| Interviewee Josif Stroumsa Date interview: 2015 December 09 Geography creation: Greece. Language Greek Extent 1 digital file : MPEG-4. Credit Line United States Holocaust Memorial Museum Collection, courtesy of the Jeff and Toby Herr Foundation: Καλημέρα και πάλι, ευχαριστούμε πάρα πολύ που δεχτήκατε να μας συναντήσετε σήμερα εδώ. Σίπα, ευχαρίστηση είναι δική μου και πάντοτε φροντίζω στο να μιλήσουν, μονηθούν αυτά τα πράγματα, η ιστορία εσείς. Ακριβώς γι' αυτό είμαστε εδώ, το όνομα του κυρίου Νενατάν Βεϊράκ, θα μας πείτε και το δικό σας για να το έχουμε στην κάμερα. Το δικό μου είναι Ιωσήφ Στρούμτσας, στα ελληνικά. Ποια χρονιά γεννηθήκατε? Το 1929. Πού γεννηθήκατε? Στις Βεριάκ. Θα μας πείτε διαλόγια για την οικογένειά σας, πόσοι ήσασταν, είχατε αδέρφια, η μητέρα, ο πατέρας. Μεγαλύτερος από εσάς. Ήταν μεγαλύτερος τρία χρόνια και έχει φύγει. Τι δουλειά έκανε ο πατέρας σας στη Βεριάκ? Έμπορος απεικειακών. Μεγάλων μπακάλις ας το πούμε έτσι. Απεικειακά είναι, ξέρετε, ζάχαρη, ρύζια, φασόλια. Ο πατέρας μου ήταν μεγαλύτερος, είχε μια μεγαλύτερη κομμάτια που υποστηρίζονταν πράγματα από αυτοί, σαν σούκα, ρύζια. Όχι πολύ μεγάλη. Έμπορος πολύ μεγάλος. Απεικειακά δεν ήταν, είχαν όλοι. Έμεινα μια εύκολη οικογένεια μπορώ να πω, με τα μέτρα τα τότε. Ήταν μια καλή οικογένεια με τα μέτρα του μέτρου, όχι σήμερα. Αλλά είχαμε μια καλή ζωή. Υπήρχε κοινότητα εβραϊκή στην Βέρια πριν τον πόλεμο. Μπορείτε λίγο να μας περιγράψετε πόσο μεγάλη ήταν η Βέρια. Η Βέρια, κατά τη φύση να σας πω για τη Βέρια την πόλη, τότε ήταν μια μικρή πόλη 18.000 κατοίκων. Από αυτούς τους 18.000, οι 600 ήταν εβραίοι μόνιμοι κάτοικοι Βερίας. Η οργάνωση ήταν η κοινότητα που εκλεγόταν. Είχε πρόεδρο και διοικητικό σεβούλιο. Και για πολλά χρόνια πρόεδρος ήταν ο πατέρας μου. Ζούσατε στην εβραϊκή γειτονιά ή ήταν η γειτονιά που είχε και χριστιανούς. Μέχρι το 1936 η οικογένειά μου ζούσε στην εβραϊκή συνοικία μέσα. Το 1936 βγήκαμε έξω όπως και πολλοί άλλοι. Δηλαδή, επί τουρκοκρατίας και μερικά χρόνια μετά, όλοι οι Εβραίοι ζούσαν μέσα στη συνοικία για λόγους ασφαλείας. Και μετά το 1936 πολλοί άλλοι εβραϊκοί ξεκίνησαν από τη γειτονιά. Και μετακομίσατε πού? Σε ένα κεντρικό δρόμο της πόλης, μαζί με συνοικίες που έμεναν, χριστιανοί και άλλοι χριστιανοί. Άρα είχατε αρκετούς χριστιανούς γείτονες μετά το 1936. Ναι, βέβαια. Και οι σχέσεις με τους χριστιανούς γείτονες πώς ήτανε? Ήτανε πολύ καλές. Οι σχέσεις ήταν πολύ καλές. Συντροφιά στα παιδικά μου χρόνια το έκανα και με εβραϊκόπολα και με χριστιανόπολα. Υπήρχαν και αντιθέσεις, βέβαια. Υπήρχε μια προκατάληψη κάτω των Ευρών, κυρίως θρησκευτική. Μας κατηγορούσαν ακόμη για τη σταύρωση του Χριστού. Η σχέση μας με τους χριστιανούς γείτονες ήταν αμοιωμένη. Ήταν καλά. Συντροφιά στα παιδικά μου είχα δύο χριστιανούς γείτονες και μη χριστιανούς γείτονες. Αλλά υπήρχαν κάποια προκατάληψη. Υπήρχαν κυρίως θρησκευτικά προκατάληψη. Υπήρχε μια προκατάληψη για τη σταυρωση του Χριστού. Πώς αισθανθήκατε αυτή την προκατάληψη θρησκευτικής προκατάληψης, πώς την νιώθατε, εκφραζόταν με κάποιο τρόπο. Μπορώ να σας πω ότι εκφραζόταν και με φόβο κατά κάποιον τρόπο. Δεν εκδηλωνούταν πολύ. Ήταν κάτι υποσυνείδητο, μπορώ να το πω. Δηλαδή, απέναντί μου δεν εκδηλώνε κανείς αντισημιτισμό. Αλλά τον καταλάβανες ότι υπήρχε μέσα του κάτι, μια προκατάληψη. Και εγώ το αποδίδω κυρίως στη θρησκεία. Υπήρχε αυτή η υποσυνειδητική προκατάληψη και ο αντισημιτισμός. Δεν είχα ποτέ... Όχι επιθετικώς. Μπορώ να σας πω κάτι χαρακτηριστικό. Διαδείδονταν ότι πριν από το Πέσαχ, το Πάσχα των Εβραίων, οι Εβραίοι έπαιρναν ένα μικρό παιδί. Το είχε ακούσει, το κραύαζαν σε ένα βαρέλι με καρφιά και από το αίμα που έπαιρναν, ζήμοναν τα ματσόδου. Βέβαια αυτό σιγά-σιγά όσο ομορφώνονταν ο κόσμος υποχωρούσε. Μπορώ να σας δώσω ένα παραδοσιακό παράδειγμα. