεις, υπάρχει η ιδέα η αφυριμένη του αυτοκίνητου. Και γι' αυτό συνενόμαστε, όταν σας λέω πάω στο αυτοκίνητο, δεν περιμένετε ότι πάω να ανέβω στο δέντρο, αλλά ότι θα ανοίξω κάτι που θα έχει πόρτες, ρόδες, υπάρχει μια ιδέα. Όταν σας λέω, δεν είναι γενναίος ο Γιώργος, υπάρχει η ιδέα της γενναίότητας, έτσι, και όλοι έχουμε συνενοηθεί για αυτή την ιδέα. Λέει λοιπόν ο πλάτωνας το εξής, η ψυχή μας, πρωτού ενσαρκωθεί, βρισκόταν στον ουρανό, γνώρισε όλες τις ιδέες, φανταστείτε την ιδέα της δικαιοσύνης ας πούμε, την κυριούλα εκείνη με τη ζυγαριά στο χέρι και με τα κλειστά μάτια, μετά δίπλα της γνώρισε την ιδέα της γενναίότητας, που ήταν η Αθηνά ας πούμε με το δώρι της, μετά γνώρισε την ιδέα της σοφροσύνης, μετά γνώρισε την ιδέα της κεραδημοκρατίας, ήτανε μια κυρία εκεί πέρα πήγε η ψυχή, της έσφιξε το χέρι και την είδε, την γνώρισε. Όταν κατόπιν ενσαρκώνεται στον καθένα από μας, όλων όνων οι ψυχές ήταν στον ουρανό λέει ο Πλάτωνας, όταν ενσαρκώνεται κάνει την εξής διαδικασία, η ψυχή ερθυμείται, θυμάται δηλαδή, αυτή είναι η λειτουργία της, θυμάται η ψυχή την ιδέα που είχε δει στον ουρανό και προσπαθεί να την ταυτίσει με ένα ένα αντικείμενο όν, πείτε το όπως θέλετε, το οποίο βλέπει σε αυτόν τον κόσμο. Επομένως, τη στιγμή που εγώ αναρωτιέμαι, αν ο Λεωνίδας είναι γενναίος, σε μια πράξη που έκανε, έσωσε τη ζωή ενός παιδιού και μπήκε μπροστά σε ένα πανεαυτοκίνητο και το έσωσε το παιδί. Είναι γενναίος ο Λεωνίδας. Τι κάνει η ψυχή, θυμάται την κυρία γενναίότητα που την είχε γνωρίσει πάνω στον ουρανό και προσπαθεί να την ταυτίσει με το πρόσωπο που βλέπει τώρα, με την πράξη που βλέπει τώρα. Αν της ταιριάζει η κυριούλα στον ουρανό με τη συγκεκριμένη πράξη, λες είναι γενναίος. Αν δεν ταιριάζει ακριβώς, λες είναι λίγο γενναίος. Ναι, μάλλον ήταν γενναίότητα, δεν ήταν παρατολμία. Αντίστοιχα αφού είχε γνωρίσει την κυρία δημοκρατία, την ιδανική εκείνη δημοκρατία, δεν χρησιμοποιώ τυχείαν τον όρο ιδανικός γιατί το χρησιμοποιεί και ο Πλάτωνας, έτσι. Όταν σας ρωτάω, έχουμε δημοκρατία σήμερα, τι κάνετε, πάτε η ψυχή σας λέει ο Πλάτωνας, πάτε εκείνη την κυρία δημοκρατία που ήταν ευγενική, σεβότατους, αδυνάτους, τηρούσε τους νόμους, όλα ψηφιζόντουσαν με βάση τη δημοκρατία και όχι με βάση τη λοβιτούρα, προσπαθεί να ταυτίσει τις εικόνες και αν οι εικόνες ταιριάζουν τότε λέω, σήμερα έχουμε δημοκρατία, η δημοκρατία μας είναι ισχυρή, οι δημοκρατικοί κανόνες υπαγορεύουν αυτό, εκείνο ή το άλλο. Ά, ό,τι δουλειά έχει να κάνει η ψυχή είναι να θυμηθεί τις ιδέες που υπάρχουν στον ουρανό, οι ιδέες αυτές κατά τον Πλάτωνα είναι αιώνιες, είναι αναλείωτες, δηλαδή δεν αλλάζουν, δεν αλλάζει η δικαιοσύνη ανά εποχές, ούτε αλλάζει και νεότητα, ούτε αλλάζει κάτι από αυτές τις ιδέες, η σοφία, η σοφροσύνη και είναι και αθάνατες. Επομένως δεν υπάρχει ποτέ θέμα να αλλάξουν. Αντίστοιχα τώρα, υπάρχει ένας άλλος κόσμος λέει ο Πλάτωνας, ο κόσμος των αισθητών. Τα αισθητά, όλα αυτά που βλέπετε μέσω των αισθήσεων είναι όλα αισθητά, βάζω από εδώ, είναι όλα ψέματα. Σας εξαπατούν οι αισθήσεις σας και όλα τα πραγματικά που βλέπετε, ένα πραγματικό στυλόμιας, πραγματική γάτα, ένας πραγματικός σκύλος, ένα πραγματικό άλογο, είναι όλα φθαρτά, φνητά και αλλιώνονται στον χρόνο. Άρα, η ιδέα του αλόγου, όταν σας πω αλόγο, ούτε την ξέρετε, την έχετε γνωρίσει επάνω στον ουρανό και ταυτίζεται κάθε ζώο που βλέπετε. Αυτό δεν είναι άλογο, αυτό είναι άλογο, αλλά η ιδέα δεν γερνάει ποτέ. Ενώ το συγκεκριμένο άλογο, φέτος είναι πουλαράκι, αύριο είναι όρημο άλογο και μετά είναι ένα ψωράλογο και μετά ψωφάει. Επίσης, αυτά εδώ μας εξαπατούν, τη μία το βλέπουμε καφέ, την άλλη το βλέπουμε άσπρο, την άλλη το βλέπουμε γκρίζο. Αλλάζουν, άλλο είναι πιο ψηλό και άλλο είναι πιο κοντό, θύρονται, δεν έχουν καμία σχέση με τις ιδέες. Και λέει λοιπόν ο Πλάτωνας, μην εμπιστεύεστε τις αισθήσεις σας, οι αισθήσεις σας σας δείχνουν έναν ψεύτικο κόσμο, ο οποίος είναι ευθαρτός, αλλιώνεται, δεν μπορείτε να το έχετε καμία εμπιστοσύνη. Ο μόνος σωστός τρόπος να γνωρίσει κανείς τα πράγματα είναι να αναχθεί στις ιδέες. Αυτή λοιπόν είναι η θεωρία των ιδεών. Για αυτό τη λέμε θεωρία των ιδεών. Η αλήθεια είναι ότι μπορούμε να ψάξουμε να βρούμε τι τον κίνησε να πάει σε μια τέτοια θεωρία. Σας είχα αναφέρει την άλλη φορά ότι οι σωφιστές είχαν κλονίσει τα πάντα. Λέγανε ότι οτιδήποτε δεν υπάρχει αλήθεια, υπάρχει μόνο κάτι κοντά στην αλήθεια. Και αν υπάρχει και αυτό. Ότι για όλα τα πράγματα μέτρο είναι ο άνθρωπος. Δηλαδή εγώ θα κρίνω, εγώ συγκεκριμένως θα κρίνω αν είναι γενναίος ο Λεωνίδας ή μη γενναίος, δίκαιος ή άδικος, δημοκράτης ή αντιδημοκράτης. Οπότε εσείς θα τον κρίνετε αλλιώς, ο άλλος θα τον κρίνει παραλλιώς. Και μπροστά σε αυτό το διαλυτικό χάος που προτείνουν οι σωφιστές, έρχεται ο Πλάτωνας και λέει μια στιγμή παιδιά, αν το δεχτούμε αυτό, τελείωσε το μέσα. Δεν μπορούμε να έχουμε ούτε κοινωνία, ούτε να σταθεροποιήσουμε κάτι. Πρέπει όταν σας λέω αυτό είναι δίκαιο, να συμφωνούμε όλοι ότι ένα πράγμα είναι το δίκαιο βέβαια. Και ξέρουμε πολύ καλά τι είναι το άδικο. Όταν σας λέω ότι αυτό είναι δημοκρατικό, όλοι γνωρίζουμε. Τώρα, αν δεν γνωρίζει η κυρία ή ο κύριος, σημαίνει ότι η ψυχή του δεν θυμάται καλά. Δηλαδή, ο Πλάτωνας όλα τα λάθη και τις διαφωνίες των ανθρώπων. Όχι, εγώ δεν νομίζω ότι είναι δημοκρατικό αυτό, νομίζω ότι είναι δημοκρατικό κάτι άλλο. Σημαίνει ότι απλώς η ψυχή τους δεν θυμάται καθαρά. Και πρέπει μέσα απ' το διάλογο, μέσα από τη σκέψη και το διάλογο δύο ανθρώπων, να οδηγηθείς να θυμηθεί η ψυχή σου. Δηλαδή, όλη η διαδικασία που κάνει ο Σωκράτης, με αυτές τις άλλες ερωτήσεις, βάζει την ψυχή των ανθρώπων να καλοθυμηθούν τις ιδέες που γνώρισαν στον ουρανό. Έτσι, ενώ τσακώνονται δύο τι είναι γενναιότητα, με τις ερωτήσεις, και ξανά ερώτηση, και επόμενη ερώτηση, βάζει τους ανθρώπους, γιατί θυμίσου, γιατί θυμίσουτοι και την κυριούλα, θα έκανε ποτέ αυτό το πράγμα. Είχε δώρη στο χέρι, άρα χρησιμοποιούσε και τη βία, η δικαιογή, η γενναιότητα. Τώρα λοιπόν, δεν μου λες ότι η γενναιότητα είναι χωρίς βία, πολλές φορές μπορεί η γενναιότητα να χρειαστεί. Πάει έτσι, μέχρι να καταφέρει να ξεκαθαρίσει την εικόνα αυτών των ιδεών, στον ουρανό. Αυτό το απλό σχήμα, ελπίζω να είναι και για σας απλό σχήμα, είναι η βασική ιδεαλιστική και ρασιοναλιστική ή ορθολογιστική, έτσι, θεωρία του Πλάτωνα, η οποία έχει πάρα πολλά θετικά πράγματα, βέβαια έχει και αρκετά αρνητικά. Πρώτα, πρώτα, θα ξεκινήσει ο άλλος και θα μου πει, ψυχή, παρακαλώ, ποιος είπε ότι υπάρχει ψυχή. Αποδείξτε μου, δείξτε μου, ότι έχω κάνει ανατομία σε άπειρους ανθρώπους, δεν έχω βρει πουθενά ψυχή. Δεύτερο, κύριε, τι θα πει ο ουρανός, πως το ουρανό δεν είναι από τίποτα. Αυτά που λες Πλατωνακό μου είναι φούμαρα. Τρίτον, σε ποιο σοβαρό, δεν κατάλαβα η δικαιοσύνη είναι η ιδέα της, είναι αιώνια, αναλείωτη και αθάνατη. Πως είναι η ιδέα, την ίδια ιδέα περί δικαιοσύνης είχαμε στην αρχαιότητα, όπου ας πούμε η μαρτυρία ενός δούλου μόνον διαβασάνων υποχρεωτικά μπορούσε να αποσπαστεί. Και εμείς σήμερα θα δεχόμασταν έναν άνθρωπο να τον βασανίσουμε για να βγάλουμε το αποτέλεσμα μιας διοικής. Και πως μπορεί να είναι αθάνατη και αναλείωτη παντού. Εμείς ξέρουμε ότι άλλη η δικαιοσύνη, άλλο πράγμα θεωρείται δίκαιο εδώ, άλλο στη Σαουδική Αραβία. Και οι κλέβες κόβουν χέρι, γιατί δεν είναι δίκαιοι οι άνθρωποι εκεί. Δεν θα υπάρχουν σοβαροί άνθρωποι και σκεπτόμενοι που θα σου πουν ότι αυτή η δικαιοσύνη είναι. Σεύεσαι την περιουσία του άλλου, τον κόπο του άλλου, κόβεις το χέρι του κλέφτη. Άρα δεν ισχύει. Ομορφιά. Μα ο Ρενουάρ ζωγράφιζε κάτι οι κυριούλες οι οποίες είναι τόσο τετράπαχες που τώρα θα τις θέλαμε αμέσως για αδυνάτισμα. Ναι, αλλά την εποχή του Ρενουάρ, μία γυναίκα αδύνατη, το πρότυπο που έχουμε εμείς σήμερα, ήταν μία γυναίκα άρρωστη. Μία γυναίκα η οποία δεν έχει δυνάμεις, δεν τρώει καλά, δεν έχει κοινωνικές αίσεις ώστε να μπορούν να εξασφαλίσει η τροφή. Και επομένως αυτά τα μοντέλα που σήμερα εμείς ζηλώνουμε γυναικεία, ήταν για την εποχή εκείνη πιθανές φθησικές και πιθανές ταλαιπωρημένες γυναίκες. Η ωραία γυναίκα είχε ουσιαστικά το νόημα ότι είμαι δυνατή, έχω φάει καλά και άρα φαίνεται στο εύσαρκο σώμα μου. Το ίδιο επίσης θα παρατηρήσετε στο αφρικανικό μοντέλο γυναίκας. Για τους Αφρικανούς η γυναίκα δεν είναι το ανημικό μοντέλο, είναι οι γυναίκες οι οποίες έχουν ισχυρά πόδια, μεγάλα οπίστια. Είναι η γυναίκα η οποία θα γεννήσει ο Αφρικανός. Δεν θέλει να την βγάλει στην μπασαρέλα, θέλει να του γεννήσει 10 παιδιά. Ποιο, η ανημική κοπέλα των 52 κιλών θα γεννήσει 10 παιδιά. Άρα το πρότυπο της ομοφιάς του λαού, δεν μπορείς να πεις ότι δεν έχει κι αυτό ομοφιά, είναι ότι η γυναίκα πρέπει να είναι ένα γερό ζώο δυνατό που θα μου κάνει υγιή παιδιά. Εμείς τα μαζεύουμε και της λέμε, α η μέση σου αυτό δεν είναι μέση, α δυνατήσε κι άλλο, τι να δυνατήσει κι άλλο. Άρα λοιπόν πως μπορούμε να λέμε ότι είναι αιώνιες αναλείωτες και αθάνατες. Εδώ αλλάζουν κάθε λίγο, εδώ μεταβάλλονται από καιρούς καιρόν, για όλα αυτά ο κύριος Πλάτανας δογμάτισε αλλά μας άφησε στα μισά. Αυτή λοιπόν είναι η πρώτη θεωρία, θα τη συμπληρώσω με ένα μικρό μύθο που πιθανόν να τον θυμάστε από το σχολείο και αν δεν το θυμάστε πρέπει να τον θυμηθείτε. Είναι ο περίφημος μύθος του Σπηλαίου, να τον συνδέσουμε για να τα έχετε στο μυαλό σας ξεκάθαρα αυτά τα πράγματα. Ο μύθος του Σπηλαίου που είναι άμεσα συνηφασμένος με αυτή τη θεωρία λέει το εξής απλό, προσπαθείτε μια αλληγορία ο Πλάτανας να δώσει πως ακριβώς οι άνθρωποι με τις αισθήσεις δεν μπορούν να δουν την αλήθεια, πως και συμβαίνει αυτό το πράγμα, σαν πως θα ήταν. Λέει λοιπόν το εξής, υπάρχει μια μεγάλη σπηλιά και οι άνθρωποι είναι δεσμότες, γονατιστή, δεμένοι πιστάγκωνα και βλέπουν, με τη μύτη τους, βλέπουν στο βάθος