| Διάλεξη 4: Σήμερα βρισκόμαστε στο σεμιναριακό μάθημα ειδίκευσης, που γίνεται στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών Ιταλικής Λόγος και Πολιτισμού, κάθε εβδομάδα, σε όλο το εαρινό εξάμινο. Θέλω να σας παρακολουθώ και να σας ευχαριστήσω, σπουδών Ιταλικής Λόγος και Πολιτισμού, κάθε εβδομάδα, σε όλο το εαρινό εξάμινο. Θεωρούμε πολύ ωραία φορμή να μιλήσουμε με φοιτητές μεταπτυχιακούς Ιταλικής Φιλολογίας και ιδίως ένα μάθημα που συντονίζεται από την Πρόεδρο του τμήματος μας, την κυρία Ευαγγέλου, η κυρία είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια κοινωνιολογίας της λογοτεχνίας και ειδικά σήμερα το θέμα που διαλέξαμε καθώς μιλούμε γενικότερα για τη μεταφραστική πράξη και τις μεταφραστικές εντάσεις σε αυτό το εξάμινο σε όλα τα ανοιχτά μαθήματα, σήμερα το επικεντρώσαμε στη μετάφραση λογοτεχνίας. Μετάφραση λογοτεχνίας είναι πάρα πολλά πράγματα. Θα μπορούσε να είναι η μετάφραση ενός παραμυθιού, θα μπορούσε να είναι η μετάφραση λογοτεχνίας για παιδιά, θα μπορούσε να είναι η μετάφραση ενός θεατρικού κειμένου που κι αυτό ταξινομείται μέσα στη λογοτεχνία, θα μπορούσε να είναι η μετάφραση ενός φιλοσοφικού κειμένου, θα μπορούσε να είναι ένα πεζό κλασικής εποχής, ένα του μεσαίωνα, της αναγέννησης, του μπαρόκ, του ρομαντισμού για παράδειγμα, ή θα μπορούσε να είναι της σύγχρονης λογοτεχνίας. Θα μπορούσε όμως να είναι και ένα πείημα, θα μπορούσε να είναι ένα έπος, θα μπορούσε να είναι λιρική πείηση, θα μπορούσε να είναι ερμητική πείηση, θα μπορούσε να είναι οποιοδήποτε ποιητικό είδος. Επιλέξαμε ένα σύντομο πείημα ιταλίδας, ποιήτριας του αιώνα μας, η οποία παρουσίασε αυτό το πείημα φέτος τις 4 Μαρτίου στην Ιταλία. Είναι καθηγήτρια ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, γράφει ιταλικά τα πείηματά της και έχει κάνει τη μετάφραση ίδια στα ελληνικά. Ο στόχος της δουλειάς που είχαμε σήμερα δεν ήταν τόσο πολύ να δώσουμε δείγματα τροποποιήσεων για τη βελτιστοποίηση της μετάφρασης στην ελληνική του πείηματος. Ο στόχος μας ήταν να μπορέσουμε να δούμε μέσα από τις δυνατότητες που παρέχει το μεταπτυχιακό σεμινάριο πώς μπορούμε, αν χρειαστεί για τη δουλειά μας, για την έρευνά μας, για επαγγελματικά μας ενδιαφέροντα, ακόμα και πείηση, να προσπαθήσουμε να την δούμε σαν ένα εκδοτικό γεγονός editing. Εδώ μέσα δεν μεταφράσαμε πείηση, κάναμε editing. Τι σημαίνει αυτό? Πήραμε τη μετάφραση ενός πείηματος και χωρίς να έχουμε κάποια συγκεκριμένη εντολή για editing, κάναμε editing. Ποιος μας δίνει το δικαίωμα να το κάνουμε αυτό? Το δικαίωμα το αποκτούμε εφόσον είναι ελεύθερη η πρόσβαση στη μετάφραση. Κάθε μεταφραστής είναι κεκριτής μιας μετάφρασης και κάθε μεταφραστής έχει τη δυνατότητα να μπει στο ανοιχτό κλειστό παιχνίδι της μετάφρασης και να προσπαθήσει να δημιουργήσει βέλτιστες εικόνες της μετάφρασης που έχει παραλάβει με παραλλαγές αυτής της μετάφρασης, είτε σε συγκεκριμένες μεταφραστικές μονάδες επεμβαίνοντας είτε επεμβαίνοντας σε ολόκληρο το ποίημα. Εμείς κάναμε παρεμβάσεις σε συγκεκριμένες μεταφραστικές μονάδες. Η ένταση που υπάρχει καθώς μεταφράζουμε από μια γλώσσα σε μια άλλη είναι κάτι το οποίο το γνωρίζουμε όλοι, όσοι έχουμε σπουδάσει ξένη φιλολογία, όσοι έχουμε μεταφράσει το γνωρίζουμε καλύτερα. Τι θα πει μεταφραστική ένταση. Μεταφραστική ένταση είναι η στιγμή που συναντούμε ασημετρίες π.