| : Λογωματικά, προς τα θέματα του ημεροβουλεία, ήρθαμε να ακούω. Καλησπέρα σας. Αμβούλσαβεμ για τη λέξη κοπή. Εμείς την είμαστε κουπή και στην Ήπειρο τη λένε κοπή. Αλλού τη λένε κοπάδι. Το κοπάδι είναι υποχωριστικό, όπως λέμε, πόδι, ποδάρι. Κοπή θα μπορούσε να προκύψει και από το γεγονός που ότι τα ζώα τα σφάζουμε, όπως λέμε σφαχτά, τα ζώα τα λένε και ασφαχτά, πόσα σφαχτά έχεις. Μπαίνει ο χασάτης στο μέσο. Στην Κρήτη το κοπάδι λέγεται κουράδι. Σε εμάς το κουράδι είναι τα πόβλητα του προβάδου. Το κουράδι πρόκειψε από τη κουρά που σημαίνει ότι είναι ζώα τα οποία τα κουρεύουν. Κουρά, το κουράδι. Κουρά λοιπόν σημαίνει αρχικά κοπάδι και μετά είναι από κουρά κουράδι. Και υπάρχει και μια προεξήγηση μεταξύ ενός ρουμελιώτη και ενός Κρητικού. Στην Πατριβιονία. Εσείς λέει οι ρουμελιώτες που όταν ήρθατε στην Κρήτη αντί να πολεμάτε να μας λευθερώσετε, μας φάγατε τα κουράδια. Εμείς φάγαμε κουράδια, τι είναι αυτά που μας λέτε. Άλλα ενώσαιονες, άλλα ο άνθρωπος, καλά βέβαια. Δεν έχω τη διάρκεια να σας το πω απ' έξω, το θέμα είναι το μάθημα, το ξέρουμε καλά βέβαια. Αλλά θα σας τα διαβάσω ο κουμάς για να έχουν συνοχή τα όσα θα ακούσαμε. Η σύνταξη ημερολογίων από τον φορτιστικό μέρος του κολυμού μας έχει γίνει πια θεσμός. Καθώς τα ημερολόγια του αξιολογούνται δίκαια ως συλλεκτικά, τόσο για την ποιότητα όσο και για το περιεχόμενό τους. Με αφορή τα ημερολόγια του φορτιστικού ομίλου Ξυρολυβάδου, η μνήμη μου ανατρέχει στα περασμένα χρόνια όταν παιδιά του λαογραφικού συλλόγου Βλάκου Βέριας μου ζήτησαν να τους φέρω φωτογραφίες από τα καλυμάρμαρα κτίρια... που στολίζουν την Αθήνα και που είναι από την Αθήνα. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Παρακαλώ. Ήταν η κατάπληξη. Οι πατριώτες μας αυτοί αγνούσαν την προσφέρα των αρμάνων πλάχων στο νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος του οποίου κράτος οι βλάχοι έστισαν με τις δωρεές τους το μεγαλύτερο μέρος της υποδομής του. Δεν υπήρχε πολύ. Αλλά, ενώ μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι για την προσφορά μας στον καθεαυτό χώρο του αστικού πολτισμού, όπως για παράδειγμα είναι η περίπτωση με τη στέγαση του Ανότατου Τεχνολογικού Ιδρύματος της χώρας μας, ενώ το Μετσόβιο Πολιτεχνείο, καθώς και με τη στέγαση του Ανότατου επίσης Πνευματικού Ιδρύματος, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά όλης της γης, το οποίο ίδρυμα η Ακαδημία Αθηνών έπρεπε, με βάση αυτό που συμβολίζει, να συντονίζει τον πνευματικό παλμό σε πλανητικό επίπεδο, πράγμα όμως που δεν το κατόρθωσε. Και ενώ, επαναλαμβάνω, είμαστε υπερήφανοι για την παραπάνω και όχι μόνο προσφορά... Τι έγινε... Α, καλά, όσο βλέπω... Και ενώ, επαναλαμβάνω, είμαστε υπερήφανοι για την παραπάνω και όχι μόνο προσφορά στον χώρο του αστικού πολιτισμού, εξίσου υπερήφανοι μπορούμε να είμαστε και στον χώρο του λαϊκού μας πολιτισμού. Συστατικά του λαϊκού μας πολιτισμού είναι η υφαντική, η αργυλοχρυσοχοϊκή, η ξυλογριφτική, η αγιογραφική τέχνη, τα ήθη και έθνημα, αρέτσιλι, καθώς και η νεολατινική μας γλώσσα. Η γλώσσα μας κάλυπτε κάποτε τις καθημερινές επικοινωνιακές ανάγκες, ενώ η εθνική μας γλώσσα, η ελληνική, ήταν για δημόσια χρήση και για την επικοινωνία με τους άλλους συνέλληνες. Στο Λατινογενές ιδίωμα των βλάχων έχουν αποκρισταλωθεί ωραία δομημένα παραμύρια, θρύλοι και παραδόσεις μοναδικής πνευματικής αξίας, που είναι το