| 6ο μάθημα: Γεια σας. Ονομάζομαι Ευρυδίκη Καβαδά, εργάζομαι στο χώρο της ειδικής εγωγής, έχω κάνει τον διδακτορικό μου στο τομέα της νοητικής αναπηρίας και ειδικότερα στην προεπαγγελματική εκπαίδευση των μαθητών με νοητική αναπηρία. Σε αυτή τη διάλεξη θα μιλήσουμε για τη νοητική αναπηρία. Οι όροι νοητική καθυστέρηση, νοητική υστέρηση και νοητική ανεπάρκεια είναι παρόμοι όροι και χρησιμοποιούνται όλοι στην καθημερινή ζωή, αλλά είναι επίσης και επιστημονική όροι. Θα δούμε τώρα κάποια ιστορικά στοιχεία που αφορούν τη νοητική αναπηρία. Το 18ο αιώνα ξέρουμε ότι συνέβη και η Γαλλική και η Αμερικάνικη επανάσταση. Αυτή την εποχή επικρατούν οι ιδέες της αναγέννησης και του διαφωτισμού που έχουν στο κέντρο τους τον άνθρωπο. Αρχίζει λοιπόν να θεωρείται σημαντική η λειτουργία της εκπαίδευσης και το γεγονός ότι αυτή βοηθάει στην ανάπτυξη του ατόμου. Το μεσαίωνα η νοητική αναπηρία θεωρούνταν τιμωρία από το Θεό ή ότι το άτομο είχε καταλυφθεί από κάποιον βαίμονα και η προσφυλής μέθοδος θεραπείας ήταν ο ξυλοδαρμός. Σε αντίθεση λοιπόν με την εποχή του μεσαίωνα, τον 18ο αιώνα επικρατεί η πεποίθηση ότι πρόκειται για νοητική ασθένεια. Η νοητική αναπηρία εντάσσεται στις νοητικές ασθένειες. Αρχίζουν λοιπόν οι προσπάθειες της οργανωμένης περίθαλψης και αγωγής. Το 19ο αιώνα έχουμε μία μεγαλύτερη εφαρμογή αυτής της θεραπευτικής παιδαγωγικής, κυριαρχεί όμως η απομόνωση των ατόμων με νοητική αναπηρία από την κοινωνία, ώστε αυτή να προστατευθεί από τα ανεπιθύμητα στοιχεία. Το 20ο αιώνα σηματοδοτείται το ξεκίνημα της επιστημονικής μελέτης για τη νοητική αναπηρία με τους σημαντικούς επιστήμονες Ναι και Σιμών. Η εκπαίδευση των ατόμων με νοητική αναπηρία γίνεται μέρος του εκπαιδευτικού συστήματος, αν και διαχωρισμένο, δηλαδή τα άτομα με νοητική αναπηρία εκπαιδεύονται στο ειδικό σχολείο και έτσι έχουμε ένα διαχωρισμένο εκπαιδευτικό σύστημα για αυτά. Υπάρχουν μικρές αλλαγές ως τη δεκαετία του 50, από τη δεκαετία του 60 και μετά όμως συμβαίνουν πάρα πολύ σημαντικές αλλαγές. Εμφανίζονται νέες ιδέες και πρότυπα αγωγής όπως η ομαλοποίηση, νορμαλιζέισιον, η αποιδρηματοποίηση, η ένταξη, η αυτόνομη διαβίωση, η επαγγελματική αποκατάσταση στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Όλες οι προηγούμενες πρακτικές και ρεύματα που αναφέραμε αποτελούν απόρεια των προσπαθειών του αναπηρικού κινήματος και νίκες του για μία πιο ενταγμένη και ομαλοποιημένη εκπαιδευτική, κοινωνική και εργασιακή ζωή. Τώρα θα πάμε να δούμε τους ορισμούς για τη νοητική αναπηρία. Η σπουδαιότερη εταιρεία που μας έχει δώσει ορισμούς για τη νοητική αναπηρία είναι η Αμερικάνικη Εταιρεία για τη Νοητική Ανεπάρκια. Που μας λέει ότι η νοητική καθυστέρηση αναφέρεται σε γενική λειτουργία κάτω του φυσιολογικού, η οποία ξεκινά από την αναπτυξιακή περίοδο και συνδέεται με ευλάδες στην προσαρμοστική συμπεριφορά. Αυτόν τον ορισμό μας τον έδωσε η Αμερικάνικη Εταιρεία το 1959 και εδώ υπογραμμίζουμε τα εξής στοιχεία. Γενική νοητική λειτουργία κάτω του φυσιολογικού που ξεκινά από την αναπτυξιακή περίοδο και συνδέεται με ευλάδες στην προσαρμοστική συμπεριφορά. Πάμε τώρα να δούμε τι εννοούμε με τον όρο γενική νοητική λειτουργία. Αυτή καθορίζεται από τα αποτελέσματα της μέτρησης με σταθμισμένα τέστ γενικής νοημοσύνης τα οποία αναπτύχθηκαν για αυτό το σκοπό. Τα τέστ αυτά για να είναι έγκυρα και αξιόπιστα τα προσαρμόζουμε μετά από μετρήσεις στον ελληνικό πληθυσμό. Από τη μέτρηση λοιπόν της νοητικής λειτουργίας προκύπτουν κάποια αποτελέσματα. Εάν έχουμε δίκτη νοημοσύνης και κάτω σε σταθμισμένα τέστ νοημοσύνης, λέμε ότι αυτός ο δίκτης