| : [♪ Μουσική Γεια σας, παιδιά! Είμαι η Ελέκτρα Διαμαντόλη... ...και είναι πηγή ζωής και ανάπτυξης. Μπορείτε να σκεφτείτε ποιο είναι αυτό. Αν και δεν υπάρχουν πολλές επιλογές, μπορώ να σας βοηθήσω λίγο. Σήμερα, λοιπόν, θα ασχοληθούμε με το νερό. Το νερό είναι το πιο διαδεδομένο στοιχείο πάνω στη Γη. Είναι το υγρό που σκεπάζει το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειάς της. Φέρτε στο μυαλό σας μία υδρόγειο σφαίρα. Σκεφτείτε πόσο μεγάλο μέρος καλύπτεται από το μπλε χρώμα που συμβολίζει το νερό. Πιο συγκεκριμένα καλύπτει το 71% του πλανήτη μας, αλλά το γλυκό νερό που μπορούμε να πιούμε είναι πολύ λιγότερο. Γι' αυτό πρέπει να προσέχουμε και να μην το σπαταλάμε άσκοπα. Ένας ακόμα λόγος που μας κάνει να εκτιμάμε το νερό... και να το προσέχουμε περισσότερο, είναι ότι από αυτό αποτελούμαστε και εμείς οι ίδιοι. Γιατί το σώμα μας περιέχει 70% νερό. Το νερό επίσης υπάρχει στα φυτά, στα ζώα, στα φρούτα... και είναι απαραίτητο για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς... ακόμα περισσότερο και από την ίδια την τροφή. Γιατί χωρίς φαγητό αντέχουμε μερικές εβδομάδες, αλλά χωρίς νερό μπορούμε να αντέξουμε μόνο λίγες μέρες. Και τώρα, για τα λίγο μεγαλύτερα παιδάκια, το νερό στη χημεία συμβολίζεται με υδρογόνο, δύο οξυγόνο. Και αποτελείται από δύο άτομα υδρογόνου και ένα άτομο οξυγόνου. Το νερό βράζει στους 100 βαθμούς Κελσίου. Φαντάζομαι πόσο όλοι έχετε δει νερό να βράζει και να γίνεται υδρατμός. Και παγώνει στους 0 βαθμούς, εφόσον είναι καθαρό. Σίγουρα όλοι θα έχετε δει πάγο ή έστω παγάκια. Το νερό, λοιπόν, παρουσιάζεται στη φύση με τρεις μορφές. Υγρό, το νερό στη φυσική του κατάσταση. Αέριο, με τους υδρατμούς. Και στερέο, σαν πάγος. Και τώρα, λοιπόν, πάμε να δούμε το νερό στη γλώσσα. Στη γλώσσα μας, λοιπόν, υπάρχουν πολλές λέξεις... που έχουν να κάνουμε το νερό και περιέχουν τη λέξη νερό μέσα τους, όπως αφορά κάθε δραστηριότητα που κάνουμε. Και υπάρχει παντού στη ζωή μας. Το νερό, στα αρχαία ελληνικά, ονομαζόταν ειδωρ. Πάμε, λοιπόν, να φτιάξουμε λέξεις που να περιέχουν μέσα τους... είτε τη λέξη νερό, είτε τη λέξη ειδωρ. Πάμε, δηλαδή, να δημιουργήσουμε οικογένειες λέξεων. Άρα, νερό, είδωρ. Θα ξεκινήσω με το νερό. Θα δημιουργήσουμε παράγωγες λέξεις. Νερουλάς. Αυτός ο άνθρωπος πουλούσε παλιά νερό από σπίτι σε σπίτι. Είναι ένα από τα επαγγέλματα που δεν υπάρχουν πλέον. Πάμε τώρα να γράψουμε και το ρήμα που είναι με την ίδια ρίζα. Νερώνο. Νερώνο, δηλαδή αραιώνω. Για