| 8η Διάλεξη: Λοιπόν, να πάμε στην άλλη μας ομάδα, που είναι οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες, όχι με την ακοή, αλλά με την όραση. Θέλω να μου πείτε τι σημαίνει «βλέπω». Με τι βλέπετε, με τι βλέπετε. Με τα μάτια της ψυχής, άκουσα έναν ψήθυρο που έλεγε με τα μάτια της ψυχής, έτσι. Με τι βλέπεις παιδί μου εσύ, με τα μάτια σου βλέπεις, πάρα πολύ σωστά. Κλείς τα μάτια σου, με βλέπεις, δεν έχεις εικόνα δική μου. Α, πού την βρήκες, ναι, άρα που είναι αυτή η εικόνα αυτή, πού στέκεται, κλείς τα μάτια, τώρα πού στέκεται. Γιατί με βλέπεις, πώς ξέρεις ότι είμαι, άρα από ότι φαίνεται, δεν βλέπεις μόνο με τα μάτια σου, έτσι. Βλέπεις και με τα μάτια σου, αλλά επίσης βλέπεις οπωσδήποτε με τι, με τον εγκέφαλο, εκεί την έχετε την εικόνα μου. Εγώ και να φύγω, την έχετε την εικόνα μου, ειδικά στις εξετάσεις, έρχεται συνέχεια και σας τυχιώνει από πάνω. Επίσης όμως βλέπετε και με βάση τι, την εμπειρία. Δηλαδή, εγώ περνάω από εδώ, ή μάλλον, ας πούμε, πού είναι η πόρτα, είναι εδώ, βλέπω την πόρτα, μπορώ να πάω προς εκεί, μπορώ, έτσι. Κλείνω τα μάτια, μην κάνετε καμιά πλάκα, κλείνω τα μάτια και προχωρώ με την πόρτα, βάζω το χεράκι μου εδώ, την έφτασα, όχι. Εδώ, ήξαρα περίπου πού είναι, τι με βοήθησες αυτό, η εμπειρία, ότι την έχω αυτή την εμπειρία, την ξέρω, έτσι. Άρα, για να καταλάβουμε λίγο και τις δυσκολίες, αλλά και τη συμπεριφορά πολλές φορές των τυφλών, τι πρέπει να κατανοήσουμε, ότι δεν βλέπουμε μόνο με το αισθητήριο αυτό, αλλά ότι βλέπουμε επίσης με τον εγκέφαλο, εκεί πηγαίνουν, εκεί πηγαίνουν όλα τα ερεθίσματα, εκεί είναι το οπτικό νεύρο, εκεί καταχωρούνται οι εικόνες, και επίσης ότι βλέπουμε με την εμπειρία, με το αν κάτι το έχουμε ξαναζήσει. Τώρα, όπως είπαμε για τον κοφό, έτσι θα πούμε και για τον τυφλό. Στον κοφό τι είχαμε, είχαμε δεσιμπέλ και συχνότητα. Όταν λέμε ότι κάποιος είναι τυφλός, έχουμε και κεντρική οπτική οξύτητα, αλλά έχουμε επίσης και όραση πεδίου. Γιατί το λέω αυτό. Πάμε λίγο, εδώ γιαλάκια έχουμε, έχουμε μερικές τα γιαλάκια, άλλοι έχουμε γιαλάκια, εγώ έχω γιαλάκια, έτσι. Άρα τι σημαίνει, πότε θεωρείται ένα άτομο τυφλό. Τυφλό είναι ένα άτομο, όταν με βάσει την οπτική του οξύτητα, το 1 από τα 2 δηλαδή, βλέπει στα 20 μέτρα κάτι που όλοι οι άλλοι το βλέπουν στα 200 μέτρα. Ή βλέπει στα 2 μέτρα κάτι που οι άλλοι βλέπουν στα 20 μέτρα. Έτσι, όταν λοιπόν, εγώ για να δω κάτι που εσείς το βλέπετε στα 20 μέτρα έξω, εμένα πρέπει να μου το φέρετε εδώ στα 2 μέτρα, τότε τι είμαι, τυφλός. Πες μου, τυφλή, όχι, τι. Α, πάρα πολύ καλή ερώτηση. Εάν έχει γίνει κάθε δυνατή διόρθωση. Εάν εσύ φοράς τους φακούς της μοιοπίας και πάλι όμως, τότε είσαι τυφλή. Τι μου λέει αμέσως αυτό που πρέπει να το ξεκαθαρίσουμε για να μην αισθανόμαστε πολλές φορές ότι οι τυφλοί μας κοροϊδεύουν ή υποκρίνονται. Γιατί συμβαίνουν αυτά πολλές φορές, λέμε, αλλά τι τυφλός αυτός, σίγουρα είναι τυφλός. Τυφλός δεν θα πει ζωστό από όλη το σκοτάδι. Είναι ελάχιστες αυτές οι περιπτώσεις. Τυφλός θεωρείται, ξαναλέω, κάποιος ο οποίος εκεί δεν το βλέπει, αν το φέρει εδώ και μπορεί να το δει, τότε είναι τυφλός. Ο μύθος λοιπόν ότι τυφλός είναι αυτός που δεν βλέπει απολύτως τίποτε, παρακαλώ να διαγραφεί. Σ' ό,τι αφορά την οπτική, ξαναλέω, οξύτητα. Υπάρχει βέβαια και η όραση πεδίου. Τι θα πει η όραση πεδίου. Το αγαπημένο μου υποκείμενο είναι εδώ πέρα. Κοινώ το χέρι μου. Εκεί θα κοιτάσαι εσύ μπροστά. Κοινώ το χέρι μου. Κοινώ το χέρι μου. Κοινώ το χέρι μου. Άμπρα. Η όραση πεδίου, αυτό που λέμε περιφερειακή όραση, είναι το πόσο καλύπτω. Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι θεωρούνται τύφλοι γιατί έχουν αυτό που ονομάζουμε όραση τούνελ. Η όραση τούνελ τι είναι. Βλέπω βέβαια, αλλά μόνο σε ένα τούνελ, εδώ. Δεν βλέπω τίποτα άλλο. Αν αυτό το τούνελ είναι τόσο, είμαι τυφλή, παιδιά. Γιατί δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω την όραση μου για να μάθω ή για να λειτουργήσω. Έτσι, ναι. Αυτό είπαμε στις έρευνες φύλου και κυρίως στις ιατρικές βέβαια, γιατί ούτε οι έρευνες φύλου θα ξέρουν τι σημαίνει, τι είναι αυτό. Άρα, όταν λέμε λοιπόν τυφλός, δεν εννοούμε μόνο πόσο κοντά ή μακριά, αλλά και πόσο πεδίο. Υπάρχουν πάρα πολλές διαφορετικές συνθήκες στις διαταραχές της ώρας. Άλλος βλέπει μόνο ένα τούνελ. Άλλος βλέπει κυλίδα πάνω, κυλίδα αριστερά. Άλλος βλέπει την εικόνα με πάρα πολλές κυλίδες. Δεν σημαίνει δηλαδή απλώς τα βλέπω θωλά ή τα βλέπω μακριά ή κοντά. Μερικώς βλέποντα βλέπετε τις αναλογίες όταν με τους διορθωτικούς φακούς, η καλύτερη από το καλύτερο μάτι, γιατί μπορεί να είναι ένα από τα δύο μάτια. Έχουμε προβλήματα όρασης και τύφλωση πολλές φορές και από ατυχήματα. Άρα μπορεί να είναι στο ένα το μάτι μόνο. Όταν λοιπόν με κάθε διορθωσία βλέπετε την αναλογία αυτή μεταξύ 20,70 με 20,200, τότε θεωρείτε τι μερικώς βλέπω, εντάξει. Ξαναλέω ότι πολύ μικρό ποσοστό από αυτούς που θεωρούνται τυφλή, δεν έχουν καθόλου όραση, είναι δηλαδή μαύρο. Και ένας αριθμός από αυτούς που θεωρούνται τυφλή τι κάνουν. Μπορούνε το κείμενο, αν είναι πολύ μεγενθυμένο, να το βλέπουν. Είναι αυτή η περίπτωση που είπαμε, ότι αν το φέρεις πολύ κοντά, τότε μπορώ να το βλέπω. Αλλά δεν είναι λειτουργική, διότι αν εγώ πάρω να διαβάσω αυτό εδώ, και πρέπει να το βάλω στον υπολογιστή και να βλέπω ένα ένα γράμμα τόσο μεγάλο μπροστά, τότε, πώς καταλαβαίνετε, είναι πολύ δύσκολο να λειτουργήσω στην καθημερινότητα. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, μόνο 10% είναι χωρίς αντίληψη φωτός. Αυτό που λέμε το μαύρο σκοτάδι, είναι λιγότερο από 10% των τυφλών ανθρώπων. Εντάξει. Αυτό τι σημαίνει, σημαίνει ότι μπορεί να είναι ένας φτωχός, ο οποίος προχωράει και φτάνει εδώ και κάνει αυτό. Και συνεχίζει και λέτε εσείς, μήπως δεν είναι τυφλός. Όχι είναι τυφλός, αλλά είναι έναν μεγάλο όγκο, μπορεί να μην μπορεί να σας πει τι είναι. Ότι είναι τραπέζι, αλλά άλλαξε η σκιάση και κατάλαβα ότι εκεί κάτι υπάρχει. Ο ίδιος άνθρωπος, μπορεί αν εδώ έχει τρύπα κάτω, να αποφύγει αυτό και να πάει να πέσει μέσα στη τρύπα. Γιατί δεν υπήρξε κάποια αλλαγή στο φως ώστε να κατανοήσει ότι κάτι είναι εκεί, έτσι. Αυτό ήταν πάρα πολλές φορές, κυρίως με ανθρώπους μεγάλων ηλικίας, μου έχει τύχει και προσωπικές εμπειρίες να βλέπουν κάποιον ο οποίος αντιδράει έτσι και λέει, κοίτα, τάχα τυφλός, διότι έχουν την εικόνα του απόλυτου σκοταδιού. Τώρα, τι θα πει πρακτικά τυφλός. Αυτά είναι τα νομικά, τα πρακτικά τυφλός θα πει. Αν ένας μαθητής δεν μπορεί να διτηγράφει η δασκάλα στον πίνεκα, ενώ φοράει τα γυαλιά του, ενώ έχει την πλήρη πιθανή διόρθωση, και δεν μπορεί να παρακολουθήσει, αυτός πρακτικά είναι τυφλός. Εάν ένας ενήλικας δεν μπορεί να κάνει μια εργασία χρησιμοποιώντας την όρασή του, θεωρείται τυφλός. Και αν ένας ηλικιωμένος δεν μπορεί να διαβάσει την εφημερίδα, ενώ φοράει ό,τι γυαλιά, αυτός είναι τυφλός. Υπάρχουν δηλαδή ιατρικοί ορισμοί, υπάρχουν όπως είδαμε πριν, υπάρχουν όμως και ορισμοί άλλοι. Στην εκπαίδευση, ποιά άτομα θεωρούνται τυφλά? Αυτά που δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν την όρασή τους για να μάθουν, και χρειάζεται να έχουν πρόσβαση, είτε μέσω της ακοείς, είτε με τη μέθοδο ανάγνωσης και εγγραφής Μπραϊκ. Ενώ μερικώς βλέποντα, είναι όσα άτομα μπορούν να διαβάσουν, με μεγάλα τυπογραφικά στοιχεία, με μεγεθυντικά όργανα, με τη χρήση των υπολογιστών, άλλων συσκευών, έτσι. Άρα στην εκπαίδευση, και αυτό έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί και αυτό αλλάζει. Στην εκπαίδευση μέχρι πρόσφατα, και ισχύει και τώρα, θεωρούσαμε ότι εάν κάποιος χρησιμοποιεί τη μέθοδο Μπραϊκ, για να διαβάσει και να γράψει, αυτός είναι τυφλός. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, όλο και λιγότερα τυφλά άτομα χρησιμοποιούν την Μπραϊκ. Γιατί έχουν πιο εύκολους τρόπους. Και άρα αυτός ο ορισμός μπορεί σε λίγα χρόνια... να αλλάξει ο εκπαιδευτικός ορισμός, έτσι, να μην ισχύει πια. Τι κρατάμε από την αιτιολογία μόνο ότι μπορεί να είναι προγενετικά, περίγενετικά και μεταγενετικά. Ότι μπορεί δηλαδή να χάσει ένας άνθρωπος την όρασή του, τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί το οπτικό κανάλι, οποιαδήποτε στιγμή της ζωής του. Εάν τα δούμε όμως συνολικά, τότε δείτε λίγο. Σε 37% των περιπτώσεων είναι κληρονομικά. Όταν λέμε κληρονομικά, δεν σημαίνει ότι οι τυφλοί γονείς κάνουν τυφλά παιδιά, διότι η κληρονομικότητα συνήθως είναι συνδυασμός γονηδίων. Μπορεί ένα γονίδι όταν το έχω, να μην επηρεάζει την όρασή μου, όταν όμως συναντηθεί με ένα άλλο γονίδι όπου το έχει ο άλλος, ή με το ίδιο γονίδι όπου το έχει ο άλλος, τότε να προκύψει πρόβλημα όρους. Και είναι με αυτή την έννοια κληρονομικό. Κάποιες εκγενετήσεις ανομαλίας, μολυσματικές τις βλέπετε, και έχουμε και ένα 13% όπου δεν ξέρουμε τι φταίει. Και έχουμε και ένα 9% των περιπτώσεων όπου είναι παροχή παραπάνου οξυγόνου. Πότε? Στις θερμοκητήδες. Αν ένα παιδί μπει στη θερμοκητήδα και ο εγκέφαλός του δεχτεί υπερβολικό οξυγόνο για το επίπεδο ανάπτυξης, που βρίσκεται, τότε μπορεί να έχουμε και αρνητικές συνέπειες. Βέβαια, σήμερα πια δεν συμβαίνει αυτό. Ή αν συμβεί είναι ελάχιστο, γιατί είναι πολύ εξεχρονισμένες και ρυθμίζεται, δεν είναι όπως παλιά. Στις πρώτες περιόδους χρήσης της θερμοκητήδας, για να σώσουν τις ζωές των παιδιών, υπήρχαν αυτές οι αρνητικές συνέπειες. Λοιπόν, πάμε τώρα να δούμε τα προβλήματα όρασης. Γιατί είπαμε ότι δεν είναι μόνο τα τυφλά, δεν είναι μόνο τα μερικώς βλέποντα. Όπως την οπτική οξύτητα την είπαμε. Το οπτικό πεδίο το ανέφερα, ότι μπορεί να έχει στενό οπτικό πεδίο. Μπορεί να έχει όραση τούνελ. Μπορεί να έχει μόνο φωτεινά κάποια σημεία. Η κίνηση