της σπηλιάς. Πίσω τους είναι μια μεγάλη φωτιά και εδώ ανάμεσα κάποιοι άλλοι κρατάνε ψηλά διάφορα αντικείμενα. Αυτός εδώ μπορεί να κρατάει έναν κρατήρα, ο άλλος μπορεί να κρατάει ένα πρόβατο, ο άλλος μπορεί να κρατάει ό,τι θέλει το παιδί του. Η φωτιά και το φως που μπαίνει από μέσα στέλνει μια σκιά στον τείχο της σπηλιάς, αλλά η σκιά αυτή όταν σηκώνει αυτό στον κρατήρα είναι περίπου αυτό, αυτό δεν είναι κρατήρας. Όταν σηκώνει ένα πρωβατάκι σχηματίζεται μια τέτοια σκιά πάνω στον τείχο, αλλά αυτό δεν είναι πρόβατο. Οι άνθρωποι όμως που δεν μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση στα πράγματα βλέπουν μόνο τις σκιές και νομίζουν ότι βλέπουν την πραγματικότητα. Αυτά εδώ δεν έχουν καμία ή έχουν πολύ λίγη σχέση με την πραγματικότητα, αλλά ο άνθρωπος εξαπατάται από τις αισθήσεις του λεωπλάτωνας και μάλιστα είναι τόσο πεπισμένος ότι ξέρει ότι είναι πρόβατο, ξέρει ότι είναι κρατήρας, ώστε ένας τους, ένας από τους δεσμότες πλύνεται, βγαίνει έξω στον κόσμο, τρέχει, βλέπει το πραγματικό κόσμο, τα πραγματικά πράγματα εδώ που τα έχουν ακουμπισμένα τα πρωβατάκια ή τους κρατήρες και γυρνάει και τους λέει δεν βλέπετε τα σωστά, βλέπετε λανθασμένα πράγματα, αυτό που βλέπετε δεν έχει καμία σχέση με πρόβατο, το πρόβατο έχει μαλλί από πάνω, έχει ουρίτσα, έχει ματάκια, εσείς δεν βλέπετε ούτε ματάκια ούτε τίποτα, ένα δυο πράγματα βλέπετε. Αυτό εδώ είναι και στρογγυλό, δεν είναι μόνο επίπεδο παιδιά. Τότε οι άνθρωποι λέει ο Πλάτωνας, οι δεσμότες οι υπόλοιποι, θέλουν να τον σκοτώσουν. Ο άνθρωπος που την κοπάνησε και είδε την αλήθεια είναι ο φιλόσοφος για τον Πλάτωνα. Οι άλλοι είμαστε εμείς οι υπόλοιποι άνθρωποι, οι οποίοι ποτέ δεν μπορούμε να δεχθούμε ότι αυτό που βλέπουμε, που ακούμε, που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας δεν είναι το πραγματικό. Ο Πλάτωνας λέει ότι αυτά εδώ είναι αντανάκλαση του πραγματικού κόσμου. Ο πραγματικός κόσμος είναι αλλού και εμείς βλέπουμε μονάχα την αντανάκλασή της, την αντανάκλασή του, η οποία είναι απατηλή εξορισμού. Δεν μπορούμε, δεν έχει καμία σχέση η εικόνα ενός πράγματος που είναι σε ένα επίπεδο με το πράγμα το ίδιο που είναι σε τρεις διαστάσεις. Έτσι λοιπόν αυτή είναι η αλληγορία του Σπηλαίου. Έχουμε πει όσο πιο σύντομα γινότανε τι ο Πλάτωνας προσπαθεί να μας δώσει για το πως μπορούμε να γνωρίσουμε τον κόσμο. Λίγα χρόνια μετά το Πλάτωνα αναπτύσσεται η αριστοτελική θεωρία. Ο Αριστοτέλης είναι πιο πρακτικός και διαμορφώνει αντί μία θεωρία που βλέπει προς τα πάνω μία θεωρία διαφορετική, όπου από κάτω ξεκινάει η γνώση. Ο Αριστοτέλης κατά βάση είναι εμπειριστής. Είναι δηλαδή το ανάποδο από τον Πλάτωνα που ξεκίναγε από πάνω η πραγματική γνώση και κατέβαινε σαν θεία επιφίτηση. Τι λέει ο Αριστοτέλης? Πολύ απλά το λέω. Ο Αριστοτέλης αναπτύσσει την έννοια των καθολικών ενιών, τα λεγόμενα στα λατινικά που δεν διδασκόμαστε πλέον ουνιβερσάλια. Λέει και εξής απλό, πώς σχηματίζουμε την έννοια μήλο, όταν πω μήλο όλοι ξέρετε τι εννοώ. Δεν χρειάζεται να πάμε σε κάνα σοφιστή να μας πει ότι και το πορτοκάλι είναι μήλο και η πατάτα είναι μήλο. Φιλαράκο ξέρουμε τι είναι μήλο. Πώς το ξέρουμε? Ούτε θεοί, ούτε ιδέες, ούτε ουρανή λέει ο Αριστοτέλης. Άλλος είναι ο τρόπος. Εμπειρικά, ξεκινάμε λοιπόν από την αίσθηση, εμπειρικά, εδώ είναι οι αισθήσεις μας, πιάνουμε και έχουμε δει ένα μήλο με φιλαράκι, ένα άλλο μήλο χωρίς φιλαράκι, ένα μήλο το οποίο είναι πράσινο, ένα μήλο το οποίο είναι κόκκινο, ένα φυρίκι, ένα μήλο της Apple και ένα σάπιο μήλο που έχει σαπίσει πια και έχουμε εμπειρίες από μήλα με φιλαράκια, από μήλα σκέτα, από μήλα πράσινα, από μήλα κόκκινα, από μήλα φυρίκια, από σχήματα μήλου, είναι σχήμα μόνο της Apple, δεν τρώγεται, αλλά μυρίζουν, αλλά δεν μυρίζουν, αλλά έχουν χρώμα, αλλά είναι σάπια και έχουν άλλη υφή. Από όλα αυτά αφαιρετικά λέει βγάζω τις ιδιότητες που δεν με ενδιαφέρει, δεν με ενδιαφέρει αν είναι κόκκινο ή πράσινο, είναι μήλο, δεν με ενδιαφέρει αν έχει φύλλο ή δεν έχει φύλλο, είναι μήλο, δεν με ενδιαφέρει αν είναι σάπιο ή καλό, είναι μήλο, δεν με ενδιαφέρει αν είναι εικόνα, είναι μήλο. Αφαιρετικά λοιπόν πρώτα αφαιρώ τις άχρηστες ιδιότητες με αφαιρετική σκέψη και κατόπιν επαγωγικά από τα πολλά δημιουργώ, φτάνω στο ένα. Σε μία έννοια, αυτή η έννοια λέγεται καθολική έννοια, καθολική έννοια, μήλο. Άρα πρώτον χρειάζομαι τις αισθήσεις, δεύτερον αφαιρώ τις περητές ιδιότητες αν έχει μία φύλλο ή δεν έχει, αν έπηρα όλη την ηλιά μαζί μου και ανεβαίνοντας από τα πολλά προς το ένα δημιουργείται η καθολική έννοια του μήλο. Αυτήν όλοι την ξέρουμε και δεν υπάρχει θέμα να μη συνοηθούμε, αλλά έτσι λέει ο Αριστοτέλης ότι φτιάχτηκε η έννοια αυτή. Αφού μας είπε η μαμά μας όταν ήμασταν τριών ετών φάε το μηλαράκι σου και ήτανε πράσινο, μετά φάε το μηλαράκι σου είπε η μαμά εκεί ήταν κόκκινο, καταλάβαμε ότι πράσινο ή κόκκινο το λέμε μήλο. Μετά καταλάβαμε ότι έχει και γεύση το μήλο, δεν είναι για να παίξουμε ποδόσφαιρο, τρώγεται. Μετά καταλάβαμε ότι έχει και αυτή τη σύσταση το μήλο και μετά καταλάβαμε ότι εκείνο το κομπιούτερ με το μήλο, πως το λένε, Μάκιντος. Ωραία, άρα και αυτό λέγεται μήλο και η εικόνα η σκέτη είναι μήλο. Αυτή η θεωρία που είναι πιο απλή με λιγότερους θεούς, ψυχές, ουρανούς, σπήλαια, είναι θα έλεγε κανείς μέχρι και σήμερα μια πολύ ισχυρή θεωρία της γνώσης. Δηλαδή και σήμερα η επιστήμη κάπως έτσι δουλεύει. Δουλεύει με την αφαίρεση των στοιχείων που δεν μας χρειάζονται και με την επαγωγή ότι κάνω ένα, δύο, τρία, τέσσερα πειράματα και στο τέλος φτάνω σε ένα γενικό συμπέρασμα. Επομένως, ναι, η αριστοτελική θεωρία μας μοιάζει πιο γύη, πιο πρακτική, πιο εφαρμόσιμη. Μπορούμε να πορευτούμε πιο καλά. Δεν μπορώ να μπω στο εργαστήριο και να αρχίσω να μιλάω για ιδέες που γνώρισε η ψυχή μου στον ουρανό. Ήταν γενναίο το βήμα που έκανε ο Πλάτωνας αλλά δίσκαμπτο. Δεν μπορεί σήμερα να μας βοηθήσει. Μέχρι εδώ, πολύ χοντρικά και πολύ συνοπτικά, έχετε γνωρίσει δύο θεωρίες οι οποίες είναι κατά κάποιο τρόπο, όχι απολύτως, διαιστώσες. Δηλαδή, η μία παίρνει τη μία πλευρά και η άλλη την άλλη. Η μία έχει βάση τις αισθήσεις, η άλλη λέει μην εμπιστεύεσαι καθόλου τις αισθήσεις. Φυσικά, χύθηκε πάρα πολύ με λάνη. Ήσαμε το 17ο αιώνα που εμείς θα κάνουμε ένα άλμα τεράστιο. Δεν θα σας κουράσω με αυτά. Θα πρέπει μόνοι σας, κάποια στιγμή αν ενδιαφέρεστε, να κάσετε και να μελετήσετε ποιες διαφορετικές θεωρίες. Ποιες διαφορετικές θεωρίες διατυπώθηκαν και ποιες ενστάσεις είχαν δίκιο. Δηλαδή, κάποιοι έφτασαν και είπαν ότι, κυρία Αριστοτέλη, και πως έχουμε τις ίδιες αντιλήψεις, αφού οι αισθήσεις μας μας παραπλανούν και αυτό δε μπορείς να μην το αρνηθείς και εσύ ο ίδιος. Πως φτάνουμε να τα βλέπουμε κόκκινα. Τι λέμε κόκκινο. Και μήπως αυτή η καθολική έννοια που βάλαμε πάνω, δεν είναι παρά μια κούφια λέξη. Δεν έχει περιεχόμενου, είναι σχέτη κούφια λέξη. Και καλά για τις έννοιες μήλο. Όταν φτάσω στην έννοια δικαιοσύνη, που είδα καμία δικαιοσύνη στο δρόμο, η μία φορούσε παντελόνι και η άλλη φορούσε βράκα και η άλλη φορούσε παντόφλες και τις έβαλα κάτω, στις αφυρημένες έννοιες πως θα φτάσουμε σε αυτή την καθολική. Καλά στη γάτα. Είδα μια γάτα με ουρά και μια γάτα χωρίς ουρά. Και μια γάτα πολύ τριχωτή, μια γάτα λίγο τριχωτή. Εκεί είναι εύκολο. Στις αφυρημένες έννοιες πως συνενόμαστε όλοι επί της δικαιοσύνης. Εκεί το πράγμα του Αριστοτέλη αρχίζει να δείχνει τριγμούς το σύστημά του. Περνάμε σε έναν μεγάλο της σκέψης, δυτικό. Μέχρι την εποχή, μάλλον στον πρώτο θρίαμβο της φυσικής, όπου τα βρήκαν όλα και τα εξήγησαν, βάλτε στο μυαλό σας τον εύτωναν πάλι με το μήλο, διατυπώνεται η θεωρία του Λαπλάς ότι αυτό το σύμπαν, αυτός ο κόσμος, λειτουργεί σαν ένα καλοριχμισμένο ρολόι. Όλα πάνε τέλεια. Υπάρχουν νόμοι φυσικείς οι οποίοι διέπουν το σύμπαν αυτό και αυτό το σύμπαν κυλάει πάνω σε συγκεκριμένες τροχιές και όπως το ρολόι σας μπορεί να γυρίζει και να δείχνει τις ώρες, δεν μπορεί να πάει ούτε πιο γρήγορα, ούτε πιο αργά, ούτε να κάνει ό,τι θέλει, ούτε να φύγουν οι δείχτες από εκεί που είναι. Οι δείχτες θα είναι εκεί και όσο το κουρδίζετε εσείς, και μάλιστα το ρολόι του σύμπαντος είναι αυτοκούρδιστο, αυτό το ρολόι θα δουλεύει με συγκεκριμένες πορείες. Αυτό είναι το σύστημα του λαπλάση. Λέει δηλαδή ότι ο κόσμος μας συνέχεται από κάποιους νόμους οι οποίοι υποχρεωτικά το κάνουν να κινείται. Δεν έχει δυνατότητα να κάνει ό,τι θέλει το σύμπαν. Φανταστείτε δηλαδή τον ήλιο. Μπορείτε να φανταστείτε ότι αύριο το πρωί ο ήλιος θα αποφασίσει να μην βγει. Όχι βέβαια, ξέρουμε, υπάρχουν οι νόμοι της βαρύτητας, ξέρουμε, έχουμε ερμηνεύσει ακριβώς τι γίνεται με τα ουράνια σώματα, γιατί το ένα σώμα κρύβει το άλλο, μπορούμε να προβλέψουμε τις εκλήψεις, ξέρουμε ότι ο ήλιος δεν μπορεί να φύγει από την τροχιά του, δεν μπορεί να μας πλησιάσει ούτε εμείς μπορούμε να απομακρυνθούμε, μην ανησυχείτε, θα είμαστε σε σταθερή τροχιά γύρω από τον ήλιο. Αυτό είναι το σύστημα του λαπλάσης. Και είναι η φοβερή πεποίθηση, αυτό πεποίθηση, που ενέπνευσε ο Νεύτωνας και μελέτητη σύγχρονης φυσικής, σύγχρονης του 1700 έτσι, στον άνθρωπο. Τελείωσε, αυτό είναι το ίδιο. Αυτή είναι η νόμι, μην το ψάχνεις. Αυτή είναι η αιτία, αυτό είναι το αποτέλεσμα. Πάνω σε αυτό τον ωραίο θρίαμβο, που θα μας βόλευε πάρα πολύ, ξεκινάει ένας μεγάλος σκεπτικιστής, ο David Hume, στα ελληνικά Hume και στα αγγλικά Hume, έτσι, ο οποίος λέει τα εξής εντελώς επαναστατικά πράγματα. Λέει, για καλοκοιτάξτε το, όλα όσα λέμε ότι γνωρίζουμε, γνωρίζω, είδα, άκουσα, μέσα μας, δεν φτιάχνουν μια ενιαία παράσταση, αλλά είναι ένα θέατρο που παίζονται διαφορετικές παραστάσεις. Δηλαδή, αυτό που καταλαβαίνουμε από τον κόσμο όταν μπούμε μέσα, νομίζετε ότι μόλις κατέβουμε κάτω θα ακούσουμε θόρυβο από αυτοκίνητα, θα δούμε το σκοτάδι της