| : Η επόμενη εισήγηση έχει τίτλο «Σύγκριση της επιστημονικής παραγωγής δημοσιευμάτων για τον COVID-19 με τις μέχρι σήμερα υγικές επιδημίες του 21ου αιώνα. Η απόκριση των επιστημώνων βιβλιοθεκονόμων, εκδοτών και πολιτικών παραγόντων σε παγκόσμιες υγειονομικές κρίσεις έκτακτης ανάγκης». Ισυγήτρια, Άρτεμης Χαλεπλίωγλου, Ακαδημαϊκή Υπότροφος του Τμήματος Αρχαιονομίας και Βιβλιοθεκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Παδά. Και Δάφνη Κυριάκη-Μάνεση, Καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχαιονομίας, Βιβλιοθεκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Παδά. Καλησπέρα και από μένα. Στην εργασία μας με τίτλο «Σύγκριση της επιστημονικής παραγωγής δημοσιευμάτων με τις υικές επιδημίες του 21ου αιώνα», εξετάζονται τα χαρακτηριστικά της πρόημης βιβλιογραφίας COVID-19 και συγκρίνονται βιβλιομετρικά τα στοιχεία της με τις τάσεις των βιβλιογραφιών των σημαντικότερων λοιμωδών επιδημικών εξάρσεων του 21ου αιώνα και συγκεκριμένα των Μέρς, Σάρς, Έμπολα, Ζίκα, Γρύπη των πτυνών και Γρύπη των χείρων. Οι βιβλιομετρικές αυτές συγκρίσεις αναμένεται να ρίξουν φως στις σχέσεις επιστημονικής και εκδοτικής απόκρισης σε διαφορετικές παγκόσμιες κρίσεις υγείας με γνώμονα τις επιστημονικές αναφορές. Η εμφάνιση του νέου κορονοϊού τύπου 2, που προκαλεί σοβαρό οξύ αναπνευστικός σύνδρομος, το Δεκέμβριο του 2019 στην επαρχαία Γιουχάν της Κίνας είχε τρία χαρακτηριστικά εξαιρετικής χρησιμότητας για την παγκόσμια υγεία. Αυτό της πρωτεεμφανιζόμενης άγνωστης γνώσου, της υψηλής μολυσματικότητας και της υψηλής επικίνδυνότητας για την ανθρώπινη ζωή. Σε βιβλιογραφικό επίπεδο, πάρα πολλοί ερευνητές άλλαξαν τις ερευνητικές τους προτεραιότητες και συντάχθηκαν στον αγώνα κατά πολέμησης του COVID-19, ενώ και οι ακαδημαϊκοί εκδότες αναθεώρησαν πρακτικές, προτεραιότητες και σκοπούς για τα άρθρα με θέμα το COVID-19, υιοθετώντας την ταχεία κρίση τους ή τις ανοικτές κρίσεις, επιταχύνοντας την online δημοσίευσή τους και την ελεύθερη πρόσβαση σε όλους. Παράλληλα, οι ερευνητές αξιοποίησαν στο επακρό τα διαδικτυακά αποθετήρια ανοιχτής προδημοσίευσης επιστημονικών εργασιών χωρίς κρίση, όπως είναι το archive.org, το MedArchive, το BioArchive. Αυτή η παγκόσμια κινητοποίηση και συνεργασία διεθνών οργανισμών, κυβερνήσεων, ερευνητικών κέντρων, πανεπιστημίων, περιοδικών, εκδοτικών οίκων, οδήγησε σε μια εκπληκτική συσσόρευση δημοσιεύσεων σχετικών με το COVID-19 μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Όπως βλέπετε, το πρώτο τρίμινο μετά την έναρξη της πανδημίας υπάρχουν στο PubMed 