νοημοσύνης είναι κάτω του φυσιολογικού. Το ανώταρο αυτό όριο μπορεί να επεκταθεί και μέχρι το 75 ανάλογα με την αξιοπιστία του κριτηρίου που χρησιμοποιείται. Άρα λοιπόν, εάν προκύψει δίκτης νοημοσύνης κάτω από 70 σε σταθμισμένο τέστ νοημοσύνης, τότε δέχεται το άτομο να ανήκει στην κατηγορία των ατόμων με νοητική καθυστέρηση και θα πρέπει να προσδιορίσουμε τον βαθμό της. Τι ονομάζουμε βλάβες στην προσαρμοστική συμπεριφορά. Ορίζονται οι σημαντικοί περιορισμοί στην αποτελεσματικότητα του ατόμου να ανταποκριθεί στα δεδομένα ορήμανσης, μάθησης, ατομικής ανεξαρτησίας και ή κοινωνικής υπευθυνότητας, τα οποία είναι αναμενόμενα για την ηλικία και την πολιτισμική ομάδα και καθορίζονται με κλινική εκτίμηση και σταθμισμένες κλίμακες. Εδώ είναι πολύ σημαντική η όρη αναμενόμενη για την ηλικία, δηλαδή σημαίνει ότι το άτομο για το οποίο θέλουμε να γίνει η διάγνωση της νοητικής καθυστέρησης θα πρέπει να συγκρίνεται με την ίδια ηλικιακή ομάδα και ο όρος πολιτισμική ομάδα, γιατί κάθε πολιτισμική ομάδα έχει διαφορετικά στοιχεία που μπορεί να είναι αποδεκτά. Η κλινική εκτίμηση γίνεται πάντα από έναν έμπειρο επιστοίμονα του πεδίου και απαιτείται φυσικά, όπως είπαμε παραπάνω, η χρήση σταθμισμένων κλιμάκων. Τι εννοούμε τον όρο αναπτυξιακή περίοδο. Η αναπτυξιακή περίοδος καθορίζεται από την σύλληψη μέχρι το 18ο έτος της ηλικίας. Επομένως, εάν εμφανιστεί μια συμπεριφορά που να παρομοιάζει με αυτή τη νοητική καθυστέρηση μετά από το 18ο έτος της ηλικίας, λέμε ότι αυτή μπορεί να οφείλεται είτε σε κάποια ασθένεια, είτε σε κάποιο ισχυρό σοκ, κτλ. Θα δούμε τώρα τον ορισμό του 1992 από την Αμερικάνικη Εταιρεία για τη Νοητική Καθυστέρηση. Η νοητική αναπηρία αναφέρεται σε πραγματικούς περιορισμούς στην παρούσα λειτουργία ενός ατόμου, χαρακτηρίζεται από σημαντικά κατώτερη νοητική λειτουργία, που συνηπάρχει με σχετιζόμενους περιορισμούς σε δύο ή περισσότερες από τις δέκα ακόλουφες εφαρμοσμένες περιοχές των προσαρμοστικών δεξιοτήτων. Επικοινωνία, φροντίδα του εαυτού, ζωή στο σπίτι, κοινωνικές δεξιότητες, χρήση της κοινότητας, community use, αυτοδιεύθυνση, υγεία και ασφάλεια, λειτουργικές ακαδημαϊκές δεξιότητες, ελεύθερος χρόνος και εργασία. Αυτός ο ορισμός είναι πάρα πολύ σημαντικός γιατί βλέπουμε ότι προσδιορίζονται συγκεκριμένα οι δέκα περιοχές των προσαρμοστικών δεξιοτήτων και άρα λοιπόν γίνονται πιο σαφείς. Αντίστοιχα αυτό μας βοηθάει για μια πιο έγκυρη διάγνωση. Ο τελευταίος ορισμός της Αμερικάνικης Εταιρείας για τη Νοητική Καθυστέρηση μας λέει ότι η νοητική ανεπάρκεια δεν είναι κάτι που έχουμε, όπως γαλάζια μάτια ή κακή καρδιά, ούτε είναι κάτι που είμαστε, όπως κοντεί η λεπτή, δεν αποτελεί μια ιατρική ανεπάρκεια ή νοητική διαταραχή. Η νοητική ανεπάρκεια είναι μια ιδιαίτερη κατάσταση λειτουργίας που αρχίζει από την παιδική ηλικία και χαρακτηρίζεται από περιορισμούς τόσο στις νοητικές ικανότητες όσο και στις ικανότητες προσαρμογής. Αντικατοπτρίζει το σημείο τομής ανάμεσα στις δυνατότητες του ατόμου και στις δομές και στις προσδοκίες του περιβάλλοντος. Εδώ λοιπόν έχουμε κάποια πάρα πολύ σημαντικά στοιχεία, την ιδιαίτερη κατάσταση λειτουργίας που αρχίζει από την παιδική ηλικία, τους περιορισμούς στις νοητικές ικανότητες και τους περιορισμούς στις ικανότητες προσαρμογής. Αυτό σημαίνει ότι σε αυτό τον ορισμό λαμβάνουμε υπόψη μας τις δυνατότητες του ατόμου και τις δομές και τις προσδοκίες του περιβάλλοντος. Συνεπώς σε μια για παράδειγμα ανεπτυγμένη τεχνολογικά κοινωνία οι απαιτήσεις είναι διαφορετικές από μια αγροτική κοινωνία, όπως πιθανά να υπάρχουν και διαφορετικές δυνατότητες και προσδοκίες