| 32ο μάθημα με την κ. Γιαζιτζίδου: Γεια σας. Ονομάζομαι Σοφία Γιαζιτζίδου και είμαι διδάκτωρη ειδικής αγωγής του Αριστοτελίου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστημιο Κρήτης. Τα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα εστιάζουν την αναγνωστική ευχέρεια και συγκεκριμένως στους γνωστικούς και γλωσσικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξή της καθώς και στα προγράμματα παρέμβασης για την καλλιέργεια της αναγνωστικής ευχέρειας σε μαθητές με ιδικές μαθησιακές δυσκολίες. Στην παρουσίαση αυτή θα δούμε πώς διδάσκεται η αναγνωστική ευχέρεια και συγκεκριμένα ποιες είναι σύμφωνα με τη βιβλιογραφία οι αποτελεσματικότερες στρατηγικές καλλιέργειας της. Παρακαλώ θα δούμε τι έπειβε να σχεδιάζουμε και να εφαρμόζουμε προγράμματα διδασκαλίας αναγνωστικής ευχέρειας. Η παρουσία συγχωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος θα δούμε κάποια βασικά θεωρητικά στοιχεία για την αναγνωστική ευχέρεια, ποια είναι η έννοια της αναγνωστικής ευχέρειας, τους λόγους για τους οποίους είναι ιδιαίτερα σημαντικοί στα ελληνικά και τον τρόπο με τον οποίο συνδέεται με τις ιδικές μαθησιακές δυσκολίες και τη δυσλεξία. Στο δεύτερο και μεγαλύτερο μέρος θα δούμε ποια είναι οι αποτελεσματικότερες στρατηγικές αναγνωστικής ευχέρειας σύμφωνα με τη βιβλιογραφία. Και στο τρίτο μέρος θα δούμε τη σημασία του αναγνωστικού υλικού, το οποίο αξιοποιείται στις πανεμβάσεις αναγνωστικής ευχέρειας και πώς μπορούμε εμείς οι ίδιοι να κατασκευάσουμε κατάλληλα κείμενα διδασκαλίας. Πάμε να δούμε τώρα τι είναι η αναγνωστική ευχέρεια. Η αναγνωστική ευχέρεια σύμφωνα με το National Reading Panel ορίζεται ως η ικανότητα ανάγνωσης με ταχύτητα, ακρίβη αποκωδικοποίησης και έκφραση. Αυτόματα, ομαλά και με χαμηλή επικέντρωση της προσοχής στους βασικούς αναγνωστικούς μηχανισμούς όπως είναι η αποκωδικοποίηση. Όπως γίνεται φανερό ήδη από τον ορισμό, η αναγνωστική ευχέρεια αποτελεί μια πολυδιάστατη και σύνθετη έννοια, η οποία ενσωματώνει πολλά χαρακτηριστικά της επιδέξειας ανάγνωσης. Η αναγνωστική ευχέρεια λοιπόν είναι πάρα πολύ σύνθετη και πολυδιάστατη, όπως είδαμε και από τον ορισμό. Η λειτουργία της προϋποθέτει εμπλοκή πολλών και διαφορετικών συστημάτων και γλωσσικών και γνωστικών δεξιοτήτων, οι οποίες θα πρέπει να εκτελούνται συντονισμένα, συγχρονισμένα και αυτόματα. Αυτό σημαίνει τι? Αν κάποια από όλα αυτά τα συστήματα και τις δεξιότητες υπολειτουργεί ή δυσλετουργεί, τότε έχουμε λειματική αναγνωστική ευχέρεια. Πάμε όμως να δούμε, να ξεφλουδίσουμε την έννοια της αναγνωστικής ευχέρειας. Τρία είναι τα βασικά, τα δομικά στοιχεία της αναγνωστικής ευχέρειας, όπως βλέπουμε και στην παρουσίαση. Η υποκοδικοποίηση, η οποία συνδέεται με την ακρίβεια, η ταχύτητα, η οποία συνδέεται με τον αυτοματισμό στην αναγνώριση των λέξεων, να αναγνωρίζουν δηλαδή μία λέξη από την εικόνα της, αυτόματα και με ολικά, και η έκφραση, η οποία συνδέεται με την προσωβία. Τον επιτονισμό δηλαδή της κυρίαρχης συλλαβής σε μία πρόταση, τον δεμαχισμό του κειμένου σε σωστές συντακτικές μονάδες. Για να διαβάσει λοιπόν κάποιος με ευχέρεια, θα πρέπει να διαβάζει με ταχύτητα, σωστά και με έκφραση. Θα πρέπει λοιπόν να πληρεί ταυτόχρονα και τα τρία αυτά χαρακτηριστικά. Παρατηρούμε λοιπόν ότι πρόκειται για μία πολυσύνθετη δεξιόφτα. Αυτό σημαίνει τι, πως οι παρεμβάσεις για την καλλιέργειά της θα πρέπει να είναι και αυτές σύνθετες, πολυεπίπεδες, συστηματικές και μακροχρόνιες, προκειμένου να δούμε βελτίωση, να παρατηρήσουμε βελτίωση στους μαθητές μας τη συγκεκριμένη δεξιότητα. Γιατί λοιπόν η αναγνωστική ευχέρεια είναι ιδιαίτερα σημαντική στα ελληνικά. Γιατί η αναγνωστική ευχέρεια αποτελεί τον κύριο και σταθερό προβληπτικό δίκτυ των ειδικών ανθησιακών της σχολιών, σε όλες τις τάξεις, στα ριχά ορθογραφικά συστήματα, όπως είναι και το ελληνικό. Λόγω λοιπόν της φωνολογικής ομαλότητας των λέξεων στα συγκεκριμένα ορθογραφικά συστήματα, επειδή ακριβώς τα περισσότερα γραφήματα, γράμματα εκφέρονται, φωνάζουν με τον ίδιο ήχο, με το ίδιο φώνημα κάθε φορά, ανεξάρτητα από τα γράμματα που είναι δίπλα τους και τη θέση τους μέσα στη λέξη, οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να κατακτήσουν ευκολότερα και πιο γρήγορα τους μηχανισμούς από κωδικοποίησης και τις γραφοφωνημικές αντιστοιχίες σε σύγκριση με τους μαθητές που μαθαίνουν ανάγνωση σε βαθιές γλώσσες, όπως είναι τα αγγλικά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εκδηλώνουν τις δυσκολίες τους, όχι στην ακρίβεια ανάγνωση στο πόσο σωστά διαβάζουν, αλλά στην ταχύτητα ανάγνωση στο πόσο γρήγορα διαβάζουν. Επίσης, έρευνες που διεξήχθησαν και σε ελληνόφωνους μαθητές έδειξαν ότι η ευχέρεια διατραματίζει καθοριστικό ρόλο στην πετυχημένη αναγνωστική κατανόηση, δηλαδή οι μαθητές οι οποίοι διαβάζουν γρήγορα είναι αυτοί οι οποίοι καταλαβαίνουν και αυτά που