των οφθαλμών, στραβισμός. Το γνωρίζετε? Όταν το ένα μάτι δεν βλέπει μπροστά, αλλά μπορεί να είναι ή τα αριστερά. Υπάρχει ο συγκλήνων, ο αποκλήνων στραβισμός. Δεν είναι μόνο το αληθορίζω έτσι, είναι και άλλοι στραβισμοί. Ο νησταγμός. Νησταγμός είναι όταν το άτομο δεν ελέγχει την κίνηση του οφθαλμίου του. Και άρα μπορεί ο οφθαλμός να πηγαίνει να κινείται. Ακανόνιστα. Αν συμβεί αυτό, πώς θα εστιάσει ένα παιδί? Πώς θα μπορέσει να έχει δηλαδή κανονική εικόνα, έτσι? Πού είσαι? Αυτό δεν έχει σύμφωνα στη δυσλεξία. Αυτό δεν έχουν, αλλά μπορούν να έχουν παιδί που έχει και τόσο έντονο οφθαλμό και να τη βάζει νομικά. Ναι, γιατί δεν έχει καμία σχέση ο νησταγμός με τη δυσλεξία. Καμία σχέση. Σώπα. Να την κλείσω εγώ την κάμερα τώρα ή να συνεχίσω. Λοιπόν, πολύ ωραία, σε κάποιο σεμινάριο σας είπανε αυτό που σας είπα στο σεμινάριο, το οποίο επίσης δεν ισχύει, δεν ήταν ότι εμφανίζουν τα παιδιά νησταγμό, αλλά σας είπαν ότι όταν τα παιδιά διαβάζουν κάτι, οι κινήσεις των οφθαλμών τους δεν είναι κανονικές. Έτσι, αυτό σας είπανε. Όταν το δυσλεξικό παιδί κοιτάει τη φύση, τα μάτια του δεν αποφασίζουν να κουνηθούν αλλιώς. Ο νησταγμός είναι μη βουλητική κίνηση, δεν έχει να κάνει με τη δυσλεξία, δεν έχει να κάνει με την ανάγνωση, αλλά βέβαια ένας νησταγμός ο οποίος δεν ελέγχεται, δυσκολεύει πάρα πολύ το να δημιουργήσει εικόνες, το να εστιάσει, και καταλαβαίνετε και πόσο κουραστικό είναι αυτό για έναν άνθρωπο. Γιατί, παιδιά, οι δύο οφθαλμίτης βάζουν δύο εικόνες μέσα. Δηλαδή παίρνουμε δύο διαφορετικές εικόνες, έτσι και από το ένα και από το άλλο. Αν αυτές οι εικόνες, η μία παίρνει άλλο και η άλλη άλλο, είναι αδύνατο να δημιουργήσει την πραγματική απεικόνιση. Στη δυσλεξία, λοιπόν, έχουμε να πούμε πολλά με σένα. Κάποια νευρολογική βλάβη και στην αντίληψη των χρωμάτων. Η αχρωματοψία είναι η αδυναμία του ανθρώπου να αντιληφθεί τα χρώματα. Υπάρχει και η δυσχρωματοψία, όπου δεν αντιλαμβάνονται του μπλε και του πράσινου τις αποχρώσεις. Κι αυτά θεωρούνται προβλήματα όρασης. Όχι βέβαια τόσο σοβαρά. Απαρρύθμιση. Μερικές από αυτές, μοιοπία, υπερμετροπία, στιγματισμός, πρεσβοιοπία, στραβισμός, γλαύκομα, δεν θα πούμε τίποτα ιατρικό. Καταράχτησα, βλειοπιανίσταγμος, αλβυνισμός, μελαγχρωστική, αμφιβληστροειδίτητα, αμφιβληστροειδοπάθεια του πρόρουτο και όλα αυτά. Τι σημαίνουν για εμάς στην εκπαίδευση ότι για όλους αυτούς τους λόγους και κάτω από όλες αυτές τις διαγνώσεις, τα παιδιά μπορεί να δυσκολεύονται να χρησιμοποιήσουν την όρασή τους για να μάθουν. Γι' αυτό και διαφέρουν τόσο πολύ ο ιατρικός νομικός ορισμός από τον εκπαιδευτικό ορισμό. Πάμε στα ιστορικά στοιχεία, τι να επισημάνουμε εδώ. Να επισημάνουμε πρώτον, η κατηγορία των τυφλών είναι μία κατηγορία που από πολύ νωρίς δέχτηκε συστηματική εκπαίδευση. Πολύ νωρίς, δηλαδή είναι η πρώτη πρέπει να είναι που ξεκίνησε να έχει συστηματική εκπαίδευση. Το 1825 αναπτύστηκε η Μέθοδος Μπρέιλ, εξέρμητη είναι η Μέθοδος Μπρέιλ, που λέω εγώ συνέχεια Μέθοδος Μπρέιλ και δεν σας έχω πει τι είναι. Είναι ένας τρόπος γραφής, ο οποίος έχει πάνω από 200 σύμβολα, ανάλογα με το ποια στιγμή είναι υπερυψωμένη. Υπάρχουν δηλαδή έξι στιγμές και ανάλογα με ποια είναι υπερυψωμένη και άρα μπορώ όπως είπες να την νιώσω με την αφή, είναι τα γράμματα, είναι οι αριθμοί, είναι τα σύμβολα τα μαθηματικά, είναι οι μουσικές νότες, είναι τα σημεία στίξης, μια σειρά από σύμβολα. Δεν είναι γλώσσα η Μπρέιλ, δεν είναι σαν αντινοηματική, μην τον μπερδεύουμε. Η Μπρέιλ είναι ένα σύστημα γραφής. Γράφουμε δηλαδή τα ίδια σύμβολα, τα γράμματα, τους αριθμούς, τις λέξεις μία-μία. Συμφωνεί? Και το 1866, αυτό είναι ενδιαφέρον, τι έχουμε. Έχουμε πρώτη φορά δάσκαλους εκπαιδευτικούς για τυφλούς. Στην Ελλάδα 1907 ο οίκος τυφλών στην Καληθέα, το 1946 ο φάρος τυφλών και το 1948 εδώ. Και βλέπουμε ότι μέχρι το 1950 έχουμε βέβαια εκπαίδευση των τυφλών, αλλά τι, περιορισμένοι. Αθήνα, Θεσσαλονίκη. Εκεί συγκεντρώνονταν, γι' αυτό και είχαμε τι. Εδώ στη σχολή τυφλών, για παράδειγμα, όπως και στο ΚΕΑΤ κάτω στην Αθήνα. Είχαμε και οικοτροφία, διότι τα παιδιά πήγαιναν εκεί και έπρεπε να μείνουν και όλος, ήταν μακριά από τις οικογένειές τους. Τώρα, σαν εκπαιδευτικοί, εμείς δεν κάνουμε διάγνωση, αλλά πρέπει να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά. Γιατί? Γιατί υπάρχουν ενδείξεις. Πάμε να δούμε μερικές ενδείξεις που αφορούν πώς συμπεριφέρεται το παιδί. Γιατί οι οποίοι μπορεί να με κάνουν να σκεφτώ ότι κάτι σημαντικό συμβαίνει που εμποδίζει τη μάθησή του. Τρύφει διαρκώς τα μάτια του. Κλείνει το ένα μάτι. Έχετε δει ποτέ παιδιά να κάνουν έτσι? Γιατί το κάνουν? Διότι δεν μπορούν, αυτό που είπαμε πριν, ο νησταγμός για ένα παιδί με νησταγμό, θα κάνει αυτό. Γιατί θέλει να βοηθήσει τον εαυτό του να πάρει μια εικόνα σταθερή. Αν δούμε, λοιπόν, κάποιον παιδί να το κάνει, οπωσδήποτε κάτι συμβαίνει. Γέρνει το κεφάλι προς τα εμπρός. Βλέπεις ορισμένα παιδιά κάνουν συνέχεια αυτή την κίνηση. Ανοιγοκλίνει τα μάτια πολύ συχνά. Δεν βλέπει, δεν μπορεί να δει, τον πίνακα, σε μακρινή απόσταση. Αντιμετωπίζει δυσκολίες στην εκτέλεση εργασιών, έτσι, που χρειάζονται... Τι? Να βλέπει καλά. Και ή έτσι, ή έτσι, όλα αυτά κάτι δείχνουν. Σαν εκπαιδευτικοί θα πρέπει να τα προσέχουμε. Αυτό είναι η συμπεριφορά, στην εμφάνιση. Αν αληθορίζει, αν είναι συνέχεια κόκκινα, πρισμένα, ερεθτισμένα τα μάτια, μπορεί να έχει μία από τις συνθήκες που θα οδηγήσουν σε πρόβλημα όρασης. Και αν παραπονιέται ότι δεν βλέπει, τα βλέπει θολά, αν έχει ζαλάδες και πονοκεφάλους. Παιδιά, για παράδειγμα, να πω όμως το εξής. Δεν σημαίνει ότι ένα παιδί που παίζει στο iPad δυόμισι ώρες, και μετά από λίγο λέει πονέ το κεφάλι μου. Αυτό είναι ένδειξη, αλλά είναι ένδειξη μόνο. Πιθανόν να μην έχει, απλά να κουράζεται, να είναι σε ένταση και να μην είναι πρόβλημα όρασης. Αλλά αν τα παιδιά παραπονιούνται συχνά για πονοκεφάλους μετά από έντονη χρήση της όρασης, τότε καλό είναι να δούμε αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Όταν ήσασταν εσείς στο σχολείο, γινόταν εξέταση στο σχολείο για προβληματόόρασης. Ερχόταν δηλαδή οφθαλμίατρος για να εξετάσει. Εμβολιασμός γινόταν. Ναι μικρά γίνονται, σε μικρές τάξεις. Εμβολιασμός κάνατε, κάνατε. Που ήταν καλό αυτό το καλό σχολείο. Κι εσείς. Όταν πήγαινα εγώ στο σχολείο, ερχόταν κάθε χρόνο οφθαλμίατρος και μας εξέταζε όλους. Φυσικά δεν έκανε την εξέταση, αλλά μας έδειχνε τον πίνακα Σνέλλεν για να δει τουλάχιστον το θέμα της μειοπίας. Έβλεπε, κλείσε το ένα μάτι, κλείσε το άλλο, έτσι. Γινόταν μία δηλαδή πρόληψη. Σήμερα δυστυχώς δεν γίνεται αυτό. Και πολλά παιδιά φτάνουν σε πολύ μεγάλη ηλικία, και τι εννοώ πολύ μεγάλη ηλικία. Όταν ένα παιδί ανακαλύπτουμε ότι έχει πρόβλημα ώρα στην τετάρτη δημοτικού, είναι μεγάλη ηλικία. Αυτά πρέπει να τα βρίσκουμε νηπιαγωγείο πρώτη τάξη. Εκεί θα πρέπει. Επίσης, σημαντικότατο ποσοστό γονέων δεν έχει πάει το παιδί τους ούτε μία φορά σε οφθαγμίωση. Σημαντικότατο ποσοστό. Όχι γιατί παραπονέθηκε, έτσι πώς πάμε σε όλους τους γιατρούς. Και βρίσκουμε πολλά από τα παιδιά, τώρα που λες δυσλεξία, πολλά από τα παιδιά που έρχονται σε μεγαλύτερη ηλικία γιατί τάχα δεν μπορούν να διαβάσουν, πηγαίνουν με τα στέλνει το κεδί πρώτα σε οφθαγμίατρο και διαπιστώνουν ότι τα παιδιά έχουν πρόβλημα όρασης. Άρα είναι πολύ σημαντική η έγκαιρη πάλι διαπίστωση του προβλήματος. Ένα στοιχείο που έχει μελετηθεί τα τελευταία μόλις χρόνια σε σχέση με τα προβλήματα όρασης, είναι η σημασία, η αξιολόγηση και η αξιοποίηση της απτικής αντίληψης. Το πώς δηλαδή χρησιμοποιείται η αντίληψη μέσω της αφής, αλλά όχι μόνο μέσω αυτής για να μαθαίνουν και να υποστηρίζονται στην ανάπτυξή τους οι άνθρωποι με προβλήματα όρασης. Αν διαβάζει κανείς την πρώτη πρόταση, την εισαγωγική, βλέπει ότι η αντίληψη μέσω αφής είναι μια πολυεσθητική διαδικασία και όχι αποτέλεσμα μιας μόνος αίσθησης. Δηλαδή αυτό που ονομάζεται στην εκπαίδευση των τυφλών απτική αντίληψη, δεν είναι μόνο αυτό που χρησιμοποιούν όταν διαβάζουν με break. Δεν είναι μόνο η αφή. Τι άλλο είναι? Είναι επίσης και η παθητική αφή. Παθητική αφή είναι για παράδειγμα όταν περνάω εγώ από εδώ και ακουμπάω αυτό. Παθητική αφή είναι η καθοδήγηση κάποιου άλλου. Δεν είναι μόνο κάτι που αναγνωρίζω μέσω της αφής της ενεργητικής. Η κίνηση. Μπορούμε να σκεφτούμε πώς η κίνηση μπορεί να δίνει μία απτική αντίληψη, να ενισχύει την απτική αντίληψη. Την απτική αντίληψη. Όταν περπατάτε αργά και όταν τρέχετε γρήγορα, νιώθετε με τον ίδιο τρόπο τον αέρα, όχι. Πώς το νιώθετε, έτσι τον αέρα, έτσι τρέχετε, όχι, αλλά έτσι. Από την κινητική μας συμπεριφορά αλλάζει ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον. Ο αέρας είναι ο ίδιος. Αλλάζει η αίσθηση που έχω, σαν να με ακουμπάει αλλιώς, επειδή ακριβώς αλλάζει η δική μου κινητική συμπεριφορά. Η στάση του σώματος. Εάν δηλαδή έχει ήλιο κάπου και εγώ κάνω αυτό, νιώθω το ίδιο με ότι έτσι, όχι. Θα μπορούσε δηλαδή ένας τυφλός, ανάλογο με το πώς στέκεται προς το παράθυρο, να μπορεί να καταλάβει αν τα παντζούρια είναι ανοιχτά ή κλειστά. Να ενισχύεται δηλαδή η αντίληψη του περιβάλλοντος. Η γλωσσική ανάπτυξη. Η γλωσσική ανάπτυξη επηρεάζεται από την απτική αντίληψη. Δεν επηρεάζει την απτική αντίληψη. Η προηγούμενη γνώση επίσης και οι συνθήκες του περιβάλλοντος επίσης. Τι είναι συνθήκες περιβάλλοντος. Ένα περιβάλλοντος στο οποίο ο ήχος είναι πάρα πολύ ισχυρός ή αντανακλάται πάρα πολύ. Δημιουργεί περιβαλλοντικές συνθήκες σύγχυσης, όπου σε συνδυασμό με την κίνηση, σε συνδυασμό με την αντίληψη που μας φέρνει εδώ στην επιφάνεια του σώματος το φως, μπορεί να δημιουργεί σύγχυση. Αυτό που μας λένε οι