1.500 δημοσιεύσεις με αυτό το θέμα. Ενώ το δεύτερο τρίμινο, οι δημοσιεύσεις φτάνουν στις 23.000, 15 φορές περισσότερες σε σχέση με το πρώτο τρίμινο. Ενώ κατά το τρίτο τρίμινο, οι δημοσιεύσεις φτάνουν στις 51.000 και ο αριθμός τους βλέπουμε ότι έχει υπερδιπλασιαστεί. Τώρα, οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν. Για τις ανάγκες της εργασίας μας, μεταξύ 11 και 22 Μαΐου 2020 συλλέχθηκαν τα ακόληφα δεδομένα. Όσες επιστημονικές δημοσιεύσεις, αναμήνα βγήκαν στο PubMed για τα θέματα με τις λέξεις κλειδιά, όπως βλέπετε παρακάτω, coronavirus, COVID-19, SARS, avian influenza, sinus influenza, MERS, Ebola και Zika, και με τους χρονικούς περιορισμούς που βλέπετε δίπλα για την καθεμία ασθένεια. Επίσης, εξετάστηκε το σύνολο των δημοσιεύσεων στο PubMed αναμήνα από το 2003 έως το 2020. Και εξετάστηκαν οι δημοσιεύσεις σχετικές με HIV ή AIDS αναμήνα από το 2003 έως το 2020. Τώρα, όλες οι αναφορές που συγκεντρώθηκαν από το PubMed αποθηκεύθηκαν σε αρχεία με τιμές διαχωρισμένες με κόμμα και σε αρχεία κειμένου, χωρίς εξαιρέσεις οργανωμένες αναμήνα δημοσίευσης. Επιπλέον των δεδομένων αναζήτησης χρησιμοποιήθηκαν και τα στοιχεία των Clarivate Journal Sites που βλέπετε παρακάτω στο PubMed. Αυτό είναι το σύνολο των δημοσιεύσεων. Επιπλέον, όλες οι αναφορές που συγκεντρώθηκαν από το PubMed αποθηκεύθηκαν σε αρχεία με τιμές διαχωρισμένες με κόμμα και σε αρχεία κειμένου, χωρίς εξαιρέσεις οργανωμένες αναμήνα δημοσίευσης. Χρησιμοποιήθηκαν και τα στοιχεία των Clarivate Journal Citations Reports Science Edition και το Συμμάγκο JR Reports για τα έτη 2003-2009-12-14-16-19 η κλήση της ισόρευσής τους, τη γραφική αναπαράσταση δημοσιεύσεων με τον χρόνο και η μέγεση τιμή νέων αναφορών σε συνάρτηση με τον χρόνο από την πρώτη έξαρση της επιδημίας, χρησιμοποιήθηκαν ως ποσοτικές παράμετρες στις αναλύσεις μας. Οι αναλύσεις που πραγματοποιήθηκα περιλαμβάνουν μεθόδους περιγραφικής στατιστικής, απλής γραμμικής παλινδρόμησης, πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης, έλεγχη κανονικότητας εδομένων, αναλύσεις σχέτισης πύρσων, έλεγχη student test και διορθωτικές αναλύσεις δουν σύντακ για τον υπολογισμό διορθωμένης πιθανότητας με τα προγράμματα Excel και SPSS. Μια τιμή πιθανότητας μικρότερου του 0,05 θεωρήθηκε στατιστικά σημαντική. Στα αποτελέσματα τώρα βλέπουμε ότι γενικά ο ρυθμός των επιστημονικών περιοδικών μετά από κρίση διπλασιάστηκε από το 2003 έως το 2014. Το 90% των δεδομένων στο διαδίκτυο έχει παραχθεί την τελευταία δεκαετία. Επίσης βλέπουμε ότι ο μέσος όρος των νέων επιστημονικών αναφορών