διαβάζουν. Η έρευνα μας έχει δείξει ότι η αναγνωστική ευχέρεια αποτελεί βασικό προβλεπτικό δίκτυ της αναγνωστικής κατανόησης στους μαθητές με δυσλεξία μέχρι και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ενώ σημαντικό προβλεπτικό δίκτυ στους μαθητές τυπικής ανάπτυξης μέχρι και τις τελευταίες τάξεις του δημοτικού. Η σχέση λοιπόν της ευχέρειας με την κατανόηση είναι τόσο ισχυρή ώστε συχνά πολλοί ερευνητές χαρακτηρίζουν την ευχέρεια γέφυρα για τη μετάβαση από τη σyριακή γραφοφωνημική αποκωδικοποίηση στην κατανόηση. Ποια είναι λοιπόν τα βασικά χαρακτηριστικά των μαθητών με προβλήματα αναγνωστικής ευχέρειας στις διαφανείς ορθογραφίες όπως είναι τα ελληνικά. Οι μαθητές αυτοί διαβάζουν διστακτικά, αργά και κοπιαστικά, διαβάζουν συλλαβιστά ή γράμμα-γράμμα, κάνουν λάθη αποκωδικοποίησης και τονισμού, έχουν επίσης περιουρισμένο οπτικό λεξιρόγιο, αναγνωρίζουν δηλαδή λίγες λέξεις αυτόματα από την εικόνα τους, επίσης δεν λαμβάνουν υπόψη τα σημεία στίξεις με αποτέλεσμα να έχουν προβλήματα έκφρασης. Ενώ πολλές φορές θα δούμε ότι επαναλαμβάνουν μέρη του κειμένου για να τα κατανοήσουν. Απαραίτη προϋπόθεση για την κατάκτηση ευχαιρούς ανάγνωσης είναι η ανάπτυξη του αυτοματισμού. Τι σημαίνει τώρα αυτοματισμός? Ο αυτοματισμός αναφέρεται στην άμεση ανάκληση ενός στοιχείου στην προκειμένη περίπτωση μιας λέξης, που είναι αποθηκευμένη στη μακρόχρονη μνήμη ή στην ταχύ εφαρμογή των διαδικασιών αποκωδικοποίησης χωρίς τη συνειδητή καταβολή προσπάθειας. Σύμφωνα με τους συσυγγητές της θεωρίας αυτόμα της επεξεργασίας πληροφοριών, κατά την αναγνωστική διαδικασία το άτομο καλείται να εκτελέσει ταυτόχρονα δύο ανεξάρτητες λειτουργίες. Ο αναγνώστης δηλαδή θα πρέπει να αναγνωρίσει και να προσδιορίσει τη λέξη του κειμένου, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να εξάγει νόημα από αυτές. Ουσιαστικά με βάση στη θεωρία αυτή ο αυτοματισμός αποτελεί τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην αναγνωστική ευχέρεια και την αναγνωστική κατανόηση. Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι αυτή η πίτα συμβολίζει τις γνωστικές δυνάμεις ενός αναγνώστη. Ένας δυσχερής αναγνώστης αξιοποιεί περισσότερες διαθέσιμες γνωστικές δυνάμεις στην αποκωδικοποίηση. Αυτό σημαίνει ότι παραμένουν λιγότερες γνωστικές δυνάμεις για την εκτέλεση ανωτέρω επίπεδο γνωστικών λειτουργιών όπως είναι η κατανόηση. Αυτό αξιοποιεί όλη την προσοχή στο να αποκρυπτογραφίσει το κείμενο, να αποκωδικοποιήσει το κείμενο, με αποτέλεσμα να έχει λιγότερους γνωστικούς πόρους στο να το επεξεργαστεί σημασιολογικά, να το κατανοήσει. Αντίφετα, ένας ευχερής αναγνώστης επειδή ακριβώς έχει αυτοματοποιήσει τη διαδικασία της αποκωδικοποίησης, έχει περισσότερες διαθέσιμες γνωστικές δυνάμεις, γνωστικούς πόρους για να επεξεργαστεί το κείμενο σημασιολογικά, για να το κατανοήσει δηλαδή. Η ανάπτυξη τώρα του αυτοματισμού σε επίπεδο λέξεις αφορά ουσιαστικά στην ανάπτυξη των ορθογραφικών αναπαραστάσεων, την αναγνώριση δηλαδή των λέξεων ολικά από την εικόνα τους. Πώς αναπτύσσεται τώρα ο αυτοματισμός? Σύμφωνα με την υπόφηση της αυτοδιδασκαλίας του ΣΕΡ, ο αυτοματισμός της αναγνώρισης των λέξεων αναπτύσσεται μέσα από τη διαδικασία της σωστής επαναλαμβανόμενης αποκωδικοποίησης μιας λέξης. Δηλαδή, όταν ένας μαθητής διαβάζει σωστά πολλές φορές μια λέξη σε διαφορευτικές κάθε φορά προτάσεις. Τότε σχηματίζει σιγά σιγά στον αυτικό του λεξικό την εικόνα της λέξης, η οποία συμπεριλαμβάνει τη σειρά, τον αριθμό και τη μορφή των γραμμάτων της λέξης. Άρα, για να αναγνωρίσουμε μία λέξη αυτόματα, χρειάζονται επαναλαμβανόμενες και πετυχημένες εκθέσεις στη λέξη, προκειμένου να σχηματιστούν επαρκώς και με ακρίβεια και λεπτομέρεια οι ορθογραφικές αναπαραστάσεις. Η έρευνα μας έχει δείξει ότι οι μαθητές τυπικής ανάπτυξης χρειάζονται από 4 μέχρι και 7 επαναλήψεις, εκθέσεις στη σωστή, δηλαδή, ανάγνωση της λέξης. Αντίθετα, οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες χρειάζονται πάνω από 20 επαναλήψεις. Αυτό μας δείχνει πόσο σημαντικό είναι το κείμενο που χρησιμοποιούμε και οι στρατηγικές που χρησιμοποιούμε για να διδάξουμε την αναγνωστική ευχέρεια. Θα πρέπει, δηλαδή, να δίνουμε την ευκαιρία στους μαθητές μέσα από κατάλληλα σχεδιασμένα κείμενα να διαβάζουν την ίδια λέξη πολλές φορές. Προχωράμε στο δεύτερο και μεγαλύτερο μέρος της παρουσίασης, το οποίο αφορά στις μεθόδους, τις στρατηγικές και τις τεχνικές διδασκαλίας αναγνωστικής ευχέρειας. Θα ξεκινήσουμε, λοιπόν, με κάποιες γενικές αρχές, πάνω στις οποίες θα πρέπει να στηρίζεται η διδασκαλία της αυχέρειας. Σύμφωνα με τη διευνή ένωση της λεξίας, η συστηματική άμεση και σαφής διδασκαλία της αναγνωστικής ευχέρειας είναι αναγκαία σε μαθητές με αναγνωστικά προβλήματα και ειδικότερα σε μαθητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Αυτό σημαίνει ότι οι παρεμβάσεις μας πρέπει να έχουν