σε ένα γνωστικό από ένα κοινωνικό περιβάλλον. Θα δούμε τώρα τις κατηγορίες των ατόμων με νοητική αναπηρία. Πρώτη ομάδα είναι η ίππια νοητική αναπηρία που τα άτομα αυτά έχουν δίκτη νοημοσύνης 50 με 55 έως 70. Είναι η πολυπληθέστερη ομάδα, αποτελεί το 85% ως 87% όλης της ομάδας. Σοβαρός παράγοντας καθυστέρησης είναι η κληρονομικότητα και οι περιβαλλοντικές αιτίες, αλλά δεν υπάρχουν αναγνωρίσιμα οργανικά έτια. Τα παιδιά αυτής της ομάδας αναπτύσσονται στο κοινωνικό, γλωσσικό και κινητικό τομέα με αργότερο ρυθμό από τις συνομιλήκους τους. Οι αναπτυξιακές τους δυσκολίες μπορεί να μην γίνουν αντιληπτές στο πρώτο διάστημα, αλλά γίνονται εμφανής όταν τα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο. Αυτό συμβαίνει βέβαια γιατί υπάρχουν οι συγκρίσεις με τα άλλα παιδιά της ίδιας ηλικίας που παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο και φαίνονται στο σχολείο και επίσης σημαντικό ρόλο παίζει ο γνωστικός τομέας όπου εκεί υπάρχει η υστέρηση. Κατάλληλο σχολικό πλαίσιο είναι το γενικό σχολείο με τη βοήθεια του τμήματος ένταξης ή της παράλληλης στήριξης. Στο τμήμα ένταξης γίνονται μαθήματα όπως η γλώσσα ή τα μαθηματικά σε πιο εξατομικευμένο επίπεδο σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες του μαθητή, ενώ ο εκπαιδευτικός της παράλληλης στήριξης είναι δίπλα στο μαθητή στο γενικό τμήμα και τον βοηθάει να αφομιώνει καλύτερα την ύλη του κάθε μαθήματος. Θα δούμε τώρα την κατηγορία της μέτριας νοητικής αναπηρίας. Είναι η ομάδα των ατόμων που έχει δίκτη νοημοσύνης 35 με 40 έως 50 με 55. Αποτελούν ποσοστό 6 έως 10% του συνολικού πληθυσμού, εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες προσαρμοστικής συμπεριφοράς, αναγνωρίζονται από τη γέννησή τους και η καθυστέρηση οφείλεται κυρίως σε βιολογικούς παράγοντες. Δεν έχουμε λοιπόν εδώ φληρονομικούς ή περιβαλλοντικούς παράγοντες, έχουμε βιολογικούς παράγοντες. Σημαντική διαφορά. Οι αναπτυξιακές τους δυσκολίες εμφανίζονται από την προσχολική ηλικία, νωρίτερα δηλαδή από την ομάδα της ήπιας νοητικής αναπηρίας. Η σχολική εκπαίδευση γίνεται στο ειδικό σχολείο σε διαχωρισμένο πλαίσιο και καθώς μεγαλώνουν αυξάνουν οι διαφορές τους με τα υπόλοιπα άτομα. Τέλος έχουμε τις κατηγορίες της σοβαρής νοητικής αναπηρίας όπου ο δείκτης νοημοσύνης είναι 20-25 έως 35-40. Αποτελούν περίπου ποσοστό 4% των ατόμων με νοητικές αναπηρίες. Αναγνωρίζονται από τη γέννησή τους γιατί εκτός από τις άλλες συνθήκες αναπηρίας έχουν προβλήματα στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Έως πρόσφατα τα περισσότερα από αυτά τα άτομα βρισκόταν σε ιδρύματα γιατί είχαν σημαντικές δυσκολίες. Με τη βοήθεια όμως της εκπαιδευτικής τεχνολογίας μπορεί να αυξηθεί το έυρος των δεξιωτήτων προς διδασκαλία και να αποκτήσουν μια κάποια μεγαλύτερη ανεξαρτησία ως ενήλικες. Η εκπαίδευση και αυτής της ομάδας γίνεται σε ειδικά σχολεία. Τέλος έχουμε τη βαριά νοητική αναπηρία όπου ο δείκτης της νοημοσύνης είναι κάτω από το 20. Τώρα θα δούμε συγκεντρωτικά τον βαθμό της νοητικής αναπηρίας σύμφωνα με το δείκτη νοημοσύνης και την υποστήριξη που χρειάζεται η κάθε ομάδα. Όταν υπάρχει δείκτης νοημοσύνης 50-70 μιλάμε για υπία νοητική αναπηρία. Σε αυτή την ομάδα βρίσκεται το 85% του πληθυσμού. Τα παιδιά αυτά μπορούν να μάθουν βασικές σχολικές δεξιότητες μέχρι το επίπεδο της 4ης ή της 5ης δημοτικού. Μπορεί όμως να αποκτήσουν αφτάρκεια και σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να ζήσουν ανεξάρτητα με κοινωνική υποστήριξη. Δείκτης νοημοσύνης 35-55 είναι η ομάδα με τη μέτρια νοητική καθυστέρηση. Αποτελεί το 10% του πληθυσμού