χ. λογικές ανάμεσα στη μία γλώσσα και στην άλλη. Είναι η στιγμή που συναντούμε φορμαλιστικές ασημετρίες ανάμεσα στη μία γλώσσα και σε μία άλλη. Για παράδειγμα, μερικά πράγματα που εμφανίζονται σαν συστατικά στον πληθυντικό στα ιταλικά, στην ελληνική γλώσσα εμφανίζονται σαν συστατικά στον ενικό. Μερικά πράγματα όπως τονούν τσε μάλε στα ιταλικά, ελληνικά μεταφράζονται είμαι καλά. Υπάρχουν πάρα πολλά τέτοια ασημετρίες. Επίσης, η τυπολογία των κειμένων είναι δεσμευτική και οδηγεί σε μεταφραστικές εντάσεις. Για παράδειγμα, υπάρχουν ενήγματα μέσα σε ένα πείημα, δηλαδή στην ουσία γίνεται μία μάχη ανάμεσα στον συγγραφέα του αρχικού κειμένου και στον αναγνώστη ακόμα και στον πρωτότυπο. Θέλει ο αναγνώστης, θέλει μάλλον ο μεταφραστής, συγγνώμη, με συγχωρείτε, κάνω λάθος. Θέλει μάλλον ο συγγραφέας ή ο ποιητής πάντοτε να μπει σε ένα παιχνίδι ανταγωνισμού ανάμεσα σε αυτόν και στον αναγνώστη. Υποτίθεται ότι η μέγιστη κατανόηση του αναγνώστη πάνω σε ένα λογοτεχνικό κείμενο είναι και ο θάνατος του συγγραφέα. Γιατί? Υποτίθεται ότι κάθε φορά που μπορούμε να αποκωδικοποιήσουμε όλα όσα εννοούσε ο συγγραφέας έχουμε γίνει εμείς πια οι συγγραφείς και μπορεί να πάμε την ιστορία όπου αλλού θέλουμε. Είναι μια συγγραφοκτονία αυτό το πράγμα. Συνήθως, λοιπόν, κάθε συγγραφέας κάνει μια πάλη με τους αναγνώστες του ακόμα και στον πρωτότυπο προσπαθώντας να βάλει μερικά ενήγματα. Μερικά δεν λύνονται ποτέ. Κάποια λύνονται. Η μετάφραση, λοιπόν, όταν γίνεται, όταν συμβαίνει να έχουμε μια μεταφραστική πράξη τότε τα ενήγματα που υπάρχουν στον πρωτότυπο γίνονται δηλήματα του μεταφραστή. Μια νέα μεταφραστική ένταση. Αυτή η μεταφραστική ένταση πρέπει με κάποιο τρόπο να λυθεί. Ήτε θα λυθεί. Δίνοντας μια προτεραιότητα στην προστασία του αναγνώστη. Ο μεταφραστής που γίνεται προστατευτικός, κάνει προσθήκες και κάνει πολύ ελεύθερες επιλογές. Δηλαδή, παίρνει πάνω στις πλάτες του μεγάλους βαθμούς ελευθερίας μεταφραστικής για να μπορέσει να προστατεύσει από λάθη τον αναγνώστη του. Αν αυτό το πράγμα γίνει όμως στην πίηση, την ίδια στιγμή πάβει να κάνει ποιητικό λόγο και κάνει πεζό λόγο. Επίσης, οι μεγάλοι βαθμοί ελευθερίας, όταν καταλήγουν τα ενήγματα του πρωτότυπου, είτε αυτό είναι πεζό είτε αυτό είναι ποιητικός λόγος, δημιουργούν μεγάλη χαλαρότητα μετά στο φρασιολογικό μέρος της μετάφρασης. Επειδή, εμείς μιλήσαμε για editing, έχοντας υπόψη όλα αυτά τα δειλήματα, προσπαθήσαμε να δούμε μέσα από διπλές και τριπλές αναγνώσεις το πείημα που ελέγξαμε και αναθεωρήσαμε στην ελληνική γλώσσα. Αυτή τη στιγμή έχουμε τη δυνατότητα στο λίγο χρόνο που μας μένει να σας διαβάσουμε το πείημα. Θα ήθελα εφόσον ποια μεταφραστές γίνανε, γιατί και αυτός που κάνει editing γίνεται μεταφραστής, θα ήθελα αυτή τη στιγμή να μπορέσουν να μιλήσουν οι συνάδελφοί σας που κάναν το editing. Συμφωνείτε κύριε Ευαγγέλου? Να μιλήσουν οι συνάδελφοί λοιπόν που κάναν το editing. Αρκεί πρώτα να μου δώσετε λίγο χρόνο να διαβάσω το πρωτότυπο. Το πρωτότυπο λοιπόν κείμενο το οποίο θα σας το δώσω μετά για να μπορέσουν να το έχουν και όσοι μας παρακολουθούν από το διαδίκτυο. Το πρωτότυπο λοιπόν κείμενο δεν θα σας το διαβάσω ιταλικά, θα σας το διαβάσω, αλλάζω τώρα γνώμη, ενώ πρώτα είπα θα διαβάσω το πρωτότυπο, θα σας το διαβάσω κατευθείαν ελληνικά για να μπορέσω να κερδίσω χρόνο ώστε να ολοκληρώσουμε τη δουλειά που