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι συνθήκες και στις σχέσεις και με το πληθυσμό της Βέρειας, αλλά και με το κράτος, ήταν πολύ καλύτερες. Και χαρακτηριστικό γι' αυτό είναι ότι εγώ έγινα αξιωματικός του ελληνικού στραπεού. Ας μείνουμε λίγο πριν τον πόλεμο ακόμα. Άρα, του περίοδου εκεί γύρω από το Πάσχα, νιώθατε μια μεγαλύτερη ένταση στις σχέσεις των Εβραίων με τους Χριστιανούς. Ναι, και πολλά Χριστιανόπολα δεν περνούσαν εκείνες τις μέρες από την εβραϊκή συνικία. Υπήρχαν άλλα πράγματα που λέγαν οι Χριστιανοί για τους Εβραίους πριν τον πόλεμο. Πράγματα που λέγονται και σήμερα ακόμα. Ότι αυτοί ήταν οι κομμουνιστές, ότι αυτοί ήταν οι πλειτοκράτες. Ότι η γυναίκα του Στάλιν ήταν εβραία, ότι ο Ρότσιλντ ήταν εβραίος. Και σήμερα ακόμα ακούτε αυτά τα πράγματα. Αλλά σήμερα είναι λίγο πιο στρογγυλεμένα. Και συνδέονται και με το Ισραήλ. Έτσι το έκφραζόταν σαν πιο κατεγορηματικά, ότι είναι εγκληματίες, ότι πίνουν το αίμα των λαών, ότι κάνουν το ένα, κάνουν το άλλο, αυτοί φταίνε για τον πόλεμο, αυτοί φταίνε για το ένα, για το άλλο, ενώ σήμερα προσπαθούν λίγο να το δικαιολογήσουν φιλοσοφικά, φιλολογικά. Ήταν περισσότερο μια εμφάνιση πριν την αγώνα. Ήταν μια πιο δημιουργική εμφάνιση, ότι οι Ιησοί πήγαιναν αγώνα, ότι οι Ιησοί κυβερνούσαν τον κόσμο, ότι εμφανίζονταν την αγώνα. Αυτή η θεωρία σήμερα είναι λίγο λιγότερη και προσπαθούν να εξηγήσουν όλα αυτά σε πιο φιλοσοφικό τρόπο ή σε πιο ιντελεκτικό τρόπο. Εσείς θυμάστε κάποιο περιστατικό ή γενικά νιώθατε φόβο από αυτές τις κατηγορίες και από αυτές τις προκαταλήψεις που υπήρχαν στην πόλη. Πώς θα το λέγατε. Όχι. Δεν ξέρω, ίσως είχα συνηθίσει κιόλας σε αυτά τα πράγματα. Είχα πάθει μια ανοσία. Δεν ήμουν πραγματικά φοβερμένη. Τώρα που το πιστεύω, είναι σαν να είμασταν υποδοχοί, να είμασταν γνωρισμένοι. Δεν ήμουν φοβερμένη. Θυμάμαι χαρακτηριστικά όταν παραπονιούμουν στους γονείς μου για κάτι που με προσέβαλε κάποιον παιδί. Μου λέγε η μάνα μου τι να κάνουμε παιδί. Το λέγει ισπανικά. Ο Εβραίος είναι χαμηλός τείχος ή ο Εβραίος είναι απόγιαλεί. Έπρεπε να προσέχουμε λοιπόν. Ξέρω ότι όταν πήγα στους γονείς μου και κάποιες φορές προσπαθούσα για κάποιον που είχε πει κάτι σωστό στον εαυτό μου ή με εμφανίζει σε κάποιο τρόπο για να είμαι ελληνικής, η μάνα μου θα πει αυτά τα δύο εξαρτάσεις στον Λαδίνο. Το ένα σημαίνει ότι οι Ιούς... Πώς μου την είπατε την πρώτη? Ότι είναι ο χαμηλός τείχος. Δηλαδή τον τείχο που μπορεί να τον παιδάει κανείς. Θυμάστε μήπως αν υπήρχε κάτι που λέγανε οι Εβραίοι για τους Χριστιανούς. Υπήρχαν μερικοί που είχαν μια προκατάληψη. Θεωρούσαν τον Εβραϊκό λαό, τον πριεούσιο λαό. Έλεγαν αυτό ότι για να γίνει ένας Χριστιανός Εβραίος πρέπει να κάνει πενήντα μπάνια για να του φέρει το λάδι από τη βάφτιση. Πολύ ρίχα πράγματα. Υπήρχαν και άλλα πράγματα. Υπήρχαν ότι οι Εβραίοι είναι οι καλύτεροι, οι χωριοί και οι ειδικοί και ότι για να γίνει ένας