παράδειγμα, ρίχνω στο κρασί μου νερό, το νερώνω, το αραιώνω δηλαδή. Νερουλός. Πάμε τώρα να γράψουμε σύνθετες λέξεις, δηλαδή δύο λεξούλες που γίνονται μία. Νερό και βράζο. Νερόβραστος. Το φίδι που ζει στο νερό, νερόφιδο. Ένα μέρος που ξέρω ότι σας αρέσει πάρα πολύ να πηγαίνετε όταν είναι καλοκαίρι. Νερό και τσουλίθρες. Και ένα τελευταίο, νερό και μήλος, νερόμυλος. Πάμε τώρα στο είδωρ. Θα ξεκινήσω πάλι με παράγωγες. Ειδάτινος. Αυτός που αποτελείται από νερό. Ήδρευση. Το σύστημα παροχής νερού. Και τώρα θα φτιάξουμε σύνθετες, εν και είδωρ. Ενιδρύο. Ήδωρ και γη. Ιδρόγειος. Ήδραβληκός. Και ελπό και είδωρ. Ελπσιδρία, όταν λείπει το νερό. Η έλλειψη νερού. Και τώρα, αφού είδαμε το νερό στη γλώσσα, πάμε στη λαϊκή παράδοση. Το νερό στη λαϊκή παράδοση, στη λέξη νερό δηλαδή, τη συναντάμε πολλές φορές. Και εκεί μεταφορικά κυρίως. Πάμε λοιπόν να πούμε κάποιες εκφράσεις που περιέχουν μέσα στη λέξη νερό. Μπήκε το νερό σταυλάκι. Σκεφτείτε πόσο γρήγορα τρέχει το νερό. Αυτή λοιπόν τη φράση τη χρησιμοποιούμε όταν έχει γίνει μια δύσκολη αρχή για κάτι και φαίνεται ότι συνέχεια θα είναι εύκολη. Πνίγεται σε μια κουταλιά νερό. Δεν γίνεται κάποιος να πνίγει μέσα σε ένα κουτάλι νερό. Άρα αυτό το λέμε όταν κάποιος δυσκολεύεται για κάτι το οποίο είναι εύκολο. Φέρνω κάποιον στα νερά μου. Όταν κάνω κάποιον να συμφωνήσει μαζί μου. Μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό. Φέρτε στο μυαλό σας τώρα δυο αδερφάκια τα οποία μοιάζουν πάρα πολύ. Σαν δυο σταγόνες νερό. Αυτή λοιπόν τη φράση τη χρησιμοποιούμε όταν αναφερόμαστε σε μεγάλη ομοιότητα. Έχασε τα νερά του. Αυτό το λέμε όταν κάποιος αισθάνεται αμηχανία λόγω αλλαγής περιβάλλοντος. Δεν δίνει του αγγέλου του νερό. Η λαϊκή παράδοση λέει πως όλοι οι άνθρωποι έχουν δίπλα τους έναν άγγελο προστάτη. Δεν γίνεται λοιπόν κάποιος να μην δίνει σε αυτόν που τον προστατεύει νερό, να μην τον βοηθάει καθόλου. Άρα αυτή τη φράση τη χρησιμοποιούμε όταν ένας άνθρωπος είναι φιλάργυρος, φιλοχρήματος δηλαδή, και δεν βοηθά κανέναν, ούτε αυτόν που τον προστατεύει. Θολώνω τα νερά. Αυτό το λέμε όταν προσπαθούμε να μπερδέψουμε κάποιον. Του έταξε γη και είδωρ. Όταν τάζει σε κάποιον άλλον τα πάντα. Ήπιε το αμύλι το νερό. Αυτή τη φράση τώρα τη χρησιμοποιούμε για κάποιον ο οποίος δεν μιλάει πολύ. Πήγε στη βρύση και νερό δεν ήπιε. Αυτό τώρα το χρησιμοποιούμε όταν κάποιος έφτασε πολύ κοντά στην επίτευξη του στόχου του, αλλά τελικά δεν τα κατάφερε. Εκτός όμως από τις φράσεις και τις παρημίες