δεύτερο σύστημα του Θεού Θεόντος, θα παρουσιάσουμε στο ημερολόγιο του 2018. Με την ευκαιρία θα να τρέξουμε στα ημερολόγια των προηγούμενων ετών με εφετηρία το έτος 2013. Το θέμα του ημερολογίου αυτό είναι τα τοπονύμια του Ξιρολιβάδου. Την προτεραιότητα στο θέμα τοπονύμια μας την επέβαλε η ανάγκη και τα προθεσίες του χωριού μας σημαντεμένες με το όνομά τους για χάρη των επόμενων γενεών. Οι ονομασίες των διάφορων σημείων στην ευρύτερη χώρα του Ξιρολίβαδου μεταβιβάζονταν παλιά από τους μεγαλύτερους τους νεότερους καθώς οι ηλικιωμένοι και νέοι ζούσαν στο φυσικό τους περιβάλλον και διαχειρίζονταν τα βοσκοτόπια ο λαϊκός πολιτισμός ήταν τότε σε άμεση επαφή με τη φύση και διατηρούνταν μέσα από την πορφορική παράδοση. Σήμερα όμως που οι Ξιρολιβαδιότες ζούνε ως παραθεριστές στο χωριό τους η μνήμη γύρω από τα τοπονύμια ξεθοριάζει και οι ονομασίες κατά λάθος συχνά μετακινούνται και επέρχεται σύγχυση ως προς τον ακριβή αντοπισμό των σημείων όπου αναφέρονται. Κατά συνέπεια το ημερολόγιο του 2013 είναι πράγματι συλλεκτικό όπως αναγράφεται και στο εξώφυλλό του συντηρεί την τοπονυμιακή μνήμη και όποιος το συμβουλεύεται γνωρίζει τα κύρια τουλάχιστον τοπονύμια του Ξιρολίβαδο και αισθάνεται ενταγμένος σε οικείο, σε δικό του και ό,τι δεσένο και ανώνυμο χώρο. Το ημερολόγιο εκείνο του 2014 με θέμα «Αρμάνι Βλάχοι Κυρατζίδες» υποδηλώνει το επάγγελμα που δεν διακοινούσε μόνο τα υλικά αγαθά από τον ένα στον άλλο τόπο, αλλά διακοινούσε ταυτόχρονα και ιδέες και πολιτισμό καθώς οι Βλάχοι Αγωγιάτες ή αλλιώς Κυρατζίδες έρχονταν σε επαφή με πόλεις και χώρες όχι μόνο της Βαλκανικής και της Κεντρικής Ευρώπης αλλά έφταναν μέχρι τον off-gold της Χρωσίας που βρίσκεται προς την Αγία Πετρούπονη και ακόμα βορειότερα μέχρι τη Νότια Λαπονία. Τις αποστάσεις αυτές οι Παλίοι Κυρατζίδες δεν τις διέσχιζαν με αεροπλάνα ή με τα φτερά της φαντασίας όπως εμείς τώρα, αλλά μεταφορτωμένα με αγαθά αλογομούλαρά τους. Αυτή λοιπόν τη δόξα αυτή την στεριανή οδυπορική εποπία ή οδύσια πέστε την, δεν ήταν εύκολο να την παραβλέψουμε. Γι' αυτό τιμήσαμε τη μνήμη των ανώνυμων πιονιέρων της ελληνοβαλκανικής αθύπνησης. Να σημειωθεί ότι οι Κυρατζίδες δεν ήταν εξεντεμένοι για χρόνια από τον τόπο τους καθώς ήταν αυτοί που ασταμάτητα πηγαινοέρχονταν μεταφέροντας γνώσεις και πληροφορίες για τον έξω κόσμο της εποχής της Οθωμανικής κυριαρχίας. Γι' αυτό και ο Γάλλος Πουκεβίλ που περιφερόταν στην Πίνδο παρομείασε τους βλάχους με εργατικές μέλησες που φωλιάζουν σε σκισμές ορεινών βράχων γεμίζοντας τις κυψέλες με μέλη από που ξεκόβονται κομμάτια και τρέφονται και τα άλλα ζωντανά. Το τρίτο συλλεκτικό ημερολόγιο είναι αυτό του έτους 2015 με θέμα «Δέντρα και θάμελοι του ξυρολιβάδου». Για την καλύτερη γνωριμία με το φυσικό περιβάλλον του χωριού μας και συμπληρωματικά προστατό πονή μεά του κρίναμε ότι έπρεπε οι νεότεροι γενναίες να γνωρίσουν τα δέντρα και τους θάμελους τόσο του δάσους όσο και του χωριού. Οξιές φάρτσοι, πέφκα κοίμοι, γαύροι κάρποι, κράτευοι κυψέοι, κρανιές κόρνοι, φλαμουριές φιλουρέοι, ή τέοι τίγοι, βουζιές βούς, τζερνικές προύμοι, γορτσές γόρτσα, βελανιδιές κουπάτσοι, έλατα μπράτσοι είναι τα δώδεκα δέντρα που συνοδεύουν τα δέντρα του χωριού μας. Το τρίτο συλλεκτικό ημερολόγιο είναι τα δώδεκα δέντρα που συνοδεύουν τους δώδεκα μήνες του έτους και φέρνουν στο νου μας την πράσινη επένδυση του αγαπημένου μας χωριού