Χριστιανός Εβραίος πρέπει να κάνει πενήντα μπάνια για να του φέρει το λάδι από τη βάφτιση. Αλλά αυτά είναι πραγματικά πραγματικά πραγματικά πραγματικά πραγματικά. Ήθελα να προσθέσω ότι όλα αυτά είναι τα χτυπητά πράγματα γενικά η ατμόσφαιρα ήταν καλή προποντός μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και τα πρώτα χρόνια πριν. Υπάρχει κανένα περιστατικό πριν τον πόλεμο που έτσι θυμάστε πολύ έντονα από τη ζωή στη Βέρεια που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας. Γενικά που ένιωσα πολύ άσχημα ήταν ένα περιστατικό στο σχολείο στην Ελλάδα το 1936 είχε γίνει η δικτατορία του Μεταξά. Ο Μεταξάς ήταν γερμανόφιλος και είχε γίνει μια εθνική οργάνωση νεολαίας αιών. Είχε καθιερωθεί η μέρα Τετάρτη της εβδομάδας να μη γίνονται μαθήματα και πιέναμε στο εθνικό στάδιο, το γήπεδο. Ή στο σχολείο και γινόταν προπαγάνδα για το καθεστώς, χορεί, τραγούδια, πατριωτικά. Και μια μέρα που ήμασταν στο στάδιο της Βερήας ήρθε ο γενικός δικητής της νεολαίας. Είχαμε συγκεντρωθεί όλοι σε παράταξη, όλα τα παιδιά από τα σχολεία και είπε αυτός τα Ευρώπουλα να πάνε χωριστά. Λέει από εδώ και στο εξής, δεν θα έρχεστε την Τετάρτη εσείς. Τότε ένιωσα τη διάκριση πραγματικά. Όλα τα άλλα τα λέγαμε αυτός είναι αμόρφωτος, το έκανε έτσι, είναι φανατισμένος θρησκευτικά και τα κάνει αυτά. Τότε ένιωσα ότι είμαι το κάτι διαφορετικό. Ήταν το πρώτο τσίμπιν. Στην 1936 η Ελλάδα είναι κατά τη δικασία του Μεταξάς. Ο Μεταξάς είναι ένας Γερμανικός ενθουσιαστής, αν θέλετε. Κάθε ίδρυμα δεν υπάρχει σχολή. Είμαστε παραδοσιασμένοι σε αυτό το μεγαλύτερο στιγμό, όπου μπορεί να συμβεί η προπαγγάντα για το ρεγίνο. Αυτό είναι κάτι που θα συμμετέχω. Μια μέρα υπήρχε αυτή η οργανισία που είχε δημιουργηθεί, η National Organization for Youth. Κατά τη διάρκεια αυτής της οργανισίας, η E.ON, μιλήσαμε. Στιγμή ήταν η προπαγγάντα για το ρεγίνο. Κάθε ίδρυμα ήρθαμε εκεί και έγινε η ευκαιρία για το ρεγίνο. Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε, πήγαμε εκεί και είπε, από τώρα μέχρι τώρα, δεν θα έρθείτε εδώ. Ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα την πραγματική δυσκριμματικότητα για το ρεγίνο. Γιατί μέχρι τότε όλα αυτά τα πράγματα που έφερα πριν, θα τους εξηγήσαμε πως αυτός ο άνθρωπος δεν είναι έξυπνος, ή ότι είναι φανάτικος, ή κάποια άλλη εφαρμογή. Αλλά αυτή ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα την δυσκριμματικότητα. Και ήμουν πέντε χρόνια. Και από τότε, το Βεκίνητο, τη Δετάρτη και μετά, εσείς δεν ξαναπήγατε τη Δετάρτη στο στάδιο. Ναι, δεν πήγαμε ποτέ. Και ένα άλλο μέτρο που είχε παρθεί τότε, ήταν στο Εβραϊκό σχολείο. Εγώ τέσσερα χρόνια πήγα στο Εβραϊκό σχολείο και εκεί κάναμε ελληνικά βασικό μάθημα. Τα λαδίνα, τα ισπανικά, γαλλικά και εβραϊκά. Στο δημοτικό σχολείο τέσσερες γλώσσες. Μεταξάς, απειγόρευσε τις ξένες γλώσσες και επέτρεψε μοναχά να μαθαίνουμε τις προσευχές στα εβραϊκά, αλλά από στήθους, να μην διαβάζουμε και να τα λέμε απ' έξω. Ένα άλλο μέτρο που έκανε αυτός ο ρεγίμις, ήταν στο Εβραϊκό σχολείο. Εγώ πήγα για 4 χρόνια στο Εβραϊκό σχολείο και είχαμε... Φυσικά, είχαμε μάθει ελληνικά, μάθει λαδίνα, φραντιάνικα και είχαμε μάθει ειβραϊκά. Αλλά η Μεταξάς έκανε ολόκληρη τη δημιουργία των ελληνικών λαδιών. Ο Ιησούς σχολείος μόλις μπορούσε να μάθει στους παιχνίδες τις ελληνικές προσευχές, αλλά δεν μπορούσαν να μάθουν πώς να διαβάζουν. Πρέπειναν