επιστήμονες από το χώρο των τυφλών είναι ότι η απτική αντίληψη των τυφλών είναι πολύ πιο ενισχυμένη. Από ό,τι των υπολύπων. Παλιά πώς το λέγαν αυτό για τους τυφλούς, θυμάστε? Τι έχουν οι τυφλοί, μια έκτη αίσθηση. Αυτό λοιπόν που παλιά, με ένα πολύ απλοϊκό τρόπο, και έτσι το έχουμε ακούσει όλοι ονομαζόταν τι, η έκτη αίσθηση είναι ουσιαστικά η απτική αντίληψη. Να περάσουμε λίγο στην εκπαίδευση. Όταν μιλούσαμε για τους κοφούς είχαμε πει ότι η εκπαίδευση ξεκινάει από την ώρα που γίνεται η διάγνωση και το ίδιο θα πούμε και για τα παιδιά τα τυφλά. Η εκπαίδευση ουσιαστικά ξεκινάει από την ώρα που το παιδί γεννιέται, αν αυτή είναι η στιγμή που ανακαλύπτουμε το πρόβλημα όρασης. Και στη βρεφική λοιπόν ηλικία και στην πρόημη νηπιακή, όχι δηλαδή στον υπιαγωγείο, έτσι εκεί δύο, τρία, τέσσερα, αρχή, τεσσάνων ετών, τι θέλουμε να διδάξουμε στο παιδί. Μέγιστη αξιοποίηση υπολυπώμενης ικανότητας όρασης. Δηλαδή, εάν έχει έστω και λίγη όραση, το παιδί διδάσκεται πώς να την αξιοποιεί για μάθηση. Δεν ξεχνάμε δηλαδή, λέμε, α δεν βλέπει και σταματάμε εκεί. Αν ξέρουμε τι, ότι ένα παιδί μπορεί να αντιληφθεί το ανοιχτό κλειστό φως, το καλλιεργούμε αυτό. Του διδάσκουμε ότι ανάβουμε και λέμε, άνοιξα το φως τώρα, το λέω, άνοιξα το φως τώρα, για να το κλείσω το φως και το κλείνω. Προσπαθούμε να ενισχύσουμε ακόμη και αυτή την αντίληψη που έχει. Τη χρήση όλων των άλλων αισθήσεων, έτσι, και της ακουστικής και της σαφής, προσπαθούμε δηλαδή από πολύ πολύ μικρά. Θέλω να σας ρωτήσω κάτι. Όταν γεννιέται ένα μωράκι, έτσι, πώς αντιλαμβάνεται τον κόσμο, πώς ξέρει ότι η μαμά έρχεται προς το μέρος του, το μπουκάλι έρχεται προς το μέρος του, το μόμπιλ κουνιέται και προσπαθεί να συντονίσει το βλέμμα του, πώς τα κάνει όλα αυτά. Πώς τα κάνατε όλοι εσείς αυτά. Με την όραση τα κάνατε. Υπάρχει κάτι, επειδή σίγουρα το έχετε συζητήσει, που λέγεται αρχή της μονυμότητας των αντικειμένων, στην εξελεκτική ψυχολογία. Το έχετε ακούσει ποτέ? Ναι ή όχι. Κάποιοι όχι, κάποιοι ναι. Αυτό υπάρχει, το βλέπετε, υπάρχει τώρα, που το ξέρεις, δεν το βλέπεις, πριν το έβλεπες. Αλλά τώρα δεν υπάρχει πια, παρόλα αυτά ξέρεις ότι είναι εκεί, ξέρεις ότι υπάρχει, αυτή είναι η αρχή της μονυμότητας των αντικειμένων. Αν έχουμε ένα πολύ μικρό μωράκι, που είναι και το κλασικό πείραμα, το πιαζετιανό, τι κάνουμε, παίρνουμε μία μπαλίτσα, ένα αυτοκινητάκι και τη βάζουμε εδώ. Και το παιδάκι πάει να το πάρει το μωράκι, το σκεπάζουμε, τα πολύ μικρά παιδιά σταματάνε, δεν το βλέπω, δεν υπάρχει. Δεν έχουν κατανοήσει ακόμη ότι συνεχίζουν να υπάρχουν τα πρόσωπα, συνεχίζουν να υπάρχουν τα αντικείμενα, ακόμη και όταν δεν τα βλέπουμε. Είναι μία πολύ βασική γνωστική κατάκτηση για τον άνθρωπο, το να καταλάβει ότι κάτι υπάρχει ακόμα και όταν δεν το βλέπει. Αυτό που όλα τα υπόλοιπα παιδιά το κάνουν με μεγάλη ευκολία βέβαια, τα τυφλά παιδιά για να το κάνουν, επειδή δεν μπορούν να στηριχθούν σε τι στην αυθόρμητη μάθηση, χρειάζεται να το μάθουν με ένα συστηματικό τρόπο. Χρειάζεται να το μάθουν δηλαδή πώς με την ακοή, χρειάζεται να το μάθουν με την αφή. Αυτό που περιλαμβάνει επίσης η εκπαίδευση σε πολύ μικρή ηλικία είναι και η εκπαίδευση των γονιών. Όπου οι γονείς πρέπει τι να κάνουν να μιλούν συνέχεια στο παιδί. Έτσι, δηλαδή το να πάρουμε ένα παιδά, ένα μωράκι αγκαλιά και να πάμε σε ένα άλλο δωμάτιο και να του βάλουμε κάτι μπροστά να παίξει ή να το βάλουμε στο καρεκλάκι και να μας βλέπει που κάνουμε το φαγητό, για ένα παιδί που βλέπει όλα αυτά είναι ρεθίσματα και το βοηθούν να δημιουργήσει έννοιες, να καταλάβει τη λειτουργία του περιβάλλοντος, να καταλάβει για παράδειγμα όταν ακούει το βζζζζ, ότι του κάνει το φαγητό να φάει. Για ένα παιδί που είναι τυφλό. Εάν δεν καθοδηγηθεί, όλα αυτά δεν σημαίνουν τίποτα. Τι ξέρει ένα παιδί ότι κάποιος το παίρνει αγκαλιά, ότι κάνει τακ τακ τακ, το βάζουν ένα κάτσι και μετά κάτι είναι στο στόμα του που έχει πολύ ωραία γεύση. Έχει πάρα πολλά κενά δηλαδή στη μάθησή του. Άρα όλα αυτά τα κενά πρέπει να γεμίσουν με ακουστικές εμπειρίες πρώτον, που εξηγούν τα πάντα, που καλλιεργούν τη γλώσσα του και που του δίνουν ένα αίσθημα ασφάλειας. Άρα η παρέμβαση στις πολύ μικρές ηλικίες και εδώ έχει την εκπαίδευση των γονέων. Ο γονιός δηλαδή πρέπει να εκπαιδευτεί πώς θα μπορέσει να χρησιμοποιεί όλες τις υπόλοιπες αισθήσεις, έτσι ώστε να καλλιεργηθεί η ανάπτυξη ενιών και να κάνει όλα τα γνωστικά βήματα. Πρώτα από όλα, αν θυμάμαι καλά, τουλάχιστον στον ενήλικα, ο ενήλικας είχε όραση, έχασε την όρασή του για περίπου δυο ή τρεις δεκαετίες νομίζω, και με τη βοήθεια αυτής της τεχνολογικής εφαρμογής κατάφερε να ξαναδει, που είναι κάτι διαφορετικό, διότι είχε συγκεκριμένες μορφές μέσα. Παρ' όλα αυτά, κάθε τεχνολογικό βοήθημα, μιλήσαμε λίγο για τα εμφυτεύματα την προηγούμενη φορά, κάθε τεχνολογικό επίτευμα δεν είναι κατάλληλο για όλες τις περιπτώσεις. Δεν είναι κατάλληλο για όλα τα προβλήματα όρασης. Είναι τόσο πολλές διαφορετικές οι δυσκολίες στην όραση, που δεν μπορείς να καλύψεις όλες αυτές τις δυσκολίες. Ένα δεύτερο, οπωσδήποτε, είναι ακόμη και αν κάποια στιγμή είναι όρειμο το σύστημα, για να χρησιμοποιήσει κάτι τέτοιο, θα πρέπει μέχρι τότε με κάποιο τρόπο να έχει αναπτύξει έννοιες. Μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει κάτι τέτοιο σ' ένα βρέφος τριών μηνών? Όχι, ναι, αλλά τα αναπτυξιακά βήματα που κάνει η κατακτήση σε ένα παιδί, από την ώρα που γεννιέται μέχρι την ηλικία των τριών ετών, είναι τεράστια. Κάπως πρέπει να τα κάνει το τυφλό παιδί. Δεν υπάρχει μηχάνημα εκεί. Δεν υπάρχει. Η φαντασία του ανθρώπου και τα επιτέγματα, στο μέλλον δεν μπορεί κανείς να το ξέρει αυτό το πράγμα. Άρα, αυτά αφορούν, που είπαμε, περισσότερο την εκπαίδευση και των γονιών. Τώρα, στην πρωιμηπιακή ηλικία θέλουμε τι? Κυνητική ανάπτυξη, βελτίωση αίσθησης προς ανατολισμού, ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτοεξυπηρέτησης, ανάπτυξη αισθήματος αυτοεκτίμησης. Ερώτηση πρώτη. Η ανάπτυξη του αισθήματος της αυτοεκτίμησης, ποια σχέση έχει με τα δύο παραπάνω? Δηλαδή, τι εννοώ όταν λέω θα αναπτύξω το αίσθημα της αυτοεκτίμησης του παιδιού. Αν νιώθω την πρώτη αισθήματος της αυτοεκτίμησης, να κινηθώ μόνος μου στο χώρο, έτσι θα και εγώ πιο καλά με τον εαυτό μου και είναι το ότι έχω αίσθημα. Ακριβώς. Άρα ουσιαστικά, η ανάπτυξη του αισθήματος της αυτοεκτίμησης, δεν είναι ότι παίρνουμε ένα παιδάκι δύο-τριών χρονών και του λέμε, μπράβο αξίζεις, και του κάνουμε μαθήματα να το πείσουμε ότι αξίζει, αλλά καλλιεργείται όσο το δυνατόν περισσότερο μέσα από τι? Μέσα από την ενίσχυση των δεξιωτήτων και της ανεξαρτησίας του παιδιού. Μπορείτε ένας τρόπος συνήθως, παλιότερο τουλάχιστον, όταν δουλεύαμε πάνω στην κατανόηση των προβλημάτων όρασης, κάναμε διάφορες προσωμιώσεις. Ξέρουμε τι είναι η προσωμίωση. Δηλαδή θα σας ζητούσα, για παράδειγμα, τι να κάνετε, θα σας μοίραζα μάσκες, να καλύψετε την ώρα σας και θα σας έλεγα ότι για σήμερα θα κρατάτε σημειώσεις χωρίς μάσκες. Και μετά θα έρχομαι και θα σου έλεγα ενώ δεν βλέπεις, σε παρακαλώ πήγαινε κλείσε το φως ή σε παρακαλώ πήγαινε κάθισε απ' την απέναντι πλευρά. Κάπως για να συνειδητοποιήσει κανείς μέσα απ' την προσωμίωση της τυφλότητας πόσο δύσκολο είναι. Αυτό έχω σταματήσει να το κάνω εδώ και πάρα πολλά χρόνια, ειδικά σε ενήλικες, γιατί δίνει μια πλαστή εικόνα. Το να μην βλέπω εγώ τώρα δεν είναι το ίδιο σαν να μην έχω δει ποτέ. Γιατί έχω εικόνες. Άμα μου κλείσετε τώρα την όραση ή αν το κάνω εγώ, σε σένα. Μπορείς να πας στην πόρτα. Μπορείς να πας στην πόρτα, έτσι, γιατί το έχεις στην οπτική διαδρομή. Πιθανόν να πεις ότι είναι αυτό που κάνουμε μέσα στο σπίτι μας που σηκωνόμαστε το βράδυ και δεν έχει φως. Και κάπως τσακ τσακ τσακ τα βρίσκουμε, έτσι, γιατί έχουμε ήδη εικόνα. Είναι πολύ πιο δύσκολο και πολύ πιο σοβαρό να είναι κανείς τυφλός από αυτό που ζούμε εμείς όταν είμαστε στο σκοτάδι. Δεν είναι το ίδιο λοιπόν. Γι' αυτό και τις προσωμιώσεις τις έχουμε εγκαταλείψει. Πάμε τώρα στην εφηβική ηλικία. Αφήνω λίγο το σχολικό γιατί θα το δούμε πιο αναλυτικά. Εδώ τώρα στην εφηβική ηλικία χρειάζεται μεγάλη υποστήριξη σε ό,τι αφορά τι. Τη σχέση με το άλλο φύλο, την ανάπτυξη της σεξουαλικότητας, την συνειδητοποίηση σε σχέση με το τι μπορούν να κάνουν στη ζωή τους, πώς δηλαδή μπορούν να ζήσουν και βέβαια έναν επαγγελματικό προσανατολισμό. Πώς μαθαίνουν οι έφηβοι, πώς αναπτύσσουν τις σχέσεις τους με το άλλο φύλο στην εφηβική ηλικία. Να ρωτήσω κάτι πάρα πολύ απλό. Πώς φλερτάρουν. Είναι τόσο μακριά αυτό από εσάς και δεν το θυμάστε. Δεν πήγαμε σε μπαρ τελευταία, είχαμε πολλή δουλειά. Πώς φλερτάρουμε. Ας το βάλω σε εμάς λοιπόν, γιατί και οι έφηβοι το ίδιο κάνουν και εσείς το ίδιο κάνετε. Πώς γίνεται το φλερτ στους τυπικούς βλέποντες. Γίνεται με τα μάτια, με τα μάτια βλέπω ότι κάποιος μπορεί να με κοιτάει αλλιώς, με τα μάτια κοιτάω εγώ, με τα μάτια αντιλαμβάνομαι τον άλλο. Αυτούς τους τυφλούς δεν γίνεται. Παρ' όλα αυτά όμως και αυτοί τι κάνουν, φλερτάρουν βεβαίως. Άρα θέλει μια υποστήριξη σε σχέση με την αξιοποίηση άλλων πληροφοριών, έτσι ώστε να αρχίσουν σιγά σιγά και σταδιακά να αισθάνονται καλά με τον εαυτό τους, να αποπειρώνται φλερτ, να αποδέχονται φλερτ, έτσι ώστε να αναπτύξουν τις σχέσεις με το άλλο φύλο, χωρίς να υπάρξει εκμετάλλευση, χωρίς να υπάρξει καταπίεση. Είναι πολύ δύσκολες περιοχές διδασκαλίας αυτές στην τύφλωση, γιατί όπως είναι δύσκολη η διδασκαλία και η προσέγγιση κάθε εφίβου, το ίδιο δύσκολο είναι και για τους τυφλούς εφίβους, δεν διαφέρουν σε αυτό. Τώρα, τα παιδιά με μαθησιακές. Μου έμεινε από χθες που είχα σεμινάριο για τις