κάναμε και πριν αρθείτε. Ο κάθε άνθρωπος, ο κάθε ομιλητής, ο κάθε συγγραφέας, ο κάθε μεταφραστής στη μητρική του γλώσσα, στη φυσική του γλώσσα έχει δημιουργήσει μια υποσυνείδητη γνώση που του επιτρέπει και από το λεξιλόγιο και από τη σύνταξη και από τα νοήματα και από τον εξογλωσικό κόσμο στον οποίο παραπέμπουν τα κείμενα, του επιτρέπουν λοιπόν όλα αυτά τα δεδομένα κάθε φορά να κρατάει μια στάση αποδοχής ή απόρριψης ενός εκφωνήματος, μιας φράσης, μιας μεταφραστικής μονάδας, μιας ολόκληρης μετάφρασης. Εγώ λοιπόν αυτή τη στιγμή, για να μπορέσουμε όλοι να εκπαιδευτούμε ξανά πάνω στο θέμα του editing, θα κάνω κάτι που έχει κάνει ο Κάιντλ πριν από χρόνια. Ο Κάιντλ λοιπόν πριν από χρόνια, Κλάους Κάιντλ από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης, μιλώντας για την προτεραιότητα του κειμένου στόχου στη μεταφραστική πράξη, προσπάθησε να διδάξει πώς μπορούμε να κρίνουμε μια μετάφραση μόνο από το μετάφρασμα. Και θα ήθελα τώρα που θα ακούτε, και αυτή τη στιγμή δημιουργείται πράγματι κάτι που επιστημονικά έχει μεγάλο ενδιαφέρον και για την παιδαγωγική της μετάφρασης, αλλά και για την κριτική της μετάφρασης. Έχουμε μία ομάδα ανθρώπων που δουλέψαν πάνω στο πρωτότυπο και μία ομάδα ανθρώπων που μόνο θα ακούσουν τη μετάφραση πάνω στην οποία εμείς κάναμε editing, όχι τη μετάφρασή μας, τη μετάφραση που παραλάβαμε. Διαβάζω λοιπόν μετεμψύχωση έτσι ξαναγεννήθηκα, εσείς παρακαλώ να σημειώνετε ό,τι σας φαίνεται παράξενο από τώρα. Μετεμψύχωση έτσι ξαναγεννήθηκα στη μπλε υπερθαλάσσια σκιά της μαύρης πέτρας πριν από χιλιετίες. Υπήρχε ήδη η σελήνη και οι βουνοκορφές μοβίζαν εκεί που το αργυροπράσινο χρώμα των ελεών οπισθοδρομούσε πριν από χιλιετίες για να μην σε χάσω όπως χάνεται το βροχαιρό νερό μέσα στη θάλασσα είτε η κραυγή του γλάρου στο ξέσπρωσμα του κύματος στο βράχο. Θα σας το ξαναδιαβάσω γιατί αισθάνομαι, δεν αισθάνθηκε την παραμικρή κίνηση από μολύβι άρα θα σας το ξαναδιαβάσω. Μετεμψύχωση παρακαλώ όμως σημειώστε οτιδήποτε ακούτε περίεργο στα ελληνικά. Μετεμψύχωση έτσι ξαναγεννήθηκα της μαύρης πέτρας πριν από χιλιετίες. Υπήρχε ήδη η σελήνη και οι βουνοκορφές μοβίζαν εκεί που το αργυροπράσινο χρώμα των ελεών οπισθοδρομούσε πριν από χιλιετίες για να μην σε χάσω όπως χάνεται το βροχαιρό νερό μέσα στη θάλασσα είτε η κραυγή του γλάρου στο ξέσπρωσμα του κύματος στο βράχο. Αυτό λοιπόν θα ήθελα να μου πείτε πού σας ξένησε, πού δηλαδή δεν σας ήταν οικείο και ελληνικό. Είναι μια στιγμή έντιτινγκ. Έρχεται ένας εκδότης, σας παίρνει και σας λέει η Ελένη μου έχει φέρει μία μετάφραση και πριν την ξαναδεί η Ελένη θέλω να την περάσετε μία ανάγνωση για να βρείτε τα παράξενα. Λοιπόν, ακούσατε αυτό το κείμενο και αυτή τη στιγμή υποθέτω ότι κάτι σημειώσατε. Υπάρχει κάτι που σας ξένησε, Σοφία? Ο πιστοδρομούσε πριν από χιλιετίες στη συγκεκριμένη... Ο πιστοδρομούσε. Επειδή είναι πίημα και επειδή πρέπει να το βλέπουμε πιούντιουν μιλένιο αντιέτρου, περνόντο βρέστι πέρντερ... Ναι, εντάξει, μισό λεπτό με συγχωρείτε, θα το βρω. Ιντιέτρε τζάβα, λαντόβιλ βέρδε αργέντεο τελειουλίβι, ιντιέτρε τζάβα. Λοιπόν, από πού ξέρουμε το πιστοδρομό, για να σκεφτούμε λίγο, από πού το ξέρουμε. Ο σκορπιός τι κάνει, ανάποδα δεν περπατάει, μπράβο. Μπορεί εδώ να είναι τέτοιο πράγμα, όχι. Το λιοντάρι οπισθοχωρεί, όχι. Εδώ μπορεί να είναι οπισθοχώρηση, όχι. Ποιο είναι το