να μάθουν τις προσευχές με καρδιά. Αυτό ήταν ένα άλλο μέτρο που εφαρμόθηκε εκείνη τη στιγμή. Και όλα αυτά τα μέτρα που μας περιγράψατε και η δικτατορία, άλλαξε και την ατμόσφαιρα μεταξύ των ανθρώπων στη Βέρεια. Νομίζω ότι την άλλαξε προς το καλύτερο. Άρχισαν να μας δείχνουν μια συμπάθεια. Μπορούσα να πω ότι αλλάξε την ατμόσφαιρα, αλλά προς το καλύτερο. Μπορούσα να πω ότι άρχισαν να μας δείχνουν σε έναν πιο φιλικό τρόπο, επειδή ήμασταν δισκριμημένοι. Υδράση φέρναν πιδράση. Κάποια δραστηριότητα φέρνει δραστηριότητα. Μπορείτε να μας δείξετε κάποια παράδειγμα για αυτήν την ατμόσφαιρα. Πώς η ατμόσφαιρα ήταν πιο καλή. Πώς το αντιληφθήκατε. Στις συζητήσεις, και το κάνουν παρέα και με εμένα, και είναι δικτάτορας και παίρνει μέτρα κατά των Εβραίων και γιατί άνθρωποι είναι και αυτοί. Με έτσι. Παρ' όλες τις συζητήσεις. Γιατί είχαμε σχέσεις με αλλαγές δεν-Γεωμένους. Και θα είπαν, κοιτάξτε τι κάνει ο δικτάτορας. Παίρνει όλα αυτά τα μέτρα στις εβραίες. Γιατί το κάνει. Είναι όπως εμείς. Υπήρχαν κάποιοι γύτοντες που έρχονταν στο σπίτι σας και έκανες αυτές τις συζητήσεις. Υπήρχαν γύτοντες που έρχονταν για επίσκεψη στο σπίτι σας? Βέβαια. Χριστιανοί. Βέβαια. Σας είπα ότι ο πατέρας μου ήταν πρόεδρος κοινότητας τα τελευταία χρόνια και έρχονταν και ο μετροπολίτης στις εβραίες. Το εβραϊκό Πάσχα. Έρχονταν επίσκεψη στο σπίτι. Γιατί ο πατέρας μου πήγαινε στις γιορτές. Σαν επίσημος ήταν πρόεδρος κοινότητας και στις εκδηλώσεις που γινόταν και τον χαιρετούσαν. Ευχόταν για το Χριστιανικό Πάσχα και τις άλλες γιορτές. Έτσι το εβραϊκό Πάσχα έρχονταν επίσκεψη στο σπίτι. Ναι. Υπήρχαν κάποιοι άνθρωποι που έρχονταν στο σπίτι μας. Μεταξύ τους ήταν ακόμα και ο μετροπολίτης της περιοχής. Γιατί ο πατέρας μου, όπως σας είπα, ήταν πρόεδρος κοινότητας. Και έτσι, ως αυτοίς, θα πήγαινε στις χριστιανικές εβραϊκές και συνεργασίες. Έτσι, στον Πέσσαχ, ο πατέρας θα έρθει στο σπίτι μας. Και νιώσατε ότι έτσι και ο μετροπολίτης ήταν πιο θετικά προδιεθυμένος απέναντι στους Εβραίους όταν παρθήκαν αυτά τα μέτρα από την δικτατορική κυβέρνηση. Και πριν, στο μορφωμένο χριστιανό, ακόμα και στους κληρικούς, δεν άρεσε αυτό το πράγμα, αυτή η ατμόσφαιρα αντιεβραϊκή. Δεν ήθελαν να τους κατηγορούν ότι μισούν ανθρώπους ειναι ανθρώπους έστω κι αν δεν είναι της ίδιας θρησκείας. Και ίσως, κι αυτό τους οθούσε να δείχνουν μια καλή διάθεση. Ναι, αλλά θα πω ότι από τους εκπαιδευτικούς χριστιανούς και ακόμα και στους κληρικούς, δεν ήσουσαν καλύτεροι με όλη αυτή την δυσκριμματικότητα στις Ελληνικές, ή όλα αυτά τα πράγματα που είπαν σχετικά με το πιστέμα και την αδύναμιση που υποδοχήθηκε. Γιατί στους αυτούς, νομίζω, δεν ήταν σωστό ότι ήσουσαν ασχολημένοι από κανέναν, ακόμα και αν δεν ήσουσαν χριστιανοί. Λοιπόν, σε τέτοιο τρόπο, έκαναν ευκαιρία για να κρατήσουν τις σχετικές. Θυμάστε κάποια συγκεκριμένη κουβέντα που είχε ο ιερέας με τον πατέρα σας για αυτά τα θέματα, ή κάποια κουβέντα που να σας έκανε εντύπωση. Κάποια συγκεκριμένη κουβέντα, δεν τα θυμάμαι, αλλά η Γινηκάιευ, όπου έκανε ευκαιρία με τον πατέρα του, μην ακούτε αυτά τα πράγματα από τους αμόρφωτους ανθρώπους και τα λοιπά, δεν γίνονται αυτά τα πράγματα, γι' αυτό με τα καρφιά στα βαρέλη, και τέτοια ότι η χριστιανική θρησκεία αγαπάει όλους τους ανθρώπους. Ένα συγκεκριμένο γεγονός έγινε μετά την Χριστιανική κατοχή, όταν οι Γερμανοί συνέλαβαν τους