| : Υπότιτλοι AUTHORWAVE Γεια σας, καλό απόγευμα για από μένα. Ξέρετε, όλοι ξέρουμε μάλλον ότι μετακινήσεις ανθρώπινων πληθυσμών στη Μεσόγειο έχουμε από τα προϊστορικά χρόνια. Και η Μεσόγειος είναι ένα σταυροδρόμι πολιτισμού. Βέβαια, επειδή εγώ είμαι θαλάσσιος βιολόγος, θα περιοριστώ λίγο στο τι γίνεται στους θαλασσινούς οργανισμούς. Και θα μιλήσω για αυτούς πώς μετακινούνται και τι προβλήματα και πώς εμπλέκεται ο άνθρωπος με όλες τις μετακινήσεις των θαλάσσιων οργανισμών. Ας δούμε λίγα πράγματα για τη Μεσόγειο. Ας πούμε λίγα πράγματα. Η Μεσόγειος είναι μια ημίκληστη θάλασσα, επικοινωνεί κυρίως με τον Ατλαντικό από τα στενά του Γιβραλτάρ και επίσης επικοινωνεί με τη Μαύρη θάλασσα και την Ερυθρά θάλασσα με τη Διόρυγα του Σουέζ. Αυτή τη μορφή την είχε η Μεσόγειος λίγο πολύ εδώ και 10 εκατομμύρια χρόνια. Δεν υπήρχαν ακριβώς τα στενά του Γιβραλτάρ, αλλά υπήρχαν κάποια κανάλια επικοινωνίας με τον Ατλαντικό όλα αυτά τα χρόνια. Αν και κάποια στιγμή, περίπου για 500 με 800 χιλιάδες χρόνια, η Μεσόγειος έγινε μια αλμυρή έρημος γιατί λόγω τεκτονικών μετακινήσεων των πλαγκών στην περιοχή του Γιβραλτάρ κόπηκε η επικοινωνία της Μεσογείου με τον Ατλαντικό. Αλλά εδώ και 5 εκατομμύρια χρόνια είναι ξέρουμε, έως πιστεύουν οι γεωλόγοι μας, ότι η επικοινωνία γίνεται με τον τρόπο που λίγο πολύ γίνεται και σήμερα. Η Μεσόγειος τροφοδοτείται κυρίως από τον Ατλαντικό, τα νερά της κατά 97% είναι ατλαντικής προέλευσης και μάλιστα επειδή τα νερά του Ατλαντικού έχουν χαμηλότερη αλατότητα και είναι πιο ελαφρά, μπαίνουν στη Μεσόγειο επιφανειακά, με επιφανειακά ρεύματα. Έχει υπολογιστεί ότι περίπου χρειάζονται 100 χρόνια για να ανεωθούν πλήρως τα νερά της Μεσογείου. Αν προχωρήσουμε λίγο και δούμε λίγο τη θαλάσσια πανίδα και χλωρίδα που υπάρχει στη Μεσόγειο, η Μεσόγειος αν και έχει μόνο λιγότερο από 1% της συνολικής θαλάσσιας επιφάνειας, είναι όμως πολύ πλούσια σε αριθμό ειδών. Έχει το 7,5% της παγκόσμιας θαλάσσιας πανίδας. Πολλά από αυτά τα είδη, περίπου το 30% είναι ενδυμικά, δηλαδή τοπικά, μόνο στη Μεσόγειο ζουν. Αυτός αυτό έχει βοηθήσει και ο αποκλεισμός και η περιορισμένη επικοινωνία με τις άλλες θάλασσες και μάλιστα έχει πάνω από 100 εμπορικά είδη τα οποία φτάνουν στο τραπέζι μας. Ας πούμε τώρα λίγα πράγματα για τις μεγάλες μετακινήσεις και μεταναστεύσεις θαλασσινών οργανισμών στη Μεσόγειο. Μεταναστεύσεις κάνουν πάρα πολλοί οργανισμοί, τα κυτώδι, δελφίνια, κάνουν οι θαλάσσες χελώνες. Εμείς όμως θα εστιαστούμε εδώ στις μετακινήσεις που κάνουν ψάρια και σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για μεγάλα μεταναστευτικά ψάρια όπως είναι ο ξηφίας και οι τόνοι και θα δούμε και πού εμπλέκεται ο άνθρωπος σε αυτές τις μετακινήσεις. Ας δούμε λίγο το παράδειγμα του τόνου. Ο τόνος είναι