σαφείς στόχους, οι οποίοι θα έχουν επιλεγεί με βάση το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού, το γνωστικό και μαθησιακό του προφή, το οποίο επίσης θα έχει προκύψει από μια σφαιρική και συστηματική αξιολόγηση. Επίσης, οι παρεμβάσεις πρέπει να διακρίνονται από συγκεκριμένα βήματα και στάδια, όπου το κάθε ένα θα οδηγεί στο επόμενο και να εφαρμόζεται με συγκεκριμένη συχνότητα και διάρκεια. Επίσης, οι παρεμβάσεις ευχέρειας θα πρέπει να εστιάζουν σε όλες τις διαστάσεις της, δηλαδή θα πρέπει να επικεντρώνονται τόσο στην ανάπτυξη της ταχύτητας και της ακρίβειας ανάγνωσης, όσο και στην εκφραστική απόβαση των κειμένων. Επίσης, θα πρέπει να εστιάζουν και σε όλα τα επίπεδα της ευχέρειας, να καλλιεργούν δηλαδή την ανάπτυξη του αυτοματισμού σε επίπεδο αρχικά συλλαβής, στη συνέχεια λέξεις, φράσεις και στο τέλος σε επίπεδο κειμένων. Το πλαίσιο δασκαλίας της ευχέρειας θα πρέπει να είναι ελεγχόμενα ως προς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Θα αναφερθούμε σε αυτά αναλυτικότερα στη συνέχεια. Επίσης, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η διεθνής έρευνα επιβεβαιώνει πως οι αναγνωστικοί ευχέρειες σημειώνουν το μικρότερο βαθμό βελτίωσης συγκρατικά με άλλες αναγνωστικές παραιμβάσεις, όπως είναι, για παράδειγμα, οι παραιμβάσεις των λογικής επίγνωσης. Αυτό σημαίνει τι? Σημαίνει ότι χρειάζεται περισσότερος χρόνος στις παραιμβάσεις καλλιέργειας αναγνωστικής ευχέρειας και θα πρέπει να είναι δομιμένες και σχεδιασμένες με συστηματικό και σαφή τρόπο. Η αποτελεσματική δασκαλία της αναγνωστικής ευχέρειας χρειάζεται να στηρίζεται σε δύο βασικούς πυλώνες. Πρώτον, στην αξιοποίηση αποτελεσματικών ερευνητικά τεκμηριωμένων στρατηγικών δασκαλίας, καθώς και στη χρήση κατάλληλα σχεδιασμένων αναγνωστικών κειμέν. Πάμε να δούμε τον πρώτο πυλόνα, αυτόν που αφορά στις στρατηγικές δασκαλίας. Το μοντέλο, λοιπόν, των επαναλαμπανόμενων αναγνώσεων αποτελεί την κύρια εντακτική προσέγγιση, πάνω στην οποία αναπτύχθηκαν ποικίλες στρατηγικές δασκαλίας της ευχέρειας. Ησηγητής του μοντέλου υπήρξε το 1974 ο Σάνουελς, ο οποίος στηρίθηκε στη θεωρία του αυτοματισμού που είδαμε προηγουμένως. Στο πλαίσιο εφαρμογής του συγκεκριμένου μοντέλου, ο μαθητής διαβάζει ένα κείμενο ή κομμάτι ενός κειμένου φωναχτά, είτε για συγκεκριμένο χρόνο, για παράδειγμα για ένα λεπτό ή για δύο λεπτά, είτε τόσες φορές μέχρι να φτάσει ένα συγκεκριμένο κριτήριο, το οποίο συνήθως ορίζεται όσο ο αριθμός των σωστά διαβασμένων λέξεων του κειμένου στο λεπτό. Για παράδειγμα, θα πρέπει να διαβάσεις το κείμενο αυτό τόσες φορές, ώστε να το διαβάσεις τις 30 σωστές λέξεις στο λεπτό. Τι προσφέρει η εφαρμογή του συγκεκριμένου μοντέλου. Η εφαρμογή του συγκεκριμένου μοντέλου καλλιεργεί και αναπτύσσει όλα τα χαρακτηριστικά της ευχέρειας. Την ακρίβεια, δηλαδή, αποκωδικοποίηση, την ταχύτητα ανάγνωσης και την εκφραστικότητα. Σημαντική είναι επίσης η επίδραση του μοντέλου αυτού των επαναλαμβανόμενων, δηλαδή αναγνώσεων, τόσο σε μαθητές με αναγνωστικές δυσκολίες και με δυσλεξία, όπου ενισχύεται κυρίως η ακρίβεια ανάγνωση στο πόσο σωστά διαβάζουν οι μαθητές, όσο και σε μαθητές τυπικής ανάπτυξης, τους τυπικούς αναγνώστες, που η έρευνα μας έχει δείξει ότι ισχύεται κυρίως η εκφραστικότητα της ανάγνωσης αλλά και η κατανόηση. Ενώ έχει διαπιστωθεί ότι οι επαναλαμβανόμενες αναγνώσεις είναι περισσότερο αποτελεσματικές και αποδοτικές όταν οι μαθητές φυτούν στη δευτέρα τάξη, καθώς στην τάξη αυτοί οι μαθητές έχουν κατακτήσει πλήρως και έχουν μάθει τις γραφονομικές αντιστοιχίες και βρίσκονται πλέον στο στάδιο ανάπτυξης του αυτοματισμού, της ταχύτητας ανάγνωσης. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, υπάρχουν διάφορες κατηγοριοποιήσεις των μεθόδων βασίζοντας στις αρχές των επαναλαμβανόμενων αναγνώσεων. Ωστόσο, δύο είναι οι ευρύτερες κατηγορίες, στις οποίες εντάσσονται οι περισσότερες στρατηγικές διδασκαλίας αναγνωστικής ευχέρειας με βάση στο μοντέλο των επαναλαμβανόμενων αναγνώσεων. Όπως βλέπουμε και στο διάγραμμα, στην πρώτη ευρύτερη ομάδα, η οποία αφορά την επιβοηθούμενη εφαρμογή με υποστήριξη από ενήλικα ή από συμμαθητή, εδώ βασική διδακτική αρχή, το μεθόδο επιβοηθούμενης ανάγνωσης είναι η παροχή στήριξη και καθοδήγησης του αναγνώστη κατά τη διάρκεια εφαρμογής μιας στρατηγικής από τον εκπαιδευτικό ή από έναν εμπειρότερο ως προς την ανάγνωση συνομιλικό του, ενώ στη δεύτερη ευρύτερη ομάδα, η οποία αφορά την ανεξάρτητη εφαρμογή, βλέπουμε εδώ ότι εντάσσονται λιγότερες στρατηγικές. Πάμε να τις δούμε αναλυτικά. Στην πρώτη ομάδα, στην επιβοηθούμενη εφαρμογή, εντάσσεται η χοροδιακή ανάγνωση, η εναλλασσόμενη ανάγνωση, η ανάγνωση σε ζεύγι, το Neurological Impress Method, το Reading While Listening και η ανάγνωση με προεπισκόπιση του κειμένου, ενώ στη δεύτερη ευρύτερη εφαρμογή, στην ανεξάρτητη εφαρμογή, εντάσσεται το Reading While Listening, η επαναλαμβανόμενη ανάγνωση με αυτοπαρακολούθηση και η παράσταση της ανάγνωσης. Πάμε να δούμε αναλυτικά τις πιο βασικές από αυτές. Οι επιβοηθούμενες ή διαφορετικά καθοδηγούμενες αναγνώσεις αποτελούν την πρώτη μεγάλη ομάδα, η οποία διαχωρίζεται επίσης σε επιμέρους μοντέλα, σε επιμέρους εφαρμογές συγκεκριμένες στρατηγικής. Τώρα, βασική διδακτική αρχή, όπως είπαμε και προηγουμένως, είναι η παροχή στήριξης και καθοδήγησης του αναγνώστη, του μαθητή, κατά τη διάρκεια του αναγνωστικού έργου. Στη χοροδιακή ανάγνωση, στη μία εφαρμογή της συγκεκριμένης μεθόδου, η εκπαιδευτικός διαβάζει ταυτόχρονα με όλους τους μαθητές της τάξης το κείμενο, σε ρυθμό, όμως, ανάγνωσης των παιδιών. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί είναι σημαντικό οι μαθητές, οι αναγνώστες να προλαβαίνουν την ανάγνωση, την μοντελοποιημένη ανάγνωση από την εκπαιδευτικό. Έτσι, λοιπόν, διαβάζει το κείμενο σε ρυθμό ανάγνωσης των παιδιών, αλλά με εκφραστικότερ και προσωδία. Μία παραλλαγή, μία εναλλακτική εκδοχή αυτής της στρατηγικής είναι το echo reading, η εναλλασσόμενη ανάγνωση, όπου εδώ η εκπαιδευτικός διαβάζει υποδειγματικά μία παράγραφο ή ένα κομμάτι του κειμένου και έπειτα όλοι οι μαθητές μαζί επαναλαμβάνουν. Τι προσφέρει τώρα η χοροδιακή ανάγνωση και το echo reading, η εναλλασσόμενη ανάγνωση. Προσφέρουν τη μοντελοποίηση της ανάγνωσης που είναι πάρα πολύ σημαντικό. Οι μαθητές λοιπόν είναι σημαντικό να ακούν πρώτα από την εκπαιδευτικό την υποδειγματική ανάγνωση του κειμένου προκειμένου να εξηγηωθούν και να ενσωματώσουν τα προσωδιακά χαρακτηριστικά της ανάγνωσης. Δηλαδή της διακυμάντησης των τόρων της φωνής, των τονισμών της κυρίαρχης συλλαβής μιας λέξης, καθώς και τη χρονική διάρκεια της ανάγνωσης των λέξεων. Θα πρέπει να έχουν ακούσει προηγουμένως ποια είναι η σωστή ανάγνωση, με ποιον τρόπο πρέπει και αυτά να διαβάζουν το συγκεκριμένο κείμενο. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό γιατί αυξάνεται ο χρόνος αναγνωστικής εξάσκησης, σε αντίθεση με τις περιπτώσεις όπου κάθε ένας μαθητής διαβάζει χωριστά και οι υπόλοιποι περιμένουν χάνοντας πολύτιμο διδακτικό χρόνο, ενώ φαίνεται ότι καλλιεργεί και το αίσθημα της συνεργικότητας. Ωστόσο, η εκπαιδευτική έχει περιορισμένο έλεγχο ως προς την αναγνωστική επίδοση και την αναγνωστική πορεία κάθε μαθητή χωριστά. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη συγκεκριμένη στρατηγική για να αξιολογήσουμε την επίδοση και την πορεία του κάθε μαθητών στην αναγνωστική ευχέρεια. Μια ακόμη εκδοχή των επαναλαμβανόμενων αναγνώσεων είναι η οποία αξιοποιείται συστηματικά εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες στο εξωτερικό, είναι η ανάγνωση σε ζεύγι, η κολλητή της ανάγνωση στο paired reading. Οι εκπαιδευτικός εδώ ορίζει τους κολλητούς της ανάγνωσης. Συγκεκριμένα χωρίζει τους μαθητές σε ζεύγι, σε έναν καλό αναγνώστη μαθητή και σε έναν μαθητή με αναγνωστικές δυσκολίες. Έτσι κάθε φορά που ο εκπαιδευτικός αναθέτει ανάγνωση κάποιου κειμένου ή κάποιας παραγράφου στους μαθητές, οι κολλητοί ανάγνωσεις διαβάζουν πάντα μαζί. Εδώ είναι σημαντικό τι να εκπαιδεύσουμε τον καλό αναγνώστη στο πώς θα βοηθάει, στο πώς θα υποστηρίζει τον μαθητή με αναγνωστικές δυσκολίες. Να μην διαβάζει δηλαδή πάρα πολύ γρήγορα και να μην μπορεί να τον προλάβει ο μαθητής με αναγνωστικές δυσκολίες. Άρα ένα βασικό σημείο κλειβή στην εφαρμογή της συγκεκριμένης στρατηγικής είναι το πώς να εκπαιδεύσουμε τους μαθητές που παίρνουν το ρόλο του βασκάλου στους κολλητοί της ανάγνωσης. Ωστόσο και η κλινική εικόνα της συγκεκριμένης στρατηγικής, συγκεκριμένης μεθόδου, δείχνει ότι τα παιδιά πολύ εύκολα μπορούν να μάθουν να εφαρμόζουν συγκεκριμένη στρατηγική και τους αρέσει κιόλας πάρα πολύ. Και σε αυτό λοιπόν το μοντέλο έχουμε δύο εκδοχές εφαρμογής, είτε την ταυτόχρονη ανάγνωση του κειμένου και των δύο μαθητών και από τους δύο μαθητές, είτε την εναλλασσόμενη ανάγνωση, ένα πρόταση ή ένα παράγραφο με τον επιδέξιο αναγνώστη να παρέχει ανατροφοδότηση ώστε να ακρίβει την εκφραστικό της ανάγνωσης. Σε περίπτωση που γίνει κάποιος λάθος από τον μαθητή που υποστηρίζεται να του δώσει εκείνη τη στιγμή τη σωστή ανάγνωση της λέξης και εκείνος να επαναλάβει τη σωστή εκδοχή ανάγνωσης της λέξης και να συνεχίσει την ανάγνωσή του. Βλέπουμε λοιπόν πως και σε αυτό το μοντέλο εμπεριέχεται το στοιχείο της μοντελοποίησης, της υποδειγματικής δηλαδή ανάγνωσης του κειμένου από τον επιδέξιο αναγνώστη μαθητή. Έχουμε αύξηση πάλι του χρόνου αναγνωστικής εξάσκησης στο σύνολο των μαθητών, αλλά και εδώ έχουμε περιορισμένο έλεγχο από μέρους της εκπαιδευτικής ώσπως την επίδοση του κάθε μαθητή. Πάμε να δούμε μαζί ένα παράδειγμα εφαρμογής της επιβοηθούμενης ανάγνωσης σε ζεύγι. Στο βίντεο που θα ακολουθήσει εφαρμόζεται υποδειγματικά η επαναλαμβανόμενη ανάγνωση με καθοδήγηση, όπου