ευρωέους της Βερίας και τους έστειλαν στα στρατόπεδα από τη Μητρόπολη Βερίας, μαζίψαν τα σεφαρίν και άλλα πράγματα από τη Συναγωγή και τα φύλαξαν στη Μητρόπολη. Και όταν γυρίσαμε από το βουνό, 150 άνθρωποι, και ανοίξαμε πάλι τη Συναγωγή, μας τα επέσταψαν. Μετά την χριστιανική θρησκεία αγαπάει όλους τους ανθρώπους, όταν οι Γερμανοί συνέλαβαν τους ευρωέους της Βερίας και τους έστειλαν στα στρατόπεδα από τη Μητρόπολη Βερία, μαζίψαν τα σεφαρίν και άλλα πράγματα από τη Συναγωγή και τα φύλαξαν στη Μητρόπολη Βερία, μετά την χριστιανική θρησκεία αγαπάει όλους τους ανθρώπους. Πριν περάσουμε στην περιγραφή της κατοχής, υπάρχει κάτι άλλο, κάποιο περιστατικό, κάποια ανάμνηση που έχετε από πριν τον πόλεμο στη Βερία που θερωτήσαμε και θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας. Καλή ή κακή δεν είναι ανάγκη να λέμε και μόνο σχετικά. Είναι η γενική ανάμνηση από τη ζωή στην εβραϊκή συνοικία. Θα δείτε ότι στη Βερία είναι μια πλατιούλα, μια μεγάλη αμλή και γύρω γύρω είναι τα σπίτια. Και επειδή ήταν λίγους κόσμους, παντρεύονταν μεταξύ τους και τα περισσότερα παιδιά ήταν ξαδελφάκια μου, ξαδελφούλες, δηλαδή είμαστε σε μια μεγάλη οικογένεια. Αυτό που θεωρώ πιο είναι η ζωή στην εβραϊκή συνοικία. Θα δείτε όταν έρθετε στη Βερία, αλλά επειδή υπάρχει αυτή η στιγμή που έχει ανοιχτό χώρο και όλοι ήμασταν εκεί και επειδή η κοινωνία ήταν μικρή, και οι άνθρωποι μεταξύ τους, έτσι αισθανόμουν ότι όλοι ήμασταν σύγχρονος ή αδερφός, σαν να είμαστε μέρος αυτής της μεγάλης οικογένειας. Αυτό πιστεύω. Από όλα τα σπίτια, μαζεύονταν συνεργείας με πέντε έξι, ζήμουν τις ματσότις, φούρνισαν. Υπήρχαν να βάλουν τις ματσότιες και να τα βάλουν εκεί. Ξέρω ότι έγιναν ομάδες από πέντε ή πέντε, έγιναν το φαγητό τους και το βάλανε στο φυλλο. Ήταν πολύ κοινωνικό. Συμφάζουν ένα κοτόπουλο, μία κοκοράκια για τα παιδιά, κότες για τις γυναίκες. Και έρχονταν ο Σοχέτ και έλεγε μια προσευχή και θυμάμαι περνούσε την κότα πάνω από το κεφάλι. Αυτές τις κότες τις έσπαζε ο Σοχέτ στην αυλία της συνεργείας και γινόταν 600 κότες. Υπήρχε ο Σοχέτ στην αυλία της συνεργείας για την προσευχή κάθε κοκοράκια. Ήταν ένα κοκοράκια για τα παιδιά και ένα κοκοράκια για τις γυναίκες. Μπορείτε να φανταστείτε ότι αυτός ήταν κάτι μεγάλο που συμβαίνει στην περιοχή. 600 κοκοράκια ασφαλίσθηκαν στο κεφάλι και η προσευχή έγινε για όλους. Υπήρχαν γείτονες χριστιανοί που τους κερνάγατε ματσά και τους πειράζαμε να φάε λίγο αίμα. Μπορούμε να μιλάμε πολύ για αυτήν την εποχή πριν τον πόλεμο, αλλά ας προχωρήσουμε και προς την κατοχή τώρα. Στα Στενάχωρα. Στα Στενάχωρα δυστυχώς. Για εσάς προσωπικά ποια είναι η στιγμή που αντιλαμβάνεστε ότι ξεκινάει ο πόλεμος. Ο πόλεμος ή οι ιδιώξεις κατά των Εβραίων. Ο πόλεμος αρχικά. Ο πόλεμος ήταν το καλοκαίρι του 1940. Ναι, για εσάς εσείς πώς το αντιληφθήκατε. Ποια είναι η πρώτη αίσθηση. Η πρώτη αίσθηση ήταν η επίθεση της Ιταλίας στην Ελλάδα. Η οποία πρασκευαζόταν βέβαια από το καλοκαίρι του 1940. Είχαμε αντιληφθεί ότι κάτι γίνεται με την Ιταλία. Στο 28 Οκτωβρίου ξέσπασε ο πόλεμος. Άρχισαν οι ανησυχίες. Άρχισαν να έρχονται και φήμης από τη Γερμανία για ταπεινώσεις εβραίων και τα λοιπά. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. Υπήρχε πολλά σκέψη. και θα φτάνουμε να φάμε, να φτάνουμε, να φτάνουμε σε ένα μέρος. Και όταν έγινε η πράγμα, είπαν, «Ταξιδεύτε τη πράγμα την Ευρωπαϊκή Κοινότητα και θα μας παίξει». Λοιπόν, ήταν αυτό. Ήταν ο πατέρας σου, ο πρόεδρος, εκείνη την περίοδο. Μέχρι την εκτόπους. Άρα, κάποιος ήρθε, όντως, στον πατέρα σας και του ζήτησε να πληρώσει και να καλύψει το... Ο ιστιάτος μας. Ναι, ο πατέρας σας πληρώσε. Η κοινότητα. Η κοινότητα, ναι. Αυτό είναι κάτι που εσείς ήσασταν παρών, ή είσασταν το μετέφερε ο πατέρας όταν ήρθε ο άνθρωπος. Μου το είπα ο πατέρας μου, «Τι είχε, είπα, στο μαγαζί του». Ο πατέρας μου μου είπε, γιατί ο ευρωπαϊκός κοινότητας του πήγε στο σπίτι του, δεν έρχεται σπίτι του. Και άρα, πώς άλλαξε η ζωή για τους Εβραίους από τη στιγμή που μπήκαν οι Γερμανοί στη Βέρια. Μια περίεργο πράγμα, επειδή ίσως ήταν μικρή κοινότητα, μικρή πόλης, είχαν την αντίπωση ότι εμάς θα μας ξεχάσουμε. Δεν θα είμαστε μέρος του γενικότερου διωγμού. Μια μικρή πόλη στη νότια σχατιά της Ευρώπης και τα λοιπά, λέγαμε μεγάλες δυνάμεις. Αλλά γιαψευστήκαμε η κτράβη. Επήρχε μια βαριά ατμόσφαιρα κατοχής, η γενική βαριά ατμόσφαιρα. Και ειδικά εμείς φοβόμασταν λίγο περισσότερο από όσα μαθαίναμε. Αλλά εκείνο που μας πείραζε ήταν η έλλειψη πληροφόρησης. Είμαστε μέσα στην αίσθηση, δεν είμαι σίγουρα γιατί, αλλά επειδή ήταν μια μικρή πόλη, μια μικρή κοινότητα, ότι θα μας ξεχάσουν, ότι θα μας αφήσουν σε μια τέτοια τέτοια πληροφορία στην Ευρώπη, και στις Ελληνικές Συμβουλίες και το Δεύτερο Δημοκρατήριο. Αλλά, φυσικά, είμαστε δεδομένοι. Υπήρχε η γενική ατμόσφαιρα και η βαριά ατμόσφαιρα της κυβέρνησης που είχε η πόλη. Αλλά είμαστε πιο φοβοί από τα άλλα. Είμαστε πιο φοβοί. Ξέρετε, η πιο σημαντική κομμάτια ήταν ότι η εμφάνιση άρχισε να έρθει. Δεν είχαμε εξέσυπτο μητέρα ή εμφάνιση. Αν πρέπει να δημιουργηθείτε χρονολογικά πώς τα πράγματα αναπτύσσαν μέχρι τη δημοκρατία, θα μπορούσατε να προσπαθήσετε χρονολογικά να μας πάτε σε αυτό το ταξίδι. Πώς φτάσανε τα πράγματα από την ημέρα που μπήκαν οι Γερμανοί στη Βέρια μέχρι τον εκτοπισμό. Οι ενδείξεις που μπορεί να υπήρχαν. Στην αρχή, ειδικά μέτρα για τους Εβραίους στη Βέρια δεν υπήρχαν. Αυτό δηλαδή που είναι στη Θεσσαλονίκη που τους μάζεψε στην πρατία ελευθερίας τους άντρες και τους υπέβανα σε ταπεινώσεις και τέτοια, τους πήγαν σε στρατόπεδα εργασίας στην Ελλάδα, αυτά τα πράγματα δεν είναι στη Βέρια. Εκτός από αυτό το περιστατικό που σας είπαμε για το εστιατόριο, τα ραδιόφωνα μας μπήκαν. Αλλά εμείς κρύψαμε σε μια αποθήκη από κάρου να κρύψαμε ένα ραδιόφωνο. Στη Βέρια δεν υπήρχαν μέχρι τη στιγμή που μας υποχρέωσαν να βάλουμε το άστρο. Και όταν μας πήραν τα ραδιόφωνα πώς έγινε αυτό, πώς έγινε αυτό, πώς έγινε αυτό, πώς έγινε αυτό, πώς έγινε αυτό. Και τότε για να πάρεις ραδιόφωνο χρειαζόταν μια άδεια και υπήρχε κατά λόγω στον κατόχορο ραδιόφωνο. Είμαστε υποχρεωμένοι να τα δηλώσουμε. Όλα αυτά τολμήσαμε και κρύψαμε ένα μικρό μέσα στα καρούνα και κάθε βράδυ στις εννέα η ώρα ακούγαμε την εκπομπή του BBC στα ελληνικά. Σε ποιον έπρεπε να δηλώσετε ότι έχετε ραδιόφωνο? Στην χώροφυλακή, μια αρχή της ζωερίας, τώρα δεν θυμάμαι ακόμα. Αυτό συνέβαινε και πριν το πόλο μου. Πρέπειναμε να το δηλώσουμε στην αστυνομία, αλλά αυτό έγινε ακόμα πριν το κόσμο. Ήταν για όλους τους πολίτες, όχι μόνο για τους Ιούλους. Για όλους τους. Ναι, ήταν για όλους, όχι μόνο για τους Ιούλους. Και ποιος επικτάξει τα ραδιόφωνα να τα πάρει? Η χώροφυλακή. Ήρθανε στα σπίτια. Αυτό δεν νομίζω. Μάλλον μας υποχρέωσαν να