ένα μεγάλο ψάρι, μπορεί να φτάσει 500 με 600 κιλά, αν τον αφήσουμε βέβαια να μεγαλώσει και να τον ψαρέψουμε. Δηλαδή μπορεί να γίνει ως ένα μικρό αυτοκίνητο. Μπορεί να κολυμπήσει με τεράστιες ταχύτητες που ξεπερνάνε τα 50 με 60 χιλιόμετρα την ώρα και όλοι οι τόνοι του Ανατολικού Ατλαντικού ενωρείς κάπου στα μέσα της άνοιξης, μεταναστεύουν προς τη Μεσόγειο ομαδικά προκειμένου να αναπαραχθούν σε συγκεκριμένα αναπαραγωγικά πεδία. Είναι αυτά που βλέπουμε λίγο κίτρινα στη διαφάνειά μας. Πιστεύετε ότι είναι ένα τεράστιο αναπαραγωγικό πεδίο η Μεσόγειος για όλους τους τόνους που ζουν στον Ατλαντικό, στον Ανατολικό τουλάχιστον. Αυτά βέβαια ήταν γνωστά και γίνονται χιλιετίες τώρα. Ήταν γνωστά εδώ και 2.000 χρόνια. Οι φίνικες πριν από περίπου 2.000 χρόνια στην περιοχή του Χιβραλτάρ, στην αρχαία φινική πόλη Καντίδ, ψάρευαν τον τόνο εποφελούμενοι από αυτές τις μετακινήσεις του. Του δημιουργούσαν διάφορες παγίδες στα μεταναστευτικά του μονοπάτια προκειμένου να τον ψαρέψουν. Το ίδιο έκαναν αργότερα και οι Έλληνες στην Προποντίδα, αλλά και οι αρχαίοι Αθηναίοι που παγίδευαν τον τόνο σε διάφορες παράκτηες περιοχές του ευωϊκού κόλπου με κατασκευές που ήταν τα γνωστά μας φινεία. Παράκτηες κατασκευές που μπορούσαν να παγιδεύσουν τον τόνο την ώρα που περνούσε. Αν προχωρήσουμε λίγο σήμερα, σήμερα αυτού του είδους οι παραδοσιακές αλλίες είναι πάρα πολύ περιορισμένες. Μια περίπτωση είναι η αλλία που ονομάζεται Αλμαντράμπα στην Ισπανία, στα στενά του Χιβραλτάρ, όπου με αυτόν τον τρόπο αλλίες της περιοχής παγιδεύουν τον τόνο με μια λαβύρινη των δικτυών, στη λογική των αρχαίων θυνίων, όταν αυτός προσπαθεί να εισέλθει στη Μεσόγειο για να αναπαραχθεί. Βέβαια, ο κανόνας σήμερα είναι τελείως διαφορετικός για την αλλία. Αυτό που είπαμε το παραδοσιακό είναι πολύ μικρής κλίμακας. Σήμερα έχουμε αλλία τόνου μεγάλης κλίμακας, με μεγάλα σκάφη, τα οποία ψαρεύουν μαζικά με κυκλικά δίχτυα τους τόνους και κυρίως τους οδηγούν τα τελευταία 15 χρόνια σε ειδικά κλουβιά για πάχυνση. Αυτή η έντονη αλλία και ιδιαίτερα στη Μεσόγειο, μπορείτε να δείτε σε αυτό το διαγραμμά μας αυτό το κομμάτι, αντιστοιχεί στην παραγωγή που δίνει η Μεσόγειος. Μπορούμε να δούμε ότι το 80% της ολικής παραγωγής έρχεται από τη Μεσόγειο. Αυτού του είδους η εντατική αλλία οδήγησε σε δραστική μείωση των αποθεμάτων του τόνου τα τελευταία 15 χρόνια και μάλιστα περίπου φτάσαμε και σε κατάρευση. Τα τελευταία τρία, τέσσερα χρόνια πρέπει να πω ότι η κατάσταση φαίνεται να είναι καλύτερη γιατί κάπου αντιληφθήκαμε το πρόβλημα και πήραμε περιοριστικά μέτρα. Ανάλογες μικρότερης όμως κλίμακας μετακινήσεις κάνει και ένα άλλο είδος, πολύ κοινό επίσης στη Μεσόγειο, ο ξηφίας. Λέω μικρότερης κλίμακας γιατί συνήθως κάνει ενδομεσογειακές μετακινήσεις μέσα