νύχτας, θα μυρίσουμε τα καυσαέρια που υπάρχουν, θα αντιληφθούμε άλλα πράγματα και αν πάμε να ακουμπήσουμε ένα αυτοκίνητο, δεν θα μπορούμε να προχωρήσουμε, θα πρέπει να κάνουμε το γύρο. Στην πραγματικότητα, λέει, ο νου σας είναι μια σκηνή μεγάλη, όπου παίζονται παραστάσεις διαφορετικές, εδώ είναι η παράσταση φως, εδώ είναι η παράσταση ήχος, εδώ είναι η παράσταση αφή, εδώ είναι η παράσταση μυρωδιά, αλλά ο άνθρωπος για να επιβιώσει, γιατί το μυαλό μας δεν μας το έβαλε ο Θεός εντός αγωγικών για να σκεφτόμαστε, μας το έβαλε για να επιβιώσουμε, να βρούμε το τυράκι, να βρούμε την ποτικίνα μας και να κάνουμε κι άλλα ποτικάκια, να αμυνθούμε απέναντι στις γάτες, στιγές μας, τους δικούς μας εχθρούς. Αυτό μας το έβαλε το μυαλό. Άρα λέει, το μυαλό σας πήρε όλες αυτές τις διαφορετικά ερεθίσματα, τις παραστάσεις, τα ένωσε αφαίρετα, λέει ο Χιούν και τίποτε άλλο και πάνω σε αυτή την αφαιρεσία εσείς μου λέτε γνωρίζω. Εφόσον κατάφερε το αρχικό ποντήκι που λεγόταν άνθρωπος να επιβιώσει, να αναπαραχθεί, να φάει, να βρει το δρόμο του προς τη φωλιά του, ο κόσμος προχώρησε και πήραμε αυτό το σχήμα ως δεδομένο. Ποιος το είπε ότι είναι δεδομένο. Ο Χιούν λοιπόν βάζει αυτή τη φοβερή αμφισβήτηση, λέει αυτό που λέτε γνωρίζω είναι χωριστές παραστάσεις ενός θεάτρου που δεν συνδέονται με αίτιο και με αιτιατό. Είναι νύχτα, γι' αυτό δεν βλέπω μπροστά μου και βλέπω μόνον τόσο. Αν ήταν μέρα θα έβλεπα τόσο. Ακούω αυτόν τον ήχο διότι έπεσε το στυλό. Όταν ένα στυλό πέφτει παράγει, ποιος το λέει αυτό. Και φτάνει να πει τα εξής ακραία παραδείγματα και εδώ ετοιμάζομαι για να μου πετάξετε ευτυχώς λοιπόν να μην έχετε τομάτες ή πέτρες ή κάτι άλλο. Πρώτον λέει ποιος απέδειξε την επαγωγική σκέψη. Δηλαδή η επαγωγική σκέψη 1,2,3,4,5 άρα γενικός νόμος θα συμβαίνει αυτό το είπε ο Αριστοτέλης. Απόδειξη μας έδωσε. Μία φορά έριξα έκανε ήχο. Δύο έριξα έκανε ήχο. Τρεις έριξα έκανε ήχο. Θα κάνει τώρα ήχο. Δεν αποδεικνύεται. Θα πέσει τώρα το στυλό. Για να δούμε βγάλω στοίχημα. Δεν θα πέσει τώρα. Έπεσε. Άλλη μια φορά που έπεσε. Και τι λέει ο Χιούμ με αυτά τα φοβερά παραδείγματα. Υπάρχει νομίζετε κάποιος νόμος που επιβάλλει αύριο το πρωί να βγει ο ήλιος από την Ανατολή. Όχι. Εάν είχαμε εδώ ένα φυσικό και θα χαιρόμουν πάρα πολύ μάλιστα γιατί στο σχολείο όταν φτάνουμε σε κάποια στιγμή στην γνωσιλουργία και λέω αυτά τα πρώτα τρελά στα παιδιά. Συνηθίζω να φέρνω και ένα φυσικό μαζί. Ο φυσικός απαντάει ανενδίαστα. Ουδής νόμος υποχρεώνει αύριο το πρωί τον ήλιο να βγει στην Ανατολή. Μα βγει και 4.000, 14.000, 400 εκατομμύρια φορές. Αύριο το πρωί σύμφωνα με τη σύγχρονη φυσική τίποτα δεν υποχρεώνει τον ήλιο να βγει. Μάλλον πιθανότατα θα βγει. Αλλά τίποτα δεν τον υποχρεώνει όπως τον υποχρέωνε στην ευτόνια και στην φυσική του λαπλάς με το καλοκουρδισμένο ρολόι. Γιατί, απάντηση, διότι όλοι οι νόμοι λέει ο Χιούμ και είναι φοβερός, είναι σαν τις προλήψεις. Ο άνθρωπος σχημάτισε νόμους γιατί είδε πάρα πολλές φορές να συμβαίνει αυτό το πράγμα. Σίγουρα όσες γιαγιάδες δικές σας σας λένε είδα μαύρη γάτα το πρωί ή είδα παπά το πρωί με ράσα θα έχουμε γατυχία. Σίγουρα θα το έχουν πάθει πολλές φορές. Δεν φαντάζονται ότι θεωρείτε τρελές. Αλλά αυτό δεν αποτελεί νόμου. Μπορεί να δείτε μαύρη γάτα και να είναι τέλεια η μέρα. Μπορεί να δείτε τον παπά και να μην έχετε κανένα πρόβλημα. Μπορεί να αφήσετε ανοιχτά τα ψαλίδια στο σπίτι σας και να μην υπάξει κανένας κίντηνος. Μπορεί να περνάτε κάτω από τις σκάλες και να παντρευτείτε. Τώρα η γιαγιά σου λέει μην περνάς κάτω από τη σκάλα δεν είναι καλό. Έσπασε καθρέφτη στο σπίτι είναι άγρους ως για. Αλλά όσο βάρος έχει της γιαγιάς που παρατήρησε ότι 10, 20, 30 φορές έσπασε καθρέφτης και τη μια της καεί και το φαγητό, την άλλη πλακώθηκε με την κόρη της, άλλο τόσο έχει ο νόμος που λέει ότι αύριο το πρωί θα βγει ο ήλιος. Και επανέρχεται με το ίδιο ερώτημα ο Χιούμ. Ποιος απέδειξε την επαγωγή? Εδώ πρέπει να μιλάμε με καθαρά μαθηματικούς όρους. Πρέπει να δει κάποιος να μας αποδείξει ότι αυτό το σύστημα, ένα, δύο, τρία, τέσσερα, πέντε, άρα πάντοτε θα γίνεται αυτό το πράγμα. Όχι, απλώς εσείς παρατηρήσατε ότι 400 δισεκατομμύρια φορές βγήκε ο ήλιος από την Ανατολή. Αυτό δεν τον υποχρεώνει τον ήλιο να βγει ο άβριος. Μπορεί να σας φαίνεται παραδοξολογία αυτό που λέω, αλλά ο Χιούμ έχει δίκιο. Όλοι δηλαδή οι φυσικοί μέχρι την εποχή του μας διαβεβαίνουν ότι αυτό θα λειτουργήσει. Σαφνικά έρχεται ένας τρελός και λέει μπορεί να μην λειτουργήσει. Αυτή τη στιγμή μέχρι τώρα έχουμε παρατηρήσει ότι ό,τι αφήσουμε πέφτει κάτω για τους νόμους της βαρύτητας και δεν σημαζεύεται. Θα πέσει αυτό τώρα που μιλάω. Κανείς, λέει ο Χιούμ, δεν μπορεί να σας βεβαιώσει ότι θα πέσει. Ερήξε το γκρέπο στο ρεύμα να δούμε. Άλλη μια φορά διαψεύστηκε ο Χιούμ. Αλλά όχι ότι υπάρχει νόμος που το υποχρεώνει να πες. Υπάρχει εξήγηση εκ των ιστέρων. Και δεύτερη ανέρεση που κάνει ο Χιούμ φοβερή. Ποιος το είπε ότι ισχύει ο νόμος έτειο αποτέλεσμα. Ο νόμος έτειο αποτέλεσμα, έτειο ιδιατό όπως το λέμε στην φιλοσοφία, είναι βασικός νόμος της φυσικής που λέει ότι για κάθε αποτέλεσμα έχω μια αιτία. Πίσω από κάθε αποτέλεσμα, από το θόρυβο που έκανε εδώ πέρα, έχω την αιτία ότι προσέκρουσε ένα σώμα πάνω σε άλλο και δημιουργήθηκαν κύματα. Ποιος το λέει ότι ισχύει αυτός ο νόμος ότι πίσω από κάθε αποτέλεσμα θα υπάρθει ένα έτειο και μετά από ένα έτειο θα ακολουθήσει ένα αποτέλεσμα. Ποιος, ποιος μας το απέδειξε. Ελάτε κύριε Παστομίδη, πάλι παραδοξολογίες λέτε. Δυστυχώς, εάν φέρουμε εδώ έναν φυσικό θα σας απαντήσει, δεν αποδεικνύεται. Και το χειρότερο, το πιο τρελό, ότι η σύγχρονη φυσική του 20ου αιώνα δικαίωσε το χιούμα απολύτως και γκρέμισε τον έφθονα όχι ολόκληρα αλλά σε ένα μεγάλο μέρος. Γιατί μας εισήγαγε στην έννοια της άπρος διοριστίας. Υπάρχουν δύο έννοιες στη φιλοσοφία. Η μία είναι ο δέτερμινισμός, δηλαδή ότι όλα πηγαίνουν σε μία χαραγμένη τροχιά. Κάνω αυτό, θα γίνει το άλλο. Κάνω το άλλο, θα προσδιοριστεί το παράλλο. Υπάρχει και η έννοια της άπρος διοριστίας. Ότι ο κόσμος αυτός δεν έχει πάντα έτειο αποτέλεσμα. Δεν κρύβεται πίσω από κάθε αποτέλεσμα ένα έτειο, ούτε κάθε έτειο θα φέρει ένα αποτέλεσμα. Τώρα αυτό το δεύτερο μάλλον τρελό μας φαίνεται. Λυπάμαι, αλλά όπως πολύ σωστά είπε ένας φίλος φυσικός, οι φυσικοί αφού ερεύνησαν, ερεύνησαν, ερευνούσαν, κάποια στιγμή χτύπησαν στον τείχο, δεν τους βγαίνανε τα πειράματά τους, δεν τους έβγαινε περαιτέρω ο λογισμός και αναγκάστηκαν να κάνουν ένα βήμα πίσω και να πουν λοιπόν υπάρχει απροσδιοριστία. Τι είναι η απροσδιοριστία? Ότι δεν ισχύει υποχρεωτικά ο νόμος του αιτίου και του αιτιατού. Δεν σημαίνει ότι επειδή έχω ένα έτειο και το παρατήρησα δέκα φορές και μου έβγαλε αυτό το αποτέλεσμα, ότι την ενδέκα του θα το βγάλει. Αυτός ο νόμος, πάνω στον οποίο στηρίζεται όλη η σύγχρονη φαντική φυσική, αυτός ο τρόπος σκέψης περισσότερο, ο οποίος βοήθησε σε ένα τρομερό βαθμό τη σύγχρονη φυσική να εξελιχθεί, ουσιαστικά δικαιώνει το Hume. Δεν μπορείς να αποδείξεις ούτε την επαγωγή ούτε το νόμο του αιτίου αιτιατού. Αν ρώτα για κανείς το Hume, ρε Hume, τα βρήκες όλα αυτά και τότε ας σταματήσουμε. Δηλαδή την ώρα που θα μπει ο φυσικός να μας πει λοιπόν να σας πω στο επόμενο μάθημα, του λες, στάσου ρε φίλε, αφού δεν ισχύει η επαγωγή, τι μου λες για πειράματα που έκανες. Έκανες 4000 πειράματα, μπορεί την επόμενη φορά που θα το κάνεις να μη βγει. Σταμάτα, φύγε. Τι θα πει αφού δεν υπάρχει αιτίο και αιτίο, ας σταματήσουμε να κάνουμε επιστήμη. Γιατί πάμε στο γιατρό, για να μας κάνει μία ατομή στο μάτι και να μας σώσει τον αφιβληστροειδί που έχει το τάδε πρόβλημα. Επειδή έπιασε στην κυρία Λούλα και στην κυρία Γεωργία, το δικό μου το μάτι πως είμαι σίγουρος θα το πιάζει. Άμα ανερέσουμε δηλαδή αυτούς τους νόμους, τους δύο βασικούς, την επαγωγή και το αίτιο και το, τότε ακουμπάμε κάτω τα μολύβια και σταματάει όλη η επιστήμη. Τελείωσε. Μα το έκανα, είμαι χημικός, έκανα πείραμα και βρήκα το μεθάνιο, εκατό φορέλι είναι αναφλέλγεται, πρόσεχε. Τι λες, και τι το υποχρεώνει το μεθάνιο, αύριο, να είναι πόσυμο και πάρα πολύ καλό. Ω, θα το δοκιμάσω, να δούμε. Τότε και ο χημικός σηκώνει τα χέρια, ο γιατρός σηκώνει τα χέρια. Ο Χιούμ τι είπε, συνεχίστε να προβάλετε για λόγους βολής, επειδή βολεύει, συνεχίστε να προβάλετε τον κόσμο όπως τον μάθατε. Αλλά να ξέρετε κατά βάθος ότι δεν ισχύει, ότι περπατάτε πάνω στον αέρα. Πώς είναι τα καρτούν που τρέχει ο Μίκη, τρέχει, τρέχει, τρέχει το κυνηγάνε και κάποια στιγμή έχει βγει έξω και τρέχει πάνω στον αέρα, το συνειδητοποιεί και πέφτει κάτω. Αλλά για ένα αρκετό διάστημα τρέχει ακόμα ο Μίκη. Κάπως έτσι είναι ο άνθρωπος κατά τον Χιούμ. Δεν μπορείς, σου λέει, το μυαλό σου είναι έτσι φτιαγμένο, ώστε δεν μπορείς να καταλάβεις τον κόσμο χωρίς αυτούς τους νόμους της αιτιότητας και τους νόμους της επαγωγής. Εσύ κάνεις ένα πείραμα για τη διαστολή των μετάλλων και λες, όταν θα θερμάνω, επί ένα λεπτό, κάθε μέταλο, μια μεταλλική ράβδο, σε τόση θερμοκρασία, τότε θα έχω τόση διαστολή. Το έκανα μία, το έκανα δύο, το έκανα τρεις. Άρα, νόμος της φύσης. Απάτησε, όχι. Νόμος της φύσης, όσες φορές έγινε στο παρελθόν, δημιουργήθηκε αυτό το πράγμα. Αν θα γίνει στο μέλλον, δεν μπορείς να το βεβαιώσεις. Αν η αιτία γι' αυτό ήταν η θερμοκρασία, μπορεί να είναι εντελώς άλλο το έτη. Και μπορεί το ίδιο έτη να μην λειτουργήσει την επόμενη φορά. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να σας το κάνω αυτό, να το καταλάβετε, ιδιαίτερα όσοι δεν έχετε γνώσης προηγμένης φυσικής, όπως και εγώ βέβαια, μη σας παραστήσω ότι ξέρω φυσική, έχω αντιγράψει και έχω μάθει σαν καλός μαθητάκος από τους φυσικούς, και στο σχολείο ήμουνα κάκιστος μαθητής στη φυσική και δεν τα έπαιρνα. Καλά πέραν που τότε δεν υπήρχε και εκβατική φυσική να μάθουμε. Αλλά θα σας πάω ένα μικρό ταξίδι στο πώς βλέπουν η σύγχρονη φυσική με πολύ απλά λόγια και με πολύ απλά και βασικά πειράματα, τα οποία δεν τα πήρα, δεν είναι δικά μου για να τα αμφισβητήσετε, είναι της φυσικής, της σύγχρονης, ώστε να καταλάβετε ότι ο κόσμος είναι εντελώς άλλος από αυτόν που εμείς έχουμε σχηματίσει σαν ποντικάκια και ο Χιούμι είχε δίκιο, που παρότι δεν μπορούσε να μας το αποδείξει με εξισώσεις, μας είπε παιδιά είστε πολύ μακριά νυχτωμένοι, συνεχίστε, αλλά είστε πολύ μακριά νυχτωμένοι. Και μάλιστα η μεγάλη του αξία είναι στο γεγονός ότι χωρίς να κάνει όλες τις εξισώσεις του Max Planck, του Einstein, του Heisenberg, των άλλων μεγάλων φυσικών, αυτός το σκέφτηκε, το έπιασε χωρίς να κάνει, οι άλλοι πέσανε και λύνανε από το πρωί μέχρι το βράδυ, φυσικοί αγκαλιά με μαθηματικούς και λύνανε τύπους και το απέδειξαν, αλλά εκείνος το έπιασε το 1700 χωρίς τύπο και του ανοίγουμε δύο τρύπες. Αυτό εδώ είναι hardbore. Έτσι, του έχουμε ανοίξει δύο τρύπες όμως, δύο μικρές τρυπούλες και βάζουμε μία φωτεινή πηγή εδώ πέρα. Εσείς πιστεύετε ότι αφού η φωτεινή πηγή είναι εδώ πέρα θα πρέπει το φως να περάσει έτσι ευθύγραμμος και όταν απλώσω μία οθόνη εδώ, να μου δώσει εδώ ένα φωτεινό σημείο. Θα πρέπει επίσης αφού έχω ανοίξει και μία άλλη τρύπα να μου δώσει και εδώ ένα φωτεινό σημείο. Θέλετε να μάθετε τι συμβαίνει όταν κάνουμε αυτό το πείραμα? Εκτός από αυτά τα δύο φωτεινά σημεία εμφανίζεται εδώ ένα ακόμα πιο φωτεινό σημείο. Απόδειξη ότι το φως διαδίδεται και ευθύγραμμος και κατόπιν. Διαδίδεται κυματοειδός και όταν φτάσουν αυτά τα κύματα τα δύο και ενωθούν σχηματίζεται εντονότερο φως εκεί που δεν υπάρχει τίποτα εδώ πέρα. Και δεν μπορούν να πουν με βεβαιότητα οι φυσικοί πότε είναι σωματιδιακοί και πότε είναι κυματοειδείς. Έλα μούντεν! Πάβει λοιπόν όταν παρατηρούμε τέτοια πράγματα όταν χτυπάμε τα μούτρα μας, όχι εμείς ευτυχώς, η φυσική. Σε τέτοιου είδους πειράματα αρχίζουν να σκέφτονται κάπου κάναμε λάθος με τον Νεύτωνα. Φίλε Νεύτωνα, μάλλον κάπου δεν μας τα εξήγησες καλά. Έτιο και αιτιατό. Πολύ απλό πείραμα, δεν θα σας πω κάποιο δύσκολο πείραμα. Λέμε λοιπόν ότι πάντοτε άμα έχω ένα αίτιο θα έχω και ένα αποτέλεσμα. Και μάλιστα άμα το έχω μελετήσει και ξέρω τι κάνω, μια χαρά απάντηση. Έχω έναν κουβά με νερό, σας τον δείχνω από πάνω και βάζω εδώ πέρα μερικά φελιζόλ και επιπλέον κομματάκια φελιζόλ. Εάν κουνάω το δάχτυλό μου εδώ, βάλω το δάχτυλό μου και κουνάω την επιφάνεια του νερού θα αρχίσουν να σχηματίζονται κύματα και σε λίγο θα αρχίσουν να χοροπηδάνε τα φελιζόλ. Λογικό, κουνάς το νερό, κουνιούνται τα φελιζολάκια. Δημιουργείς έναν κυματισμό, δημιουργείται. Έτιο και αιτιατό. Πάμε παρακάτω. Ας υποθέσουμε ότι κουνάω σε δύο σημεία. Βάζω τα δάχτυλά μου έτσι και κουνάω σε δύο σημεία το νερό. Ξέρετε τι θα συμβεί. Δεν θα κουνιούνται όλα τα φελιζολάκια. Κάποια φελιζολάκια θα παραμείνουν απολύτως ακίνητα. Έλα μου ναι. Γιατί. Να το είχα το αίτιο. Τι σε πειράζει. Μου είπες όταν κουνάς το νερό θα κουνιούνται τα φελιζόλ. Κουνάω σε δύο σημεία και δεν. Τρίτον. Πέτατον. Πέμπτον. Παραδείγματα που λέει η σύγχρονη φυσική. Όσο περισσότερο προσπαθείς να βρεις τη θέση ενός σώματος, τόσο λιγότερο επιτυγχάνεις να βρεις την ταχύτητά του. Όσο περισσότερο προσπαθείς να προσδιορίσεις την ταχύτητά του, τόσο περισσότερο χάνεις τη θέση. Μα τι θα πει χάνεις τη θέση του. Χάνεις τη θέση. Ενώ εμείς νομίζουμε ότι αφού θα κάνει φάγκια αυτή τη ταχύτητα, θα φτάσεις σε αυτή τη θέση σε εκείνη την ώρα. Σου λέει όσο περισσότερο προσπαθείς να προσδιορίσεις τη θέση, σου διαφεύγει η ταχύτητα. Πράγματα τα οποία με την κλασική μας αντίληψη της φυσικής, της γνώσης του κόσμου, δεν στέκουν. Εμείς θεωρούμε ότι ο χώρος και ο χρόνος είναι σταθερά και συγκεκριμένα. Και μάλιστα, ότι είναι αυτά. Δεν υπάρχει άλλο πράγμα. Κάνω ένα μικρό διάλειμμα, πρωτού συνεχίσω στην απόλυτη τρέλα, για να σας φέρω άλλον έναν τρελό φιλόσοφ. Αυτός είπε πράγματα ακόμα πιο παλαβά από τον Χιούν. Τον ξεπέρασε σε παλαγομάρα. Ήταν ένας Ιρλανδός ιεροκύρικας και λεγόταν Μπέρκλι. George Berkeley. Φυσικά προς τιμήν του είναι ονομασμένο το πανεπστήμιο Μπέρκλι στην Αμερική. Ένα από τα χορυφαία πανεπστήμια του κόσμου. Τι είπε αυτός ο άνθρωπος? Είπε το εξής απλό. Όλος ο κόσμος δεν υπάρχει. Τίποτα δεν υπάρχει. Όλος ο κόσμος που βλέπετε και αντιλαμβάνεστε είναι μόνο παραστάσεις μέσα στο μυαλό σας. Θα σας το φέρουμε με ένα πάρα πολύ απλό τρόπο. Το ψυγείο ξέρουμε ότι μόλις ανοίξουμε, ανάβει το φωτάκι, και μόλις κλείσουμε την πόρτα κλείνει το φωτάκι. Πώς ξέρουμε τι υπάρχει μέσα στο ψυγείο όταν είναι κλειστεί η πόρτα, αν το φωτάκι είναι κλειστό ή ανοιχτό. Υπάρχει κάτι μέσα. Εμείς έχουμε μία παράσταση ότι μέσα έχει γιαούρτια, τυριά, το φτεσινό μας φαγητό, μόλις το ανοίξουμε. Φανταστείτε ότι ο Μπερκλέι λέει, δεν υπάρχει. Υπάρχουν μόνο εικόνες μέσα στο μυαλό σας. Τίποτε άλλο. Και η θεωρία του ονομάζεται αηλίδια. Δηλαδή, από το άλθατο σπερητικό και την ήλι. Δεν υπάρχει ήλι. Λέει μάλιστον Μπερκλέι, που έχετε δει η ήλι. Μου λέτε αυτό είναι από ήλι. Έχει δει, σας έχει δείξει ποτέ κάνα σακί με ήλι. Ένα ήλι, παρακαλώ, που την είδατε εσείς και ξέρετε και μου λέτε, είναι ήλι κύριε Αποστολή. Τίποτα λέει Μπερκλέι. Αυτό είναι εικόνα ενός πράγματος. Παίζοντας με αυτή τη σκέψη, προσέξτε, μένοντας πιστή, αλλά παίζοντας μαζί της, θα μπορούσα να ρωτήσω καθέναν από εσάς. Αν έπαιρνα ένα τσεκούρι και άνοιγα το κεφάλι του κακόμερου του Λεωνίδα, είναι σίγουρος ο Λεωνίδας ότι εμείς θα μείνουμε εδώ πέρα μετά και θα συζητάμε ή θα φωνάξουμε το εκατό. Πώς μπορεί να ξέρει ότι όταν θα κλείσει τα μάτια του, εμείς θα συνεχίσουμε αφού αυτός δεν θα μας καταγράφει. Μα ελάτε, παίζετε τώρα. Μπορεί, απαντάει ο Μπερκλέι, να είμαστε όλοι μόνο μία εικόνα παράσταση μέσα στο μυαλό του και άλλη μία παράσταση να είστε εσείς. Αυτό που φαίνεται εντελώς τρελό σαν σκέψη, ότι δηλαδή δεν υπάρχει καμία υλική υπόσταση αυτού του κόσμου, όλα είναι μόνο παραστάσεις, γαργαλήματα, δηλαδή κάτι... Έχω κλείσει τα μάτια μου τώρα, δεν το βλέπω, ναι, το πιάσα όμως. Δεν υπάρχει τίποτα, είναι απλώς ένα γαργάλιμα στο χέρι μου. Μην μου λες ότι υπάρχει κάτι εκεί. Δεν υπάρχει καμία υλική, είναι μόνο οι αισθήσεις μας που κάτι τις ερεθίζει. Ο Μπέρκλι το πάει αυτό μέχρι το τέρμα. Σκοπός του όμως είναι να αποδείξει πώς είμαστε λεμένοι με αυτή την ύλη, πώς θεωρούμε δεδομένο ότι αυτό που πιάνουν οι αισθήσεις μας υπάρχει πράγματι. Δεν υπάρχει απόδειξη ότι υπάρχει αυτή η ύλη εδώ πέρα. Υπάρχει απόδειξη μόνο για μένα ότι κάτι χτύπησε τα αισθητήρια μου όργανα, το βλέπω πορτοκαλί, χώρια που ξέρουμε, ή λίγο πιο υποψιασμένοι, δεν υπάρχουν χρώματα. Τόσο μακριά είμαστε, το βλέπω πορτοκαλί και δεν είναι καθόλου πορτοκαλί. Και επίσης ότι έχει στερεά ύλη. Και να μη σας πάω λίγο παραπέρα για να αρχίσετε και εσείς να σκέφτεστε σαν τον Μπέρκλι, η Σύμφωνη Ψτήμη λέει ότι οσοδήποτε κι αν πιέσω το χέρι μου πάνω το δάχτυλό μου πάνω σε αυτό εδώ το θερμός, θα υπάρχουν κάποια νανοχιλιοστά ανάμεσα στον πιεσμένο δίκτη μου και στο υλικό του πλαστικού μου. Οσοδήποτε κι αν σφίξω τα δύο μου δάχτυλα πάντα υπάρχουν κάποια νανοχιλιοστά. Άρα δηλαδή όταν λέω σφίγγω εννοώ αυτό. Και όταν λέω σηκώνω το τραπέζι εννοώ το κρατάω έτσι και το σηκώνω. Και επίσης τα κύταρά μας δεν κολλάνε το ένα με το άλλο, δεν είναι συμπαγή, ανάμεσα έχουν κάποιο κενό, ελάχιστο αλλά κενό. Άρα λογικά κινούμε σαν ένα σύννεφο, σαν το σύννεφο που βάζουν οι γυναίκες από λάκ, περίπου είμαι ένα σύννεφο από λάκ που κινούμε. Αρκετά πυκνό για τα μάτια σας, αυτό δεν λέει τίποτα. Φανταστείτε με ο σύννεφο. Αυτή η περίεργη, τρομερή θεωρία, η οποία λέει ότι όλοι μας είμαστε μόνον αηλία, δεν υπάρχει ηλία, μόνο παραστάσεις, ακραία ιδεαλιστική θεωρία, μόνο παραστάσεις σε μυαλά, τίποτα άλλο. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι επιβεβαιώνεται από τη σύγχρονη φυσική. Λυπάμαι, αλλά ναι. Παρακολουθούσα μια διάλεξη για πολλοί βλάκες από έναν λαμπρό καθηγητή που είχε ευτυχώς τη δυνατότητα να τα εκλαϊκεύει. Ήταν ο κ. Χατζόπουλος, είναι στο Σέρν και διδάσκει στην Ελβετία και ήρθε να μας κάνει μια διάλεξη ευτυχώς για μαθητές και όχι για φυσικούς. Και είπε κάποια πράγματα τα οποία τα γνώριζα, απλώς τα είπε με πολύ πιο ωραίο τρόπο από τα οποία τα γνώριζα. Έχετε ακούσει ποτέ για τη σκοτεινή ύλη και τη σκοτεινή ενέργεια? Η ύλη που λέμε ότι είμαστε εμείς, εμείς, εμείς, όλοι ο κόσμος μας, το σύμπαν μας, είναι λιγότερο ή περίπου το τρία της εκατό της ύλης του σύμπαντος. Τρία maximum μπορεί να φτάσει και το τέσσερα. Από κει και πέρα υπάρχει ένα εβδομηνταπέντε περίπου της εκατό σκοτεινή ύλη. Σκοτεινή ενέργεια. Και ένα περίπου 23% ή 22% σκοτεινή ύλη. Εδώ έχουμε ενέργεια και εδώ η ύλη. Δηλαδή τι είναι αυτά τα πράγματα. Έχουμε καταλάβει ότι η ύλη εμείς, κάθε ύλη έχει από πίσω της μία αντι ύλη. Την πολεμπάει, να σας το πω έτσι πολύ χονδρικά, μια αντι ύλη. Και την ονομάσαμε σκοτεινή. Το δικό μας σύμπαν περιέχει τρία με τέσσερα της εκατό ύλη που την καταλαβαίνουμε και εβδομηνταπέντε της εκατό μιας... Έχει και φυσικά ενέργεια. Υπάρχει εβδομηνταπέντε της εκατό μια σκοτεινή ενέργεια που δεν ξέρουμε πώς διάολο λειτουργεί. Απλώς την έχουμε εντοπίσει βάσει του ότι μας λείπει εδώ. Άρα κάτι λείπει. Άρα αυτό είναι ενέργεια. Και ένα 22%, 23% π.τ. τ.