ο μαθητής μαζί με την εκπαιδευτικό διαβάζουν από κοινού ένα κείμενο. Στην πρώτη ανάγνωση θα δείτε ότι ο δηγός είναι εκπαιδευτικός, η οποία παρέχει την υποδειγματική ανάγνωση του κειμένου στο μαθητή και διαβάζει λίγο πιο υψηλό, σε πιο γρήγορο μεγάλο τόνο. Ο μαθητής δηλαδή έχει την ευκαιρία να ακούσει και να εσωτερικεύσει την υποδειγματική ανάγνωση του κειμένου και τη σωστή έκφραση για το σωστό ρυθμό ανάγνωσης. Στη δεύτερη ανάγνωση του ίδιου κειμένου ο κυρίως αρχός ρόλος του εκπαιδευτικού υποχωρεί και οι εκπαιδευτικός μαζί με το μαθητή διαβάζουν από κοινού το κείμενο στον ίδιο ρυθμό, με το ρόλο του βασκάλου σταδιακά να μειώνεται θα βούμε. Ενώ στην τρίτη ανάγνωση οδηγεί πλέον ο μαθητής. Πάμε να το δούμε αναλυτικά. Ποιος είναι ο μαθητής του εκπαιδευτικού υποχωρείς του εκπαιδευτικού ρυθμού? Λοιπόν, θα διαβάσουμε το παραμύθι αυτό με 4 διαφορετικούς τρόπους. Στην αρχή θα είμαι αρχηγός εγώ, την τελευταία φορά θα είσαι αρχηγός εσύ, στο ενδιάμεσο θα το διαβάζουμε μαζί, θα σου εξηγήσω. Ένα τρένο τρομερό κάνει ταξίδι στον βουνό. Το τρένο έχει πόρτες, έχει και πορτάκια, έχει και παράθυρα με κουρτινάκια. Ωραία, τώρα τη δεύτερη φορά να κουρδίσουμε λίγο πιο κοντά, να σας πω πιο πολύ. Ένα τρένο τρομερό κάνει ταξίδι στον βουνό. Το τρένο έχει πόρτες, έχει και πορτάκια, έχει και παράθυρα με κουρτινάκια. Ένα τρένο τρομερό κάνει ταξίδι στον βουνό. Το τρένο έχει πόρτες, έχει και πορτάκια, έχει και παράθυρα με κουρτινάκια. Ένα τρένο τρομερό κάνει ταξίδι στον βουνό. Το τρένο έχει πόρτες, έχει και πορτάκια, έχει και παράθυρα με κουρτινάκια. Παρατηρήσαμε λοιπόν πώς εφαρμόζεται η συγκεκριμένη στρατηγική και πώς αποσύρει εκπαιδευτικός τον κυρίαρχο ρόλο της σε κάθε επόμενη ανάγνωση του ίδιου κειμένου, έχοντας όμως πάντα υποστηρικτικό ρόλο και δίνοντας υποδειγματικά την υποδειγματική ανάγνωση του κειμένου και ανατροφοδότηση ως προς την ακρίβεια και την εκφραστικότητα της ανάγνωσης στη μαθήτρια. Προχωράμε στη μέθοδο του Neurological Impress Method. Η μέθοδος αυτή αποτελεί μια διαφοροποιημένη μορφή της ανάγνωσης σε ζεύγι. Κατά την εφαρμογή της μεθόδου, η εκπαιδευτικός κάθεται δίπλα στον μαθητή, προτιμάται από την εριστερή πλευρά και διαβάζουν ταυτόχρονα το κείμενο από το ίδιο βιβλίο. Επίσης, η εκπαιδευτικός είναι πολύ σημαντικό να μετακινεί το δάχτυλό της μαζί με το δάχτυλο του μαθητή σε κάθε λέξη που διαβάζει. Ενώ σταδιακά, καθώς ο μαθητής αποκτά άνεση με το κείμενο, τον αφήνει να καθοδηγεί ο ίδιος στην ανάγνωσή του, όπως είδαμε και στο προηγούμενο βίντεο. Είναι σημαντικό για την επιτυχία της συγκεκριμένης μεθόδου η εκπαιδευτικός να διαβάζει λίγο ταχύτερα και λίγο πιο βυνατά από το μαθητή. Βλέπουμε λοιπόν πόσο σημαντικός είναι ο τόνος της φωνής όταν κάνουμε τη δασκαλία της ευχέρειας. Για αυτό γιατί, γιατί κατευθύνει με τη φωνή της τον μαθητή στη σωστή ανάγνωση του κειμένου. Ενώ δείχνοντας μία μία τη λέξη με το δάχτυλό της βοηθάει στον μαθητή να τυπώσει, θα λέγαμε, τις γραφοφωνημικές αντιστοιχίες και τις λέξεις του κειμένου στο μυαλό του. Η συγκεκριμένη μέθοδος έχει εφαρμοστεί με πολύ μεγάλη επιτυχία στο εξωτερικό και τα προγράμματα που διεξήχθησαν με τη μέθοδο αυτή, έφεραν βελτίωση στην αναγνωστική ευχέρεια ως και δύο τάξεις σε μόλις έξι εβδομάδες των 15 με 15 λεπτά εφαρμογή συγκεκριμένης στρατηγικής την ημέρα. Προχωράμε στο επόμενο μοντέλο της επιβοηθούμενης ανάγνωσης, το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί και ανεξάρτητα στην προσέγγιση reading-while-listening, όπου εδώ αναγνώστης έχει τη δυνατότητα καθώς διαβάζει να ακούει ταυτόχρονα την υποδειγματική προφορική απόδοση του κειμένου από ηχογραφημένα αρχεία, τα οποία μπορεί να έχουν υγραφήσει η εκπαιδευτικός ή η μητέρα, μπορείτε να τα βρείτε και στο εμπόριο τα οποία κυκλοφορούν. Η υποδειγματική προφορική ανάγνωση παρέχει πάλι στον αναγνώστη, στον μαθητή προσαδιακές ενδείξεις σχετικά με τη φραστική οργάνωση του κειμένου, στο πώς θα πρέπει να διαφάσεις το κείμενο σωστά και με έκφραση. Επίσης οι μαθητές μπορούν να κάνουν και μόνοι τους ανεξάρτητα και ανεξάρτητα αναγνωστική εξάσκηση, έχοντας βοήθεια και υποστήριξη από το υχογραφημένο αρχείο. Προσφέρει λοιπόν ανεξάρτητα αναγνωστική εξάσκηση, προσωδιακές ενδείξεις αναφορικά με τη φραστική οργάνωση του κειμένου και είναι ιδιαίτερα ελκυστική γιατί εμπεριέχει το στοιχείο των νέων τεχνολογιών. Προχωράμε στην επαναλαμβανόμενη ανάγνωση με στοχοθεσία και αυτοπαρακολούθηση. Είναι μια πάρα πολύ αποτελεσματική στρατηγική, η οποία πολλές φορές ενσωματώνει και το στοιχείο της επιβράπευσης. Πάμε να δούμε πώς εφαρμόζεται η συγκεκριμένη στρατηγική. Εδώ ο ίδιος ο μαθητής ή ο εκπαιδευτικός πριν από την ανάγνωση κάθε κειμένου θέτει ένα συγκεκριμένο στόχο επίδοσης, ως προς την ακρίβεια και την ταχύτητα ανάγνωσης. Δηλαδή θα πρέπει να διαβάσει ο μαθητής ένα κείμενο σε τόσο χρόνο με τόσες