σταθερό σημείο από το φυσικό περιβάλλον που υπάρχει μέσα στην ανάγνωσή μας. Υπάρχει ένας άξονας, πολύ σίγουρος, που πατάμε γεράει εκεί επάνω, ποιος είναι. Τι είναι αυτό που από το φυσικό περιβάλλον δεν χωρέει αμφιβολία, ότι είναι αυτό που ακούμε και που διαβάζουμε. Τον Ελέων δεν λέει. Λοιπόν, άρα, τι ξέρουμε. Τον κρυζοπράσινο οπισθοχωρούσε, τι είναι αυτό. Τι είναι αυτό που αλλάζει και μετακινείται πάνω στο λιόδεντρο. Τα φύλλα. Πότε στον πραγματικό κόσμο και όχι με τα φυσικά. Πότε συμβαίνει αυτό, για να κινείται κάτι, για να έχει μια δυναμική κίνηση. Τι χρειάζεται. Μπράβο, αυτό ήταν. Λοιπόν, αυτή είναι η ανάγνωση. Φυσάει αέρας. Λοιπόν, αυτό είναι ένα πρόβλημα. Να δούμε τώρα με τη σειρά μετεμσύχωση. Έτσι ξαναγενήθηκα. Μας παραξενεύει τίποτα. Όχι. Στην μπλε υπερθαλάσσια σκιά υπάρχει εδώ κάποιο πρόβλημα στα ελληνικά. Όλα καλά. Υπέρ και κάτι από θάλασσα, πώς το λέμε στα ελληνικά. Υπέρ, τα ταξίδια τι ήταν του Κολόμβου. Υπέρ, υπερπόντια δεν ήτανε. Υπερπόντια ήτανε. Λοιπόν, άρα υπάρχει μια πραγματική λέξη στα ελληνικά, το υπερπόντιος. Λοιπόν, εδώ όμως το υπερθαλάσσιος μπορεί να πάρουμε αυτό το γλωσσικό παράδειγμα παραγωγής, σύνθεσης και παραγωγής και εκεί επάνω να πατήσουμε στο υπερπόντιος και να κάνουμε υπερθαλάσσιος. Το έχουμε δει αυτό σε ελληνικό κείμενο. Το έχουμε δει. Και μόνο που το ψάχνεις τώρα μέσα στο μυαλό σου, το έχουμε δει. Είναι πραγματική λέξη, είναι μη λέξη, τι είναι, λέξη ή μη λέξη. Λέξη. Το υπερθαλάσσιο είναι λέξη, αλλά είναι ένα δημιούργημα της μεταφράστριας. Ναι, ναι. Αλλά δεν την έχουμε δει σε άλλα κείμενα. Αυτό θέλω να πω. Επομένως, κάτι άλλο πρέπει να γίνει εδώ σε αυτό το στίχο, άρα το σημειώνουμε. Είναι μία λέξη που υπακούει ορθά στους κανόνες παραγωγής της Νέας Ελληνικής. Δεν την ξέρουμε όμως. Ενδεχομένως το βράδυ να πάμε στα σπίτια μας και αυτό που υπακούει ορθά στους γραμματικούς κανόνες, να το βρούμε και στο λεξικό. Και αύριο να πούμε όλα καλά και τελειώσαμε, γιατί η μετάφραση είναι ένα σύρε και έλα. Ή να αρχίσουμε να τη χρησιμοποιούμε εμείς. Κάνουμε εδώ μια συμφωνία οι εφτά που είμαστε και θα χρησιμοποιούμε. Και θα γίνει λέξη. Θα πρέπει όμως μετά 15 διδάκτορες δική σας και άλλοι 15 δικοί μου να το περάσουν αυτό σε λεξικά και ύστερα να φύγει από τα χέρια μας, να πάει στη γλωσσική κοινότητα και αναγκαστικά να χρησιμοποιείται. Είναι πολύ ρυθμιστικό όμως για να γίνει. Άρα θα πρέπει εμείς μέχρι να βρούμε αν υπάρχει το υπερθαλάσσιος και μάλιστα όχι να υπάρχει μόνον, σε αυτό το περιβάλλον να είναι εντάξει. Λοιπόν, εδώ έχουμε κάτι που μας παραξενεύει. Αφού μας παραξενεύει, κάτι συνέβη στη μετάφραση εδώ πέρα. Δεν ξέρω τι, θα το βρούμε. Πάμε λοιπόν στη συνέχεια, της μαύρης πέτρας. Δεν υπάρχει Έλληνας που να μην ρίχνει μαύρη πέτρα, έτσι δεν είναι. Δεν υπάρχει Έλληνας που να μην ρίχνει μαύρη πέτρα, όταν μιλάει. Πριν από χιλιετίες, μας αρέσει, δεν μας αρέσει, το θέλουμε, δεν το θέλουμε, το λέμε έτσι, στα ποιήματα. Θα μπορούσε ποτέ να μιλούμε για το διγενεία Κρήτα και να είναι πριν από χιλιετίες. Θα μπορούσε να μιλούμε για τη Γοργόνα του Μεγαλέξανδρου και να είναι πριν από χιλιετίες. Έχουμε την πρώτη χιλιετία, τη δεύτερη χιλιετία, την τρίτη χιλιετία, μοιάζει να μιλούμε πολύ σαν ημερολούγια εδώ πέρα. Εμένα με παραξενεύει αυτό το πράγμα γιατί είναι πίημα. Λοιπόν, και μετά, υπήρχε ήδη η σελήνη και οι βουνοκορφές