αναπόσπαστα κομμάτι της λαϊκής παράδοσης, είναι οι νερόμυλοι και οι κρίνες. Δηλαδή οι βρύσεις. Η εκμετάλλευση της ενέργειας που μπορεί να προσφέρει στον άνθρωπο το νερό. Δηλαδή της ιδρενέργειας. Αναμφίβολα ήταν το πιο σημαντικό βήμα στην εξέλιξη των μέσων, που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος για το άλλες μαρχικά των Δημητριακών. Και αυτό διότι για πρώτη φορά σκέφτηκε ο άνθρωπος να αξιοποιήσει τη δύναμη του νερού, για να κινήσει ένα μηχανισμό που έως τότε τον κινούσε ο ίδιος ή κάποια ζώα. Αυτό τον κούρασε πάρα πολύ. Έτσι λοιπόν με το νερόμυλο κατάφερε να αυξήσει την παραγωγή του. Με τη χρήση δηλαδή με την εφεύρεση του νερόμυλου, κατάφερε να αυξήσει την παραγωγή του. Οι νερόμυλοι χρησιμοποιήθηκαν σαν αλυστικοί για την παραγωγή αλευριού, για την παραγωγή μπαρουτιού, και λέγονταν μπαρουτόμυλι, και για την παραγωγή λαδιού, και λέγονταν λαδόμυλι. Πάμε λοιπόν να δούμε τώρα πώς ήταν ένας νερόμυλος τότε και ποια ήδη υπήρχαν. Οι νερόμυλοι, όπως βλέπετε και στην εικόνα, κινούσαν ένα ζευγάρι μηλόπετρες, και λέγονταν μονόφθαλμοι, ενώ όταν υπήρχε μεγαλύτερη ποσότητα νερού, κινούσαν δύο πέτρες και λέγονταν δυόφθαλμοι. Τους διακρίνουμε επίσης σ' αυτούς που λειτουργούσαν όλο το χρόνο, και σ' αυτούς που σταματούσαν το καλοκαίρι όταν στέρβε το νερό. Και τότε λέγονταν ξερόμυλοι ή ξερικοί μύλοι. Δεν ξέρουμε τον ακριβή αριθμό των ελληνικών νερόμυλων. Εκτιμάται ότι πρέπει να πλησιάζουν τους 300.000. Λίγοι εξακολουθούν να λέθουν έως σήμερα. Έχοντας λοιπόν κατανοήσει την αξία του από πολύ νωρίς και διαποστώνοντας ότι δεν μπορεί να ζήσει χωρίς το υδάτινο στοιχείο, ο άνθρωπος έχτιζε τους οικισμούς του κοντά σε λίμνες, ποτάμια και θάλασσες. Προκειμένου μάλιστα να προμηθεύεται και να χρησιμοποιεί ευκολότερα το νερό, δημιούργησε κατασκευές όπως οι κρίνες, δηλαδή βρύσες, που είχαν ως κύριο σκοπό τη λήψη, τη συγκέντραση και τη φύλαξη του υπερπολίτιμου νερού. Το όνομα λοιπόν κάθε παραδοσιακής κρίνης έχει να κάνει με τη θέση, τη μορφή ή και κάποια τοπική παράδοση. Οι τύποι κατασκευής είναι δύο, ο ανοιχτός που είναι και ο συνυθέστερος και ο κλειστός. Στην αρχαία Ελλάδα, όπου οι πηγές θεωρούνταν ιερές, οι κρίνες αρχικά ήταν ένα απλοϊκά σκαμμένο κύλωμα σε πέτρα που βρίσκονταν κοντά στην πηγή. Αργότερα απέκτησαν θρησκευτικό χαρακτήρα και μετατράπηκαν σε πλούσια δικοσμημένα κτίσματα, όπως βλέπετε και στην εικόνα. Πάμε τώρα να δούμε το νερό στη μυθολογία. Το νερό λοιπόν, όπως σας είπα και προηγουμένως, είναι