σωστές λέξεις έχοντας κάνει ένα συγκεκριμένο ρυθμό λέξεων λάθος ανάγνωσης. Αυτός είναι ο στόχος. Τον στόχο λοιπόν πρέπει να κατακτήσει ο μαθητής προκειμένου να προχωρήσει στο επόμενο κείμενο αναγνωστικής εξάσκησης. Είναι ιδιαίτερο σημαντικό να θέτουμε το στόχο ανάγνωσης, δηλαδή σε πόσο χρόνο πρέπει να το διαβάσει και με πόσα επιτρεπόμενα λάθη, ο στόχος να είναι φυκτός από τον μαθητή μετά από μεδικές επαναλήψεις ανάγνωσης για να μην καλλιεργούμε και το αίσθημα της ματέωσης στους μαθητές που είναι ιδιαίτερα έντονο στους μαθητές με διλεξία. Η επίβοση τώρα της αναγνωστικής ταχύτητες και της ακρίβειας σημειώνεται από τον ίδιο το μαθητή στο τέλος κάθε αναγνωστικής προσπάθειας σε ένα γράφημα πως θα δούμε και στη συνέχεια ένα παράδειγμα. Σε ορισμένα μοντέλα της συμμορφής είναι βυνατό να συμπεριλαμβάνονται και το στοιχείο της ενίσχυσης. Δηλαδή σε περίπτωση υπομαθητής κατακτήσει, ξεπεράσει τον προκαθορισμένο στόχο, πως είπαμε και στην αρχή παίρνει ως επιβράδευση ένα συμβουλικό δώρο, μια σβίστρα για παράδειγμα ή μια ξίστρα, ένα μολύβι. Τώρα η καταγραφή της επίδοσης από τον ίδιο το μαθητή σε γράφημα έχει πάρα πολλά πλεονεκτήματα. Γιατί? Γιατί προσφέρει τη βυνατότητα στον ίδιο το μαθητή να έχει διαρκή έλεγχο της αναγνωστικής του πορείας και αυτό με τη σειρά τους συμβάλλεις στην βελτίωση της αναγνωστικής ευχαιρίας αλλά και στην αυτορρίθμηση της μάθησής του. Εδώ βλέπουμε ένα παράδειγμα εφαρμογής της συγκεκριμένης στρατηγικής. Στο ένα διάγραμμα στόχος είναι ο χρόνος, βλέπουμε στα 4 λεπτά και 15 δευτερόλεπτα, γι' αυτό και βλέπουμε ότι οι στήλες μειώνονται σταδιακά γιατί μειώνεται ο χρόνος, ενώ στο δεξί διάγραμμα βλέπουμε ότι οι στήλες μεγαλώνουν γιατί αυξάνεται ο ρυθμός των σωστά διαβασμένων λέξεων, όπου εδώ έχουμε στόχο τις 186 λέξεις. Προχωράμε στην προεπισκόπηση του κειμένου, στην επαναλαμβανόμενη ανάγνωση με προεπισκόπηση ή μέρος αυτού, η οποία λαμβάνει χώρα πριν από την έναρξη της ανάγνωσης και αποτελεί μία ακόμη τεχνική φαλεύαμε που εντάσσεται στις στρατηγικές των επαναλαμβανόμενων ανάγνωσεων. Ορισμένες τώρα τεχνικές οι οποίες εντάσσονται στο μοντέλο των επαναλαμβανόμενων ανάγνωσεων με προεπισκόπηση και βλέπουμε ότι βελτιώνει σημαντικά την αναγνωστική κατανόηση του κειμένου αλλά και την ακρίβεια αποκωδικοποίησης, είναι η προεπισκόπηση του τίτλου του κειμένου. Αφιερώνουμε χρόνο στο να συζητήσουμε για τον τίτλο του κειμένου και σε τι μπορεί να αφορά με βάση τον τίτλο του κείμενου, στην περιγραφή του εξωφύλου και στη συζήτηση με την εκπαιδευτική σχετικά με το θέμα που μπορεί να πραγματεύεται το κείμενο ή να διαβάσει ο μαθητής ακόμη και μερικές λέξεις κλειδιά οι οποίες είναι πολύ σημαντικές για το νόημα του κειμένου ή λέξεις οι οποίες είναι δύσκολες στην αποκωδικοποίηση τους. Στόχος τώρα της προεπισκόπησης είναι η βαθύτερη κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου, ο σχηματισμός ενωσιολογικών προσδοκιών, τι περιμένει να διαβάσει ο αναγνώστης, η καλύτερη συγκράτηση των γλωσσικών πληροφοριών, καθώς και η ενεργοποίηση της πρώτης γνώσης που είναι πάρα πολύ σημαντικό στοιχείο και στο κομμάτι της κατανότησης αλλά και στο κομμάτι της ταχύτητας ανάγνωσης. Τέλος, προχωράμε στην παράσταση της ανάγνωσης η οποία αποτελεί ένα νέο θα λέγαμε διδακτικό εργαλείο, το οποίο κάνει τι, τοποθετεί την εκπαιδευτική διαδικασία σε ένα αυθεντικό πλαίσιο εφαρμογής, κινητοποιώντας τους μαθητές γιατί χρησιμοποιεί ενσωματώνει έναν ρεαλιστικό σκοπό ανάγνωσης. Και αυτό θα δούμε ότι είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική συγκεκριμένη στρατηγική και με μεγαλύτερους μαθητές τελευταίων τάξεων δημοτικού αλλά και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ο αναγνώστης λοιπόν καλείται να δω στη δική του παράσταση με την ανάγνωση μιας σκηνής ενός μονολόγου ή ενός κειμένου λαμβάνοντας τον ρόλο ενός ιθοποιού ή ενός επαγγελματίας ραδιοφωνικού εκφωνητή. Το θέατρο τώρα των αναγνωστών, το «say it like the character» και το «radio reading» αποτελούν μερικές από τις αντιπροσωπουτικότερες μεθόβους δρατηγικές αυτού του μοντέλου. Η πετυχημένη τώρα εφαρμογή της συγκεκριμένης πρότασης, δραπτικής πρότασης, προϋποθέτει ένα, τη χρήση επαναλαμβανόμενων αναγνώσεων από τους μαθητές ώστε να προετοιμαστούν κατάλληλα για την παράσταση της ανάγνωσης, να μου κάνουν δηλαδή λάθη και δεύτερον, την κατανόηση του κείμενου προκειμένου να την αποδώσουν εκφραστικά και πιστικά. Άρα βλέπουμε ότι με τη χρήση και την αξιοποίηση της συγκεκριμένης στρατηγικής, οι αναγνώστες, οι μαθητές, θα πρέπει να εστιάσουν και στο να διαβάσουν σωστά το κείμενο με ταχύτητα και ακρίβεια, αλλά και να το κατανοήσουν προκειμένου να το αποδώσουν με εκφραστικότητα. Πάμε να δούμε τώρα τι λένε οι μεταναλύσεις. Οι έρευνες δηλαδή που μας δίνουν τα πιο ισχυρά, τα πιο έγκυρα δεδομένα και αποτελέσματα. Με σκοπό λοιπόν τον εντοπισμό