ο. θέλετε, σκοτεινή ύλη, της οποίας ακόμα έχουμε καταλάβει την ύπαρξη, αλλά δεν έχουμε καταλάβει ούτε πώς λειτουργεί ούτε τι είναι. Άρα εμείς με τα φτωχά μας τα ματάκια, τα αφτάκια και τη γλωσίτσα, πιάσαμε το 3% με τα τρομερά μας τηλεσκόπια, συζητάμε για αστέρες, για γαλαξίες, για σύμπαντα, που δεν ξέρω αν είναι σωστή η λέξη, και όλο αυτό που μπορούμε να αντιληφθούμε ως συμπαγή ύλη, και μου λέτε είναι ύλη αυτό κύριε Αχοστολίδη, μην το ψάχνετε, είναι το 3%. Το υπόλοιπο που μας διαφεύγει και μόνο μέσω φυσικών και μαθηματικών υπολογισμών το έχουν βρει ότι υπάρχει. Κατόπιν ο ίδιος άνθρωπος μας ανέλησε ότι ανατετραγωνικό εκατοστό και αναδευτερόλεφτα μας διαπαιρνούν σωματίδια. Μας εξήγησε ότι περάσαμε πλέον, σπάσαμε το ηλεκτρόνιο, φτάσαμε σε μικρότερα σωματίδια, ενώ ο Δημοκριτός είπε παιδιά το άτομο. Στην αρχή καταλάβαμε ότι το άτομο έχει ηλεκτρόνιο, πρωτόνιο και λοιπά. Μετά πυρήνα σπάσαμε αυτά τα κομματάκια και τώρα έχουμε φτάσει και ανακαλύπτουμε σωματίδια τα οποία είναι πλέον τόσο μικρά και τόσο αδειόρατα, αλλά αποδείξημα ώστε έχουν βρει γκλουόνι, έχουν βρει νετρίνα, έχουν βρει τί στο διάβολο άλλο, ώστε από ένα τετραγωνικό εκατοστό, αυτό περίπου, ένα σεκόντ πάνω μέσα μας από τη δική μας νήλη, περνάνε 70 δισεκατομμύρια νετρίνα. Δηλαδή αυτή τη στιγμή εμένα που με βλέπετε με διαπαιρνούν σε κάθε τετραγωνικό του σώματός μου 70 δισεκατομμύρια πολύ μικρά σκουλικάκια φανταστείτε το. Και εσείς νομίζετε ότι εγώ είμαι συμπαγιστής. Εγώ ακτινοβολώ αυτή τη στιγμή, καλά, γενικά ακτινοβολώ, ακτινοβολώ. Αλλά εσείς με καταλαβαίνετε μονάχα με το 30% μου. Σαν να βλέπουμε το αυτί μόνο ενός δεινόσαυρου και να λέμε δεινόσαυρο, καλά δεν το βλέπεις το από κάτω. Όχι, νομίζαμε ότι αυτό είναι. Και μάλιστα νομίζαμε ότι είναι συμπαγιές. Ενώ στην πραγματικότητα αυτό διαπερνάται από παντού. Επομένως, έρχομαι να ξαναγυρίσω πίσω τώρα στον κακομείρι τον Μπέρκλι, που τον λέγανε τρελό και που έχουν βάλει το όνομά τους σε ένα πανεπιστήμιο, δεν είναι τυχαίο και σε τι πανεπιστήμιο. Μήπως εκείνος είχε λίκιο. Παιδιά, η ύλη που μου λέτε αυτό είναι από ύλη και δεν κουνιέται. Δεν βλέπετε. Είναι μόνον ό,τι καταλαβαίνετε. Μόνο παράσταση μέσα στο μυαλό. Μα δεν υπάρχει ύλη. Τι δεν υπάρχει ρε. Αγνοούμε για το 95% του σύμπαντος, το βρήκαμε με υπολογισμούς μαθηματικοφυσικούς, αλλά ακόμα δεν έχουμε καταφέρει να το πιάσουμε. Αυτό δεν είναι στα χέρια μας. Και μας το λένε φίλε, είναι σκοτεινή ύλη, σκοτεινή ενέργεια. Μπράβο, ωραία. Το βαφτίσαμε χει. Θα μπορούσαμε να το βαφτίσουμε χλόη. Αλλά δεν μπορούμε να το καταλάβουμε. Μήπως λοιπόν αυτοί οι δύο μεγάλοι σκεπτικιστές, και ο Μπερκλεϊ και ο Χιουμ, είχαν καλύτερα καταλάβει την κυβαντική φυσική πρωτού η κυβαντική φυσική εμφανιστεί. Και γι' αυτό αξίζει τρομερά η δικιά τους η προσπάθεια, η τιτάνια προσπάθεια του πνεύματος να συλλάβει τον κόσμο, χωρίς να κάτσει να κάνει όλη αυτή την κολλοσία προσπάθεια που έκανε η ψθυμη 300 χρόνια για να φτάσουμε σήμερα εμείς να λέμε ναι, ξέρω και από κωτική φυσική. Και φυσικά θα προχωρήσει και παραπέρα. Αλλά αυτοί το κατάλαβαν, η μοφή του κόσμου είναι πιθανόν εντελώς διαφορετική από αυτή που εμείς συναμβάνουμε. Για μας συγκεκριμένα μεγέθη όπως ο χώρος και ο χρόνος είναι σταθερά. Συγκεκριμένοι νόμοι όπως αίτιο και αποτέλεσμα είναι αυταπόδεικτοι. Συγκεκριμένος τρόπος σκέψης όπως είναι η επαγωγή είναι αυταπόδεικτοι, καθόλου αυταπόδεικτοι όλα αυτά. Το τελευταίο από όσα θυμάμαι γιατί είναι πάρα πολλά και προσπαθώ να συμπιέσω πράγματα τα οποία ας πούμε χρειαζόμασταν 10 ώρες να τα βάλω μέσα σε μία. Με βάση πάλι την κυβαντική φυσική πετάω ένα μπαλάκι στον τοίχο. Μία, δύο, τρεις, πέντε, δέκα, κάποτε η φυσική βεβαιώνουν το μπαλάκι κάποια στιγμή στα εκατομμύρια φορές που θα το ρίξω αν έχω την υπομονή θα περάσει από την άλλη μεριά του τοίχου. Αυτό δεν μπορεί να το καταλάβετε. Αλλά η απάντηση των φυσικών δεν επιδέχεται άρνηση εγώ δεν το πιστεύω. Είναι σαν να λες όχι εγώ δεν θα κάνω εγχείρηση θα προχωρήσω έτσι απλά θα πλήγω παρακάτω θα πέσει παιδί μου πρέπει να κάνεις μια εγχείρηση στο μάχο. Η φυσική λοιπόν λένε ότι όταν το ρίχνεις άπειρες φορές κάποια στιγμή το μπαλάκι θα περάσει από την άλλη μεριά του τοίχου. Πώς και γιατί παρακαλώ ρωτήστε τους φυσικούς. Τελευταίο θέμα το θέμα της σύραγγος. Φτιάχνουν μία σύραγγα πάρα πολύ βαθιά στην οποίαν αφήνουν μέσα ηλεκτρόνια. Τα οποία ηλεκτρόνια χτυπιούνται βάσει της ενέργειας που έχουν μέσα στο σωλήνα δεν μπορούν όμως να βγουν. Κάποια στιγμή απροσδιόριστη κάποια ηλεκτρόνια απροσδιόριστο πια δεν ξέρουμε αν είναι το ηλεκτρόνιο μπάμπις ή το ηλεκτρόνιο θόδωρος βγαίνουν έξω το σωλήνα. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε γιατί βγαίνουν αυτά, ποια ιδιότητα είναι και πότε θα βγουν, μετά από πόσες προσπάθειες που χτυπιούνται εκεί μέσα. Δεν υπάρχει απάντηση. Μελετάνε. Το άλλο, ότι απελευθερώνουν ένα ηλεκτρόνιο σε ένα σημείο στο σελ και ταυτόχρονος φεύγουν κομμάτια του και προς τη μία και προς την άλλη πλευρά και βρίσκεται και στις δύο πλευρές συγχρόνως και δεξιά στο απέραντο τούνελ και αριστερά. Σαν να μπορεί να πηγαίνει έτσι. Σαν να μου πείτε έλα εδώ θα πας δεξιά ή αριστερά και να σας πω θα πάω και στις δυο μεριές και να με δείτε να φαρδένω και να πηγαίνω προς τις δυο μεριές. Η εύκολη λύση είναι να μου απαντήσετε κύριε Ποστολίδη αυτά συμβαίνουν στο μικρό κόσμο όχι στο δικό μας κόσμο με τα χαράς. Αλλά οι δύο κόσμοι είναι χωριστή είναι ασανσέρ και κάτω συμβαίνουν τρελά πράγματα στη δισκοτέκ και πάνω είναι η σοβαρή κυρία. Μήπως ο κόσμος αυτός δεν ερμηνεύεται μόνο σήμαντα όπως προσπαθήσαμε να τον ερμηνεύσουμε. Μήπως όλη μας η γνωσιολογία τώρα βλέπετε ότι είχε ένα νόημα να κάτσουμε να σκεφτούμε όλα αυτά πως γνωρίζει ο άνθρωπος οι αισθήσεις. Είναι το μυαλό μας ικανό φαίνεται ότι το μυαλό μας λοιπόν είναι πολύ πιο ικανό από τις αισθήσεις και μέχρι τώρα παραπλανάται από τις αισθήσεις. Η σύγχρονη φυσική φτάνει σε συμμεράσματα που οι αισθήσεις μόνο μας σκότιζαν δεν μπορούσαμε να τα πιάσουμε καθόλου. Άλλοι άλλο θέμα, εμείς πιστεύουμε ότι υπάρχουν ορισμένες ικαχύτητες δεν είναι σχετικές και έρχεται η εξής το εξής πάλι πείραμα να μας αποδείξει ότι όχι δεν ισχύει όπως τα βλέπαμε τα πράγματα. Έχουμε ένα δρόμο εδώ ανάβει στα 100 χιλιόμετρα μακριά ένας φάρος είναι ένας φάρος και ανάβει ένα δυνατό φως έχω ένα τρένο. Γιαπονέζικο από εκείνα που πηγαίνουν με 600 χιλιόμετρα την ώρα και έχω δίπλα και ένα ποδηλάτι ένα μπάρμα που πηγαίνει με 5 χιλιόμετρα την ώρα ο μπάρμας του ποδηλατώτου. Ανάβει το φως ποιος θα το δει πρώτος θα μου λέγατε αφού αυτός εδώ κινείται με 600 χιλιόμετρα ακόμα την ώρα το δεκατοδέκατο του δευτερολέπτου που θα φύγει το φως από εδώ βεβαίως θα το δει πρώτα ο οδηγός του τρένου. Απάντηση θα το δουν και οι δύο το ίδιο. Μα πως όταν πλησιάζουμε στην ταχύτητα του φωτός όλες οι άλλες ταχύτητες δεν μετράνε. Δεν μετράνε αυτός πηγαίνει με 5, με 50, με 150, με 1600 χιλιόμετρα και ένα μαχητικό αεροπλάνο επομένως αν είχαμε να το και είχαμε τον πιλότο θα δουν το σήμα την ίδια ώρα δεν μετράνε τα 1600 χιλιόμετρα μπροστά στα 300.000 χιλιόμετρα ανασεκών. Όλες οι άλλες ταχύτητες είναι σχετικές. Μα δεν μπορώ να το καταλάβω τι να κάνω. Πρέπει να πάρουμε όλοι εντατικά μαθήματα κρατικής φυσικής και νεότερης φυσικής αυτό είναι το μόνο που έχω να σας πω. Αλλά επειδή δεν τα προλαβαίνω σε αυτή τη ζωή θα ξαναγυρίσω στους αγαπημένους μου στον κύριο Χιούμ στον κύριο Μπέρκλι και θα τους πω το εξής. Χιούμ είχες δίκιο. Οι νόμοι με τους οποίους προχωρήσαμε 1500, 1800, 3000 χρόνια δεν ίσχυαν. Ήταν νόμοι του ανθρώπου και όχι νόμοι της φύσης. Το τι θα γίνει αύριο δεν μπορεί να το προδικάσει κανένας. Απολύτως κανένας. Το μπαλάκι κάποια στιγμή θα περάσει στον τείχο. Αφήστε τον ήλιο που σίγουρα δεν είμαστε βέβαιοι ότι αύριο θα ανατείνει. Η βαρύτητα που σας έφερα εδώ και σας έλεγα. Πολύ απλά σου λένε οι φυσικοί. Το τι έγινε μέχρι τώρα δεν μπορεί να προδικάσει το τι θα γίνει αύριο. Λογικά όσο το περιμένουμε μάλλον θα ξαναπέσει το στυλό. Αλλά τίποτα δεν το υποχρεώνει να πέσει. Και σίγουρα θα υπάρχουν πιθανότητες κάποιες ο οποίες δεν θα πέσει. Αυτό είναι μια εντελώς διαφορετική όμως σκέψη από εκείνου που εμείς είχαμε μάθει. Όσον αφορά του Μπέρκλεη την τρέλα, η τρέλα αυτή μας πάει πολύ μακριά. Δηλαδή μας πάει στο ότι ουσιαστικά ο κόσμος όλος είναι μόνο μια παράσταση μέσα στο μυαλό μας. Δεν υπάρχει κόσμος. Άιθο μας αποδεικνύει ότι πράγματι είναι άλλο πράγμα ο κόσμος αυτό που βλέπουμε. Φανταστείτε λοιπόν μια μέδουσα να μας περιέγραφε το κόσμο και να μας έλεγε, ναι ο κόσμος είναι κάτι ωραίο που εγώ τσουλάω μέσα του, γλυκά γλυκά ανεβαίνω και κατεβαίνω, τρώω κιόλας μέσα από αυτό που κυλάω και περνάω πολύ καλά και ταξιδεύω μόνη μου με τα ρεύματα. Αυτό είναι ο κόσμος. Μη ξέρουμε ότι είναι μέσα στη θάλασσα σε συγκεκριμένες θερμοκρασίες, πεθαίνει αυτό, ανεβαίνει, κατεβαίνει. Έχουμε μια εντελώς διαφορετική εικόνα και σίγουρα ο κόσμος δεν είναι ο κόσμος της μέδουσας. Γιατί είναι ο κόσμος των ανθρώπων, επειδή μόνο εμείς είμαστε οι έξυπνοι και τα τυπώσαμε σε βιβλία και διαβάζουμε ο ένας τον άλλον και λέμε ρε το γράψε ρε ο άλλος, το γράψε και το γράψε ο άλλος και άρα θα ισχύει ναι το είχε παρατηρήσει και ο Νεύτωνας. Αλλά μια μέδουσα ήταν και ο Νεύτωνας. Όλα αυτά για να σας δείξω ότι έχει σημασία τρομακτική για την αντίληψή μας για το να γίνουμε σοβαροί και σωστοί επιστήμονες αύριο, θετικοί επιστήμονες από αυτούς που γνωρίζουν, πιάνουν τα χέρια τους και γνωρίζουν τον κόσμο, όχι από εμάς τους θεωρητικούς που απλώς τα κοιτάμε, να διευρύνουμε την οπτική μας στο χώρο του πως γνωρίζει ο άνθρωπος. Μπορεί να γνωρίσει, μήπως δεν μπορεί να γνωρίσει καθόλου και και και και. Πάμε τώρα να δούμε και με αυτό θα κλείσω για να μπορέσουμε και να συζητήσουμε λίγο πως σκέφτηκε τα πράγματα ένας πολύ συστηματικός Γερμανός φιλόσοφος. Τι άλλο περιμένατε, οι άλλοι που σας είπα ήταν ένας Ιρλανδός, ο άλλος Σκοτσέζος. Ένας συστηματικός Γερμανός, ο βασιλιάς του συστήματος, ο Ιμάνουελ Κάντ. Ο Ιμάνουελ Κάντ σκέφτηκε το εξής, είπε αφήστε τα αστεία για το πως γνωρίζει ο άνθρωπος. Γνωρίζει και με τους δύο τρόπους. Και αυτός όμως ανεκάλυψε κάποια πράγματα που και για τη σημερινή απόλυτα πλέον εξερευνημένη, ας