όλων των ατόμων με νοητική αναπηρία. Αυτά τα άτομα μπορούν να αυτοξυπηρετούνται και να εργάζονται με μέτρια υποστήριξη και εποπτεία, αποκτούν επικοινωνιακές δεξιότητες κατά τη σχολική ηλικία και μπορεί να ζήσουν και να λειτουργήσουν με επιτυχία σε κοινωνικά πλαίσια τα οποία όμως υποστηρίζονται και εποπτεύονται. Δείκτης νοημοσύνης 20-40 αυτή η κατηγορία είναι τα άτομα με σοβαρή νοητική αναπηρία. Αποτελούν το 3-4% του πληθυσμού των ατόμων με νοητική αναπηρία. Μπορούν να μάθουν κάποιες βασικές δεξιότητες αυτοεξιτηρέτησης και να αποκτήσουν κάποιες βασικές επικοινωνιακές δεξιότητες. Πολλά από αυτά τα άτομα μπορεί να ζήσουν και σε μικρές ομάδες με συνεχή όμως εποπτεία. Κάτω του 20 είναι η ομάδα με τη βαριά νοητική καθυστέρηση που αποτελεί το 1-2 του πληθυσμού των ατόμων με νοητική αναπηρία. Με κατάλληλη εξάσκηση και διδασκαλία και υποστήριξη μπορεί να αποκτήσουν κάποιες δεξιότητες αυτοεξιπηρέτησης και επικοινωνίας. Η αναπηρία αυτού του τύπου συνήθως αποδίδεται σε νευρολογικές διαταραχές και τα άτομα αυτά έχουν ανάγκη υψηλού επίπεδου δομημένης υποστήριξης. Η Αμερικάνικη Εταιρεία για τη Νοητική Καθυστέρηση πρότεινε ένα νέο σύστημα κατηγοριοποίησης το οποίο επικεντρώναται περισσότερο στις ικανότητες αυτών των ατόμων παρά στους περιορισμούς και στις αδυναμίες τους. Η κατηγοριοποίηση σε αυτού του τύπου βασίζονται στην ανάγκη για υποστήριξη και αυτό είναι μια σημαντική διαφορά γιατί υπάρχει μια επικέντρωση στις ικανότητες και στην ανάγκη για υποστήριξης. Δεν δίνουμε πια τόσο μεγάλη σημασία στο δίκτη νοημοσύνης. Ανάλογα με τις ανάγκες υποστήριξης διαμορφώνονται οι ακόληθες κατηγορίες. Πρώτα η περιοδική μη συνεχής υποστήριξη, δεύτερο η περιορισμένη υποστήριξη, τρίτο η διευρυμένη υποστήριξη και τέταρτο η διαρκής και βιάχητη δηλαδή η υποστήριξη σε όλους τους τομείς. Υπάρχει βεβαίως και μια αντιστοιχία μεταξύ των δύο συστημάτων κατηγοριοποίησης, για να την δούμε. Στην ίπια νοητική καθυστέρηση έχουμε την περιοδική υποστήριξη. Υπάρχουν εννοιολογικές και προσαρμοστικές δεξιότητες που πρέπει να δουλευτούν και να υποστηριχτούν. Στην Μέτρια νοητική καθυστέρηση έχουμε περιορισμένη υποστήριξη. Επίσης εδώ έχουμε εννοιολογικές κοινωνικές και προσαρμοστικές δεξιότητες που πρέπει να δουλευτούν. Στην Σοβαρή νοητική καθυστέρηση έχουμε την διευρυμένη υποστήριξη. Εδώ θα πρέπει να δουλευτούν και να υποστηριχτούν εννοιολογικές κοινωνικές πρακτικές και προσαρμοστικές δεξιότητες. Βλέπουμε ότι μπαίνουν τώρα εδώ και οι πρακτικές δεξιότητες οι οποίες είναι απαραίτητες για την καθημερινή ζωή. Στην Βαριά νοητική αναπηρία χρειάζεται διαρκής υποστήριξη και εδώ έχουμε εννοιολογικές κοινωνικές πρακτικές και προσαρμοστικές δεξιότητες που θα πρέπει να διδαχτούν, να υποστηριχτούν και να δουλευτούν. Πάμε τώρα να δούμε τα αίτια της νοητικής αναπηρίας. Στην Ήπια νοητική αναπηρία σε αυτή την κατηγορία συχνά τα αίτια είναι ασαφή, στο 80%-90% των περιπτώσεων. Αυτή η δυσκολία προς διορισμού ισχύει κυρίως στην περίπτωση των περιβαλλοντικών ή ψυχοκοινωνικών αιτίων, εκεί δηλαδή που υπάρχει φτωχό κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Μέτρια ή σοβαρή νοητική αναπηρία. Τα αίτια εδώ είναι πάντα σαφή και είναι βιολογικά ή γενετικά. Από την Αμερικάνικη Εταιρεία για τη Νοητική Καθυστέρηση έχουν κατηγοριοποιηθεί ως εξής. Λιμώξεις και δηλητηριάσεις, τραύματα και φυσικοί παράγοντες, μεταβολισμός ή διατροφικοί παράγοντες, μακροσκοπική εγκεφαλική ασθένεια μεταγενετική, άγνωστες επιδράσεις στο έμβριο, χρωμοσωμικές ανομαλίες, ανομαλίες κατά την κύηση. Η παραπάνω εταιρεία περιλαμβάνει δύο ακόμα κατηγορίες που