στο Παμμέντα να μην αυξήθηκε από 54.000 στο 2003, σε 150.000 στο 2019, αύξηση σχεδόν τρεις φορές. Επίσης επαναλαμβανόμενες μηνιαίες ρυθμικές μεταβολές των νέων δημοσίευσεων στο Παπ-Μετ με μέγιστο μήνα τον Ιανουάριο και ελάχιστο τους μήνες Φεβρουάριο και Αύγουστο. Για να γίνουν συγκρίσεις σε διαφορετικές χρονικές περιόδους τα δεδομένα έπρεπε να εξομαλινθούν γιατί να δούμε καλύτερα τις μεταβολές αυτές. Για να πραγματοποιηθούν λοιπόν, καλύτερα και πιο αξιόπιστα, οι βιβλιομετρικές συγκρίσεις σε διαφορετικές χρονικές περιόδους είναι απαραίτητη η εξομάλυνση των δεδομένων για τις παραπάνω γενικές τάσεις της Παγκόσμιας Βιβλιοετρικής Βιβλιογραφίας. Επειδή η συνολική παραγωγή άρθρων είναι πολλές φορές μεγαλύτερη από την παραγωγή άρθρων συγκεκριμένης θεματολογίας, επιλέγθηκαν για την εξομάλυνση οι αναφορές που σχετίζονται με HIV ή AIDS για τα ίδια χρονικά διαστήματα. Η επιλογή αυτή έγινε γιατί πρώτον, ο αριθμός αναφορών HIV είναι της τάξης μεγέθους των αναφορών σχετικών με επιδημική έξαρση. Δεύτερον, το HIV που την περίοδο 1985-1995 ήταν μια ανοίατη και θανατηφόρα ασθένεια, εξελίχθηκε σε μια σχεδόν χρόνια νόσος μετά το 1996 και ιδιαίτερα με την ευρύα χρήση των νεότερων αντιερετρογικών φαρμάκων σωροθετικούς ασθενείς. Και τρίτον, ο ρυθμός αύξησης των επιστημονικών δημοσιεύσεων για το HIV ακολουθεί το ρυθμό και τις μηνιαίες διακυμάνσεις του συνόλου των νέων δημοσιεύσεων στο PubMed με συτελεστή συσχέτισης Pearson 0,955, πολύ κοντά δηλαδή στη μονάδα, αλλά 53 φορές χαμηλότερος αριθμητικά συγκριτικά με το σύνολο της βιβλιογραφίας. Έτσι λοιπόν συγκεντρώθηκαν 16.000 περίπου επιστημονικές δημοσιεύσεις σχετικές με το Covid-19 κατά το πρώτο πεντάμινο της πανδημίας, από τον Ιανουάριο δηλαδή μέχρι το Μάιο του 2020. Οι αναφορές Covid-19 ξεπέρασαν τις 100 την τρίτη εβδομάδα μετά την έξαρση της πανδημίας στην Κίνα. Επίσης ξεπέρασαν τις 1.000 τη 15η εβδομάδα. Ξεπέρασαν τις νέες δημοσιεύσεις σχετικά με AIDS τη 10η εβδομάδα, ενώ τη 15η εβδομάδα ήταν οι τριπλάσιας. Επομένως λοιπόν αντιλαμβανόμαστε ότι η βιβλιογραφία Covid-19 αποτελεί ένα μοναδικό εκδοτικό φαινόμενο. Το ερώτημα είναι, η πανδημία επηρέασε όμως τη συνολική επιστημονική βιοιατρική παρακογή. Θεωρητικά το χρονικό διάστημα μεταξύ Ιανουαρίου 2020, Μαΐου 2020, εξαιτίας της αλυσίδας των διαδοχικών επιβολών απαγόρευσης κυκλοφορίας σε παγκόσμιο επίπεδο, τα οποία επηρέασαν την λειτουργία πολλών κορυφαίων ερευνητικών инστιτούτων και πανεπιστημίων, θα ήταν αναμενόμενη μια σημαντική επίπτωση της παγκόσμιας επιστημονικής παραγωγής δημοσιεύσεων. Παρ' όλα