μαθησιακές. Τα τυφλά παιδιά ή τα παιδιά με προβλήματα όρασης, εκτός από το να μάθουν ανάγνωση, εκτός από το να μάθουν ιστορία, εκτός από το να μάθουν μαθηματικά, θα πρέπει πριν ή παράλληλα να εξασκήσουν και άλλες δεξιότητες. Πρώτα απ' όλα, οι ακουστικές τους, οι ικανότητες. Όταν είναι η διαφάνεια εκεί και μιλάω κι εγώ, ακούτε εμένα περισσότερο, ή κοιτάτε τη διαφάνεια περισσότερο? Ακούτε περισσότερο. Όταν λύνει ο μαθηματικός μια άσκηση στον πίνακα, ακούτε περισσότερο ή παρακολουθείτε το πώς λύνει την άσκηση. Ακούτε πάλι, όχι. Εσείς τι έχετε τη δυνατότητα λοιπόν, έχετε τη δυνατότητα να έχετε πρόσβαση στη γνώση, άλλες φορές και ανάλογα με το τι χρειάζεται περισσότερο με την όραση, άλλες φορές με την ακοή. Πολλές φορές μπορεί για παράδειγμα τι να κάνετε, να έχετε πρόσβαση στη γνώση χωρίς να ακούτε καθόλου. Για τους τυφλούς αυτό δεν ισχύει. Αυτό που θέλουμε λοιπόν είναι να εκπαιδευτούν στο πώς να αξιοποιούν την ακοή τους, στο πώς να συγκεντρώνονται για πολύ ώρα με βάση την ακοή, στο πώς να διαλέγουν το σημαντικό από το ασήμαντο, έτσι ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούν την ακοή για να μαθαίνουν. Πώς μπορείτε να γράφετε σήμερα τόσο περίεργο, και γιατί το ήρθατε σπίτι και πολλά πράγματα, επειδή συνόδευα και όλα αυτά, δεν ήρθατε σπίτι, είναι πιο απλά πράγματα, ότι δεν μπορείτε να καταλαβαίνετε τι μπορούμε να κάνουμε. Πιθανώς στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο τρόπος που έχει εκπαιδευτεί είναι βασικά και κύρια ακουστικός. Δηλαδή δεν κλήθηκε, για παράδειγμα, τι να κάνει μέσα στην τάξη, την ώρα που ακούει, να γράφει στη γραφομηχανή Braille. Γιατί τότε θα αναγκαζόταν να κάνει αυτό που κάνεις εσύ, δηλαδή να τα ρυθμίζει αυτά. Εάν κάποιος όμως δουλεύει περισσότερο με κασέτες, που στην Ελλάδα χρησιμοποιείται πάρα πολύ, αυτό και στα σχολεία, έτσι είναι μαγνητοφωνημένα δηλαδή τα βιβλία, τότε πιθανών αυτό το σκέλος της δεξιότητας να μην το έχει αναπτύξει. Μια άλλη περιοχή είναι στις ακουστικές ικανότητες. Δεν είναι μόνο σε σχέση με τη σχολική μάθηση. Όταν, για παράδειγμα, θα προχωρήσετε εσείς προς την πόρτα, ρυθμίζετε το αν έχετε φτάσει με βάση τι. Τι βλέπουμε, έτσι, ένας κοφός με τι θα το κάνει. Πώς μπορεί να χρησιμοποιείς την ακοή του για να ξέρει αν φτάνει στην πόρτα. Ίσως μιλώντας ο άλλος ξέρει πόσο κοντά είναι και εσείς το ξέρετε. Αν κλείσεις τώρα τα μάτια σου και ενώ μιλώ, αρχίζω να σε πλησιάζω, καταλαβαίνεις τι, ότι έρχομαι προς το μέρος. Όμως το καταλαβαίνεις λιγότερο από ότι ένας εκπαιδευμένος τυφλός. Αν είναι κοφός αποκλείται να μ' ακούσει. Εννοώ το εξής, εγώ είμαι εδώ και εσύ είσαι πίσω μου, η μητέρα σου, είσαι στο σπίτι, είσαι στο δωμάτιο, η μητέρα σου είναι εκεί και σου μιλάει και σου λέει, πάλι δεν μπάζεψες τα ρούχα σου και καταλαβαίνεις ότι σιγά σιγά τι κάνει. Καταλαβαίνεις πότε έχει φύγει από το δωμάτιο. Ή αν είναι περίπου στο διάδρομο ή αν έχει στρίψει και έχει πάει προς την κουζίνα. Πώς το καταλαβαίνεις αυτό, δεν τη βλέπεις, αλλάζει η ένταση και καταλαβαίνεις ότι απομακρύνεται. Αυτό στο οποίο οι τυφλοί γίνονται πολύ πιο ικανοί, είναι τι να αξιοποιούν ακριβώς αυτές τις ικανότητες σε έναν πολύ ψηλό βαθμό. Να ξέρουν από πού έρχεται, να ξέρουν αν έχουν φτάσει το φανάρι, να ξέρουν αν το μηχανάκι που ακούν είναι πολύ μακριά ή όχι. Όλα αυτά είναι και εμπειρία αλλά και συγκεκριμένη εκπαίδευση. Η καλή γνώση της Μπρέι. Όσο πιο μικρός όπως όλες, τόσο πιο καλά, αλλά μπορούν να ξαναπτύξουν και σε μεγαλύτερη ηλικία με συστηματική εκπαίδευση. Ακριβώς. Αυτή η έκτη αίσθηση τι είναι? Μια πολύ καλή ανάπτυξη άλλων δεξιοτήτων. Και τα τελευταίο χρόνια είναι αυτό που ονοματίζουμε, αν θέλετε, η απτική αντίληψη που έχει. Που κάνει το συνδυασμό όλων αυτών για να μπορεί να καταλαβαίνει καλύτερα το περιβάλλον. Γιατί θα ήθελε κανείς να χρησιμοποιεί μόνο την ακοή του. Ναι, γιατί θα το έκανε αυτό. Μπορεί να το ήθελε απλά. Εάν έκανε λοιπόν μια πολύ συστηματική εκπαίδευση, τότε θα μάθαινε τι. Όταν δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει την όρασή του, να στηρίζεται στην ακοή. Αν δηλαδή ήταν σε σεθήκες σκοτάδι που είχε πλήρει σκοτάδι, πιθανόν τότε θα ήταν πολύ πιο ικανός. Λοιπόν, Braille. Η καλή γνώση. Πού τη μαθαίνουν την Braille τυφλή? Διδάσκεται στα σχολεία η Braille. Έχετε δει ποτέ ανακοίνωση να λέει, κάνω ιδιαίτερα μαθήματα σε γλώσσα Braille. Όχι. Εκεί που βλέπετε για τη νοηματική κτλ. Έχετε δει να λένε και για γραφή Braille. Όχι. Πού τη μαθαίνουν λοιπόν? Μόνο στις σχολές τυφλών. Κυνητικότητα και προσανατολισμός. Μια πολύ βασική περιοχή διδασκαλίας και θα δώσουμε αρκετό βάρος. Ασκήσεις αυτοεξυπηρέτησης και παρότριση στην ανάπτυξη σχέσεων. Να τα δούμε λίγο αναλυτικά. Πάμε λίγο στη γραφή. Είχα πει νομίζω ότι είναι η γραφή Braille. Είναι οι έξι στιγμές, οι οποίες ανάλογα με το ποια είναι οι υπερυψωμένοι. Το θυμόμαστε? Ωραία. Ποια είναι οι υπερυψωμένοι. Έχουμε μια σειρά από γράμματα, ρυθμούς, νότες, σύμβολα, που τα χρησιμοποιούν για να γράφουν. Τώρα, το τελευταίο στοιχείο είναι που μας ενδιαφέρει. Ακόμα και ο καλύτερος αναγνώστης Braille έτσι τι κάνει? Διαβάζει πιο αργά από έναν τυπικό αναγνώστη. Δηλαδή, ο ένας καλός αναγνώστης Braille καταρχάς χρησιμοποιεί και τα δύο χέρια. Γι' αυτό αν θα δείτε τυφλούς, το ένα προχωράει εδώ, το άλλο εδώ. Όμως, ακόμη και η πολύ καλή, που για να είσαι ένας καλός αναγνώστης Braille, πρέπει να ξεκινήσεις νωρίς-νορίς και να εκπαιδευτείς πολλές-πολλές ώρες, πάλι διαβάζει αργότερα. Τι σημαίνει αυτό? Ότι αν εγώ, για παράδειγμα, θεωρώ ότι ένα παιδί βλέπων χρειάζεται πέντε λεπτά για να διαβάσει ένα κειμενάκι, θα πρέπει να ξέρω ότι το παιδί που είναι τυφλό και θα το διαβάσει στην Braille, ούτως ή άλλως θα χρειαστεί περισσότερο χρόνο. Μπορεί να έχει τα βιβλία με τα Braille, αλλά θα χρειαστεί πάλι περισσότερο χρόνο. Στη γραφή Braille θα ήθελα να συμπληρώσω ότι τα τελευταία χρόνια... Ναι, δυνατά. Πώς γνωρίζουν ότι είναι γραμμένο σε κάποια ξένη γλώσσα. Πώς γνωρίζουν ότι είναι ξένη γλώσσα. Έχουν τα ξένα γράμματα. Δηλαδή το A έχει άλλο συνδυασμό ανύψωσης από το D. Όχι, μερικά μοιάζουν μεταξύ τους, άρα έχει σημασία το πλαίσιο. Για αυτό όμως τι κάνουν. Δεν πηγαίνει, παιδιά, συμβολάκι-συμβολάκι. Δηλαδή αν έχει ένα κείμενο που μέσα έχει μία παρένθεση, που είναι στα αγγλικά. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί όταν φτάσει εκεί να μπερδευτεί. Όταν όμως έχει τι, το αγγλικό κείμενο παίρνει το βιβλίο των Αγγλικών. Ξέρετε ότι διαβάζει αγγλικά. Είναι το πλαίσιο. Να τονίσουμε εδώ δύο πράγματα. Το ένα είναι ότι οι καλοί αναγνώστες Braille όλο και ευθύνουν μεταξύ των τυφλών. Όλο και λιγότεροι τυφλοί είναι καλοί αναγνώστες Braille. Γιατί όλο και λιγότερο στηρίζονται στη μέθοδο αυτή γραφής και ανάγνωσης. Πρώτον, γιατί υπάρχουν τα ακουστικά, μπορούν να στηρίζονται πάρα πολύ. Δεύτερον, γιατί υπάρχουν πάρα πολλά τεχνολογικά μέσα με υγένθησης. Γιατί η τεχνολογία έχει προσθέσει πάρα πολλές δυνατότητες, είτε γραφής, δηλαδή το μαγνητοφωνό, είτε ανάγνωσης. Δηλαδή το ακούω ή μπορεί να έχω ένα screen reader. Έχετε δει σε ορισμένες σελίδες που έχει ένα ακουστικό και το πατάς εκεί και ό,τι είναι στη σελίδα σου το διαβάζει. Η σύγχρονη τεχνολογία επιτρέπει τις σελίδες να είναι απολύτως προσαρμοσμένες. Και άρα ή να μεγαλώνει πάρα πολύ το γράμμα. Έχετε δει επίσης τα τρία άλφα που υπάρχει ένα άλφα στη σελίδα, δεν ξέρω αν το έχετε πατήσει, όπου μεγαλώνει πάρα πολύ. Αν κάποιος δεν είναι τυφλός αλλά θέλει πολύ μεγάλη μεγένθηση, μπορεί να δουλέψει με αυτό. Στην κεντρική υπάρχουν και εκεί μηχανήματα που βοηθούν να διαβάσει ένας τυφλός μέσα από μεγένθηση οποιουδήποτε βιβλίο. Ένας σκέλος είναι αυτό, η ανάπτυξη της τεχνολογίας. Ένα άλλος σκέλος είναι η συρρήκνωση των δομών ειδικής αγωγής των τυφλών. Δηλαδή, οι σχολές τυφλών, τα ιδρύματα τυφλών, τα οικοτροφεία τυφλών, συρρρικνώνονται. Τα παιδιά στην συντριπτική τους πλειοψηφία σχεδόν, όλα αν δεν έχουν και κάποιο άλλο πρόβλημα, εκπαιδεύονται μέσα στα τυπικά σχολεία. Και με αυτή την έννοια δεν εκπαιδεύονται αρκετά στη γλώσσα Braille. Πάμε στην κινητικότητα τώρα και στο προσανατολισμό. Η κινητικότητα και ο προσανατολισμός τι περιλαμβάνει? Δεν περιλαμβάνει μόνο καταρχάς το πώς κινούμε, αλλά περιλαμβάνει και το πώς στέκομαι. Έχετε δει τυφλούς να στέκονται σε εισαγωγικά παράξανα? Όχι. Να έχουν κάποιο παράξανο τρόπο βαδίσματος. Όχι. Κανένας. Δεν ξέρω. Η εμπειρία σας τη λέει. Όχι. Ναι, αυτό δεν είναι στάση. Γιατί η στάση σώματος θα ήταν, για παράδειγμα, εάν ένας τυφλός έχει το κεφάλι του πάντα έτσι. Ή όταν γελάει κάνει κάποια κίνηση όπου γελάει και σκύβει πάρα πολύ προς τα μπροστά. Χωρίς να έχει κανένα πρόβλημα. Απλά μια κινητική είναι. Αυτό δείχνει μια έλλειψη διδασκαλίας κινητικών δεξιοτήτων. Άρα οι κινητικές δεξιότητες δεν είναι μόνο περπατώ, δεν είναι μόνο βρίσκω τη θέση μου στον χώρο. Είναι συνολικά και η σωματογνωσία. Να τα δούμε λίγο ένα-ένα. Πρώτα απ' όλα, σε ό,τι αφορά την κινητική ανάπτυξη. Πάμε να δούμε τι έχει. Αυτά εδώ συνδέονται με τον προσανατολισμό. Τονίζουμε λοιπόν ότι ο προσανατολισμός είναι πιο ευρύς από την κινητική ανάπτυξη. Σε ό,τι αφορά την κινητική ανάπτυξη τι μαθαίνει. Μπουσούλημα, όρθια στάση, περπάτημα, κατέβασμα σκάλας, ανέβασμα σκάλας, τρέξιμο, πίδημα, σκαρφάλωμα. Πώς τα μάθατε όλα αυτά εσείς? Σας δίδαξε κανείς πώς να μπουσουλάτε? Όχι. Γιατί μπουσουλήσατε? Γιατί μπουσουλάνε τα παιδιά και δεν κάθονται εκεί που τα βάζουμε. Τι λέτε, ναι. Το οποίο βλέπουν. Τα παιδιά μπουσουλούν, τα παιδιά απλώνουν το χέρι, γιατί κάτι βλέπουν και θέλουν να πάνε προς τα εκεί ή να το πάρουν. Εάν δεν το