ένα από τα σημαντικότερα αγαθά που υπάρχουν στη Γη. Και γι' αυτό από πολύ πολύ παλιά οι άνθρωποι του είχαν δώσει θεϊκές ιδιότητες. Προσωποποιημένες θεότητες των νερών συναντάμε σε πολλούς λαούς στο πέρασμα των χρόνων, ανάλογα με τη φυσική προέλευση, ανάλογα με τον τόπο, και την υγεογραφική θέση τους. Οι Έλληνες ονομάζουν θεό της τάλεσσας των Ποσειδών. Οι Ρωμαίοι των Επτούνους. Οι Ινδοί των Βαρούνα. Στην Κίνα ο δράκον που διασπείρει στη Γη την τάξη και την γονιμότητα, άλλοτε συνδέεται με τον ουρανό και άλλοτε με τον οκεανό. Στην εγιπτιακή μυθολογία ο Κνεπ, ο αιώνιος κρυμμένος θεός, άλλοτε παρεστάνεται με ένα φίδι που βγάζει το κεφάλι του έξω από το νερό. Πάμε τώρα να δούμε κάποιες θεότητες της θάλασσας, που υπάρχουν στην ελληνική μυθολογία, καθώς και ένα μύθο που συνδέεται με το νερό. Ποσειδόνας ήταν κυρίαρχος και παντοδύναμος θεός της θάλασσας και όλων των νερών. Ποταμών, λιμνών, πηγών. Ήταν γιος του Κρόνου και της Ρέας και αδελφός του Δία. Όταν γεννήθηκε, η Ρέα τον έκρυψε μέσα σε ένα κοπάδι πρόβατα, για να μην τον καταπιεί ο Κρόνος. Το πιο γνωστό σύμβολο του Ποσειδόνα, όπως βλέπετε και στην εικόνα, ήταν η Τρίαινα, την οποία χρησιμοποιούσε σαν όπλο, καθώς όταν χτυπούσε με αυτή τη θάλασσα ή τους βράχους, δημιουργούσε τρικυμίες και καταποντισμούς, πολλές βροχές δηλαδή, ή σεισμούς και φιεστιακές εκρήξεις. Την Τρίαινα, βέβαια, μπορούσε να τη χρησιμοποιήσει και για καλό σκοπό φέρνει τα σειρεμία και γαλήνη, αν και μεταξύ μας δεν το συνήθιζε και πολύ. Ο Οκεανός. Ο Οκεανός, λοιπόν, είναι η αρχαιότερη θαλάσσια θεότητα της ελληνικής μυθολογίας. Και είναι ο ισχυρότερος από τους Τιτάνες. Οκεανίδες. Ήταν νύμφες. Κόρες του Οκεανού και της Τιθείος. Κατοικούσαν μέσα στα νερά που τα προστάτευαν. Το πάνω μέρος του σώματός τους είχε μορφή γυναίκας και το κάτω ψαργείο, όπως βλέπουμε και εδώ. Ο Όμυρος αναφέρει την Ευρυνόμη, μητέρα των Χαρίτων, και την Πέρση, μητέρα της Κύρικης και του ΕΕΤΗ. Συρρήνες. Οι Συρρήνες ήταν νύμφες των νερών που έχουν ανθρώπινο γυναικείο κεφάλαι και σώμα αρπακτικού πουλιού. Είναι κόρες του θεού Αχελώου και πρώτη φορά αναφέρονται στην Οδύσσια. Με την ωραία τους φωνή προσέλικαν τους ναυτικούς που περνούσαν με τα πλοία τους και στη συνέχεια τους κατέστρεφαν. Τρίτον. Ο Τρίτον ήταν ο Σαλπιντής της θάλασσας. Ήταν γιος του Ποσειδώνα και έμενε στο χρυσό παλάτι του πατέρα του στο βυθό της θάλασσας. Από τη μέση και πάνω είχε τη μορφή ανθρώπου, ενώ από τη μέση και κάτω είχε ουρά