μοβίζανε εκεί που το αργυροπράσινο χρώμα των ελεών οπιστοδρομούσε πριν από χιλιετίες πάλι. Και εδώ τελειώνει η πρώτη ενότητα. Λοιπόν, τι συμβαίνει, αν ανοίξουμε ένα ιταλικό λεξικό και δούμε ποιο είναι το ισοδύναμο που υπάρχει στο πρωτότυπο, το ισοδύναμο ένα προς ένα στο πρωτότυπο είναι ολ τρεμάρες στα ιταλικά και υπάρχει ένα ισοζύγιο εδώ μεταφραστικό που λέει τι, υπερθαλάσια. Άρα έχουμε μία σύνθετη λέξη στα ελληνικά και μία σύνθετη λέξη στα ιταλικά. Μοιάζει να πηγαίνουν καλά τα πράγματα, αρχίζουν να χαλάνε στο ότι το ολ τρεμάραι στα ιταλικά κείμενα είναι η θάλασσα που πέρασαν για να πάνε στους αγίους τόπους οι σταυροφόροι. Ολ τρεμάραι πέρα από τη θάλασσα. Λοιπόν, με αυτή την έννοια είμαστε στη Μεσόγειο. Και με άλλη έννοια όμως είμαστε στη Μεσόγειο. Πάμε λίγο να δούμε τι γίνεται εδώ. Στις έξι ημέρες της δημιουργίας είχαμε τη σελήνη. Έγινε ο ήλιος, έγινε η σελήνη. Τι άλλο έγινε, γίναν τα βουνά. Τι άλλο έγινε, γίναν και οι θάλασσες. Τι άλλο έγινε, γίναν τα φυτά, τα ζώα και ο άνθρωπος. Λοιπόν, επομένως είμαστε συνέχεια στους αγιούς τόπους, έτσι. Άρα γράφουμε το που είμαστε στην Ιταλία και στο βάθος στα πέρατα της θάλασσας είναι η Άγιη Τόπη. Όπως τους λέγαν το Μεσαίωνα. Λοιπόν, άρα είμαστε στη Μεσόγειο. Το πρώτο δίλημα λοιπόν μετάφρασης που έχουμε εδώ είναι τι θα κάνουμε. Αυτό το ένιγμα που βάζει από την αρχή η Ταλίδα Πίτρια, αυτό το νελόμπρα μπλούντελόλ τρεμάρε, τι θα το κάνουμε. Με ένα μεταφραστικό ζήτημα. Πάντως υπερθαλάσσια σκιά δεν γίνεται. Μοιάζει σαν να είμαστε στον πυθμένα. Λοιπόν, της Μαύρης Πέτρας πριν από χιλιετίες. Για θυμηθείτε λίγο τα παραμύθια. Θυμηθείτε λίγο τα παραμύθια. Μια φορά και έναν καιρό πριν από χρόνια κάποτε το ένα το άλλο πάντως πριν από χιλιετίες δεν είναι δυνατόν. Δεν γίνεται να μείνει πριν από χιλιετίες στα ελληνικά. Το παραμύθι έχει ενήγματα είναι ερμητικά κλειστόμερικες φορές για αυτούς που δεν ξέρουν τα νοήματα. Παίζει επομένως με τον αναγνώστη του συνέχεια και τότε δημιουργήθηκε και ο αέρας έτσι οπιστοδρομούσαν τα φύλλα. Το άλλο πρόβλημα είναι θα αφήσουμε τον αέρα ολοφάνερο στα ελληνικά ή θα κάνουμε μία φρασεολογία που θα είναι πιστή στο πρωτότυπο και αποδεκτή υφολογικά στα ελληνικά. Αυτά είναι τα ζητήματά μας εδώ. Μετά αρχίζει άλλη ενότητα και θα ήθελα την άλλη ενότητα να τη δούμε τώρα για να μπορέσουμε να συζητήσουμε σε μισό λεπτάκι για να μην σε χάσω. Όπως χάνεται το βροχερό νερό μέσα στη θάλασσα. Βροχερό είναι το νερό ή βροχερός είναι ο καιρός. Σημασιολογικά δηλαδή μπορεί να αντέξουμε αυτή τη σύνταξη στα ελληνικά. Σαν σύνταξη δεν στέκει. Είναι βροχερός ο καιρός αλλά το νερό είναι βροχυνό. Είναι της βροχής. Και μέσα στη θάλασσα είτε η κραυγή του γλάρου, το κρόξιμονι του γλάρου, στο ξέσπασμα του κύματος στο βράχο. Το ξέσπασμα λοιπόν αυτό το τραμεστείο που είναι από την άλλη μεριά στο ιταλικό κείμενο είναι το χτύπημα του κύματος στο βράχο. Είναι το σκάλισμα, το σκάψιμο του κύματος στο βράχο. Είναι τέτοια πράγματα. Πρέπει να βρούμε μια εικόνα που να έχει εκείνον τον ήχο του δυνατού χτυπήματος του κύματος πάνω στο βράχο. Αυτό λοιπόν ήταν το ελληνικό κείμενο που μας προβλημάτισε. Κοιτώντας βέβαια και το πρωτότυπο, νομίζω ότι καταλαβαίνετε ότι έτσι κι αλλιώς δεν χρειάζεται να κοιτάς το πρωτότυπο για να αντιληφθεί σαν κάτι είναι αποδεκτό ελληνικά. Σίγουρα αυτή η μετάφραση θέλει