βλέπουν ή εάν δεν το ακούν, τότε δεν αναπτύσσουν αυτή τη δεξιότητα. Επίσης, το ίδιο είναι και για την όρθια στάση. Το ίδιο είναι και για το περπάτημα. Το ίδιο είναι και για το ανέβασμα. Τώρα, σ' ό,τι αφορά τη στάση του σώματος που είπα πριν. Κλείνεις λίγο τα μάτια σου. Δεν θα ανοίξω όμως μέχρι να σου πω. Μπορείς, σε παρακαλώ, να μου δώσεις τη θήκη των γυαλιών. Τι κίνηση είναι αυτή! Ωραία, άνοιξε τα μάτια σου. Μπορείς, σε παρακαλώ, να μου δώσεις τη θήκη των γυαλιών. Δεν φαίνεται ότι είναι πολύ in control. Και τι κάνει, τεντώνει ωραία το χεράκι της μέχρι εκεί. Μπορείς να μου δώσεις τη θήκη των γυαλιών. Στη μία περίπτωση, όπως όλοι, ξέρουμε τι. Ότι πρέπει να πλώσω το χέρι μου τόσο. Γιατί το βλέπω εδώ. Και πώς το μάθα αυτό από μικρή. Μωρό, πώς το μάθα. Δεν το κάνουν τα μωρά. Τα μωρά τι κάνουν, βλέπουν όταν είναι ξαπλωμένο το μόμπιλ πάνω. Τα ξέρετε τα μόμπιλ που είναι από πάνω. Και τα χαζούλια τι κάνουν, απλώς τα χέρια το πιάσουν. Το μόμπιλ είναι εκεί, το χέρι τους φτάνει μέχρι εδώ. Γιατί το κάνουνε, γιατί δεν κατανοούν. Έτσι, ούτε την απόσταση. Ή μπορεί να το κατεβάσω το μόμπιλ. Και πάλι, ενώ θέλει να πιάσει αυτό, το χεράκι θα το δούμε ότι πάει μια από εδώ. Πάει μια από εκεί. Μέχρι να συντονίσει οπτικοκινητικά. Και να καταλάβει ότι τόσο πρέπει να τεντώνω το χέρι μου. Έτσι, και να το κάνει με άνεση. Και να μάθει αυτή την κίνηση. Τα τυφλά παιδιά, αυτό αν δεν το διδαχθούν, για να χρησιμοποιήσουμε ακουστικά ερεθίσματα, δεν το κάνουν αυθόρμητα. Όπως και όλοι μας, δηλαδή, δεν το κάνουμε αυθόρμητα. Πάμε στην αισθητηριακή ανάπτυξη. Έχουμε πει αρκετά, νομίζω, από εδώ. Πού το είπαμε, τα είπαμε στο πώς μπορούμε να χρησιμοποιούμε την ακοή. Δηλαδή, αναγνώριση και ταυτοποίηση ηχογώνων πηγών, ομαδοποίηση ήχων και εντοπισμός της πηγής. Εσείς δεν βλέπετε. Εγώ τι κάνω, καλέ, κάνω αυτό. Τι έχετε κάνει, προφανώς, αναγνωρίσατε αυτόν τον ήχο, τον έχετε ομαδοποιήσει κάπου και τα λοιπά. Και αυτό εδώ επίσης. Εσείς όμως, πόσες φορές έχετε δει κάποιον γωνιό να κάνει αυτό στο παιδί, για τα κλειδιά. Άρα το παιδί βλέπει ότι αυτός ο ήχος είναι τα κλειδιά. Ένα τυφλό παιδί, τι θα πρέπει να κάνει, να ακούσει αυτό και να του πούμε να το βάλουμε στο χέρι του, είναι το κλειδί. Κλειδί που ανοίγουμε στην πόρτα, πάμε στην πόρτα. Όλα αυτά, για να μπορέσει να δημιουργήσει έννοιες και σιγά σιγά να τις ομαδοποιεί. Και όταν ακούει κάτι, προς τα εκεί, δηλαδή περνάω, εγώ ψάχνω κάτι, ρίχνω κάτω αυτό, και ξέρω ότι αυτό είναι κλειδιά. Και κλειδιά που χτυπάν το πάτωμα. Άρα θα σκύψω κάτω να το πάρω. Και έτσι τι θα κάνω, θα έχω έλεγχο στο περιβάλλον μου. Με βοηθάει να προσανατολίζομαι ο ήχος. Απτική αναγνώριση για την αφή. Απτική αναγνώριση στα πόδια και στην επιφάνεια του εδάφους. Δηλαδή, στα πεζοδρόμια έχετε δει που υπάρχουν αυτοί οι οδηγοί για τους στυφλούς. Βεβαίως, ένας στυφλός τι να κάνει, να μάθει όταν περπατάει να το αναγνωρίζει. Που πηγαίνει, αν είναι οδηγός όντως ή δεν είναι. Και βέβαια η οσφρητική αναγνώριση. Το πώς μπορεί να χρησιμοποιεί την όσφρηση για να προσανατολίζεται στο χώρο. Ανάπτυξη τώρα των αντιληπτικών σχημάτων. Πώς μαθαίνει ένα παιδί τα σχήματα. Πώς θα μαθαίνει. Αν σας έλεγα εσάς, θα θέλετε να δάξετε ένα παιδί το μικρό και το μεγάλο. Πώς θα το κάνετε αυτό. Τι θα χρησιμοποιήσετε δηλαδή. Θα χρησιμοποιήσετε την ακοή. Την αφή. Μόνο την αφή. Και την όρος. Αν έχει. Υπολίπουσα. Άλλο. Αφή. Πες μου. Είναι πολύ. Μπράβο. Θέλουμε δηλαδή πολύ συγκεκριμένο. Άμα το δώσω μόνο και δεν πω τι είναι αυτό. Ή για να μπορέσει όμως να αντιληφθεί τα σχήματα, τα οποία θα χρησιμοποιήσει μετά στην κίνηση του, θα πρέπει να χρησιμοποιώ λοιπόν αφή, θα πρέπει να χρησιμοποιώ ακοή, και θα πρέπει να χρησιμοποιώ πάρα πολύ να το βοηθάω να ομαδοποιεί και να τα οργανώνει. Αν σας δώσω γεωμετρικά, χωρίς να τα βλέπετε, γεωμετρικά σχήματα, δεν έχω τώρα εδώ, είναι πολύ πιθανόν χαράκι, ένα εξάπλευρο. Μπορεί πάρα πολύ εύκολα, τι να κάνετε, και σας πω πες πόσες πλευρές έχει. Είναι πολύ πιθανόν να κάνετε λάθος. Θα το βρείτε στο τέλος. Ξέρετε ότι θα σας βοηθήσει να το βρείτε σίγουρα. Αφού πάτε πέρα δώθε πολλές φορές, κάποια στιγμή θα πείτε να θυμάμαι από πού ξεκίνησα. Αντί να το κυκλώνω γύρω-γύρω, να θυμάμαι από πού ξεκίνησα. Αυτό στα παιδιά θα το διδάξουμε εξ αρχής. Γιατί είναι το μέσο για να μάθει τα σχήματα. Κυνητικότητα τώρα στην πράξη. Αφού λοιπόν αναπτύξει ένα παιδί τι, μπορεί να χρησιμοποιεί τον ήχο και τις άλλες αισθήσεις, για να καταλαβαίνει απόσταση, κατεύθυνση, ύψος, έτσι. Αφού καταλάβει πόσο πρέπει να τεντώνει ένα χέρι για να πάρει κάτι. Αφού καταλάβει πόσο πρέπει να σηκώνει το ποδαράκι του για να ανεβαίνει τι, το σκαλοπάτι. Αφού λοιπόν συντονίσει όλες αυτές τις δεξιότητες, θα χρειαστεί μετά να περάσουμε στην κινητικότητα στην πράξη. Συνεργασία με βλέποντα οδηγό. Οδηγός, αυτό το έχετε δει σίγουρα, έτσι είπες ότι συνοδεύεις κάποιες φορές την κοπέλα, έτσι. Θα συγχωθείς εσύ να με πάς. Ελπίζω κάπου δεν θα... Τι είναι αυτό τώρα, πού πάω. Δεν έχω συνοδεύσει. Σκεφτείτε λίγο, με βοηθάει εδώ, έτσι. Με προστατεύει κατά κανένα τρόπο. Ξέρω εγώ εδώ μπροστά, τίποτα δεν ξέρω. Άρα η συνεργασία... Κλείστε τα ματάκια. Πιάσε με από εδώ, έτσι μπράβο. Και τώρα είσαι πίσω, εδώ, εδώ, εδώ, εδώ. Σχετικά πίσω, δηλαδή χρησιμοποιείς το χέρι μου για να ξέρεις πού πηγαίνω. Εγώ πηγαίνω μπροστά, ό,τι συμβεί εγώ θα το φάω. Αλλά εσύ δεν είσαι πολύ μακριά μου, γιατί αυτό σε εκθέτει. Είσαι εδώ, είσαι προστατευμένη, έτσι. Και επίσης με ελέγχεις, δεν σε ελέγχω. Δεν σε πιάνω εγώ να σε πάω. Εσύ ελέγχεις. Αυτό είναι η συνεργασία με έναν βλέποντα οδηγοθέντη. Λοιπόν, ανεξαρτησία και φυσικότητα στις καρέκλες, στις πολυθρόνες, στους καναπέδες, τι θα πει αυτό? Εγώ όταν πάω να κάτσω... Σας έχει τύχει ποτέ να πάτε να καθίσετε σε ένα φουσκωτό καναπέ, που δεν ξέρετε πόσο σκληρός είναι και να πάτε να κάνετε... Αν είναι πάρα πολύ βαθύς... και ενώ φαίνεται... πολύ σκληρός και υπολογίσεις ότι εδώ είναι το μαξιλάρι, άρα η βάση του είναι πολύ πιο κάτω. Αν δεν είναι... Αυτή μια φυσικότητα που έχουμε, την έχουμε γιατί συντονίζουμε διαρκώς την κίνησή μας. Αυτήν δεν την έχουν, δεν μπορούν να το κάνουν. Άρα θα χρειαστεί να έχουν μια άνεση, φυσικότητα στην κίνηση. Η χρήση κουπαστής. Η κουπαστή τι είναι? Όταν προχωρώ εδώ, τώρα θα σε δυσκολέψω λίγο, έρχομαι εδώ για παράδειγμα και θέλω να κινηθώ. Βάζω το χεράκι μου εδώ στον τείχο και πολύ καλά έτσι κινούμε. Δεν κινούμε έτσι, ούτε έτσι. Χρησιμοποιώ λίγο την κουπαστή. Ή τους οδηγούς. Σε πολλά κτίρια υπάρχουν οδηγοί. Κανονικά στα σχολεία, στα οποία είναι ενταγμένα παιδιά με προβλήματα όρασης, πρέπει να υπάρχουν οδηγοί παντού. Στους τείχους έτσι ώστε να ξέρουν. Γιατί τι ξέρουν, παιδιά. Όταν υπάρχει οδηγός, ξέρω ότι όταν σταματάει οδηγός, δεν τον βρίσκω πια, κάτι γίνεται. Μπορεί να αρχίζει σκάλα, μπορεί να αρχίζει κάτι επικίνδυνο. Είναι πολύ χρήσιμο λοιπόν για τους χώρους. Και πρέπει όμως να έχει εκπαιδευτεί και πώς θα τους χρησιμοποιεί γρήγορα αποτελεσματικά και τι σημαίνει η ανήπαρξία τους. Χρήση αναγνωριστικών σημείων αναφοράς. Μέσα σε ένα χώρο. Είστε... Δεν βλέπετε εσείς. Ωραία. Και πηγαίνετε σε ποια αίθουσα να πούμε. Στο Κεντρικό Αμφιθέατρο. Τι θα χρησιμοποιούσατε ως σημείο αναφοράς, για να ξέρετε πότε ξεκινάνε οι σκάλες. Πιθανόν να μετρούσατε κάποια βήματα, έτσι, ώστε να ξέρετε κάτι. Ή θα πηγαίνατε στην άκρη και θα ξέρετε ότι εκεί που αρχίζει το παράθυρο, είμαι στα δύο βήματα, έτσι. Άρα θέλω ένα σημείο αναφοράς. Βγαίνω έξω στον δρόμο. Εντάξει. Και θέλω τι να κάνω. Ή έρχομαι και θέλω να δω πού είναι η πόρτα. Η καγκελόπορτα, η κεντρική. Δεν μπορώ να πηγαίνω το ντουβάρι με το χέρι συνέχεια. Κάποιο σημείο αναφοράς να μπορώ να προσανατολιστώ. Και η δυνατότητα να ταξιδεύει ένας τυφλός με ασφάλεια. Που είναι πολύ σύνθετη και απαιτητική δεξιότητα. Γιατί γελάτε καλό, όλοι, ποιος είδανε. Περιέργεια θα με φάει, όχι επειδή χαμογελάσατε. Τώρα, για να μπορεί ένας τυφλός να αξιοποιεί αυτές τις δεξιότητες της κινητικότητας, καταρχάς να πούμε τι. Αν εγώ δεν ξέρω να διαβάζω μπρεϊ. Δεν ξέρω, δεν μου το δίδαξαν. Μπορώ να βρω άλλους τρόπους να έχω πρόσβαση στη γνώση. Ναι ή όχι? Μπορώ. Αν δεν μπορώ να μετακινηθώ αυτόνομα, τι θα κάνω? Είμαι πλήρως εξατειμένη. Η έλλειψη δεξιωτήτων προσανατολισμού και κινητικότητας, είναι αυτή που κάνει τους τυφλούς ανάπηρους. Άρα εστιάζω περισσότερο σε αυτό, γιατί τελικά σε συνδυασμό με τι? Με την ανυπαρξία πιθανά αυτών εδών, δηλαδή των προβλέψεων από τη μεριά του περιβάλλοντος, ένας τυφλός μπορεί να νιώθει, μπορεί να είναι πραγματικά ανάπηρος. Στο γενικό σχεδιασμό των κτιρίων τι μπορούμε να προσέχουμε. Πρώτα απ' όλα, ένας απαραίτητος χώρος εργασίας. Αυτή τη στιγμή στα σχολεία φιλοξενούνται τυφλά παιδιά? Πάρα πολλά, όλα στα γενικά σχολεία. Υπάρχει ειδικός χώρος εργασίας για αυτά τα παιδιά, που μπορούν, για παράδειγμα, αν είναι πάρα πολύ κουρασμένα, αν χρειάζονται να χρησιμοποιήσουν υλικά Braille, αν χρειάζονται να χρησιμοποιήσουν υλικά τεχνολογίας να μπορούν να εργαστούν. Όχι, πουθενά. Διευκολύσεις για τη δημιουργία και φύλαξη του υλικού και του εξοπλισμού. Δηλαδή τα βιβλία Braille είναι τεράστια. Οι μηχανές Braille επίσης. Κάπου πρέπει όλα αυτά να φυλάσσονται. Απτικός χάρτης στην είσοδο. Μπαίνει το παιδί μέσα και πώς ξέρει που θα πάει ακριβώς? Δεν ξέρει. Αποφυγή προεξοχών σε σκάλες, διαδρόμους, τάξεις. Γιατί την προεξοχή αυτή εγώ τη βλέπω. Ο τυφλός δεν τη βλέπει. Αν λοιπόν στον τείχο αυτό, εδώ που είμαι, αν σε αυτόν τον τείχο, εκεί το βλέπετε αυτό, αυτό είναι μια προεξοχή, εγώ προχωράω και είμαι κανονικά εδώ, αν εκεί δεν ξέρω, δεν με οδηγεί