και του ευρύτερου περιβάλλοντος του. Στον πρόλογο του ημερολογίου γραμμένο από τον Γιάννη Τσαμίτρο, φίλο και πολίτερο συνεργάτης στη σύνταξη του κάθε έτους ημερολογίου, το 1945 στο Σέλλη, δούλευαν 800 αργαλεί. Κάθε σπίτι και ένας αργαλιός. Κάπες, φλοκάτες, στροσίδια, μπλανκέτες, τάστροι, τροβάδες, τάγιστα, σκουτιά, μάλινες κάρτσες, λεπουτς, κατασάρκια, καθώς και άλλα προϊόντα των αργαλιών και των χεριών συνέθεταν παλιά την εικόνα στον Βλάχικο πολιτισμό, όπως, χωρίς υπερβολή, μπορεί κανείς να τον χαρακτηρίσει. Όσο για τους συμβολισμούς που παρουστάμουν τα σχέδια των Πλάχικων Υφανιτών, τα έχω γράψει στο ίδιο ημερολόγιο αυτό του 2016. Τελικά, η διαπίστωση είναι η διάρκεια των χρόνων. Αυτό το είπε ο ακαδημαϊκός και ιστορικός Νικόλος Δέης, που είπε εντελώς αξιόλογα, είναι τα υφαντά των Βλάχων, που η τέχνη τους μας ανάγησε προηγούμενους αιώνες. Ήταν διστακτικοί οι ερευνητές με τους Βλάχους και τα λέγανε ότι τα σύμβολα της αρχαίας τέχνης βρίσκονται στα υφαντά των Βλάχων. Με την ευκαιρία 50 χρόνων παρουσίας στα πολιτιστικά δρώμενα του χωριού μας, από το 1966 δημιουργήθηκε ο τουριστικός και κατόπιν εκπολιτιστικός όμυρος ξυρολιβάδου. Ήταν τα υφαντά των Αρμάνων Βλάχων. Ένα θέμα για το οποίο γράφτηκαν πολλά, ενώ μπορούσαν να γραφτούν περισσότερα. Συνεχίζοντας την κατάρτιση ημερολογίων, αποφασίσαμε για το έτος 2017, που σε λίγες ημέρες μας έρχεται να τιμήσουμε, όπως έγραψα στο ημερολόγιο, τον ανώνυμο λαό, τα γυδοκρόβατα, που μας έτρεφαν και μας τρέχουν με τα γαλακτοκομικά προϊόντα και μας έντιναν με τα μάλινα ρούχα και τα σκεπάσματα. Θεμέλιος ζωής η εγωπροπατοτροφία, κάποτε αλλά και τώρα για τον ελληνικό λαό και συνδεδεμένα με την παλιά ζωή των βλάχων έπρεπε για χάρη της νεότερης γενεάς να παρουσιάσουμε έστω μια πλευρά της. Για το σκοπό αυτό επιλέξαμε την πιο ενδιαφέρουσα πλευρά της με της ονομασίας γυριών και προβάτων με βάση των χρωματικών τους τύπων. Οι ονομασίες αυτές καθιαρώθηκαν στα πλαίσια της βλάχης γλώσσας και διαρχήθηκαν όχι μόνο στον στεριανό χώρο της Ελλάδας αλλά και σε γλώσσες της Βαλκανικής. Στη σύνταξη των ημερολογιών πέρα από την καλέσθητη εμφάνιση τους φροντίσαμε ώστε τα κείμενά τους να έχουν και επιστημονικό ενδεφέρον και να μην περιορίζονται σε απλή μόνον περιγραφή. Αυτό τους δίνει επιπλέον αξία και μας δεσμένει να τα διατηρούμε στην άκρη σαν κάτι που με τα χρόνια δεν πάει να είναι χρήσιμο στη συντήρηση της πολιτιστικής μας μνήμης στην κολλίζα της οποίας μνήμης εντάσσονται εικόνες από όμορφες πλευρές της αξιοζήλευτης αρμάνικης κουλτούρας. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. Αν έχετε να κάνει καμία ερώτηση και να είμαστε και σύντομοι, βέβαια, γιατί ο χρόνος έτριξε ή λίγη. Αυτό είναι ένα σκοτεινικό σκοτεινικό δημοφιλί. Η κυρία Δήμητρα Κουτόβα μου είπε αν υπάρχει κανένα έθιμο βλάχικο που να περιγιάζει για την καλοσυμίωση παραμονής στο ξερολίβαδο και δυστυχώς δεν συμπήκτουμε απόλυτα. και η γιορτή, που έχει πολύ βάθος και πολύ ενδιαφέρον, αλλά δεν μπορούμε να την αναπαραστήσουμε στο ξερολίβαλο. Να αναβιώσουμε το έθιμο του κλείδωνα, και αυτό πάνε δε συμπλήκτη, γιατί είναι τον Ιούνιο και δεν είναι τον Ιούλιο. Και έτσι, τι να κάνουμε, το γάμο ή παρατραπηγνάμε το γάμο. Α, να κάνουμε ένα γάμο. Α, τώρα αρχινηθίζονται οι πολιτικοί γάμοι. Πολιτικοί γάμοι και τρανός χορός. Τρανός χορός. Στο ξερολίβαλο δεν τον θυμούνται τον