ψαριού, όπως βλέπουμε και εδώ. Οι πηγές λοιπόν και τα ποτάμια ήταν στα αρχαία χρόνια ιεροί τόποι. Σε κάθε πηγή κατοικούσε μία νύμφη. Οι υγρότοποι και οι έφοροι κάμποι ήταν οι εξοχές της θεάς Άρταμης. Ένας από τους μεγαλύτερους θεούς ήταν ο ποταμός Αχελός, ο οποίος πηγάζει από την οροσυρά της Πίντου και βάλει στο Ιόνιο πέλαγος. Πάμε να δούμε τώρα και ένα μύθο που συνδέεται με το νερό. Ο μύθος των στυμφαλίδων ορνήθων. Γνωστή μορφή θεότητας που συνδέεται με το νερό από την αρχαιότητα είναι οι στυμφαλίδες όρνηθες, δηλαδή τα πουλιά της στυμφαλίας. Ήταν ανθρωποφάγα πουλιά με χάλκινα ράμφη, νύχια και φτερά, των οποίων η εξόντωση ήταν ένας από τους άθλους του Ηρακλή. Οι στυμφαλίδες όρνηθες διώχθηκαν από τους λύκους μέσω μιας χαράδρας κοντά στον ορχωμενό της Αρκαδίας... και είχαν καταφύγει στη λίμνη η στυμφαλία της ορνής Κορνηθίας, συνιστώντας απειλή για τους ανθρώπους, τα κοπάδια και τις οδιές. Ο Ηρακλής δεν γνώριζε πώς να τις κάνει να βγουν από την πυκνή βλάστηση της λίμνης, αλλά η θέα Αθηνά του έδωσε κρόταλα από χαλκό, τα οποία είχαν σφυριλατηθεί στο εργαστήρι του ηθές του... και ο Ηρακλής τα κροτάλησε από ένα ύψωμα δίπλα στη λίμνη. Με τον τρόπο αυτό τα πουλιά ξεσηκώθηκαν τρομαγμένα και ο Ηρακλής τα εξολόθρευσε με τα βέλη του. Και αφού λοιπόν είδαμε το νερό στη μυθολογία, πάμε να δούμε τώρα το υδάτινο στοιχείο στις τέχνες. Το νερό λοιπόν έχει πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλες τις μορφές τέχνης, στη μπίση, στη παιδική λογοτεχνία, στη λογοτεχνία γενικότερα, στο τραγούδι, στη ζωγραφική, καθώς έχει αποτελέσει πηγή εμπνευσής για πολλούς καλλιτέχνες, οι οποίοι δημιούργησαν έργα που έχουν γίνει κλασικά και έχουν μείνει ανεξίτηλαι μέσα στον χρόνο. Τώρα λοιπόν θα δούμε κάποια χαρακτηριστικά ποιήματα που περιέχουν το υδάτινο στοιχείο, που συνδέονται με το υδάτινο στοιχείο. Η βίδρα που φοβόταν το νερό, της Γιωλάντας Τσορώνη Γεωργιάδη, καλή πνίγομαι, του Μάνου Κοντολέων, το κρυμμένο νερό, της Λιλής Λαμπρέλη, 20.000 λευγες κάτω από τη θάλασσα, του Ιούλιο Βέρνη, επικίνδυνα νερά μη ψαρώνεις, του Αρκά. Μπορείτε λοιπόν κι εσείς την επόμενη φορά που θα πάτε στο βιβλιοπωλείο να διαλέξετε ένα βιβλίο που να έχει θέμα με το νερό. Πάμε να δούμε τώρα κάποια χαρακτηριστικά έργα ζωγράφων. Η γέννηση της Αφροδίτης, του Σάντρου Μποτιτσέι. Ανατέλον ήλιος, του Κλοντ Μονέ. Η κραυγή, του Εντβάτ Μουγκ. Αυτό λοιπόν ήταν το μάθημα μας για σήμερα. Σας ευχαριστώ πολύ που ήσασταν μαζί μου. Καλή συνέχεια! |