το έχουμε απόλυτα, ελάχιστον θα το ξαναδιορθώνω, εξερευνημένη φύση των φυσικών. Είχε δίκιο να το γνωρίζει. Πάμε να δούμε το σύστημα, συγνώμη. Ο Κάντ λέει του εξής, γιατί τσακώνεστε αν θα είναι από την εμπειρία η γνώση μας, που την εμπιστεύεστε, ή από τον ορθό λόγο. Θα είναι και απ' τα δύο. Το δικό μου το σύστημα θα συνδυάσει και τα δύο. Ούτε μόνο πλάτωνας, μόνο ιδέες, ούτε μόνο Αριστοτέλης πρώτα βλέπω, ακούω, μυρίζω και μετά αρχίζω και πηγαίνω. Και τα δύο. Τι λέει λοιπόν. Καταρχάς τα όντα τα ίδια δεν μπορούμε να τα συλλάβουμε. Δεν τα καταλαβαίνουμε. Οι αφέλειες του John Locke, που ήταν ο βασιλιάς των εμπειριστών, ότι βλέπω έναν ελέφαντα και αυτά που βλέπω είναι ιδιότητες του ελέφαντα. Κάποιες από αυτές είναι βασικές, το μέγεθος και το σχήμα, κάποιες είναι δευτερεύουσες, το χρώμα ή οτιδήποτε άλλο. Τέτοιες αφέλειες έλεγε ο John Locke. Περσότεροι από εμάς τέτοιες αφέλειες πιστεύουμε και τώρα. Η ερώτηση είναι, όταν λέτε, κάνω μια απαραίτηση, όταν λέτε, θέλω έναν ελέφαντα, τι χρώμα έχει, γκρίζο. Τι φωνή έχει, κάνει ένα μια σαν καραμούζα. Τι δέρμα έχει, χοντρό. Έχει και τρίχες, ναι, έχει και τρίχες. Έχει προβοσκίδα, ναι, τα ξέρω όλα αυτά. Ωραία, τα ξέρει. Πόσο βάρος έχει, ερώτηση. Ποιος θα μου πει, πόσα πεκερελεκτέμπει ο ελέφαντας. Και γιατί πιστεύετε ότι είναι σημαντικότερο το χρώμα του, ή το σχήμα του, από την ενέργεια την οποία εκπέμπει. Από το μαγνητισμό που εκπέμπει. Μπορεί ο ένας ελέφαντας να λέει στον άλλον, ανέβασε λίγο το μαγνητισμό σου, σε βλέπω λίγο πεσμένο σήμερα. Και εμείς να βλέπουμε έναν γκρίζο ελέφαντα. Ρώτησα έναν φίλο, πάλι φυσικό, του λέω, είναι σωστό που έχω το φορητό τηλέφωνο, δίπλα στο κρεβάτι. Γιατί φοβάμαι η μάνα μου, ξέρω εγώ, εντάξει, μην χρειαστεί κάποια νύχτα και έχω πάντα το φορητό τηλέφωνο. Λέω, δεν εκπέμπει αυτό μία ραδιενέργεια, μία τιμή μπορεί να είναι σωστό. Και μου απαντάει, ξέρεις κάτι, πιο γρήγορα μου λέει και πιο πολύ ραδιενέργεια, πιο γρήγορα θα σε σκοτώσει η γυναίκα σου, που κοιμά σε 25 χρόνια δίπλα της στο κρεβάτι, διότι κάθε ζωντανό σώμα εκπέμπει πολύ μικρό ποσό. Έτσι. Έχει εκπομπές ενέργειας. Αυτή μου λέει, εκπέμπει περισσότερο από την εκπέμπει του τηλέφωνος. Ο γούνος εγώ σαν το φορητό τηλέφωνο. Δηλαδή, ποιος σας έχει πει ότι το βασικό ιδίωμα της γυναίκας μου είναι ότι είναι 1,73, ψηλή, ξανθιά. Πιθανόν το βασικό της συστατικό να είναι ότι εκπέμπει τόση ραδιενέργεια. Ή έχει περισσότερα νετρίνα, γι' αυτό μου αρέσει. Είναι πιο διάτρητη από νετρίνα, πρέπει να είναι πιο εύκολα ανάμεσά της. Αυτό να είναι η βάση της ψηλής της. Και εγώ βλέπω μονοχρώμα, μαλλί, λευκό δέρμα και ό,τι άλλο. Ποιος σας το πέρε, Λοκ. John Locke μας έλεγε ότι βρήκες και ποιες είναι οι κύριες και οι δευτερεύουσες ιδιότητες. Μπροστά λοιπόν σε αυτή την αφελή θεωρία λέει ο Κάντο εξής. Τα ίδια τα όντα δεν μπορούμε να τα γνωρίσουμε, ξεκάστε το. Πολύ σωστός. Εμείς μόνον εντυπώσεις από τα όντα. Εντυπώσεις. Βλέπεις γρίζο, βλέπεις βαρύ, βλέπεις χοντρό, βλέπεις οτιδήποτε άλλο. Αυτές οι εντυπώσεις όλες λέει για να μπορέσουν να φτάσουν στον κουβάτο μεγάλο το γνωστικό. Να ένας μεγάλος κουβάς που λέγεται Διάνοια. Αυτός βάζει δικούς του όρους. Διάνοια πρέπει να περάσει πρώτα από ένα φίλτρο. Αυτό το φίλτρο το λέει Εποπτεία. Δική του ορολογία, έτσι. Και αυτό το φίλτρο λέει έχει συγκεκριμένες τρυπούλες οι οποίες είναι τριών ειδών. Η μία είναι ο χώρος, η άλλη είναι ο χρόνος και η τρίτη είναι το αίτιο αιτιατό. Δηλαδή όπως οι μανούλες σας και οι γιαγιάδες σας έχουν μια σύτα και άλλοι σύτα έχουν για την άχνη ζάχαρη. Άλλοι έχουν για τις φακές να γλιτώσουν από τα πετραδάκια μέσα. Έτσι λέει, υπάρχει μία σύτα, λέει ο Κάντ, η οποία ό,τι εντύπωση περάσει μέσα, περνάει από το κανάλι του χώρου, από το κανάλι του χρόνου, προσλαμβάνει χρώμα χρόνου, προσλαμβάνει χρώμα χώρου και προσλαμβάνει χρώμα αίτιο αιτιατό. Παραδείγματος χάρη, σας λέω τη λέξη γάτα. Πέφτει μία εντύπωση γάτας και αμέσως με ρωτάτε, πού την είδες την γάτα, κάτω στο δρόμο, χώρος. Πότε την είδες την γάτα, σήμερα, αύριο θα τη δεις, πάντα, αιωνίως, όχι, την είδα χτέστη γάτα, χρόνος. Αίτιο αιτιατό, ποιο ήταν το αίτιο, πώς κινήθηκε αιτιακά το κάθε πράγμα. Χωρίς αυτές τις τρεις προϋποθέσεις, λέει ο Κάντ, δεν μπορούμε να συλλάβουμε τίποτα. Δεν μπορούμε να συλλάβουμε κάτι εκτός χώρου, σκεφτείτε κάτι εκτός χώρου, δεν γίνεται, κάτι εκτός χρόνου. Μόνο το Θεό μπορείτε να μου πείτε, ο Θεός είναι εκτός χρόνου, ή εκτός αιτίου αιτιατού, όλα έχουν ένα αίτιο. Άρα τι σου λέει ο Κάντ, αυτά τα τρία δεν είναι όντα, δεν υπάρχουν, είναι μονάχα φακή, γυαλιά, με τα οποία βλέπουμε τον κόσμο. Τώρα έβαλα γυαλί και βλέπω κοντά. Μετά θα βάλω ένα άλλο γυαλί για να βλέπω εσάς μακριά. Και μετά θα βάλω ένα τρίτο γυαλί για να βλέπω τα αίτια και τα ιδιατά. Τις μανούλες που σας γένισαν και τα παιδάκια τα οποία θα κάνετε εσείς. Χωρίς αυτά τα τρία γυαλιά, λέει ο Κάντ, ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντιληφθεί τα όντα και τις εντυπώσεις. Άρα μη μου λέτε ότι τον χρόνο τον μαθαίνετε, ούτε τον μάθατε ποτέ, ούτε θα τον διδάξετε σε κανέναν. Ο χρόνος είναι γυαλιά που φοράμε από τη γέννησή μας. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην ξέρει το χώρο και το χρόνο. Τελείωσε. Τα φοράς και με αυτά βλέπεις και διαβάζω. Α, ναι βέβαια, τώρα τα φαίνονται καθαρά. Μόλις μου τα βγάλεις δεν μπορώ να καταλάβω τίποτα. Πάρα κάτω, λέει ο Κάντ, εδώ μέσα σταλλάζουν οι εντυπώσεις σαν απόσταγμα. Φανταστείτε το αυτό εδώ σαν μια σταγόνα, η οποία όμως πια είναι χωροχρονισμένη σταγόνα. Είναι γάτα που και πότε και πώς. Και εδώ δημιουργείται ένας χυλός, μια σούπα. Μέσα σε αυτή τη σούπα υπάρχει κοτόπουλο, καροτάκια, κρεμμύδια, έτσι, όλα τα πράγματα. Όμως εμείς για να καταλάβουμε τι σούπα είναι αυτή, πρέπει να πάρουμε την τρυπητή κουτάλα της μάνας μας και να αρχίσουμε να ξεχωρίζουμε. Γιατί μένα δεν μ' αρέσουν τα καρότα, τα βάζω στην άκρη, βάζω στην άκρη τα κρεμμύδια, εκείνο το σέλινο αυτό και αν το βγάζω στην άκρη και παίρνω το κοτόπουλο. Αυτή τη διαδικασία που εδώ υπάρχει μία σούπα από εντυπώσεις και με ένα χτένι ή με μία κουτάλα τα ξεχωρίζω, εδώ μπαίνει ορθός λόγος λέει ο Κάντ. Όλοι έχουμε από τη γέννησή μας 12 κατηγορίες. Κατηγορίες, έτσι της λέει. Αυτές οι 12 κατηγορίες είναι τα δόντια της χτένας που καθαρίζουμε μες στη σούπα. Την ανακατεύουμε και ωπ έπιασα ένα λίγο κοτοπουλάκι, ωπ έβγαλα το σέλινο από εκεί. Τι είναι αυτές οι κατηγορίες, ρωτάει η πρώτη. Ένα ή πολλά, ανάγκη ή υποχρέωση, σχέση αλληλεπίδρασης ή μη σχέση αλληλεπίδρασης. Και γράφει 12 κατηγορίες με τις οποίες κατατάσσουμε αυτή τη σούπα. Όταν λοιπόν μου λέτε σκέφτο με τη γάτα, αρχίσετε και σκέφτεστε. Θυλαστικό κάνει παιδάκια ή κάνει αυγά, ωπ κάνει παιδάκια. Είναι της τάδε κατηγορίας ή της δύνα κατηγορίας, υπάρχει ή είναι της φαντασίας, είναι υποχρετική η ύπαρξή του ή δεν είναι. Τι κάνετε, ανακατεύετε στο μυαλό σας αυτή τη σούπα και την κατατάσετε, την ξεχωρίζετε. Και μου λέτε εγώ τρώω μόνο κοτόπουλο. Το κατάλαβα ότι είναι ψαρόσουπα αφού βρήκα μέσα τα κοκαλάκια. Αυτή τη δουλειά που ανακατεύουμε είναι αυτό που λέμε σκέπτο με. Έχουν σταλάξει μέσα οι εμπειρίες και εσείς μου λέτε σκέφτο με ότι η γάτα είναι θυλαστικό, πρωτεύον κλπ. Άρα χρησιμοποιείτε εδώ τον ορθό λόγο που είναι η μεγάλη χτένα, να μια μεγάλη χτένα που θα πιάσει στα δόντια της τα πάντα. Θα την κουνήσουμε και έτσι και έτσι και έτσι και έτσι. Θα βρούμε το σποράκι που έχει βάλει μέσα η γιαγιά, θα βρούμε τα υπόλοιπα συντατικά και θα ξέρουμε. Περιέχει η σούπα σποράκι, πατάτα, καρότο. Σας τα λέω χαζά αλλά για να σας εντυπωθούν. Επομένως και το ένα κομμάτι μετράει της εμπειρίας και το άλλο του ορθού λόγου λέει ο Καν. Τι κερδίζουμε τώρα από αυτό το σχήμα, κερδίζουμε το καταπληκτικό πρώτον, χώρος και χρόνος δεν υπάρχει. Μη δίνετε ραντεβού και λέτε στις 12 η ώρα και νιώθετε ενοχές γιατί φτάσετε 12 και 10. Είναι ανθρώπινη διάσταση ο χρόνος, δεν υπάρχει. Ούτε ο χώρος υπάρχει, μη δίνετε ραντεβού στην πλατεία εδώ, δεν υπάρχει. Απλώς εμείς τα ποτικάκια δεν μπορούμε να καταλάβουμε να βρεθούμε παρά μόνο λέγοντας εδώ στην πλατεία. Ούτε η πλατεία υπάρχει, ούτε εγώ υπάρχω, ούτε ο Λεωνίδας υπάρχει. Το ξέρω, πολύ ωραία κάνετε την κίνηση, η πραγματική κίνηση είναι αυτή που κάνατε. Τι λέει ο άνθρωπος, να τον κλείσουμε γρήγορα μέσα. Δεν τα λέω εγώ, τα λέει η σύγχρονη φυσική. Βάλτε τα με αυτούς, εσείς απλώς να καταλάβετε ότι η σκέψη μας και ο τρόπος που μπορούμε να σκεφτούμε εμείς οι απλοί άνθρωποι και απλούς ανθρώπους λέω όλους τους άλλους πλιν των πολύ προηγμένων όπως είπε ο κύριος της κυβαντικής φυσικής και αυτοί παραδέχονται ότι δεν ξέρουν ούτε την κυβαντική φυσική, είναι σαν να προσπαθώ να βάλω ένα τσιμεντότουβλο, δεν είναι και πάρα πολύ φοβερός όγκο στο τσιμεντότουβλο, έτσι. Δηλαδή, λογικό πράγμα, τετράγωνο, να το βάλω μέσα σε ένα σπιρτόγοντο. Δεν φταίει το τσιμεντότουβλο, δεν είναι πολύ μεγάλο το τσιμεντότουβλο, φταίει το μυαλό μας ότι είναι πολύ μικρό. Πρέπει να του ανοίξουμε τις άκρες, βάς και μεγαλώσει, βάς και μπορέσουμε να συλλάθουμε και αλλιώς τον κόσμο. Και όλο το πρόβλημα της γνωσιολογίας είναι αυτό. Να προσπαθήσει να ανοίξει το κουτάκι να μπουν περισσότερα πράγματα. Αν του κλείσουμε και κρατηθούμε στα παλιά, δεν πάει να λέει ο άλλος ότι μας περνάνε 70 δισεκατομμύρια νετρίνα έναν τετραγωνικό εκατοστό, εσείς θα μου λέτε εγώ δεν είδα κανένα νετρίνο φιλαράκο, πάω να ταΐσω στο σπίτι τα παιδιά. Σίγουρα θα βρείτε το σπίτι, σίγουρα θα είναι εκεί τα παιδιά και πεινασμένα. Ο Μπέρκλι επίσης, και με αυτό θα κλείσω αυτό το παράδοξο, είπε πως ξέρετε, το αφήσατε το σπίτι σας όλοι πριν από μία ώρα μια άμυση, πως ξέρετε ότι το σπίτι είναι εκεί. Αφού δεν είστε εκεί να το δείτε, το σπίτι σας δεν υπάρχει λέει ο Μπέρκλι. Τώρα να πω ξανά