των αποτελεσματικότερων στρατηγικών δασκαλίας της ευχέρειας, σε μαθητές με δυσλεξία, μελετήθηκαν και αναλύθηκαν όλες τις σχετικές επισκοπήσεις και μεταναλύσεις. Από τα δεδομένα λοιπόν της μελέτης αυτής φάνηκε ότι αποτελεσματικότερες στρατηγικές είναι 1. η επαναλαμβανόμενη ανάγνωση, 2. η υποδειγματική ανάγνωση του κειμένου, 3. η παροχή ανατροφοδότησης κατά τη διάρκεια της αναγνωστικής διαδικασίας ως προς την ακρίβεια και την εκφραστικότητα της ανάγνωσης και τέλος η στρατηγική της αυτοπαρακολούφησης και της αναγνωστικής πορείας από τον ίδιο τον μαθητή. Προχωράμε στον δεύτερο πιλώνα, πάνω στον οποίο πρέπει να στηρίζεται η διδασκαλία της ευχέρειας και ο οποίος αφορά στον αναγνωστικό υλικό και στην ποιότητα και τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχουν τα κείμενα, τα οποία αξιοποιούνται στο πλαίσιο των προγραμμάτων διδασκαλίας αναγνωστικής ευχέρειας. Η έρευνα μας έχει δείξει ότι κείμενα τα οποία είναι ελεγχόμενα ως προς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία έχουν σχέση με το λεξιλόγιο, με τις λέξεις δηλαδή που χρησιμοποιούμε, την έκταση του κειμένου, το περιεχόμενο του κειμένου, τη σύνταξη του κειμένου συμβαίνουν σημαντικά στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων διδασκαλίας της αναγνωστικής ευχέρειας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή στα κείμενα τα οποία χρησιμοποιούμε και στο πώς εμείς οι ίδιοι επίσης μπορούμε να κατασκευάσουμε κείμενα διδασκαλίας αναγνωστικής ευχέρειας. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα, τα κυριότερα χαρακτηριστικά των κειμένων, τα οποία φαίνεται να ισχύουν την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων αναγνωστικής ευχέρειας, είναι αυτά τα οποία περιέχουν ελεγχόμενο λεξιλόγιο, λέξεις δηλαδή ομαλές φωνολογικά, οι λέξεις οι οποίες έχουν επιλεγεί με συγκεκριμένα κριτήρια ως προς τον αριθμό των συλλαβών και τον βαθμό συχνότητας εμφάνισης των λέξεων στα γραφτά κείμενα, έχουν συγκεκριμένη συντακτική δομή ως προτάσεις τους, η έκθεση των κειμένων είναι ελεγχόμενη όπως και το σημασιολογικό τους περιεχόμενο αλλά και το είδος των κειμένων. Άρα, όταν χρησιμοποιούμε κείμενα ή επιλέγουμε ή κατασκευάζουμε αναγνωστικό υλικό για την καλλιέργεια της αναγνωστικής ευχέρειας, αυτοί οι πέντε παράγοντες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη προκειμένου να ενισχύσουμε την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεών μας. Τώρα, απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή επιλογή των κειμένων που θα αξιοποιηθούν διδακτικά είναι ο προσδιορισμός και ο εντοπισμός στο επίπεδο αναγνωσιμότητας τους. Τι είναι το επίπεδο αναγνωσιμότητας? Είναι ένας δίκτης ο οποίος προσδιορίζει την αντιστοιχία του κειμένου με την ηλικία και την τάξη, στην οποία οι περισσότεροι μαθητές είναι ικανοί να διαβάσουν το κείμενο με επιτυχία. Για τη δασκαλία λοιπόν της ευχέρειας, η έρευνα μας έχει δείξει ότι καταλληλότερα είναι τα κείμενα τα οποία τοποθετούνται στο επίπεδο δασκαλίας, στο οποίο οι μαθητές δηλαδή είναι σε θέση να διαβάσουν σωστά το 85 με το 95% των λέξεων του κειμένου. Υπάρχουν αρκετά λογισμικά online, στα οποία μπορείτε να βάλετε το κείμενο το οποίο έχετε επιλέξει, έχετε φτιάξει για να δείτε το δίκτη αναγνωσιμότητας με βάση κάθε τάξη. Πάμε να δούμε εν συντομία το κάθε ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά ξεχωριστά. Ένα βασικό λοιπόν χαρακτηριστικό των κειμένων που πρέπει να λαμβάνετε υπόψη στις πανεμβάσεις δασκαλίας ευχέρειας, είναι η αξιοποίηση συχνόχρωσης των λέξεων, λέξεων δηλαδή που συναντώνται συχνά στον προφορικό και γραπτό λόγο. Και αυτό γιατί, γιατί οι λέξεις αυτές μπορούν να αναγνωριστούν, να διαβαστούν με μεγάλη ταχύτητα, αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αφήνει περισσότερες γνωστικές δυνάμεις στη σημασιολογική επεξεργασία του κειμένου, στο να καταλάβει δηλαδή ο αναγνώστης αυτά που διαβάζει. Για παράδειγμα, τότε ο αέρας φύσηξε δυνατά, στο βάσος έκρυο, πολύ κρύο, βλέπουμε ότι χρησιμοποιούμε λέξεις συχνόχρητες όπως είναι το έκανε, το πολύ, το τότε. Επίσης τα κείμενα θα πρέπει να εμπεριέχουν ομαλές φωνολογικά λέξεις, λέξεις δηλαδή της μορφής σύμφωνο φωνή εν σύμφωνο. Οι οποίες υποστηρίζουν την εφαρμογή διαδικασιών φωνημικής ανάλυσης και σύνθεσης, τις οποίες τις κατέχουν τις δεξιότητες αυτές, ακόμα και τις μαθητές με δυσλεξία. Πάμε στο προηγούμενο παράδειγμα, στο τότε ο αέρας φύσηξε δυνατά, βλέπουμε ότι εδώ χρησιμοποιούμε ακόμα και όνου μαθητής, δεν έχει σχηματίσει την ορθογραφική αναπαράσταση των συχνόχρητων λέξεων, μπορεί να τις αναγνωρίσει, να τις αποκωδικοποιήσει με ευκολία, γιατί είναι της μορφής σύμφωνο φωνή εν σύμφωνο φωνή εν. Επίσης, βλέπουμε ότι χρησιμοποιούμε δυσίλαδες και τρισίλαδες λέξεις, για ποιο λόγο, για να μην επιβαρύνουμε επιπλέον την εργαζόμενη μνήμη των μαθητών με το να