βελτιώσεις. Είναι καλό το ποιήμα και θέλει να βελτιωθεί η μετάφραση. Εδώ γίναν δουλειές, τις οποίες δουλειές κάναμε με την επίβλεψη ενός ειδικού πάνω στο λογοτεχνικό κείμενο, γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε μετάφραση λογοτεχνίας χωρίς να έχουμε την ικανότητα να δούμε αναλυτικά το πρωτότυπο στη διάστασή του την λογοτεχνική και την καλλιτεχνική. Και από την άλλη μεριά εδώ μέσα γίναν προσπάθειες να βελτιωθεί το μετάφρασμα στα σημεία αυτά που μας παραξένεψε ιδιαίτερα και ενδεχομένως μεθαύριο να κάνουμε κι άλλες βελτιώσεις. Θα πάρετε κι εσείς αυτό το κείμενο από τους συναδέρφους σας και όταν φτάσουμε να το παγιώσουμε κάπου, ίσως θα μας δώσετε άλλη μια δυνατότητα να το δούμε αυτό κυρία Ευαγγέλου για να μπορέσουμε να του στείλουμε τους Ιταλούς συναδέρφους πώς θα θέλαμε να εμφανίζεται αυτό το ωραίο ποιήμα στην ελληνική γλώσσα. Και υπάρχει και ένα άλλο που θα το δουλέψουμε τώρα όλοι μαζί, γιατί νομίζω θα το προλάβουμε, είναι μικρό. Να δούμε λίγο τι έγινε, μπορείτε να παρακολουθήσετε, ναι. Θα σας διακόψω λίγο, καθώς μιλήσατε μπορεί να είναι μια λέξη για το ξέσπασμα των κύματων στο βράδυ. Πες το. Αλλά δεν νομίζω ότι δεν διάθει στο ποιήμα, είναι η πρόσκρουση, γιατί χτυπάει και έχει ήχο, όμως εδώ νομίζετε ότι να είναι αντακινιστό. Η πρόσκρουση. Νομίζω ότι θεωρολόγια λέξη. Είναι. Και δεν διάθει, δηλαδή, νομίζω στη ροή του μεταφράζοντος, καταλάβατε. Μπορείς να είσαι στο εντεύθυσσιο αφαρασμός. Θέλουμε κάτι δυνατό εδώ. Καμιά φορά, όπως σκάει το κύμα που ακούσταν το πράγμα. Το σκάει το είπαμε, ήτανε μία από τις λέξεις που, αλλά το πρόσκρουση είναι το φαίνεται... Ναι, είναι σωστό, αλλά δεν είναι τεχεστό. Ανοίγει σε άλλο κείμενο, το περιμένει άλλο κείμενο αυτή τη λέξη. Θα μπορούσε να είναι ένα κείμενο, ας πούμε, με ένα ατύχημα αυτοκινητιστικό, θα μπορούσε να περιμένει αυτή τη λέξη. Γιατί κάθε... Θέλει το κύμα το βράδυ. Μπράβο, αλλά μπορούμε να βρούμε, μπορούμε λίγο αυτές τις μέρες να το ψάξουμε, να ανοίξουμε να δούμε τι υπάρχει, σαν παράδειγμα, δίπλα στα κύματα. Θέλετε να ανοίξετε το θησαυρό της ελληνικής γλώσσας, που είναι ηλεκτρονικός και έχει αποδελτιώσει όλα τα λογοτεχνικά κείμενα που υπάρχουν στον 20ο αιώνα και στο 19ο και θα δούμε εκεί μέσα τι γίνεται με το κύμα και τους ήχους που βγάζουν τα κύματα. Θησαυρός ελληνικής γλώσσας. Μπορώ, αν θέλετε, επειδή τον Οδυσσέα τον γνωρίζω και απ' τα μαθήματα μου, και σένα σε γνωρίζω πολύ καλά και όλους, αλλά για τον Οδυσσέα ξέρω το mail του. Μπορώ να στείλω, ας πούμε, το θησαυρό ελληνικής γλώσσας σε έναν από σας και να κυκλοφορήσει. Αν ανοίξετε θα δείτε τι κάνουν τα κύματα. Θα δείτε κατοντάδες αποδελτιώσεις. Όταν, λοιπόν, μεταφράζουμε, δεν μπορούμε να μείνουμε πια στα όρια των λεξικών. Γιατί τα όρια των λεξικών στηρίζονται πάνω σε αποδελτιώσεις που είναι κλειστές, έχουν τελειώσει κάποια στιγμή. Πρέπει να έχουμε λεξικά μαζί μας. Πρέπει, όμως, να έχουμε κι άλλα μαζί μας πληροφοριακά κείμενα. Για παράδειγμα, πρέπει να μπαίνουμε και στα ηλεκτρονικά μέσα. Πρέπει να βλέπουμε σώματα κειμένων. Πρέπει να βλέπουμε συχνότητες εμφάνισης λέξων, περιβάλλοντα μες τα οποία εμφανίζονται οι λέξεις. Αυτή τη στιγμή, αυτό που μας λείπει δεν είναι η γνώση της ελληνικής, είναι η γραμματική αυτού του ποιήματος. Τι σημαίνει στις ειδικές γλώσσες κατά τον Τούρη, τι σημαίνει γραμματική ενός ποιήματος. Αυτό