αυτά τα δεδομένα δείχνουν πως κάτι τέτοιο δεν συνέβη στην πράξη. Όταν οι νέες αναφορές στο PubMed του μηνός Ιανουαρίου μεταξύ των ετών 2015-2019 αναλυθούν βιομετρικά, παρατηρείται μια σχετική ελάτωση μίον 3,9%, η οποία με την ενσωμάτωση των δεδομένων του Ιανουαρίου 2020 φτάνει το μίον 3,8%. Δεν παρατηρείται δηλαδή μια δραματική αλλαγή. Το συγκεκριμένο φαινόμενο για το μήνα Ιανουάριο οφείλεται σε διορθωτικές αλλαγές στον ακαδημαϊκό εκδοτικό χώρο και συγκεκριμένως στους τίτλους των ετήσιων εκδόσεων με τα τυραγδαία αύξηση της προηγούμενης δεκαετίας 2004-2014. Αντίθετα, οι σχετικές τάσεις των μηνών Φεβρουαρίου, Μαρτιού και Απριλίου 2014 Μαρτιού και Απριλίου 2015-2019 βρέθηκε πως είναι 4,6%, 2,9% και 2,8% αντίστοιχα ενώ με την ενσωμάτωση και των αντίστοιχων μηνών του 2020 είναι 4,8%, 3,1% και 3,7%. Παρατηρείται δηλαδή σχετική αύξηση της επιστημονικής παραγωγής. Φαίνεται λοιπόν πως η παγκοσμιοποίηση της εκδοτικής δραστηριότητας με την τήρηση γραφείων σε διάφορες περιοχές ανά τον κόσμο και η απομακρυσμένη πρόσβαση στην εργασία συνέβαλαν στη διατήρηση στο ακέραιο των λειτουργικών δυνατοτήτων των ακαδημαϊκών εκδοτικών οίκων. Εδώ στο πρώτο διάγραμμα αριστερά βλέπουμε πως συσσορεύονται νέες δημοσιεύσεις για την κάθε ασθένεια. Παρατηρείτε πόσο έτονα αυξάνονται οι εργασίες του COVID-19 με την κόκκινη γραμμή, η οποία είναι σχεδοκάθετη. Με την πράσινη βλέπουμε τις εργασίες για τη γρυπτοχείρων όταν εμφανίστηκε η πανδημία, με το μπλε για το SARS, με την καλάσια για τον έμπολα. Βλέπουμε πως ο χρόνος απόκρισης της επιστημονικής κοινότητας από την εμφάνιση της κάθε επιδημίας διαφέρει ανάλογα με την εξέλιξή της και την περιοχή της μεταδοσίσης. Εδώ βλέπουμε τα αποτελέσματα ταχύτητας αύξησης των δημοσιεύσεων ανά πεντάμινο και αυτά είναι χαρακτηριστικά της απόκρισης των επιστημόνων. Τα πεντάμινα με τη μεγαλύτερη τάση αύξησης σχετικών επιστημονικών δημοσιευμάτων επιτεύθηκαν σε μήνες μετά την ένερξη της πανδημίας για το SARS έξι μήνες, για τη γρύπη των πουλερικών σε 15 μήνες, τη γρύπη των χείρων σε 14 μήνες, το MERS σε 13 μήνες, τον έμπολα σε 12 μήνες και το ΖΚΑ σε 11 μήνες. Οι συγκρίσεις των πεντάμινων αυτών τάσεων δείχνουν σημαντικές συσχετίσεις πίσω μεταξύ COVID-19 και MERS, COVID-19 και έμπολα, MERS και έμπολα, MERS και ΖΚΑ, COVID και SARS, έμπολα και ΖΚΑ, SARS και MERS, καθώς και SARS και έμπολα. Οι συσχετίσεις αυτές χρησιμοποιούνται για τη γρύπη των πουλερικών σε 15 μήνες, και έμπολα. Οι συσχετίσεις αυτές φανερώνουν ομοιότητες, ερευνητικών και εκδοτικών τάσεων για τα θέματα