εδώ ο οδηγός, θα πάω να πέσω πάνω παιδιά. Γιατί μετά από ένα σημείο οι τυφλοί, επειδή κατακτούν την άνεση, τον ακολουθούν με έναν πολύ χαλαρό τρόπο τον οδηγό. Οπότε είναι πολύ επικίνδυνο, εάν υπάρχουν τέτοιου τύπου προεξοχές, χωρίς τι, χωρίς σήμαση. Οι πόρτες πώς είναι σημασμένες, τα καλοριθέρ πρέπει να είναι σε εσοχές. Αυτό το καλοριθέρ εδώ, μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα σε τυφλό παιδί. Αυτές εδώ, για να μην τις διαβάζετε, για να μην τις εξηγούμε μία, μία, μία, απλώς να πω μόνο τι, τις επιφάνειες δαπέδων ματ. Γιατί? Γιατί για έναν που έχει πρόβλημα όρασης, αν αντανακλά, γιαλοκοπά, τότε δυσκολεύει πάρα πολύ στο να αντιληφθεί τις σκιές με τον ορθό τρόπο. Εσείς όταν έχετε μία έντονη αντανάκλαση, τι κάνετε, βλέπετε καλά? Όχι βέβαια. Άρα κάποιος που έχει υπολύπους όρος, πολύ μικροί, του την καταστρέφεις, αν έχεις τέτοιες αντανάκλασεις. Υπάρχουν λοιπόν πολύ γνωστές από πολλά χρόνια οδηγίες, για το πώς πρέπει να κατασκευάζεται ένα κτίριο, έτσι ώστε να διευκολύνει τη μετακίνηση και τον προσανατολισμό στους τυφλούς. Υπάρχει κάτι που θέλετε να εξηγήσω παραπάνω εδώ? Είναι κατανοητά δηλαδή? Το πώς, για παράδειγμα, για τα κατάλληλα συστήματα πρέπει να υπάρχουν προειδοποίησης, να γερμούν... Ναι. Κάποιοι κλίνουν φορά, μας πει πως τώρα γεννά. Μήπως αν γίνονται κάποιοι αντανάκλασεις έχουν μερική ώραση. Μήπως δεν έχουν καθόλου ώραση και για την ανάκληση και για τα γεννά, προς τη μορτυρία της αντανάκλασης. Πίθαν όχι, όπως τα χρησιμοποιούμε εμείς, εννοείται. Όχι, όχι, όχι. Μπορεί να είναι για πάρα πολλούς λόγους, παιδιά. Υπάρχουν τυφλοί οι οποίοι φορούν, οι οποίοι εκτός από το πρόβλημα όρασης, έχουν και κάποια παραμόρφωση στο μάτι, το ίδιο, αυτό, κάθε αυτό, και άρα φορούνε για αισθητικούς λόγους. Υπάρχουν άλλοι γιατί το έντονο φως χειροτερέδει, την εξέλιξη μιας ασθένειας. Άρα για να προφυλάσσονται. Υπάρχουν άλλοι που πιθανά να τους ενοχλεί χωρίς να χειροτερέδει την ίδια την κατάσταση, αλλά να τους δυσκολεύει έστω στην υπολύπουσα. Δεν είναι ένας ο λόγος που φορούν. Δεν φορούν όλοι οι τυφλί όμως, γιαγιά. Α, μάλιστα, έβλεπε. Δηλαδή, εάν φορούσε φακούς διορθωτικούς, σημαίνει ότι τον βοηθάνε σε ένα βαθμό, τι να κάνει να χρησιμοποιεί την όρασή του. Εάν τώρα πότε να τη χρησιμοποιεί. Παίρνω να διαβάσω. Και αν ήταν αιμιοπίας, δεν ξέρω. Παίρνουμε μία υπόθεση όμως ότι με βοηθάει να μεγενθύνουν τα γράμματα, να τα βλέπω. Εάν εκτός από την αιμιοπία έχω και όραση τούνελ. Δηλαδή βλέπω μόνο σαν σε τούνελ. Ή έχω μία άλλη διαταραχή που έχω ανοιχτή περιοχή, μόνο πάνω-οριστερά. Όλα τα άλλα, ούτε. Τότε φυσικά και μπορώ να χρησιμοποιήσω κατευθύνοντας την όραση αυτή που έχω, αλλά δεν μπορώ να τη χρησιμοποιήσω για κίνηση. Γιατί βλέπω το πάνω-οριστερά. Και άρα, πρέπει να χρησιμοποιήσω και τον μπαστούνι. Είναι τόσο έντονη η διαφοροποίηση στους τυφλούς. Και αυτό επιμένουμε πάντα. Όταν κάποιος είναι τυφλός, όταν είναι μερικός βλέπων, δεν σημαίνει ότι έχει μηδενική οπτική οξύτητα. Μπορεί να έχει οπτική οξύτητα, να μην έχει περιφερειακή όραση. Μπορεί να έχει μόνο τούνελόραση. Μπορεί να έχει στιγματότητα, βλέπει μόνο στίγματα. Μπορεί να βλέπει μόνο μία περιοχή. Υπάρχουν, για παράδειγμα, προβλήματα όραση που είναι εξαιτίας ενός χτυπήματος στο μάτι. Αυτό τι συμβαίνει? Σημαίνει ότι η εστίαση μπορεί να καλύπτει μόνο μία μικρή λωρίδα. Δηλαδή μπορεί τελικά να βλέπει μόνο μία μικρή λωρίδα. Αυτό όταν πάει να διαβάσει με έναν τρόπο μπορεί να το ελέγξει. Για να κινηθεί δεν μπορεί. Εντάξει, ναι. Μου έχει φύγει κάτι γεγονός στην ΕΜΑΤΚ. Υπάρχει μια ιδρύωσή αλληλίδρασης που βαθμίζει την κοφή. Ότι όχι όταν γεγνούνται, δεν θυμώνω ακριβώς, όταν γεγνούνται αργότερα. Συνά-συνά κάποιοι άνθρωποι ζητάχε σημάδια αυτό που έτρεχε σε κάποια σημεία. Και ξέρουν ότι τριάδες χρονών από εκεί κοινώνονται. Και είναι πολύ δύσκολο γιατί, ξέρω εγώ, γέμινονται νοηματικοί και δεν βλέπουν. Οπότε μετά γίνονται εκεί. Μετά πιάνουν τα χέρια και καταλαβαίνουν τα νοηματά. Δεν έχω καμία ιδέα γι' αυτό που λες. Και με ξαφνιάζει υπέρ του δέοντος. Θα σας φέρνω την τρόπο. Διότι αυτό... Μπράβο. Όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει να είναι μέρος ενός συνδρόμου. Δηλαδή δεν ισχύει στους κοφούς γενικά. Θα πρέπει να ισχύει σε ανθρώπους που έχουν κόφωση ως μέρος ενός συνδρόμου, το οποίο περιλαμβάνει μία εκφύληση της ώρας σας. Αλλά πρέπει να είναι πολύ περιορισμένο αυτό το πράγμα. Δηλαδή δεν θα ήθελα να συνδέσουμε... Πες το την άλλη φορά, για να είμαστε πιο σίγουροι. Για να μη συνδέσουμε ότι η κοφή αυτό δεν είναι κάτι τέτοιο. Αν είναι μέρος συνδρόμου η κόφωση και αυτό το σύνδρομο έχει μέσα και κάποια άλλη συνθήκη, τότε πιθανά να ισχύει. Δεν το ξέρω. Εκπαίδευση brain, εκπαίδευση ακουστικών δεξιωτήτων, εκπαίδευση στην κινητικότητα, αξιοποιώντας όλα αυτά. Και τι άλλο πρέπει να μάθουμε? Πρέπει να μάθουμε δεξιότητες καθημερινής διαβίωσης. Πώς ξέρετε εσείς ότι παίρνοντας το κουτάλι... Έχετε δει μωρά να τρώνε? Για κάντε το να γελάσω. Έτσι τρώνε τα μωρά όταν είναι, ας πούμε, 7-8 μηνών, άμα τους βάζεις το κουταλάκι κάνουν έτσι. Ναι, ή μπορεί να το κάνουν έτσι, έτσι. Γιατί δεν μπορούν να βρουν το στόμα. Γιατί ακόμη ο συντονισμός της τάσης του χεριού, με βάση το που ακριβώς πρέπει να πάει, δεν έχει αναπτυχθεί. Αυτό γίνεται και οπτικά. Άρα ένα παιδάκι λοιπόν που είναι και τυφλό, για να μάθει να τρώει μόνο του, για φανταστείτε παίρνω αυτό, εγώ ξέρω φυσικά τις περισσότερες φορές, μερικές φορές μπορεί να σας έχει συμβεί και εσάς, να βλέπετε κάτι στην τηλεόραση πάρα πολύ ενδιαφέρον και να κάνετε κάτι διαφορετικό. Συνήθως όμως το μαθαίνουμε μέσα από την εμπειρία. Με τον ίδιο τρόπο το μαθαίνουν και οι τυφλοί, αλλά θέλουμε συστηματική εκπαίδευση για αυτό το πράγμα. Θα πείτε μου και χρειάζεται τι για την προσωπική υγιεινή και φροντίδα, πώς πλένω, πώς πλένω τα δόντια μου, πώς χτενίζομαι, πώς βάφομαι, πώς βάζετε ρούζεσης, πώς ξέρετε αν έχετε βάλει πολύ ρούζη λίγο. Οι τυφλοί πώς να ξέρουν. Θα πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος να ξέρουν. Δηλαδή με τη βοήθεια κάποιου άλλου, ότι αυτό το ρούζ θέλει μόνο αυτό το πινελάκι, κάνεις μία φορά και κάνεις μία φορά έτσι, γιατί πρέπει κάπως να διδαχθεί. Τεχνικές φαγητού, δηλαδή στο χώρο εργασίας, πώς μπορεί να έχει να τρώει και στο χώρο του σπιτιού. Η χρήση του τηλεφώνου. Η χρήση του τηλεφώνου τώρα είναι πολύ πιο απλή, με τη τεχνολογία και τα χρήματα. Έχει κανείς καν ένα ευρώ από τα τελευταία που θα χρησιμοποιήσουμε κανένας? Τίποτα, ευρώ... Όχι ψηλά, και ψηλά και χαρτονομίσματα. Για να το επιβεβαιώσουμε λοιπόν, έχει κάτι επάνω που μπορούν να το χρησιμοποιήσουν οι τυφλοί, ώστε να καταλάβουν τι χαρτονομίσμα είναι. Έχει. Το νούμερο είναι ανάγλυφο ή είναι σε μπρέιλ. Το χαρτονομίσμα, το χαρτονομίσμα... Τι είναι αυτό? Κάπως ανάγλυφο, είναι μπρέιλ, όχι. Για φανταστείτε λοιπόν πρώτον, υπάρχουν νομίσματα αντιεθνώς τα οποία είναι ανάγλυφα. Υπάρχουν χαρτονομίσματα και νομίσματα, τα οποία έχουν διαφορετικό μέγεθος. Επίσης, στους τυφλούς, οι τυφλοί μαθαίνουν από πολύ νωρίς πώς να οργανώνουν το πορτοφόλι τους. Πάρα πολύ νωρίς. Και ξέρουν ότι εδώ είναι αυτά, διότι δεν πάει να πληρώσει κάποιος και αρχίζει... Τα οργανώνουν πολύ καλά, έτσι ώστε να ξέρουν αρκετά εύκολα, τουλάχιστον όταν πληρώνουν πώς να πληρώνουν. Βέβαια με την πιστωτική κάρτα επίσης, μπορείς να πληρώσεις, δεν ξέρεις τι υπογράφεις όμως. Υπάρχουν και άλλα θέματα. Αυτή η άσκηση αυτοεξυπηρέτησης είναι ένα παράδειγμα. Τι περιγράφει? Πώς κάνεις καφέ. Φανταστείτε το πώς κάνετε το καφέ το πρωί εσείς. Μπορεί να μου το περιγράψει κάποιος, κάποια. Τι κάνει. Δεν πίνετε καφέ το πρωί. Το κάνετε μόνοι σας. Πολύ ωραία. Το κάνεις μόνοι σου. Για πες μας πώς το κάνεις. Βγάζουμε ένα ποτήρι. Βγάζουμε το καφέ. Ζάχαρη δεν βάζουμε. Όχι, όπως το κάνεις εσύ. Παίρνω το ποτήρι, παίρνω το καφέ. Παίρνω ένα κουτάλι. Αυτά τα 4-5 βήματα που μας λέει, δεν είναι 5 για τον τυφλό. Είναι πολύ περισσότερα. Γιατί θα πρέπει να εντοπίσει το ποτήρι. Για να εντοπίσει το ποτήρι πρέπει να πάει στον δουλάπι. Να ανοίξει τον δουλάπι. Για να εντοπίσει την αγαπημένη φλιτζάνα του καφέ. Ή το ποτήρι που χρησιμοποιεί. Αυτό τι σημαίνει. Ότι πρέπει να είναι πάντα στην ίδια θέση. Όταν εσείς μαζεύετε τα ποτήρια σας, μπορείτε, έχετε κάθε άνεση, να βάλετε τη μια μέρα το ποτήρι εδώ και την άλλη μέρα λίγο πιο εκεί. Γιατί δεν θα αλλάζει όλοι. Για τον τυφλό δεν είναι έτσι. Θα πρέπει για να μπορεί να το εντοπίζει να υπάρχει μία λογική οργάνωσης. Στα ντουλάπια, στα ρούχα, ποια είναι οι κόκκινες συμπλούζες και ποια είναι οι πράσινες συμπλούζες και ποια είναι οι κίτρινες συμπλούζες. Πριν από πολλά χρόνια, ξέρετε, αν βλέπαμε πάρα πολλές φορές ενήλκες τυφλούς να είναι εντυμένοι και να είναι όχι τόσο κομψοί. Να μην είναι η επιλογή χρωμάτων τόσο καλή. Και αυτό δεν είχε να κάνει σε τίποτα βέβαια με το γούστο τους, αλλά με το αν είχαν μάθει τι να έχουν ένα τέτοιο τρόπο οργάνωσης, είτε με τα μπελάκια είτε με συγκεκριμένη τοποθέτηση που να μπορούν να βρίσκουν εύκολα τα ρούχα που πρέπει να φορέσουν. Όλο αυτό μας δείχνει τι, σύν τα παραδείγματα μπορείτε να σκεφτείτε και μόνοι σας, ότι η εκπαίδευση των τυφλών περιλαμβάνει πολύ σημαντικές περιοχές, οι οποίες ποτέ δεν γίνονται στο σχολείο. Το σχολείο δεν μαθαίνει αυτά τα πράγματα. Το μαγείρεμα είναι με τον ίδιο τρόπο. Τι θες να φάμε σήμερα? Απλά με το μαγείρεμα γενικά είναι ό,τι όταν μαγειρεύουμε βράζει κάτι, πάμε λίγο πιο λόγο, παίρνουμε κάτι άλλο, ξανακινάμε ή όταν κόβουμε βλέπουμε που κόβουμε. Αυτή δεν είναι όσο... Όχι, δεν είναι επικίνδυνο καθόλου, αρκεί κανείς να έχει