που παλιά το λέγαμε υφομετρική, αυτό που παλιά το λέγαμε υφολογική διάσταση του ποιήματος, έχει να κάνει με τα ρήματα τα ουσιαστικά, τις ρηματικές φράσεις, τις ονοματικές φράσεις, τους χαρακτηρισμούς, τα σχόλια, τα ρητά και τα υπόρρητα που υπάρχουν μέσα στο κείμενο και όλα αυτά μαζί συμβαίνουν με συγκεκριμένες φρασεολογίες που στην ελληνική γλωσσική κοινότητα περιμένουν να φιλοξενήσουν αυτή τη μετάφραση. Υπάρχουν, υπάρχουν γύρω μας, απλώς πρέπει να τα πιάσουμε στα χέρια μας, πρέπει να τα χειριστούμε. Τα λέγονται ρητορικά σχήματα. Ναι, αλλά δεν είναι πάντα ρητορικά σχήματα, μπορεί να είναι και μια πολύ απλή, εντελώς νορμάλ φρασεολογία που δεν έχει να κάνει με τίποτα ιδιαίτερα ποιητικό και εμάς να μας διαφεύγει, γιατί αποκλείεται να έχουμε αποκτήσει, εγώ τουλάχιστον δεν έχω μελετήσει λογοτεχνία και δεν μπορώ να παριστάνω ότι μελέτησα, δεν μπορεί εγώ να έχω αποκτήσει όλα τα λογοτεχνικά κείμενα, μπορώ όμως να τα βρω μέσα από σώματα κειμένων που εκεί έχουν θησαυριστεί αυτά τα κείμενα, μπορώ να τα βρω μέσα από θησαυρούς συχνοτήτων που εκεί μέσα έχουν αναλυθεί, έχουν κατακερματιστεί σε επίπεδο φρασεολογίας, μπορώ να τα βρω με άξονες λεξιολογικούς πάνω σε μονάδες που τις έχουμε κάνει άξονες και στην ανάγνωσή μας. Κάτι θα κάνω όμως, τέλος θα το μεταφράσουμε. Η μετάφραση είναι μια ιστορία στρατηγικών και εργαλείων, κυρίως και πάνω από όλα. Να δούμε λίγο τι έχουμε κάνει εδώ σε αυτό το πείημα. Να ακούσουμε έτσι, ναι. Ωραία, στα πέρατα της Μεσογείου είναι όλο αυτό το πράγμα «Ne lombra blu ol tremare». Εδώ κάνει την επιλογή να οικιοποιήσει ιδιαίτερα το μετάφρασμα, παίρνει το στίχο σαν μεταφραστική μονάδα και απότομα αποφασίζει να γίνει προστατευτική με τον τελικό αναγνώστη, να αγκαλιάζει τον τελικό αναγνώστη πολύ φιλικά. Να γίνει η ίδια γέφυρα, η μεταφράστρια και να τον περάσει το ιταλικό κείμενο, ανοίγοντας πάρα πολύ τη λύση του ενήγματος. Σβήνει το ενήγμα. Λοιπόν, καλό αυτό που έκανε. Εμένα μου αρέσει πολύ η τόλμη στην μετάφραση. Υπάρχει και η πιο δύσκολη επιλογή. Πώς θα γίνει να μας μείνει η Μεσόγειος χωρίς να είναι φανερή μέσα στο στίχο. Για σκεφτείτε λίγο. «Νελόμπρα μπλου όλ τρεμάρε». Όταν κοιτάμε τη θάλασσα στο βάθος, όταν μοβίζουν τα βουνά, είναι σχεδόν βράδυ, δεν είναι. Και τότε φαίνεται πραγματικά μια σκιά μπλέ η θάλασσα. Στο βάθος της μπλε θάλασσας και αυτός είναι ορίζοντας έτσι. Πρέπει να σκεφτούμε και την εικόνα του ορίζοντα μακριά στην άκρη της μπλε θάλασσας. Αυτό το πράγμα είναι μακριά πέρα από την μπλε θάλασσα. Αυτό είναι μακριά πέρα από την μπλε θάλασσα. Αυτό είναι. Έτσι τι κάνουμε, στρατηγικά κάνουμε έναν τελέτσιο, δηλαδή αφαιρούμε τη σκιά. Επειδή όμως έχουμε την πραγματολογική γνώση της σκιάς όταν νυχτώνει, αυτού του σκούρου μπλε που παίρνει η θάλασσα όταν νυχτώνει, μπορούμε να βγάλουμε την αίσθηση της σκιάς χωρίς να μιλήσουμε κυριολεκτικά με τη λέξη σκιά, χωρίς να χρησιμοποιήσουμε κυριολεκτικά τη λέξη σκιά. Ne lombra blu altremare. Στα πέρατα της μπλε θάλασσας. Μακριά στην άκρη της μπλε θάλασσας. Αυτό μου αρέσει πιο πολύ γιατί τα πέρατα μπορεί να είναι και προς τα κάτω και να έχει πάρει το καράβι στα πέρατα της θάλασσας μια ατυχία. Μακριά στην άκρη της μπλε θάλασσας. Αυτό έχει να κάνει με την Πίτρια που είναι στην Ιταλία και γράφει το πείημα για την Ελιά. Και από την άλλη μεριά ξέρουμε πραγματολογικά