τα πάμε εμείς, να τα παραδώσουμε. Αλλά δεν θυμάμαι ακριβώς πως έγινε. Αλλά νομίζω ότι μας έπρεπε να τα πάρουν κάπου. Και μην νομίζετε ότι ήταν τόσο σπουδαίο αυτό. Ήταν λίγα τα ραδιόφωνα. Δεν υπήρχαν πολλά στη Βερία. Και μην έχετε σε σκέψη ότι αυτό είναι κάτι μεγάλο. Γιατί δεν υπήρχαν τόσο πολλά ραδιόφωνα στη Βερία. Δεν υπήρχαν τόσο πολλά. Ήταν πολλά. Ναι, 72 χρόνια πριν. Αλλά θυμάστε ότι η χωροφυλακή οργάνωσε αυτό το μάζεμα των Γερμανών. Μας είπατε ότι κρύψατε ένα μικρό ραδιόφωνο, άρα είχατε και κάποιο άλλο που το παραδώσατε μεγαλύτερο. Και καμάρω με η μάνα μου ότι είχαμε ένα τηλεφούνκεν, ήταν τότε μια μάρκα ονομαστοί Γερμανικοί, ένα τηλεφούνκεν και το είχαμε πάρει 19 χιλιάδες πολλά λεφτά. Ναι, και θυμάμαι ότι ήταν ένα τηλεφούνκεν ραδιόφωνο που ήταν πολύ μεγαλύτερο και η μάνα μου ήταν πραγματικά χαρούμενη και ήταν ένα πραγματικό κομμάτι. Δεν θυμάμαι ακριβώς το ποσό που χρησιμοποιήσαμε, αλλά στην καρδιά μου είχα 19 χιλιάδες δράχμες. Τότε, ποιος το πήγε στο σημείο που τα μαζεύανε? Δεν θυμάμαι. Δεν θυμάμαι καν αν τα πήραν από τα σπίτια ή τα παραδώσαμε εμείς. Υποθέτω ότι τα πήγαμε εμείς. Υποθέτω ότι απαγορευόταν η κατοχή ραδιόφωνα. Ο πατέρας σας ευρέθηκε να είναι ο πρόεδρος της κοινότητας εκείνο τον καιρό. Θυμάστε καμία κουβέντα που σας μετέφερε ή που έγινε στο σπίτι ή κάτι που να ακούσατε εκείνον να λέει για όλη την κατάσταση. Συνεχώς κουβεντιάζαμε και λόγω της καταστάσεως παίρναμε μέρος και εμείς τα παιδιά. Μεγαλώσαμε πρόωρα. Το 1941 που μπήκαν οι Γερμανοί, δηλαδή εγώ ήμουν 12 χρονών, όταν το 1943 που άρχισε η εκτόπιση ήμουν 14 χρόνων. Και σας λέω ότι λόγω της καταστάσεως μεγαλώσαμε πρόωρα. Παιδική ηλικία ήταν λίγη. Κουβέντες γινόταν συνεχώς. Κάτι που να σας έμεινε? Εκείνο που έμεινε είναι όταν αρχίσαμε να μαθαίνουμε ορισμένα πράγματα για εκτοπίσεις, ποτέ βέβαια για κρεματόρια, τα έχουμε μάθαμε το 1945. Αρχίσαμε να συζητάμε την περίπτωση να φύγουμε. Και είχαμε ετοιμάσει για τον καθένα ένα σάκο. Μάλιστα τότε δεν υπήρχαν αυτά τα σακούια, ή ξέρω εγώ, τα σακούια της Πάτης. Τα έφτιαξε η μάνα μου η ίδια και βάλαμε ορισμένα πράγματα και είχε ο καθένας το. Μήπως χρειαστεί να φύγουμε ξαφνικά για να τα πάρουμε. Ήταν τότε, όταν οι Γερμανοί μπήκαν στην πόλη το 1941, ήμουν 12. Το 1943 ήμουν 14, οπότε ήμασταν πραγματικά μέρος όλων των συζητήσεων. Ήταν σαν ότι η παιδεία μας είχε τελειώσει αυτοκτονικά και πρέπειναμε να μεγάλουμε. Αυτό που θυμάμαι πάντα είναι τις συζητήσεις που ξεκίνησαν, ειδικά μετά τις μηχανικές μηχανικές από άλλα πόλη, ακόμα και όταν δεν υπήρχε μία συζητήσεων. Ήμασταν μία συζητήσεων το 1945 και είναι ακόμα το 1943. Αρχίσαμε να μιλήσουμε για τη ζωή, για να πρέπει να σκοτώσουμε, οπότε η μητέρα μας προετοιμάζε 4 μπαγκάκια και εκείνα από εμάς, και εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχε τελειωμένα μπαγκάκια, οπότε έκαναν μπαγκάκια για εκείνα από εμάς και τα είχαμε προετοιμασμένα με λίγες πράγματα, σε περίπτωση που ήρθε η ώρα να πρέπει να φύγουμε γρήγορα. Αυτό είναι πριν ή μετά το αστέρι, μετά που βάλαμε το αστέρι? Μετά το αστέρι. Τώρα να σας πω χαρακτηριστικά για το αστέρι. Μια περίεργο, εμείς τα παιδιά αισθανθήκαμε περιφάνεια. Καταρχήν μας ήξεραν όλοι στη Βέρια, μικρή πόλη, ότι είμασταν Εβραίοι, το ξεχωρίζουμε. Αλλά όταν βάλαμε το Μαγκέν Νταβίδ το είχαμε σε υπόλειψη, ήταν το εθνικό σύμβολο, το θρησκευτικό σύμβολο. Και