τρανόχορο. Είχα ρωτήσει τον Μπαρμπαδημοσθένη, τον Δημοσθένη, τον Χατζιβόγο, ο οποίος ήξερε πολλά πράγματα για τους βουλάχους, γιατί μελέτησε γαλλικά κείμενα, ρουμάνικα, ελληνικά, και μου λέει δεν θυμόταν τον τρανόχορο, ο οποίος επιβιώνει στην Πίμπο, βέβαια, και στο Βλάτσι. Στη Βλάτσα, στην Κοιλισσούρα. Ποια? Όχι, τίποτε, αφού είμαστε ορθόδοξοι. Τώρα που ανέφερες για τον τρανόχορο, στον γάμο που η οικογένεια Δημοσθένη, μαζί με μια κουβερία από την κουβερία του Πατροδεξίου, είχαν φιλεθεριάσει και είχαν κάνει ένα μεγάλο χορό, το 1917, στην Κουμαριά, και υπάρχει φωτογραφία. Τρανός χορός. Αλλά Μπαρμπαδημοσθένη δεν το θυμόταν. Είναι γαμπριάτικος. Αν ήταν με όργανα, δεν ήταν ο χορός που... Είχε στη μέση... Όργανα. Ο καθαυτό κύκλιος χορός, που εκτελείται με την ευκαιρία θρησκευτικών γιορτών στην Πίνδο, και μάνια παρόντα τα όργανα δεν τα αφήνουν να τρέσουν. Γιατί είναι θρησκευτικός χορός, ακολουθεί την ορθόδοξη γραμμή, όπου μουσικά όργανα δεν υπάρχουν στην θεία δατρία, στους ορθόδοξους νεούς. Και αυτό αναφέρεται και από τον Πλάτωνο, ο οποίος τον ανεβάζει στον κορανό, και λέει ότι ο ωραίωτος χορός είναι αυτός που έχουν τα... οι μεγάλοι αστέρες που κάνουν την χορία, χορία τη λέει μάτι, και χορεύουν τον κοσμικό χορό. Ο κύκλος χορός, ο οποίος δεν είναι ακριβώς σιφτός, μοιάζει με το σιφτό, αλλά ωραία περιγραφή έχουμε από τον Τάκη Παπαχατζή. Τον παρουσιάζει ως κλασικό χορό και τον έχει ελληνικό, ο οποίος μελετάει και τα άλλα στοιχεία, την ενδυμασία των βλάχων, το τραγούδι, και πιάνει αρβαντοβλάχικα τραγούδια, και βρίσκεται ότι η κλίμα κάτω είναι ελληνική, όπως και η ενδυμασία. Και ο χορός αυτός, ειδικά ο τρανός, λέγεται κόρμος στα βλάχια, είναι ο κατεξουχήν χορός, είναι χορός της κοινότητας. Τον είχαν οι αρχαίοι δωρείς, δεν τον έχουν οι σημερινείς σπαρτιάτες που μιλούν ελληνικά, να το έχουν οι βλάχοι που μιλούν λατινικά. Να αρχίσουμε από το εξώφυλλο αυτού του γεωλογίου. Ναι, βλέπετε στο εξώφυλλο τον άγνωστο βοσκό Κτινοτρόπο. Είναι στη μέρα μας, θα γράφουμε αυτά βέβαια, στην αυλή της πινακοθήκης του Μετσόβου, από τον Ευάγγελο Αβέρω, του οποίου η ιδεολογία, πέρα από αριστερά και δεξιά, είναι σύγχρονη για την οικονομική μας κατάσταση της σημερινής. Δεν την ακολουθήσαμε. Και έτσι φτάσαμε στη φτώχεια, διότι ο Αβέρωφ πίστευε στην παραγωγική ήπανθρο και στον πολιτισμό. Και απόδειξη είναι ακριβώς στην πινακοθήκη. Με στερίσεις, ο Αβέρωφ, γιατί δεν θα ξασκούσει κανένα επάντων πλουσίου οδοφόρου, αγόρασε πίνακες Ελλήνων ζωγράφων. Και έκανε την πινακοθήκη με τρεις-τέσσερις ορόφους, που πάνε προς την κατυφόρα. Δύο ή μάλλον ένας όροφος είναι επιφανειακός, οι άλλοι ακολουθούν τον διαμόρφωση του εδάφους. Και σήμερα το Μέτσοβο μπορεί να είναι υπερήφανο, μεταξύ των άλλων, και για την πινακοθήκη. Στην αυλή της πινακοθήκης έστισε δύο αγάλματα. Ένα για τον άγνωστο οκτυνοπρόφορο και ένα για τον άγνωστο δασσεργάτη. Τον παρουσιάζει με ένα τσεκούρι και την φουστανέλα. Στο αρχονικό του αβραίου στον περίβολο, έμβλημα είναι το κεφάλι του κρυαριού. Και αυτό είναι στοιχείο ότι ο κόσμος αυτός σκεφτόταν παραβογικά, και όχι παρασιτικά. Λοιπόν, μπορούμε να δείξουμε το επόμενο. Εδώ έχουμε τις γύρες και τις προβατήμες που λένε «δέλι». Η λέξη «δέλο» στα αλσλάβικα είναι άσχος. Η Βλάκη έχει η λέξη «αλμπ» από ένα τελείως, αλλά χρησιμοποιεί ξένες λέξεις, ή και δικές της περιθωριακές, για να