αφορούν τις ψυχικές διαταραχές και τις επιδράσεις του περιβάλλοντος. Αυτό που πρέπει να συγκρατήσουμε εδώ είναι ότι η ύπια νοητική αναπηρία έχει περιβαλλοντικά ή ψυχοκοινωνικά αίτια, ενώ η μέτρια ή βαριά νοητική αναπηρία έχει βιολογικά ή γενετικά αίτια. Και αυτό συνδέεται άμεσα με το διαδικό σύστημα ταξινόμησης της νοητικής αναπηρίας κατά το Ziegler. Ομάδα νοητικός ανάπηρων ατόμων μη οργανικής αιτιολογίας είναι η ομάδα λοιπόν των νοητικών αναπηρών ατόμων που η αναπηρία τους οφείλεται σε περιβαλλοντικά ή ψυχοκοινωνικά αίτια. Σε αυτή την ομάδα συμπεριλαμβάνονται άτομα με έναν, τουλάχιστον συγγενή που έχει νοητική αναπηρία, οικογενειακή αναπηρία, άτομα με φτωχό γενετικό υπόβαθρο, άτομα με κοινωνικοπολιτισμική αποστέρηση, δηλαδή περιβαλλοντική αποστέρηση. Στην άλλη πλευρά βλέπετε ότι υπάρχει ομάδα των νοητικός ανάπηρων ατόμων οργανικής αιτιολογίας, είναι αυτό που λέγαμε ως τώρα τα άτομα που η αναπηρία τους οφείλεται σε βιολογικά ή γενετικά αίτια. Αυτά είναι τα άτομα με σύνδρομο Ντάουν, τα άτομα με σύνδρομο Σμίφ Μαγγέννης, τα άτομα με σύνδρομο του έφθραστου χρωμοσώματος και διάφορες υποκατηγορίες για κάθε γνωστή οργανική αιτιολογία που προκαλεί νοητική αναπηρία. Η σημασία της προσέγγισης κατά Ζίκλερ για την εκπαίδευση είναι πάρα πολύ μεγάλη γιατί τα παιδιά με νοητική αναπηρία μη οργανικής αιτιολογίας θεωρεί ο Ζίκλερ ότι δεν είναι ποιοτικός διαφορετικά από τα παιδιά της τυπικής ανάπτυξης. Απλώς διαφέρουν από τα άτομα του μέσου όρου, αυτό που λέμε της τυπικής ανάπτυξης, ως προς την ταχύτητα γνωστικής ανάπτυξης και καταλήγουν εξελιχτικά σε ένα κατώτερο επίπεδο γνωστικής επίτεξης. Επομένως, μπορούν να εφαρμοστούν στην εκπαίδευση των παιδιών με νοητική αναπηρία οι αρχές της γνωστικής ανάπτυξης που ισχύουν για τα παιδιά της τυπικής ανάπτυξης. Άρα, μπορούν να παραβοληθούν τα ίδια εκπαιδευτικά προγράμματα με τη διαφορά ότι η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να είναι πιο αργή. Αυτή η διάκριση λοιπόν είναι πάρα πολύ σημαντική για την εκπαίδευση. Και αυτό τα παιδιά με νοητική αναπηρία μη οργανικής αιτιολογίας μπορούν να βρίσκονται σε τάξεις γενικής εκπαίδευσης με τη βοήθεια που έχουν στην τάξη ένταξης ή με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού της παράλληλης στήριξης όπως προείπαμε προηγουμένως. Τώρα θα δούμε τα χαρακτηριστικά των ατόμων με νοητική αναπηρία στην ομάδα της ήπιας νοητικής αναπηρίας. Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά μπορεί να είναι παρόμοια με αυτά των ατόμων χωρίς νοητική αναπηρία με συνέπεια εκτός σχολείου, εκεί δηλαδή που δεν έχουμε έμφαση στο γνωστικό τομέα να μην αναγνωρίζονται ως άτομα με νοητική αναπηρία ή να έχουν χαμηλότερες κοινωνικές δεξιότητες και να είναι απαραίτητη η εκπαίδευση. Μπορεί δηλαδή να ανταποκρίνονται ή να μην ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του κοινωνικού τομέα και αν δεν ανταποκρίνονται είναι απαραίτητη η εκπαίδευσή τους. Γνωστικά χαρακτηριστικά κατακτούν της γνώσης των τελευταίων τάξεων του δημοτικού σχολείου. Η ομάδα αυτή αντιμετωπίζει συχνά προβλήματα στιγμής στη χρήση γνωστικών και στρατηγικών δεξιωτήτων, προβλήματα προσοχής και γεμίκευσης, δηλαδή αυτό που μαθαίνουν παραδείγματος χάρη σε ένα περιβάλλον δεν μπορούν να το μεταφέρουν και σε άλλα περιβάλλοντα και επίσης έχουν προβλήματα στη βραχυχρόνια μνήμη. Συνεχίζουμε με τα φυσικά και κινητικά χαρακτηριστικά. Μπορεί να έχουν σχετικά χαμηλότερες κινητικές ικανότητες από τον υπόλοιπο πληθυσμό χωρίς να είναι απαραίτητο αυτό, αλλά δεν παρουσιάζουν γενικά σοβαρά προβλήματα υγείας. Όταν υπάρχουν τέτοια