εκπαιδευτεί. Αλλά, καταρχάς, για το αν κάτι έχει βράσει, υπάρχουν θερμόμετρα συγκεκριμένα, το βάζεις μέσα και σφυρίζει και ξέρεις, έβρασε, άρα μπορώ να προσθέσω τώρα το κρέας, ας πούμε, ή κάτι. Υπάρχουν και διάφορα δηλαδή προσαρμοσμένα υλικά που μπορεί να χρησιμοποιεί. Από εκεί και πέρα όμως, αυτό που έχει τεράστια σημασία, αν είναι να κόψεις το ψωμί, έχετε πάει σε εστιατόρια ή κυριλέ, όχι σε εστιατόρια, σε ξενοδοχεία, που έχει στο μπουφέ τα ψωμιά και πρέπει να κάνετε τι το ψωμί, το πιάνετε έτσι, όχι, έχει συγκεκριμένη πετσετούλα που το πιάνεις από κάπου και ξέρεις ότι είναι η πετσέτα και ότι περισσεύει κόβεις. Έχει και συγκεκριμένα τέτοια, αλλά όταν παίρνεις το ψωμί για να το κόψεις, το να ξέρεις εσύ που είμαι, βάζω το χέρι εδώ, μέχρι εκεί που είναι οι αρθρώσεις. Και ξέρω ότι αυτό είναι περίπου δύο πόντι. Άρα έχω μάθει πώς όταν παίρνω το μαχαίρι, εγώ κόβω πάντα τόσο. Δηλαδή οι φέτες μου πιθανά στην αρχή έχουν πάντα το ίδιο πάχος, γιατί αυτό έμαθα στην αρχή. Με την αφή, με εργαλεία, καθάρισμα πατάτας, οι δυνατότητες αυτοεξυπηρέτησης των τυφλών είναι σχεδόν ολόκληρες, όταν είναι εκπαιδευμένη. Αρκεί με το περιβάλλον να μην τους βάζει εμπόδια. Αν δηλαδή εγώ μπαίνω στην πολυκατοικία μου, και ξέρω ότι στην πολυκατοικία που μπαίνω, η πόρτα ανοίγει και μετά είναι τρία σκαλιά. Εάν για παράδειγμα πάω έτσι και μετά περπατάω και είναι το ασανσέρι και δεν έχει τίποτα. Ή έχει δύο γλάστρες. Αν εσύ αποφασίσαι, επειδή καθάρισες τη γλάστρα από αντικεί που ήταν και μου τη βάλεις από την άλλη μεριά, αυτό μπορεί να μου δημιουργήσει τρομερά προβλήματα. Όσο έχει τη γλάστρα όμως στο ίδιο σημείο, δεν έχω πρόβλημα. Είναι η κανονικότητα. Για τη συμβολή της τεχνολογίας, αναφερθήκαμε λίγο, θα τα δούμε πιο αναλυτικά τώρα. Θέλω να επισημάνω το εξής. Τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μεγάλο πρόβλημα και χρηματοδότησης των σχολών τυφλών. Αυτό δημιουργεί πολλές δυσκολίες. Γιατί δεν υπάρχει χώρος όπου να μπορούν με έναν πολύ καλό και αξιοπρεπή και εύκολο τρόπο, οι γονείς να πηγαίνουν τα παιδιά τους για να μαθαίνουν δεξιότητες που σε κανέναν άλλο χώρο δεν διδάσκονται. Και έχει σημαντικότατες συνέπειες στην εκπαίδευση των τυφλών. Δεν το ανέβασα, θα το ανεβάσω, αν θέλετε μπορείτε να το δείτε και στο διαδίκτυο. Υπάρχει ένα βιντεάκι, ο αγώνας των τυφλών, που αναφέρεται σε μία από την κατάληψη της σχολής τυφλών στην Αθήνα. Μάλιστα, προτεργάτης είναι ο Κουρουμπλής, που τότε βέβαια είναι πολύ νέος, έτσι το 75, νομίζω το 86 τόσο. Είναι πολύ νέος, είναι καλό να το δείτε. Για κάποιο λόγο, μπορεί να μου βοηθήσει η Σοφία, για κάποιο λόγο δεν μπορούσα να το κατεβάσω. Δεν ξέρω, μάλλον δικό μου θέμα ήταν. Αν δεν το βρείτε, λέγεται ο αγώνας των τυφλών, αν δεν το βρείτε μέχρι την επόμενη εβδομάδα θα το έχω βάλει στο e-class για να μπορείτε να το δείτε από εκεί. Πάμε τώρα στη συμβολή της τεχνολογίας, μόνο για να δούμε τι, για να καταλάβουμε ότι η τεχνολογία έχει διάφορες περιοχές τις οποίες μπορεί να υποστηρίξει. Πρώτον, βοηθήματα μεγένθησης, όλα αυτά που βλέπετε εκεί, δηλαδή η μεγεθυντική φακή, ένα κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης που κάνει τι? Το οποίο αυτό που βλέπω εδώ, μου το μεγαλώνει τεράστιο στην οθόνη. Δηλαδή, είναι μία μεγάλη οθόνη, παίρνω εγώ το βιβλίο από την βιβλιοθήκη, το οποιοδήποτε βιβλίο, το TAD τα πήματα τους εφέρει, το βάζω από κάτω και μέσω κύκλωμα κατευθείαν το βλέπω μεγάλο. Έχουμε πολλά προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών με γένθηση, μετατροπή κειμένου σε ομιλία, αυτό που είπαμε ότι έχουμε τους αναγνώστες, ή εφαρμογές ανάγνωσης του screen reader. Έχεις ένα πρόγραμμα, αν δεν το έχει μέσα δηλαδή η σελίδα, έχεις εσύ ένα πρόγραμμα που ό,τι υπάρχει στην οθόνη, σου το διαβάζει. Δίνουν τη δυνατότητα της συνθετικής ομιλίας, έτσι, τι εννοώ αυτό το πράγμα. Αυτό είναι για τα άτομα τα οποία δεν μπορούν να εποφεληθούν από τη μεγένθηση. Αν κάποιος έχει πολύ σοβαρό πρόβλημα όρασης, τότε όσο και τον ομογιαϊκθύνης δεν υπάρχει περίπτωση να το χρησιμοποιήσει, άρα θα χρειαστεί ακουστική πληροφορία. Όπως δεν θα μπορεί να γράψει, άρα θα πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιήσει τον λόγο του να μιλάει αυτό που μου το αναφέρατε και να παράγεται ένα γραπτό κείμενο. Ελεκτρονικά βοηθήματα ανάγνωσης και γραφής, τι εννοώ με αυτό. Είμαι δασκάλα στην τάξη και έχω ένα τυφλό παιδί, το οποίο ξέρει να διαβάζει την Braille. Εντάξει, δίνω στους άλλους ένα κείμενο, μία άσκηση, ένα τέστ, κάτι. Το τυπώνω σε έναν εκτυπωτή, το δίνω στους άλλους, το τυπώνω σε ειδικό εκτυπωτή, δεν κάνω εγώ κάτι περισσότερο, το κάνει εκτυπωτής, το οποίο το βγάζει σε Braille. Και άρα έχει πρόσβαση το παιδί. Επίσης μπορούμε να δακτυλογραφούμε εδώ σε πληκτρολόγιο και να παράγεται Braille ή μπορεί το παιδί να γράφει σε Braille και να τυπώνεται σε ελληνική γραπτή και άρα να μπορεί ο δάσκαλος να το διαβάζει κατευθείαν. Μια σειρά δηλαδή από ηλεκτρονικούς τρόπους υποστήριξης, ανάγνωσης και γραφής. Εγώ γράφω σε Braille αλλά εσύ στην οθόνη γεβάζεις αυτό που γράφω στην ελληνική. Και επίσης ηλεκτρονικά βοηθήματα κίνησης. Αυτό που περιέγραψες είναι το σήμα κατατεθέν των τυφλών. Το λευκό μπαστούνι μπορεί να είναι απλό που σημαίνει ότι με την κίνηση μαθαίνει και όλες να εντοπίζει τα εμπόδια και να τα αποφεύγει. Εάν εγώ χρησιμοποιώ το λευκό μπαστούνι και προχωρώ, αν προσέξετε τι κάνουν, χτυπούν. Εάν υπάρχει όμως, προχωρώ έτσι και υπάρχει τρύπα, μπορεί να μην τη δω. Επίσης προχωρώ μια χαρά εγώ και έχει ένα κλαδί εδώ. Το μπαστούνι δεν θα με βοηθήσει σε αυτό σε τίποτα. Άρα έχουν υπάρξει και άλλα βοηθήματα που είτε φορούν εδώ ή εδώ. Συνήθως το φορούν εδώ γιατί έχει ένα εύρος για να μπορεί να σκανάρει αν θέλετε για αντικείμενα στο πάνω μέρος του σώματος. Υπάρχουν διάφορα που χρησιμοποιούν ηχητικά σώνα για να βλέπουν τις αποστάσεις. Άρα αρκετά βοηθήματα για να υποστηρίζεται η κινητικότητα των τυφλών. Το τελευταίο που θέλω να δούμε είναι τι. Σ' ό,τι αφορά τώρα την κοινωνική ένταξη. Γιατί είπαμε εμείς αρκετές φορές ότι τα παιδιά τα τυφλά εκπαιδεύονται στο τυπικό σχολείο. Εκτός εάν έχουν και άλλα προβλήματα, τότε μπορεί να εκπαιδεύονται και σε σχολεία τυφλών. Τώρα, μέσα στο σχολείο χρειάζεται πέρα από την οργάνωση του χώρου, πέρα από τα μηχανήματα, τις προσαρμογές, όλα αυτά, υπάρχει και ένα κοινωνικό σκένος σε αυτή την ένταξη. Θα θυμίσω λίγο ότι όταν μιλούσαμε για τους τύπους ένταξης, είχαμε δει ένα γράφημα, θυμάστε τις μπάρες που είχαμε δει, όπου βλέπουμε ότι σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να έχουμε πολύ υψηλή χωροταξική ένταξη, πολύ υψηλή διδακτική ένταξη και πολύ χαμηλή κοινωνική ένταξη. Και είχαμε πει τότε ότι αυτές μπορεί να είναι περιπτώσεις παιδιών τυφλών, που τα καταφέρνουν μια χαρά στα μαθήματα, τα οποία είναι στο τυπικό σχολείο όλες τις ώρες, αλλά κοινωνικά δεν εντάσσονται. Μερικές λοιπόν μικρές οδηγίες. Πρώτον, χρησιμοποιούμε λέξεις και φράσεις που αναφέρονται στην όραση. Δεν είναι ταμπού αυτό για τους τυφλούς. Το να πεις δηλαδή ότι κοίτα αυτό, δες εκείνο, θα το κοιτάξει και θα το δει με τον δικό του τρόπο. Επίσης, όταν μιλάμε προς κάποιον τυφλό παιδί, είτε ενήλικα είτε τυφλό παιδί, κοιτάμε, τον κοιτάμε. Το γεγονός ότι αυτός δεν μας βλέπει, δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να το κοιτάμε όχι μόνο σαν ένδειξη σεβασμού, αλλά γιατί τον βοηθάμε να καταλάβει ποιος του μιλάει. Επειδή έχει αυτή την απτική αντίληψη, βλέπει από πού του έρχεται ο ήχος, πρέπει να κοιτάμε αυτόν στον οποίον απευθυνόμαστε. Λέμε στον παιδί ποιος είναι, ποιος είμαστε όταν το πλησιάζουμε. Για φανταστείτε, έρχεται κάποιος από εσάς και σας μιλάει, αλλά δεν τον βλέπετε, δεν συστήνεται, άρα κάθε φορά που πλησιάζουμε έναν τυφλό πρώτα λέμε ποιος είμαστε. Μία προσπάθεια πρέπει να καταβάλουμε μέσα στην τάξη για εξηγείωση των βλεπόντων με αυτούς που έχουν προβλήματα όρασης. Γίνονται στα σχολεία τέτοιες προσπάθειες? Δηλαδή δεν υπάρχουν τυφλά παιδιά, υπάρχουν δραστηριότητες εξηγείωσης. Όταν ένα παιδί είναι τυφλό και εντάσσεται, προετοιμάζεται το σχολικό περιβάλλον των υπολοίπων παιδιών? Μερικές φορές. Δηλαδή τι θα πει προετοιμάζεται σημαίνει ότι σε όλα τα τμήματα, όχι στο τμήμα που είναι το παιδί, γιατί το παιδί βγαίνει στην αυλή, το παιδί πηγαίνει στην δουαλέτα, το παιδί πάει στο κοιλικείο. Ουσιαστικά θα πρέπει όλοι να είναι εξηγειωμένοι με ορθούς τρόπους συμπεριφοράς προς τους ανθρώπους με προβλήματα όρασης. Ο δάσκαλος τώρα. Ο δάσκαλος πρέπει να χρησιμοποιεί πάρα πολύ την αυτική επαφή στο παιδί. Τα άλλα παιδιά μπορεί να μην πηγαίνουμε συνέχεια να τα πιάνουμε, αλλά στο παιδί που είναι τυφλό θα πρέπει να έχουμε μία τέτοιου τύπου επαφή, γιατί δεν μας βλέπει αν το βλέπουμε. Δεν βλέπει τι εννοούμε όταν λέμε, κάντε τα τρία πρώτα. Ποια τρία πρώτα, έτσι. Πρέπει να πάω από δίπλα να του πω ότι είναι αυτά, δες αυτό το υλικό. Και βέβαια το τελευταίο, ότι όπως εμείς κουραζόμαστε, έτσι και τα τυφλά παιδιά μέσα στην τάξη κουράζονται πολύ πιο εύκολα. Δηλαδή το έυρος της προσοχής ενός παιδιού είναι πολύ μικρότερο, γιατί αναγκάζεται για να προσέξει να κινητοποιήσει όλες τις υπόλοιπες αισθήσεις. Και αυτό το κάνει να κουράζεται πολύ περισσότερο και πολύ πιο εύκολα από τα υπόλοιπα παιδιά. Έχουμε ερωτήσεις για τα τυφλά, ναι. Αν ήταν τυφλή θα είχε κατερχάς από πριν όλα τα powerpoints, έτσι. Αν έχει screen reader θα τις τα είχε δώσει για να τα έχει δει στο screen reader. Αν δεν έχει θα τα είχε διαβάσει κάποια από σας. Διαφάνεια 1, τυφλά, εισήγηση τάντε, διαφάνεια 1 και θα έλεγε τη διαφάνεια. Διαφάνεια 2, διαφάνεια 