το αστείο, σας φαίνεται και αυτό περίεργο. Έξω από την τάξη, την ώρα που τους το έλεγα αυτό, πέρασε ο υπολικιάρχης που τον τρέμουνε στο σχολείο και μου λέει, σηκώνεται ένας μαθητής στο χέρι, λέγε εσύ, του λέω ο Δημητράκη, μου λέει, δηλαδή τώρα θέλετε να μου πείτε ότι τον είδαμε να περνάει έξω από την τάξη και τώρα δηλαδή επειδή δεν τον βλέπω δεν είναι στην άκρη του διαδρόμου. Εσείς θα είστε όλοι σίγουροι ότι είναι. Σηκώνει λοιπόν το χέρι ένα άλλο παιδί, το οποίο έχει τη μανία να μελετάει φυσική και το απαντάει. Κοίταξε να δεις, σύμφωνα με τη φυσική, ο κύριος μπορεί να είναι στο τέρμα του διαδρόμου, μπορεί να είναι εδώ μέσα και μπορεί να είναι σε ενδιάμεση κατάσταση. Ο δεύτερος είναι φυσική και δίκιο. Απλώς η δικιά μας αντίληψη του χώρου, του χρόνου και της ύλης είναι ότι μάλλον ο υπολικιάρχης στέκεται στο τέλος του διαδρόμου. Αλλά η σύγχρονη φυσική σου λέει, μπορεί να είναι εκεί, μπορεί να είναι εδώ μέσα και μπορεί να είναι σε ενδιάμεση κατάσταση. Δεν μπορώ να σας τα εξηγήσω περισσότερο και θα χρειαζόταν μήνες να κάνουμε στο πανεπιστήμιο για να έχουμε μια εισαγωγή δομημένη. Βάλτε τον κ. Νεωνίδα και τον κ. Δαμιανό να σας φέρουν κανένα φυσικό να μιλήσει. Αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα και εγώ δυσκολεύομαι πάρα πολύ και μόνο από τη θεωρητική πλευρά μπορώ να τα καταλάβω. Μάλλον πιστεύω θα το βρω το σπίτι μου γυρνώντας στην Αθήνα. Ο Μπέρκλει έλεγε, όταν θα το ξαναβρεις, τότε θα ξαναυπάρχει. Στο ενδιάμεσο δεν υπάρχει. Αυτά για σήμερα όσο μπορώ να σας σημειώ να ακούω απορίες σας ή οτιδήποτε άλλα. Η απάντηση του Μπέρκλει που ήταν ένθεος απάντησε ότι ναι αυτό συμβαίνει διότι όλα τα πράγματα υπάρχουν στη συνείδηση ενός ανώτερου όντως του Θεού. Και αυτός διασφαλίζει ότι κάθε φορά που θα γυρίσεις στο σπίτι είναι το σπίτι εκεί. Μια συμβατική μνήμη. Μια πολύ ωραία ιδέα. Δεν το είχα σκεφτεί έτσι. Μια συμβατική μνήμη. Εγώ προσωπικά που δεν έχω με τα φυσικές ανησυχίες μένω στο πρώτο κομμάτι. Και τώρα το σπίτι δεν υπάρχει όσο δεν το αντιλαμβάνομαι. Μόλις το ξανααντιληφθώ θα ξαναυπάρξει. Και η αηλία σε σχέση με τον ακραίος ολιψισμό έχει καμία διαφορά? Όχι. Όντως είναι ακραίος ολιψισμός. Έχει κατηγορηθεί δηλαδή ότι είναι σαν να κοιτάς τον εαυτό σου και να λες ότι τίποτα δεν μπορεί να με υποχρεώσει εμένα να δεχθώ κάτι άλλο εκτός από τον ίδιο τον εαυτό μου και μόνο. Όλος ο κόσμος είναι απλώς μια βαβούρα στο κεφάλι μου. Όλο αυτό που σου λένε σύμπαν, πλανήτες και λοιπά είναι απλώς βαβούρες στο κεφάλι του καθενός σας. Και ο Θεός να δω αν είναι και τις ίδιες βαβούρες. Έχουμε όλοι μια ζαλάδα να σας το πω έτσι. Αυτό λέγεται σολιψισμός, όπως είπε ο κύριος. Είναι από τη λατινική λέξη ύψους ξόλε. Μόνος ο ίδιος. Ο ίδιος μόνος. Δηλαδή ότι τίποτα δεν μπορεί να σου αποδείξει ότι υπάρχει. Όλα είναι μόνο εντύπωση. Πολύ σωστά. Ακούω. Η αντίδειξη στο μικρόχρος, είτε στο μολυακό, είτε στο σατήρας της φωτός. Θέλετε να με δοκιμάσετε πολύ άγρια, έτσι? Σας ακούω. Λίγο πιο δυνατά. Η αντίδειξη στον χώρο, στο μικρόχρος, είτε στα μόλια, όλα ήταν στο επίπεδο ταχύτητας φωτός. Θεωρούμε ότι υπάρχει, υπάρχει, πώς υπάρχει. Η αντίληψη του ανθρώπου για αυτά τα πράγματα. Ναι. Σιγά σιγά εξερευνάται. Σιγά σιγά έχουμε αντίληψη πραγμάτων, αλλά αν με ρωτήσετε εμένα, καλά εσύ τι κατάλαβες, θεωρία της σχετικότητας. Συγχώνω ψηλά τα χέρια. Σαν παπαγάλος, σας λέω αυτά που μου λένε. Γιατί τόση ώρα συγκρίνεται την αντίληψη που έχουμε του κόσμου, του δικού μας, με μία αντίληψη άλλη που τώρα γεννιέται. Σαν να σας μιλάω για μια καινούργια θρησκεία, να σας λέω. Ναι, με την αντίληψη αυτή, με κάποια πράγματα που γίνονται στον μικρόχρος. Δεν μπορώ να σας απαντήσω. Περισσότερο ειδικός είναι ένας φυσικός ή ένας μαθηματικός να σας απαντήσει, γιατί αυτοί έχουν καταλάβει περισσότερο, αφού πάλεψαν να δομίσουν αυτή την καινούργια γνώση του κόσμου, αυτοί έχουν καλύτερο τρόπο. Δηλαδή, για μένα, η λέξη θεωρία της σχετικότητας παραμένει ένα ωραίο παραμύθι, που το μαθαίνω σαν παπαγάλος και το λέω σε εσάς. Επί της ουσίας, μηδέν. Δεν γνωρίζω τίποτα άλλο, έτσι. Γι' αυτό και σας είπα ότι είμαι ένας προφήτης με δάνεια γνώση. Δεν είναι δικιά μου η γνώση. Φέρτε ένα φυσικό να κάτσει, αν μπορεί να σας εξηγήσει με λιγότερες λέξεις, αν μπορεί από του Αϊνστάιν, τη θεωρία της σχετικότητας. Ή τα πάντα είναι σχετικά από την άποψη που τα βλέπουμε, σε ποια κλίμα με τα βλέπουμε. Ναι, αλλά όταν βλέπουμε ότι ο χώρος μπαίνει μέσα στον φρόνο, που για μας είναι δύο εντελώς παράλληλες ποιότητες εντός εγωγικών και ξαφνικά τις πρέπει να συμπλέκονται, όλος ο κόσμος καταραίει με τη γνωστή του μορφή. Ποιος χώρος, δεν υπάρχει χώρος. Ποιος χώρος, ο χώρος των νετρίνων, γιατί εγώ βλέπω εσάς με κόκκινο κλόβετ, αλλά προφανώς δεν βλέπω όλα τα νετρίνα που περνάνε. Και όπως μας είπε, φαίνεται ότι οι άνθρωποι αυτοί που είναι στο χώρο τους, στην προημένη φυσική, μπορούν να τα αντιληφθούν πολύ καλύτερα από εμάς. Τα νετρίνα και όλα αυτά δεν γίνονται αντιληπτά με τις αισθήσεις. Ναι, όχι με τις αισθήσεις. Καταγράφονται. Ας το πούμε με υπολογισμίσουμε. Καταγράφονται από το αποτελέσματος, καταγράφονται είτε θετικά είτε με κοινέδες. Μου λείπει, δηλαδή, αυτό το πράγμα δεν γίνεται κάτι, πρέπει να τον διαπραγματευόμαστε. Δεν έχεις να καταγράψεις. Τα πειράματα στο ΣΕΡΜ εκεί στοχεύουν. Και να το πιάσουμε. Να το αντιληφθούμε με τα ορθικά μας μέτρα. Επειδή κάναμε ένα μεγάλο πείδημα από τον Αριστοτέλη και τα υπάρχουν, υπάρχει ο επίκουρος, ο οποίος έχει μιλήσει για τα μετικάσματα, έχει μιλήσει ότι υπάρχουν εικόνες οι οποίες κινούνται διαρκώς μέσα στο Σύμπαρ και μας διαπερνάνε και κάποια στιγμή μας κάθονται μέσα κάποιες από αυτές τις εικόνες. Δηλαδή, αυτά δεν είναι ούτε σημερινά, ούτε θεσσινά, ούτε καπιανά. Όλα εξελίσσονται και όταν μιλάμε για τη θεωρία της σχετικότητας και λέμε αυτό το, όχι απλοϊκό, το απλό, έτσι, όχι απλοϊκό, ότι όλα είναι σχετικά, η λέξη σχετικά μπορεί να έχει, όχι μπορεί, έχει διπένια. Και ότι σχετίζονται μεταξύ τους όλα, υπάρχει μια άλλη λοεξάρτηση στα πάντα, γι' αυτό μιλάμε και, μίλαγε ο Αϊνστάιν και για χωροχρόνο, ένωνε το χρόνο με το χώρο, χωροχρόνο, η τέταρτη διάσταση, λέει ο Αϊνστάιν, αλλά και ότι τα πάντα είναι σχετικά με την έννοια ότι, εγώ το βλέπω έτσι. Δεν έχουν την πλήρη αξία που λέμε αυτό εδώ είναι αυτό, όχι είναι αυτό, είναι σχετικό ό,τι είναι. Μην μπλέκουμε την έννοια του κάτι είναι σχετικό με την σχετικότητα του Αϊνστάιν. Ναι, εντάξει, εντάξει, δεν είναι απλοποίηση αλλά προσπαθούμε να αντιληφθούμε, αλλά η αντίληψή μας σίγουρα ανοίγει με τα χρόνια. Πάρτε αυτό που μας λένε οι βιολόγοι ότι χρησιμοποιούμε το 5% το πολύ του εγκεφάλου μας και σκεφτείτε ότι λοιπόν υπάρχει χώρος να φορτώσουμε κι άλλο το κομπιούτερ. Δεν πρέπει να μείνουμε εκεί και το κομπιούτερ που έχουμε εδώ πέρα, μας λένε οι άνθρωποι που μας τα πουλάνε ότι όσο και να γράψεις εσύ, όσες εικόνες να κατεβάσεις, όσα ανάγκεις, το πολύ το 3-5-10% της μνήμης να γεμίσεις. Το ίδιο είναι και ο εγκεφαλός μας. Απλώς μέχρι τώρα μας έφταναν για τις απλές λειτουργίες μας αυτό το 3-5-10%. Υπάρχει χώρος, πρέπει να το ανοίξουμε και όλες αυτές οι προσπάθειες εδώ να ορίσουμε, να ξεκαθαρίσουμε, να καταλάβουμε πώς γνωρίζει, πώς λειτουργεί το ρυμάδι αυτό, είναι προσπάθειες να του ανοίξουμε και να χωρέσουμε περισσότερα πράγματα σε αυτό το γνωστικό μηχάνημα. Να χρησιμοποιήσω οκτώτα εκατό του υπολογιστή, δέκατα εκατό αν μπορώ. Κρίμα, δεν είναι να το έχουμε και να χρησιμοποιούμε το τέσσερα. Όταν μπούμε στα κοσσοσμά είναι το χωκάστο, παιχνί θυλία. Αυτή τη στιγμή η φιλοσοφία, έτσι όπως την ξέραμε, έτσι όπως την αντιλαμβανόμαστε, έτσι όπως την λειτουργούσαμε, την δουλεύαμε κάτι ενώ τον νου έχει υποταχθεί δηλαδή αυτή τη στιγμή στην βιολογία, στην φυσική, στην κληματική και πλέον ό,τι εκπορεύεται από την όλα τα άλλα είναι... Και μόνο, ναι, απλώς αυτές... Άρα η φιλοσοφία γιώθει. Όχι, όχι, όχι. Δεν τελείωσε, προσέξτε. Από τη μία πλευρά αυτές έρχονται να επιβεβαιώσουν με αυτά πράγματα, με αυτά παραδείγματα, με αυτές εξισώσεις, να το πω έτσι, που η βιολογία δεν χρησιμοποιεί εξισώσεις, χρησιμοποιεί άλλα μέσα. Έρχονται να επιβεβαιώσουν τη φιλοσοφία και κάθε πράγμα που βρίσκουν γεννάει άλλα δέκα ερωτήματα για τη φιλοσοφία. Δηλαδή η φιλοσοφία πεθαίνει και συγχρόνως μόλις βρει κάτι ο φυσικός, ο βιολόγος, ο γιατρός, ξαναγεννιέται το επόμενο θέμα και τώρα δεν σταματάει, δεν θα πεθάνει. Προς το παρόν έχουμε μια λαμπρή, ας το πούμε έτσι, επιβεβαίωση της άπρος διοριστίας. Μάλιστα με τον κύριο που μιλούσαμε την άλλη φορά μου είπε όχι, του δετερμινισμού έχουμε και ισχύει και έτσι. Τα πράγματα έχουν διπλή όψη πολλές φορές. Κάποιος λέει τι λες καλέ, το ίδιο πράγμα το βλέπεις από την άλλη πλευρά. Ποιος μας τα άμαθε αυτά, η φιλοσοφία. Η φιλοσοφία δηλαδή σε μαθαίνει οπτικές καινούργιες του κόσμου. Τον όρο καθαυτό άπρος διοριστία, τον οποίον το φέρουν τώρα οι φυσικοί σαν την κορώνα στο κεφάλι τους, μα τα είπαν οι άλλοι, είπαν πρέπει να σκεφτούμε αν όλα έχουν μια τροχιά ή αν όλα είναι αν υπάρχει το τυχαίο και το μη προβλεπτό. Αυτό το είπε η φιλοσοφία, ευχαριστούμε πάρα πολύ την φυσική που ήρθε να μας επιβεβαιώσει, αλλά δεν σημαίνει ότι μας πήρε το ψωμί. Μιλάω τώρα, έτσι, με έναν απλό τρόπο και με μία αυτή. Θέλω να ρωτήσω ακόμα για να ξεπεράσω. Ο Πλάτωνας, γιατί πέταξε τον ποιητή έξω από την Πολιτεία. Αυτό είναι ένα θέμα από την Πολιτεία. Ένα πολύ μεγάλο θέμα και εγώ διαφωνώ μαζί του, αν μου επιτραπεί. Αυτό να το απαντήσει ο αδερφός σου. Αν μου επιτραπεί και εγώ διαφωνώ μαζί του. Θα πρέπει, όμως, να έχουμε υπόψη μας ότι ο Πλάτωνας δεν ήταν δημοκράτης, όπως νομίζουν οι περισσότεροι, ήταν μάλλον συντηρητικών φρονημάτων και πάντως ήταν πολύ επηρεασμένος από την τραγική μοίρα του δασκάλου του με αυτή τη