προβλήματα υγείας, οφείλονται συνήθως στις συνθήκες που επικρατούν στο συγκεκριμένο πληθυσμό, έχουν δηλαδή κακές διατροφικές συνήθειες, κακή ιατρική φροντίδα, δεν φροντίζουν τα δόντια τους. Ας μην ξεχνάμε ότι πολλά μέλη αυτής της ομάδας ανήκουν σε χαμηλό κοινωνικο-εκονομικό επίπεδο. Συναισθηματικά χαρακτηριστικά. Μπορεί να μην διαφέρουν από αυτά του υπόλοιπου πληθυσμού. Έχουν δυσκολία στην αναγνώριση του γεγονότος της διάρκειας της αναπηρίας. Θεωρούν δηλαδή ότι όταν μεγαλώσουν, ίσως περάσει. Έχουν εξωτερικό κέντρο ελέγχου και αυτό δομί μία αρνητική αυτοϊκόνα και μικρές δυνατότητες ελέγχου της ζωής. Είναι λοιπόν πάρα πολύ σημαντική η δόμηση θετικής αυτοϊκόνας και η ύπαρξη επιθυμιών και στόχων που θέλουν να πετύχουν. Θετικά χαρακτηριστικά που πρέπει να το μιστούν είναι η καλωσύνη και η απλότητα, ο αυθορμητισμός, καθώς και το ειλικριμές ενδιαφέρον τους για τους άλλους. Στην ομάδα των ατόμων με μέτρια νοητική αναπληρία, τα κοινωνικά χαρακτηριστικά έχουν σοβαρές δυσκολίες προσαρμοστικής συμπεριφοράς με συνέπεια την απόρεψη και την απομόνωση. Τους είναι δύσκολο δηλαδή να βομήσουν κοινωνικές σχέσεις με άλλα άτομα, γιατί δεν έχουν την αμενόμενη κοινωνική συμπεριφορά. Η εκπαίδευσή τους της κοινωνικές δεξιότητες θεωρείται τις περισσότερες φορές απαραίτητη. Γνωστικά χαρακτηριστικά μπορούν να κατακτήσουν τις γνώσεις των πρώτων τάξεων του δημοτικού σχολείου. Έχουμε προβλήματα στο γνωστικό τομέα στους ίδιους τομείς με την ομάδα της ελαφριάς νοητικής καθυστέρησης, αλλά είναι σε μεγαλύτερο βαθμό. Προβλήματα στο αυθόνομο νευρικό σύστημα μπορεί να οδηγήσουν επίσης και σε γνωστικές δυσλετουργίες. Τα συναισθηματικά χαρακτηριστικά, πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η προβληματικότερη ιδιοσυγκρασία και συναισθηματική φύση των ατόμων με νοητική αναπηρία μπορεί να συνδέεται με την αναχέτηση της ανάπτυξης του γνωστικού συστήματος. Δηλαδή, η προβληματικότερη ιδιοσυγκρασία και συναισθηματική φύση εμποδίζει γνωστικά ακόμα περισσότερο την ανάπτυξη του γνωστικού συστήματος σε αυτά τα άτομα. Τα βρέφη με σοβαρότερες νοητικές καθυστερήσεις ίσως χρειάζονται εξωτερική βοήθεια για να μειώσουν τη διέγερση τους. Για παράδειγμα, μπορεί να χρειάζεται μεγαλύτερη χρήση της πιπίλας ή της αγκαλιάς της μητέρας ή του ατόμου που τα φροντίζει. Φυσικά και κινητικά χαρακτηριστικά. Έχουν χαμηλότερες φυσικές και κινητικές ικανότητες από τον υπόλοιπο πληκτισμό εξαιτίας και των γλαβών του κεντρικού νευρικού συστήματος ή γενετικών ανομαλιών όπως το σύνδρομο Down. Για την ομάδα των ατόμων με σοβαρή και βαριά νοητική αναπηρία. Όσο φορά στα κοινωνικά χαρακτηριστικά, υπάρχουν χαμηλές κοινωνικές δεξιότητες και εξάρτηση από το περιβάλλον. Η βίωση του περιβάλλοντος μέσω των ανθρώπων που φροντίζουν τα άτομα με βαριά νοητική αναπηρία παράγει αρνητικά αποτελέσματα σε κοινωνικό επίπεδο. Η έκφραση της ατομικότητας και της θέλησης των ατόμων με βαριά νοητική αναπηρία είναι καλό να υποστηρίζεται από το περιβάλλον τους. Δηλαδή το περιβάλλον πρέπει να υποστηρίζει την έκφραση της ατομικότητας και της θέλησης αυτών των ατόμων. Και σε αυτό συμβάλει και η τεχνολογία. Βασική στόχη είναι η εκπαίδευση των κοινωνικών δεξιωτήτων και των δεξιωτήτων επικοινωνίας. Στα γνωστικά χαρακτηριστικά έχουν πολύ χαμηλές γνωστικές δεξιότητες. Υπάρχουν προβλήματα που σχετίζονται με οργανική ατιολογία και το κεντρικό νευρικό σύστημα. Συναισθηματικά χαρακτηριστικά θεωρείται πάρα πολύ σημαντική η δυνατότητα για την απευθείας έκπραση των συναισθημάτων στην ομάδα αυτών των ατόμων. Υπάρχουν πάρα πολύ λίγες ομωςέρευνες σχετικά με το ρόλο