στη Μεσόγειο και όχι βγαίνοντας και μπαίνοντας από τον Ατλαντικό. Είναι περιορισμένες αυτού του είδους οι μετακινήσεις. Ας πούμε μετακινούνται άτομα της Ανατολικής Μεσογείου για να αναπαραχθούν να μετακινούνται σε μια περιοχή δυτικά της Κύπρου. Επίσης από πειράματα που κάναμε με ηλεκτρονικό μαρκάρισμα μικρών ατόμων ξηφία, μιλάμε για άτομα μερικών μηνών που ζυγίζαν λίγα κιλά, είδαμε ότι ένα άτομα μέσα σε 35 μέρες έκανε μια βόλτα στο κεντρικό και νότιο Αιγαίο αναζητώντας τροφή. Η αλλία βέβαια και σε αυτή την περίπτωση εποφελείται, ψαρεύουμε στις περιοχές που συγκεντρώνονται τα άτομα, εποφελούμεθα από τη γνώση των μονοπατιών μετανάστευσης και κίνησης, τα γνωστά, δηλαδή με τον ίδιο τρόπο εποφελούμεθα, μπλεκόμαστε λίγο στις μετακινήσεις προσπαθώντας να εποφεληθούμε μέσω της αλλίας. Ας δούμε όμως τώρα κάποιες διαφορετικούς τύπους μετακινήσεις, οι οποίες είναι πιο πρόσφατες και προκλήθηκαν από δική μας επέμβαση, από δικές μας επεμβάσεις στη φύση. Αναφέρομαι στις επεμβάσεις που αφορούν το άνοιγμα της διόρυγας του Σουέζ το 1869 και το φτιάξιμο του φράγματος του Ασουάν κάπου μέσα στη δεκαετία του 60. Τι έγινε τότε? Πάρα πολλά είδη της ερηθράς θάλασσας μπόρεσαν και μπήκαν στη Μεσόγειο. Αυτά τα ψάρια, αυτοί στους συσβολείς από την ερηθρά θάλασσα στη Μεσογείου τους ονομάζουμε λεσσεψιανούς μετανάστες. Το όνομα, για να σας λύσω την περιέργεια, έχει προέλθει, οφείλεται στο όνομα του Γάλλου μηχανικού που σκεδίασε τη διόρυγα, του Φερντινάντ Λεσσεψ και προς τιμήν του οι οργανισμοί της ερηθράς θάλασσας που μπαίνουν στη Μεσόγειο ονομάζονται λεσσεψιανοί μετανάστες. Αυτοί οι μετανάστες, οι εισβολείς ακολουθούν μια πορεία μπαίνοντας από τη διόρυγα του Σουέζ, κυρίως Ανατολική, περνάνε την Ανατολική Μεσόγειο, ακολουθούν μια παράκτια πορεία και σιγά σιγά εξαπλώνονται. Έχουν φτάσει σήμερα σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, υπάρχουν σε πάρα πολλές περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου και κάποιοι από αυτούς έχουν φτάσει και στην Κεντρική Μεσόγειο. Κάποιοι από τους εισβολείς, ας τους δούμε λίγο τώρα, κάποιοι από αυτούς έχουν μια εμπορική αξία, όχι ιδιαίτερα μεγάλη και τους βρίσκουμε και στην αγορά, δηλαδή έχουμε συνηθίσει οι κάτοικοι της Μεσογείου, ενώ δεν τα ξέραμε αυτά τα ψάρια, έχουμε συνηθίσει στην παρουσία τους και τα καταναλώνουμε. Πολλά από αυτά μπορεί να τα βρει κανείς και στην αγορά της Κρήτης. Κάποιοι όμως από τους εισβολείς είναι ιδιαίτερα επικίνδυνοι. Μιλάω για ένα ψάρι το οποίο είναι ένας πολύ επιτυχημένος εισβολέας και τα τελευταία πέντε χρόνια έχει εξαπλωθεί πάρα πολύ στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι ιδιαίτερα άφθονος και στην Κρήτη. Είναι ο λαγοκέφαλος, πιθανόν έχετε ακούσει γιατί έχουν υπάρξει καμπάνια στον