αυτά. Κλείνοντας σιγά-σιγά την εργασία μας λοιπόν, να πούμε τη βιβλιομετρική σύγκριση της βιβλιογραφίας COVID-19 με τις βιβλιογραφίες των σημαντικότερων λιμοδόν επιδημιών του 21ου αιώνα και συγκεκριμένα, όπως προείπαμε, τον SARS, MERS, έμπολα, ΖΚΑ, γρύπη των χείρων, γρύπη των πουλερικών. Όσο χρόνια μετά την έξαρση των επιδημιών, κατέδειξε, πως μολονότι η έκταση της πρώην βιβλιογραφίας COVID-19, όσον αφορά τον αριθμό των αναφορών, είναι πολλαπλά μεγαλύτερη, εν τούτης, εμφανίζονταν μοιότητες ως προς τις τάσεις αύξησης της με τη βιβλιογραφία των MERS, έμπολα και SARS. Αξίζει να σημειωθεί ακόμα, πως ανάλογες βιβλιογραφικές μελέτες για τις λοιμώδεις επιδημίες του 21ου αιώνα, έχουν πραγματοποιηθεί και στο παρελθόν, για το SARS, για το MERS, για τη γρύπη των πουλερικών, για τη γρύπη των χείρων, για τον έμπολα, για το ζίκα, για ζίκα και έμπολα. Η παρούσα όμως μελέτη, αποτελεί την πρώτη βιβλιομετρική σύγκριση των βιβλιογραφιών στο συνολό τους. Ακόμη, για πρώτη φορά, χρησιμοποιούνται τεχνικές εξωμάλησης των βιβλιομετρικών δεδομένων για την αποτελεσματικότερη σύγκριση τους με βάση τη χρονολογία εμφάνισής τους και τις μηνιαίες διακυμάνσεις της επιστημονικής εκδοτικής παραγωγής. Οι συγκρίσεις έδειξαν ένα κοινό τρόπο αντίδρασης της επιστημονικής ερευνητικής κοινότητας και της ακαδημαϊκής εκδοτικής κοινότητας στις παγκόσμιες κρίσεις υγείας, ωστόσο με διαφορετική ένταση από άποψη μεγέθους και διαφορετικό χρόνο επίτευξης της μέγιστης σχετικής βιβλιογραφικής παραγωγής. Παράγοντες, όπως η έκταση της γεωγραφικής εξάπλωσης της νόσου και ο βαθμός επικίνδυνότητες για την ανθρώπινη ζωή, επηρεάζουν σημαντικά την επιστημονική και εκδοτική αισθίαση. Είναι αξιοσημείωτο ότι η βιβλιογραφία του COVID-19 έφτασε τις 16.000 αναφορές μέσα σε μόλις 5 μήνες, ενώ της γρήπης των χείρων έφτασε τις 10.000 μετά από 2 χρόνια. Η σύγκριση των τάσεων της πρώην βιβλιογραφίας, λοιπόν, COVID-19 με τις εξομαλυμένες βιβλιογραφίες των επιδημιών του 21ου αιώνα φανερώνει τη μοναδικότητα, την επικίνδυνότητα και την παγκοσμιότητα της σοβαρότητας αυτής της πανδημίας για την παν' ανθρώπινη υγεία. Από την άποψη αυτή, η βιβλιομετρική εικόνα αντικατοπτρίζει την ανθρώπινη επιστημονική ανταπόκριση και τον αγώνα ενημέρωσης και προσπάθειας στην εξεύρεση λύσεων. Η στρατηγική βιβλιομετρικών συγκρίσεων με χρονική και μηνιαία εξομάλυνση μπορεί να αξιοποιηθεί και σαν οδικός χάρτης για άλλες παρόμοιες μελέτες. Σας ευχαριστούμε πολύ για την προσοχή σας και τον ενδιαφέρον σας. Καλή συνέχεια στις εργασίες του συνεδρίου σας. Σας ευχαριστούμε πολύ. |