ξεχωρίσει η ονομασία. Γιατί αν τη λέγει «αλμπί», «ενόμι» και άλλα πράγματα, όταν λέει «δέλο», εννοεί την άσπρη προβατίνα, όχι την άσπρη γίδα. Την άσπρη γίδα τη λέει «φλόρα». Είναι η άσπρη γίδα «φλόρα». Και είναι η μοναδική λατινογενής γλώσσα, δεν έχει Ρουμάν και δεν έχει Ιτανικοί, Γαλλικοί, Ισπανικοί. Το «φλόρα» με την έννοια «άσπρος». Η Σαργατσάνη είναι από την πρώτο χέρι Λατινόητα. Παλιά ήταν. Και κάποιος είπε «για να μην μιλάνε βλάκικα, σημαίνει ότι δεν ήταν στη Πνίδο όταν η Ρωμαία ήταν εδώ». Είναι και αυτή η επιχείρηση μας. Αν μας ακούσουν θα μας το πείσουν, όμως, γιατί είναι αρχαιοέλλημος. Κανονικά το «φλόρα» περιέχει και το κίτρινο, το «φλουρή» που λένε. Έγινε κίτρινο σαν «φλουρή», «φλόρα». Και η «φλόρα» είναι η θεά των Αντιδαίων, η «χλωρίδα» η δική μας. Τώρα είναι «λάιου». Στο «λάιου» κοιτάζουν το κρυάρι, «δριβέκ λάι». Το «λάιου» έχει βάθος αυτό αιτιμολογικό, διότι «λάιος» οι Έλληνες αιτιμολόγοι, Ρωσολόγοι το ανάβουν στο «λάγιος», το «λαγό». Ο «λαμπός» όμως είναι εχακή χρώματος και κατεμένα είναι αρχαία η νηκή λέξη. Και είναι από το «λεός» με άλφα λιώτα «λαϊός». Α, με συγχωρείτε, εμένα. Έχετε δίκιο εκεί, πίσω δεν είστε ευνοημένοι χωρίς μικρόφωνο. Λοιπόν, «λάιος» οι Έλληνες αιτιμολόγοι το λένε ότι είναι από το «λάγιος». «Λάγιος» από το «λαγό». Ο «λαγός» έχει χακή χρώμα. Κατεμένα είναι από το «λεός» με άλφα λιώτα, που οι Θεσσαλοί το λένε «λάιος». Ανεβάζονται τον τόνο οι Θεσσαλοί. Και οι Ρωμαίοι, οι Θεσσαλοί ανεβράζονται τον τόνο. Το «ποτάμο» το λένε «απόταμος». «Στρατημός» «Στράτημος» και ο «θλιβερός» «άνημος» «θλιβερός». Λοιπόν, «λάιος». «Λάιος» είναι ο «αριστερός». Όταν ο άνθρωπος έρχεται από τη γαλήβα του ή από τη σπηλιά το πρωί, στα αριστερά είχε το βορά και στα δεξιά είχε τον ήλιο. Ό,τι κακό ήταν, ερχόταν από τα αριστερά. Μην το πάμε ιδιολογικά, το πάμε στο φυσικό χώρο. Θεομηνίες. Θεομηνίες. Ναι, αυτό φορά. Λεός, ο αριστερός. Υπάρχει ένα τραγούδι της Ελαφίνας που λέει «όλα τα λάθια περπατούν, όλα αντροσωλούνται, μόνο μια Αφίνα τα ποινία δεν πάει μαζί με άλλο». Όλο τα «ποζέρβα» πηγαίνει, τα «πόσκια» περπατεί, τα «ποζέρβα» πηγαίνει. «Απόσκια» είναι τα σκοτεινά. «Απόσκια» τα αριστερά. Ο αριστερός ταυτίζεται με το σκοτεινό, το σκυερό. Γι' αυτό λένε ότι τα μούσκλια που φυτρώνουν πάνω στα δέντρα, βαρώνουν στα «ζερβάτα» μέρη, στα βορεινά δηλαδή, στα σκοτεινά. Τα σκυερά γιατί εκμεταλλεύονται την υγρασία. Αυτό για τον Λάιος και ο ίδιος ο Λάιος της Νυθολογίας, ο πατέρας του Ηδίποδα, ήταν Λάιος άτυχος, ήταν το σκότειο γιος του και όλα τα σχετικά. Και άλλα πολλά. Και άλλα πολλά, γιατί όταν μπήκε μέσα στη σπηλιά, μαζί με άλλους συντρόφους του, έγινε η πολλαΐδα, δηλαδή μαύρος, και κοράκια έγιναν οι σύντροφοι του και λοιπά. Όλα σχετίζονται με το μαύρο. Και έτσι ακόμη δεν το ανακάλυψαν αυτό το πράγμα. Και εμείς είχαμε το φράσος να το παρουσιάζουμε έτσι. Μπορεί να το τραβούμε απ' τα μάλια, δεν ξέρω πόσο. Μέσα θα μας φωνάξει. Κόρμπου κόρμπα. Αυτή η λέξη εξειδικεύεται για τα χίδια. Και παράδειγμα από το κόρμπου, στο λαδνικό κουρμπό, στα Γαλλικά είναι ο κόρακας. Είναι μαύρος ο κόρακας και είναι μεταφορική χρήση να λέμε το μαύρο χίδι κόρμπ, κόρμπου κόρμπ. Μάλιστα. Βλέπετε ότι το μαύρο πρόβατο λέγεται λάιν και το μαύρο χίδι κόρμπου. Αυτό σημαίνει εξειδικευμένη χρήση όρων. Καθεαυτοκτηνοτροφική ορολογία. Λοιπόν, κόρμπου. Και στην Ήπειρο έχω διαβάσει κίνανα