τους και τονίζεται ξανά η σημασία του περιβάλλοντος. Αρχές εκπαίδευσης και διδασκαλίας των ατόμων με νοητική αναπηρία. Θα δούμε τώρα τους στόχους και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης αρχικά για τα άτομα με ήπια νοητική αναπηρία. Η ανάπτυξη στο γλωσσικό και κοινωνικό τομέα γίνεται συνήθως με αργότερο ρυθμό από τους συνομιλήκους τους. Οι δυσκολίες αυτές γίνονται συνήθως αντιληπτές όπως είπαμε όταν το παιδί εισέρχει στο σχολικό σύστημα. Σχολική εκπαίδευση. Στο δημοτικό κυρίως είναι απαραίτητη και επικεντρώνεται η διδασκαλία στην εκμάθηση της γραφής, της ανάγνωσης και της αρνητικής. Στην Ελλάδα η εκπαίδευση παρέχεται συνήθως σε ειδικές τάξεις, αυτό που προείπαμε ως τάξεις ένταξης, ή ειδικό σχολείο σε λιγότερο βαθμό ενώ στην Ευρώπη και στη ΣΥΠΑ εφαρμόζονται οι αρχές της ένταξης. Στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση δίνεται έμφαση στην εκπαίδευση για την επιλογή επαγγέλματος, στην διδασκαλία για την ανάπτυξη των απαραίτητων στην καθημερινή ζωή δεξιοτήτων και των επαγγελματικών δεξιοτήτων. Τα άτομα της ομάδας με ήπια νοητική αναπηρία έχουν επαγγελματική αποκατάσταση, συνήθως σε επαγγέλματα χαμηλής εξειδίκευσης με ή χωρίς ελαφρά εποπτεία. Στόχοι και περιεχόμενο της εκπαίδευσης για την ομάδα των ατόμων με μέτρια νοητική αναπηρία. Αυτά τα άτομα έχουν σοβαρές δυσκολίες προσαρμοστικής συμπεριφοράς. Οι ενοπτυξιακές δυσκολίες εμφανίζονται από την προσκολική ηλικία, νωρίτερα δηλαδή από τα άτομα με ελαφρά νοητική αναπηρία και οι διαφορές εντείνονται, γίνονται μεγαλύτερες με το πέρασμα της ηλικίας. Σχολική εκπαίδευση παρέχεται κυρίως στο ειδικό σχολείο και περιλαμβάνει συνήθως την ανάγνωση, εκμάθηση κάποιων βασικών λέξων από το καθημερινό λεξιλόγιο, τα μαθηματικά, βασικές αριθμητικές έννοιες και όσο αφορά στις δεξιότητες, δεξιότητες καθημερινής ζωής, κοινωνικές δεξιότητες και δεξιότητες επικοινωνίας. Αυτές δηλαδή τις δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν να ζήσουν μία όσο πιο ανεξάρτητη ζωή γίνεται. Η επαγγελματική εκπαίδευση και αποκατάσταση σε αυτή την ομάδα γίνεται συνήθως σε προστατευμένα εργαστήρια με εποπτεία. Η στόχη και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης για την ομάδα των ατόμων με σοβαρή και βαριά νοητική αναπηρία Αυτή η ομάδα έχει προβλήματα στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Η σχολική εκπαίδευση λοιπόν επικεντρώνεται στην εκμάθηση βασικών δεξιωτήτων αυτοεξυπηρέτησης και δεξιωτήτων επικοινωνίας και δίνεται στο ειδικό σχολείο. Με την πρόσφατη ανάπτυξη της εκπαιδευτικής τεχνολογίας, αυξήθηκαν οι δυνατότητες διτασκαλίας αυτών των δεξιωτήτων, απαραίτητο στοιχείο της εκπαίδευσης είναι η διαμόρφωση ειδικών μαθησιακών στόχων. Βλέπουμε λοιπόν ότι είναι απαραίτητο τα άτομα αυτά να μάθουν συγκεκριμένα πράγματα, συγκεκριμένες δεξιώτητες, που θα τους βοηθήσουν συνήθως στη βελτίωση παραδείγματος χάρη της επικοινωνίας στην καθημερινή ζωή. Θα δούμε τώρα το περιεχόμενο του αναλυτικού προγράμματος για τους μαθητές με νοητική καθυστέρηση ή νοητική αναπηρία. Εδώ επικεντρωνόμαστε σε τέσσερις τομείς που έχουν πρακτικό προσανατολισμό. Είναι οι λειτουργικές ακαδημαϊκές δεξιότητες, οι δεξιότητες καθημερινής ζωής, οι προσωπικές κοινωνικές δεξιότητες και οι προεπαγγελματικές δεξιότητες. Οι λειτουργικές ακαδημαϊκές δεξιότητες είναι η επικέντρωση στη γραφή, την ανάγνωση και την αριθμητική, που βοηθούν σημαντικά το μαθητή με νοητική αναπηρία στην εργασία και στη ζωή στην κοινότητα. Οι δεξιότητες της καθημερινής ζωής επικεντρώνονται στη φροντίδα του εαυτού, δηλαδή το άτομο να μάθει να