3, έτσι. Άρα θα έπρεπε να έχει οπωσδήποτε από πριν το υλικό ένα συστήχιο. Οπότε θα αντικαθιστούσε τη διαφάνεια με αυτό. Δεν πέτρεπε, αφυσικά, τη μαγνητοφώνηση για να μπορεί να με ακούει. Δεν ξέρω τώρα κάθε τυφλός τι είναι. Αν είναι τυφλή με Braille, έτσι, θα μπορούσε να κάνει εξετάσεις γραπτές με Braille και μετά να ζητήσω από έναν άλλο τυφλό να μου διαβάσει το γραπτό. Αλλιώς θα κάναμε προφορική εξέταση. Δηλαδή, στο θέμα της εξέτασης, δεν είναι τίποτε... Ποιες αυτές τις μικρές γραπτές εργασιούλες? Α, μου στελούν μια κασέτα. Εξατάται, ξαναλέω τι θα ήτανε αυτό. Δηλαδή, αν είχε το μηχάνημα που γράφει Braille και τυπώνει κανονικά, το software, θα μου το έδινε έτσι. Το πιο σημαντικό, αν θέλετε, σε αυτό το μάθημα, δεν θα είχε πολλές δυσκολίες. Ακόμα και τα βίντεο. Θα έλεγα ότι πρέπει να παρακολουθήσετε αυτά τα βίντεο. Μπορεί να έλεγα πρέπει να παρακολουθήσετε τα βίντεο και να τα σχολιάσετε κιόλας. Θα έπρεπε να τα δείτε οπωσδήποτε. Δηλαδή, θα αξιολογηγηθείτε σε αυτό. Πάρα πολύ ωραία. Η Σοφία, λοιπόν, θα ήτανε πάντα μαζί σου στην εργασία. Θα ήξερα ποιος είναι μαζί σου και θα βλέπατε το βίντεο μαζί και η Σοφία θα έλεγε. Δείχνει έναν... Αυτό που είδαμε με το γονιό παιδάκι, θυμάστε? Δείχνει γονείς με παιδάκια που μιμούνται γκριμάτσες. Πρώτη γκριμάτσα. Δείχνει ένα ξανθό παιδάκι με μια ξανθή μαμά. Η γκριμάτσα είναι αυτή, βάζει τη γλώσσα εκεί και τα λοιπά, μοιάζει αστεία ή μοιάζει τρομακτική. Εικόνα δεύτερη. Θα περιέγραφε την εικόνα. Όπως βλέπουν τηλεόραση. Πώς βλέπουν τηλεόραση οι τυφλοί? Τυφλοί βλέπουν τηλεόραση, βλέπουν ταινίες με κάποιον άλλον, ο οποίος τους περιγράφει. Μάλιστα υπάρχουν και πάρα πολύ ωραίες περιγραφές και πάρα πολύ ωραίες δουλειές και αφηγήσεις τυφλών σε σχέση με τα χρώματα. Αλλά όλα αυτά θέλουν μια πολύ συστηματική καλλιέργεια. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να αρχώσουν εσύ τι και να έλεγες ότι η Σοφία, δεν τη θέλω τη Σοφία, δεν τη θέλω γιατί δεν μου περιγράφει σωστά. Το να περιγράψει μία εικόνα κάποιος, έτσι, με έναν τρόπο κατανοητό, είναι κι αυτό μία δεξιότητα. Ναι. Το κίτρινο του τυφλού δεν είναι το κίτρινο το δικό σου. Είναι όμως το κίτρινο του λεμονιού. Ναι, αλλά πώς γίνονται οι έννοιες, παιδιά. Μπορείς να μου πεις μερικά κίτρινα αντικείμενα. Πες το. Πάπια είναι κίτρινη. Τα παιδικά παπάκια είναι κίτρινη. Δεν έχετε την πάπια μάλλον, είναι σίγουρο. Πες εδώ Καστοριανή για την πάπια. Είναι κίτρινες οι πάπιες. Τα πλαστικά παπάκια, αυτό λέω. Όχι, δυο λεπτά. Η εικόνα που έχει για την πάπια είναι ένα κίτρινο ζωάκι. Έτσι δεν είναι. Γιατί έχει αυτή την εικόνα. Γιατί ο τρόπος που συνέδεσε τη λέξη πάπια, την έννοια πάπια, ήταν με αυτό. Όλες οι έννοιες και τα χρώματα είναι το πώς τα συνδέεις. Για αυτό και λέμε ότι πάρα πολλές φορές είναι υποκειμενικά. Πάρτε έναν άνθρωπο ο οποίος έχει δισχρωματοψία. Αυτός ο άνθρωπος το καφέ το βλέπει μαύρο. Δεν ξέρω αν το είχαμε αναφέρει. Εάν όμως τι, αν πάρεις τη μαύρη μπλούζα που έχει και την πας δίπλα στο χώμα έξω, και του πεις αυτό είναι μαύρο και αυτό είναι καφέ. Από εκεί και πέρα το καφέ, άσχετα πως το βλέπει, όταν βλέπει χώμα έξω, δες τι χρώμα είναι το χώμα, καφέ. Άμα είναι κανένα χώμα πιο λίγο προς το πράσινο, μπορεί να το πει πάλι καφέ. Γιατί έχει συνδέσεις συγκεκριμένη ονομασία, συγκεκριμένη έννοια. Για να δει κανείς λοιπόν το κίτρινο, για να δημιουργήσει τι παιδιά, έννοια για το κίτρινο. Έννοια. Δεν ξέρουμε πως. Τι πρέπει να δει διάφορα κίτρινα. Και ξέρει, κίτρινο λοιπόν είναι αυτό. Το κίτρινο για τον τυφλό μπορεί να μυρίζει λεμόνι. Να έχει και αυτό το στοιχείο μέσα. Πάντα ξεκινάμε από κάποια συγκεκριμένα απ' τα αντικείμενα και εκεί πάνω στείλουμε το χρώμα. Γίνονται κάποιες πάρα πολύ ενδιαφέρουσες δουλειές, τις οποίες όμως δεν τις ξέρω για να σας τις πω καλά. Οι οποίες καταγράφουν νευροαπικονιστικά τα χρώματα στους τυφλούς. Όπου εκεί είναι ο μόνος τρόπος να δούμε τι σημαίνει κίτρινο για έναν τυφλό και τι σημαίνει για έναν βλέποντα. Αλλά είναι δουλειές νευροψυχολογίας, τις οποίες δεν μπορώ να σας τις παραδώσω. Δε βάζω προσωπικό ενδιαφέρον και εκεί σταματάει. Όποιος θέλει περισσότερο, ενημερώνται από μόνος. Και μάλιστα και πρόσφατα δημοσιεύτηκε κάτι πώς βλέπουν τα χρώματα οι τυφλοί. Πώς τα βλέπουν, όχι πώς τα μαθαίνουν. Κυρίως για τους ενήλικες, τυφλούς 26, τα παιδιά έχουν βοήθεια αγωνιών. Οι ενήλικες, αν χρειαστούν βοήθειά μας, αν είναι κάπου έξω και θέλουν βοήθειά μας, θα νιώσουν ενεκτικά να τη ζητήσουν. Δηλαδή, εμείς πρέπει να περιμένουμε ή να προσφαθούμε από μόνοι μας. Γιατί μπορεί να νιώσουμε να νιώσει άβαλα. Σου μίαν πριν στο λεωφορείο, τα μονεστά μου ήταν τυφλός. Και φαντάστηκο, ότι προφανώς ο άνθρωπος δεν ανέβαινε πρώτη φορά σε λεωφορείο, οπότε δεν είπα κάτι. Δηλαδή, εγώ δεν ξέρω αν θα τη χρειαζόταν. Αλλά νομίζω ότι εάν έλεγες ότι γεια σας, λέγο μετά δε, δεν έχει αναγγελία στάσεων, θα χρειαστείτε βοήθεια. Άμα σημαίνει όχι, όχι. Δηλαδή, είναι ο τρόπος που πάει να βοηθήσει. Για παράδειγμα, εάν κάθε φορά που βλέπουμε έναν τυφλό, που το έχουνε βάλει και σε βιντεάκια, κάθε φορά που βλέπουμε έναν τυφλό να στέκεται στη διάβαση, έτσι μόλις δεις τυφλό να είναι στη διάβαση, πας και τον αρπάς από το χέρι να τον περάσεις, δεν χρειάζεται αυτό, έτσι. Αλλά μπορείς να ρωτήσεις, θα χρειαστείτε βοήθεια. Όχι, θα χρειάζεται. Αν πει ναι, ναι. Άμα δεις έναν τυφλό πίσω στο πάτωμα, δεν θα σχίψεις να τον σηκώσεις, τυφλός με τυφλός θα τον σηκώσεις, έτσι. Να πω λίγο κάτι, γιατί βλέπω ότι μένει λίγο, δεν έχω καταφέρει να σας δώσω, αν θέλετε, αρκετά το εύρος των δεξιοτήτων και της αυτονομίας, την οποία κατακτούν οι τυφλοί. Οι τυφλοί... Οι τυφλοί παντρεύονται μεταξύ τους. Κάνουν παιδιά. Πώς τα φροντίζουν. Μαθαίνουν. Όχι πάντα με βοήθεια. Δηλαδή, οι τυφλοί είναι απολύτως ικανοί. Εάν έχουν εκπαιδευτεί και εάν έχουν οργανώσει το περιβάλλον τους, τι να κάνουν, να κάνουν ό,τι απαιτείται. Δεν υπάρχει πιο δύσκολη δουλειά από το να φροντίσετε, ρε παιδί. Αν είσαι τυφλός, είναι καλό να μην διαλέξεις, για παράδειγμα, ή να δουλέψεις σε μια βιομηχανία κάνοντας τον εργάτη παραγωγής. Εντάξει, θα κάνεις ένα άλλο επάγγελμα. Υπάρχουν επαγγέλματα. Μπορείς να κινηθείς στους δρόμους, μπορείς να ζητήσεις πληροφορίες, μπορείς να ζητήσεις βοήθεια, κυρίως τα θέματα που μπαίνουν σε ένας περιορισμός εκεί, που χρειάζονται βοήθεια πάντα είναι όταν έχουν σχέση με τι? Με νομικά κείμενα, με συμβολογραφικές πράξεις. Εκεί πραγματικά έχει πολύ μεγάλη σημασία τι υπογράφεις, τι δεν υπογράφεις, και έχεις κάποιον που σε βοηθά. Η αστασία που έκανα με την Ιωάννα, ήταν το τι προβλήματα έχουν οι τυφλοί. Και αυτό που θέλω να πω, και μου κάνει μεγάλη τύπωση, είναι ότι οι τυφλοί χρειάζονται βοήθεια. Σε πολλά μέλη, όπως το παρεμπιστήριο, μπορείς να έχεις συνοδεύσει άσχετα σε άλλα μαθήματα. Απλά ότι εμείς τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, είναι ότι εμείς δεν ξέρουμε να τους συνοδέψουμε. Ούτε εγώ ήξερα να τους συνοδεύσω, όμως έμαθα. Άλλα προβλήματα είναι ότι τρομάζουν. Όταν θα μας θέσουν τη βοήθεια, εμείς δεν ξέρουμε και μπορούμε να τους έξωψε καμιά λαμπούδα, αν πηγαίνατε ποτέ για φαγητό με τυφλό για παράδειγμα, και θα καθόσασταν, τι θα πάρεις? Θα δούμε τις διατροφικές συνήθειες. Τι θα παραγγείλεις? Δεν ξέρω. Δεν ξέρεις, αλλά πρέπει να φάμε. Πρέπει να παραγγείλεις. Για πες λοιπόν. Για τον εαυτό σου, παιδί μου. Τι θα φας? Κοτόπουλο θα φας, στήθος ή μπούτι. Στήθος. Στήθος. Με τι γαρνίρισμα, με πατατούλες ή μεριζάκι. Πολύ ωραία. Σαλάτα θα φας. Τι σαλάτα θες, θα το νυχτώσουμε, λέγε. Δεν είμαι καλή για αγκαρσόν. Μαρούλη. Μαρούλη λοιπόν, πολύ ωραία. Έρχεται το φαγητό. Το βάζουν μπροστά σου. Που ξέρεις εσύ, πού είναι το κοτόπουλο και πού είναι το ρύζι και πού είναι το πιρούνι και πού είναι το αυτό και πού είναι το εκείνο. Ενώ, όταν θα φας, θα πεις πάρα πολύ καλά. Καταρχάς θα πεις πού είναι το πιρούνι, πού είναι το κουτάλι, αν είναι αριστερά, αν είναι δεξιά. Θα πεις για τη σαλάτα ότι είναι αριστερά σου, αριστερά από το πιάτος. Θα πεις για το πιάτο σου ότι το κοτόπουλο είναι στις 12.45. Και το ρύζι είναι μεταξύ 12.15 και 12.30. Και ο τυφλός ξέρει ότι είναι εδώ και εδώ. Έτσι, 12 με 12.15 είναι κάτι ανόητα, μαραγιασμένα καροτάκια. Άρα, πάντα αυτό που θέλει είναι να είναι ενημερωμένος και εκπαιδευμένος ο τυφλός και εκπαιδευμένος ο βοηθός. Ο συνοδός, δεν λέμε βοηθός, για αυτό λέμε συνοδό στον τυφλό. Γιατί συνοδεύει εκεί, ώστε εάν το περιβάλλον δεν είναι κατάλληλο, τότε να παρεμβαίνει ο συνοδός γνωρίζοντας. Είπες για το πανεπιστήμιο. Το πανεπιστήμιο εδώ. Μα δεν είναι δομημένο καλά, δεν τηρεί καμία κανέναν όρο, κινητικότητας και υποστήριξης. Άρα, λογικό, χρειάζεται περισσότερο τι? Περισσότερο συνοδό. Θα ζητήσουν βοήθεια. Μπορεί να έρθει το γκαρσόν από πάνω, να το σερβίρει και να πει, πείτε μου σας παρακαλώ σαν το ρολόι, πού είναι αυτό που είναι εκείνο που είναι το άλλο. Δεν είναι η τυφλή, η εκπαιδευμένη τυφλή. Γιατί τονίσαμε από τη φρεφική ηλικία τι? Την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης. Για να έχεις αυτοεκτίμηση όμως, πρέπει να έχεις δεξιότητες που να στις καλλιεργήσουν και τι? Αυτονομία. Ένας εξαρτημένος άνθρωπος είναι δύσκολο να έχει αυτοεκτίμηση. Γι' αυτό εστιάζουμε πάρα πολύ στην αυτονομία. Αν εγώ ξέρω ότι μπορώ να ανέβω οποιαδήποτε σκάλα, αν εσύ σαν αρχιτέκτονας, δεν είσαι τόσο ανόητος ώστε να αλλάζεις το πλάτος ή το ύψος ανά δύο σκαλιά. Αν το ξέρω ότι μπορώ τότε, αν βρω κάτι τέτοιο, θα φωνάξω, θα διαμαρτυρηθώ, θα ζητήσω βοήθεια, γιατί ξέρω ότι δεν είναι δικό μου έλλειμμα. Αν όμως νιώθω ότι εγώ είμαι ο έλλειμματικός, τότε δεν θα ζητήσω βοήθεια. |