που η γυναίκα λέει κόρμπου κόρμπου τι έπαθα. Ελληνικά, κόρμπου κόρμπου τι έπαθα. Η μαύρη μου τι έπαθα. Λοιπόν, αυτό είναι η κόατσινα, όπως λέμε εμείς οι Βάχοι. Και οι Χασσώτες το λένε κόατσινα, και οι Σαρακατσάνοι το λένε κάτσινα. Και το λένε κάτσινα και οι άλλοι Έλληνες γιατί το «ο» είναι ασθενές, δεν έχει τόνο, στο «α» κόατσινα. Στο «α» πέφτει ο τόνος και δε πέφτει και κόατσινα. Παίρνω την ευκαιρία να σας πω κάτι που νομίζω το έχω γράψει τώρα. Ένας γέλος από τον Ασπροπόταμο μου λέει, έρα παιδί μου λέει κάποτε, οι κόατσινες προβατίνες ήταν σαν τις βουνήσια σπέρδικες. Λυμμένα κόκκινα γύρω γύρω το μάτι, στίγματα. Τώρα έχουν παλώματα, τώρα είναι σαν μπασούρικα, βάσινα στο κεφάλι, λεωρωμένα δηλαδή, με μεγάλα στίγματα χρωματικά. Και πραγματικά αυτό δεν είναι το κάτσινο, το καθαπτό, αλλά δεν βρήκαμε, έχουν αλλάξει οι φυλές και δεν βρήκαμε ούτε κάτσινα ούτε κάλισσα παλιά. Δεν ξέρω τώρα ο Γιάννης αν βρήκε ένα κάλισσο αυθεντικό. Αυτό είναι η γίδα, η μούστρα. Α, το μπάλιο. Α, το μπάλιο. Μπάλιο σχετίζεται... Οποιονδήποτε ζώο έχει άσπρη τούφα εδώ. Ποιο άνθρωπος, αν έχει καμιά τούφα άσπρη, που λένε μπάλιος, στα σώματα υπάρχει ένας που από μικρός είχε μια άσπρη τούφα και τον λέγαν μπαλιούκας. Είναι η ελληνική λέξη. Σχετίζεται με το ομερικό βαλίος. Ήταν ένας από τους ύπους του Αχιλέα. Βαλίος. Στη Θεσσαλία λεγόταν βάλιος και στα Βλάδικα μπάλιος. Αλλά στα Βλάδικα επιπλέον το σάλι όταν βγαίνει αφρό θα στο λέμε μπάλιε. Μπάλιε. Και από εδώ είναι και η λίσα. Λίσα θα πει άσπρη γιατιμολογικά. Σχετίζεται όταν βγάζει άσπρα άσπρους σαφρούς από το στόμα. Και τα ηλίσια παιδεία με ένα η, όπως στα Βλάκια λένε ρίζω α, ρίζω. Προθετικό α, εδώ είναι προθετικό η. Είναι ηλίσια παιδεία που θα πει φωτεινά παιδεία. Με ύψιλον είναι το λούξ, το φως. Η λούνα, το φεγγάρι κλπ. Αυτό είναι το μπάλιο. Είναι ένα ζώο που την ημέρα κοιμάται και το βράδυ βόσχει. Είναι σαν γουρουνάκι έτσι μοιάζει. Έχει άσπρη ράχη. Και το λέμε βαλιαντός. Βαλιαντός, χάθηκε αυτή η λέξη στα Βλάκια, αλλά υπάρχει σε αυτή τη λέξη. Θα πει αυτό που έχει άσπρη ράχη. Βαλιαντός. Και μπαλιόρια στα ιταλικά είναι η λάμψη. Ό,τι έχει λάμψη σχετίζεται με το άσπρο. Ο λαός το διαφανίζει. Βλέπω μέσα στον κουβά, θα το πει τι χρώμα έχει το νερό. Άσπρο είναι. Μπέλπις. Ναι, το μπέλπις είναι το άσπρο. Και το άσπρο. Το πολύ άσπρο. Το γελυστερό άσπρο. Και το διαφανές ο λαός το σχετίζει με το άσπρο. Ενώ το άσπρο είναι χρώμα, το διαφανές είναι ό,τι πιο άχρωμο υπάρχει. Ο λαός αρχαιοτυπικά από μέσα το συνδέει με το καθαρό χρώμα, που ουσιαστικά δεν είναι καθαρό γιατί είναι σύνθετο όπως ξέρουμε. Το λέει άσπρο. Μπάγια. Μούσκρα. Μπράβο Γιάννη γιατί εγώ βρήκα μούσκρες που είχαν μπαλώματα και όχι αυτό το μοσαϊκό. Με άσπρα και μαύρα στίγματα. Μούσκρα είναι από το λατινικό. Συγχαρικά είναι η μίδα. Μούσκρους είναι η μηγίτσα. Και η Βλάχη τώρα τα πολλές φορές το κάνει ρο και είναι μούσκρους και μετά χάνει συντομές μούσκρα. Δεν ξέρω αν είναι μούσκουρη αν έχει σχέση με γίδα. Μαύρα με στίγματα άσπρα. Ναι το έχω βρει στην Βελοκόνο. Μούσκουρη. Να λένε τη γίδα. Μέχρι την έξω από τη Σπάρτια έχω βρει Βλάχη και Σωμασίας και Κούσκουρα έχω βρει και Τσούγγκο βόδια έχω βρει και όλα αυτά Βλάχη. Λοιπόν, κάπου και η Βλάχη έχει δεσμοποιηθεί χάρη στην ταινοτροφή. Αυτή είναι η Καλέσια. Καλέσια είναι η προπατίνα που έχει μαύρα στίγματα γύρω από το μάτι. Καλέσιο δεν