τύπο. Είναι ένα τοξικό ψάρι και η καταναλωσή του μπορεί να προκαλέσει παράλυση και θάνατο. Είναι ιδιαίτερα άφθονο και στα δικά μας νερά στην Κρήτη. Βέβαια έχουμε κι άλλους εισβολείς οι οποίοι είναι απλώς ιδιόμορφοι. Ένα μικρό ψαράκι η φιστουλάρια που τα τελευταία χρόνια επίσης συναντιέται και στα νερά της Κρήτης. Ας δούμε λίγο τώρα τι γίνεται με τους εισβολείς. Οι εισβολείς αυξάνουν όλο και περισσότερο. Σε αυτό το διάγραμμα βλέπει κανείς πόσοι εισβολείς έμπαιναν αναδεκαετία, από το 1900 μέχρι σήμερα. Σήμερα, τη δεκαετία του 2000, υπολογίζουμε ότι οι εισβολείς, αναφέρομαι και στη Κλαιορίδα και στην Πανίδα, είναι πάνω από 600 είδη. Αυξάνει εκθετικά ο αριθμός τους. Γίνονται απειλητικοί για το μεσογειακό οικοσύστημα, διότι προκαράνουν προβλήματα στους τοπικούς πληθυσμούς, καθώς και σε όλη την τροφική αλυσίδα. Και αυτά τα προβλήματα, υπάρχει κίνδυνος να μην είναι αναστρέψημα. Είναι πολύ δύσκολες αυτές να αναστραφούν τέτοιου είδους αλλιώσεις μέσα στο οικοσύστημα. Εδώ, θα ήθελα να πω ότι όλη η λεσεψιανή μετανάστευση, δηλαδή η είσοδος αυτή που ανέφερα οργανισμών από τη διόρυγα του Σουέζ, μπορούσε να περιοριστεί και μπορεί ακόμα και σήμερα να προσπαθήσουμε να την περιορίσουμε, ας πούμε με τη δημιουργία φραγμάτων αλατότητας. Τι θέλω να πω με αυτό. Για παράδειγμα, πριν από τη δεκαετία του 60, βλέπετε, ο αριθμός των ιδών ήταν περίπου κοντά στα 100. Σήμερα έχει φτάσει 600. Πριν από τη δεκαετία του 60, όταν δεν υπήρχε το φράγμα του Ασουάν, ο νύλος έβγαζε γλυκά νερά στις εκβολές του στη θάλασσα. Στην είσοδο της Διόρυγας προς τη Μεσόγειο υπήρχαν τα νερά, ήταν λίγο υφάλμηρα λόγω των εκβολών του νύλου. Αυτό δημιουργούσε ένα δυσμενές περιβάλλον για τα ψάρια της αριθράς θάλασσας και ήταν ένας φραγμός. Το υφάλμηρο νερό γι' αυτά ήταν ένας φραγμός αλατότητας, που τα εμπόδιζε να μπουν μέσα στη Μεσόγειο. Φτιάχνοντας το φράγμα του Ασουάν το 1960, περίπου τη δεκαετία, όλα τα νερά του νύλου κατακρατήθηκαν, πολύ λίγα πέφτουν πλέον στη θάλασσα και πέρα από άλλες επιπτώσεις που δεν είναι της ώρας να τις συζητήσουμε, συντετέλεσαν στο να μην υπάρχει πλέον ένα τέτοιο φράγμα αλατότητας. Τέτοια φράγματα αλατότητας, για παράδειγμα, υπάρχουν στη Διόρυγα του Παναμά, που ενώνει δύο οκεανούς. Εκεί δεν έχουμε ανταλλαγή οργανισμών από τον ένα οκεανό στον άλλο, γιατί υπάρχουν τα φράγματα αλατότητας. Καταλήγοντας, θα ήθελα να πω ότι είναι προφανές ότι μεγάλες επεμβάσεις στη φύση, σαν αυτοί μπορεί να έχουν μη προβλέψιμα αποτελέσματα και πρέπει να τις μελετάμε αρκετά πριν τις υλοποιήσουμε. Και τελικά ίσως ή μάλλον φαίνεται ότι είχαν δίκιο οι αρχαίοι Έλληνες, που θεωρούσαν τις μεγάλες επεμβάσεις στη φύση ως ύβροι προς τους θεούς. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την προσοχή σας. Ευχαριστώ. |