δεν θυμάμαι να στεναχωρηθήκαμε τα παιδιά. Με περιφάνεια το, δεν το κρύβαμε, άλλοι βάζανε ένα κασκόλ τα χανά, πέτσε το κασκόλ να μη φαίνεται και τα λοιπά, εμείς τα παιδιά, επειδή μας ήξανε ίσως και αυτό. Νομίζω ότι πρέπει να σας πω αυτό για τη στήρα, όταν η στήρα μας ήταν υποδοχή και πρέπειναμε να φοράσουμε το Μαγκέν Νταβίδ, το οποίο ήταν σημαντικό σύμβολο, σημαντικό για εμάς, σε έναν τρόπο, σε έναν πολύ σοβαρό τρόπο, νιώθαμε πολύ χαρούμενο, γιατί όμως όλοι ήξεραν ότι ήμασταν Εβραίοι, ήταν μια μικρή κοινότητα και όλοι ήξεραν ποιος ήμασταν. Αλλά αυτό είναι για τα παιδιά, γιατί υπήρχαν άνθρωποι που βάζανε ένα σχόλιο πάνω, οπότε η φωτογραφία δεν θα δείχνει, αλλά μας το είχαμε με αίσθηση. Και δεν θυμάμαι να αισθάνομαι σκληρά για αυτό, το οποίο είναι πραγματικό. Υπήρχε φόβος να περπατάτε με το σαν Εβραίος στη Βέρεια την περίοδο της κατοχής. Όχι. Υπήρχε φόβος που υπήρχε για όλο τον πληθυσμό. Να σας πω κάτι χαρακτηριστικό. Ο κεντρικός δρόμος της πόλης ήταν στενός, είχαμε οχτώ μέτρα φάροντος, ήταν ο δρόμος της αγοράς. Και ήταν ο δρόμος που περνούσαν τα αυτοκίντα και των Γερμανών τα αυτοκίντα και η κυκλοφορία του κόσμου τους εμπόδισε. Και έβγαλα μια διαταΐ ότι πρέπει να προχωρείτε δεξιά. Και ήταν δύο Γερμανοί που πήγαν περιπολία και είχαν κάτι ταμπελίτρις στο χέρι, κόκκινης όπως είναι του. Και όποιος περπατούσε αριστερά ή λίγο προς τη μέση του δρόμου με τα ταμπελίτσα στο κεφάλι. Δεν ήταν για τους Εβραίους, όμως ήταν για όλους. Δεν ήταν για τους Εβραίους, όμως ήταν για όλους. Δεν ήταν για τους Εβραίους, όμως ήταν για όλους. Δεν ήταν για τους Εβραίους, όμως ήταν για όλους. Δεν ήταν για τους Εβραίους, όμως ήταν για όλους. Δεν ήταν για τους Εβραίους, όμως ήταν για όλους. Δεν ήταν για τους Εβραίους, όμως ήταν για όλους. Δεν ήταν για τους Εβραίους, όμως ήταν για όλους. Δεν ήταν για τους Εβραίους, όμως ήταν για όλους. Δεν ήταν για τους Εβραίους, όμως ήταν για όλους. Και μετά τι γίνεται, σας αναγκάζουν να φορέσετε το αστέρι και πώς εξελίσσονται τα πράγματα. Μετά γρήγορα άρχισαν να έρχονται οι ειδήσεις για τη Θεσσαλονίκη. Σμαζεύουν σε ορισμένες συνοικίες, κοντά στο σταθμό, το βαρώνι χείριστης. Αυτό όμως πανικό βάλει πέρα. Άρχισε ο πανικός οφόβος, μετατράπεκε σε πανικό. Ο πατέρας μου επικοινωνούσε με τον αρχιεραβήνο τον Κόρετς. Μια πονεμένη ιστορία κι αυτός. Και του μετέδιδε βέβαια την άποψη των Γερμανών. Μην ανησυχείτε, πάνε στην Πολονία, αλλά πάνε να δουλέψουν σε εργοστάσια για τους Γερμανούς. Αλλά στην Πολονία είναι τρία εκατομμύρια Εβραίοι. Θα σας φιλοξενήσουν εκεί, θα ετοιμάσουν διαμερίσματα και εργασία. Και το χαρακτηριστικό είναι ότι τότε υπήρχε η ταλαιπωρία της κατουχής. Δεν είχαν δουλειές, ο κόσμος πεινούσε, αλλά μερικοί είπα, θα πάμε για δουλειές. Ήταν η προπαγάνδα τόσο καλά, οργανωμένη, που έπρεπε να έχεις μεγάλη ευαισθησία στον αντιληφθείς τι σημαίνουν όλα αυτά. Και πάλι επαναλαμβάνω ότι υπήρχε έλλειψη πληροφόρησης. Και υπήρχε δυνατότητα πληροφόρησης από τους σημάχους. Στο ραδιόφωνο δεν ακούσαμε ποτέ. Ενώ εγώ πόσα έχω διαβάσει ξέρω ότι το Δεκέμβριο του 1942 είχε φύγει ένας Ρώσος από το στρατόπαδο και είχε πάει στη Μόσχα. Είχε πληροφορήσει, είχε πάρει και φωτογραφίες. Δεν ξανά το έχετε διαβάσει αυτό. Ναι, μη σοβαίνετε. Δεν ήταν μόνο ραμπάι, ήταν και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. Ακόμα και πρόεδρος της κοινωνικής. |