το βάζω. Όχι. Δεν το βάζω το Καλέσιο. Δεν πειράζει. Είναι αυτό εδώ. Καλέσιο που έχει είναι στο ημερολόγιο. Ναι αυτό εδώ. Μήνας Ιούλιος. Δεν το έχεις. Καλέσιο. Καλέσιο η Βλάχη και λέει τον ωραίο νέο ή την ωραία νέα που έχει μαύρα μάτια, μαύρο φρίδι και ωραία χαρακτηριστικά. Καλέσιο. Η λέξη kal έχει πολύ βάθος, μας πάει μέχρι την Ινδία. Η θεά kali είναι η θεά, η μαύρη θεά, η αγωνιστική κάτι σαν τη μαύρη Αθηνά θα λέγαμε, που ξεσηκώθηκαν οι Έλληνες, δεν υπάρχει η μαύρη Αθηνά. Όπως υπάρχει και η μαύρη Παναγιά. Στα Βλάχη και στη Μερία της Αλάια λέγεται η Παναγιά που φοράει σκούρα μπλε ρούχα, που είναι βυζαντινά και η Βλάχη το προτιμάει το σκούρο μπλε ρούχο. Το σκούρο μπλε συγχαίνεται με το μαύρο. Και το μαύρο είναι το χρώμα της γονιμότητας. Η Άρτηνης σαν θεά γονιμότητας παρουσιαζόταν πολλές φορές με πολλούς μαστούς, αν και ήταν παρθένος, να έχει μαγρούς μαστούς, γιατί το μαύρο είναι το χρώμα της γονιμότητας και είναι το χρώμα το θηλυκό. Το μαύρο είναι το χρώμα το θηλυκό. Πιο σύντομα είπες. Ναι, καλά. Δεν χρειάζεται το θηλυκό. Λοιπόν, το καλέσιος πρέπει να έρθει από τη Νότια Ιταλία. Τα Βλάχια και τα Ρουμάρικα έρθαν από τη Νότια Ιταλία, πέρασαν από την Εγνατία και πήραν προς Βοράν. Άλλες λατινικές γλώσσες στο χώρο της κεντρικής Ευρώπης και προς τη Βόρεια Σερβία ήταν από τη Βόρεια Ιταλία, ενώ τα Βλάχια της Πύλτο και τα Ρουμάρικα είναι από τη Νότια Ιταλία. Εκεί ένα ζώο για να το θησιάσουν έπρεπε να είναι καλέσιος, να είναι άσπρο και να έχει μαύρα στίγματα. Και στην στερεά Ελλάδα όταν θέλουν να πούν ότι αυτός είναι ευνοημένος από την παρέα λένε γιατί δεν δουλεύει ο Γιώργος, Κάλισσος τον έχουμε. Άρα ο Κάλισσος ήταν το ιερό πρόσωπο του Σεβαστώ. Λοιπόν, αυτό είναι η Γκέσα και αυτό έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον. Η Γκέσα Γίδα είναι αυτή που είναι μαύρη και έχει καθετικές γραμμές και προέρχεται από το λατινικό λαϊκό γκέπτιους. Γίνεται γκέπτιος και γίνεται γκέτσο στα ιταλικά. Οι Γερμανοί γλωσσολόγοι και οι Έλληνες το ανάγνωστο σλαβικό κόζιε που σημαίνει γίδα αλλά δεν έχει καμία σχέση, είναι χρωματικός τύπος. Στα ιταλικά γίτσου ή γκέτσου είναι το γεράκι. Το γεράκι είναι καθετή χρώμα. Και στα νότια των Γρεβελών σε ιδιώματα τοπικά βρήκα ένα ένειγμα. Γίδα Γκέσα του Μαρία Πουμέσα. Τι είναι το κάστανο. Επειδή είναι καθετή χρώμα. Καθαρά πράγματα. Κατά το Αιγύπτιος γκέσος ή γγιώσος, γγιώσα λέμε την Ουρσούζα πεθερά ή την γυναίκα, γγιώσα, έχει πάρει άσχημη εξέλιξη. Λιάρ, είναι το παρδαλό ζώο, το λιάρ. Ασπρό μαύρο ή ασπροκόκκινο. Και προέρχεται από το ελληνικό χλιαρός, λιαρός. Επειδή το χλιαρό νερό δεν είναι ούτε κρύο ούτε ζεστό. Το χρώμα λίγο μαύρο, λίγο άσπρο είναι η λιάρ. Ρούσα και ρούσο είναι το κόκκινο, ή ρούσα που λέμε ρούσα και ξανθιά. Παράγεται και αυτό από λατινική ρίζα, ρούμπερ, ρούς και λοιπά. Πάμε στην Κανούτα. Η Κανούτα έχει πάρα πολύ ενδεφέρον. Αν το βρήκες τελικά, είχε καθίε. Λοιπόν, η Κανούτα Γίδα είναι η σταχτιά. Δεν είναι η κρίζα που λέμε, ακριβώς. Αλλά πρέπει να έχει το χρώμα της σταχτις, ούτε αυτή είναι η Κανούτα. Κανούτα τη λέμε, αλλά το Κανούτο είναι όπως είναι η σταχτι. Το χρώμα της σταχτις. Κανούτο είναι λατινικό, στα λατινικά είναι Κάνο, όπως και στις κερδικικές γλώσσες, Κάνο θα πει άσπρος. Υπάρχουν και άλλοι στις λέξεις στα λατινικά. Άλμπους, κάμπιντους, για το άσπρο. Στα λατινικά όμως, Κάνο και Κανούτο. Το Κανούτο