από το λεξικό ότι όλοι τρεμάρε λέγανε την εποχή των Σταυροφοριών τους Άγιους Τόπους. Και από την άλλη μεριά ξέρουμε ότι έχουμε αφήγηση της γένεσης όταν λέει ότι δημιουργήθηκαν τα βουνά, υπήρχαν τα βουνά υπήρχε το φεγγάρι, υπήρχαν τα βουνά, υπήρχε ο έρας και έγινε η Κιελιά. Και τα δύο παραπέμπουν πάλι στους Άγιους Τόπους. Άρα αυτές είναι οι λύσεις που σκεφτόμαστε να δώσουμε. Αν κυρία Ευαγγέλου υπάρχει κάτι άλλο που πρέπει αυτή τη στιγμή να πούμε. Το άλλο μας πρόβλημα είναι οι χιλιετίες. Δεν υπάρχει περίπτωση να βρούμε ελληνικό ποίημα με χιλιετίες. Κείμενο ιστορίας με χιλιετίες θα βρούμε. Άρα εδώ τι είναι, είναι εκατοντάδες χρόνια, πολλά χρόνια, χρόνια πολλά, χίλια χρόνια, 100 χρόνια, χρόνια πριν. Αυτό είναι, χρόνια πριν, χρόνους πριν, αιώνες πριν, αυτό είναι. Και επειδή χρησιμοποιεί από τη βίβλο εικόνες, δεν είμαι άνθρωπος αυτού του αιώνα, έτσι. Λοιπόν, μας βολεύει να κάνουμε τέτοια διεκείμενα. Είναι σωσίδια, είναι σχεδίες που θα μας περάσουν στην άλλη μεριά στα ελληνικά. Εφόσον έχουμε ψηλιαστεί πλέον ότι δανείζεται πάρα πολλά κομμάτια από τη βίβλο, ανεβαίνουμε σε μια τέτοια σχεδία και περνάμε με μεγάλη ασφάλεια στα ελληνικά, αιώνες πριν, έτσι. Υπήρχε ήδη η σελήνη, εδώ είπαμε κάτι, έτσι δεν είναι. Μετά από τη σελήνη. Μετά από τη σελήνη, γιατί, γιατί εδώ είναι η αφήγηση της γένεσης. Υπήρχε ήδη, άρα τι είναι, συμβαίνει μετά από τη σελήνη. Τι είναι, είναι και ο τρόπος χρονολόγησης, παιδιά. Μετά από τη σελήνη, μετά από τις, κάπως κορυφογραμμές νομίζω το είπαμε αυτό, μετά από τις μαυιές κορυφογραμμές, άρα έγινε η μέρα και ήρθε η νύχτα. Αυτά όλα είναι βιβλικά, στους ψαλμούς του Δαβίδη υπάρχει αυτό. Έγινε η μέρα και ήρθε η νύχτα. Μοβίζαν, μοβίζαν, επομένως τι έγινε, νύχτα συμβαίνουν όλα αυτά. Εκεί που το αργυροπράσινο χρώμα των ελεών οπισθοδρομούσε, τι θα γίνει εδώ με το αεράκι. Εκεί που το αργυροπράσινο χρώμα της ελιάς ήταν λιόδεντρο, υποχωρούσε από τον άνεμο. Δεν είναι ποιητικό έτσι, ανοίγει πάρα πολύ, ανοίγει πάρα πολύ. Ναι, θα πρέπει να εννοηθεί. Το φορμαλιστικό στοιχείο του ενήγματος μπορεί να διατυπωθεί με άλλο τρόπο. Εάν δεν επιτρεπόταν αυτό στη μετάφραση, να σας πω κάτι άλλο. Κανένον μάντζα κάνε, τι σημαίνει αυτό, κυριολεκτικά σκύλος δεν τρώει σκύλο. Ελληνικά ξέρετε πως είναι κόρακος, κοράκου μάτι δεν βγάζει. Δηλαδή υπάρχει ήδη εγγενής στη μεταφραστική διαδικασία αυτή η ελάχιστη ελευθερία, να μπορέσουμε να κυνηγήσουμε τα νοήματα από τη μια γλώσσα στην άλλη. Μπορούμε επομένως τον φορμαλισμό του ενήγματος να τον υιοθετήσουμε και να κατασκευάσουμε αλλιώς το ένιγμα. Επομένως πριν από χιλιετίες, άρα εδώ τελειώνει η ενότητα, πάλι αιώνες πριν, για να μην σε χάσω όπως χάνεται το βροχερό νερό μέσα στη θάλασσα, είτε η κραυγή του γλάρου στο ξέσπασμα του κύματος στο βράχο. Να το ακούσουμε αυτό? Να σε χάσω όπως χάνεται το βρόχυνο νερό στη θάλασσα και το κρόψιμο του γλάρου στο ξέσπασμα του κύματος στο βράχο, με ένα ραθματικό στιγλέκας ξέσπασμα που το μαθεί. Ίσως βρούμε και κάτι καλύτερο. Τα κύματα έσπαγαν, να το πούμε, στο σπάσιμο του κύματος στο βράχο. Ναι, αυτό έχει και ήχο και έχει ένδυση. Μπορεί να γίνει αυτό, μέχρι να βρεθεί κάτι καλύτερο. Θα σου κάνω μήμα. Πες το. Όταν ξεσπάει το βράχυνο. Ωραία, και έχει και τη στιγμή και βγάζει και το θόρυβο και τα κάνει όλα μαντάρα εκεί πέρα. Νομίζεις ότι θα πνιχείς και εσύ. Ωραία. |