δημοκρατία που υπήρχε στην Αθήνα και γι' αυτό ψήφιζε, εντός εισαγωγικών, οι άξιοι και οι σοβαροί και οι εχέφρονες και οι συλλετοί άνθρωποι να γίνουν επικεφαλής της Πολιτείας και οι ποιητές την εποχή εκείνη μιλάει για ποιους ποιητές. Τελευταία διευκρίνηση. Για ποιητές, σαν τον Όμηρο, που βάζανε τους θεούς να τσακώνονται και να πηγαίνει η Αφροδίτη στο κρεβάνι του Ήφες του το βράδυ και να του λέει σκότωσε τους τροές και την άλλη μέρα να αλλάζει γνώμη και να... Δηλαδή τι ήθελε να σου πει. Ότι ο κόσμος δεν μπορεί να προχωρήσει με τις αυτερεσίες πώς οι ποιητές ερμηνεύουν τον κόσμο. Δηλαδή δεν μπορούμε αύριο το πρωί να πάω να ανοίξω το κατάστημα και να πω ο Ελήτης μιλάει για το Αιγαίο. Ή θα πουλήσω και θα έρθουν οι γραφτοί και θα μου πληρώσουν τα λεφτά ή θα μου πάρουνε που πουλάω καλοριφέρ μες στο μαγαζί και θερμάστρες. Αν αρχίσω να μιλάω για τον ήλιο του Αιγαίου, προσπαθώ να σας δώσω μια αυτή. Δηλαδή ο Πλάτωνας φοβάται ουσιαστικά αυτή την αφαίρετη σκέψη την ποιητική, η οποία δεν είναι υποταγμένη σε μια λογική σκέψη η οποία διοικεί μια πολιτεία. Ασφαλώς βέβαια μας χρειάζονται οι ποιητές και ασφαλώς τους θέλουμε πολύ περισσότερο από τους στρατιώτες που έβαζε μέσα και από τους αγρότες που έβαζε μέσα. Αλλά, εντάξει, έχει και ο Πλάτωνας τα δικά του. Έχει αξία η δικά του σκέψη και έχει και αξία για να πυρογοτεί τη δική μας αντισκέψη να το πω έτσι. Κάνετε ψυχολογική ερμηνεία. Ε, εντάξει, σφαλώς, σφαλώς. Έχω χρόνο. Ένα για αυτό είναι λάχιστο. Ένας μεγάλος οχιστήμανος δίκτυο, αν ήταν ο Παϊνστάιν ή κάποιος άλλος, είπε ότι ό,τι ανακάλυψα μετά από πολλά χρόνια πειρανατισμών και ανακαλύψεων, το είχε βρει πριν ένας φοιτητής. Οπότε οι φοιτητές πάντα τα υπάρχουν. Πάντα τα έχουμε ακόμα. Προστά τους επιστήμητους. Ακόμα. Σύμφωνα με αυτά που μας είπατε για την καντιανή αντίληψη των πραγμάτων, δηλαδή, αν κατάλαβα καλά, γεννιόμαστε με ένα software, το οποίο έχει αυτές εδώ του ορφού λόγου τις 12 κατηγορίες. Το ένα μας είναι το Word. Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα άλλο. Έτσι δουλεύει το μηχάνημα. Αν εσύ θες να ζωγραφίσεις το κομπιούντερ, δε ζωγραφίσεις μόνο του. Βέβαια, είμαστε προϊόν εξέλιξης. Δηλαδή, εγώ είμαι από εκείνους που δεν είμαι από τους δημιουργιστές. Δηλαδή, πιστεύω στη θεωρία της εξέλιξης. Εξελιχθήκαμε από κάποιες μονοκύταρες μονάδες, ας πούμε, και εξελιχθήκαμε μέσα σε αυτό το πράγμα που είμαστε τώρα. Θεωρούμε αυτούς ως κορονίδα της δημιουργίας. Έχουμε αυτό το software. Τα υπόλοιπα πλάσματα της φύσης, από ποιο σημείο και πίσω, ή μάλλον ποιο σημείο και πάνω, διαθέτουν αυτό το software. Μπορούμε να το ξέρουμε. Μπορούμε να ξέρουμε αν διαθέτουν ένα πολύ καλό software. Όχι, έλεγα αν το έχετε... Όχι, αλλά θα έλεγα τώρα που το σκεφτόμαστε, σαν συζήτηση, ελεύθεροι, ότι μπορεί να διαθέτουν ένα εξίσου καλό software. Και ξαφνικά εμείς ανακαλύπτουμε, ξέρεις, οι φάλαινες έχουν, δεν ξέρω πόσους ήχους και μπορεί να εκείνες να γελάνε και λένε, ρε κοίταξε, είναι κάτι μικρά μικρόβια που πλέουν μέσα στη θάλασσα καμιά φορά το καλοκαίρι και αυτά επίσης φωνάζουν σαν και εμάς. Και λένε, έλα Γιώργο να πάρεις την μπάλα. Δηλαδή, βεβαίως δεν γνωρίζουμε αυτό το software τι έχουν τα ζώα. Εμείς λέμε ότι μόνο εμείς έχουμε λογική, λόγο, πολιτισμό. Δεν αναγνωρίζουμε τίποτα στους τάσους άλλους. Δεν πιμάμε ότι τα μυρμήνια έχουν. Κάτι καταλαβαίνουμε ότι και αυτά έχουν αίσθηση χώρου, χρόνου. Κάπως πρέπει να λειτουργεί, αλλά σε ποιο επίπεδο και τι, ο Θεός και η ψυχή μας. Είμαστε σε πολύ αρχικό στάδιο για να μπορέσουμε να το καταλάβουμε. Εν άλλο επίσης που μου είπε για το πόσα ξέρουμε και πόσα δεν ξέρουμε, πάλι ο φυσικός που μου είπε για το... κάτι ανέφερα δικό του, θα το θυμηθώ τώρα. Μήπως όταν έκανα, είναι λίγο πιο μεγάλος από εμένα, και μου λέει ότι όταν μπήκα εγώ στο πανεπιστήμιο το σύνολο των γνώσεων της Φυσικής θα μπορούσε να συμποσοθεί σε 200 περίπου τόμους. Αυτή τη στιγμή το σύνολο των γνώσεων της Φυσικής ξεπερνάει το ένα εκατομμύριο τόμους. Μέσα στα 40 χρόνια που είμαι φυσικός, μου λέει, υπάρχει αυτή η ανάπτυξη. Τι συστημά. Και δεν ξέρουμε παρά ελάχιστα, σας είπα ότι απλώς εξερευνούμε και βρίσκουμε ότι δεν μπορεί, θα πρέπει να υπάρχει αυτό, κάτι μας λείπει στην εικόνα. Τι να ξέρουμε τώρα, τι σύστημα software έχουν αυτό και τι σύστημα έχουν αυτό. Σίγουρα έχουν χώρο χωρισμένο όμως το χώρο και το χρόνο κάποια από τα ζώα. Γιατί ξέρουμε ότι ο σκύλος ξέρει και χρόνο και χώρο δεν πάει να πετάξει. Και έτοιο και αποτέλεσμα μάλλον. Και μάλλον έτοιο αποτέλεσμα βεβαίως, δηλαδή ξέρουμε ότι κάποια ζώα επικοινωνούν μαζί μας γιατί έχουν λίγο στοιχειογός αντίστοιχο software και αντίστοιχο σύστημα. Τα άλλα όλα είναι αδύνατο να τα γνωρίζουμε. Ακούω. Δεν με σέχω σπας να το εξηγήσω αυτά, αλλά μας είπατε ότι είναι μια τάξη με μαθητές και περνάει ο υποδιευθυντής. Και ρωτάει ο μαθητής πώς ξέρουμε ότι ο υποδιευθυντής είναι στη γωνία. Πέρασε προς πέρασε την τάξη και αυτό. Πώς όμως δεν έχουμε σκεφτεί ότι ο υποδιευθυντής που βρίσκεται εκεί μπορεί να σκεφτεί το ίδιο ότι πώς ξέρω εγώ τα παιδιά ότι βρίσκονται στην τάξη. Αυτό δεν είναι μια απόδειξη ότι υπάρχει εκεί. Όχι δεν αποδεικνύει ότι υπάρχει το γεγονός ότι κι αυτός αμφισβητεί τη δικιά μας την ύπαρξη. Μπορεί να το σκέφτεται είτε είναι στην άγιος του διαδρόμου είτε στο ανάμεσα είτε μες στην τάξη. Δεν σου αλλάζει τίποτα. Αυτό που σου λέει η σύγχρονη φυσική είναι ότι μπορεί να είναι εκεί, πέσεις με πιχανότητες, μπορεί να είναι εκεί, μπορεί να είναι εδώ μέσα και μπορεί να είναι στο διάμεσο. Αυτό είναι το τρελό. Είναι το γνωστό πείραμα με τη γάτα που την κλείνεις σε ένα κουτί. Κλείνεις λέει μια γάτα σε ένα κουτί, η γάτα δεν μπορεί να φύγει απ' το κουτί. Την ώρα που την έχεις κλεισμένη στο κουτί υπάρχουν τρεις πιχανότητες. Είναι να είναι ζωντανή, είναι να είναι νεκρύπια, είναι να είναι σε ενδιάμεση κατάσταση. Είναι αδύνατο να το γνωρίσεις παρά μόνο όταν ανοίξεις το κουτί. Όσο το κουτί είναι κλειστό, πιθανόν να βρίσκεται σε μία από αυτές τις τρεις καταστάσεις. Με το κανονικό μας το μυαλό δύσκολα μπορούμε να το συλλαβούμε. Και αν σου πω το συλλαμβάνω θα σε κοροϊδέσω. Μου επιτρέπετε μέχρι να ανοίξουμε το κουτί είναι στην τρίτη κατάσταση. Είναι στην τρίτη, στο ανάμεσα. Είναι στο ανάμεσα. Ζωντανή ή νεκρή η γάτα. Σου λέει στο ανάμεσα. Δεν πάει έτσι. Δεν είναι ετοιμοθάναντι. Το ετοιμοθάναντι είναι ζωντανή. Οι έννοιες στην φιλοσοφία είναι αντίθετες και αντιφατικές. Η έννοια αντιφατική είναι μια έννοια που η μία αναιρεί την άλλη. Αντίθετες είναι δυο έννοιες που είναι στην άκρη μιας κλήμακας. Λοιπόν ζωντανός και νεκρός. Δεν έχει κλήμακα που να το ενώνει. Βλέπετε το ζόμπι ανάμεσα, λίγο πιο ζόμπι, πιο ζόμπι πεθαμένος. Αν είσαι ζωντανός δεν είσαι νεκρός. Αν είσαι νεκρός δεν είσαι ζωντανός. Πλασικό παράδειγμα που λέω στο σχολείο για να γελάσουμε. Το ολίγον έγκυος. Δεν υπάρχει. Είναι έγκυος ή δεν είναι. Ένα από τα δύο. Ολίγον δεν υπάρχει. Αν υπάρχει ένα ηλεκτρόνιο... Όχι, δεν υπάρχει απόδειξη. Αυτό λέει ο Σρέντιγκεντ. Δεν μπορούμε να καταλάβουμε είναι ότι η σύγχρονη φυσιστή δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή για έναν απλούστατο λόγο από την παγκόσμια κοινότητα. Εκτός από τους ηλικούς. Οι υπόλοιποι δεν μπορούμε να την καταλάβουμε γιατί έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε. Αυτό που λέμε ορθολογισμός σημαίνει αξιακό σύστημα. Αξιώματα. Το ίδιο έκανε και ο Ευκλήδης όταν είπε χωρίς απόδειξη υπάρχει σημείο ευθεία και επίπεδο. Για να κάνουμε γεωμετρία παιδιά. Δεν μπορούμε να πάμε παρακάτω αν δεν δεχτούμε αυτό ο Ευκλήδης. Το ίδιο έκανε ο Πλάτωνας όταν είπε ότι υπάρχουν. Και εδώ μπαίνει το ερώτημα. Αυτές οι ιδέες που υπάρχουν στον ουρανό ποιος τις έφτιαξε. Όλα αυτά γι' αυτό. Αλλά το ίδιο έκανε ο Αριστοτέλης με την επαγωγή. Αξιώματα. Υπάρχουν μήλα, υπάρχουν τέτοια. Όλη η παγκόσμια κοινότητα και θα συνεχίσεις και στο μέλλον μαθαίνουμε από τότε που η μαμά μας μας δείχνει αυτό και λέει μήλο και εμείς μαθαίνουμε ότι είναι μήλο. Αφθέρετα. Τελείωσε. Είναι τογματικό. Μήλο. Δεν αρχίζεις να λες γιατί είναι μήλο. Δεν μπορούμε να καταλάβουμε. Ο δρόμος του διαδρόμου μπορεί να είναι μέσα στην τάξη και εμείς να μην τον βλέπουμε. Αυτό δεν γίνεται. Δεν μπορεί να γίνει αισθητό, να γίνει αντιληπτό. Επιτευκαιρία ο δρόμος είναι ανοιχτός για το πολιτεχνείο, έτσι? Υπάρχουν γενιές και γενιές φυσικών οι οποίοι προσπάθησαν να εξηγήσουν με όρους λογικής αντίληψης την κυβαντομηχανική. Μάλλον μία από τις επικρατέστερες ερμηνίες που είναι η παλιότερη ερμηνία της Κοπενχάγης που είναι από τους συνδρομητές της κυβαντομηχανικής, του ΜΜΜΜΜΜ, εκείνο που λέει ότι χρησιμοποιήστε την κυβαντομηχανική σαν απλό φορμαλισμό για να λύσετε προβλήματα. Για να φτιάξετε λέιζερ, για να φτιάξετε γατζετάκια, να φτιάξετε κινητά τηλέφωνα. Δεν χρειάζεται να καταλάβουμε να αντιληφθούμε την κυβαντομηχανική. Εκμεταλλευτείτε τις εξισώσεις της και πορευτείτε με αυτούς. Δηλαδή, είμαστε όντα τα οποία αναπτύχθηκαν στη Σαββάνα έχοντας φτιάξει αισθήσεις οι οποίες θα μας κρατήσουν ζωντανού. Από τί και πέρα με τα μαθηματικά μπορούμε να φτιάξουμε πολύ περισσότερα πράγματα. Μπορούμε να λύσουμε μαθηματικά προβλήματα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα έχουμε και επωπτική αντίληψη αυτού του πράγματος το οποίο εκμεταλλευόμαστε. Δηλαδή, φανταστήτερα είχαμε και τον γάτο μου εδώ που θα καθόταν ήσυχα να παρακολουθεί τι κάνει ο αφέντης του εδώ και να του λέγαμε, ωραία, γιατί δεν καταλαβαίνεις αυτά που σου εξηγήσαμε. Γιατί αυτός ο κοκομείρης θα φάει το φαγητό του, τη γατοτροφή του, έχει βρει τη γάτα του και θα προχωρήσει. Δεν έχει νόημα να τον βάλω σε λογική να αντιληφθεί. Έτσι και εμείς, εντάξει, λογικά αυτά τα αντιλαμβανόμαστε αλλά για την κυβαντική λογική δεν μπορούμε. |