στα ιταλικά σημαίνει άσπρος. Στα πλάτη το Κανούτο είναι ο γκρίζους. Στα λατινικά το Κανούτος είναι άσπρος, άλλο και άσπρος και άλλο και γκρίζους. Διοριστεύουν οι ονομασίες στον χώρο και των φυτών και των χρωμάτων. Με την ίδια λέξη μπορείς να πεις άλλα πράγματα. Στα αρχαία ελληνικά, Κιανούς είναι ο μπλε, ο γαλάζιος. Αλλά είναι και ο μαύρος. Κιανόθρυξη είναι ο μαυρότρυχος. Επειδή το μπλε όταν σκουρένει γίνεται μαύρος στο τέλος. Εδώ έχουμε το πουδρούς. Είναι η λέξη υβρητική όπως την χαρακτήρησα. Διότι έχει το ποδάρι που είναι ελληνικό και το ους που είναι βλάχικο. Τσουτσουρούς που λέμε. Όχι τσούρ, όχι τσούρ. Ένας ους. Πουπούσα, ναι. Τσουρούς, ποδαράκι. Και ποδάνει και ους, πουδουρούς. Είναι το ζώο, το άλογο κυρίως. Και η γίδα και η προβατίνα. Και η αγγελάδα που είναι μαύρη και έχει άσπρα πόδια. Ή είναι άσπρη και έχει μαύρα πόδια. Αυτό είναι το πουδουρούς. Έχουμε άλλο, κι αν δεν έχουμε. Α, μπάρτζο. Θεός να το κάνει μπάρτζο. Επέμεναν ηκτινοτρόφοι στη Βέρεια ότι μπάρτζο είναι η γίδα που έχει κόκκινα μάγουλα. Κόκκινα μάγουλα. Για μένα μπάρτζο είναι η γίδα που έχει γραμμές ανοιχτόχρωμες, μπες, όχι καφέτιες. Όπως είναι η Κέσα, αντί να έχει καφέτιες έχει ανοιχτόχρωμες μπες. Γιατί παράγεται από το αρβανικό μπάραδ που θα πει άσπρος. Μπάραδ. Στα Βουμάνικα ο παιδαργός επειδή είναι άσπρος λέγεται μπάρτζα. Στα ελληνικά λέγεται ο παιδαργός είναι ασπρόμαυρος. Πέλαδ είναι μαύρος και αργός είναι ο άσπρος. Άργιος που λέμε. Αυτά. Σας ευχαριστώ για την προσοχή. Καμιά ερώτηση έτσι για το καλό της κουβέντας που έχουμε. Όχι ερώτηση αλλά να ευχαριστήσω θερμάγια της φιλοπορίας και ξεδικημένης της πέρας σήμερα. Όλοι μας ζούμε το καλοκαίρι στο ξενοδύναμο, έχουμε και τα γλύδια και τα πρόβατα να παρατηρούμε αλλά κάτω από μια τέτοια προσέγγιση αναλυτική, ακαδημαϊκή, επιστημονική δεν την είχαμε. Για αυτό θέλουμε μεγάλες ευχαριστίες. Πάντα δυνατός παραπολικός και να μας προσφέρει ο αγαπητής Αντώνης συνεχώς. Ευχαριστώ Αντώνη, να είσαι καλά. Να είσαι καλά και εσύ που στέργασες στον Σύλλογο και του έδωσες μακροβιότητα. Ο κόσμος το έκανε. Έμαθες την γνωή σου. Οντότητα. Ε, οντότητα, πράγματι. Λέμε πόξι και λέμε κάτι. Κάτι συνολικό. Θα ήθελα να ευχαριστήσουμε τον Αντώνη τον Βουσμόκη που περάποτε τις πληροφορίες που μας έδωσε, μας ταξίδευε, πιθανότατα σε αυτό που είναι οι πιο αρνές εποχές. Και φαντάζομαι ότι, τουλάχιστον εγώ έτσι το βλέπω και κάποιος που δεν έχει τα προηγούμενα ημερολόγια, αξίζει τον κόπο έστω και για τις πληροφορίες αυτές που περιέχουν και για τη σειρά με την οποία μας θα τοποθέτει σε ευρώπηλητής μας να τα βρει, να τα αποκτήσει, έστω να τα διαβάσει και όχι για το αντίτιμό τους, απλώς για τις πληροφορίες τους. Ευχαριστούμε για την παρουσία σας, ευχαριστούμε τον κύριο Αντώνη τον Βουσμόκη για ό,τι ετοίμασε, τον Γιάννη που επιμελήθηκε για τις φωτογραφίες και έψαξε να βρει στα κοπάδια έτσι χαρακτηριστικούς τύπους, να βγει το καλό τάξιδο στο ημερολόγιό μας, να ταξιδεύσει και σε πολλά χέρια έστω και για να διαβαστεί. Όχι όπως είπα να μείνει απλώς στο γράφι. Να πω ότι ανανεώνει με το ραντεβού μας για τις 6 Ιανουαρίου που θα γίνει η εκδήλωση για τα φώτα στο Ξερολίβαδο και επόμενες θα ακολουθήσουμε τις ανακοινώσεις για να συνεχίσουμε να πούμε σιγά σιγά προς την άριξη και το καλοκαίρι που θα εκβάλλει και χείρος όπως θα δημιουργήσουμε. Σας ευχαριστούμε πολύ. Καλό βράδυ. |