διαβάζουν πολυσίλαδες λέξεις. Για να δούμε ένα ακόμη παράδειγμα, στο δεύτερο πλαίσιο, μπλε πλαίσιο. Ω, κάνει πολύ κρύο, κρυώνω πολύ, είπε. Πόσα πολλά άστρα. Βλέπουμε ότι χρησιμοποιούμε συχνόχρητες λέξεις, κυρίως δυσίλαδες, για να υποστηρίξουμε την αυτόματη και ταχεία αναγνώριση των λέξεων. Ένα ακόμη βασικό χαρακτηριστικό που πρέπει να έχουν τα κείμενα τα οποία χρησιμοποιούνται στη διδασκαλία της ευχέρειας, είναι επαναλαμβανόμενες λέξεις. Λέξεις δηλαδή, οι οποίες συναντώνται πολλές φορές, χρησιμοποιούνται πολλές φορές μέσα στο κείμενο. Και αυτό γιατί δίνουν τη δυνατότητα στον αναγνώστη να εκτεθεί στις λέξεις αυτές, να διαβάσει τις λέξεις αυτές πολλές φορές μέσα στο ίδιο κείμενο και σε διαφορετικές καθεφωρά προτάσεις, για να σχηματίσει έτσι την ορθογραφική αναπαράσταση των λέξεων. Με αποτέλεσμα, αυτό σημαίνει ότι σε κάθε επόμενη ανάγνωση της λέξης θα την διαβάζει ταχύτερα και με μεγαλύτερο αυτοματισμό, γιατί θα έχει σχηματίσει προηγουμένως μέσα από τις πολλαπλές εκθέσεις, στην ίδια λέξη, την ορθογραφική της αναπαράσταση. Για παράδειγμα, «το γρασίδι ήταν υγρό και πυκνό. Για πολύ ώρα το σπουργίτι έμεινε μόνο του στο υγρό γρασίδι. Η ώρα κυλούσε αργά και το σπουργίτι άρχισε να πεινάει. Η κοιιά του γουργούριζε δυνατά. «Γουργουρίζει η κοιιά μου», είπε το σπουργίτι». Βλέπουμε εδώ, στο παράδειγμα αυτό, πως μέσα σε μερικές μόνο λίγες προτάσεις συναντάμε τις ίδιες λέξεις πολλές φορές και ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να διαβάσει μια λέξη διαφορετικές κάθε φορά προτάσεις για να σχηματίσει την ορθογραφική της αναπαράσταση. Τα κείμενα επίσης, κυρίως αυτά που απευθύνονται στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, θα πρέπει να είναι αφηγηματικά, με απλή πλοκή, με λίγους βασικούς χαρακτήρες, να έχουν περιορισμένο αριθμό δευτερυβουσών προτάσεων οι οποίες δυσκολέμουν την ανάγνωση, ιδιαίτερα στους μαθητές με δυσλεξία, και ομαλή συντακτική δομή της μορφής υποκείμενο ρήμα αντικείμενο. Τα χαρακτηριστικά αυτά δίνουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν οι μαθητές τις σημασιολογικές προσδοκίες με βάση στο νόημα, να προβλέψουν δηλαδή τον επόμενο όρο ανάγνωσης στηριζόμενη στο νόημα του κειμένου και στη σύνταξη του κειμένου. Για παράδειγμα, το τρένο είναι γεμάτο με βάτραχους, οι βάτραχοι κάνουν πάρτι, όμως το τρένο τρέχει σαν τρελό, τραμάζουν οι βάτραχοι, φωνάζουν βάτραχοι οδηγέ, βάτραχοι οδηγέ, σταμάτα. Βλέπουμε λοιπόν εδώ πώς καθοδηγεί και το νόημα και χρησιμοποιούμε σύντομες προτάσεις απλής συντακτικής δομής. Τέλος, είναι καλό τα κείμενα να περιέχουν ευθύ λόγο, ο οποίος υποστηρίζει την πρόβλεψη του επόμενου διαλόγου, άρα υποστηρίζει και την ταχύτητα ανάγνωσης. Για παράδειγμα, σε αυτό το κείμενο εδώ που έχουμε πάλι ευθύ λόγο, διάλογο ανάμεσα στους δύο χαρακτήρες, στρεκ έχει μια τρελή ιδέα, είπε ο αστρούλης γεμάτος ενθουσιασμός, θέλεις να πάμε ένα περίπατο στον ουρανό, θέλεις να πεις έξω από το κάστρο, ρώτησε ο στρεκ με τρόμο, ναι στρεκ έξω από το κάστρο, να δούμε από κοντά τα μεγάλα άστρα του ουρανού. Βλέπουμε και σε αυτό το παράδειγμα πώς χρησιμοποιούμε ευθύ λόγο, πώς με τον τρόπο αυτόν καθοδηγείται ο αναγνώστης στον επόμενο όρο ανάγνωσης και έτσι υποστηρίζει την ταχύτητα ανάγνωσης, πώς χρησιμοποιούμε συχνόχρον στις λέξεις αλλά και τις ίδιες λέξεις πολλές φορές μέσα σε διαφορετικές προτάσεις ενισχύοντας έτσι την καλλιέργεια της ορθογραφικής αναπαράστης. Συνολικά τα κείμενα τα οποία είναι ελεγχόμενα ως προς τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά δίνουν τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αξιοποιήσει ταυτόχρονα πολλές και διαφορετικές πηγές πληροφοριών ανάλογα με τις αβυναμίες και τις δυνατότητές του. Για παράδειγμα, να στηριχτεί στις φωνολογικές του δεξιότητας εάν είναι αυτές περισσότερο αναπτυγμένες ή να στηριχτεί στο οικείο σημασιολογικό περιεχόμενο, στις οικείες λέξεις ή να στηριχτεί στις συχνόχρωστες λέξεις που μπορεί να έχει καλά σχηματισμένες στο νοητικό του λεξικό. Με βάση λοιπόν όσα παρουσιάσαμε, η αναγνωστική ευχέρεια πρόκειται για μια σύνθετη αναγνωστική δεξιότητα η οποία φορά στην ταχύτητα, την ακρίβεια και την εκφραστικότητα ανάγνωση όπως είπαμε, ενώ αποτελεί το βασικό, το κύριο χαρακτηριστικό νομαυτό με δυσλεξία στα ελληνικά. Αυτό σημαίνει τι? Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή με τη δασκαλία μας και να φιερώνουμε διδακτικό χρόνο στην καλλιέργειά της. Η έρευνα λοιπόν μας έχει δείξει ότι η πιο αποτελεσματική δασκαλία της αναγνωστικής ευχέρειας είναι αυτή που είναι συστηματική, είναι σαφής με συγκεκριμένους στόχους, αξιοποιεί ελεγχόμενα κείμενα τα οποία στηρίζονται σε διαφορετικές πηγές πληροφοριών κατά την ανάγνωση, αξιοποιεί τη στρατηγική της επαναλαμβανόμενης ανάγνωσης με καθοδήγηση και αυτοπαρακολούθηση. Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας. |