φροντίζει τον εαυτό του, την αναγνώριση των προσωπικών ανάγκων, το χειρισμό των οικονομικών, δηλαδή την τήρηση των βασικών εσόδων-εξόδων, τη διατήρηση του σπιτιού, παραδείγματος χάρη να μάθει το άτομο να κάνει τις δουλειές που απαιτούνται σε ένα σπίτι, η οικογενειακή ζωή, ο σχεδιασμός γευμάτων, η αγορά ρουχισμού, η διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, η μετακίνηση και τέλος η εκμάθηση βασικών αρχών για να είναι το άτομο ένας υπεύθυνος πολίτης. Πάμε τώρα να δούμε τις προσωπικές κοινωνικές δεξιότητες. Είναι η κατανόηση των ανάγκων, των ενδιαφερόντων και των ικανοτήτων του ατόμου, η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης που είπαμε ότι είναι πάρα πολύ σημαντική για τα άτομα με νοητική αναπηρία, η επίτευξη μιας κοινωνικά επεύθυνης συμπεριφοράς που θα τους βοηθήσει να ζητήσει, η διατήρηση των καλών διαπροσωπικών δεξιωτήτων και η επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής ανεξαρτησίας. Στις προεπαγγελματικές δεξιότητες συμπεριλαμβάνονται η γνωριμία και η διερεύνηση των επαγγελμάτων. Οι μαθητές δηλαδή θα πρέπει να έρθουν σε επαφή με διάφορα επαγγέλματα, η ύπαρξη επαρκών σωματικών και κινητικών δεξιωτήτων, να εξασκηθούν δηλαδή επαρκώς σωματικές και κινητικές δεξιότητες όπως το σπρώξιμο, το τράβηγμα, το σήκωμα που πιθανά θα τους χρειαστούν και σε ένα μελλοντικό επάγγελμα, η ανάπτυξη των σωστών εργασιακών συνηθιών, δηλαδή να γνωρίζουν παραδείγματος χάρη ότι πηγαίνουμε στη δουλειά κάθε μέρα σε συγκεκριμένη ώρα ή ότι αναλαμβάνουμε μία δουλειά και οφείλουμε να την τελειώσουμε σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ή ακόμη η αναγνώριση της ιεραρχίας κτλ. Ακουμφεί η διερεύνηση και ο σχεδιασμός των επαγγελματικών επιλογών και τελείωσε το σχεδιασμό των επαγγελματικών επιλογών και τέλος υπάρχει η καθοδήγηση και η προετοιμασία για την σταδιοδρομία. Υπάρχουν διάφορες διδακτικές προσεγγίσεις για τα άτομα με νοητική αναπηρία. Είναι η ανάλυση έργου, η τεχνική διδασκαλία όπου μία δραστηριότητα παρέχει διδασκαλία όπου μία δραστηριότητα παρουσιάζεται σε μικρά παρατηρήσιμα μέρη δηλαδή έχουμε μία δραστηριότητα την κόβουμε σε μικρά κομμάτια και διδάσκουμε στο άτομο αυτά τα μικρά κομμάτια μέχρι την ολοκλήρωση της δραστηριότητας. Η άμεση διδασκαλία, η φυσική λεκτική και ενελακτική παρακίνηση αυτό που στα αγγλικά λέμε prompting καθώς και η καθυστερημένη παρακίνηση delayed prompting και η χρονική καθυστέρηση time delay. Η επιλογή της απόφασης choice making, η επαυξημένη υπόδειξη, η κατανόηση δηλαδή της διάκρισης δύο στοιχείων και σαμποτάς η ενατροπή μιας αλληλεπιδραστικής ρουτίνας και η δημιουργία κατάστασης προβληματισμών. Τέλος θα ήθελα να αναφέρω κάποιες σύγχρονες ανάγκες και προβληματισμούς όσο αφορά τα άτομα με νοητική αναπηρία. Αυτή είναι η τομείς της ένταξης, συμμετοχή δηλαδή των μαθητών με νοητική αναπηρία στο γενικό σχολείο με τη βοήθεια της τάξης ένταξης και της παράλληλης στήριξης η αποιδρυματοποίηση, η μετακίνηση δηλαδή των ατόμων από τα ιδρύματα και η εγκατάστασή τους στην κοινότητα με την υποστήριξη που χρειάζονται, η ανεξάρτητη ή αυτόνομη διαβίωση, η εκμάθηση όλων των απαραίτητων κοινωνικών δεξιοτήτων, δεξιοτήτων καθημερινής ζωής, ασφάλειας κλπ. Με σκοπό να μπορέσει το άτομο να ζήσει όσο πιο ανεξάρτητα γίνεται στην κοινότητά του σε δικό του σπίτι. Και τέλος, η επαγγελματική αποκατάσταση στην ελεύθερη αγορά εργασίας, αυτή η ιδέα αποσκοπεί στην έβρεση εργασίας και περιέχει την υποστήριξη στην εκμάθηση εργασίας και για όσο χρονικό διάστημα είναι απαραίτητο. Σας ευχαριστώ που παρακολουθήσατε αυτή τη διάλεξη. |
